Leszek Zugaj

HISTORIA ADMINISTRACJI W GMINIE NAKŁO NAD NOTECIĄ

LUBLIN 2014-2017

WSTĘP

Niniejsze opracowanie ma za zadanie przedstawić dzieje administracji oraz samorządu w okolicy gminy Nakło od końca XIX wieku do dziś. Samorząd miejski i wiejski funkcjonował już w czasach średniowiecza w postaci tak zwanego prawa niemieckiego. W czasach zaborów wprowadzono gminy jednowioskowe, cechę charakterystyczną podziałów administracji w krajach niemieckojęzycznych. Funkcjonowały one również w pierwszych latach II RP. Dopiero w 1934 roku nastąpiło ujednolicenie samorządu w całej II Rzeczpospolitej. Gminy ówczesne uzyskały samorząd podobny do współczesnego i stały się gminami zbiorowymi, tak jak obecnie. Po II wojnie światowej stopniowo ograniczano samorząd, aż do jego zniesienia w 1950 roku. W czasach PRL przeprowadzono zupełnie nieudaną reformę podziału kraju na gromady (1954–1972). Dopiero od 1973 roku zaczęto naprawiać błędy i ustanowiono większe gminy w obecnym kształcie terytorialnym. Ówcześnie ustanowiony podział gminny funkcjonuje do dziś, co stanowi dowód, że się sprawdził. Właśnie w 1973 roku powstała współczesna gmina Nakło. Gminy początkowo stanowiła część administracji państwowej. W latach 80. XX wieku rozpoczęto wprowadzanie samorządu wiejskiego (rady sołeckie). Od 1990 roku gminy funkcjonują według nowych norm prawnych ustalonych w ustawie z 8 marca 1990 roku „o samorządzie gminnym”.

2

OKOLICE NAKŁA NA PRZEŁOMIE XIX i XX WIEKU

Nakło w dawnych wiekach należało do I Rzeczypospolitej. W okresie zaborów weszło w skład państwa pruskiego. Królestwo Prus, czyli późniejsze Cesarstwo Niemiec1 podzielone były na prowincje (z nadprezydentem na czele). Niżej była rejencja z prezydentem na czele. Rejencje dzieliły się z kolei na powiaty, a te na gminy miejskie i wiejskie. Okolice Nakła należały do prowincji poznańskiej, zwanej też Wielkim Księstwem Poznańskim i rejencji bydgoskiej. Obszar współczesnej gminy wchodził w skład powiatu wyrzyskiego z Nakłem (zachodnia część) i bydgoskiego (wschodnia część).2 Nakło posiadało od wieków prawa miejskie.W Wielkim Księstwie Poznańskim obowiązywało w tym zakresie prawo z 1853 roku. Ustawa miejska wprowadzała pojęcie „przynależności do miasta”, która zaliczała do jego mieszkańców tych, którzy udowodnili fakt stałego zamieszkania w danym mieście i wnieśli stosowną opłatę. Uzyskanie tego przywileju uprawniało do korzystania z urządzeń miejskich, ale też obligowało do ponoszenia kosztów (podatki). Dawało dodatkowo ludności męskiej czynne i bierne prawo wyborcze (od 24 lat). Taki wyborca musiał posiadać dodatkowo nieruchomość w mieście, odpowiedniej wielkości przedsiębiorstwo lub odprowadzać stosowne podatki. Wyborcy dzielili się na 3 kurie w zależności od majątku, ale też narodowości. Dawało to przewagę ludności niemieckiej. Wybierali oni radnych miejskich na 6-letnią kadencję (co dwa lata ustępowała 1/3 składu). Wybory odbywały się jawnie. Rada miejska wybierała zarząd miasta – magistrat. Magistrat działał na podobnych zasadach jak poprzednio. Jego pracownicy musieli być zatwierdzeni przez władze państwowe. Polaków z zasady nie powoływano na stanowiska w magistracie. 3 Wobec zatwierdzania władz magistrackich przez władze państwowe, magistraty zyskiwały niezależność wobec rad miejskich, na przykład nie musiały ustępować na wniosek rady miejskiej. Kompetencje władz miejskich dzieliły się na sprawy własne oraz „poruczone” (zlecone). Do zadań „własnych” należały sprawy dotyczące mieszkańców. Obejmowały sprawy dróg, komunikacji miejskiej, budowy i utrzymania elektrowni, gazowni, szkół, szpitali, bibliotek, czytelni, pośrednictwa pracy. Pozostałe leżały w zakresie działalności administracji rządowej. Do „poruczonego” zakresu działań należały sprawy administracji ogólnej dotyczące danej miejscowości. Organ jednoosobowy - burmistrz - działał tu jako

1Do 1871 roku Królestwo Prus. 2J. Kozłowski, Administracja Wielkopolski pod pruskim zaborem 1793-1918 , Warszawa 2000, s. 61-62. 3A. Korobowicz, W. Witkowski, Historia ustroju i prawa polskiego 1772-1918 , Zakamycze 1998, s. 194. 3

organ administracji rządowej I instancji. Do takich spraw należały na przykład kwestie organizacji policji miejskiej. Nadzór nad samorządem miejskim sprawowały władze rejencji - prezydent. Władze rejencji zatwierdzały uchwały rady miasta, zawieszały je w razie sprzeczności z prawem. Miały też prawo dyscyplinarnego karania burmistrza oraz pracowników magistratu. Rozwiązanie rady miejskiej przed upływem kadencji mógł zarządzić monarcha 4.

