Les Phrases Qui Tuent? De Representatie Van Bart De Wever in De Franstalige Media

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN

FACULTEIT SOCIALE WETENSCHAPPEN OPLEIDING VERGELIJKENDE EN INTERNATIONALE POLITIEK

Les phrases qui tuent? De representatie van Bart De Wever in de Franstalige media

Promotor : Prof. Dr. M. HOOGHE MASTERPROEF Verslaggever : PROF. DR. A. HONDEGHEM aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master in de Vergelijkende en Internationale Politiek door Michaël DEVOLDERE

academiejaar 2010-2011 La politique, c’est l’art de présenter sa propre définition de la realité comme l’ordre naturel des choses, comme la seule et unique vérité.

Vlaams politicoloog Dave Sinardet, in een column in Le Vif, op 12 september 2008.

INHOUDSTAFEL

Voorwoord ...... 4 I. Inleiding ...... 5 II. Theoretisch Kader ...... 9 III. Resultaten ...... 17 2.1. Overzicht van het onderzoek ...... 17 2.2. Overzicht van de frames ...... 22 2.3. Frame 1: Bart De Wever is een bedreiging ...... 23 2.4. Frame 2: Bart De Wever is een nationalist ...... 27 2.5. Frame 3: Bart De Wever is onbetrouwbaar ...... 31 2.6. Frame 4: Bart De Wever is grof ...... 34 2.7. Frame 5: Bart De Wever is principieel ...... 37 2.8. Frame 6: Bart De Wever is intelligent ...... 39 2.9. Frame 7: Bart De Wever is een populist ...... 41 2.10. Frame 8: De Wever is een extremist ...... 44 2.10.1. “Gratuit” en “niet zo moedig”: de negationismediscussie ...... 45 2.10.2. “Dès son premier bibéron”: De familie van Bart De Wever ...... 47 2.10.3. Een extreme associatie: Bart De Wever en extreem-rechts ...... 48 2.10.4.: “Les 3 D”: De Wever is „guilty by association‟ 50 2.11. Frame 9: Bart De Wever is een conservatief ...... 53 2.12. Algemene evoluties doorheen de tijd ...... 55

IV. Overzicht per medium ...... 57 3.1. LE VIF ...... 57 3.2. LE SOIR ...... 62 3.2.1. Algemeen verloop ...... 63 3.2.2. Het conflict tussen De Wever en Le Soir ...... 69 3.3. LA LIBRE BELGIQUE ...... 74 V. Enkele elementen van de Franstalige representatie ...... 81 4.1. De rol van Vlamingen ...... 81 4.2. De rol van humor ...... 84 4.3. De rol van externe opiniestukken ...... 86 4.4. Les petites phrases (qui tuent) ...... 88 VI. Nuanceringen ...... 90 5.1. Genuanceerde berichten ...... 90 5.2. De pot verwijt de ketel? ...... 94 5.3. Is De Wever uniek? ...... 95 5.4. Fouten van De Wever ...... 96 5.5. Het belang van de journalist...... 98 VII. Besluit ...... 99 VIII. Reacties ...... 105 8.1. Reactie Bart De Wever ...... 105 8.2. Reactie Dirk Vanoverbeke (Le Soir) ...... 106 8.3. Reactie Christian Laporte (La Libre Belgique) ...... 109 IX. Suggesties voor verder onderzoek ...... 112 X. Bijlagen ...... 113

Codeboek ...... 122 Bibliografie ...... 123

Voorwoord

Vrijwel mijn hele studententijd heeft zich afgespeeld tegen de achtergrond van een politieke impasse waarbij de twee grote gemeenschappen van dit land met getrokken messen tegenover elkaar stonden. Zelfs bij het indienen van deze masterproef is het reddende compromis over een nieuwe staatshervorming, enkele hoopvolle signalen niet te na gesproken, nog niet bereikt. Het is mijn overtuiging dat de politieke wetenschappen een belangrijke taak hebben aan het onbevooroordeeld bestuderen van de oorzaken, de structurerende factoren en de ruimere context van de politieke crisis. Media spelen een steeds belangrijkere rol in hedendaagse politiek, en mediarepresentaties van omstreden politici zijn dan ook een zeer relevant bij het bestuderen van crises. Deze masterproef hoopt een bijdrage te zijn aan wat hopelijk nog veel meer onderzoek zal worden over deze woelige periode in de Belgische geschiedenis. Voor aanvang sta ik erop om enkele mensen te bedanken. Vooreerst mijn promotor, professor Marc Hooghe, die het onderwerp van deze masterproef heeft voorgesteld en steeds beschikbaar was voor begeleiding. Jeroen Overmeer, woordvoerder, en Bart De Wever, voorzitter van de N-VA voor hun reactie op de resultaten. Om diezelfde reden ook Christian Laporte van La Libre Belgique en Dirk Vanoverbeke van Le Soir. Mijn ouders, voor hun adviezen en begeleiding, en voor al het andere. Tenslotte mijn vrienden, oude en nieuwe: Bram, Jeroen, Nils, Rafael, Siemon, Tim en Wieland. Geert Buelens schreef begin juni 2010 een opiniestuk in Le Soir waarin hij zich het volgende afvroeg: «Le création d’une image est tout en politique. Si Le Soir veut vraiment de meilleures relations entre les différentes communautés dans le pays, il doit davantage en tenir compte. Ne vous méprenez pas : je suis, sur presque tous les points, un grand adversaire de De Wever. Mais qui profite de la manière dont la N-VA apparaît dans les médias francophones ? ». Dit is een vraag die in deze masterproef niet beantwoord wordt. Maar ze blijft wel gesteld.

I. Inleiding

“Ik krijg beledigingen en halve bedreigingen naar het hoofd geslingerd, van opgestoken middenvingers kijk ik niet meer op, en ik heb al moeten wegduiken omdat er naar me werd gespuwd. (…) sommige Franstalige reacties zijn van een hatelijkheid die toch wel nieuw voor mij is. (…) Het wordt haast een heksenjacht.”

MOLENAAR, L., „Ik word regelmatig bedreigd en bespuwd”, Het Belang Van Limburg (20 september 2007), 5.

“De Franstalige media schilderen ons af als halve neonazi's. Als we dan eens de kans krijgen onze standpunten uit te leggen, vallen de monden open.”

X., „Franstalige onwil‟, Het Nieuwsblad (24 september 2007), 3.

“Ik word gedemoniseerd en heb niet het gevoel dat dat terecht is.”

LEFEVERE, F., „Bart De Wever: “Ze zijn me aan het demoniseren”‟, De Morgen (26 september 2007), 4.

“(…) hun beeld over mij is gevormd door de Franstalige media, waarin ik als negationist of zelfs fascist word afgedaan.”

X., „De Wever eist „Gouden Mug‟ op‟, Het Nieuwsblad (28 februari 2008), 8.

“Als je over allochtonen spreekt zoals de krant Le Soir over mij, de N-VA en de Vlamingen in het algemeen, dan zit je met een dik probleem.”

X., „Franstalige media hitsen publieke opinie op‟, Gazet Van Antwerpen (24 juni 2008), 14.

“(…) het is wel zo dat die krant collectief negatieve eigenschappen aan een gemeenschap toedicht, de Vlaamse dus. (…) Als je je publiek zo voorlicht, is het onvermijdelijk dat ik doodsbedreigingen krijg.”

X., „Le Soir zet aan tot haat tegen Vlamingen‟, Het Nieuwsblad (25 maart 2010), 10.

“(…) in de meeste Franstalige media word ik als een Neanderthaler afgeschilderd.”

MEERSSEMAN, H., „Heel wat Franstaligen geven mij gelijk‟, Het Laatste Nieuws (9 juni 2010), 20.

Het bovenstaande is een (allesbehalve exhaustief) overzicht van klachten over de perceptie die in de Franstalige media wordt gecreëerd rond de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) in het algemeen en Bart De Wever in het bijzonder. Aan het woord is telkens Bart De Wever zelf, de man die sinds 2004 aan het hoofd van de N-VA staat. Kritiek op de representaties van de Franstalige media is een terugkerend element geworden in het discours van De Wever. En het blijft niet bij woorden: de Vlaams-Nationalistische partij verbindt ook politieke consequenties aan de verzuurde relaties met sommige Franstalige media. De Franstalige openbare omroep RTBF werd een tijdlang geboycot: N-VA weigerde nog verklaringen af te leggen voor de RTBF-camera‟s, de partij stuurde geen vertegenwoordiger meer naar televisiedebatten en er werd geen snipper informatie meer doorgegeven.1 Dit is frappant, te meer omdat de boycot deels samenviel met de periode waarin De Wever een officiële functie („koninklijk verduidelijker‟) bekleedde. De relatie met de krant Le Soir verloopt nog moeilijker: de N-VA diende

1 EECKHOUT, B., „Wedloop van wederzijds onbegrip‟, De Morgen (15 oktober 2010), 31.

6 tegen dit dagblad al verscheidene klachten in bij het Centrum voor Gelijke Kansen en Racismebestrijding (CGKR).2 Het is zeer relevant om de beweringen van De Wever op hun waarheidsgehalte te onderzoeken. Als het klopt dat De Wever consequent zeer negatief wordt voorgesteld in de Franstalige media, dan is er een probleem: sinds de federale verkiezingen van 13 juni 2010 is De Wever immers voorzitter van de grootste partij van België. Regeringsdeelname stond in de sterren geschreven. In Vlaanderen wordt de N-VA ondertussen beschouwd als een misschien radicale, maar wel democratische, legitieme en fatsoenlijke partij. Een grote spagaat in de berichtgeving zou vragen oproepen over de Belgische tweedeling. Maar als het De Wever is die de Franstalige media zeer negatief neerzet en onterecht beschuldigt van diabolisering, dan is er ook een probleem. De N-VA- voorzitter zou zich dan bezondigen aan stemmingmakerij op kap van de andere taalgemeenschap; hij zou het Vlaamse publiek voorliegen en hij zou zijn nieuwe rol als leider van de grootste partij van het land niet waarmaken. Deze masterproef zal nagaan welk beeld er in Franstalig België van Bart De Wever wordt geschetst. Het onderzoek wordt gevoerd op basis van drie publicaties: de kranten Le Soir en La Libre Belgique, en het weekblad Le Vif/L’Express. De onderzochte periode is bewust vrij uitgebreid: onze terminus post quem ligt in oktober 2004, wanneer De Wever verkozen wordt tot voorzitter van de N- VA. De verwachting is dat de aandacht voor De Wever zeker tot 2007 eerder beperkt zal zijn, en pas echt een hoge vlucht zal nemen in de loop van 2010. Toch zijn er ook vóór de communautair geladen verkiezingen van dat jaar, de electorale triomf van de N-VA en de bijzonder moeizame regeringsvorming in de tweede helft van 2010 meer dan genoeg episodes die mogelijk de aandacht van Franstalig België op Bart De Wever hebben gevestigd. Denken we hier bijvoorbeeld aan de opvallende N-VA-stunt met twaalf bestelwagens vol nepgeld (januari 2005), het geruchtmakende nepjournaal “Bye

2 Ibidem.

Bye Belgium” van de RTBF (december 2006), De Wevers aanwezigheid aan de onderhandelingstafel van Hertoginnendal (zomer 2007), de commotie rond de excuses van het Antwerpse stadsbestuur voor de rol van stadspersoneel in de Jodenvervolging (oktober 2007), de breuk tussen kartelpartners CD&V en N-VA (september 2008) en het voor de Vlaams-Nationalisten voordelige verkiezingsresultaat van de jongste regionale verkiezingen (juni 2009). Het kan interessant zijn om na te gaan of en hoe de beeldvorming rond Bart De Wever is geëvolueerd doorheen de tijd. Zo nu en dan ontstaat ook in Vlaanderen een relletje over de manier waarop in Franstalige media bericht wordt over De Wever. Recent ontstond er opschudding over een RTBF-reportage waarin het graf van vader „Rik‟ De Wever werd gelinkt aan de collaboratie, en in maart 2010 kwam er een rel toen Le Soir een opiniestuk over de Vlaamse wooncode vergezeld liet gaan door een foto van een Nigeriaans massagraf.3 De vraag is natuurlijk of deze staaltjes journalistiek wel representatief zijn voor de globale berichtgeving in de Franstalige media. Mogelijk gaat het hier om uitzonderlijke manieren van verslaggeving, zonder veel impact op de algemene beeldvorming bij het Franstalige publiek. De vraag dient dus gesteld of de uitgesproken negatieve benadering van de N-VA en Bart De Wever wel een frequente, duidelijk zichtbare en consistente praktijk is het Franstalige medialandschap.4 Om dit na te gaan, zullen we een onderzoek voeren gebaseerd op de theorieën rond “framing”.

3 Ibidem. 4 CAPPELA, J. en JAMIESON, K., „News frames, political cynicism, and media cynicism‟, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 106 (1996), 71–84.

II. Theoretisch Kader

Dit onderzoek naar de beeldvorming rond Bart De Wever in Franstalige pers is gestoeld op de theorieën rond “framing”. Deze theorieën zijn zeer belangrijk geworden in de communicatiewetenschap, maar werden ook al vaak toegepast in de psychologie, antropologie, sociologie, economie, de linguïstiek en de politicologie.5 De opmars en wijde verspreiding van de inzichten rond framing tonen aan dat er binnen de academische wereld veel geloof wordt gehecht aan deze invalshoek voor onderzoek.6 De keuze voor de framing-invalshoek gebeurt natuurlijk ten koste van andere mogelijke theoretische benaderingen, zoals de theorieën rond “agenda setting” en “priming”. Framing laat zich vrij vertalen als de omkadering van het nieuws; het mediaprocedé dat de berichtgeving kleurt. Maar wat houdt het precies in? Is het geen holle term? Stephen Reese merkt op dat auteurs in het begin van hun exposé vaak bijna pro forma verwijzen naar de bestaande literatuur over framing, om meteen daarna over te gaan naar het onderzoek dat ze toch al eerder in gedachten hadden.7 En het lijkt er inderdaad op dat er onder de noemer „framing‟ veel verschillende zaken schuilgaan: het is onderhand een dynamisch en veelzijdig onderzoeksgebied.8 Maar daarin schuilt ook een gevaar: de grote diversiteit in framing- onderzoek kan er voor zorgen dat “framing” een soort passe-partout

5 VAN GORP, B., „The Constructionist Approach To Framing: Bringing Culture Back In‟, Journal of Communication, 55 (2007), 60. 6 Ibidem. 7 REESE, S., „The Framing Project : A Bridging Model for Media Research Revisited‟, Journal of Communication, 57 (2009), 151. 8 MATTHES, J., „What‟s In A Frame? A Content Analysis of Media Framing Studies in the World‟s Leading Communication Journals, 1990- 2005‟, Journalism and Mass Communication Quarterly, 85 (2009), 349.

9 wordt.9 In wat volgt zal de framing-theorie zoals die in dit onderzoek zal worden aangewend, nader worden geschetst.

De theorie rond framing vertrekt vanuit de vaststelling dat media niet slechts droge feiten brengen: media reiken ook kaders aan die het publiek moeten helpen om het nieuws te plaatsen. In die zin kunnen de media, door de frames die ze gebruiken, een enorme impact hebben op hun publiek. Dit geldt a fortiori voor onderwerpen waarbij het publiek is aangewezen op de media als de enige of voornaamste bron van inlichtingen.10 En dat is zeker het geval als de media Franstalig zijn, en het onderwerp is een Vlaams-Nationalistisch politicus: door het Belgische kiessysteem (en zijn eigen politiek project) lijkt Bart De Wever immers niet geneigd om zich uitgebreid met de Franstalige publieke opinie bezig te houden. De communicatie van de N-VA spitst zich toe op Vlaanderen, en dit maakt dat de Franstalige media een nog grotere rol krijgen in de beeldvorming van de Franstalige publieke opinie. De aandacht voor framing heeft een zeer uitgebreid en divers onderzoeksveld opgeleverd. Voortbouwend op de epistemologische visie van Imre Lakatos – die in het debat tussen Popper en Kuhn over de evolutie van wetenschap een tussenpositie innam – stelt D‟Angelo dat framing een research program is.11 Zo een research program bestaat uit een hele reeks van verschillende theorieën, die een bepaalde hard core gemeen hebben, welke dan telkens wordt aangevuld met verschillende hypothesen. Het ideale framing- onderzoek zou moeten vertrekken vanuit de hard core, om dan

9 VAN GORP, „The Constructionist Approach To Framing‟, 60. 10 GROSS, K. en GOLDMAN, S., „Framing Hate: A Comparison of Media Coverage of Anti-Gay Hate Crime in the Washington Post and Washington Blade‟, Conference Papers American Political Science Association (2003), 1. 11 D‟ANGELO, P., „News Framing as a Multiparadigmatic Research Program: A Response to Entman’, Journal of Communication, 50 (2002), 871-872.

10 vrijelijk aangevuld te worden met elke mogelijke sociale theorie.12 Alleen deze aanpak, aldus nog D‟Angelo, doet recht aan de pragmatische dimensie van een sociaalwetenschappelijk onderzoek en aan de reële complexiteit van framing in bijvoorbeeld nieuwsmedia. Bepalen wat precies de hard core van framing-onderzoek uitmaakt, is niet evident. Er zijn echter wel bepaalde kernelementen die belangrijk en relevant zijn voor het onderzoek naar de beeldvorming rond Bart De Wever in de Franstalige pers. Framing- onderzoekers zijn het er over eens dat de media een begeleidende rol spelen: men reikt het publiek de nodige kaders aan om het nieuws te begrijpen.13 Een algemene definitie beschrijft framing als „mechanismen van selectie, nadruk en representatie gebaseerd op onderliggende theorieën over wat bestaat, wat gebeurt en wat belangrijk is‟.14 Een variant hierop spreekt van „conceptuele middelen waarop media en individuen vertrouwen om informatie over te brengen, te interpreteren en te evalueren‟.15 Er bestaat ook consensus over de idee dat framing een heel complex proces is, dat geenszins eenzijdig is. Zo wordt er een belangrijk onderscheid gemaakt tussen media frames en audience frames, waarbij de eerste term doelt op de representaties in de media, en de tweede term de interpretatie van het nieuws bij het publiek voor ogen heeft.16 Maar natuurlijk framen ook politici hun boodschap naar de media op een

12 Ibidem, 872. 13 Ibidem, 874. 14 T. GITLIN, The Whole World is Watching : Mass Media in the Making & Unmaking of the New Left, Berkeley, Los Angeles, Londen, 1980 in MATTHES, J., „What‟s In A Frame‟, 350. 15 VAN GORP, „The Constructionist Approach To Framing‟, 61. 16 DE VREESE, C., PETER, J. en SEMETKO, H., „Framing Politics at the Launch of the Euro: A Cross-National Comparative Study of Frames in the News‟, Political Communication, 18 (2001), 107.

11 bepaalde manier.17 Dit onderzoek beperkt zich tot de media frames. Misschien het belangrijkste punt waarover overeenstemming bestaat, is de idee dat framing allerminst vrijblijvend is: de manier waarop een nieuwsbericht gebracht wordt, heeft een grote impact op hoe het bericht zal begrepen worden.18 Waaruit bestaat een frame nu meer concreet? Frames manifesteren zichzelf door middel van “framing devices” zoals bijvoorbeeld woordkeuze, metaforen, beschrijvingen en argumenten.19 Hier dient opgemerkt dat heel wat mogelijke elementen van framing, zoals afbeeldingen, buiten het bereik vallen van dit onderzoek, dat zich enkel bezighoudt met de tekstuele inhoud van Franstalige dagen weekbladen. Verscheidene framing devices vormen samen een “framing package” met een centraal thema, dat het frame zijn coherentie en structuur geeft.20 Voorbeelden van centrale thema‟s zijn een archetype (zoals “het slachtoffer”) of een bepaald narratief (bijvoorbeeld “fundamenteel onbetrouwbaar”).21 Naast framing devices zijn er binnen een een framing package ook “reasoning devices” aan het werk. Dit zijn expliciete en impliciete aanduidingen van oorzaken, gevolg, rechtvaardigingen en allerhande verbanden.22

Er bestaan verschillende perspectieven op het framing-fenomeen. Zo is er de kritische benadering, die framing verbindt met elite- structuren die streven naar controle en hegemonie.23 De cognitieve

17 HÄNGGLI, R. en KRIESI, H., „Political Framing Strategies and their Impact on Media Framing in a Swiss Direct-Democratic Campaign‟, Political Communication, 27 (2010), 141-157. 18 VALKENBURG, P., SEMETKO, H. en DE VREESE, C., „The Effects of News Frames on Readers Thought and Recall‟, Communication Research, 26 (1999), 567. 19 VAN GORP,„The Constructionist Approach To Framing‟, 64. 20 Ibidem. 21 Ibidem. 22 Ibidem. 23 REESE, „The Framing Project‟, 149.

12 benadering is neutraler in haar oordeel, en focust vooral op de interactie tussen verschillende psychologische processen.24 En hier is geopteerd voor de constructivistische benadering, die framing beschouwt als een normaal proces dat open staat voor alle sociale actoren. De constructivistische benadering benadrukt de complexe interactie tussen frames en de bredere cultuur. “Cultuur” wordt hier dan ingevuld als de „georganiseerde verzameling van opvattingen, codes, mythen, stereotypen, waarden, normen, frames…‟.25 Maar als frames en de algehele cultuur zo nauw verbonden zijn, dan worden frames vaak nauwelijks opgemerkt: het gebruikte frame zal dermate „natuurlijk‟ aanvoelen.26 In die zin kan het een voordeel zijn dat Franstalige frames, ingebed in de Franstalige Belgische cultuur, hier worden geanalyseerd door een Vlaamse student, die is opgegroeid in een Nederlandstalige cultuursfeer. Het concept “nationalisme” bijvoorbeeld, zo essentieel als het gaat over Bart De Wever, kan een heel andere connotatie hebben in Franstalig België, en dit heeft natuurlijk een grote impact op de berichtgeving. Hoe staat men binnen de Franstalig Belgische cultuur tegenover de Vlaamse Beweging? De attitude tegenover dit fenomeen zal de framing van Bart De Wever natuurlijk in hoge mate beïnvloeden. De constructivistische benadering stelt dat frames, door hun samenhang met het grotere culturele geheel, niet onderhevig zijn aan snelle veranderingen doorheen de tijd. Maar terwijl de frames zelf niet veranderen, is het wel mogelijk dat bepaalde frames worden aangevochten en zelfs vervangen door nieuwe frames in een heel dynamisch proces.27 Theoretisch zijn er dus grote verschillen mogelijk binnen een periode van enkele jaren, en aangezien dit onderzoek zes en een half jaar bestrijkt, kunnen er zich dus evoluties aftekenen.

24 Ibidem. 25 VAN GORP, „The Constructionist Approach To Framing‟, 62. 26 Ibidem, 63. 27 Ibidem, 63-64.

In de geest van de constructivistische benadering, is het wellicht nuttig om tot slot te benadrukken dat framing een heel normaal mediafenomeen is. De verwachting dat de berichtgeving rond Bart De Wever terug te brengen is tot enkele terugkerende frames vormt op geen enkele manier een verwijt naar de Franstalige pers. Framing komt gewoon voort uit het onvermogen van elke journalist om de gehele, complexe realiteit en de chaos aan verschillende indrukken volledig weer te geven: selectie en ordening door de media zijn altijd en overal onvermijdelijk. Pas wanneer uit dit onderzoek zou blijken dat De Wever consistent negatief wordt afgeschilderd op een manier die dusdanig afwijkt van de in Vlaanderen gehanteerde frames, kunnen er kritische vragen worden gesteld.

Frames worden niet alleen in kranten, maar in alle media gebruikt. Frames beperken zich binnen kranten ook niet tot de geschreven tekst, of louter tot de inhoud van artikels. Het is slechts om praktische redenen dat dit onderzoek naar de representatie van Bart De Wever gevoerd wordt aan de hand van louter tekst in (dan nog niet eens alle) Franstalige kranten. Een nog ruimer onderzoek was binnen één thesisjaar niet haalbaar, en dus moet men zich bewust blijven van het feit dat slechts een heel beperkt deel van de Franstalige mediarepresentatie onder de loupe zal genomen worden. De keuze voor dagen weekbladen is eveneens pragmatisch: de geschreven pers is nu eenmaal veel beter ontsloten. Maar daarnaast is er ook onderzoek dat aan kranten traditioneel een grotere impact toeschrijft dan bijvoorbeeld televisiejournaals.28

28 WALGRAVE, S., SOROKA, S. en NUYTEMANS, M., „The Mass Media‟s Political Agenda Setting Power: A Longitudinal Analysis of Media, Parliament and Government in Belgium (1993-2000)‟, Comparative Political Studies, 41 (2008), 832. Dit onderzoek beschrijft wel de situatie in de jaren 1990.

Dit onderzoek is eerder traditioneel omdat het zich beperkt tot één subject en nieuwsmedia binnen één publieke ruimte.29 Het is wel ambitieus omdat het een vrij lange tijdsspanne nader wilt onderzoeken; van oktober 2004 tot en met maart 2011. En een onderzoek dat zich toespitst op het Belgische politieke toneel is misschien wel per definitie bijzonder: door de specifieke Belgische situatie onderzoeken we de perceptie van een binnenlands politicus – die sinds de verkiezingen van 2010 zelfs voorman is van de grootste partij binnen de hele federale Kamer – binnen kranten die evengoed in het buitenland hadden kunnen liggen. Bart De Wever hoeft immers geen enkele stem te halen in Franstalig België. Om na te gaan hoe Bart De Wever wordt voorgesteld in de Franstalige media, moeten de mogelijke frames eerst worden gereconstrueerd. Dit kan door de wedersamenstelling van de zogenaamde “frame packages”: “clusters” van begrippen en concepten die samen de identiteitskaart van het frame vormen.30 Alleen al het bepalen van het aantal frames is een moeilijke evenwichtsoefening: enerzijds zou een beperkt aantal frames (2, een positief frame en een negatief frame) de wetenschappelijke betrouwbaarheid ten goede komen, maar anderzijds doet enkel een groter aantal frames recht aan de soms subtiele (belangrijke) nuanceverschillen tussen frames.31 Wanneer het aantal frames is vastgelegd, moeten de centrale thema‟s van elk frame nog worden omschreven, wat eveneens een delicate aangelegenheid is. Het is duidelijk dat ook de uiteindelijke keuze en zelfs de verwoording van de centrale thema‟s op zichzelf ook een vorm van framing is.32 Het is wellicht de achillespees van elk framing-onderzoek dat de

29 DE VREESE, PETER en SEMETKO „Framing Politics at the Launch of the Euro‟, 108. 30 VAN GORP, „The Constructionist Approach To Framing‟, 64. 31 Ibidem, 71-72. 32 TANKARD, J., „The Empirical Approach to the Study of Media Framing‟, S. REESE, O. GANDY en A. GRANT red., Framing Public Life: Perspectives on Media and our Understanding of the Social World, Mahwah, 2001, 89.

