De buitengrenzen van

C. Floor werkte o.a. bij het KNMI in De Bilt. Hij publiceert in diverse tijdschriften over weerkundige, maar ook lokaal-historischekees floor onderwerpen.

De grens tussen de gemeenten Darthuizen en was, volgens de formele vastlegging van de limieten van Maarn in 1833 een simpele rechte lijn. Hij liep naar het westen van de ene zandkuil op de heide, op de grens met , naar een volgende, op de grens met (figuur 1). ‘Daar hoef je verder niet moeilijk over te doen’, zou je in eerste instantie denken. Toch had het rond 1820 heel wat voeten in de aarde voor die grens er zo lag. Er moest zelfs een Koninklijk Besluit aan te pas komen om bestaande geschillen te beslechten. L,P. Serrurier, Het dorp Darthuyzen 1639. Beeldbank HUA 200493.

Op dinsdag 9 februari 1819 kwam landmeter opgedeeld in secties, waarna de opmeting der eerste klasse Adam Slits naar de van de afzonderlijke percelen een aanvang toenmalige gemeente Darthuizen.1. Hij had kon nemen. zijn komst aangekondigd aan schout Dirk de Ridder.2 Samen gingen ze de grenzen van Werkwijze Darthuizen met buurgemeenten Langbroek, Bij het opnemen van de gemeentegrenzen Doorn en Maarn formeel vastleggen. De dag ging men te werk volgens een draaiboek dat ervoor was Slits al aan het werk geweest in nog stamde uit de Franse tijd, maar na het Leersum, waar hij met schout G. Weeninck vertrek van de Fransen de standaard bleef.3 onder andere de grens met Darthuizen De schout van de gemeente waarvan de naliep. grenzen werden opgenomen, - in ons geval Het opnemen van de gemeentegrenzen Dirk de Ridder van Darthuizen - wees in het vond plaats in het kader van de aanzet tot terrein de ligging van die grenzen aan in de instelling van het Kadaster, dat overigens aanwezigheid van respectievelijk schout G. pas op 1 oktober 1832 van start ging. Het Weeninck van Leersum, Frans Johan Carel kadaster werd opgericht om tot een eerlijker Roelans van Langbroek en van Doorn en stelsel van grondbelasting te komen. Jan Andries du Bois van Maarn.4 Du Bois Daarom was zowel de belastingdienst als was sinds 1804 tevens eigenaar van kasteel het provinciebestuur bij de voorbereidende en het bijbehorende, tegen activiteiten betrokken. de noordgrens van Darthuizen gelegen In de aanloopperiode moesten eerst de landgoed. De schouten konden zich laten grenzen van alle gemeenten worden bijstaan door een of meer aanwijzers, Het gereedschap van opgenomen en vastgelegd. Vervolgens personen die goed op de hoogte waren van de landmeter: de werd het grondgebied van elke gemeente de situatie ter plaatse. Zo was Wouter van theodoliet. Internet..

4 5 Swieten aanwijzer namens Darthuizen; wildbaan van de heer Cornelis Jan Nellestein aanwijzers van Leersum waren Jacob van de van Broekhuijzen’, en ten slotte langs die Geer en J. Versteeg. sloot naar een paal niet ver van een klein De landmeter maakte schetsen van bruggetje over de Gooijerwatering.7 Daar de grensscheidingen, die als hulp bij begon de grens met Langbroek. Deze liep het opstellen van de tekst, of later ter westwaarts tussen de Gooijerwatering en de verduidelijking ervan konden dienen; de Gooijersteeg door tot aan het grondgebied figuren 1-3 geven uitsneden uit dergelijke van Doorn. De grens met Doorn liep langs schetsen. In het geval van Darthuizen sloten en perceelgrenzen, deels ook langs ging het om vier schetsen, namelijk een de Hoolweg en uiteindelijk over de heide, bij per buurgemeente (vergelijk figuur dwarswegen soms wat verspringend in een 4). Naderhand legde de landmeter de overwegend noordoostelijke richting tot aan bevindingen vast in een proces-verbaal van een paal op de heide, waar het grondgebied grensbepaling, waarin de grenzen met de van de gemeente Maarn begon. Figuur 1. Uitsnede uit de figuratieve schets der grensscheiding van Maarn en 5 aangrenzende gemeenten. . Bron: hisgis.nl. buurgemeenten elk een eigen artikel kregen. Elk artikel werd voor akkoord ondertekend Grensconflict door de betrokken schouten, soms ook Daar begonnen ook de problemen: over die door de aanwijzers. De uiteindelijke tekst grens met Maarn konden de schouten het werd steeds zo geformuleerd dat het namelijk niet eens worden. De grenslijn zoals lijkt alsof alle vijf schouten en de zes of die door schout De Ridder van Darthuizen zeven aanwijzers in een dag gezamenlijk was aangewezen (figuur 3, bovenste een rondwandeling voltooiden langs de grenslijn rond cirkelvormig perceel van gemeentegrenzen, ongeacht de afstand. In kasteel Maarsbergen en om een bosperceel het geval van Darthuizen zou