Fragment mapy Wielkiego Księstwa Poznańskiego z połowy XIX wieku

4 Tamże. 4

Sprawy ustroju gminnego na wschodnich obszarach Niemiec regulowała ustawa gminna z 3 lipca 1891 roku. Gminę jako jednostkę samorządu i korporację prawa publicznego tworzyła pojedyncza wieś, bez względu na obszar. Poza obszarem gminy tak rozumianej pozostawał obszar dworski - tak zwana gmina dworska. W tej gminie to właściciel gruntów sprawował administrację na własny koszt i bez udziału mieszkańców obszaru dworskiego 5. Gminy wiejskie miały prawo łączyć się ze sobą oraz obszarami dworskimi i miastami w związki celowe o charakterze publicznoprawnym mające na celu realizację większych inwestycji 6. Mieszkańcy gminy samorządowej dzielili się na dwie kategorie: przynależnych do gminy i członków gminy. Pierwsza kategoria odnosiła się do stałych mieszkańców gminy, którzy ponosili koszty jej funkcjonowania, ale też byli uprawnieni do korzystania z instytucji gminnych. Członkostwo gminy natomiast wynikało z pewnego statusu majątkowego. Musieli to być posiadacze nieruchomości, za którą płacili podatek gruntowy lub od budynku lub płacili odpowiednio wysoki podatek osobisty. Tylko członkowie gminy mieli czynne i bierne prawo wyborcze w danej gminie. Dodatkowo opłacający wyższe podatki mogli mieć po kilka głosów (głosy pluralne), aż do czterech (na przykład właściciel gruntu o obszarze od 20 do 50 mórg miał 2 głosy) 7. Istniały również preferencje dotyczące narodowości, które faworyzowały ludność niemiecką. W większych gminach (ponad 40 członków) obligatoryjnie powoływano radę gminną (Gemeindevertretung ). Dokonywano tego poprzez kurialny system wyborczy. Wyborcy dzielili się na trzy kurie według sumy płaconych podatków. Każda kuria wybierała trzecią część rady. Kadencja trwała lat sześć, co roku ustępowała 1/3 rady i wybierano w ich miejsce następne osoby 8. W tych gminach wybierano sołtysów i ławników jako organ wykonawczy (Gemeindevorsteher ) – zarząd gminy. Kadencja zarządu trwała sześć lat. W większych gminach mogła trwać nawet 12 lat. W takich gminach sołtys był zawodowym urzędnikiem i nie musiał być mieszkańcem gminy. Wybór sołtysa i ławników musiał być zatwierdzony przez starostę powiatowego (landrata) 9. W małych gminach, gdzie liczba jej członków nie przekraczała 40, wszyscy

5 Korobowicz A, Witkowski W, Historia ustroju i prawa polskiego , 1772-1918, Zakamycze 2011, s. 213. 6Tamże. 7 Tamże, s. 213. 8 F. Koneczny, Historia administracji w zarysie, Wilno 1924, s. 89. 9 A. Korobowicz, W. Witkowski, Historia ustroju i prawa, 2013 …, s. 213. 5

członkowie gminy stanowili zgromadzenie gminne - organ uchwałodawczy i kontrolujący. Zastrzegano jednak, aby w zgromadzeniu przynajmniej 2/3 stanowili właściciele nieruchomości. Zgromadzenie wybierało sołtysa oraz dwóch ławników, jego pomocników. Był to organ wykonawczy gminy wiejskiej 10 . Uprawnienia gmin wiejskich obejmowały sprawy własne i poruczone (zlecone przez państwo). Sprawy własne gminy mieściły się w pojęciu samorządnego administrowania swoimi sprawami 11 . Za sprawy poruczone (zlecone) odpowiadał tylko sołtys. Do spraw poruczonych należały na przykład kwestie policyjne 12 . Gminy wiejskie były dość nieduże, często obejmowały tylko jedną wioskę. Dlatego też od lat 30. XIX wieku tworzono tak zwane komisariaty obwodowe ( Distrikts-Amty ) z komisarzem obwodowym na czele. W skład komisariatów wchodziły gminy wiejskie (z sołtysami) i obszary dworskie (z przewodniczącymi). Do kompetencji komisarzy obwodowych wchodziły: czuwanie nad bezpieczeństwem publicznym, przestrzeganie przepisów budowlanych i drogowych, nadzór nad stowarzyszeniami, związkami, handlem, przemysłem, prowadzenie ewidencji ludności, opieka nad ubogimi, współpracy przy organizacji wyborów. Komisarze obwodowi wykonywali polecenia władz nadrzędnych 13 . Nakło już wtedy były siedzibą komisariatu obwodowego. Niżej znajduje się opis Nakła i gmin wiejskich oraz obszarów dworskich według danych z końca XIX wieku: Miasto Nakło niem. Nakel , w końcu XIX wieku stanowiło miasto nad rzeką Notecią i Kanałem Bydgoskim, w powiecie wyrzyskim.14 W 1881 roku miasto liczyło 6035 (2945 ewangelików, 2157 katolików, 910 wyznania mojżeszowego). Około 2000 mieszkańców było narodowości polskiej. Głównym zajęciem mieszkańców był: handel zbożem, drzewem, masłem. W mieście była siedziba komisarza obwodowego, urzędu poborowego. Sąd okręgowy należał do sądu ziemiańskiego w Pile. Kościół ewangelicki należał do diecezji łobżenickiej, kościół katolicki należał do dekanatu nakielskiego, w Nakle była również synagoga. W mieście znajdowało się: gimnazjum filologiczne, kilka szkół elementarnych, towarzystwo pożyczkowe, młyn parowy, fabryka kamieni młyńskich, kiszek, odlewnia żelaza, fabryka maszyn, fabryka serów, 2 cegielnie parowe, 2 piece do wypalania wapna,

10 Tamże. 11 Tamże. 12 Tamże, s. 214. 13 Wstęp do zespołów archiwalnych akt gminnych, Archiwum Państwowe w Poznaniu. 14 Źródło mówi o powiecie bydgoskim, ale jest to prawdopodobnie błąd. 6