15 onderzoeker een hele reeks eigen beslissingen moet nemen, zodat enige subjectiviteit onvermijdelijk is.33 De gekozen frames zijn tot stand gekomen op basis van inductie. Uitgaande van verschillende denkbeelden die leven bij voor- en tegenstanders van De Wever in Vlaanderen, geluiden uit de Franstalige pers die Vlaanderen bereiken en het discours van sommige Franstalige politici werden negen frames opgesteld. Elk frame heeft een centraal thema dat kort wordt omschreven. Enkele sleutelbegrippen moeten het precieze frame scherper stellen. Van de negen frames zijn er vijf negatief getint, twee positief en twee neutraal. Het overwicht aan negatief getinte frames geeft aan dat de verwachting is dat de Franstalige media inderdaad eerder negatief bericht over Bart De Wever. Het is wel zo dat de meeste klachten van De Wever over de representaties van de Franstalige media terug te leiden zijn tot één bepaald frame, dat “extremisme”als kernbegrip heeft. De andere negatieve frames zijn meer gematigd en genuanceerd, en daardoor ook meer legitiem. Mocht uit dit onderzoek een overwicht van negatieve framing blijken, dan is dat nog niet automatisch een wetenschappelijke validering van alle klachten van De Wever over de Franstalige media. Aan de hand van een codeerschema dat gebruikt maakt van de negen frames werden artikels uit de drie onderzochte publicaties gecodeerd.34 De gehele tekstuele inhoud van de dagen weekbladen werd onderzocht: berichtgeving, opiniering, interviews, columns maar bijvoorbeeld ook de humoristisch bedoelde rubrieken. Zoals al eerder aangestipt, zijn enige subjectieve inschattingen bij dit soort onderzoek niet uit te sluiten. Het is echter de uitgesproken bedoeling om het onderzoek te benaderen in eer en geweten, met alle mogelijke empathie.

33 VAN GORP, „The Constructionist Approach To Framing‟, 73. 34 Het codeboek is te vinden na de bijlagen op het einde van deze masterproef.

III. Resultaten

2.1. Overzicht van het onderzoek

Voor dit onderzoek naar de beeldvorming van Bart De Wever in de Franstalige pers werden drie media onderzocht: de dagbladen Le Soir en La Libre Belgique en het weekblad Le Vif/L’Express. Er werd gekozen voor zogenaamde kwaliteitsmedia, waarvan kon verwacht worden dat ze veel aandacht hebben voor politieke verslaggeving. De onderzochte periode is bewust vrij uitgebreid: van 1 oktober 2004 – de maand waarin De Wever voor het eerst verkozen werd tot voorzitter van de N-VA – tot 1 april 2011.35 Door een langere periode te bestuderen, wou het onderzoek op zoek gaan naar eventuele evoluties en tendensen. Uiteindelijk werden 2232 artikels opgenomen in het codeerschema.36 De verdeling is als volgt:

Medium Aantal Percentage Le Vif 171 7,7% Le Soir 1038 46,5% La Libre 1023 45,8% Belgique

Het kleinere aandeel van Le Vif is natuurlijk te verklaren door de beperktere verschijningsbasis: één keer in plaats van zes keer per week. Die verhouding in acht genomen is de verdeling per medium zeer evenwichtig: geen van de drie media springt er echt uit wat aandacht voor De Wever betreft.

35 X, ‘Leden N-VA verkiezen Bart De Wever tot nieuwe voorzitter’, De Standaard (23 oktober 2004). De Wever werd herkozen als voorzitter in 2008 en 2011. X, ‘De Wever bijna unaniem herverkozen als voorzitter N- VA’, De Standaard (8 maart 2008). GOETHALS, M., ‘Het geweten van de partij’, De Standaard (21 maart 2011). 36 Dit omvat zowel artikelen die in de gedrukte krant verschenen, als berichten die online verschenen.

De verdeling in de tijd is wél onevenwichtig. In de periode tussen 2004, 2005 en 2006 is de aandacht voor De Wever nog zeer beperkt. In 2007 neemt deze aandacht gevoelig toe, als gevolg van de verkiezingsoverwinning van het kartel CD&V-N-VA en de lange regeringsonderhandelingen waaraan De Wever deelneemt. In 2008 en 2009 neemt de aandacht af, maar in 2010 explodeert de aandacht, en deze trend wordt verdergezet in de eerste drie maanden van 2011.

JAAR AANTAL ARTIKELS GECODEERD 2004 6 2005 13 2006 19 2007 302 2008 287 2009 140 2010 1207 2011 258 (januari, februari, maart)

In grafiekvorm vallen de fluctuaties in (federale) verkiezingsjaren op. Het zijn de verkiezingsoverwinningen van 2007 en 2010 die De Wever onder de aandacht van de Franstalige pers hebben gebracht. Uit een onderzoek van Mediargus, het digitale mediaplatform van de Vlaamse dagbladpers, is gebleken dat De Wever in 2010 niet alleen in Vlaamse maar ook in Franstalige kranten veruit de meest vermelde politicus was: ook in Franstalig België gaat De Wever (4645 vermeldingen) bijvoorbeeld Elio Di Rupo (3728 vermeldingen) een eind vooraf.37 Eind 2010 wordt De Wever door de lezers van Le Soir trouwens verkozen tot persoonlijkheid van het jaar.38 Ook de

37 LACROIX, P., Politici in de Kranten in 2010, 2011, (www.mediargus.be) 38 X, ‘Bart De Wever, personnalité de l’année’, Le Soir (31 december 2010). DELVAUX, B., ‘Si on arrêtait de se regarder le nombril en 2011 ?’, Le Soir (31 december 2010).

18 toename na de stembusgang van 2007 is opvallend. Al in 2008 maakt politicoloog Dave Sinardet enkele bedenkingen bij de grote aandacht die Franstalige media besteden aan onder andere De Wever.39

De integrale inhoud van krant en tijdschrift werd opgenomen, ook bijvoorbeeld lezersbrieven of humoristische columns.

39 SINARDET, D., ‘Le séparatisme piétine’, Le Vif (12 september 2008).

Soort Artikel Aantal Percentage - Gewoon artikel 1494 66,9% - editoriaal 127 5,7% - opiniestuk intern 77 3,4% - opiniestuk extern 133 6,0% - opiniestuk Bart De Wever 2 ,1% - opiniestuk Vlaming 74 3,3% - interview 265 11,9% - interview De Wever 30 1,3% - lichte noot 30 1,3%

Uitgedrukt in een diagram blijkt duidelijk hoe groot het aandeel van gewone artikels is:

Lezersbrieven worden begrepen als externe opiniestukken. “Gewone artikelen” vormt een zeer brede categorie, waartoe bijvoorbeeld ook politieke analyses behoren die soms niet zo heel erg verschillen van interne opiniestukken.40 Het overwicht van de “gewone artikelen” wijst erop dat het onderscheid tussen berichtgeving en opiniering zeer relatief is. Ook gewone artikelen bevatten zeer duidelijk gekleurde manieren om Bart De Wever te representeren. Deze onderverdeling respecteert ook de traditionele verhoudingen van een doorsnee editie van een dag- of weekblad, waar gewone artikelen immers ook dominant zijn. Het is duidelijk dat de resultaten van dit onderzoek niet enkel slaan op externe opinies of uitspraken in interviews, maar juist grotendeels afkomstig zijn uit gewone artikelen. De artikels werden gecodeerd op het frame dat ze bij hun representatie van De Wever hanteren. Een artikel kan meer dan één frame bevatten, en de gecodeerde stukken bevatten inderdaad voor het merendeel meerdere perspectieven.41 Een comfortabele meerderheid van 1461 artikels (65%) bevat meer dan één frame. Op zich wijst dat nog niet op genuanceerde, maar wel op brede berichtgeving waarbij meerdere aspecten aan bod komen.

Artikels met meerdere frames

3 Frames 614 847 1 Frame 765

0 200 400 600 800 1000

40 Hiermee worden opiniestukken van redacteuren bedoeld die geen hoofdartikelen zijn. 41 Er werd voor aanvang van het onderzoek besloten om maximaal drie frames voor één artikel te coderen.

2.2. Overzicht van de frames

Het onderzoek maakt gebruik van negen mogelijke frames die in de Franstalige media gebruikt worden om naar De Wever te kijken. Het gaat om vijf negatieve frames, twee positieve en twee „ideologische‟ (neutrale) frames die het gedachtegoed van De Wever behandelen.

Frame Sleutelbegrippen “Principieel” Principieel, geloofwaardig, het been stijf houden, woord houden, trouw aan het eigen programma, confederalisme… “Onbetrouwbaar” Onbetrouwbaar, chantage, zegt maar wat, dubbele/geheime agenda, wil niet slagen, van slechte wil, puur electorale berekening, Calimero… “Extremist” Extreem-rechts, fascisme, negationisme, collaboratie, genocide, racisme, etnisch nationalisme, kloon van Filip Dewinter, homofoob… “Populist” Populist, onwaarheden vertellen, simplismen, komediant, manipulator, oneliners, De Slimste Mens Ter Wereld, populariteit, demagogie, emotie, volks, corpulentie… “Grof” Grof, brutaal, beledigend, agressief, neerbuigend, arrogant, dwingend, ultimata, egoïsme, provocaties, polemist… “Intelligent” Intelligent, intellectueel, historicus, doctoraat, debater, Latijn, ernst, charmant, sluw, uitgekookt, strategisch… “Bedreigend” Bedreigend, gevaarlijk, opblazen solidariteit, revolutie, avonturier, onverantwoordelijk… “Conservatief” Conservatief, socio-economisch (centrum- )rechts, normen en waarden… “Vlaams- Vlaams-Nationalisme, Vlaamse Beweging, Nationalist” separatisme, republikein, Vlaamse staat…

Het totaal aantal artikels is als volgt verdeeld over de frames:

800 755 740 700 600 563 562 479 500 448 399 400 300 183 172 200 100 0

Er zijn per medium wel enkele verschillen, die zullen worden aangestipt in het hoofdstuk over elke afzonderlijke publicatie. Er vallen wel meteen twee zaken op: enerzijds is het frame “extremist” – het frame dat we kunnen beschouwen als de diabolisering van een in Vlaanderen als democratisch beschouwde politicus - het op één na minst gehanteerde frame. Anderzijds is het meest gehanteerde frame “bedreiging”.

2.3. Frame 1: Bart De Wever is een bedreiging

Als “extremist” het meest negatieve frame is om iemand af te schilderen, dan kan “bedreigend” - samen met “onbetrouwbaar” - als een goede tweede worden beschouwd. Dit is het frame van de

23 waarschuwing, dat De Wever voorstelt als de bron (of exponent) van een kwaad dat in de mate van het mogelijke moet vermeden worden. “Un homme dangereux”, zoals Yves Leterme (CD&V) ooit genoemd werd, is hier de centrale representatie.

Geldig Aantal Percentage MEDIUM * 755 33,8% BEDREIGEND

Dit frame is in een derde van alle gecodeerde artikels aanwezig. Het frame scheert vooral hoge toppen in 2010, maar was ook al in 2007 en 2008 aanwezig:

Het frame duikt een eerste keer op wanneer de kranten in augustus 2007 pessimistisch beginnen te berichten over de formatiegesprekken die worden gevoerd op kasteel Hertoginnendal. Het flakkert opnieuw op naar aanleiding van de commotie die zeker in de Franstalige pers ontstaat na de kritiek die De Wever in de herfst van 2007 levert op de excuses van burgemeester Patrick Janssens aangaande de betrokkenheid van het Antwerps stadsbestuur bij de Jodenvervolging. Bij de bespreking van het frame “extremist” wordt nader ingegaan op deze controverse. Niet lang na de storm rond deze uitspraak vond in de Kamercommissie Binnenlandse Zaken trouwens een controversiële stemming plaats over een splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde. Deze stemming gebeurde Vlaamse meerderheid tegen Franstalige minderheid en bruuskeerde veel Franstaligen. Het frame “bedreigend” duikt ook op wanneer eind 2007 de interimregering Verhofstadt III wordt gevormd met o.a. CD&V maar zonder de toenmalige kartelpartner van die partij, de N-VA van Bart De Wever. Vlak voor en net na het parlementair zomerreces van 2008 treffen we het frame opnieuw aan bij respectievelijk een zoveelste mislukking van de communautaire onderhandelingen en de breuk in het kartel tussen CD&V en N-VA. Het frame verdwijnt wat naar de achtergrond, maar keert in 2009 terug wanneer de N-VA onder leiding van De Wever een mooi resultaat boekt in de regionale verkiezingen en vervolgens toetreedt tot de Vlaamse regering. Wanneer er in 2010 vervroegde verkiezingen komen en peilingen voorspellen dat De Wever afstevent op een grote electorale triomf, beleeft het frame een hoge piek. De lezers van Le Soir verkiezen De Wever in april 2010 dan ook als de meest gevaarlijke politicus.42 Maar aan het hoogtij van dit frame komt vrij abrupt een einde wanneer de N-VA op 13 juni 2010 inderdaad vrij overtuigend de verkiezingen wint. De negatieve toon wordt dan bijzonder getemperd. Maar het frame keert terug wanneer de formatiegesprekken in de zomer en het najaar van 2010 blijven

42 X, ‘Enquête sur lesoir.be « Oui, BHV vaut bien une crise »’, Le Soir (24 april 2010).

25 aanslepen, en niet het minst wanneer De Wever uit de onderhandelingen stapt. Het frame “bedreiging” beleeft zijn zenith in december 2010 wanneer een snedig interview van De Wever in het Duitse blad Der Spiegel veel kwaad bloed zet in Franstalig België en schijnbaar alle vermoedens over een onversneden separatist die het land slechts kapot wil, bevestigt. Het frame wordt dus bijzonder beïnvloed door de aanwezigheid en de rol van De Wever aan de onderhandelingstafel. Het frame verdwijnt naar de achtergrond wanneer De Wever de onderhandelingen in 2008 verlaat, en keert terug wanneer de N-VA als Vlaamse coalitiepartij opnieuw betrokkene wordt bij het onderhandelingsproces, en a fortiori wanneer De Wever op het punt staat om via de grote poort aan de tafel terug te keren. Het versterkt naar gelang De Wever in de herfst van 2010 meer en meer wordt gezien als het obstakel dat een oplossing in de weg staat. De “bedreiging” van Bart De Wever schuilt in vele zaken, waarvan de meeste verweven zijn met de volgende twee grote frames: “nationalisme” en “onbetrouwbaar”. . De bedreiging wordt vaak gesuggereerd, maar is bij momenten ook expliciet. Opvallend is bijvoorbeeld de metafoor van de ziekte die weleens opduikt, met termen als “vergif”of “virus” om de N-VA of het Vlaams- nationalisme te omschrijven.43 Het frame is ten opzichte van La Libre Belgique iets duidelijker aanwezig in Le Soir.

43 DE CLERCQ, M., ‘Le poison du nationalisme’, Le Soir (12 september 2007). VANOVERBEKE, D., BOUILLON, P. en DEBUISSON, M., ‘Un poison nommé N-VA’, Le Soir (23 november 2007). X., ‘Le CD&V miné par un virus nommé N-VA’, Le Soir (3 maart 2008). X, ‘La position de la N-VA est-elle une menace ?’, Le Soir (17 maart 2008). X, ‘Comment battre De Wever ? Le casse-tête flamand’, Le Soir (26 mei 2010). BOUILLON, P., ‘Horreur’, Le Soir (29 mei 2010). X, ‘Bart De Wever, le cheval et l’obstacle’, Le Soir (2 september 2010). BUXANT, M., ‘Onkelinx harponne De Wever’, La Libre Belgique (17 februari 2011).

BEDREIGEND Aanwezig MEDIUM Le Vif 59 Le Soir 372 La Libre Belgique 324 Totaal 755

Dit frame duikt op in de verschillende soorten artikelen over De Wever, vrij evenwichtig gespreid. Maar in hoofdartikelen duikt dit frame wel meer dan gemiddeld op.44

2.4. Frame 2: Bart De Wever is een nationalist

“Nationalisme” is een perspectief dat in ongeveer één derde van de artikelen over De Wever uitdrukkelijk wordt gehanteerd.

Geldig Aantal Percentage MEDIUM * 740 33,2% NATIONALIST

“Nationalisme” wordt door dit onderzoek als een neutraal frame beschouwd, ook al lijken de Franstalige media die visie niet altijd te delen. De Wever is een nationalist: dit is de politieke stroming waartoe hij behoort en het onderzoek ziet geen reden om deze stroming op een andere manier te benaderen als bijvoorbeeld het socialisme of het liberalisme. Op zich is het merkwaardig dat dit frame, met niet zo gek veel verschil, het tweede meest gebruikte frame is. Het is immers evident dat De Wever een nationalist is, zodat men zich kan afvragen waarom de politieke stroming van een gekend politicus zo vaak geëxpliciteerd wordt.

44 Zie BIJLAGEN.

De grafische voorstelling van het gebruik van dit frame doorheen de tijd, vertoont veel gelijkenissen met het tijdsverloop van het frame “bedreiging”. Ook hier eerste opstootjes na de verkiezingen van 2007 en in de herfst van dat jaar, bij de breuk van het kartel in 2008, de Vlaamse verkiezingen van 2009, rond de stembusgang van 2010 en een laatste piek in het najaar van 2010 wanneer N-VA meer en meer wordt gezien als obstakel voor de vorming van een federale regering.

Het lijkt er dus niet op dat de Franstalige pers het nationalisme als een normale politieke stroming bekijkt. Het valt bijvoorbeeld op dat Franstalige pers het vaak heeft over een partij en een voorzitter die “openlijk separatistisch” zijn. Dit terugkerende „openlijk‟ wijst op een zekere verbazing over het separatisme als gewone politieke

28 stroming.45 Het verraadt hoe groot het Franstalig taboe rond separatisme en nationalisme is. N-VA wordt ook vaak expliciet omschreven als “le parti séparatiste”. Ook het republikeinse ideaal van De Wever wordt zo benaderd, met bijvoorbeeld het toevoegsel “(il) ne s’en cache pas”.46 Er lijkt een zeer groot wantrouwen tegenover het nationalisme te bestaan. Wanneer Bart De Wever een studiedag van leerkrachten geschiedenis mag toespreken over de voor- en nadelen van een patriottische dimensie in het geschiedenisonderricht, dan wordt dat in Le Vif meteen in verband gebracht met mogelijke indoctrinatie.47 En wanneer uitlekt dat Hendrik Vuye van de universiteit van Namen geconsulteerd werd door de N-VA, wordt in Le Soir de vraag gesteld of het risico niet bestaat dat de professor nationalistische thesen zou gaan verdedigen ten overstaan van zijn studenten.48 Dat een nationalist een forum krijgt met een deelname in een populaire televisiequiz vindt men zeer opmerkelijk.49 De afwijzing van het nationalisme gebeurt bovendien vaak in

45 HAVAUX, P., ‘Le raz de marée qui fera tanguer la Belgique’, Le Vif (11 juni 2010). HAVAUX, P., ‘Le gros coup de gueule de Daniel Ducarme’, Le Vif (30 juli 2010). X., ‘La position de la N-VA est-elle une menace ?’, Le Soir (17 maart 2008). DELVAUX, B., ‘C’est officiel : la N-VA est séparatiste’, Le Soir (26 mei 2010). COPPI,D., « Magnette ? Outrances ! », Le Soir (26 mei 2010). DUBUISSON, M., ‘Le Roi testera-t-il un séparatiste ?’, Le Soir (8 juni 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Paradoxe’, La Libre Belgique (28 mei 2010). 46 X, ‘N-VA’, Le Soir (14 november 2006). 47X, ‘Des élèves préservés de tout nationalisme ?’, Le Vif (11 juli 2008). In het editoriaal van diezelfde editie wordt het feit dat De Wever aanvaardbaar is als spreker voor een publiek van leerkrachten gelinkt aan het stijgend stempotentieel van Vlaamsgezinde partijen: KLEIN, D., ‘Le complexe des minorités’, Le Vif (11 juli 2008) 48 DEMONTY, B., ‘Un professeur de Namur consulté par la N-VA’, Le Soir (20 augustus 2010). 49 X, ‘Brève’, La Libre Belgique (8 januari 2011).

29 moraliserende termen, waarbij het sterk wordt geassocieerd met egoïsme en bekrompenheid.50 Vooral de stellingname van Le Soir tegenover het nationalisme is opmerkelijk. Le Soir is een zelfverklaarde tegenstander van het nationalisme, dat het moeiteloos in eenzelfde opsomming plaatst met uitsluiting en segregatie.51 Volgens Le Soir is het nationalisme inherent onverdraagzaam tegenover afwijkende meningen.52 Het nationalisme doet bij Le Soir denken aan Balkantoestanden, en de vergelijking met de Serviërs in Kosovo wordt zelfs expliciet.53 Het gaat er bij de krant niet in dat De Wever op eenzelfde moment kan onderhandelen over de vorming van een federale regering en toch een separatistisch ideaal kan blijven

50 FIORILLI, T., ‘Beste vrienden, et si vous arrêtiez ?’, Le Soir (28 mei 2005). DELVAUX, B., ‘ « Le Soir » et la Flandre’, Le Soir (23 maart 2010). Een voorbeeld uit dit stuk : « Nous sommes convaincus que le séparatisme serait un aveu terrible d’échec de genre humain car ce serait celui de personnes, trop orgueilleuses, trop égoïstes, trop nombrilistes pour trouver un moyen de vivre ensemble de façon respectueuse. ». DUBUISSON, M., ‘ « Vous allez enfermer la Flandre dans une prison »’, Le Soir (8 juni 2010). X, ‘Nous sommes tous Wallons’, Le Soir (14 december 2010). MOUTON, O., ‘370 personnalités Belges contre le nationalisme’, Le Soir (21 december 2010). DELVAUX, B., ‘Un « Soir » exceptionnel pour parler en direct à la Flandre’, Le Soir (22 maart 2011). DELVAUX, B., ‘Vorm uw eigen mening’, Le Soir (22 maart 2011). VAN DE WOESTYNE, F., ‘La Nausée’, La Libre Belgique (14 december 2010). X, ‘Quand la passion s’habille de raison’, La Libre Belgique (29 december 2010). BERLINER, D., ‘ « Ma » culture, bien précieux ou cte d’exclusion’, La Libre Belgique (26 januari 2011). 51 DELVAUX, B., ‘ « Le Soir » et la Flandre’, Le Soir (23 maart 2010). Anderzijds geeft de krant ook aan dat ze ‘vurig de Franstalige belangen’ willen verdedigen : MOUTON, O., ‘Wat “Le Soir” over Vlaanderen zegt’, Le Soir (22 maart 2011). 52 METDEPENNINGEN, M., ‘Nous sommes tous des Pierre Mertens’, Le Soir (8 juli 2008). 53 FIORILLI, T., ‘Beste vrienden, et si vous arrêtiez ?’, Le Soir (28 mei 2008).

30 koesteren.54 De idee dat N-VA dezelfde strijdvlag voert als het Vlaams Belang (de Vlaamse Leeuw zonder rode accenten) is iets dat in de ogen van Le Soir haaks staat op het gedrag van een betrouwbare coalitiepartner.55

NATIONALIST Aanwezig MEDIUM Le Vif 81 Le Soir 385 La Libre Belgique 274 Totaal 740

Zoals de tabel hierboven duidelijk maakt, wordt de redactionele stellingname tegen het nationalisme weerspiegeld in het gebruik van het frame, dat bij Le Soir gevoelig hoger ligt dan bij La Libre Belgique. De spreiding van het frame over de verschillende soorten artikelen volgen de algemene verhoudingen vrij getrouw.56

2.5. Frame 3: Bart De Wever is onbetrouwbaar

Het frame dat De Wever voorstelt als onbetrouwbaar duikt op in een kwart van de artikelen.

54 DELVAUX, B., ‘Gaffes, ambiguïtés et autres bêtises’, Le Soir (13 september 2007). X, ‘Les racines de la crise’, Le Soir (16 juli 2008). Maar dit is een onbegrip dat ook in andere publicaties opduikt. 55 DELVAUX, B., ‘Gaffes, ambiguïtés et autres bêtises’, Le Soir (13 september 2007). 56 Zie BIJLAGEN.

Geldig Aantal Percentage MEDIUM * 563 25,2% ONBETROUWBAAR

Een belangrijke invulling van “onbetrouwbaar” is de suggestie dat De Wever nooit een compromis zou hebben nagestreefd. De theorie dat de N-VA helemaal geen federale regering wil vormen, maar juist wil bewijzen dat het federale niveau niet meer werkbaar zou zijn, dateert al van 2007. In een interview met Le Vif in november van dat jaar heeft Jackie Morael het bijvoorbeeld over de „verborgen agenda‟ van de N-VA.57 In die context valt ook het verwijt dat de N-VA kartelpartner CD&V zou “chanteren”, en wel door te dreigen om het kartel te verlaten.58 Tegenover de idee dat een ruimer deel van de Vlaamse partijen en publieke opinie communautair geradicaliseerd zou zijn, staat de gedachte dat het enkel de N-VA is die met machiavellistische intriges andere Vlamingen manipuleert en het communautaire vuur opstookt. De CD&V zou door De Wever & Co meegesleept of zelfs gechanteerd worden.59 Dit is een denkpiste die zeker in 2007-2008 opgang maakt in de Franstalige pers. Tot in de

57 X, Entretien avec Jackie Morael, Le Vif (2 november 2007). 58 Ibidem. 59 VANESSE, M., ‘ « Bruxelles sera leur Jérusalem »’, Le Soir (9 november 2011). X., ‘Pourquoi Leterme gagne du temps’, Le Soir (28 november 2007). X., ‘Le CD&V miné par un virus nommé N-VA’, Le Soir (3 maart 2008). BOUILLON, P., ‘Le CD&V est capable de courage politique, mais pas longtemps’, Le Soir (2 mei 2008). VANDEMEULEBROUCKE, M. e.a., ‘Les acteurs de la crise BHV. A qui la faute ?’, Le Soir (8 mei 2008). X, ‘Quelles limites ?’, Le Soir (16 juli 2008). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Cruel dilemme au CD&V’, La Libre Belgique (22 september 2008).