zo’n rondgang van Du Bois heen), werd niet geaccepteerd van 11 kilometer hebben plaatsgevonden door zijn Maarnse ambtsgenoot, de op 12 februari 1819; Leersum, met een grondeigenaar Du Bois. Volgens Maarn was omtrek van 23 kilometer, was volgens de onderste grenslijn (twee rechte lijnen het desbetreffende proces-verbaal van met een hoek van 95 booggraden) de enige beide partijen de volgens hen juiste grens Figuur 4. Uitsnede grensbepaling twee dagen eerder aan de juiste. aanwijzen.1, 6 Hij kwam tot de conclusie dat uit de kaart van de provincie , beurt geweest. Bij veel gemeenten is de Landmeter Slits slaagde er niet in de hij geen advies kon geven over hoe de grens met gemeentegrenzen zou moeten lopen totdat de bewijstukken afstand echter te groot om in werkelijkheid standpunten dichter bij elkaar te brengen. Du volgens de in de periode in een dag te kunnen worden afgelegd; Bois beschouwde namelijk een gedeelte van waarmee de beide gemeenten schermden en 1818-1832 opgemaakte zo bedroeg de omtrek van bijvoorbeeld het heidegebied waar de schaapsherders uit die steevast door de tegenpartij als van nul processen-verbaal Woudenberg, Leusden en maar liefst Darthuizen hun boterham verdienden, als en generlei waarde werden bestempeld, aan van grensbepaling, 53 kilometer! zijn eigendom; het zou volgens hem behoren een nader onderzoek waren onderworpen. door P. van den Bosch, tot zijn landgoed Maarsbergen. De Ridder en Daardoor kwam het probleem via de 1836. Buurgemeenten Bij eventuele geschillen over het verloop van Darthuizen zijn van de grens moest de landmeter proberen Van Swieten konden daar niet in meegaan. Directeur der Directe Belastingen J. de Kock Leersum, Langbroek, Figuur 2. Schets der grensscheiding tussen Darthuizen en Langbroek. Langs de beide schouten op één lijn te krijgen of Ze waren zo overtuigd van het eigen gelijk terecht op het bordje van de gouverneur van Doorn en Maarn. Bron: de grenzen met Doorn (links) en met Leersum (rechts) zijn de namen van de tot een compromis te bewegen. In gevallen dat ze het, in plaats van toe te werken naar de provincie Utrecht J.M. baron van Tuyll Beeldbank RHCZOU grondeigenaren genoteerd. Bron: hisgis.nl waarin dat niet lukte, noteerde hij de een compromis, liever lieten aankomen van Serooskerken van Vleuten. Deze ging LeW_5D3_17707. beide standpunten in het proces-verbaal, op een beslissing van hogerhand. Beide te werk volgens de regels van het eerder gemeenten gaven aan over bewijsstukken genoemde draaiboek. Hij gelastte de raden grensbepaling werden overgelaten aan te beschikken waarmee ze hun opvatting (bestuursleden) van de beide gemeenten superieuren.zodat beslissingen over de definitieve konden staven. Het ging daarbij om oude samen te komen op 13 april in het Regthuis documenten of kaarten en om verklaringen te Maarn, daar hun geschil te bespreken en Gemeentegrenzen van inwoners van de beide gemeenten, ter Bij het opnemen van de grenzen van ondersteuning van het standpunt van hun weten wat de uitkomst van die bespreking Leersum waren er geen verschillen van eigen schout. Er restte Slits daardoor niets was.hem Alsna afloopmen het zo niet spoedig eens mogelijkkon worden, te laten zou mening over de ligging daarvan.6 Hetzelfde anders dan de verklaringen van de beide hij niet aarzelen de Koning een bindend gold voor de grenzen van de gemeente schouten te noteren, ze aan te duiden in de besluit te laten nemen. De bijeenkomst liep Darthuizen met buurgemeenten Leersum, schets van grensscheiding (figuur 3) en het op niets uit. Uit het ervan door de schout van Langbroek en Doorn. Het noordelijkste punt geheel door te sturen naar de ingenieur- Maarn opgemaakte verslag blijkt dat beide van de grens met Leersum werd gemarkeerd partijen onverkort vasthielden aan hun door ‘een paal geplaatst op de heijde in een Belastingen. eerder ingenomen standpunten. kuijl welke van ouds tot grensscheiding verificateur Ritmeester van de Directe Nog eenmaal deed de gouverneur een aldaar gegraven was’. Vandaar liep hij langs Moeizame besluitvorming Figuur 3. Figuratieve schets der grensscheiding tussen de gemeenten van een tweede paal op de heide naar een derde Deze kwam daarop half maart zelf naar helpen. De beide gemeentebesturen werden De Maarnse schout J.A. Darthuizen en Maarn. De opvattingen van de beide schouten zijn weergegeven. het betwiste gebied en liet zich door uitgenodigdpoging het om grensconflict naar Utrecht uit te komen de wereld en hun te Bron: hisgis.nl. paal, aan het eind van een sloot bij ‘de du Bois. Internet.