zakład gazowy, urząd pocztowy 1 – szej klasy, stacja telegraficzna, stacja kolei żelaznej na linii Piła – Bydgoszcz – Toruń Wystruć. 15 Wokół Nakła funkcjonowały gminy wiejskie: Bielawy: w XIX wieku, gmina w powiecie wyrzyskim, w skład której wchodziły 3 miejscowości: wieś, kolonia i dominium. Należała do dóbr Glesna, liczyła: 37 domów, 339 mieszkańców (283 osób ewangelików, 56 katolików) w tym 91 analfabetów. Należała do stacji pocztowej Wyrzyska, stacji kolei żelaznej Osiek 16 . Chrząstowo; niem. Gernheim , dominium (majątek dworski) w powiecie wyrzyskim, liczyło 1906 morgów obszaru, 14 domów, 188 mieszkańców (100 osób ewangelików, 88 katolików), w tym 71 analfabetów. Chrząstowo należało do stacji pocztowej i stacji drogi żelaznej w Nakle 17 . Gumnowice; w XIX wieku stanowiły dominium w powiecie bydgoskim. Gumnowice liczyły: 1657 morgów obszaru, 11 domów, 119 mieszkańców (118 osób ewangelików, 1 katolik), w tym 40 analfabetów. Dominium należało do poczty w Ślesinie, stacji kolei żelaznej Nakło 18 . Karnowo: wieś w powiecie wyrzyskim, liczyło 25 domów, 348 mieszkańców (244 osób ewangelików, 94 katolików, 2 chrześcijan innego wyznania, 8 wyznania mojżeszowego), w tym 101 analfabetów. Stacja pocztowa, telegraf i stacja kolei żelaznej w Nakle19 . Karnówko: niem. Karnowke, dominium w powiecie wyrzyskim, liczyło: 2089 morgów obszaru. Poczta, telegraf i stacja kolei żelaznej w Nakle 20 . Małocin: niem. Waltershausen , nad rzeką Rokitką, wieś i dominium w powiecie wyrzyskim. Dominium liczyło: 1820 morgów obszaru, 15 domów, 178 mieszkańców (100 osób ewangelików, 78 katolików), w tym 51 analfabetów. Dominium należało do poczty, telegrafu, stacji kolei żelaznej w Nakle 21 . Michalin: w XIX wieku stanowił folwark i gminę w powiecie bydgoskim. W skład Michalina wchodziły 2 miejscowości: Michalin i Bogacin folwark. Michalin liczył: 6 domów, 107 mieszkańców (30 osób ewangelików, 77 katolików), w tym 32 analfabetów. Należał do

15 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. T. VI, s. 885. Warszawa 1880-1902. 16 Tamże, T. I, s. 210. 17 Tamże, T. I, s. 653. 18 Tamże, T. II, s. 911. 19 Tamże, T. III, s. 849. 20 Tamże, T. III, s. 849. 21 Tamże, T. VI, s. 37. 7

dóbr potulickich, poczty w Ślesinie, stacji drogi żelaznej i telegrafu w Nakle 22 . Minikowo: dominium w powiecie bydgoskim, liczyło 1571 morgów obszaru. W skład Minikowa wchodziły 2 miejscowości: Minikowo dominium i dominium szosowy, liczyło 5 domów, 76 mieszkańców (42 osób ewangelików, 34 katolików), w tym 36 analfabetów. Poczta w Ślesinie, telegraf i stacja kolei żelaznej w Nakle 23 . Olszewka alias Olszewko, Olszówka: niem. Erlau , wieś i okręg wiejski w powiecie wyrzyskim. Parafia, poczta i stacja drogi żelaznej w Nakle. Olszewka liczyła: 32 domy, 378 mieszkańców (62 katolików, 316 protestantów) 24 . Paterek alias Paterka niem. Paterke i Steinburg , wieś w powiecie wyrzyskim, parafia, poczta i stacja drogi żelaznej w Nakle, liczyła 19 domów, 197 mieszkańców (30 osób katolików, 167 protestantów), należała do starostwa nakielskiego 25 . Paterka alias Paterka Miejska niem. Paterke , Brueckenkopf, wieś w powiecie wyrzyskim. Liczyła 82 domy, 856 mieszkańców (304 osób katolików, 447 protestantów, 5 wyznania mojżeszowego) 26 . Polichno: niem. Kirchberg i Wilhelmsdorf , wieś z kościołem protestanckim, dominium i okręg dominalny (zespół majątków dworskich) w powiecie wyrzyskim, parafia katolicka Samoklęski, poczta i stacja drogi żelaznej w Nakle. Wieś nazywana Wilhelmsdorf liczyła: 41 domów, 356 mieszkańców (71 osób katolików, 285 protestantów). Dominium Polichno niem. Kirchberg z folwarkiem Falkenstein liczyła: 13 domów, 209 mieszkańców (79 katolików, 130 protestantów), 954,62 ha obszaru (609,94 ha roli, 33,20 łąk ha, 130,14 ha pastwisk, 157,89 ha lasu, 23,45 nieużytków). Właścicielem dominium był M. A. Falkenberg 27 . Potulice: niem. Potulitz , dominium i okręg dominalny w powiecie bydgoskim, parafia Ślesin, poczta i stacja drogi żelaznej w Nakle, liczyły: 19 domów, 232 mieszkańców. Obszar Potulic wraz z osadami i folwarkami: Górzyn, Budy Rybackie, Pelaś, Samsieczno, Kasprowo, Maryanin , Goncerzewo, Michalin, Bogacin, Teresin, Ślesin, Niedola, Kazin, Anielin i Gabryelin liczył: 6617,16 ha (2902,73 ha roli, 869,87 ha łąk, 434,95 ha pastwisk, 2068,96 lasu, 187,59 nieużytków, 153,06 wody). Właścicielką dominium była Aniela hr. Potulicka. W skład okr. domin. wchodziły: os. Elżbietów (2 domy, 16 mieszkańców), folwark Niedola (1 dom, 6 mieszkańców), os. Kazimirowo (4 domy, 35 mieszkańców), leśnictwo

22 Tamże, T. VI, s. 295. 23 Tamże, T. VI, s. 447. 24 Tamże, T. VII, s. 507. 25 Tamże, T. VII, s. 896. 26 Tamże, T. VII, s. 896. 27 Tamże, T. VIII, s. 590. 8