32 iconografie toe, waarin De Wever bijvoorbeeld wordt voorgesteld als de poppenspeler achter de marionet Leterme.60 De Wever wordt al vroeg veel macht toegeschreven. Zelfs wanneer het kartel net gebarsten is, de N-VA er helemaal alleen voor staat en de eerste eigen verkiezingsoverwinning nog veraf is, heeft men het over De Wever als vrij succesvol gijzelnemer die hoe dan ook een grote invloed op de Vlaamse publieke opinie behoudt.61 Toch toont de grafische voorstelling in de tijd dat het frame vooral sterk aanwezig is in 2010: in de aanloop naar de vervroegde verkiezingen, veel minder net na de overwinning van de N-VA en dan steeds sterker vanaf de maand augustus.

60 PHILIPPON, I., ‘La trêve ? Quelle trêve ?’, Le Vif (29 februari 2008). 61 X, ‘Les perdants de 2008’, Le Vif (26 december 2008).

Het lijkt dus duidelijk dat ook dit frame samenhangt met de gebeurtenissen aan en rond de onderhandelingstafel: het frame is zwak wanneer de onderhandelingen stilliggen en is zelfs verwaarloosbaar in 2009, wanneer de N-VA op federaal niveau niet actief deelneemt aan onderhandelingen. Dit frame is uitdrukkelijker aanwezig in Le Soir dan in La Libre Belgique:

ONBETROUWBAAR aanwezig MEDIUM Le Vif 44 Le Soir 293 La Libre Belgique 226 Totaal 563

De spreiding van het frame weerspiegelt opnieuw vrij goed de algemene verhoudingen, maar is wel iets minder sterk in externe opiniestukken en veel sterker in hoofdartikelen.62 Dit kan niet verbazen aangezien het hier over een zeer oordelend frame gaat.

2.6. Frame 4: Bart De Wever is grof

Het frame “grof” is op slechts een haar na even sterk aanwezig als “onbetrouwbaar”.

Geldig Aantal Percentage MEDIUM * 562 25,2% GROF

62 Zie BIJLAGEN.

Dit frame heeft voornamelijk betrekking op twee aspecten: enerzijds enkele zeer cassante uitspraken van De Wever over de Franstaligen, België en het koningshuis en anderzijds de gepercipieerde politieke stijl van de N-VA-voorzitter als een agressieve onderhandelaar die constant hoge eisen en ultimata stelt. De Wever wordt gezien als een volbloed provocateur.63 Verschillende van zijn uitspraken zijn duidelijk gehoord in Franstalig België. Op de grafische voorstelling die het gebruik van de frame aanschouwelijker maakt, kan men makkelijk enkele controverses herkennen. De eerste belangrijke opstoot in oktober 2007 werd veroorzaakt door twee uitspraken van De Wever. Halverwege deze herfstmaand heeft de N-VA-voorzitter het metaforisch over een „lepel suiker‟ die de Franstaligen moet helpen om een splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde te slikken. Deze uitspraak bruskeert sommigen, die dit als neerbuigend en arrogant ervaren.64 Eind oktober barst de eerder vermelde controverse rond de excuses van Patrick Janssens los, die ook wordt gekaderd als grof ten opzichte van de joodse gemeenschap en andere slachtoffers van de Shoah.

63 LAURENT, C., ‘C’est urgent’, Le Vif (12 juni 2009). ‘Sauve qui peut !’, Le Vif (7 mei 2010). HAVAUX, P., ‘Le raz de marée qui fera tanguer la Belgique’, Le Vif (11 juni 2010). 64 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Un peu de sucre pour faire avaler BHV’, La Libre Belgique (15 oktober 2007). VANOVERBEKE, D., ‘La mérule et la cuillère de sucre’, Le Soir (22 oktober 2007).

Een tweede opstoot, in juli 2008, valt samen met een crisis binnen de meerderheid, waarbij eerste minister Yves Leterme het ontslag van de regering aanbiedt aan de koning. De opstoot in juni 2010 is te verklaren door de Vlaamse verkiezingscampagne, die zeer communautair getint is en veel plaats biedt aan de N-VA. De pieken daarna stroken met de negatieve evoluties aan de onderhandelingstafel. De hoogste piek, in december 2010, valt samen met het ophefmakende interview van De Wever in Der Spiegel, waarin hij enkele cassante uitspraken doet.65 Dit frame is niet zo sterk aanwezig in Le Vif, mogelijk omdat het als weekblad minder focust op een enkele cassante uitspraak die wel veel aandacht krijgt in een dagelijks medium. Voorts is dit frame

65 In het interview noemt De Wever België ‘de zieke man’ van Europa, hij vergelijkt de financiële transfers vanuit Vlaanderen met drugs voor een junkie en zegt dat koning Albert II anders denkt dan de Vlamingen.

36 het enige negatieve frame dat een stuk prominenter aanwezig is in La Libre Belgique dan in Le Soir.

GROF aanwezig MEDIUM Le Vif 26 Le Soir 234 La Libre Belgique 302 Totaal 562

Ook dit frame is gelijkmatig gespreid over de verschillende soorten artikelen, met uitzondering van de opiniestukken van Vlamingen, waar het frame heel wat zwakker staat.66 Dit suggereert dat het frame inderdaad in niet geringe mate betrekking heeft op uitspraken waarmee Franstaligen zich door De Wever geviseerd voelen.

2.7. Frame 5: Bart De Wever is principieel

Van de echt positieve frames is „principieel‟ het meest gebruikte: het is aanwezig in goed een vijfde van alle gecodeerde artikelen. Dit frame spreekt over De Wever als een man met een overtuiging en (grote) trouw aan een programma. Zelfs wanneer dit programma niet wordt onderschreven door Franstalige media, dan nog krijgt de N- VA-voorzitter punten voor standvastigheid.

Geldig Aantal Percentage MEDIUM * 479 21,5% PRINCIPIEEL

66 Zie BIJLAGEN.

Aangezien dit frame standvastigheid als iets positief ziet, ligt het in de lijn van de verwachtingen dat het enkel sterk aanwezig zal zijn op momenten dat die standvastigheid de communautaire onderhandelingen niet (meer) in de weg staat. Een voorstelling van de evolutie doorheen de tijd, lijkt dit vermoeden te bevestigen.

Een eerste piek in het najaar van 2008 valt samen met de breuk in het kartel tussen CD&V en N-VA, waarmee De Wever voor een tijd verdwijnt aan de onderhandelingstafel. Het frame is vooral sterk net na de verkiezingen van juni 2010, wanneer er wel gewezen wordt op het radicale programma van de N-VA maar dit op een nog vrij positieve en hoopvolle manier. Er zijn nog enkele opstoten vóór de N-VA begin oktober 2010 de stekker uit de onderhandelingen trekt. Begin 2011 is de teneur eerder dat De Wever het recht heeft om

38 trouw te blijven aan zijn programma, maar dat dan wel in de oppositie moet gaan doen. Dit frame is niet zo sterk aanwezig in Le Vif, en is opvallend sterker in La Libre Belgique dan in Le Soir.

PRINCIPIEEL aanwezig MEDIUM Le Vif 25 Le Soir 184 La Libre Belgique 270 Totaal 479

Weinig verassend is dit frame meer dan gemiddeld aanwezig in interviews met De Wever en opiniestukken van zijn hand.67 Het is echter verhoudingsgewijs minder aanwezig in interne en vooral externe Franstalige opiniestukken.68 Opiniestukken van Vlamingen gebruiken dit frame wel meer.69

2.8. Frame 6: Bart De Wever is intelligent

Ook dit positieve frame is goed voor een vijfde van alle gecodeerde artikels. Hoewel dit frame hoofdzakelijk positief is, en De Wever voorstelt als een intelligent man en bijvoorbeeld een begenadigd spreker, zit er ook een dubbelzinnig kantje aan. Dit frame omvat ook artikels die De Wever „prijzen‟ als strateeg, een uitgekookt, berekend en sluw politicus.

67 Zie BIJLAGEN. 68 Ibidem. 69 Ibidem.

Geldig Aantal Percentage MEDIUM * 448 20,1% INTELLIGENT

Het frame kent duidelijk twee piekmomenten:

Het eerste piekmoment volgt op de verkiezingen van juni 2010, wanneer ook in Franstalige media de historische overwinning van de N-VA in grote mate wordt toegeschreven aan het politieke talent van De Wever. Het tweede piekmoment voor De Wever volgt net na zijn verduidelijkinsopdracht in oktober 2010, maar het heeft hier een andere invulling. Op dit moment prijst men het strategische talent van De Wever, die met zijn nota de Vlaamse partijen zou hebben

40 verenigd, door zichzelf daarbij te presenteren als een redelijk man op zoek naar een compromis. De “intelligentie” is hier die van een sluwe vos, die met zijn verduidelijkingsnota geen akkoord zocht met de Franstaligen, maar slechts zijn eigen politieke kapitaal voor ogen had. Ook dit positievere frame staat sterker in La Libre Belgique dan in Le Soir, maar daarnaast valt ook de sterke aanwezigheid in Le Vif op.

INTELLIGENT aanwezig MEDIUM Le Vif 43 Le Soir 183 La Libre Belgique 222 Totaal 448

Het frame is vrij evenwichtig gespreid over de verschillende soorten artikelen, maar komt wel meer naar voor in opiniestukken van De Wever.70

2.9. Frame 7: Bart De Wever is een populist

In Vlaanderen wordt De Wever vrij vaak populisme verweten, en in die zin is de beperkte 18% van dit (derde minst gebruikte) frame in dit Franstalige media een vrij laag percentage. Tot dit frame behoren in belangrijke mate stukken die De Wever verwijten simplistische redeneringen op te bouwen, en de zaken te eenvoudig en eenzijdig voor te stellen aan het electoraat. Ook leugens, of wat de Franstalige pers ziet als onwaarheden, uit de mond van de N-VA-voorzitter worden in deze categorie geplaatst.

70Zie BIJLAGEN. Maar deze categorie artikelen is statistisch verwaarloosbaar.

Geldig Aantal Percentage MEDIUM * 399 17,9% POPULIST

Ook de meeste aandacht die de Franstalige pers besteedt aan de deelname van De Wever aan de televisiequiz „De (Aller)Slimste Mens Ter Wereld‟ hoort thuis in deze categorie. De eerste deelname van De Wever aan het spel, in het seizoen 2006-2007, bleef nog onopgemerkt, maar zijn tweede (en meer succesvolle) deelname in 2008-2009 kreeg meer aandacht.71 Over de editie in 2009-2010 lijkt geen enkel artikel te verschijnen zonder het vermelden van Bart De Wever – ook al was de N-VA-voorzitter geen kandidaat bij deze reeks.72 Zijn deelname aan het seizoen van 2010-2011 viel deels samen met een nieuwe crisis in het onderhandelingsproces, en kwam mede daarom ruim aan bod in de Franstalige pers.73 In een grafische tijdsvoorstelling valt de piek rond de verkiezingen van 2010 op:

71 VANOVERBEKE, D. en LAUWENS, J., ‘Bart De Wever rate le sacre pour une seconde’, Le Soir (6 februari 2009). DUM., N., ‘De Wever affole l’audience de la VRT’, La Libre Belgique (6 februari 2009). 72 X, ‘Jean-Michel Javaux veut être l’homme le plus intelligent du monde à la télé flamande’, Le Soir (18 november 2009). LAUWENS, J.-F., ‘Tout le monde aime-t-il vraiment Papa ?’, Le Soir (8 december 2009). BOUILLON, P., ‘Le quiz politique 2009’, Le Soir (30 december 2009). 73 MOUTON, O., ‘De Wever, le plus intelligent ?’, Le Soir (6 december 2010). X, ’Brève’, La Libre Belgique (8 januari 2011).

De piek is te verklaren door de zoektocht van de Franstalige pers naar de verklaringen voor het eclatante succes van de N-VA, de Vlaams-Nationalistische formatie die de grootste partij in de Kamer wordt. Een populistische politiek en De Slimste Mens worden aangehaald als (deel)verklaringen voor de overwinning van De Wever. Het populistische frame wordt weer populair wanneer de formatiepogingen in zwaar weer verzeilen. De Wever doet eind 2010, begin 2011 opnieuw mee met „De Slimste Mens‟, en had eerder in december 2010 al uitspraken gedaan in Der Spiegel die in Franstalig België als populistisch werden beschouwd. Het frame is het minst sterk in La Libre Belgique en staat het sterkst in Le Soir:

POPULIST aanwezig MEDIUM Le Vif 31 Le Soir 210 La Libre Belgique 158 Totaal 399

Dit frame komt verhoudingsgewijs minder voor in gewone artikelen, maar iets meer in hoofdartikelen, interne opiniestukken en – opvallend – opiniestukken van Vlamingen.74

2.10. Frame 8: De Wever is een extremist

Wie in Vlaanderen claimt dat De Wever in de Franstalige pers gediaboliseerd wordt, onderbouwt die stelling voornamelijk met artikelen die thuishoren in dit frame. In dat kader is het belangrijk om erop te wijzen dat uit dit onderzoek blijkt dat dit frame het op één na minst gehanteerde perspectief is in de Franstalige berichtgeving, goed voor slechts 8,2% van de relevante artikels uit de periode 01/01/2004-01/04/2011.

Geldig Aantal Percentage MEDIUM * 183 8,2% EXTREMIST

Anderzijds zou men 8,2% veel kunnen vinden voor een politicus die in Vlaanderen niet als extremistisch beschouwd wordt, en die nooit persoonlijk of als politicus veroordeeld werd voor bijvoorbeeld racisme. Om deze reden, en omwille van het feit dat dit frame een belangrijke rol speelt in het debat over de representatie van De

74 Zie BIJLAGEN.

Wever in Franstalige media, wordt hier iets gedetailleerder ingegaan op dit frame.

2.10.1. “Gratuit” en “niet zo moedig”: de negationismediscussie

Op 28 oktober 2007 excuseerde de burgemeester van Antwerpen, Patrick Janssens, zich namens het schepencollege bij de Joodse gemeenschap voor de betrokkenheid van het stadsbestuur bij de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog.75 De Wever noemde deze excuses “gratuit” en “niet zo moedig”.76 Deze kritiek heeft in Franstalig België veel beroering veroorzaakt. De schrijver Pierre Mertens herhaalt ook jaren na zijn eerste uitspraak in interviews dat De Wever hier een vorm van negationisme aan te wrijven valt.77 Maar ook andere geïnterviewden, zoals journalist Pascal Vrebos, delen De Wever in interviews op basis van zijn uitspraken in bij extreem-rechts en zelfs het revisionistische kamp.78 Na de uitspraken van De Wever diept Le Soir vanalles en nog wat op dat De Wever moet linken aan de collaboratie: zijn grootvader die lid was van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), maar ook zijn eigen lidmaatschap als student bij het Katholiek Vlaams Hoogstudenten Verbond (KVHV), zijn geschiedkundige interesse voor onder andere het Verdinaso, tot zelfs de vakanties van zijn gezin in het Duitse Beieren.79 De uitspraak wordt door sommigen uitdrukkelijk niet als een lapsus gezien, maar integendeel als een representatieve uiting van een latente geest binnen de

75 X, ‘Bart De Wever : « Antwerpse excuses voor Jodenvervolging gratuit”’, De Standaard (29 oktober 2007). 76 Ibidem. 77 PAPY, G., « On a tous une île à apprivoiser »’, Le Vif (15 januari 2010). 78 BRABANT, F., ‘Vrebos et Jacqmin passent à table’, Le Vif (18 januari 2008). 79 X., ‘Dès le biberon, nationalisme et collaboration’, Le Soir (31 oktober 2007).

Vlaamse beweging en het persoonlijk gedachtegoed van De Wever.80 De N-VA-voorzitter wordt door Franstalige geschiedkundigen verketterd als een kritiekloos historicus.81 Ook nadat De Wever zijn excuses heeft aangeboden, volhardt hij volgens Le Soir in “une lecture partielle et partiale de l’Histoire”.82 Zijn excuses veranderen niets aan het gevaar dat zijn opvattingen inhouden.83 Wanneer Le Soir een opiniestuk van De Wever afdrukt waarin hij zijn excuses aanbiedt, leest een begeleidende kop “Le faux pas d’un populiste extrême”.84 Ook La Libre Belgique ziet nog een zekere ambiguïteit.85 En Le Vif spreekt in dit verband ook een klein jaar na de feiten nog van een “troublante ambiguïté”.86 Ook nadat de initiële storm is gaan liggen, wordt er nog regelmatig verwezen naar de episode.87 Wanneer via een uitspraak van Pierre Mertens en een daaropvolgende klacht van De Wever de negationismediscussie nieuw leven wordt ingeblazen,

80 METDEPENNINGEN, M., ‘Bart l’historien et De Wever le politicien’, Le Soir (31 oktober 2007). Ook in La Libre Belgique : KONEN, M., ‘Les excuses « forcées » de Bart De Wever’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). Le., C., ‘La N-VA n’a pas encore exorcisé tous ses vieux démons’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). 81 LAMENSCH, M., ‘Les historiens ont lu De Wever’, Le Soir (2 november 2007). 82 METDEPENNINGEN, M., LAMENSCH, M. en GUTIERREZ, R., ‘Bart De Wever, est il encore fréquentable?’, Le Soir (31 oktober 2010). 83 METDEPENNINGEN, M., ‘Bart l’historien et De Wever le politicien’, Le Soir (31 oktober 2007). 84 X., ‘Le faux pas d’un populiste extrême’, Le Soir (2 november 2007). 85 KONEN, M., ‘Les excuses « forcées » de Bart De Wever’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). 86 DENOËL, T ., ‘L’ambiguïté de Bart’, Le Vif (12 september 2008). 87 MERTENS, P., ‘Bye, bye, démocratie’, Le Soir (14 december 2007). X, ‘Commémoration de la Shoah à la Porte de Hal’, La Libre Belgique (9 november 2008). BERENBOOM, A., ‘Un homme mordant’, Le Soir (7 februari 2009). BUXANT, M., ‘Bart De Wever, le nouveau lion des Flandres’, La Libre Belgique (14 juni 2010).

46 noemt Le Soir hem in een hoofdartikel uitdrukkelijk een negationist.88 In combinatie met de kritiek van De Wever op het cordon sanitaire leidt deze controverse al snel naar associaties met extreem- rechts.89 En ook de familiegeschiedenis van de De Wevers wordt daarbij opgespit.90

2.10.2. “Dès son premier bibéron”: De familie van Bart De Wever

Bij het bespreken van de publieke figuur Bart De Wever vallen sporadisch ook de namen van familieleden van de N-VA-voorzitter.91 Positief bekeken zou men hierin een oprechte zoektocht naar een beter begrip van De Wever kunnen zien. Maar evengoed zou men zich kunnen afvragen hoe men Bart De Wever de keuzes van zijn grootvader kan verwijten. Of het lidmaatschap van zijn vader bij de Vlaamse Militanten Orde (VMO).92 De link tussen dat familie verleden en zijn eigen politieke gedachtegoed is echter bij momenten expliciet.93 Ook Karina De Wever, de zus van Bart die in Wallonië van een uitkering zou leven, stond even in de belangstelling.94 De moeder van De Wever, die in de jaren 1970 kandideerde voor de Volksunie,

88 METDEPENNINGEN, M., ‘Nous sommes tous des Pierre Mertens’, Le Soir (8 juli 2008). 89 Ibidem. 90 Ibidem. 91 HAVAUX, P., ‘Historien et nationaliste, cocktail détonant’, Le Vif (1 oktober 2010). X, ‘ « Francophones, ne diabolisez pas la N-VA de Bart De Wever »’, Le Soir (23 oktober 2007). 92 X, ‘ « Francophones, ne diabolisez pas la N-VA de Bart De Wever »’, Le Soir (23 oktober 2007). 93 X, ‘Bouli Lanners : « La crise Belge a quelque chose d’indécent »’, Le Soir (11 januari 2011). 94 X, ‘Mais où est Karina ?’, Le Soir (26 september 2009).

47 wordt niet vergeten.95 De vraag of dit alles geoorloofd is, wordt door Le Soir beantwoord met het argument dat De Wever bij momenten zelf heeft uitgepakt met vrouw en kinderen.96

2.10.3. Een extreme associatie: Bart De Wever en extreem-rechts

In Franstalig België bestaat het vermoeden dat Bart De Wever een extreem kantje zou hebben. De Wever zou toch minstens gewillig aanschurken bij extreem-rechts.97 Verschillende argumenten worden aangehaald om die vrees te staven. In zijn kritiek op de excuses van Patrick Janssens wordt geflirt met negationisme gezien. Er wordt gewezen op de wortels van de N-VA, die via de Volksunie tot in het collaboratieverleden zouden reiken.98 Maar daarnaast is er ook de bekende foto waarop De Wever samen met Jean-Marie Le Pen te zien is, zijn aanwezigheid op de begrafenis van Karel Dillen en zelfs het vage gerucht dat “nazi” een bijnaam zou zijn geweest uit de schooltijd van De Wever.99 De foto van De Wever met Le Pen blijft

95 VANOVERBEKE, D., ‘Kontich, dans le jardin de Bart’, Le Soir (15 juni 2009). 96 METDEPENNINGEN, M. e.a., ‘Bart De Wever, susceptible ou fin de stratège’, Le Soir (5 november 2010). 97 X, ‘Les racines de la crise’, Le Soir (16 juli 2008). X, ‘ « La même opposition que celle autour de l’épuration’, Le Soir (15 februari 2011). BUXANT, M., ‘Bart De Wever, le nouveau lion des Flandres’, La Libre Belgique (14 juni 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Respect et dégoût’, La Libre Belgique (15 februari 2011). 98 BOUILLON, P., ‘Horreur’, Le Soir (29 mei 2010). MARTIN, P., ‘SS Flamands’, Le Soir (17 september 2010). SALVATORE, D., ‘A l’alarme, citoyens !’, La Libre Belgique (10 augustus 2010). 99 PHILIPPON, I., ‘« Je ne suis pas un héros ! »’, Le Vif (12 september 2008). Le., C., ‘Surprenant’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). X, ‘Bart De Wever, un humaniste qui s’ignore’, La Libre Belgique (16 maart 2008).

48 ook jaren na de eerste publicatie opduiken.100 Dit doet vermoeden dat de verdediging van De Wever weinig gehoord heeft gevonden: hij heeft verklaard dat de foto werd genomen na afloop van een lezing van Le Pen voor studenten. Dat De Wever lid is van de Vlaams Nationale Debat Club is ook iets dat gevoelig blijkt te liggen, want deze vereniging is opgericht door een gewezen lid van het Vlaams Blok/Belang, en wordt gefrequenteerd door Vlaams Belangers.101 Gaan spreken voor studenten van het NSV (een vereniging wiens vlag dezelfde kleuren voert als de nazi-vlag!) wordt ook moeilijk begrepen.102 Maar het kan ook subtieler. In een interview waarschuwt Laurette Onkelinx voor de verbale kwaliteiten van De Wever, want zo een woordenkunst heeft in onze geschiedenis al vele catastrofen veroorzaakt.103 De cineast Alain Berliner wil De Wever geen fascist noemen, maar ziet toch gelijkenissen tussen Leon Degrelle en Bart De Wever, op het vlak van regionale voorkeur en politiek

BUXANT, M., ‘Bart De Wever, le nouveau lion des Flandres’, La Libre Belgique (14 juni 2010). 100 TOUSSAINT, Y., ‘De Bart De Wever à Siné…’, Le Soir (19 augustus 2008). DURIEUX, S. en ETTORE, R., ‘ « Une lourde défaite »’, Le Soir (16 juni 2010). VANOVERBEKE, D. en DEMONTY, B., ‘Les Francophones ont dopé le score de la N-VA’, Le Soir (19 juni 2010). X, ‘Dans le « Moustique », Maingain pique De Wever’, Le Soir (8 juli 2010). Le., C., ‘Surprenant’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). X, ‘Bart De Wever, un humaniste qui s’ignore’, La Libre Belgique (16 maart 2008). BUXANT, M., ‘Bart De Wever, le nouveau lion des Flandres’, La Libre Belgique (14 juni 2010). 101 X, ‘ « Francophones, ne diabolisez pas la N-VA de Bart De Wever »’, Le Soir (23 oktober 2007). Le., C., ‘Surprenant’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). 102 X, ‘Bart De Wever, un humaniste qui s’ignore’, La Libre Belgique (16 maart 2008). 103 BRABANT, F., ‘ « Le VLD est responsable du chaos actuel »’, Le Vif (24 december 2010).

49 opportunisme.104 Le Soir schrijft in 2007 dat de N-VA op het vlak van immigratie identiek hetzelfde programma heeft als het Vlaams Belang.105 En die link met het Vlaams Belang, die de opvolger is van het voor racisme veroordeelde Vlaams Blok, is wel vaker aanwezig.

2.10.4.: “Les 3 D”: De Wever is ‘guilty by association’

Een subtiele wijze waarop De Wever in een zeer kwalijk daglicht wordt gesteld is associatie. Niet systematisch maar toch regelmatig wordt De Wever in een opsomming geplaatst met de algemeen als populist beschreven Jean-Marie Dedecker en de zeker in Franstalig België als racist gebrandmerkte Filip Dewinter.106 “Les 3 D” zijn dan Dewinter, De Wever en Dedecker. Los van de vraag of de plaats van De Wever in zo een opsomming terecht is, maakt het de voorzitter van de N-VA meteen „guilty by association‟. N-VA wordt samen met Lijst Dedecker en Vlaams Belang als een verwant geheel gecatalogeerd: “la droite flamingante”.107 Of “la vague populiste”, “la droite radicale”, met een rolverdeling die Dewinter tegen de vreemdelingen, Dedecker tegen het establishment en De Wever tegen de Walen (sic, “les Wallons”) laat tekeer gaan.108 Zelfs als debater wordt De Wever over één kam geschoren met

104 VANTROYEN, J.-C., ‘ « On est frappé par la rhétorique de Degrelle »’, Le Soir (7 maart 2009). 105 VANDEMEULEBROUCKE, M., ‘La N-VA, un profil séparatiste et très conservateur’, Le Soir (30 oktober 2007). 106 VANDEMEULEBROUCKE, M., ‘Six projets pout tonifier Groen !’, Le Soir (10 november 2007). DEMONTY, B. en VANOVERBEKE, D., ‘La N-VA, le buteur qu’on ne peut pas dribbler ‘, Le Soir (9 juni 2009). DUBUISSON, M. e.a., ‘Qui a peur de Bart De Wever ?’, Le Soir (26 mei 2010). P.V., ‘3 Questions à Nicolas Parent’, La Libre Belgique (21 oktober 2008). 107 KLEIN, D., ‘Les francophones peuvent avoir peur’, Le Vif (26 september 2008). 108 ENGELS, P. en BRABANT, F., ‘La Belgique du 8 juin : encore plus chaotique ?’, Le Vif (5 juni 2009).