6 7 Figuur 5. Uitsnede worden doorgestuurd naar de gouverneur en, voor zover het rechte lijnen betrof, uit de kadastrale van de provincie ter goedkeuring. Als er de hoek die ze met elkaar maakten. Dit verzamelkaart van de zogeheten Aanwyzend-Tableau met in 1821 gemeente Darthuizen versie kon worden opgemaakt en er eerst door hem opgenomen gegevens werd als uit 1821. Bron: door meningsverschillen geen definitieve Beeldbank Rijksdienst nog een Koninklijk Buit nodig was, nam de bijlage bij het door Slits opgestelde proces- voor het Cultureel afwikkeling meer tijd in beslag. Dan moest verbaal van grensbepaling en de schetsen Erfgoed MIN06018VK1 het Koninklijk Besluit, of een verwijzing der grensscheiding uit 1819 gevoegd. daarnaar, aan het proces-verbaal worden toegevoegd. Van Zijlmans (1821) versus Slits (1819) Bij Leersum waren er geen problemen; Landmeter Slits werkte in Darthuizen en het proces-verbaal had al in de loop van Leersum in 1819, voordat het Koninklijk 1819 door de gouverneur van de provincie Besluit dat de noordgrens regelde was Utrecht voor akkoord getekend kunnen afgekomen. Ook hadden zijn schetsen worden. Dat gebeurde echter uiteindelijk van de grenzen meer een voorlopig pas op 5 maart 1821. Het is alsof men nog karakter dan de door collega Van Zijlmans op de metingen van landmeter De Coole vervaardigde kadastrale verzamelkaart en heeft willen wachten alvorens de grenzen het Aanwyzend-Tableau uit 1821. Daardoor meningsverschillen in zijn aanwezigheid bij Begin maart 1820 was er nog niets konden er verschillen ontstaan tussen te leggen tijdens een overleg op 25 mei 1819. gebeurd. De gemeente Maarn had eerst de toen goedgekeurde tekst en toont de de producten die de beide landmeters definitief te verklaren. Toch omschrijft De gouverneur kwam met een compromis, de schout van Darthuizen gevraagd om bijbehorende schets nog de oude situatie, hebben afgeleverd. Zo is op de documenten waarbij Darthuizen een gedeelte van het de grens volgens de richtlijnen van het waarbij het ‘driegrenzenpunt’ samenvalt uit 1819 de grens tussen Darthuizen betwiste gebied aan Maarn zou moeten Koninklijk Besluit te doen markeren, maar met een knik in de westelijke grenslijn van en Leersum vanaf de heide tot aan de afstaan. Daar kon men zich in Darthuizen die ging daar niet op in. Daarna bood ze Leersum. Gooijerwatering een rechte lijn; op de echter niet bij neerleggen, zodat ook deze De in 1819 vervaardigde documenten kadastrale verzamelkaart van 1821 zien bijeenkomst vruchteloos bleef. Het woord Gedeputeerde Staten vonden dat geen goed van Darthuizen verdwenen ongewijzigd we dat het slootje dat het zuidelijkste deel was nu aan Koning Willem I. idee;aan zelf de de belangentegenstellingen grensafbakening uit te voeren.tussen in het archief. In vergelijkbare gevallen van die grens vormt (ook te zien op figuur de beide kemphanen achtte men te groot. werd volgens de daarvoor geldende regels 2, geheel rechts), toch wat kronkelt (figuur eerst de tekst van het desbetreffende Koninklijk Besluit In plaats daarvan stelden ze de betrokken 5). Opvallender is het ontbreken van de Ruim vijf maanden later was de kogel door gemeenten een ultimatum: als de zaak op Koninklijk Besluit aan het proces-verbaal knik in de Gooijerwatering op de schets de kerk. Bij Koninklijk Besluit werd bepaald 31 maart 1820 nog niet rond was, zouden van grensbepaling toegevoegd. Het geheel van grensscheiding met Langbroek (figuur dat het betwiste gebied gelijkelijk over ze de opdracht gunnen aan een landmeter werd vervolgens ondertekend door de 3). In de preciezer getekende kadastrale Maarn en Darthuizen zou worden verdeeld.8 en de kosten, zoals bepaald in het Koninklijk verzamelkaart uit 1821 (figuur 5) vinden Deze oplossing was, gezien het feit dat beide Besluit, op de beide gemeenten verhalen. van grensbepaling van Darthuizen is dus we die knik wel terug; de hoek die de beide