Elżbietowskie (1 dom, 3 mieszkańców), Pelaś (1 dom, 6 mieszkańców) i Budy Rybackie (1 dom, 9 mieszkańców). Cały okręg liczył 29 domów, 307 mieszkańców (228 osób katolików, 79 protestantów) 28 . Suchary: wieś i dwór w powiecie wyrzyskim, parafia i poczta w Ślesinie, stacja drogi żelaznej w Nakle. Wieś liczyła: 3 domy, 18 mieszkańców (3 osoby katolików, 15 protestantów), 49 ha obszaru (36 ha roli, 3 ha lasu). Dwór liczył: 10 domów, 164 mieszkańców (82 katolików, 82 protestantów), 550 ha obszaru (308 ha roli, 10 ha łąk, 150 ha lasu). Obszar dworski należał do porucznika Waltera Falckenberga z Kistrzyna 29 . Ślesin: w XIX wieku, wieś kościelna i folwark w powiecie bydgoskim, parafia katolicka i poczta w Ślesinie, parafia protestancka w Mroczy, stacja drogi żelaznej w Nakle i Strzelewie (Strelau). Wieś z młynem tworzyła okręg wiejski liczący: 32 domy, 404 mieszkańców (363 katolików, 36 protestantów, 5 wyznania mojżeszowego), 693 ha obszaru (379 roli, 215 łąk). Folwark liczył: 15 domów, 202 mieszkańców (155 osób katolików, 41 protestantów, 6 wyznania mojżeszowego), 1260 ha obszaru (1100 roli, 66 łąk, 50 lasu) 30 . Trzeciewnica: wieś i domena królewska, zwana Hohenberg w powiecie wyrzyskim. Wieś zwała się Trzeciewnicą i liczyła: 77 domów, 587 mieszkańców (487 katolików, 100 protestantów), 829 ha (393 roli, 284 łąk), Domena Hohenberg z folwarkiem Rusinowem tworzyła okręg dworski liczący: 10 domów, 190 mieszkańców (78 osób katolików, 112 protestantów), 746,85 ha (458,88 ha roli, 182,99 ha łąk, 57,25 pastwisk, 22,99 ha lasu, 22,88 ha nieużytków, 1,86 ha wody) 31 . Warto jeszcze wspomnieć o miejscowości Wieszki, która jako jedyna należało do powiatu szubińskiego. Według danych z końca XIX wieku należała do parafii Samoklęski, szkoła gminna była na miejscu, ale poczta w Nakle. Wieszki były własnością proboszcza w Szubinie. Obszar wsi wynosił 461 ha 32 . Powyżej opisane gminy wiejskie i dworskie funkcjonowały wokół Nakła do 1919 roku.

28 Tamże, T. VIII, s. 874 29 Tamże, T. XI, s. 531 30 Tamże, T. X, s. 762 31 Tamże, T. XII, s. 565 32 Tamże, T. XIII, s. 425. 9

II RZECZPOSPOLITA

Na mocy postanowień Traktatu Wersalskiego dawne Wielkie Księstwo Poznańskie włączono w skład odrodzonego państwa polskiego. Z dniem 1 sierpnia 1919 roku utworzono województwo poznańskie. W skład województwa weszły także powiaty wyrzyski oraz bydgoski 33 granice powiatów początkowo pozostawały bez zmian. Odrodzone państwo tworzono z czterech różnych jednostek państwowych (zabór rosyjski, pruski, austriacki i Królestwo Polskie) o różnych tradycjach, językach urzędowych i różnych ustrojach samorządu. Początkowo władze w Warszawie utrzymały w mocy odrębne dla dawnych zaborów ustroje samorządu lokalnego. Gminy miejskie (w tym Nakło) nadal rządziły się wyżej opisanym ustawodawstwem. Utrzymano w mocy postanowienia niemieckiego ustawodawstwa z 1891 roku dotyczące gmin wiejskich, lecz z pewnymi zmianami. W małych gminach liczących do 100 mieszkańców wszyscy pełnoprawni mieszkańcy stanowili zgromadzenie gminne, czyli radę gminy. Prawo głosu posiadali obywatele polscy liczący co najmniej 20 lat i zamieszkujący dany teren przynajmniej od roku. W większych gminach (powyżej 100 mieszkańców) powoływano rady gmin jako organy uchwałodawcze i kontrolujące. Organem zarządzającym pozostał, jak dawniej, sołtys wraz z ławnikami. Wybierano ich na okres trzech lat. Wybór musiał być zatwierdzony przez starostę. Podobnie jak we wcześniejszym okresie, obszary dworskie były wyłączone spod samorządu. Funkcje administracyjne posiadał na tym obszarze właściciel majątku lub wyznaczony przez niego zastępca (zwany przełożonym). Mieli oni te same prawa i obowiązki jak sołtysi i byli zatwierdzani przez starostę 34 . W okresie międzywojennym pozostawiono także Distrikts-Amty przemianowując je na komisariaty obwodowe. Ich uprawnienia były bardzo podobne jak poprzednio. W 1928 roku komisariaty obwodowe uległy likwidacji i w ich miejsce powołano wójtostwa, których granice były bardzo podobne, jak komisariatów obwodowych obejmując gminy wiejskie i obszary dworskie. Na ich czele stali wójtowie, którym podlegali sołtysi poszczególnych gmin 35 .

33 W praktyce od stycznia 1920. 34 W. Witkowski , Historia administracji w Polsce , Warszawa 2007, s. 345. 35 Wstęp do zespołów archiwalnych akt gminnych, Archiwum Państwowe w Poznaniu. 10

Brak dokładnych danych o podziale na komisariaty obwodowe w latach 1919-1928. Znany jednak podział na wójtostwa z 1928 roku. Funkcjonował między innymi obwód Nakło. Poniżej wykaz gmin wiejskich oraz obszarów dworskich (po prawej stronie) należących do obwodu 36 :

Natomiast okolice Ślesina przynależały do obwodu wójtowskiego Sicienko 37 .

W 1921 roku w województwie poznańskim przeprowadzono spis powszechny. Na jego podstawie wiemy całkiem sporo o mieście, gminach wiejskich i dworskich w okolicach Nakła. W 1921 roku miasto Nakło należało do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego i liczyło: 484 domy, 7427 mieszkańców (3562 mężczyzn, 3865 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 6218 osób, ewangelików 1137 osób, prawosławnych 1 osoba, greko – katolików 1, innego wyznania katolickiego 2, innego wyznania ewangelickiego 10 osób, wyznania mojżeszowego 58 osób. Pod względem narodowościowym miasto zamieszkiwało: narodowości polskiej 6275 osób, narodowości niemieckiej 1145 osób, innej narodowości 7 osób 38 . W okresie międzywojennym gmina Gorzeń, należała powiatu bydgoskiego. W skład gminy wchodziły: Gorzeń pustkowie, Gorzeń wieś, Urszulin osada. Według danych z 1921 roku gmina liczyła 46 domów, 371 mieszkańców (185 mężczyzn, 186 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 195 osób, ewangelików 175 osób, innego wyznania chrześcijańskiego 1 osoba, Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 212 osób, narodowości niemieckiej 158 osób, innej narodowości 1 osoba 39 . Gmina Ślesin w 1921 roku, należała do powiatu bydgoskiego, województwa poznańskiego. W skład gminy Ślesin wchodziły: Anieliniec osada młyńska, Ślesin stacja