Dedecker en Dewinter.109 Het is niet ongewoon om de stempercentages van de N-VA, Lijst Dedecker en het Vlaams Belang op te tellen om het blok te meten dat de Franstaligen zorgen baart.110 Men vermoedt luidop dat de N-VA heimelijk graag een verbond wilt sluiten met “d’autres nationalistes radicaux”, zoals Lijst Dedecker en het Vlaams Belang.111 Ze worden gewoon allemaal op één hoop gegooid.112 De N-VA wordt uiteindelijk wel omschreven als de meest legalistische partij van het trio.113

Geen van deze aantijgingen is onschuldig. Toch is enige nuance op zijn plaats. Uit de grafische voorstelling van het frame “extremist” blijkt duidelijk dat het frame sterk verbonden is met de rel rond de kritiek van De Wever op de Antwerpse excuses voor de Jodenvervolging. Er zijn precedenten en ook na de negationisme- controverse zijn er opstootjes, maar de uitschieter van eind oktober, begin november 2007 is volstrekt uniek en onovertroffen. Bovendien is ook het latere gebruik van dit frame sterk beïnvloed door de Franstalige perceptie van de kritiek van De Wever op Janssens.

109 HAVAUX, P. en BRABANT, F., ‘La Belgique sur un volcan flamand‘, Le Vif (30 april 2010). 110 GHEUDE, J., ‘La lourde erreur de la Communauté germanophone’, Le Soir (28 oktober 2009). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Le calvaire d’Yves Leterme’, La Libre Belgique (2 mei 2005). 111 X, ‘La position de la N-VA est-elle une menace ?’, Le Soir (17 maart 2008). 112 X, ‘Geluck parle de « Mein Kampf »’, La Libre Belgique (26 mei 2010). 113 VANOVERBEKE, D. en DEMONTY, B., ‘La N-VA de Bart De Wever, l’autre triomphateur’, Le Soir (8 juni 2009).

Het valt op dat het frame sterk vertegenwoordigd is in Le Vif, maar dit is waarschijnlijk deels te verklaren door de kleinere verschijningsbasis van het weekblad, wat de verhoudingen hier wat scheeftrekt. Van de dagbladen kent Le Soir een merkelijk sterkere aanwezigheid van dit frame.

EXTREMIST aanwezig MEDIUM Le Vif 20 Le Soir 93 La Libre Belgique 70 Totaal 183

Het frame “extremist” wordt verhoudingsgewijs gevoelig minder gebruikt in gewone artikels, hoofdartikelen en opiniestukken van

Vlamingen.114 Daar staat tegenover dat het frame wel sterk bovengemiddeld opduikt in opiniestukken (externe, maar ook interne), in interviews en – opvallend – in de stukken van het lichtere genre.115 Over deze meer lichte artikels later meer.

2.11. Frame 9: Bart De Wever is een conservatief

In het codeerschema werd het frame “nationalist” aangestipt als er expliciet nadruk kwam te liggen op dit aspect van de ideologie van De Wever. Maar ook los daarvan kan men vaststellen dat De Wever in het overgrote merendeel van de gecodeerde artikels aan bod komt in het ruimere kader van de communautaire problematiek. Slechts heel zelden ligt de focus op andere aspecten van zijn politiek project, zoals het conservatisme. Een uitzondering is bijvoorbeeld de aandacht voor zijn verdediging van paus Benedictus XVI, toen die vanuit de Belgische politiek onder vuur genomen werd omwille van zijn uitspraken over condooms en aids.116 Maar grosso modo kan men zeggen dat dit aspect van de ideologie van De Wever zelden en meestal slechts zijdelings onder de aandacht wordt gebracht. Zo is er ook pas laat, maanden na de verkiezingen van 2010, aandacht voor het centrum- rechtse socio-economische programma van de N-VA.117

114 Zie BIJLAGEN. 115 Ibidem. 116 JANNE D’OTHEE; F., ‘«Le pape est une cible facile »’, Le Vif (17 april 2009). Dit stuk, dat De Wever eens op een andere manier benaderde, kreeg in de editie van een week later zelfs een vervolg met een lezersbrief die de nuance van De Wever toejuichte. 117 COPPI, D., ‘ « Le paravent chinois, c’est Bart De Wever !’, Le Soir (7 oktober 2010).

Geldig Aantal Percentage MEDIUM * 172 7,7% CONSERVATIEF

Het meest opvallende van de grafische voorstelling is het vlakke verloop voorafgaand aan de lente van 2010. Er komt blijkbaar pas aandacht voor het socio-economische en ethische gedachtegoed van De Wever wanneer hij op eigen kracht electoraal (bijna) doorbreekt op federaal niveau. De aandacht neemt toe naarmate de onderhandelingen met (onder andere) de socio-economisch linkse PS spaak lopen.

Le Vif en La Libre Belgique besteden aanzienlijk meer aandacht aan dit aspect van De Wever dan Le Soir.

CONSERVATIEF aanwezig MEDIUM Le Vif 17 Le Soir 57 La Libre Belgique 98 Totaal 172

Het frame “conservatief” duikt minder op in hoofdartikelen en interne opiniestukken, maar iets meer in gewone artikelen en interviews.118

2.12. Algemene evoluties doorheen de tijd

Tot slot van dit algemeen overzicht van de onderzoeksresultaten, kan nog iets worden gezegd over een paar algemene evoluties in de tijd. Hoewel dit onderzoek januari 2004 hanteert als terminus post quem, is de aandacht voor De Wever in de periode voorafgaand aan de federale verkiezingen van 2007 verwaarloosbaar. Na de verkiezingen van 2007, en dan vooral net na de zomer dat jaar wordt De Wever in sneltempo gebombardeerd tot een doodgraver van (het federale) België.119 De aandacht voor de N-VA-voorzitter is echter nog beperkt in vergelijking met wat hem te beurt zal vallen vanaf het jaar 2010. Bovendien verdwijnt De Wever wat uit de aandacht wanneer hij niet meer rechtstreeks betrokken is bij de besluitvorming op het federale niveau. De Franstalige pers lijkt vooral op dit federale niveau gefocust, en veel minder op het gewestelijke (Vlaamse) niveau. De Franstalige kranten waren trouwens verrast door het

118 Zie BIJLAGEN. 119 X, ‘ « Francophones, ne diabolisez pas la N-VA de Bart De Wever »’, Le Soir (23 oktober 2007).

55 goede resultaat van de N-VA bij de regionale verkiezingen van 2009, waar eerder een grote overwinning van Jean-Marie Dedecker verwacht werd.120 Dave Sinardet beweert in een column in Le Vif dat De Wever in de weken na de verkiezingen van 13 juni 2010 een stuk positiever voorgesteld wordt in de Franstalige pers, zelfs als een staatsman.121 Volgens de politicoloog volgen de media daarbij gewoon de Franstalige politieke wereld, die geen belang meer heeft bij een diabolisering van de N-VA.122 Ook in La Libre verbaasde men zich trouwens over de grote veranderingen in representatie in deze periode.123 Dit onderzoek bevestigt deze indruk, want bij de negatieve frames wordt telkens een duik vastgesteld net na de verkiezingen. De kritiek steekt in de zomer van 2010 weer de kop op. Hij wordt versterkt door het mislukken van de onderhandelingen in de herfst en dit onderzoek laat ook een zeer negatieve tendens zien vanaf het einde van 2010, begin 2011.

120 VANOVERBEKE, D. en DEMONTY, B., ‘La N-VA de Bart De Wever, l’autre triomphateur”, Le Soir (8 juni 2009). 121 SINARDET, D., ‘Hommes d’état’, Le Vif (2 juli 2010). 122 Ibidem. 123 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Garder la veste’, La Libre Belgique (2 juli 2010).

IV. Overzicht per medium

Na een blik op de algemene onderzoeksresultaten, gaat dit derde deel dieper in op de representatie van Bart De Wever in elk medium afzonderlijk. Na de eerder kwantitatieve inslag in het tweede deel, wordt hier meer gewerkt met concrete voorbeelden.

3.1. LE VIF

90 81 80 70 59 60 50 44 43 40 31 30 26 25 20 17 20 10 0

Bovenstaand overzicht van de verschillende frames gebruikt in Le Vif toont enkele verschillen met de algemene resultaten. Zo is niet “Bedreigend”, maar “Nationalist” hier het dominante frame, en scoort het frame “intelligentie” iets beter. Daarnaast blijven grote lijnen dezelfde: de “top drie” bevat in iets veranderde volgorde, dezelfde grote frames en ook de twee hekkensluiters zijn dezelfde.

Zoals reeds geopperd, zijn de verschillen voornamelijk te verklaren door het afwijkende karakter van Le Vif, dat het enige weekblad naast twee dagbladen in dit onderzoek is . Le Vif is als weekblad duidelijk minder gevoelig voor de dagdagelijkse strubbelingen. De Wever komt pas in mei 2005 voor het eerst aan bod in het blad. In een korte profielschets wordt niet hij maar Geert Bourgeois de echte machthebber binnen de N-VA genoemd. Bij de derde vermelding, de verkiezingen van 10 juni 2007 hebben ondertussen net plaatsgevonden, is die indruk wel veranderd, want De Wever wordt er omschreven als “leader incontesté de la N- VA”. In september 2007 wordt er onder de titel “Bart De Wever, dépeceur de la Belgique” voor het eerst een uitgebreider artikel gewijd aan de voorzitter van de N-VA.124 Ondanks de onrustwekkende titel is het een vrij genuanceerd stuk dat De Wever probeert te benaderen vanuit verschillende perspectieven. Hij wordt beschreven als een rationeel man en zeker geen romantische vlaggenzwaaier – al is de suggestie ook dat net daarin zijn bedreiging zou kunnen liggen. Maar 2007 is het jaar waarin de communautaire impasse de kop opsteekt, en de moeizame regeringsonderhandelingen geven al snel aanleiding tot beschuldigingen aan het adres van de N-VA. In november 2007 oppert Jackie Morael in een interview met Le Vif de these dat De Wever helemaal geen federale regering wíl vormen, maar integendeel zou willen aantonen dat het federale niveau niet werkt. Toch kan men niet spreken over systematische diabolisering. Het gaat eerder om sporadische aandacht vanuit een buitenstaandersperspectief dat misschien eerder wantrouwig is. Die wantrouwige houding tegenover De Wever groeit wel. Le Vif schrijft dat de politieke crisis goed nieuws is voor De Wever,

124 HAVAUX, P., ‘Bart De Wever, dépeceur de la Belgique’, Le Vif (21 september 2007).

58 en dat hij er dus belang bij heeft dat de malaise blijft aanhouden.125 Als De Wever zijn spijt betuigt over de als beledigend ervaren N- VA-stunt waarbij 12 bestelwagens vol nepgeld de transfers naar Wallonië moesten verbeelden, dan wordt de oprechtheid van zijn excuses in twijfel getrokken.126 Maar hoewel De Wever wordt afgeschilderd als een bedreiging voor zowel de ondertussen tot stand gekomen regering Leterme I als elke hoop op een communautair akkoord, gaat Le Vif expliciet in tegen de idee dat het probleem louter bij De Wever ligt.127 De Wever wordt nu voorgesteld als slechts het gezicht van een sentiment dat vrij breed aanwezig is in Vlaanderen, en dan in de eerste plaats in CD&V-gelederen.128 Deze interpretatie neemt het fenomeen De Wever veel serieuzer. Desondanks blijft er een kritische afstand. Wanneer Leterme bij de breuk in het CD&V-N-VA kartel stelt dat de N-VA niet oprecht de wil heeft om tot een communautair akkoord te geven, verwelkomt Le Vif de premier met een welgemeend “Enfin!” als een late bekeerling.129 Het was immers die kleine separatistische partij geweest die het politieke klimaat al die tijd vergiftigd had.130 De Wever wordt soms afgeschilderd als een provocateur, die het publieke debat vergiftigt met groteske beledigingen en sloganeske oppervlakkigheid.131 Maar aan de vooravond van de federale verkiezingen van juni 2010 publiceert Le Vif een oprechte

125HAVAUX, P., ‘La provoc’ pour argument de choc’, Le Vif (12 september 2008). 126 HAVAUX, P, ‘La provoc’ pour argument de choc’, Le Vif (12 september 2008). 127 PHILIPPON, I., DENOËL, T. en HAVAUX, P. ‘ « Je suis menacé par les belgicains »’, Le Vif (12 september 2008). 128 Ibidem. 129 PHILIPPON, I., ‘Mort, le cartel, vraiment ?’, Le Vif (26 september 2008). 130 PHILIPPON, I., ‘Le cartel est mort : vive le cartel ?’, Le Vif (26 december 2008). 131 LAURENT, C., ‘Sauve qui peut !’, Le Vif (7 mei 2010). HAVAUX, P., ‘Le raz de marée qui fera tanguer la Belgique’, Le Vif (11 juni 2010).

59 poging om genuanceerd te berichten over de N-VA.132 Al wordt ook daar duidelijk gewaarschuwd voor het separatistische gevaar dat uitgaat van De Wever.133 Er blijft in het weekblad plaats voor meer nuance.134 Ook na de overwinning van De Wever op 13 juni 2010 is er die nuance en goodwill. In juli 2010 publiceert Le Vif bijvoorbeeld een genuanceerd stuk dat bij momenten zelfs zeer empathisch is.135 Maar eind augustus 2010 zijn de wittebroodsweken van De Wever in Le Vif wel voorbij: in een scherp hoofdartikel wordt de N-VA-voorman bekritiseerd om zijn vermeende verlammende veeleisendheid, zijn manier van onderhandelen en agressief politiek project.136 Twee weken later wordt in het hoofdartikel de bijnaam „M. “Nooit Genoeg”‟ voor De Wever geïntroduceerd.137 Naarmate de onderhandelingen in de herfst van 2010 blijven voortduren zonder resultaat, gaat men De Wever steeds meer een verborgen agenda verwijten: als voorzitter van een separatistische partij ondergraaft hij systematisch en complexloos de Belgische staat.138 Het mislukken van de verduidelijkingsopdracht van De Wever wordt in grote mate toegeschreven aan “le colosse anversois” zelf en zijn eigen onwil om een Belgisch compromis te sluiten.139 De Franstaligen kan in deze episode volgens Le Vif enkel slechte

132HAVAUX, P., ‘Je comprends que la Belgique ait peur’, Le Vif (11 juni 2010). 133 HAVAUX, P., ‘Le raz de marée qui fera tanguer la Belgique’, Le Vif (11 juni 2010). 134 HAVAUX, P., ‘Le raz de marée qui fera tanguer la Belgique’, Le Vif (11 juni 2010). 135 HAVAUX, P., ‘De Wever, colosse aux pieds d’argile’, Le Vif (9 juli 2010). 136 LAURENT, C., ‘Echec Interdit’, Le Vif (27 augustus 2010). 137 LAURENT, C., ‘I had a dream’, Le Vif (10 september 2010). 138 HAVAUX, P., ‘De Wever, les ressorts d’un agenda caché’, Le Vif (8 oktober 2010). 139 HAVAUX, P., ‘Le compromis à la belge, suite et fin ?’, Le Vif (22 oktober 2010).

60 communicatie verweten worden.140 De gewezen verduidelijker De Wever is een populistische Calimero die te uitgekookt is om zijn eigen verzinsels nog te geloven.141 Wanneer de academicus Philippe Van Parijs de nota van De Wever inschat als misschien wel wat onevenwichtig maar hoe dan ook een compromistekst, dan wordt de vraag gesteld of die uitlating niet te betreuren valt.142 En nadat De Wever had verklaard bij het schrijven van zijn nota deels geïnspireerd te zijn door Naamse economen, wordt een stuk gepubliceerd met als schijnbaar bezorgde titel “Nos universitaires font-ils le jeu de la N-VA?”.143

Le Vif lijkt niet onder één noemer te vangen. Aan de ene kant wordt De Wever en het separatisme van de N-VA duidelijk als een bedreiging geschetst, maar anderzijds klaagt men ook de vele blokkeringsmogelijkheden van de Franstaligen aan, die België opzadelen met een legitimiteitsprobleem. Ook door de langere artikelen is er vaak meer plaats voor nuance. Dit alles is ook gekoppeld aan duidelijke redactionele standpunten die te vergelijken zijn met de hoofdartikelen in Knack, de Vlaamse tegenhanger van het blad. Le Vif is een complexloze opponent van het nationalisme, en hecht weinig geloof aan de idee dat een partij die de Vlaamse onafhankelijkheid in de statuten heeft staan een federale regering op korte termijn zou aanvaarden. Maar op veel karikaturen valt het blad niet te betrappen.

140 Ibidem. 141 LAURENT, C., ‘Quand Calimero dérape’, Le Vif (29 oktober 2010). 142 BRABANT, F., ‘ « Un malin plaisir à contredire son propre camp »’, Le Vif (29 oktober 2010). 143 BRABANT, F., ‘Nos universitaires font-ils le jeu de la N-VA ?’, Le Vif (29 oktober 2010).

3.2. LE SOIR

450 385 400 372 350 293 300 234 250 210 184 183 200 150 93 100 57 50 0

Ook een overzicht van de gehanteerde frames bij Le Soir vertoont grote gelijkenissen met de algemene resultaten. Hoogstens zijn de positieve frames “principieel” en “intelligent” net iets lager gerangschikt, en doen “nationalist” en “bedreigend” haasje over. Zoals eerder aangestipt is het frame “extremist” ook iets nadrukkelijker aanwezig dan in La Libre Belgique. De verschillen ogen op het eerste zicht beperkt, maar toch moet er iets zijn dat Le Soir “anders” maakt. Want tussen de N-VA en deze krant woedt een „complete mediaoorlog‟.144 De Wever heeft diverse klachten ingediend naar aanleiding van artikelen verschenen in Le Soir, en de

144 EECKHOUT, B., ‘Wedloop van wederzijds onbegrip’, De Morgen (15 oktober 2010).

62 krant werd zeker van 2010 af genegeerd door de N-VA.145 Het onderzoek moet dus wel wat langer stilstaan bij Le Soir en het conflict tussen de krant en Bart De Wever.

3.2.1. Algemeen verloop

De Wever duikt nog voor hij tot voorzitter wordt verkozen op in Le Soir.146 Maar ook hier blijft de aandacht in de periode voorafgaand aan de federale verkiezingen 2007 beperkt. De Wever wordt af en toe aan het woord gelaten als een (nationalistische) stem uit Vlaanderen, naast de andere partijvoorzitters.147 De vermeldingen uit deze periode zijn neutraal want zeer sec, zelfs wanneer bericht wordt over De Wevers aanwezigheid bij de begrafenis van VB-oprichter Karel Dillen, een kwestie die later gevoelig zal blijken te liggen.148 Het is niet zo dat de sfeer meteen omslaat na de verkiezingen van 2007. Eind juli schrijft Le Soir bijvoorbeeld dat de Franstalige partijen een staatshervorming moeten onderhandelen in het belang van België.149 Veelzeggend is misschien dat het in september 2007 nog altijd nodig wordt geacht om na een vermelding van de naam De Wever een noot van de redactie toe te voegen die verheldert dat het gaat om de voorzitter van de N-VA, een kartelpartner van de

145 Ibidem. 146 ‘Anvers : le Blok, bien dérangeant’, Le Soir (7 juni 2004). De Wever had zich laten opmerken door in De Standaard bij een Antwerps lijsttrekkersdebat Filip Dewinter op punten te kloppen. 147 ‘Le prince divise toujours francophones et Flamands’, Le Soir (6 december 2004). ‘Pourquoi Albert II a perdu le Nord’, Le Soir (2 februari 2006). GORISSEN, A., ‘Fausses notes dans « La Brabançonne »’, Le Soir (6 juni 2006). 148 ‘Bart De Wever (N-VA) aux funérailles de Karel Dillen’, Le Soir (8 mei 2007). 149 ‘ « Qui veut la mort du pays ? »’, Le Soir (31 juli 2007).

CD&V.150 In Le Soir wordt het gevaar dat uitgaat van de aanslepende onderhandelingen niet zomaar aan de N-VA toegeschreven. Met heeft het over “la Flandre” als was het een homogeen geheel dat collectief de transfers in vraag stelt en een deel van de Sociale Zekerheid wil regionaliseren.151 Maar dit beeld wordt snel rechtgezet wanneer men “les autrex voix de la Flandre” aan het woord laat.152 Heel wat critici van De Wever en de N-VA worden aan het woord gelaten: velen van hen spreken zeer harde taal en veroordelen het nationalisme.153 Le Soir zelf toont zich ook zeer kritisch tegenover het nationalisme en sceptisch tegenover de idee dat een partij met een separatistisch eindideaal echt een Belgische regering op de been zou willen helpen.154 Dit is een ambiguïteit waarin men geen vertrouwen heeft. In de krant verschijnen ook meer genuanceerde stukken die op zoek gaan naar het verschil tussen De Wever en Dewinter, maar zelfs deze stukken blijven wantrouwig: zelfs een “civiel en open” nationalisme blijft “très radical”.155 Vanaf september 2007 is de sfeer in Le Soir omgeslagen. De krant communiceert, bijvoorbeeld bij monde van hoofdredactrice Béatrice Delvaux, openlijk over haar bezorgdheid om het federale model en het wantrouwen tegenover Bart De Wever.156 Een heel duidelijke stellingname volgt op 23 november 2007, wanneer de

150 ‘ « Bruxelles et la Wallonie ont besoin d’un projet commun »’, Le Soir (1 september 2007). 151 ‘ « Bruxelles et la Wallonie ont besoin d’un projet commun »’, Le Soir (1 september 2007). 152 ‘Les autres voix de la Flandre’, Le Soir (12 september 2009). 153 Ibidem. De ‘andere stemmen’ behoren toe aan academici Dave Sinardet, Mark Swyndegouw, Rik Torfs en Kris Deschouwer, journalist Paul Goossens, politiek adviseur Noël Slangen en politicus Mathias De Clercq. 154 DELVAUX, B., ‘Gaffes, ambiguïtés et autres bêtises’, Le Soir (13 september 2007). 155 X, ‘ « Francophones, ne diabolisez pas la N-VA de Bart De Wever »’, Le Soir (23 oktober 2007). 156 X, ‘ « La frontière linguistique est efficace»’, Le Soir (27 oktober 2007).

64 krant op haar voorpagina bloklettert: “Un poison nommé N-VA” en de schuld voor de aanslepende onderhandelingen duidelijk bij de N- VA en haar “revendications extrêmes” legt.157 De N-VA is een kiesvereniging van mensen die obsessioneel gaan voor Vlaamse onafhankelijkheid, en niets anders.158 De Wever wordt duidelijk gezien als de verantwoordelijke voor het mislukken van de roomsblauwe formatiegesprekken, en deze stelling zal de komende drie jaar worden herhaald.159 Wanneer de N-VA niet in de regering maar wel in de meerderheid stapt, wordt de partij een destabiliserend potentieel toegeschreven en omschreven als een bedreiging.160 Le Soir erkent harde posities in te nemen, maar dan enkel als reactie op een situatie die de redactie onaanvaardbaar vindt.161 Als De Wever een klacht wegens laster en eerroof indient tegen Pierre Mertens, die hem in Le Monde een negationist had genoemd, dan gaat Le Soir vierkant achter Mertens staan met een hoofdartikel “Nous sommes tous des Pierre Mertens”.162 In het stuk

157 VANOVERBEKE, D., BOUILLON, P. en DEBUISSON, M., ‘Un poison nommé N-VA’, Le Soir (23 november 2007). 158 BOUILLON, P., ‘La convention fera des trucs très importants’, Le Soir (24 november 2007). BOUILLON, P., ‘Orange Bleu : la N-VA a tout le temps’, Le Soir (27 november 2007). 159 BOUILLON, P., ‘ « Constructifs, PS et CDH ? », Le Soir (16 januari 2008). X., ‘La position de la N-VA est-elle une menace ?’, Le Soir (17 maart 2008). X, ‘Les racines de la crise ‘, Le Soir (16 juli 2008). COPPI, D., DEBUISSON, M. en BOURTON, W., ‘La menace N-VA via l’équipe Peeters’, Le Soir (24 november 2009). DUBUISSON, M. e.a., ‘Qui a peur de Bart De Wever ?’, Le Soir (26 mei 2010). VANOVERBEKE, D., ‘De Wever, le double visage de Janus’, Le Soir (15 juni 2010). X, ‘Bart De Wever, le cheval et l’obstacle’, Le Soir (2 september 2010). 160 X, ‘La position de la N-VA est-elle une menace ?’, Le Soir (17 maart 2008). 161 X, ‘De Wever accuse Le Soir de racisme’, Le Soir (23 juni 2008). 162 METDEPENNINGEN, M., ‘Nous sommes tous des Pierre Mertens’, Le Soir (8 juli 2008).