landmeter-verificateur. Het proces-verbaal partijen ‘stijf op hun stuk’ bleven staan en Ook dit sorteerde geen effect. Het eigenlijk niet af. stukken van de wetering met elkaar maken de gehanteerde argumenten zwak waren, provinciebestuur werd ongeduldig. bedraagt 143 booggraden, wat we kunnen het eerlijkst en het eenvoudigst, zo schreven Enerzijds getuigde het van weinig respect Opdeling in secties en perceelsgewijze de minister van Binnenlandse Zaken en de voor de wil van de Koning om de uitvoering opmeting van grensbepaling gevoegde Aanwyzend- afleiden uit het bij het proces-verbaal Raad van State, die de Koning van advies van zijn besluit zo lang op zich te laten Nadat de Koning zijn besluit had genomen Tableau. dienden. Bovendien werd geen van beide wachten. Daarnaast konden door het en de landmeter De Coole zijn werk had gemeenten erdoor gedupeerd, omdat het gedaan, konden in Darthuizen de volgende vlakke heidegebied allen maar gebruikt de landmeters die de percelen in die stappen ter voorbereiding van het kadaster Noten 1 Regionaal Historisch Centrum Zuidoost Utrecht, werd door ‘landlieden’ om schapen te gemeentenuitblijven van moesten definitieve opnemen, gemeentegrenzen hun werk worden gezet. De gemeente werd opgedeeld toegang 37 (Darthuizen) inv.nr. 35. weiden en plaggen te steken. De gemeenten niet doen of niet afronden en dreigde in twee secties: Broekhuizen, ten zuiden van den Nieuwen Straatweg (Rijksstraatweg) 2 De burgemeesters van ‘gemeenten ten liepen dus geen belastinginkomsten mis. Du er vertraging. Daarom schakelden plattelande’ werden tot 1825 aangeduid als schout. Bois mocht het gedeelte van de heide dat Gedeputeerde Staten op 21 oktober en Den Berg ten noorden van die weg. 3 Methodique verzameling der wetten, decreten, naar Maarn ging, overigens niet toevoegen 1820 landmeter L. de Coole in om de Daarna konden de verschillende percelen reglementen, instructiën en decisiën, betreffende aan zijn privébezittingen. Koning Willem I binnen de gemeente worden opgemeten. het Kadaster; Bijvoegsel tot het Staatsblad, Achtste Landmeter Slits was inmiddels elders aan deel, Eerste stuk, Dordrecht 1821, p 398. bepaalde namelijk nadrukkelijk dat beide uit te voeren. Het werk nam zes dagen in 4 Voluit: gemeente Maarn en Maarsbergen. grensafbakening tussen de beide gemeenten het werk; de metingen werden uitgevoerd stukken heide bedoeld waren als ‘gemene beslag en was begin maart 1821 afgerond. 5 Het Archief, toegang 1294, inv.nr. 3799. door zijn collega J.B. van Zijlmans. Op de heide ten gerieve der ingezetenen.’ De rekening ad ƒ 61,80 werd doorgestuurd 6 Regionaal Historisch Centrum Zuidoost Utrecht, Verder moesten de beide gemeenten in naar de beide betrokken gemeenten. kadastrale verzamelkaart van Darthuizen toegang 159 (Maarn) inv.nrs. 37 en 175. onderling overleg binnen redelijke tijd de (figuur 5) staat het jaartal 1821 vermeld; in 7 Opvallend is dat deze grenspaal alleen wordt genoemd in het proces-verbaal van grensbepaling grens met palen of anderszins markeren. dat jaar werden de metingen uitgevoerd en Afwikkeling van Leersum en de bijbehorende schets der Daarmee konden ze kosten besparen, want De processen-verbaal van grensbepaling afgerond. Van Zijlmans moest volgens het eerder grensscheiding; in de vermoedelijk op dezelfde dag anders zou de provincie een landmeter werden, na ondertekening door de landmeter, opgestelde documenten van Darthuizen is hij niet mogen aanwijzen die de grensbepaling en samen met de schetsen der grensscheiding genoemde draaiboek ook een overzicht terug te vinden. opgezonden naar de belastingdienst. In de maken van de lengte en de richting van de 8 Koninklijk Besluit van 4 november 1819 No 65; gemeenten zou gaan uitvoeren. meeste gevallen konden deze zonder meer verschillende stukken van de gemeentegrens Het Nationaal Archief, toegang 2.02.01 inv.nr. 895. -afbakening op kosten van de beide ruziënde 8 9