36 Poznański Dziennik Wojewódzki, 1928 nr 22 poz. 252. 37 Tamże. 38 Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom X - Województwo poznańskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1926 k. 121. 39 Tamże, k. 3. 11

kolejowa, Ślesin wieś. Według danych z 1921 roku gmina liczyła 77 domów, 651 mieszkańców (306 mężczyzn, 345 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 579 osób, ewangelików 72 osoby. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: 594 osób narodowości polskiej, 57 osób narodowości niemieckiej 40 . Gmina Występ w okresie międzywojennym należała do powiatu bydgoskiego, województwa poznańskiego. W skład gminy Występ wchodziły: Józefinki przysiółek, Posada osada, Występ wieś. Według danych z 1921 roku gmina liczyła: 65 domów, 393 mieszkańców (184 mężczyzn, 209 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 248 osób, ewangelików 145 osób. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: 246 osoby narodowości polskiej, 147 osób narodowości niemieckiej 41 . W okresie międzywojennym gmina Wieszki należała do powiatu szubińskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku gmina Wieszki liczyła: 16 domów, 142 mieszkańców (68 mężczyzn, 74 kobiety). Pod względem wyznania było: katolików 122 osoby, ewangelików 20 osób. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 122 osoby, narodowości niemieckiej 20 osób 42 . Gmina Bielawy należała do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku gmina Bielawy liczyła 66 domów, 434 mieszkańców (208 mężczyzn, 226 kobiety). Pod względem wyznania było: katolików 250 osób, ewangelików 183 osoby, innego chrześcijaństwa 1 osoba. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 331 osób, narodowości niemieckiej 103 osoby 43 . Gmina Karnowo należała do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. W skład gminy Karnowo wchodziły Karnowo wieś i Nowakówko folwark. Według danych z 1921 roku gmina Karnowo liczyła: 36 domów, 316 mieszkańców (152 mężczyzn, 164 kobiety). Pod względem wyznania było: katolików 180 osób, ewangelików 136 osób. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 188 osób, narodowości niemieckiej 128 osób 44 . Gmina Karnówko należała do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku gmina Karnówko liczyła: 36 domów, 194 mieszkańców (88 mężczyzn, 106 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 76 osób, ewangelików 118

40 Tamże, k. 4. 41 Tamże, k. 6. 42 Tamże, k. 92. 43 Tamże, k. 122. 44 Tamże, k. 122. 12

osób. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 84 osób, narodowości niemieckiej 109 osób, innej narodowości 1 osoba 45 . Gmina Małocin należała do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. W skład gminy Małocin wchodziły: Małocin wieś, Małocin folwark. Według danych z 1921 roku gmina Małocin liczyła 18 domów, 229 mieszkańców (116 mężczyzn, 113 kobiet). Pod względem wyznania wszyscy mieszkańcy gminy byli katolikami narodowości polskiej 46 . Gmina Olszewka należała do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku w skład gminy wchodziły: Olszewka wieś, Wyciąg osada. Gmina liczyła: 38 domów, 427 mieszkańców (202 mężczyzn, 225 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 54 osób, ewangelików 373 osób. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 50 osób, narodowości niemieckiej 377 osób 47 . Gmina Paterek I i gmina Paterek II należały do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku gminy liczyły razem: 135 domów, 937 mieszkańców (438 mężczyzn, 499 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 761 osób, ewangelików 176 osób. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 832 osób, narodowości niemieckiej 105 osób 48 . Gmina Polichno należała do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku gmina liczyła: 66 domów, 438 mieszkańców (212 mężczyzn, 226 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 211 osób, ewangelików 227 osób. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 237 osób, narodowości niemieckiej 201 osób 49 . Gmina Suchary należała do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Gmina liczyła: 54 domy, 328 mieszkańców (161 mężczyzn, 167 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 133 osoby, ewangelików 194 osób, innego chrześcijaństwa 1 osoba. Pod względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 300 osób, narodowości niemieckiej 28 osób 50 . Gmina Trzeciewnica należała do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku gmina liczyła: 81 domów, 543 mieszkańców (261 mężczyzn, 282 kobiety). Pod względem wyznania było: katolików 510 osób, ewangelików 33 osoby. Pod

45 Tamże, k. 122. 46 Tamże, k. 122. 47 Tamże, k. 121. 48 Tamże, k. 121. 49 Tamże, k. 122. 50 Tamże, k. 123. 13

względem narodowościowym gminę zamieszkiwało: narodowości polskiej 522 osoby, narodowości niemieckiej 21 osób 51 .

OBSZARY DWORSKIE

W okresie międzywojennym obszar dworski Gumnowice należał do powiatu bydgoskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku obszar dworski liczył 10 domów, 229 mieszkańców (104 mężczyzn, 125 kobiet). Pod względem wyznania było: 225 katolików, 4 ewangelików. Pod względem narodowościowym było: narodowości polskiej 225 osób, narodowości niemieckiej nie było 52 . Obszar dworski Minikowo należał do powiatu bydgoskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku obszar dworski liczył 7 domów, 169 mieszkańców (91 mężczyzn, 78 kobiet). Pod względem wyznania było: 165 katolików, 4 osoby innego chrześcijaństwa. Pod względem narodowościowym wszyscy mieszkańcy byli narodowości polskiej 53 . Obszar dworski Ślesin należał do powiatu bydgoskiego, województwa poznańskiego. W skład obszaru dworskiego wchodziły: Anielin folwark, Gabrjelin folwark, Kazin folwark, Ślesin folwark. Według danych z 1921 roku obszar dworski liczył 19 domów, 426 mieszkańców (199 mężczyzn, 227 kobiet). Pod względem wyznania wszyscy mieszkańcy byli katolikami narodowości polskiej 54 . Obszar dworski Potulice należał do powiatu bydgoskiego, województwa poznańskiego. W skład obszaru dworskiego wchodziły: Budy Rybackie leśniczówka, Elżbiecin osada, Kaźmierowo wieś, Niedola cegielnia, Piętacz leśniczówka, Potulice folwark, Potulice leśniczówka, Urszulin leśniczówka. Według danych z 1921 roku obszar liczył: 36 domów, 310 mieszkańców (136 mężczyzn, 174 kobiety). Pod względem wyznania było: katolików 307 osób, ewangelików 3 osoby, pod względem narodowościowym było: 309 osób narodowości polskiej i 1 osoba innej narodowości 55 . Obszar dworski Samsieczno należał do powiatu bydgoskiego, województwa poznańskiego. W skład obszaru dworskiego wchodziły: Bogacin folwark, Goncarzewy