65 wordt gerefereerd aan de boekverbrandingen van de nazi‟s.163 Dit is evenwel een uitzonderlijk hoofdartikel, niet representatief voor de algemene lijn van Le Soir. Die ligt eerder in bijvoorbeeld het afschilderen van De Wever als iemand die zijn raison d’être vooral vindt in het spelen van de agitator.164 Le Soir illustreert ook goed de dunne scheidingslijn tussen opiniëring en berichtgeving: ook in gewone artikelen verwijt men De Wever bijvoorbeeld het land te gijzelen.165 Ook bij Le Soir zien we afnemende aandacht nadat het kartel tussen CD&V en N-VA in september 2008 uit elkaar is gevallen. Maar in de aanloop naar de regionale verkiezingen van 2009 is Le Soir bezorgd over een overwinning voor De Wever, die de communautaire dialoog zou bedreigen.166 Na deze verkiezingen waarschuwt de krant voor de terugkeer van De Wever op het nationale politieke toneel: de N-VA voorzitter zou compromisloos zijn en er slechts op uit om de Belgische staat te ondermijnen.167 Men blijft de Vlaamse regeringsdeelname van de N-VA ook later zien als een bedreiging.168 In de aanloop naar de verkiezingen van 2010 wordt De Wever opnieuw neergezet als een bedreiging.169 Communautaire

163 Ibidem. 164 MOUTON, O., ‘Un element nouveau : la disponibilité des socialistes flamands’, Le Soir (24 juli 2008). 165 X, ‘Quelles limites ?’, Le Soir (16 juli 2008). 166 VANOVERBEKE, D., ‘La question en Flandre : qui fera équipe avec Kris Peeters ?’, Le Soir (3 juni 2009). 167 MOUTON, O., ‘Bart De Wever, le triomphe de l’immobilisme’, Le Soir (10 juni 2009). 168 COPPI, D., DEBUISSON, M. en BOURTON, W., ‘La menace N-VA via l’équipe Peeters’, Le Soir (24 november 2011). 169 DEBUISSON, M., LAMQUIN, V. en COPPI, D., ‘Dehaene refile BHV à Leterme’, Le Soir (21 april 2010). VANOVERBEKE, D., ‘Il lui a suffi de regarder’, Le Soir (27 april 2010). DEFFET, E., ‘L’intolérable outrance de Bart De Wever’, Le Soir (27 april 2010). DELVAUX, B., ‘Elections droit devant, De Wever au tournant’, Le Soir (30 april 2010). BERNS, D., ‘ « La

66 onderhandelingen met de N-VA als grootste Vlaamse partij worden pessimistisch tegemoet gezien.170 De campagne van De Wever wordt als zeer provocerend ervaren.171 Geert Buelens, een zelfverklaarde ideologische tegenstander van De Wever, klaagt in een opiniestuk de polarisatie in de Franstalige pers aan: het woord „diabolisering‟ valt net niet.172 Na de verkiezingsoverwinning van de N-VA op 13 juni 2010, is er evenwel voorzichtig optimisme.173 Al blijft er ook wantrouwen.174 De aanstelling van De Wever tot informateur wordt toegejuicht.175 scission de la Sécu, c’est la « mort clinique » de l’Etat belge »’, Le Soir (26 mei 2010). COPPI,D., « Magnette ? Outrances ! », Le Soir (26 mei 2010). X, ‘Comment battre De Wever ? Le casse-tête flamand’, Le Soir (26 mei 2010). BOUILLON, P., ‘Horreur’, Le Soir (29 mei 2010). DUBUISSON, M., ‘Le Roi testera-t-il un séparatiste ?’, Le Soir (8 juni 2010). 170 COPPI, D., ‘Après le scrutin, ce sera long…’, Le Soir (28 april 2010). Zelfs het einde van België wordt niet uitgesloten. COPPI, D., ‘De Wever, à bon entendeur’, Le Soir (22 mei 2010). DELVAUX, B., ‘C’est officiel : la N-VA est séparatiste’, Le Soir (26 mei 2010). DUBUISSON, M. e.a., ‘Qui a peur de Bart De Wever ?’, Le Soir (26 mei 2010). 171 X, ‘La peur du séparatisme tétanise le pays ?’, Le Soir (9 juni 2010). 172 BUELENS, G., ‘Qui profite de cette polarisation ?’, Le Soir (2 juni 2010). 173 BERNS, D. en BOURTON, W., ‘Delwit : « Entendre le message de Flandre »’, Le Soir (14 juni 2010). DELVAUX, B., ‘Un choc, une menace, une opportunité’, Le Soir (14 juni 2010). DORZEE, H., ‘ « Le vote PS est un vote ‘cocooning’ »’, Le Soir (15 juni 2010). COPPI, D., ‘Bart De Wever, dites-nous donc…’, Le Soir (2 juli 2010). 174 VANOVERBEKE, D., ‘De Wever, le double visage de Janus’, Le Soir (15 juni 2010). X, ‘La grande illusion’, Le Soir (18 juni 2010). X, ‘De Wever et la N-VA ont-ils vraiment changé de visage ?’, Le Soir (25 juni 2010). THIRY, J., ‘Les Francophones veulent-ils d’un compromis à tout prix ?’, Le Soir (29 juli 2010). GHEUDE, J., ‘L’impossible mission d’Elio Di Rupo’, Le Soir (30 juli 2007). X, ‘BHV : Bart De Wever tout raide’, Le Soir (27 augustus 2010). 175 LAMQUIN, V., ‘Bart De Wever, maître-achat pour la Belgique’, Le Soir (18 juni 2010).

Pas vanaf augustus begint er meer kritiek en wantrouwen te komen, en dit steeds uitgesprokener.176 Steeds vaker stelt men Bart De Wever de vraag of hij nu nog een akkoord binnen het Belgisch kader wil.177 De berichtgeving is vanaf halverwege september uitgesproken negatief.178 Wanneer de N-VA begin oktober de stekker uit de onderhandelingen trekt, versterkt dit nog.179 Een nieuw kookpunt wordt bereikt nadat De Wever in Der Spiegel een interview geeft waarin hij harde taal spreekt. Le Soir vindt dit grof, populistisch en ronduit onverantwoord.180 In 2011 is men ervan overtuigd dat De Wever gewoon geen Belgisch compromis wil.181

Enkele artikels en passages uit Le Soir die een wel heel extreem beeld schetsen van zowel De Wever als de N-VA, worden zo dadelijk aangestipt. Maar deze zijn niet representatief. Correcter is het om te zeggen dat Le Soir op verschillende momenten – net na de federale verkiezingen van zowel 2007 als 2010 bijvoorbeeld - de N-

176 LAMQUIN, V., ‘Un pronostic ? Pessimiste’, Le Soir (6 augustus 2010). DEMONTY, B. en LAMQUIN, V., ‘Comment les Flamands veulent assimiler Bruxelles’, Le Soir (13 augustus 2010). X, ‘La N-VA veut-elle vraiment d’un accord ?’, Le Soir (13 augustus 2010). LAMQUIN, V., ‘Un pronostic ? C’est Bart qui sait’, Le Soir (14 augustus 2010). LAMQUIN, V., ‘Fin de mission pour Elio Di Rupo ?’, Le Soir (18 augustus 2010). X, ‘Bart De Wever, le cheval et l’obstacle’, Le Soir (2 september 2010). 177 DELVAUX, B., ‘C’est pas une vie’, Le Soir (3 september 2010). LAMQUIN, V., ‘M. De Wever, juste trois petites questions’, Le Soir (18 september 2010). 178 X, ‘Bart De Wever, maître du jeu’, Le Soir (18 september 2010). 179 DELVAUX, B., ‘La Belgique, à ses conditions’, Le Soir (5 oktober 2010). LAMQUIN, V., ‘Le doute et l’inquiétude dominent’, Le Soir (9 oktober 2010). COPPI, D., ‘Une lourde responsabilité’, Le Soir (26 november 2010). 180 DELVAUX, B., ‘Irresponsable, pour la Belgique, et la Flandre’, Le Soir (13 december 2010). X, ‘Nous sommes tous Wallons’, Le Soir (14 december 2010). BOUILLON, P., COPPI, D. en DUBUISSON, M., ‘La com de Bart De Wever en dix leçons’, Le Soir (14 december 2010). 181 DUBUISSON, M., ‘L’arme redoutable du CD&V’, Le Soir (3 maart 2011).

VA voorzichtig positief of neutraal benaderd heeft. Daarnaast is er ook duidelijk een sterke traditie van groot en fundamenteel wantrouwen gericht tegen het nationalistische project van De Wever. Dit wantrouwen steekt de kop op in de herfst van 2007 en blijft bestaan. De negativiteit piekt vlak voor de verkiezingen van 2010, verzacht dan plots en grondig, en groeit vanaf de nazomer weer aan, om in oktober en december sterk aangezwengeld te worden. De artikels die het nationalisme van De Wever (zeer) negatief benaderen zijn vele malen talrijker dan de artikels die zijn vermeend extremisme behandelen.

3.2.2. Het conflict tussen De Wever en Le Soir

In juni 2008 vraagt Bart De Wever aan het Centrum voor Gelijke Kansen en Racismebestrijding (CGKR) om enkele artikelen die verschenen zijn in Le Soir nader te onderzoeken op verdenking van inbreuken op de racismewet.182 De klacht wordt gestoffeerd met concrete stukken: een column waarin wordt geopperd om de voltallige N-VA op zee tot zinken te brengen, een hoofdartikel waarin de termen “linguïstische zuivering”, “guerrilla” en “vervolging” vallen en een opiniestuk waarin een dystopische toekomst wordt geschetst met een ronduit fascistoïde N-VA aan de macht.183 Le Soir reageert verontwaardigd.184 De krant schermt met haar journalistieke projecten die streefden naar een beter begrip tussen de taalgroepen, haar traditie van verzet tegen discriminerende standpunten en het verwijt dat het net De Wever is die karikaturen ophangt en veralgemeent.185 Le Soir vermoedt luidop dat De Wever zich tegen de krant keert omdat die teveel “stoort”, teveel een

182 SAMYN, S., ‘N-VA dient klacht in tegen Le Soir’, De Standaard (24 juni 2008). 183 X, ‘De Wever accuse Le Soir de racisme’, Le Soir (23 juni 2008). 184 X, ‘De Wever accuse Le Soir de racisme’, Le Soir (23 juni 2008). 185 DELVAUX, B., ‘Le coup de pub de Bart D.W.’, Le Soir (24 juni 2008).

69 boodschap brengt die separatisten ergert.186 Het zou ook een zielige wanhoopspoging zijn van een man die dreigt politiek irrelevant te worden, en snakt naar media-aandacht.187 De klacht van De Wever wordt uiteindelijk niet ontvankelijk verklaard door het CGKR.188 Maar dit is slechts het begin van het conflict tussen krant en politicus. Na de publicatie van het hoofdartikel “Nous sommes tous des Pierre Mertens” zou De Wever eerst een opiniestuk hebben geschreven dat Le Soir niet heeft gepubliceerd, en vervolgens een recht van antwoord dat wel werd afgedrukt.189 In dit tweede stuk verwijt De Wever Le Soir onder andere een gebrek aan intellectuele eerlijkheid.190 Het recht van antwoord werd begeleid met een noot van de redactie, waarin De Wever een blijvende ambiguïteit toegeschreven werd: de argumenten van de N-VA-voorzitter hadden de vermoedens van de redactie enkel bevestigd.191 Al sinds 2008 beperkt De Wever de contacten met Le Soir tot een strikt minimum, aldus de krant.192 In maart 2010 volgt een tweede klacht van de N-VA bij het CGKR tegen Le Soir, dit keer gebaseerd op een opiniestuk van essayist Jean-Paul Marthoz met als titel “Le Wooncode et la loi du talion”.193 In het stuk, dat begeleid werd door een foto van een massagraf in Nigeria, wordt de Wooncode van de Vlaamse Regering buiten de democratische legitimiteit en zelfs de moderne beschaving geplaatst, maar noch De Wever noch de N-VA noch N-VA-minister

186 DELVAUX, B., ‘Le coup de pub de Bart D.W.’, Le Soir (24 juni 2008). 187 Ibidem. 188 X, ‘La plainte de De Wever non reçue par le Centre’, Le Soir (7 juli 2008). 189 DE WEVER, B., ‘Droit de réponse’, Le Soir (18 augustus 2008). 190 Ibidem. 191 X, ‘Des justifications qui cultivent notre malaise’, Le Soir (18 augustus 2008). 192 FIORILLI, T. e.a., ‘L’humour qui mine les relations Soir-N-VA’, Le Soir (16 oktober 2010). X, ‘De Wever et les médias : une relation sous tension’, Le Soir (5 november 2010). 193 X, ‘La N-VA porte plainte contre « Le Soir »’, Le Soir (23 maart 2010).

Bourgeois worden met naam en toenaam genoemd.194 Le Soir zal in een uitgebreid hoofdartikel antwoorden dat de krant met grote nieuwsgierigheid, totale openheid en diepe bewondering kijkt naar Vlaanderen, maar zich oprecht zorgen maakt over bepaalde redeneringen die - aldus de krant - wel degelijk tot genocidaire toestanden zouden kunnen leiden.195 Bovendien beschuldigt men De Wever er opnieuw van enkel klacht in te dienen om zichzelf in de schijnwerpers te plaatsen en zijn eigen gebreken toe te dekken.196 Nog in 2010 jaagt De Wever Le Soir verder tegen zich in het harnas, door een debat(je) te openen over de Franstalige omgang met het oorlogsverleden.197 De N-VA-voorzitter heeft het daarbij ook over de Le Soir die bleef verschijnen tijdens de bezetting.198 Le Soir betwist de representatie ten gronde en vraagt zich ook af waarom iemand zo een gevoelig debat zou aanzwengelen te midden van uiterst moeizame regeringsonderhandelingen.199 De krant vertaalde de column die De Wever over de kwestie schreef in De Standaard, en de krant meldt dat ze naderhand een rekening toegestuurd kreeg van de N-VA-voorzitter.200 Wanneer Le Soir vlak na de begrafenis van Marie-Rose Morel, in februari 2011, een oude campagnefoto afdrukt waarop De Wever en Morel samen te zien zijn, beschuldigt Het Laatste Nieuws de Franstalige krant ervan De Wever te willen associëren met

194 MARTHOZ, J., ‘Le Wooncode et la loi du talion’, Le Soir (16 maart 2010). 195 DELVAUX, B., ‘ « Le Soir » et la Flandre’, Le Soir (23 maart 2010). METDEPENNINGEN, M. e.a., ‘Bart De Wever, susceptible ou fin de stratège’, Le Soir (5 november 2010). 196 Ibidem. 197 DELVAUX, B., COPPI, D. en BOURTON, W., ‘De Wever déplore l’amnésie wallonne’, Le Soir (22 september 2010). 198 X, ‘Bart De Wever attaque le passé wallon’, Le Soir (22 september 2010). 199 DELVAUX, B., ‘Une faute, sur la forme et sur le fond’, Le Soir (27 september 2010). 200 X, ‘De Wever et les médias : une relation sous tension’, Le Soir (5 november 2010).

71 extreem-rechts.201 In de Vlaamse krant zegt De Wever dat Le Soir een krant is die hij niet eens geschikt acht als toiletpapier.202 De reactie in Le Soir is: „ce qui est excessif, devient insignifiant‟.203 Maar helemaal onbetekenend vindt Le Soir de kritiek van De Wever blijkbaar niet. Op 22 maart 2011 geeft Le Soir een speciale editie van de krant uit waarin in het Nederlands gecommuniceerd wordt met Vlamingen, vooral om de beweringen van De Wever over de Franstalige pers te weerleggen.204 De krant afficheert zichzelf als een eigenzinnige courant met uitgesproken standpunten en een gehechtheid aan een open, multicultureel project, maar ook als een fatsoenlijke publicatie die niets tegen Vlamingen of Vlaanderen heeft.205 In de editie worden enkele „beruchte‟ artikelen weer bovengehaald en stuk voor stuk verdedigd. Le Soir beweert dat De Wever de verzoeningspogingen van de krant heeft afgeslagen.206 Volgens de krant verkiest hij intimidatie boven debat, en wentelt hij zich al te gretig in de slachtofferrol.207 De N-VA-voorzitter beweert wel een “open” nationalisme te beleiden, maar hij zou het niet kunnen verdragen dat hij in vraag wordt

201 X, ‘De Wever fait dans dentelle contre « Le Soir »’, Le Soir (15 februari 2011). 202 Ibidem. 203 Ibidem. 204 X, ‘Le Soir et Bart De Wever’, Le Soir (22 maart 2011). 205 DELVAUX, B., ‘Un « Soir » exceptionnel pour parler en direct à la Flandre’, Le Soir (22 maart 2011). DELVAUX, B., ‘Vorm uw eigen mening’, Le Soir (22 maart 2011). 206 METDEPENNINGEN, M. e.a., ‘Bart De Wever, susceptible ou fin de stratège’, Le Soir (5 november 2010). DELVAUX, B., ‘Un « Soir » exceptionnel pour parler en direct à la Flandre’, Le Soir (22 maart 2011). 207 KUCZKIEWICZ, J., ‘M. De Wever, préférez le débat à l’intimidation’, Le Soir (5 november 2010). METDEPENNINGEN, M. e.a., ‘Bart De Wever, susceptible ou fin de stratège’, Le Soir (5 november 2010). KUCZKIEWICZ, J., ‘Bart De Wever et la stratégie de la diabolisation’, Le Soir (14 december 2010).

72 gesteld.208 Volgens Le Soir is het dan ook De Wever die de krant diaboliseert.209 De krant zoekt de oorzaken van het conflict enkel bij De Wever: de eigen rol wordt niet echt in vraag gesteld.210

208 X, ‘ « Le Soir » boycotté’, Le Soir (28 februari 2011). 209 KUCZKIEWICZ, J., ‘Bart De Wever et la stratégie de la diabolisation’, Le Soir (14 december 2010). 210 METDEPENNINGEN, M. e.a., ‘Bart De Wever, susceptible ou fin de stratège’, Le Soir (5 november 2010). KUCZKIEWICZ, J., ‘Bart De Wever et la stratégie de la diabolisation’, Le Soir (14 december 2010).

3.3. LA LIBRE BELGIQUE

350 324 302 300 274 270 250 226 222 200 158 150 98 100 70 50 0

Alleen bij La Libre Belgique is “nationalist” niet het grootste frame, maar “extremist” wel het kleinste. “Grof” is er duidelijk prominenter, en “onbetrouwbaar” staat merkelijk minder op de voorgrond. Hoewel de grote lijnen overeind blijven (“bedreigend” en “nationalist” in de top 3, “conservatief” en “extremist” zijn hekkensluiters”) vertoont La Libre wel het meest atypische profiel.

Ook in La Libre Belgique is de aandacht voor De Wever tussen 2004 en de verkiezingen van 10 juni 2007 vrij beperkt. Toch worden er ook al in deze periode zeer kritische vragen gesteld bij het politieke

74 project van De Wever.211 Na de verkiezingen van 2007 hinkt La Libre op twee benen. Enerzijds vindt men De Wever nog steeds een extreem politicus.212 Anderzijds publiceert men ook zeer genuanceerde stukken.213 De eerste berichtgeving over De Wever op de foto met Le Pen is ook zeer fair.214 Maar ook in La Libre groeit het wantrouwen tegen De Wever vanaf augustus 2007: de oorzaak van de blokkage wordt bijvoorbeeld duidelijk bij De Wever gelegd.215 De kritiek neemt toe in de herfst, en ook hier wordt De Wever betiteld als een “Mijnheer Neen”, niet in staat om ooit een akkoord te sluiten.216 Bij de controverse rond de Holocaustexcuses van Patrick Janssens besluit La Libre dat De

211 GILISSEN, P., ‘Flandre, oui. Belgique, non. Europe…’, La Libre Belgique (13 juni 2005). LAPORTE, C., ‘La Belgique ouverte sur le monde Par’, La Libre Belgique (22 juli 2005). 212 LAPORTE, C., ‘ « Le temps de l’Etat-CVP est révolu ! »’, La Libre Belgique (13 juni 2007). LAPORTE, C., ‘Polémique’, La Libre Belgique (11 juli 2007). 213 C., F., ‘Que veut la N-VA ?’, La Libre Belgique (19 juni 2007). 214 GILISSEN, P., ‘La photo qui énerve Bart De Wever’, La Libre Belgique (31 augustus 2007). 215 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Mais oui, tout va très bien, M. Leterme’, La Libre Belgique (1 augustus 2007). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Les raisons du blocage’, La Libre Belgique (17 augustus 2007). KONEN, M., ‘Les excuses « forcées » de Bart De Wever’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). ). P.,P., ‘Orange bleue et brunâtre’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Le vaudeville n’amuse plus personne’, La Libre Belgique (28 november 2007). KONEN, M., ‘Du fossé à l’abîme’, La Libre Belgique (3 december 2007). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Le CD&V : un grand corps malade ou une machine redoutable ?’, La Libre Belgique (16 mei 2005). 216 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Le vaudeville n’amuse plus personne’, La Libre Belgique (28 november 2007). VAN DE WOESTYNE, F., ‘N’est il pas déjà trop tard ?’, La Libre Belgique (29 november 2007).

Wever geen extreem-rechts politicus is, maar wel een ambiguïteit cultiveert.217 Ook La Libre is een zelfverklaarde tegenstander van de ideëen van De Wever.218 Maar bezwaar tegen het separatisme van de N-VA, is nog geen diabolisering want La Libre oppert wel dat separatisme een democratische en legitieme politieke opvatting is.219 In interviews van La Libre gaat de interviewer ook weleens in tegen een al te overtrokken voorstelling van De Wever en de N-VA.220 De Wever wordt uitdrukkelijk onderscheiden van het Vlaams Belang.221 Een legitieme politieke strekking dus, maar een waarbij wantrouwen passend wordt bevonden. Al lang voor de verkiezingen van 2010, schrijft La Libre dat nationalisten als De Wever nooit een akkoord zullen sluiten: De Wever wil enkel het voortbestaan van zijn eigen partij garanderen en aantonen dat België onbestuurbaar is.222

217 P.,P., ‘Orange bleue et brunâtre’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). Le., C., ‘Surprenant’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). VAN DE WOESTYNE, F., ‘La calvaire d’Yves Leterme’, La Libre Belgique (2 mei 2005). 218 MATGEN, J., ‘De Wever : la presse du sud a bon dos’, La Libre Belgique (16 juli 2008). VAN DE WOESTYNE, F., ‘De Wever, un homme d’influence’, La Libre Belgique (12 september 2008). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Vous en avez déjà marre de BHV ?’, La Libre Belgique (2 april 2010). 219 X, ‘ « Etouffer Bruxelles »’, La Libre Belgique (6 september 2008). VAN DE WOESTYNE, F., ‘De Wever, un homme d’influence’, La Libre Belgique (12 september 2008). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Cruel dilemme au CD&V’, La Libre Belgique (22 september 2008). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Inconciliable’, La Libre Belgique (3 september 2010). 220 X, ‘ « Etouffer Bruxelles »’, La Libre Belgique (6 september 2008). BUXANT, M., COLLEYN, M. en VAN DE WOESTYNE, F., ‘Milquet : « Il faut un lien territorial entre Bruxelles et la Wallonie »’, La Libre Belgique (2 juni 2010). 221 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Le respect’, La Libre Belgique (1 april 2010). 222 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Et c’est reparti’, La Libre Belgique (31 april 2010).

Deze gedachte wordt tijdens de zomer van 2010 weer opgediept.223 La Libre wou Vlaanderen al tijdens de aanloop naar de stembusgang van juni waarschuwen voor De Wever.224 Hij wordt duidelijk als bedreiging afgeschilderd.225 De N-VA-voorzitter is ook een stokebrand.226 Maar vlak voor de verkiezingen zegt men ook dat men, in ieders belang, moet onderhandelen met de Vlaamse overwinnaar van de verkiezingen, ook als dat De Wever is.227 Na de verkiezingsoverwinning roept men dan ook op om de triomf van De Wever te respecteren, maar tegelijkertijd ook om een Franstalig front te vormen dat de rechten van de Franstaligen moet vrijwaren.228 Men is niet bepaald optimistisch over de slaagkansen

223 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Mais que cherche vraiment Bart De Wever’, La Libre Belgique (14 augustus 2010). 224 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Vous en avez déjà marre de BHV ?’, La Libre Belgique (2 april 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Paradoxe’, La Libre Belgique (28 mei 2010). 225 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Explosif’, La Libre Belgique (25 mei 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘La N-VA colore la campagne électorale’, La Libre Belgique (28 mei 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Waalse politici in het Vlaams op VRT : prima’, La Libre Belgique (31 mei 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Ambiguïté’, La Libre Belgique (7 juni 2010). 226 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Et c’est reparti’, La Libre Belgique 31 maart 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Le respect’, La Libre Belgique (1 april 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Vous en avez déjà marre de BHV ?’, La Libre Belgique (2 april 2010). Dit zijn dus drie commentaarstukken van drie opeenvolgende dagen met dezelfde boodschap in dezelfde krant. 227 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Bart…Schiltz’, La Libre Belgique (10 juni 2010). 228 SLITS, V., ‘Tournant’, La Libre Belgique (13 juni 2010).

77 van de onderhandelingen.229 Maar na afloop van het informateurschap van De Wever is men toch positief.230 Tijdens de zomer wint in La Libre opnieuw de gedachte veld dat De Wever niet in staat is om ooit een compromis te aanvaarden.231 Er wordt wel een onderscheid gemaakt tussen De Wever en zijn radicalere „achterbank‟ (sic!) die de voorzitter zou verhinderen teveel toegevingen te doen.232 Het uitblijven van een akkoord wordt dus aan De Wever geweten.233 Wanneer de N-VA de onderhandelingen stopzet, is dat de bevestiging van alle vermoedens.234

229 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Divergences’, La Libre Belgique (15 juni 2010). VAN DE WOESTYNE, F. , ‘Verdomme !’, La Libre Belgique (18 juni 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Garder la veste’, La Libre Belgique (2 juli 2010). DUCHÂTEAU, J., ‘Réalistes et pragmatiques’, La Libre Belgique (12 juli 2010). 230 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Le plus dur reste à faire’ , La Libre Belgique (9 juli 2010). 231 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Mais que cherche vraiment Bart De Wever’, La Libre Belgique (14 augustus 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Equilibre’, La Libre Belgique (19 augustus 2010). SLITS, V., ‘Oser dire « non » à Bart’, La Libre Belgique (24 augustus 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Cauchemar’, La Libre Belgique (27 augustus 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Sac à malices’, La Libre Belgique (31 augustus 2010). 232 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Di Rupo refuse la stratégie de la N-VA’, La Libre Belgique (18 augustus 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Irresponsable’, La Libre Belgique (5 oktober 2010). 233 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Zwarte Piet’, La Libre Belgique (2 september 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Inconciliable’, La Libre Belgique (3 september 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Sang-froid’, La Libre Belgique (4 september 2010). Drie dagen na elkaar een commentaarstuk met diezelfde boodschap. 234 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Dank U, Bart’, La Libre Belgique (4 oktober 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Irresponsable’, La Libre Belgique (5 oktober 2010).

Nadat De Wever tot verduidelijker is benoemd door de koning, schrijft men in La Libre dat hij om deze opdracht gevraagd heeft met de bedoeling de formatiegesprekken te torpederen.235 Men geeft wel grif toe dat het hier om een puur intentieproces gaat.236 De stelling wordt wel herhaald tijdens de opdracht van De Wever, en nog vóór hij zijn nota aflevert.237 De uiteindelijke nota wordt afgebrand als een ongevraagde, eenzijdige, partijdige nota die moet leiden naar een onafhankelijk Vlaanderen.238 De Wever heeft, zoals La Libre dus voorspeld had, een nota willen schrijven die moest bewijzen dat België niet meer functioneert.239 De lijn is vanaf nu duidelijk: De Wever is geen gewone politicus, maar een man die enkel genoegen kan nemen met de splitsing van het land, ook al wil hij zich anders voordoen. 240 Het interview met Der Spiegel bevestigt dit alles.241 De Wever zou ook tegen de aanstelling van Johan Vandelanotte als koninklijk

235 VAN DE WOESTYNE, F., ‘De Wever « libre de voir qui il veut… »’, La Libre Belgique (9 oktober 2010). 236 Ibidem. 237 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Elections ?’, La Libre Belgique (12 oktober 2010). 238 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Tromperie’, La Libre Belgique (18 oktober 2010). 239 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Tromperie’, La Libre Belgique (18 oktober 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Tout d’abord, rétablir la confiance’, La Libre Belgique (22 oktober 2010). 240 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Politiquement, il faut que les négociations traînent’, La Libre Belgique (25 november 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Dites « Ja »’, La Libre Belgique (9 december 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Absence’, La Libre Belgique (25 januari 2011). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Le CD&V, l’autre grand problème flamand’, La Libre Belgique (12 februari 2011). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Touché !’, La Libre Belgique (25 maart 2011). 241 VAN DE WOESTYNE, F., ‘La Nausée’, La Libre Belgique (14 december 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘La crise politique la plus longue’, La Libre Belgique (23 december 2010).