51 Tamże, k. 123. 52 Tamże, k. 6. 53 Tamże, k. 6. 54 Tamże, k. 7. 55 Tamże, k. 7. 14

folwark, Kasprowo folwark, Michalin folwark, Samsieczno folwark, Teresin folwark. Według danych z 1921 roku obszar liczył: 35 domów, 675 mieszkańców (315 mężczyzn, 360 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 566 osób, ewangelików 109 osób, pod względem narodowościowym było: 568 osób narodowości polskiej i 107 osób narodowości niemieckiej 56 . Obszar dworski Wieszki należał do powiatu szubińskiego, województwa poznańskiego. W skład obszaru dworskiego wchodziły: Gostuszka – Janowo osada, Wieszki folwark, Wieszki leśniczówka. Według danych z 1921 roku obszar dworski Wieszki liczył 17 domów, 140 mieszkańców (69 mężczyzn, 71 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 130 osób, ewangelików 10 osób. Pod względem narodowościowym wszyscy mieszkańcy byli narodowości polskiej 57 . Obszar dworski Chrząstowo należał do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku obszar dworski liczył: 15 domów, 214 mieszkańców (116 mężczyzn, 98 kobiet). Pod względem wyznania było: 191 katolików, 23 ewangelików. Pod względem narodowościowym było: narodowości polskiej 210 osób, narodowości niemieckiej 4 58 . Obszar dworski Lubaszcz należał do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku w skład obszaru dworskiego wchodziły: Bielawy folwark, Lubaszcz folwark. Obszar dworski liczył 6 domów, 125 mieszkańców (64 mężczyzn, 61 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 113, ewangelików 11 osób, innego chrześcijaństwa 1 osoba. Pod względem narodowościowym było: narodowości polskiej 114 osób, narodowości niemieckiej 10 osób, innej narodowości 1 59 . Obszar dworski Polichno należał do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. W skład obszaru dworskiego wchodziły: Polichno folwark, Polichno osada, Sokółka osada. Skorowidz miejscowości z 1921 roku nie podaje żadnych informacji na temat liczebności, wyznania i narodowości mieszkańców obszaru dworskiego Polichno 60 . Obszar dworski Trzeciewnica należał do powiatu wyrzyskiego, województwa poznańskiego. Według danych z 1921 roku w skład obszaru dworskiego wchodziły: Rożynin folwark, Trzeciewnica folwark. Obszar dworski liczył 7 domów, 210 mieszkańców (94

56 Tamże, k. 7. 57 Tamże, k. 94. 58 Tamże, k. 123. 59 Tamże, k. 124. 60 Tamże, k. 125. 15

mężczyzn, 116 kobiet). Pod względem wyznania było: katolików 157, ewangelików 53 osoby. Pod względem narodowościowym było: narodowości polskiej 184 osób, narodowości niemieckiej 26 osób 61 . W latach dwudziestych XX wieku oraz na początku lat trzydziestych miały miejsce pewne zmiany administracyjne w okolicy Nakła. W 1922 roku złączono gminy wiejskie Paterek I, Paterek II w jedną gminę wiejską Paterek. 62 Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 lutego 1927 roku, zniesiono gminę wiejską Bielawy (powiat wyrzyski, województwo poznańskie), a obszar jej włączono do gminy miejskiej Nakło. Rozporządzenie weszło w życie z dniem 1 kwietnia 1927 roku 63 . Z dniem 1 kwietnia 1927 roku zniesiono obszar dworski Polichno, a z jego obszaru utworzono gminę wiejską. Nowoutworzonej gminie wiejskiej nadano nazwę Rozważyn64 . W 1930 roku z obszaru dworskiego Potulice w powiecie bydgoskim, województwie poznańskim wyłączono rozparcelowany folwark Kaźmierowo i włączono go do gminy wiejskiej Gorzeń w tymże powiecie i województwie 65 . Z dniem 1 kwietnia 1931 roku do gminy miejskiej Nakło włączono obszar dworski Rudki. 66

Fragment mapy z 1933 roku - podział na powiaty

61 Tamże, k. 125. 62 Dz. U. 1922 nr 45 poz. 380. 63 Dz. U. 1927 nr 27 poz. 213. 64 Dz. U. 1927 nr 31 poz. 271. 65 Dz. U. 1930 nr 37 poz. 312. 66 Dz. U. 1931 nr 28 poz. 190. 16

Zapisy z Księgi Adresowej Polski z 1929 roku - 67

67 Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire de la Pologne (y Compris la V. L. de Dantzig), Warszawa 1930, 17

Zapisy z Księgi Adresowej Polski z 1929 roku (c.d.) 68

68 Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire de la Pologne (y Compris la V. L. de Dantzig), Warszawa 1930, 18

Zapisy z Księgi Adresowej Polski z 1929 roku - 69

69 Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire de la Pologne (y Compris la V. L. de Dantzig), Warszawa 1930,

19

Z okresu międzywojennego zachowało się całkiem sporo danych dotyczących gmin wiejskich wokół Nakła. Poniżej władze gmin wokół Nakła w latach 20. XX wieku 70 :

Nazwa gminy Nazwisko i imię Funkcja Od kiedy sprawuje funkcje Anielin Płotka Kazimierz Sołtys 1920

Wawrzyniak Ławnik 1920 Franciszek

Thum Jan Ławnik 1920

Smoliński Franciszek Poborca podatkowy 1921

Bielawy Ważny Władysław Sołtys i poborca 1920 podatkowy

Prill Józef Ławnik 1920

Bleck Juliusz Ławnik 1920

Karnówko Schüler Karl Sołtys 1919

Dankert Wilhelm Ławnik 1919

Kmye (?) Friedrick Ławnik 1919

Karnowo Has Kazimierz Sołtys 1920

Dettloff Roman Ławnik 1920

Schmidt Otto Ławnik 1920

Schulke Herman Poborca podatkowy 1920

Małocin Bembnista Antoni Sołtys 1920

Mieleszyński (?) Ławnik 1920 Walenty

Olszewko Wesołowski Wincenty Sołtys 1921

Olszewko Fasel August Ławnik 1921

Erdmann Paul Ławnik 1921

Paterek I Grubich Jan Sołtys 1921

Woźny Tomasz Ławnik 1921

Burdziński Antoni Ławnik 1921

Paterek II Hamerliński Stanisław sołtys 1921

70 AP Bydgoszcz, Urząd Wojewódzki Pomorski, Wydział Samorządowy. 20

Lewin W. Ławnik

Grzybek Andrzej Ławnik 1921

Polichno wieś Sztylka Augustyn, Sołtys 1921 następnych latach Kaźmierczak W.

Obremski Franciszek Ławnik 1921

Lubitz August Ławnik 1920

Suchary Bartoszek Piotr Sołtys 1921

Prippa (?) Franciszek Ławnik 1921

Lüdtke Herman Ławnik 1921

Wszelaki Sylwester Poborca podatkowy 1921

Trzeciewnica Krzywań Maciej Sołtys 1921

Malens Antoni Ławnik 1921

Dornowski Andrzej Ławnik 1921

Radni gmin wiejskich:71 Gmina wiejska Radni Anielin Spinker H., Wnuk Bronisław, Kubik W., Kazmierczak J., Panek Piotr, Foltyński A. Bielawy Laskowski P., Lange W., Sztyma H., Roch G., Wypyszyński Stanisław, Ron L. Karnowo Kobatek (?) Jan, Hans J., Schülke H., Kluske (?) G., Jaranowski Stanisław, Łączny K, Olszewko Birschel W., Lörk B., Tejsmer G., Paliński Franciszek

71 Tamże. 21

Paterek Wesołowski W., Niedbalski A., Klimaszewski W., Ćwikła F., Grabarkiewicz Stanisław, Prymuła K., Wnuk K., Woźny Władysław, Lepper Władysław, Hojnacki Jan, Maślakowski J., Markowski B., Konieczny Stanisław, Rojek Franciszek, Rogowska W. Suchary Bagartd S., Bartoszek P., Polasik W., Bembnista P., Kabatek F., Wacław R., Zakrzewski M., Bloch J., Trzeciewnica Żakowski Franciszek, Kawczyński A., Ćwik W., Holec M., Kraska A., Ćwikliński M., Krzyżan J., Piszczek A., Trybuszewski W., Gołata M., Siejna L., Szajer A., Rzetkowski W., Lużyński Franciszek,

22

Powyżej pieczęcie komisariatu obwodowego oraz obwodu wójtowskiego (od 1928 roku)

Do 1928 roku wójtem w Nakle był Franciszek Janicki. Od 1928 roku wójtem został Tomasz Biniakowski – rolnik z Nakła, jego zastępcą Wiktor Tuszeński – rolnik z Paterka 72 .

Poniżej tekst przysięgi sołtysowskiej z lat 20 XX wieku: Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, że na powierzonym mi stanowisku urzędowym przyczyniać się będę w mym zakresie działania ze wszystkich sił do ugruntowania wolności, niepodległości i potęgi Rzeczypospolitej Polskiej, której zawsze wiernie służyć będę; wszystkich obywateli kraju w równem mając zachowaniu, przepisów prawa strzec pilnie, obowiązki mego urzędu spełniać gorliwie i sumiennie, polecenia mych przełożonych wykonywać dokładnie, a tajemnicy urzędowej dochowam. Tak mi Panie Boże dopomóż. Taką przysięgę składali sołtysi poszczególnych wsi (gmin) na ręce wójta obwodowego, który występował w imieniu wojewody. Według zaleceń wójt przyjmował przysięgę uściśnięciem ręki.

72 Poznański Dziennik Wojewódzki, 1928 nr 23 poz. 268. 23

Władze gmin wiejskich w obwodzie wójtowskim Nakło od 1929 roku 73 :

Nazwa gminy Sołtys Ławnicy Anielin Wnuk Bronisław 74 Panek Piotr, Kubik Wojciech 75

Karnowo Iwanowski Aleksander Jaranowski Stanisław, Szykowny Józef

Karnówko Kubiak Franciszek Wdowiak Jan, Jendykiewicz Maksymilian

Małocin Bembnista Antoni Stefaniak Jan, Wiśniewski

Olszewka Płaczek Jan 76 Sołdan Stanisław, Birschl Walter

Paterek Tuszyński Wiktor Draheim Franciszek, Woźny Władysław

Polichno Wronkowski Władysław 77 Łapaczyński Stanisław (od 1928), Kriening Adolf (od 1928)

Polichnowo Sworski Michał 78 Szkudlarek Franciszek, Schmidt Ernest 79

Rozważyn Kaźmierczak Wojciech 80 Noga Szymon, Kaniewski Wincenty 81

Suchary Płaczek Franciszek Mucha Jan, Strzelewicz Romnald

Trzeciewnica Krzyżan M. Holc Paweł, Krzyżan Józef (mistrz rzeźnicki). W następnych latach Kowalski P., Doruszewski (?) A.

73 AP Bydgoszcz, Wydział Powiatowy Wyrzyski, sygn. 14. 74 Od 1929 roku. 75 Od 1929 roku. 76 Sołtys komisaryczny w miejsce wybranego przez gminę Dolatowskiego. 77 Nominacja z 1928 roku. 78 Od 1929 roku. 79 Od 1929 roku. 80 Od 1929 roku. 81 Od 1929 roku. 24