79 onderhandelaar geweest zijn, alleen maar omdat deze Vlaamse socialist mogelijk een akkoord zou kunnen bereiken.242

Ook La Libre vertoont dus hetzelfde tijdspatroon: pas echt aandacht na de verkiezingen van 2007, pas echt wantrouwen vanaf de herfst van dat jaar, verzwakkende aandacht eind 2008 en 2009, waarschuwend voor de verkiezingen van 2010, verzoenend net na de verkiezingen van 2010 en steeds negatiever vanaf de nazomer, uitgesproken kritisch in herfst en winter. En ook La Libre zet zich af tegen de nationalistische stroming waartoe De Wever behoort. Maar de krant doet dat met iets meer nuance en de stellingname dat het nationalisme legitiem is, zelfs wanneer het geen Belgisch compromis zou nastreven. De krant kan, na herhaalde en zeer scherpe kritiek, onmogelijk een De Wever-vriendelijk dagblad worden genoemd, maar voert toch een gematigder koers dan Le Soir.

242 VAN DE WOESTYNE, F., ‘Ignorée, la N-VA met la pression’, La Libre Belgique (23 oktober 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Deux fautes’, La Libre Belgique (23 oktober 2010).

V. Enkele elementen van de Franstalige representatie

De kwantitatieve onderzoeksresultaten zijn gebaat bij een aanvullende, meer concrete blik op de Franstalige representatie van Bart De Wever in Franstalige media. In dit deel worden enkele elementen nader uitgewerkt: de rol die Vlamingen spelen in de gecodeerde artikels, de rol die humor speelt in de representatie en de plaats van externe opiniestukken. Er wordt ook kort ingegaan op het gebruik van woorden en bijzinnen.

4.1. De rol van Vlamingen

Al in september 2007 klaagt De Wever in een interview met Le Soir over hoe hij wordt afgeschilderd in de Franstalige pers.243 Hij citeert uit recente edities van Le Soir de termen “intolerant”, “ayatollah” en “pleitbezorger van een exclusief nationalisme”.244 En inderdaad, zo stond het in Le Soir. Maar “intolerant” en “pleitbezorger van een exclusief nationalisme” kwamen uit de pen van politicus Mathias De Clercq, terwijl “ayatollah” een vondst van journalist Paul Goossens was.245 Het opiniestuk van De Clercq, dat de titel “Le poison du nationalisme” meekreeg en eerder ook al in De Morgen verschenen was, is trouwens een van de meest virulente anti-N-VA-stukken uit de hele bestudeerde periode.246 In zijn stuk linkt De Clercq het Vlaams-Nationalisme van de N-VA onder andere aan racisme,

243 ‘Bart De Wever : « Je ne suis pas Milosevic »’, Le Soir (13 september 2007). 244 Ibidem. 245 ‘Les autres voix de la Flandre’, Le Soir (12 september 2007). 246 DE CLERCQ, M., ‘Le poison du nationalisme’, Le Soir (12 september 2007). Le Soir zal later op de voorpagina spreken over « Un poison nommé N-VA », een titel die in Vlaanderen wat stof deed opwaaien. Maar dat was op 23 november 2007, enkele maanden nadat een Vlaming het woord “vergif” al passend had bevonden.

81 xenofobie, uitsluiting op basis van biologische verwantschap, en zelfs Euroscepticisme.247 Wanneer De Wever in 2008 zijn eerste klacht indient tegen Le Soir, dan verwijst hij onder andere naar een opiniestuk dat een dystopische toekomst schetst.248 Het gaat om een bewerking van het dagboek van de Duitse jood Victor Klemperer: in een fictieve toekomst nemen de Vlaamse-Nationalisten de macht over en stigmatiseren de Walen als nieuwe “joden”.249 De nieuwe machthebbers verbieden boeken, censureren de pers, verketteren allerlei zaken als volksvreemd, liegen de bevolking voor en verbieden het onderwijs van Frans in Vlaamse scholen.250 Het stuk wordt in Vlaanderen een “aanzetting tot haat” genoemd.251 In een reactie wijst Le Soir erop dat dit stuk wel degelijk door een Vlaming geschreven was: de schrijver Stefan Brijs.252 In een interview met de krant zal Brijs even later beweren dat hij vermoedt dat de N-VA nog extremer is dan het Vlaams Belang, en dat er in Vlaanderen een nieuwe censuur tegenover hem ontstaat.253 Het mag duidelijk zijn dat de “Franstalige” representatie van Bart De Wever niet voor de volle honderd procent “Franstalig” is. Ook Vlamingen worden in Franstalige media aan het woord gelaten, en velen sparen hun kritiek op De Wever niet. In Le Vif is het bijvoorbeeld gewezen politicus Ludo Dierickx die De Wever als eerste op één hoopje gooit met Jean-Marie Dedecker en Filip Dewinter: de groene éminence grise spreekt over een

247 Ibidem. 248 X, ‘De Wever accuse Le Soir de racisme’, Le Soir (23 juni 2008). 249 BRIJS, S., ‘Journal 2012’, Le Soir (10 juni 2008). Deze tekst verschijnt ook in De Standaard. 250 Ibidem. 251 MOUTON, O., ‘L’autocritique des jeunes écrivains passe mal en Flandre’, Le Soir (14 juni 2008). 252 DELVAUX, B., ‘Le coup de pub de Bart D.W.’, Le Soir (24 juni 2008). 253 DE BOECK, P., ‘ « En Flandre, il est très difficile d’avoir un discours posé »’, Le Soir (30 juni 2008).

82 gemeenschappelijk “discours nationaliste, égoiste, conservateur”.254 Ook politicoloog Dave Sinardet neemt deze opsomming over.255 Het was ook Peter Vandermeersch die als eerste in Le Vif schreef over de deelname van De Wever aan de televisiequiz „De Slimste Mens Ter Wereld‟.256 De Vlaamse artiest Daan, die in 2011 zelfs een „protestlied‟ tegen Bart De Wever opnam, stoort zich in een interview uit 2009 al danig aan de man: hij vraagt zich af waarom er geen cordon sanitaire ligt rond een negativist als De Wever, die hij populisme en zieligheid verwijt.257 In de aanloop naar de verkiezingen van 2010 roept Geert Buelens op om niet meer voor „extremisten‟ als Maingain of De Wever te stemmen, omdat met hen elk compromis onmogelijk is.258 Schrijver David Van Reybrouck scheert De Wever over één kam met Geert Wilders.259 In een column voert Dave Sinardet na de mislukking van De Wever als verduidelijker een intentieproces: De Wever zou opzettelijk een nota geschreven hebben die onaanvaardbaar was voor de Franstaligen.260 Na het ophefmakend interview van De Wever in het Duitse blad Der Spiegel is het onder andere ook de Leuvense professor Paul De Grauwe die beweert dat de N-VA-voorzitter op nieuwe verkiezingen aanstuurt in plaats van op een akkoord.261 Uit deze voorbeelden mag blijken dat veel van de kritiek op De Wever in Franstalige pers ook bestaat in Vlaanderen. Dat Vlamingen deze kritiek brengen in Franstalige media, bevestigt het Franstalige wantrouwen. Die kritiek wordt ook als een legitimering

254 X, Entretien Ludo Dierickx, Le Vif (9 november 2007). 255 SINARDET, D., ‘Le séparatisme piétine’, Le Vif (12 september 2008). 256 VANDERMEERSCH, P., ‘Dix Crottes’, Le Vif, 12 september 2008. 257 CORNET, P., ‘Big Daan’, Le Vif (24 april 2009). 258 BUELENS, G., ‘Voulons-nous livrer le pays à des types comme De Wever et Maingain ?’, Le Soir (6 mei 2010). 259 VAN REYBROUCK, D., ‘Il faut une conférence nationale pour la Belgique’, Le Soir (23 september 2010). 260 SINARDET, D., ‘Bien joué !’, Le Vif (22 oktober 2010). 261DE GRAUWE, P., ‘Le sexe des anges’, Le Vif (17 december 2010).

83 gebruikt, zoals blijkt uit de verdediging van Le Soir op de eerste klacht van De Wever.

4.2. De rol van humor

De Wever, die ook in Franstalig België een zeker gevoel voor humor wordt toegedicht, zal misschien weten te waarderen dat hij in de Franstalige pers regelmatig opduikt in luchtige columns en andere, humoristisch bedoelde teksten. Het gros van deze vermeldingen in artikelen van het lichtere genre kan niet worden gezien als politieke commentaar. Maar evenmin zijn ze nietszeggend, want ze verraden hoe er algemeen tegen de N-VA-voorzitter wordt aangekeken. Wanneer Franstaligen in een column worden opgeroepen om massaal lid te worden van de N-VA om fastfoodclown Ronald McDonald als nieuwe voorzitter te verkiezen, is dat natuurlijk op de eerste plaats een amusant stukje tekst.262 Maar de achterliggende gedachte is wel dat De Wever ofwel incompetent ofwel storend is als politicus. Een stukje waarin Bart De Wever in een verre toekomst koning is van het unitair verenigd koningrijk België, leest erg onderhoudend, maar koning Bart houdt wel toespraken in een groot sportstadium dat hij naar Karel Dillen heeft genoemd.263 In een soort ganzenbord dat Le Soir in 2007 na maanden politieke crisis voor haar lezers heeft opgesteld, wordt De Wever voorgesteld als een speciaal pionnetje, “getolereerd” aan tafel, maar altijd klaar om olie op het vuur te gooien. Het vakje dat gaat over de excuses van Patrick Janssens leidt uiteindelijk tot de definitieve uitsluiting van De Wever.264

262OSCHINSKY, M., ‘Chers fédéralistes d’union’, Le Vif (14 december 2007). 263 BERENBOOM, A., ‘Bart au Congo’, Le Soir (26 juni 2010). 264 X, ‘Jouez au Grand Jeu de Loi ! Le 10 juin’, Le Soir (6 november 2007). ’30 oktober’ leest : « Votre intervention sur la collaboration à Anvers est indigne de notre Jeu de Loi. Malheur à celui qui tombe sur cette case après être tombé sur les deux précédentes cases à votre effigie : il est exclu de la partie. Sans recours possible. »

Le Vif heeft een humoristische rubriek genaamd “Moi pour ce que j’en dis…” en De Wever is er een vaak terugkerend personage. Er zijn weken dat De Wever zelfs meer dan één keer in de rubriek opduikt.265 Hoewel vrij onschuldig, houden deze tekstjes week op week toch bepaalde dingen levend – zoals bijvoorbeeld de foto van De Wever en Le Pen, die weleens wordt opgerakeld.266 De Wever uitroepen tot “Afghaan van de week” is een komisch beeld, maar ook een associatie met primitief tribalisme. Na de verkiezingen laat men “Bart De Wever” in deze rubriek zeggen dat er onder de nieuwe parlementaire medewerkers wel geen enkele Waal zal zijn, omdat die liever in de werkloosheid blijven.267 Een knipoog natuurlijk, maar op langere duur wordt zo wel de indruk gewekt dat het Luie Walen-discours deel uitmaakt van het vaste De Wever- repertoire. Soms worden ook verkeerde indrukken gewekt: in een kolderiek stukje over cyberoorlogen wordt De Wever in verband gebracht met de vraag naar amnestie voor collaborateurs, maar De Wever heeft hier in de echte wereld nooit een agendapunt van gemaakt.268 De rubriek mondt in extremis gewoon uit in een politiek statement zonder duidelijke grap.269 In humoristische stukjes kan ook aandacht worden besteed aan zaken waarop de „serieuze” artikels liever niet teveel op ingaan.

265 OSCHINSKY, M., ‘Moi pour ce que j’en dis…’, Le Vif (12 november 2010). OSCHINSKY, M., ‘Moi pour ce que j’en dis’, Le Vif (21 januari 2011). 266 OSCHINSKY, M., ‘Moi pour ce que j’en dis…’, Le Vif, (3 oktober 2008). 267 OSCHINSKY, M., ‘Moi pour ce que j’en dis…’, Le Vif (25 juni 2010). 268 OSCHINSKY, M., ‘Moi pour ce que j’en dis…’, Le Vif (17 december 2010). 269 OSCHINSKY, M., ‘Moi pour ce que j’en dis…’, Le Vif (11 februari 2011). Er staat : « Citation : « Il est facile d’être sceptique et pessimiste, mais nous devons essayer d’être optimistes» (Bart De Wever). La Belgique, c’est le seul pays où celui qui sème sa zone depuis huit mois peut dire, d’un air innocent : « Allons, on va bien finir par s’en sortir », sans que personne ne se pose de question. ».

Zo komt de zus van Bart De Wever in Le Soir meer aan bod in lichtere stukjes dan in de gewone artikelen.270 Het bekendste voorbeeld van “humor” gericht tegen Bart De Wever is een column die in maart 2008 in Le Soir verscheen. In het stukje van Pierre Bouillon wordt het idee geopperd om het volledige politieke personeel, alle leden, kiezers en zelfs sympathisanten van de N-VA op een boot samen te brengen, en vervolgens tot zinken te brengen.271 Le Soir houdt vol dat het hier om humor gaat.272 Het stuk vormde een van de argumenten voor de eerste klacht van De Wever tegen Le Soir. La Libre Belgique schreef over het stukje dat men zich moeilijk kon inbeelden dat het ooit in de eigen krant zou verschijnen.273 Niet al deze voorbeelden werden ook opgenomen in het codeerschema, maar het mag duidelijk zijn dat humor – een moeilijk genre – ons minstens een uitvergroot beeld geeft van enkele sentimenten die latent aanwezig zijn.

4.3. De rol van externe opiniestukken

Opiniestukken worden niet namens de redactie geschreven, maar ze worden natuurlijk wel geselecteerd door die redactie.274 Zeker in lezersbrieven kan de toon tegen De Wever een stuk harder worden dan in stukken van journalisten. In een lezersbrief kan men De Wever ideëen over “la supériorité raciale” aanwrijven, een claim die

270 DELFOSSE, L., ‘Ça et moi’, Le Soir (26 september 2007). BERENBOOM, A., ‘Politiquement incorrect’, Le Soir (29 september 2007). BERENBOOM, A., ‘Transferts’, Le Soir (24 oktober 2008). 271 BOUILLON, P., ‘Un plan tout bête pour sauver Leterme ¾ », Le Soir (22 maart 2008). 272 FIORILLI, T. e.a., ‘L’humour qui mine les relations Soir-N-VA’, Le Soir (16 oktober 2010). 273 X, ‘Bart De Wever vs « Le Soir »’, La Libre Belgique (24 juni 2008). 274 RAEYMAECKERS, K. en DEBROEY, S., ‘La Flandre vue par “La Libre” et “Le Soir”’, La Libre Belgique (10 juli 2008).

86 toch wat te gek is om door journalisten te worden neergeschreven.275 La Libre Belgique verwijst er niet uit zichzelf naar, maar in externe opiniestukken wordt De Wever ook in deze krant weleens geassocieerd met een genocidair verleden.276 In een opiniestuk in Le Soir concludeert Jacques De Decker dat de persvrijheid De Wever koud laat, en wel omdat de N-VA-voorzitter in een aflevering van De Slimste Mens Ter Wereld een fragment over de vermoorde Russische journaliste Anna Politovskaïa niet correct kon plaatsen.277 In opiniestukken en lezersbrieven kan men De Wever ook racisme of antisemitisme verwijten.278 Of arrogantie en leugens.279 Of een innerlijke vernietigingsdrang en het streven naar een monoculturele, “zuivere” staat.280 Di Rupo vergelijken met de vooroorlogse Franse buitenlandminister Daladier, de politieke onderhandelingen met de Conferentie van München (1938) en impliciet De Wever de rol van Adolf Hitler toebedelen, is iets dat enkel binnen de ruime perken van de brievenrubriek van Le Vif kan vallen.281 Columns kunnen ook een lichtere toon hanteren, en een genre ergens tussen journalistiek en humor creëren. De stukken van

275 DUMONT, P., ‘Politique : le vrai combat’, Le Vif (29 oktober 2010). 276 SALVATORE, D., ‘A’alarme, citoyens !’, La Libre Belgique (10 augustus 2010). DUVIEUSART, E., ‘L’alliance N-VA – PS, un désolant remake ?’, La Libre Belgique (21 augustus 2010). BRAJBART-ZAJTMAN, S., ‘Des propos qui font des vagues’, La Libre Belgique (17 september 2010). 277 DE DECKER, J., ‘L’étrange trou de mémoire de Bart De Wever’, Le Soir (11 januari 2011). 278 TOUSSAINT, Y., ‘Tendre l’une ou ‘l’autre joue ?’, Le Soir (16 november 2011). Yvon Toussaint is trouwens een gewezen hoofdredacteur van Le Soir. DEKNOP, I., ‘ « Si le pays casse, je veux redevenir allemande »’, Le Soir (19 november 2007). 279 MOUREAUX, S., ‘Une Belgique flamande ou un confédéralisme égalitaire ?’, Le Soir (26 februari 2008). 280 DE SMET, F., ‘Remettre en cause non la Belgique mais la monde’, Le Soir (9 juni 2008). 281DUVIEUSART, P., ‘A genoux dans la neige’, Le Vif (24 december 2010).

Alain Berenboom in Le Soir vormen hier een voorbeeld van.282 De inhoud is politieke commentaar, maar de toon is lichtvoetig.

4.4. Les petites phrases (qui tuent)

In kleine bijzinnetjes of zelfs enkele woorden zit soms veel verscholen. Omschrijvingen bijvoorbeeld: vaak krijgt bijvoorbeeld niet De Wever zelf, maar in een bijzin wel de N-VA die hij voorzit, het epitheton “intransigeante” mee.283 Soms is het maar een kleine sneer in een hoekje van een artikel, waarin De Wever bijvoorbeeld als toonbeeld van “des petits complexés” wordt genoemd.284 Een humoristische overdrijving, waarin bijvoorbeeld de duivelsbezwering “Vade retro!” wordt toegevoegd aan de mogelijkheid dat Bart De Wever de sterkste politicus van Vlaanderen zou kunnen worden, is veelzeggend.285 Niet elke kleine verwijzing is opgenomen in het codeerschema van dit onderzoek. De Wever duikt soms op in artikels die over iets totaal anders gaan, als was hij spreekwoordelijk. In een bericht over de dood van Hugo Claus leest men bijvoorbeeld dat de oude meester ver boven de “petites querelles de Maingain et De Wever” verheven was.286 Spreekwoordelijk is trouwens niet eens overdreven, want De Wever wordt wel meer gebruikt in

282 BERENBOOM, A., ‘L’affaire Alzheimer’, Le Soir (3 november 2007). In een column over de kritiek van De Wever op de Holocaust-excuses van Patrick Janssens suggereert Berenboom bijvoorbeeld ideologische verwantschap tussen De Wever en Haider. 283 LAMQUIN, V., ‘Semaine calme et pourtant cruciale’, Le Soir (2 augustus 2010). BUXANT, M., ‘La N-VA en rouleau compresseur’, La Libre Belgique (8 september 2010). 284 DELFOSSE, L., ‘L’explorateur a perdu son casque !’, Le Soir (13 september 2007). 285 DEBUISSON, M., LAMQUIN, V. en COPPI, D., ‘Dehaene refile BHV à Leterme’, Le Soir (21 april 2010). 286 BRABANT, F. en MERTENS, E., ‘Mort d’un géant’, Le Vif (21 maart 2008).

88 uitdrukkingen. Heel opmerkelijk is bijvoorbeeld het sporadische gebruik van de uitdrukking “la langue de De Wever” wanneer men doelt op het Nederlands.287 De Wever lijkt een ijkpunt voor de Franstaligen, zodat men dingen kan lezen als “Het is geen Bart De Wever” of “Zelfs Bart De Wever vindt dat te ver gaan”.288 Of “zich verplaatsen naar het niveau van Bart De Wever”.289

287 LAPORTE, C., ‘Remarquable’, La Libre Belgique (1 december 2007). LAPORTE, C., ‘Le « recteur de fer » a’, La Libre Belgique (28 januari 2008). LAPORTE, C., ‘Appel à la remobilisation générale pour une Eglise qui doit aussi être sociale’, La Libre Belgique (1 maart 2010). COLIN, V., ‘Mathilde, dans les starting-blocks’, Le Vif (16 juli 2010) . GILISSEN, P., ‘Une terre de feu, d’air et de beaucoup d’eau’, La Libre Belgique (8 september 2010). RENETTE, E., ‘Des facteurs de discorde linguistique’, Le Soir (5 maart 2011). 288 ‘ « Qui veut la mort du pays ? »’, Le Soir (31 juli 2007). ‘« Bruxelles et la Wallonie ont besoin d’un projet commun »’, Le Soir (1 september 2007). 289 COPPI, D., ‘ « Certains termes sont une salissure ! »’, Le Soir (1 april 2010).

VI. Nuanceringen

Bij enkele elementen van de Franstalige representatie vallen minstens vraagtekens te plaatsen. Toch mag men niet in de val trappen om enkel te focussen op negatieve berichtgeving. In dit deel wordt stilgestaan bij de nuance en de positieve berichtgeving die ook aanwezig zijn. De vraag wordt gesteld in hoeverre de berichtgeving van de Franstalige pers uniek of uitzonderlijk is. Er wordt ook even stilgestaan bij de rol van Bart De Wever zelf. Tenslotte wordt de homogeniteit van de Franstalige pers en de verschillende redacties in twijfel getrokken.

5.1. Genuanceerde berichten

Heel wat artikels proberen genuanceerd te berichten over Bart De Wever. Le Vif ging bijvoorbeeld in juni 2010 samen met enkele gewezen Volksuniemensen op zoek naar de ziel van de N-VA- voorzitter: het werd een genuanceerd, diepgravend stuk dat onder andere een onderscheid maakte tussen een meer gematigde De Wever en zijn radicalere entourage.290 De theorie dat De Wever de gegijzelde zou zijn van de meer radicale elementen binnen zijn partij duikt wel vaker op. De Wever zelf zou wel intelligent en gematigd genoeg zijn voor een akkoord, maar indépendantistes als bijvoorbeeld Kris Van Dyck zouden de voorzitter verplichten tot een radicale koers.291 Men gaat ook af en toe in tegen de neiging om alle schuld bij De Wever te leggen, door bijvoorbeeld te wijzen op de goedkeuring van de vijf resoluties van het Vlaams parlement in 1999 – nog voor de oprichting van de N-VA - als een kiem van het actueel

290 BRABANT, F., ‘Bart De Wever sur les traces d’Hugo Schiltz ?’, Le Vif (18 juni 2010). 291 BRABANT, F., ‘La « Diaspora » de l’ex-Volksunie’, Le Vif (30 november 2007).

90 communautair conflict.292 En zelfs in volle politieke crisis, zoekt La Libre medeoorzaken van de crisis aan Franstalige kant.293 Positieve signalen van de N-VA aan de onderhandelingstafel worden dan weer niet altijd gemist.294 Kranten gaan op zoek naar de redenen voor het succes van De Wever, en wijzen onder andere op de Vlaamse frustratie over het uitblijven van institutionele hervormingen.295 Men probeert ook gerust te stellen: vele N-VA kiezers worden verleid door het charisma van De Wever, en niet zozeer door zijn separatistisch gedachtegoed.296 Vlamingen stemmen voor de man omdat hij van een naburige gemeente is, omdat hij grappig is op televisie, maar ze maken geen grote bezwaren tegen transfers en houden van de Ardennen.297 De stellingnames in de Franstalige pers zijn ook helemaal niet statisch. Men ziet evolutie in de richting van door Vlaamse partijen voorgestane standpunten. Zo leest een hoofdartikel van november 2010 uit Le Vif als een aanvaarding van een nieuw, confederaal België.298 Le Soir had het feitelijke confederale karakter van België al eerder omarmd.299 Ook wanneer de onderhandelingen vastzitten, blijft deze krant een staatshervorming noodzakelijk

292 LAURENT, C., ‘Rétro-choc’, Le Vif (18 maart 2011). 293 VAN DE WOESTYNE, F., ‘De Wever « libre de voir qui il veut… »’, La Libre Belgique (9 oktober 2010). 294 LAMQUIN, V., ‘Un premier signe positif de la part de la N-VA’, Le Soir (25 augustus 2010). 295 MOUTON, O., ‘Mais pourquoi des votes Nord-Sud si différents’, ‘Réformer l’Etat ? Si le respect est au rendez-vous…’, Le Soir (13 juni 2009). 296 VANOVERBEKE, D., ‘Kontich, dans le jardin de Bart’, Le Soir (15 juni 2009). 297 Ibidem. 298 LAURENT, C., ‘Poker menteur’, Le Vif (26 november 2010). 299 DELFOSSE, L., ‘Une Belgique si conféderale’, Le Soir (29 november 2008).

91 noemen.300 Le Soir pleitte ook voor maximale tweetaligheid.301 Over Brussel hebben er in Le Soir al verzoenende woorden gestaan.302 De Franstalige pers doet ook actief aan zelfreflectie. Wanneer de Franstalige pers in het najaar van 2007 aandacht besteedt aan de zus van Bart De Wever, publiceert Le Soir ook de Vlaamse kritiek op die keuze.303 Lezers van La Libre krijgen in hun krant de gelegenheid om kritiek te geven op de harde reactie van de Franstalige pers op het interview van De Wever in Der Spiegel.304 Als er in Vlaamse media ophef ontstaat rond kwetsende uitspraken van een Franstalige politica, dan geeft Le Soir haar lezers de Vlaamse klachten daarover mee.305 Le Soir besteedt ook los van incidenten veel aandacht aan Vlaamse politiek en andere maatschappelijke ontwikkelingen.306 De krant had gedurende vele jaren een rubriek “Vent du Nord” waarin aandacht werd besteed aan gebeurtenissen en evoluties boven de taalgrens. Le Vif heeft de reeks “Vu de Flandre” waarin telkens Vlaamse stemmen aan het woord worden gelaten.

300 DELVAUX, B., ‘Irresponsable, pour la Belgique, et pour la Flandre’, Le Soir (13 december 2010). X, ‘Het lot der Belgen’, Le Soir (22 maart 2011). 301 X, ‘Le Soir et La Flandre’, Le Soir (22 maart 2011). 302 X, ‘We zullen de Brusselse rand wat moeten lossen’, Le Soir (22 maart 2011). 303 LAMENSCH, M., ‘Hystérie, angoisse, guerre civile : une enterprise de culpabilisation’, Le Soir (1 oktober 2007). 304 DUCHÂTEAU, J., ‘Coissez et multipliez !’, La Libre Belgique (17 december 2012). 305 VANOVERBEKE, D., ‘La mérule et la cuillère de sucre’, Le Soir (22 oktober 2007). PS-politica Laurette Onkelinx had Vlamingen vergeleken met schimmel. In dit artikel wordt de ophef die in Franstalige media was ontstaan door de uitspraken van Bart De Wever over ‘een lepel suiker’ voor de Franstaligen als compromis, gecounterd met dit voorbeeld van een uitspraak van een Franstalige die kwetsend was voor de Vlamingen. 306 DELVAUX, B., ‘Vorm uw eigen mening’, Le Soir (22 maart 2011). MOUTON, O., ‘Wat “Le Soir” over Vlaanderen zegt’, Le Soir (22 maart 2011).

Ook sommige Franstalige stemmen worden bekritiseerd. Wanneer een Franstalige revuevoorstelling Bart De Wever al te gretig als een SS-er afschildert, dan schrijft de recensent van Le Soir in een negatieve bespreking dat hij zich daar ongemakkelijk bij voelde.307 De schriftelijke bedreigingen die De Wever in de loop van 2008 ontvangt, worden in een hoofdartikel van La Libre ondubbelzinnig en scherp veroordeeld.308 Le Soir neemt ook impliciet afstand van de harde woorden die op sommige Franstalige blogs vallen.309 De krant heeft ook een bepaalde cartoon waarop De Wever de koning onder schot houdt, initieel niet gepubliceerd, omdat de krant geen olie op het vuur wou gooien bij het conflict tussen de krant en de N-VA-voorzitter.310 Er wordt ook geregeld positief geschreven over De Wever. Er is bijvoorbeeld erkenning voor het retorisch talent van De Wever, en zijn sterke persoonlijkheid.311 Of voor zijn politiek vernuft en gevoel voor humor.312 Of de spitante insteek van de N-VA-

307 MAKEREEl, C., ‘La revue manque du jus’, Le Soir (18 december 2007). 308 MATGEN, J., ‘De Wever : la presse du sud a bon dos’, La Libre Belgique (16 juli 2008). Dit commentaarstuk wordt krachtig bijgetreden in een lezersbrief ; BASTIN, J., ‘De Wever victime des médias’, La Libre Belgique (23 augustus 2008). 309 VANOVERBEKE, D., ‘A la N-VA, on ne croit plus les francophones’, Le Soir (21 september 2008). Zaken als « cochon de fasciste, raciste de mes deux… » worden door de journalist als « insanités » bestempeld. 310 FIORILLI, T. e.a., ‘L’humour qui mine les relations Soir-N-VA’, Le Soir (16 oktober 2010). 311 VANDEMEULEBROUCKE, M. e.a., ‘Les acteurs de la crise BHV. A qui la faute ?’, Le Soir (8 mei 2008). VANOVERBEKE, D., ‘De Wever, le radical prié de jouer le pragmatique’, Le Soir (15 mei 2010). 312 MOUTON, O., ‘Bart De Wever, le triomphe de l’immobilisme’, Le Soir (10 juni 2009). GOOSSENS, P., ‘Bart et Frank main dans la main’, Le Soir (12 juni 2009). MOUTON, O., ‘Mais pourquoi des votes Nord-Sud si différents’, Le Soir (13 juni 2009). VANOVERBEKE, D. en DEFFET, E., ‘Comment la vague jaune et noir s’est transformée en tsunami’, Le Soir (14 juni 2010).

93 voorzitter.313 Na de campagne van 2009 schrijft Le Soir dat De Wever meer dan plat populisme ernst heeft uitgestraald.314 Politica Joëlle Milquet noemt hem voor de verkiezingen van 2010 een intelligent man, die niet tot extreem-rechts behoort en niet meer moet gediaboliseerd worden in Franstalig België.315 Er is ook lof voor zijn communicatief talent.316 Een panel van Franstalige journalisten verkiest De Wever in 2010 tot beste politieke communicator.317 Er is lof voor zijn historische eruditie.318 En voorts is er nog het argument dat De Wever het voordeel van de duidelijkheid biedt.319

5.2. De pot verwijt de ketel?

Als de Franstalige pers soms eenzijdig bericht, kan men de Vlaamse pers dan niet soms hetzelfde verwijten? De communautaire perikelen

313 LAPORTE, C., ‘Polémique’, La Libre Belgique (11 juli 2007). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Mais oui, tout va très bien, M. Leterme’, La Libre Belgique (1 augustus 2007). 314 X, ‘Une victoire pour la politique’, Le Soir (8 juni 2009). 315 LAMQUIN, V., ‘Milquet : « N’ayez pas peur », Le Soir (29 mei 2010). 316 BUXANT, M., ‘On n’échappe pas au cartel’, La Libre Belgique (16 juli 2008). VAN DE WOESTYNE, F., ‘De Wever, un homme d’influence’, La Libre Belgique (12 september 2008). HEYRENDT, H., ‘Un interrogatoire en règle’, La Libre Belgique (10 oktober 2008). DE TROYER, J., ‘Bart De Wever, le gladiateur’, La Libre Belgique (13 oktober 2008). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Le respect’, La Libre Belgique (1 april 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Survie’, La Libre Belgique (7 oktober 2010). 317 MOUTON, O., ‘De Wever, empereur de la com’ aux yeux des francophones’, Le Soir (21 oktober 2010). 318 X, ‘Résolution anti-Pape :un débat’, La Libre Belgique (3 april 2009). 319 COPPI, D., ‘Pourquoi ils ont intérêt à réussir BHV’, Le Soir (5 december 2009). DEMONTY, B., ‘ « Maintenir le féderal, à tout prix »’, Le Soir (26 juni 2010). HEYRENDT, H., ‘Un interrogatoire en règle’, La Libre Belgique (10 oktober 2008). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Explosif’, La Libre Belgique (25 mei 2010).

94 sinds 2007 hebben dit debat aangezwengeld. Al eind 2007 schrijft Dorothée Klein in een hoofdartikel in Le Vif dat de Vlaamse pers ook wel kan verweten worden teveel plaats te bieden aan bijvoorbeeld Bart De Wever en tegelijkertijd te hard te zijn voor Franstalige politici als Joëlle Milquet en Olivier Maingain. Ook Le Soir vindt ook dat de Franstalige pers niet moet onderdoen voor de Vlaamse pers die met vitriool zou schrijven over Olivier Maingain en Joëlle Milquet.320 Le Soir vraagt de Vlamingen later dan ook om op te houden zich te wentelen in een slachtofferrol.321 Jean-Claude Matgen vindt een paar maand daarna dat de redactie van La Libre geen lessen in democratisch debat te krijgen heeft van Vlaamse commentatoren die te weinig respect zouden hebben voor de Franstalige aanwezigheid in de Brusselse rand en te zacht zouden zijn voor het Vlaams Belang.322 Niet alleen de pers merkt dit op. Eind 2010 verwijt PS- kopstuk Elio Di Rupo de Vlaamse pers “autonomistisch militantisme”.323 Ook politicoloog Dave Sinardet merkt op dat de Vlaamse voorstelling van bijvoorbeeld de PS een tijd lang bijzonder eenzijdig negatief is geweest.324

5.3. Is De Wever uniek?

Men mag niet vergeten dat De Wever niet de eerste Vlaamse politicus is die klaagt over een negatieve voorstelling in de Franstalige pers. We moeten maar teruggaan tot Yves Leterme om

320 VANOVERBEKE, D., ‘ « Le débat politique se mue en conflit de societé », Le Soir (11 december 2007). 321 FIORILLI, T., ‘Beste vrienden, et si vous arrêtiez ?’, Le Soir (28 mei 2008). 322 MATGEN, J., ‘De Wever : la presse du sud a bon dos’, La Libre Belgique (16 juli 2008). 323 VERELST, J., ‘Di Rupo schiet op Vlaamse pers’, De Morgen (23 december 2010). 324 EECKHOUT, B., ‘Wedloop van wederzijds onbegrip’, De Morgen (15 oktober 2010).

95 een ander voorbeeld te vinden van een Vlaams politicus die stevig onder vuur werd genomen door de Franstalige pers.325 Ook hier ging het om een Vlaams kopstuk dat een grote verkiezingsoverwinning boekte met de belofte van een grote staatshervorming. Ook hier speelden enkele cassante uitspraken een belangrijke rol. Leterme zelf sprak ook harde taal over sommige Franstalige media.326 Op zijn minst moet men dus de uniciteit van De Wever relativeren. Er zijn verschillen, maar ook gelijkenissen met de benadering die eerder ook de latere eerste minister Leterme te beurt viel.

5.4. Fouten van De Wever

Het zou ook fout zijn om De Wever voor te stellen als een louter passief slachtoffer van de Franstalige media. Er zijn inderdaad vragen te stellen bij enkele strategische beslissingen van de N-VA- voorzitter. Uit lezersbrieven kan men bijvoorbeeld afleiden de N-VA actie met bestelwagens vol nepgeld om de transfers aan te klagen zelfs vijf jaar na datum nog heel erg levendig is bij minstens een deel van het Franstalige publiek.327 Sommige cassante oneliners van De Wever gaan een eigen leven leiden. Zijn uitspraak dat VOKA, het Vlaamse netwerk van ondernemeringen, zijn “echte baas” is, kan hier als voorbeeld gelden

325 X, ‘Leterme-bashing’, Het Volk (24 augustus 2006). LEVEFERE, F., ‘Een bijtende Franstalige mediacampagne’, De Morgen (28 juli 2007). VAN AELST, P., ‘Leterme, verguisd of geliefd?’, De Morgen (21 augustus 2007). DECAESTECKER, B., ‘Leterme versus Franstalige media in vijf conflicten’, De Morgen (10 december 2007). 326 VAN HOLEN, G., ‘Yves Leterme vergelijkt RTBF met Rwandese haatzender’, De Morgen (10 december 2007). 327 VANOVERBEKE, D., ‘De Wever, le radical prié de jouer le pragmatique’, Le Soir (15 mei 2010). VANOVERBEKE, D., ‘De Wever, le double visage de Janus’, Le Soir (15 juni 2010).

– trouwens niet alleen in de Franstalige pers.328 Ook de boutade waarin hij zegt Filip Dewinter boven Philippe van België te verkiezen gaat niet ongemerkt voorbij.329 De vergelijking tussen de regering Leterme en het Vichy-regime doet eveneens stof opwaaien.330 De vergelijking die De Wever maakte tussen Reynders en Dutroux is duidelijk gehoord in Franstalig België.331 Zijn uitspraken over Franstaligen in de Rand of zijn campagne tegen Di Rupo worden aangehaald als bewijs dat ook De Wever zelf harde taal kan spreken.332 Eerder werd al gewezen op de impliciete vergelijking tussen Hitler en De Wever die in een lezersrubriek werd gemaakt. Maar De Wever vergelijkt de Franstaligen impliciet eveneens met Hitler, wanneer hij bij het becommentariëren van de dialoog van gemeenschap tot gemeenschap Vlaams minister-president Kris Peeters tegenover Neville Chamberlain op de Conferentie van München plaatst, met de boutade dat de Britse premier in tegenstelling tot Peeters tenminste nog beloftes op papier had verkregen.333 Bart De Wever heeft ooit gezegd dat hij weleens slachtoffer is van zijn eigen cynisme.334 En inderdaad lijkt het erop dat hij zich een deel van de Franstalige kritiek op de hals haalt door een compromisloze manier van cassante communicatie.

328 HAVAUX, P., ‘L’appel du VOKA : « Patrons Wallons, sortez du bois ! »’, Le Vif (28 januari 2011). 329 GORISSEN, A., ‘Fausses notes dans « La Brabançonne »’, Le Soir (6 juni 2006).DENOËL, T., ‘L’ambiguïté de Bart’, Le Vif (12 september 2008). P.,P., ‘Orange bleue et brunâtre’, La Libre Belgique (31 oktober 2007). 330 DEMONTY, B., ‘De Wever dérape sur Vichy’, Le Soir (29 september 2008). 331 DEFFET, E., ‘L’intolérable outrance de Bart De Wever’, Le Soir (27 april 2010). 332 DE BOECK, P., ‘ « En Flandre, il est très difficile d’avoir un discours posé »’, Le Soir (30 juni 2008). 333 GOOSSENS, P., ‘La cécité d’un historiën’, Le Soir (3 oktober 2008). 334 X, De Keien Van De Wetstraat, politiek praatprogramma, VRT, 7 september 2007.

5.5. Het belang van de journalist

Eerder werden al verschillen aangestipt tussen de verschillende media. In geen geval kan men de Franstalige media benaderen als een homogeen geheel. Maar ook de verschillende redacties zijn geen eenvormig geheel. Binnen de redacties zijn duidelijk verschillen op te merken. In Vlaanderen associeert men Le Soir misschien vooral met de voormalige hoofdredactrice, Béatrice Delvaux. Maar daarnaast valt bijvoorbeeld de genuanceerde mening van Dirk Vanoverbeke op, die al in 2007 beweert dat het voortbestaan van België meer wordt bedreigd door Franstalige partijen die te weigerachtig staan tegenover de staatshervorming dan door Bart De Wever en de N-VA.335 Vanoverbeke, die wel meeschreef aan “Un poison nommé N-VA”, probeert vaak de Vlaamse redeneringen te schetsen, aan de hand van Nederlandse citaten. Hij wijst er ook op dat het uitblijven van institutionele evolutie tot radicalisering kan leiden.336 Hij schetst De Wever op een genuanceerde manier.337 Bij La Libre Belgique is heel veel van de N-VA-kritiek op het conto te schrijven van commentator Francis Van De Woestyne. Zijn collega Christian Laporte schrijft op een andere manier over Vlaanderen en Vlamingen. De N-VA vindt Van De Woestyne trouwens een zeer kritische stem, maar wel iemand die zijn kritiek spuit op een manier waar de partij mee kan leven.338 Dit in tegenstelling tot de bezwaren die men bij de N-VA maakt tegen de redactionele lijn van Le Soir.

335 ‘ « Qui veut la mort du pays ? »’, Le Soir (31 juli 2007). 336 VANOVERBEKE, D., ‘De Wever : « Scindons BHV sans négocier »’, Le Soir (3 december 2009). 337 VANOVERBEKE, D., ‘De Wever, le radical prié de jouer le pragmatique’, Le Soir (15 mei 2010). 338 X, ‘Jean Quatremer, la N-VA, « La Libre »’, La Libre Belgique (11 februari 2011).

VII. Besluit

Geïnspireerd door een maatschappelijk debat over mogelijke diabolisering en vier jaar communautaire malaise in de periode 2007- 2011, heeft dit onderzoek geprobeerd om een beeld te schetsen van de representatie van Bart De Wever in Franstalige media, en dit aan de hand van de dagbladen Le Soir en La Libre Belgique en het weekblad Le Vif/L’Express. Er werd gekozen voor een brede aanpak. Het onderzoek omspant zeven en een kwart jaar en gebruikt 2232 artikels uit drie publicaties. De volledige inhoud van een editie werd meegenomen in de analyse: van opiniestukken allerhande, over gewone artikelen tot het lichtere genre. De artikels werden gecodeerd op basis van de frames die ze gebruikten om N-VA-voorzitter De Wever voor te stellen aan het lezerspubliek. Enkele verschillen tussen de bestudeerde media tonen de heterogeniteit van het Franstalige medialandschap. Maar ondanks de verschillen zijn er ook grote gelijkenissen, wat pleit voor de validiteit van de frames. Ook wat het tijdsverloop betreft zijn er opvallende verschillen: zeer beperkte aandacht voor de verkiezingen van 2007, een periode van vrij droge berichtgeving net na de verkiezingen van 2007 en groeiend wantrouwen en kritiek vanaf de nazomer van dat jaar, versterkt door de negationisme-rel in oktober. De N-VA en Bart De Wever verdwijnen wat naar de achtergrond wanneer ze van de federale onderhandelingstafel verdwijnen, maar krijgen veel aandacht in de directe aanloop naar de vervroegde verkiezingen van 2010. Bij alle bestudeerde media valt het overwicht van het jaar 2010 op. Net na de verkiezingen van juni 2010 volgt er een periode van welwillendheid tegenover De Wever, die in augustus langzaam plaats maakt voor meer kritiek, aanzwellend in de herfst en dan nog eens extra versterkt in december onder invloed van een ophefmakend interview in Der Spiegel. In het eerste kwartaal van 2011 zet de negatieve trend zich door. Voor de drie media zien we telkens dat het frame rond extremisme laag scoort. Dit lijkt erop te wijzen dat veel van de klachten over de diabolisering van Bart De Wever ongegrond zijn,

99 want dit is een claim die meestal wordt onderbouwd met artikelen uit dit frame. Maar anderzijds is het frame rond bedreiging zeer dominant. Dit hangt duidelijk samen met ofwel een expliciete stellingname tegen het nationalisme (Le Soir) of een zeer groot en uitgesproken wantrouwen tegenover deze politieke stroming (La Libre Belgique en Le Vif). Het is dus niet zo dat de Franstalige pers de persoon Bart De Wever voorstelt als een extremist of een soort nazi. Het is eerder zo dat het politieke project waarvoor hij symbool staat op wantrouwen, onbegrip en veroordeling stuit. Want de Franstalige pers lijkt in een heel andere mentale context te functioneren dan de Vlaamse collega‟s. De Franstalige pers werkt namelijk vanuit een totaal ander referentiekader, met heel andere gevoeligheden.339 Het verschillend referentiekader is deels onbewust.340 Het is ook daarom moeilijk dit begrippenkader volledig in kaart te brengen, maar we krijgen er af en toe wel een glimp van te zien. Als illustratie kan men de houding tegenover het koningshuis bekijken. Men ontwaart bijvoorbeeld al snel Vlaamse complotten tegen Albert II.341 De Wever wordt als republikein en separatist aanzien als een belangrijke vijand van het koningshuis.342 Wanneer hij zonder das op audiëntie bij de koning gaat, wordt daar onmiddellijk een republikeins statement in

339 RAEYMAECKERS, K. en DEBROEY, S., ‘La Flandre vue par “La Libre” et “Le Soir”’, La Libre Belgique (10 juli 2008). 340 RAEYMAECKERS, K. en DEBROEY, S., ‘La Flandre vue par “La Libre” et “Le Soir”’, La Libre Belgique (10 juli 2008). 341 HAVAUX, P., ‘Complot flamand contre Albert II ?’, Le Vif (15 februari 2008). 342 KLEIN, D., ‘Génération bling-bling’, Le Vif (15 februari 2008). BOUILLON, P. en DANZE, H., ‘Le prince divise toujours francophones et Flamands’, Le Soir (6 december 2004). X, ‘Pourquoi Albert II a perdu le Nord’, Le Soir (2 februari 2006). GORISSEN, A., ‘Fausses notes dans « La Brabançonne »’, Le Soir (6 juni 2006).X, ‘N-VA’, Le Soir (14 november 2006). LAPORTE, C., ‘La Belgique ouverte sur le monde Par’, La Libre Belgique (22 juli 2005). VAN DE WOESTYNE, F., ‘De Wever « libre de voir qui il veut… »’, La Libre Belgique (9 oktober 2010).

100 gezien.343 Ook later wijdt Le Vif een uitvoerig artikel aan de blijkbaar schandelijke houding van de N-VA tegenover het paleis.344 Er zijn andere gevoeligheden en zelfs verschillende angsten. Zo krijgt De Wever in een interview met Le Soir de vraag: “Assiste-t- on au retour de l’Etat belgo-flamand?”.345 Ook Brussel geeft aanleiding tot veel wantrouwen.346 De aanhoudende vragen van De Wever naar hervormingen binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zouden het gevolg zijn van „sa profonde allergie à la capitale‟.347 Voor La Libre Belgique heb je het territorialiteitsprincipe zoals verdedigd door onder andere De Wever aan de ene kant, en “tolerante” standpunten aan de andere kant.348 Le Soir kijkt zeer bezorgd naar Vlaanderen, waar de uitgesproken linkse partijen lagere scores halen en extreem-rechts electoraal stevig verankerd lijkt.349 De krant ziet een « région hyperconservatrice, très à droite avec ses Dedecker, De Wever et Belang ».350 Het confederalisme dat De Wever belijdt wordt afgedaan als een schijnmanoeuvre waarachter het separatisme schuilgaat.351

343 HAVAUX, P., ‘Albert II, De Wever et sa loi du plus fort’, Le Vif (18 juni 2010) . X, ‘ « Un contrat de vie commune »’, Le Soir (12 juli 2010). GRAS, G., ‘ « Bart De Wever nargue Albert II »’, La Libre Belgique (12 oktober 2010). 344 HAVAUX, P., ‘La N-VA élève la voix : BASTA, LE ROI !’, Le Vif (29 oktober 2010). 345 X, ‘Bart De Wever : « Il y a un parti avec lequel on risque le crash »’, Le Soir (30 oktober 2007). 346 WERLY, R., ‘Bruxelles ou le verrou belge’, Le Soir (15 september 2010). 347 VANOVERBEKE, D., ‘Le tour du vide en 80 jours’, Le Soir (4 september 2010). 348 X, ‘La force d’inertie’, La Libre Belgique (27 juni 2008). 349 X, ‘Les racines de la crise’, Le Soir (16 juli 2008). 350 DEBUISSON, M. e.a., ‘La majorité se déchire, 48 heures durant’, Le Soir (15 oktober 2008). 351 DEMONTY, B., ‘Le confédéralisme, c’est une histoire de flous’, Le Soir (31 mei 2010). VANOVERBEKE, D. en DEFFET, E., ‘Comment la vague jaune et noir s’est transformée en tsunami’, Le Soir (14 juni 2010).

101

In extremis lijdt dat verschillend referentiekader naar een heel andere berichtgeving, over nochtans dezelfde feiten en/of dezelfde personen.352 Een voorbeeld kan hier misschien de al vaak aangehaalde commotie rond de kritiek van De Wever op de Holocaustexcuses van Janssens zijn. In de nasleep van deze controverse verbaast men er zich in Le Soir over dat men in Vlaanderen De Wever een politieke fout verweet, terwijl men in Franstalig België sterke inhoudelijke bezwaren maakte.353 Deze episode uit 2007, die een belangrijke invloed heeft gehad op de representatie van De Wever in de hele periode die erop volgde, werd in Franstalig België dus op een heel andere wijze geïnterpreteerd. In Franstalig België bestaat geen nationalistische partij vergelijkbaar met de N-VA. Het onderzoek wijst uit dat men zeer wantrouwig staat tegenover deze ideologie. De afwijzing van het nationalisme, vaak expliciet, gebeurt ook zeer geregeld in erg moraliserende termen. Men kan hierin een soort onrechtstreekse diabolisering van De Wever zien, via het omwegje van zijn politiek programma. Maar dat dit geen doelgerichte, geplande en kwaadwillige diabolisering is, wordt bewezen door het ook aanwezige positieve nieuws over De Wever, de geregeld genuanceerde berichtgeving, de evolutie die merkbaar is in stellingnames en de periodes van welwillendheid die ook in de Franstalige pers op federale stembusgangen volgen. Het nationalisme is voor de Franstalige pers duidelijk geen normale politieke stroming als bijvoorbeeld het socialisme of het liberalisme. Mentaal heeft men dit gedachtegoed nog steeds niet helemaal aanvaard als een legitiem politiek streven. Vlaams- Nationalisten die de Franstalige media willen bekritiseren zouden er beter aan doen dít aspect te benadrukken, en niet het incidentele gebruik van het extremistische frame, dat immers niet representatief

352 DE BOECK, P., ‘Changement de ton dans la presse flamande’, Le Soir (25 augustus 2007). 353 VANDEMEULEBROUCKE, M., ‘Benallal et De Wever. L’un est repris. L’autre pas’, Le Soir (5 november 2007).

102 is voor de globale representatie. Mensen die belang hechten aan de Belgische eenheid en de goede verstandhouding tussen de gemeenschappen zouden juist bezorgd moeten zijn over het meer structurele onbegrip tussen de gemeenschappen. Men kan zich in dit verband afvragen of een bewuste diabolisering van Bart De Wever niet „beter‟ was geweest. Het zou immers minder problematisch geweest zijn wanneer men op Franstalige redacties had „gepland‟ om Bart De Wever negatief te gaan voorstellen. België zou zo een „complot‟ makkelijker overleven dan het meer fundamentele gebrek aan begrip dat zich nu lijkt af te tekenen. Het is waar dat veel van de Franstalige kritiek op De Wever anno 2011 ook in Vlaanderen door Vlamingen wordt geuit.354 Maar het Franstalige wantrouwen is fundamenteler én ouder. In de Franstalige context zoals die uit de 2232 gecodeerde artikels naar voor komt zou een nationalistische partij niet kunnen bestaan, laat staan dat deze partij 27,8% van de stemmen zou kunnen halen. Het is niet duidelijk hoe dit onbegrip kan worden verholpen en hoe het wantrouwen kan verdwijnen. Maar men kan er wel rekening mee houden. Vlaamse critici van De Wever kunnen zich bewust zijn van het reeds bestaande Franstalige wantrouwen en beseffen dat hun kritiek sowieso in vruchtbare aarde valt en dus geen overtrokken retoriek behoeft. Voor De Wever zelf geldt hetzelfde: wanneer er nu eenmaal bepaalde gevoeligheden bestaan, dan staat het op voorhand vast dat cassante uitspraken contraproductief zullen zijn en olie zullen zijn op een al stevig woekerend vuur. Een afwezigheidspolitiek en een strategie van negeren zullen evenmin zoden aan de dijk zetten, en men kan zich afvragen of het niet nuttiger zou zijn om tenminste te proberen het Franstalige wantrouwen te verzachten. De Wever wordt, ook in de Franstalige pers, geprezen om zijn retorische kwaliteiten. Er was in het verleden

354 DELVAUX, B., ‘ « Le Soir » et la Flandre’, Le Soir (23 maart 2010). VAN DE WOESTYNE, F., ‘Mais que cherche vraiment Bart De Wever’, La Libre Belgique (14 augustus 2010).

103 ook veel lof voor sommige mediaoptredens van De Wever.355 Zou het dan niet beter kunnen zijn om het gesprek maximaal aan te gaan? Finaal illustreert dit onderzoek het ongelijk én het gelijk van Bart De Wever wanneer het gaat over de Franstalige pers. De Wever heeft ongelijk wanneer hij zegt of suggereert dat de Franstalige pers, of zelfs maar alleen Le Soir, hem diaboliseert en afschildert als een neonazi, een fascist of een neanderthaler. Dat doet onrecht aan het meer globale, rijkere, minder eenduidige en genuanceerdere beeld dat de Franstalige pers oplevert. Maar, en dit zou weleens erger kunnen zijn: dit onderzoek leest wel als één grote bevestiging van een andere bekende stelling die De Wever al jaren herhaalt: dat België niet één land is, maar twee en dat er aan beide zijden van de taalgrens een heel verschillende publieke opinie bestaat, met andere gevoeligheden, overtuigingen en referentiekaders.

355 HEYRENDT, H., ‘Un interrogatoire en règle’, La Libre Belgique (10 oktober 2008). DE TROYER, J., ‘Bart De Wever, le gladiateur’, La Libre Belgique (13 oktober 2008).

104

VIII. Reacties

Het corpus van deze masterproef werd voorgelegd aan journalisten van Le Soir en La Libre Belgique. Ook Bart De Wever werd om een reactie gevraagd. Aan iedereen werden deze drie vragen voorgelegd:

1) Kan u zich vinden in het besluit dat wordt geformuleerd aan het einde van deze masterproef ?

2) Denkt u dat dit besluit een bijsturing van de houding van de Franstalige pers ten opzichte van Bart De Wever noodzakelijk/nuttig maakt? En zo ja, op welke manier?

3) Denkt u dat dit besluit een bijsturing van de houding van Bart De Wever ten opzichte van de Franstalige pers noodzakelijk/nuttig maakt? En zo ja, op welke manier?

8.1. Reactie Bart De Wever356

1) Het besluit is wellicht in grote mate correct. Als politici onthouden wij uiteraard nogal eens de extreme artikels en foto‟s, waarin er effectief sprake was van diabolisering, maar het klopt dat dit wellicht geen courante dagdagelijkse praktijk is (zelfs niet in Le Soir). Dat neemt echter niet weg dat er wel degelijk soms dingen verschijnen in Franstalige media die we omgekeerd niet voor mogelijk achten in Nederlandstalige media. Ik zie De Standaard bijvoorbeeld nog niet snel schrijven dat Olivier Maingain geïnterneerd zou moeten worden…

2) Wij vrezen dat we hier niet te veel van moeten verwachten. Zelfs indien er een oprechte wil zou bestaan bij sommige Franstalige media, dan nog blijft er de vaststelling dat we in twee totaal

356 Gesprek met Bart De Wever en Jeroen Overmeer via mail, 24 juli 2011.

105 verschillende werelden leven, twee democratieën met elk een eigen publieke opinie, eigen media, eigen cultuur… Zoals je zelf ook aangeeft in je besluit, dit zorgt voor een heel moeilijk overbrugbare kloof en tot wederzijds onbegrip. In het verleden zijn er trouwens al pogingen ondernomen vanuit de media om elkaar beter te leren begrijpen (bv. de samenwerking tussen Le Soir en De Standaard), maar die zijn meestal toch mislukt (en bijgevolg stopgezet).

3) Wij hebben al eerder toegegeven dat we wellicht wat meer zouden moeten investeren in de Franstalige publieke opinie. Tegelijk is het voor een toppoliticus absoluut niet evident om voldoende tijd vrij te maken om twee verschillende democratieën te bedienen. Bovendien dient dit in een andere taal te gebeuren, wat echt niet makkelijk is en voor een toppoliticus ook heel gevaarlijk kan zijn. Kijk maar naar wat Stefaan De Clerck heeft meegemaakt na zijn ongelukkige uitspraak over het “vergeten” van de collaboratie. Door de taal niet perfect te bemeesteren (of de gevoeligheid van sommige woorden niet juist in te schatten), valt er al snel een verkeerd woord en dat kan je als toppoliticus al snel zuur opbreken. Terwijl elk goed woord je niets oplevert (tenzij op de heel lange termijn misschien). Dat gezegd zijnde, willen we toch wel even aanstippen dat Bart De Wever al veel meer interviews gegeven heeft in de Franstalige media dan alle 4 Franstalige partijvoorzitters samen in de Vlaamse media.

8.2. Reactie Dirk Vanoverbeke (Le Soir)357

1) Ik onderschrijf de conclusies wanneer deze bevestigen dat het veeleer het politieke project van de N-VA (waarvan het eerste programmapunt uitgesproken voor het separatisme en de onafhankelijkheid van Vlaanderen pleit) dan de persoonlijkheid van Bart De Wever is die de Franstalige pers verontrust. Dat gezegd zijnde: Bart De Wever is zelf wel de incarnatie van zijn partij. Hij is de echte verantwoordelijke van de N-VA, de beste woordvoerder,

357 Gesprek met Dirk Vanoverbeke via mail, 21 augustus 2011.

106 een man met een indrukwekkend charisma – zeker in vergelijking met bijvoorbeeld Geert Bourgeois, de stichter van de partij. Het spreekt vanzelf dat het zijn verklaringen zijn die het meeste aandacht krijgen in de Franstalige pers. Het zijn immers deze verklaringen die een beeld schetsen van wat de N-VA – waar alle leden als één man achter de voorzitter staan – denkt. Het nationalisme van de N-VA baart de Franstaligen uiteraard zorgen. En toegegeven; door zich slechts zeer aarzelend te engageren voor een echte staatshervorming hebben de Franstaligen de successen van de Vlaams-Nationalisten sinds 2007 mogelijk gemaakt. Maar vandaag bewijst de N-VA dat ze geen institutioneel akkoord wil. De N-VA wil bewijzen dat de Belgische staat niet meer functioneert en een onderhandeld akkoord met de Franstaligen interesseert hen niet. Het doel van de partij is de splitsing van het land, ook al beweren ze dat ze dit doel slechts in stappen willen bereiken om de Vlamingen – waarvan een meerderheid gekant is tegen het einde van België – geen schrik aan te jagen. De N-VA is dan wel een democratische partij, maar hun obsessie met het nationalisme leidt tot excessen die enkel kunnen doen huiveren: bijvoorbeeld wanneer De Wever de Franstaligen en Walen behandelt als profiteurs van het Belgisch systeem, die hij gelijkstelt met junkies (in zijn interview met Der Spiegel), of wanneer zijn laatste rekruut, de advocaat Vic Van Aelst, verontwaardigd is over het Vlaams Woningfonds dat hypothecaire leningen toekent aan “Franstalige zwarten die zich in Asse komen vestigen” wat “de verfransing van de gemeente nog zal versnellen”, of wanneer Europees parlementslid Frieda Brepoels mij weigert de hand te schudden op een congres van Baskische nationalisten in San Sebastian omdat ik bij Le Soir werk, dan, ja, kan men zich vragen stellen over de gevaren van het nationalisme en bekrompenheid. En daar wordt rekening mee gehouden in de kolommen van een krant. Wanneer de conclusies van het onderzoek aantonen dat, in de drie bestudeerde media, een nationalistische partij aan Franstalige zijde niet warm onthaald wordt, dan verklaart dit zonder twijfel waarom.

107

2) De Franstalige pers kan onmogelijk onbewogen blijven tegenover sommige buitensporige eisen van de N-VA (bijvoorbeeld over het lot van Brussel, of over de regionalisering van bevoegdheden als Justitie en Verkeersveiligheid en nog zoveel zaken, alsof de overdracht van bevoegdheden Vlaanderen gelukkiger gaan maken) of karikaturale aanvallen die de Franstaligen afschilderen als luierikken, beroepsstakers en profiteurs van de Noord-Zuid-transfers. Want deze aanvallen zijn leugenachtig en beledigend. Dat gezegd zijnde, sommigen gaan ook wel te ver in hun eigen karikatuur van een Bart De Wever die vergeleken wordt met een Milosevic of een heimelijke militant van extreem-rechts. Buitensporigheid moet langs beide zijden vermeden worden, zoals ook de conclusies van het onderzoek suggereren, of anders zal de kloof tussen het Noorden en het Zuiden van het land onoverbrugbaar worden. En vaststellend dat wij in twee verschillende en onverzoenbare democratieën leven zal er in extremis toe leiden dat De Wever zijn visie kan opleggen. Natuurlijk zijn er wel verschillen tussen Franstaligen en Vlamingen. Maar deze verschillen maken juist de rijkdom van onze gedeelde cultuur. En Brussel is nog ingewikkelder dan louter een probleem van tweetaligheid. Er leven in de hoofdstad honderden verschillende nationaliteiten die zich niets aantrekken van onze communautaire perikelen (zoals ook mensen uit Oostende of Gent zich niets aantrekken van BHV). Zelf heb ik meegewerkt aan het project Le Soir – De Standaard over de verschillen tussen Noord en Zuid. Er bestaan vele clichés over de twee gemeenschappen die moeten verdwijnen. Het is De Wever die zelf dol is op oneliners, stereotypen, en “les phrases qui tuent”. Nooit ben ik als journalist het slachtoffer geweest van een boycot van een politieke partij. Ik zou graag zien dat de N-VA deze boycot zou opheffen, zodat ik mijn werk zou kunnen doen en toegang zou hebben tot de nodige informatie.

3) Ik geloof dat Bart De Wever zijn strategie tegenover de Franstalige pers in het algemeen en Le Soir in het bijzonder niet zal aanpassen. Want deze strategie loont voor hem electoraal. Ik heb zelf

108 gezien hoe hij, tijdens zijn laatste verkiezingsmeeting bij de afgelopen verkiezingen van 2010, een zaal in Gent heeft opgezweept door op een enorm scherm voor hem ongunstige titels uit de Franstalige pers te projecteren. Dat maakt deel uit van zijn politieke communicatie: de duizenden congresgangers jouwden de kritiek van Franstaligen op hun held uit. Dat is het drama van dit land: een politicus kan zich alles veroorloven in zijn eigen gemeenschap, tot zelfs het beledigen van de andere gemeenschap toe. Hij zal nooit afgestraft worden voor zijn buitensporigheden, want niemand in de andere gemeenschap kan voor hem stemmen. En zoals bekend is de inrichting van een federale kiesomschrijving door de laatste nota van Di Rupo naar de institutionele koelkast verbannen. De Franstaligen hebben voor De Wever geen nut. Behalve dan als profiteurs van het goede Vlaamse geld en saboteurs van een staatshervorming zoals hij die wenst. Mijn antwoord op deze en de vorige vraag zou zijn “laat ons bruggen bouwen tussen de gemeenschappen”. Maar ik geloof dat het ultieme doel van de nationalisten van Bart De Wever onverzoenbaar is met deze droom van verbroedering. Indien de huidige onderhandelaars (met onder hen de CD&V die, uiteindelijk dan toch, de moed heeft gehad om zich van de N-VA te distantiëren) er niet in zouden slagen om een compromis te bereiken, dan stel ik weinig hoop in het voortbestaan van dit land. Helaas…

8.3. Reactie Christian Laporte (La Libre Belgique)358

1) Het onderzoek lijkt zeer goed gevoerd. Niet alleen de cijfers en statistieken zijn interessant, maar ook de noodzakelijke interpretatie leest als een goede analyse. Interessant zijn bijvoorbeeld de aandacht voor de periodes van optimisme tegenover Bart De Wever (bijvoorbeeld net na de verkiezingen van 2010) en de erkenning dat er naast verschillende redactionele standpunten ook persoonlijke standpunten kunnen bestaan. Enerzijds vormen deze verschillende

358 Telefonisch gesprek met Christian Laporte, 21 augustus 2011.

109 persoonlijke standpunten de rijkdom van een krant als La Libre Belgique, anderzijds valt het ook op dat het voor sommigen moeilijker is om afstand te nemen van het eigen verleden en de eigen achtergrond. Een zeker nationalisme bestaat overal. Maar het Waals nationalisme boert duidelijk achteruit. Tussen Vlaanderen en Franstalig België bestaat een groot perceptieverschil, een totaal ander zelfbewustzijn en verschillende manier om te kijken naar de eigen gemeenschap. Iets als het Vlaams-Nationalisme bestaat in Franstalig België dus zeker niet. Toch mag men het Vlaams-Nationalisme niet louter negatief invullen: het is zeker geen synoniem met extremisme. In de Franstalige pers wordt het Vlaams-Nationalisme wellicht te snel in het hoekje van (extreem-)rechts geduwd, ook al zijn er ook veel gematigde of zelfs linkse flaminganten. In de jaren 1990 zagen we dat zelfs Bert Anciaux, die bezwaarlijk een rechtse rakker kan worden genoemd, in de Franstalige pers op één hoopje met (extreem- ) rechts werd geveegd. De radicalisering van het Vlaams- Nationalisme is trouwens ook in de hand gewerkt door de neerbuigende en contraproductieve houding van de Franstaligen in het verleden. Maar het is tijd om deze bladzijde om te slaan. Voor La Libre is Vlaamse onafhankelijkheid meerdere stappen te ver. Maar een vergaand federalisme moet kunnen: een nieuw België met bijvoorbeeld vier gewesten.

2) Er zijn wel degelijk intellectuele inspanningen noodzakelijk om minder karikaturaal te berichten over het nationalisme en Bart De Wever. In het (recente) verleden zijn er inderdaad misplaatste aanvallen geweest, bijvoorbeeld de “grap” over het doen zinken van de voltallige N-VA op volle zee of de RTBF-reportage waarin een De Wever-familiegraf werd getoond. De Franstalige pers draagt een grote verantwoordelijkheid, en zou een geste kunnen doen. Er worden wel inspanningen gedaan, maar teveel van deze toenaderingspogingen zijn meer commercieel en marketinggericht dan ze oprecht en structureel zijn. Beter dan één project tussen een Franstalige en Vlaamse krant, zoals Le Soir samen met De Standaard, zou men fundamenteel moeten bijsturen en een blijvende

110 verandering teweeg brengen. Het heeft immers geen nut om samen een reeks artikelen te brengen, en een dag erna alweer in karikaturen te vervallen. De Franstalige pers heeft recent bijvoorbeeld veel te veel aandacht gegeven aan 'Les secrets de Bart De Wever', een boekje van Marcel Sel dat ook wel propaganda voor Olivier Maingain had kunnen zijn. De open dialoog met Vlaanderen moet consequenter, want nu is er in de Franstalige pers een heel dubbelzinnig (en heel commercieel) discours, maar te weinig pogingen om tot een echt begrip te komen. Inderdaad leest men in de Franstalige media soms dingen die veel scherper zijn dan wat men in de Vlaamse media over Franstalige politici leest. Zelfs in de kritiek op Joëlle Milquet, “Madame Non”, werd bijvoorbeeld nooit de familie van de CDH-politica betrokken. De media speelt een hele grote rol in het verspreiden van cliché‟s en stereotypen, want dit is gemakkelijk en commercieel aantrekkelijk. Dit is niet onschuldig: wij spelen met vuur. De communautaire conflicten zouden wel degelijk kunnen ontsporen. België zou kunnen vervallen in Balkantoestanden. Het vergt soms maar één gek om tot slachtoffers te leiden. Er moet een nieuw België komen en La Libre is voorstander van een grote staatshervorming. We kunnen ver gaan in het federalisme en we kunnen de banden tussen de gewesten versoepelen, maar altijd met wederzijds respect.

3) De houding van de N-VA is vaak teleurstellend. Ook de N-VA zou veel meer toenadering kunnen zoeken tot de andere gemeenschap, en dit zonder de eigen ziel te verliezen – in de geest van Hugo Schiltz. De partij zou de nek verder moeten uitsteken en meer Belgische staatszin moeten tonen. Een meer positief discours ten opzichte van de Franstaligen en het verlaten van een al te defensieve houding zou verbetering kunnen bewerkstelligen. Wie een rol wilt spelen op het federale niveau, zal altijd sterk moeten investeren in goede relaties met de andere gemeenschap. De N-VA beschikt ook over goede en perfect tweetalige ambassadeurs, zoals bijvoorbeeld Erik Defoort.

111

IX. Suggesties voor verder onderzoek

Verder onderzoek naar de representatie van Bart De Wever in de Franstalige media zou zich kunnen toespitsen op de leemten in dit onderzoek. Ten eerste heeft deze dissertatie slechts drie Franstalige publicaties onderzocht. Heel wat Franstalige kranten, zoals bijvoorbeeld La Dernière Heure of de publicaties van de Groupe Sud Presse blijven onontgonnen terrein. Bovendien blijkt uit de keuze voor Le Soir, La Libre Belgique en Le Vif een focus op „ernstige‟ kwaliteitsmedia. Maar een politicus als Bart De Wever komt ook aan bod in andere strekkingen binnen de geschreven pers, zodat bijvoorbeeld ook een publicatie als Le Moustique niet per definitie moet worden uitgesloten van elk eventueel toekomstig onderzoek. Ten tweede was dit onderzoek beperkt tot alle geschreven inhoud van de drie onderzochte publicaties. Een waardevolle aanvulling zou kunnen bestaan uit een studie van politieke cartoons, afbeeldingen en foto‟s die van en over Bart De Wever worden gebruikt. Ten derde werden alleen gedrukte media onderzocht. Wellicht de meest nuttige aanvulling op dit onderzoek zou erin bestaan Franstalige televisiemedia en hun representatie van De Wever te bestuderen. Een andere insteek van verder onderzoek zou ook louter kwantitatief kunnen zijn. Het is een oprechte indruk dat de Franstalige media, ook los van de figuur Bart De Wever, zeer veel aandacht besteden aan communautaire kwesties. Het kan interessant zijn om na te gaan hoeveel plaats Franstalige media bieden aan deze materie, en dit eventueel tegenover Vlaamse cijfers te plaatsen. Inspelend op de conclusies van deze dissertatie, zou men de blik ook op de Vlaamse media kunnen wenden. Als uit de Franstalige media een diep wantrouwen of zelfs afkeer van het Vlaams- Nationalisme blijkt, zou het dan ook niet kunnen dat bijvoorbeeld het politieke project van het FDF (Fédéralistes Démocrates Francophones) in Vlaanderen niet volledig als een legitiem politiek streven wordt beschouwd? Onderzoek bij het lezerspubliek zou de kroon op het werk zijn. Zowel in Vlaanderen als in Franstalig België zou men de frames van het publiek kunnen reconstrueren en toetsen.

112

X. Bijlagen

BEDREIGEND

aanwezig SOORT ARTIKEL gewoon krantenartikel Aantal 457 Percentage 60,5%

Editoriaal Aantal 74 Percentage 9,8% opiniestuk intern Aantal 40 Percentage 5,3% opiniestuk extern Aantal 58 Percentage 7,7% opiniestuk Vlaming Aantal 15

Percentage 2,0% Interview Aantal 92 Percentage 12,2% interview De Wever Count 9 Percentage 1,2% lichtere noot Aantal 10 Percentage 1,3% Totaal Aantal 755

Percentage 100,0%

113

NATIONALIST

aanwezig SOORT ARTIKEL gewoon krantenartikel Aantal 489 Percentage 66,1% Editoriaal Aantal 37 Percentage 5,0% opiniestuk intern Percentage 23

Aantal 3,1% opiniestuk extern Aantal 52 Percentage 7,0% opiniestuk Vlaming Aantal 32 Percentage 4,3% Interview Aantal 93 Percentage 12,6%

interview De Wever Aantal 10

Percentage 1,4% lichtere noot Aantal 4 Percentage ,5% Totaal Aantal 740 Percentage 100,0%

114

ONBETROUWBAAR aanwezig SOORT ARTIKEL gewoon krantenartikel Aantal 358 Percentage 63,6% editoriaal Aantal 62 Percentage 11,0% opiniestuk intern Aantal 25

Percentage 4,4% opiniestuk extern Aantal 20 Percentage 3,6% opiniestuk Vlaming Aantal 17 Percentage 3,0% interview Aantal 67 Percentage 11,9%

interview De Wever Aantal 7

Percentage 1,2% lichtere noot Aantal 7 Percentage 1,2% Total Aantal 563 Percentage 100,0%

115

GROF

aanwezig SOORT ARTIKEL gewoon krantenartikel Aantal 391 Percentage 69,6% Editoriaal Aantal 34 Percentage 6,0% opiniestuk intern Aantal 29

Percentage 5,2% opiniestuk extern Aantal 34 Percentage 6,0% opiniestuk Bart De Wever Aantal 1 Percentage ,2% opiniestuk Vlaming Aantal 6 Percentage 1,1%

Interview Aantal 51

Percentage 9,1% interview De Wever Aantal 9 Percentage 1,6% lichtere noot Aantal 7 Percentage 1,2% Totaal Aantal 562 Percentage 100,0%

116

PRINCIPIEEL

aanwezig SOORT ARTIKEL gewoon krantenartikel Aantal 334 Percentage 69,7% editoriaal Aantal 22 Percentage 4,6% opiniestuk intern Aantal 6

Percentage 1,3% opiniestuk extern Aantal 9 Percentage 1,9% opiniestuk Bart De Wever Aantal 2 Percentage ,4% opiniestuk Vlaming Aantal 28 Percentage 5,8%

interview Aantal 57

Percentage 11,9% interview De Wever Aantal 21 Percentage 4,4% Totaal Aantal 479 Percentage 100,0%

117

INTELLIGENT

aanwezig SOORT ARTIKEL gewoon krantenartikel Aantal 290 Percentage 64,7% Editoriaal Aantal 19 Percentage 4,2% opiniestuk intern Aantal 11

Percentage 2,5% opiniestuk extern Aantal 30 Percentage 6,7% opiniestuk Vlaming Aantal 29 Percentage 6,5% Interview Aantal 64 Percentage 14,3%

interview De Wever Aantal 3

Percentage ,7% lichtere noot Aantal 2 Percentage ,4% Totaal Aantal 448 Percentage 100,0%

118

POPULIST

aanwezig SOORT ARTIKEL gewoon krantenartikel Aantal 233 Percentage 58,4% editoriaal Aantal 33 Percentage 8,3% opiniestuk intern Aantal 20

Percentage 5,0% opiniestuk extern Aantal 29 Percentage 7,3% opiniestuk Vlaming Aantal 21 Percentage 5,3% interview Aantal 56 Percentage 14,0%

interview De Wever Aantal 1

Percentage ,3% lichtere noot Aantal 6 Percentage 1,5% Totaal Aantal 399 Percentage 100,0%

119

EXTREMIST

aanwezig SOORT ARTIKEL gewoon krantenartikel Aantal 88 Percentage 48,1% Editoriaal Aantal 3 Percentage 1,6% opiniestuk intern Aantal 13

Percentage 7,1% opiniestuk extern Aantal 28 Percentage 15,3% opiniestuk Vlaming Aantal 4 Percentage 2,2% Interview Aantal 39 Percentage 21,3%

interview De Wever Aantal 2

Percentage 1,1% lichtere noot Aantal 6 Percentage 3,3% Totaal Aantal 183 Percentage 100,0%

120

CONSERVATIEF aanwezig SOORT ARTIKEL gewoon krantenartikel Aantal 122 Percentage 70,9% Editoriaal Aantal 5 Percentage 2,9% opiniestuk intern Aantal 2

Percentage 1,2% opiniestuk extern Aantal 9 Percentage 5,2% opiniestuk Vlaming Aantal 5 Percentage 2,9% Interview Aantal 25 Percentage 14,5%

interview De Wever Aantal 2

Percentage 1,2% lichtere noot Aantal 2 Percentage 1,2% Totaal Aantal 172 Percentage 100,0%

121

Codeboek

Variabele 1: Titel van het krantenartikel

Variabele 2: Datum

Variabele 3: Medium 1 = Le Vif 2 = Le Soir 3 = La Libre Belgique

Variabele 4: Soort artikel 1 = gewoon krantenartikel 2 = editoriaal 3 = opiniestuk intern 4 = opiniestuk extern 5 = opiniestuk Bart De Wever 6 = opiniestuk Vlaming 7 = interview 8 = interview De Wever 9 = lichtere noot

Variabele 5: Frame Frame 1 = principieel Frame 2 = onbetrouwbaar Frame 3 = extremist Frame 4 = populist Frame 5 = grof Frame 6 = intelligent Frame 7 = bedreigend Frame 8 = conservatief Frame 9 = nationalist

122

Bibliografie

CAPELLA, J. en JAMIESON, K., „News frames, political cynicism, and media cynicism‟, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 106 (1996).

D‟ANGELO, P., „News Framing as a Multiparadigmatic Research Program: A Response to Entman‟, Journal of Communication, 50 (2002).

DE VREESE, C., PETER, J. en SEMETKO, H., „Framing Politics at the Launch of the Euro: A Cross-National Comparative Study of Frames in the News‟, Political Communication, 18 (2001).

GROSS, K. en GOLDMAN, S., „Framing Hate: A Comparison of Media Coverage of Anti-Gay Hate Crime in the Washington Post and Washington Blade‟, Conference Papers American Political Science Association (2003).

HÄNGGLI, R. en KRIESI, H., „Political Framing Strategies and their Impact on Media Framing in a Swiss Direct-Democratic Campaign‟, Political Communication, 27 (2010).

MATTHES, J., „What‟s In A Frame? A Content Analysis of Media Framing Studies in the World‟s Leading Communication Journals, 1990-2005‟, Journalism and Mass Communication Quarterly, 85 (2009).

REESE, S., „The Framing Project : A Bridging Model for Media Research Revisited‟, Journal of Communication, 57 (2009).

TANKARD, J., „The Empirical Approach to the Study of Media Framing‟, S. REESE, O. GANDY en A. GRANT red., Framing Public Life: Perspectives on Media and our Understanding of the Social World, Mahwah, 2001.

123

VALKENBURG, P., SEMETKO, H. en DE VREESE, C., „The Effects of News Frames on Readers Thought and Recall‟, Communication Research, 26 (1999).

VAN GORP, B., „The Constructionist Approach To Framing: Bringing Culture Back In‟, Journal of Communication, 55 (2007). WALGRAVE, S., SOROKA, S. en NUYTEMANS, M., „The Mass Media‟s Political Agenda Setting Power: A Longitudinal Analysis of Media, Parliament and Government in Belgium (1993-2000)‟, Comparative Political Studies, 41 (2008).

124