W latach 1933-1934 dokonano wielu zmian w funkcjonowaniu gmin wiejskich w Polsce. Kraj do tej pory posiadał kilka systemów administracji lokalnej, odziedziczonych po zaborach. Postanowiono to ujednolicić i nową ustawę o samorządzie gminnym nazwano „scaleniową.” Nowy ustrój najbardziej podobny był do ustawodawstwa obowiązującego wcześniej w tym zakresie w dawnym Królestwie Polskim. Zmiany objęły zarówno miasta jak i tereny wiejskie. Według nowych norm prawnych rada miejska liczyła w małych miastach 12 radnych, w miastach liczących od 5 do 10 tysięcy mieszkańców 16 radnych i następnie proporcjonalnie, aż do 72 radnych 82 . Rada miejska stała się organem wyłącznie stanowiącym. Utworzono nowy organ wykonawczy w postaci zarządu miejskiego z burmistrzem na czele, wybieranym przez radę miejską. Kolegium członków zarządu gminy nosiło nazwę magistratu. W skład magistratu wchodzili: burmistrz, wiceburmistrz i ławnicy 83 . To właśnie burmistrz stał się kierownikiem całej administracji i gospodarki miejskiej. W zarządach miejskich (magistrat, urząd miasta) występowały następujące działy: ogólno-organizacyjny, finansowo-budżetowy, gospodarki miejskiej oraz administracyjny (dla spraw poruczonych przez państwo). W miejsce gmin jednostkowych i obwodów wójtowskich wprowadzono gminy zbiorowe obejmujące po kilkanaście dawnych gmin i obszarów dworskich 84 . Dawne gminy często stawały się gromadami – jednostkami pomocniczymi gmin (sołectwa). Funkcje uchwałodawcze posiadała rada gminna. Wyboru radnych dokonywało kolegium, złożone z delegatów rad gromadzkich, sołtysów i podsołtysów wszystkich gromad. Istniał cenzus wieku przy prawie wyborczym czynnym - 25 lat i w prawie wyborczym biernym wynoszący 30 lat. W gminach do 5 000 mieszkańców radnych było 12. Kadencja radnych wynosiła 5 lat. W gromadach organem uchwałodawczym było zebranie gromadzkie. Zbierało się pod przewodnictwem sołtysa lub jego zastępcy (podsołtysa). Podejmowało uchwały dotyczące danej gromady (np. kwestie majątkowe), wybierało sołtysa i jego zastępcę na 3-letnie kadencje. Wybrani musieli mieć ukończone 30 lat. Zebranie gromadzkie wybierało radnych gromadzkich w liczbie od 12 do 30. Organem wykonawczym gromady był sołtys oraz jego zastępca. Wybory zatwierdzał starosta powiatowy. Do sołtysa należało kierowanie sprawami gromady, zarządzanie majątkiem, reprezentowanie gromady na zewnątrz. Przewodniczył on także zebraniom. Należały do niego także sprawy

82 Dz. U. 1933, nr 35, poz. 294. 83 Tamże. 84 Dz. U. 1933, nr 35, poz. 294. 25

bezpieczeństwa, porządku publicznego, przestrzegania przepisów, doręczania pism sądowych, wykonywania obowiązków związanych z poborem wojskowym. W nowym ustroju gminnym utworzono nieznany wcześniej organ – zarząd gminy. Przejął on część uprawnień dawnej rady gminy. Zarząd gminy funkcjonował na czele z wójtem i podwójcim. W skład zarządu wchodziło też dwóch lub trzech ławników. To właśnie zarząd gminy na co dzień sprawował władzę w gminie. Zarząd gminy przygotowywał projekt budżetu, regulaminy, instrukcje urzędu, decydował o wydatkach. Kadencja członków zarządu wynosiła 5 lat. Wójta oraz członków zarządu wybierała rada gminy w głosowaniu tajnym. Wójt był zwierzchnikiem całej gminy i aparatu urzędniczego. Miał prawo reprezentowania gminy i podpisywania umów w jej imieniu. Dokumenty, w których były zobowiązania finansowe gminy, należało opatrzyć podpisem jeszcze jednego członka zarządu gminy. Wójt był reprezentantem administracji rządowej w terenie, wykonywał także zadania zlecone przez rząd. Na czele urzędu gminy stał sekretarz. Jako jedyny musiał mieć odpowiednie kwalifikacje. Mianował go i zwalniał starosta powiatowy. Starosta miał prawo zwolnić wójta lub rozwiązać radę gminy w przypadkach łamania prawa 85 . Likwidując gminy wiejskie, obszary dworskie oraz obwody wójtowskie wprowadzono gminy wiejskie zbiorowe. Ich granice często były podobne do dawnych obwodów. Dawne gminy wiejskie stały się gromadami – sołectwami. Zlikwidowano obszary dworskie – pozostałość czasów feudalnych. Na obszarze współczesnej gminy powołano gminę Nakło (powiat wyrzyski) oraz gminę Ślesin (powiat bydgoski). W skład gminy Nakło z siedzibą urzędu gminy w mieście Nakle weszły gminy wiejskie: Broniewo, Dębowo, Karnowo, Karnówko, Kosowo pod Nakłem, Małocin, Olszewka, Paterek, Polichno, Polichnowo, Rozważyn, Suchary, Trzeciewnica oraz obszary dworskie: Broniewo, Chrząstowo, Dębowo, Koziagóra , Lubaszcz, Trzeciewnica 86 . W skład gminy Ślesin z siedzibą urzędu gminy w Ślesinie weszły gminy wiejskie: Gorzeń, Samsieczno, Sicienko, Sitno, Ślesin, Ugoda, Występ, Zawada oraz obszary dworskie:

85 Tamże. 86 Dz. U. 1934 Nr 69 poz. 661. 26

Gumnowice, Minikowo, Potulice, Samsieczno, Samsieczynek i Ślesin 87 . Dawna gmina Wieszki oraz obszar dworski Wieszki weszły w skład gminy Samoklęski Małe w powiecie szubińskim 88 .

Akt powołania gminy Nakło w 1934 roku (Dz. U. 1934, nr 69, poz. 661)

87 Dz. U. 1934 Nr 68 poz. 609. 88 Dz. U. 1934 nr 69 poz. 660. 27

Akt powołania gminy Ślesin w 1934 roku (Dz. U. 1934, nr 68, poz. 609)

28

Zgodnie z nowymi rozwiązaniami prawnymi należało jeszcze poszczególne gminy podzielić na gromady wiejskie. Gmina Nakło dzieliła się na 12 gromad: Broniewo (Broniewo, obszar dworski Broniewo), Dębowo (Dębowo, obszar dworski Dębowo), Karnowo (Karnowo, obszar dworski Chrząstowo), Karnówko, Kosowo pod Nakłem (Kosowo pod Nakłem, obszar dworski Koziagóra ), Małocin, Olszewka (Olszewka, obszar dworski Lubaszcz), Paterek, Polichno (Polichno, Polichnowo), Rozważyn, Suchary, Trzeciewnica (Trzeciewnica, obszar dworski Trzeciewnica) 89 . Gmina Ślesin dzieliła się na 11 gromad: Gorzeń, Gumnowice, Michalin (część obszaru dworskiego Samsieczno – obręb Bogacin), Potulice, Samsieczno (Samsieczno, część obszaru dworskiego Samsieczno), Sicienko, Sitno, Ślesin (Ślesin, obszary dworskie Minikowo i Ślesin), Ugoda (Ugoda, część obszaru dworskiego Samsieczno – obręb Goncarzewo i obręb Kasprowo), Występ, Zawada 90 . Gromada Wieszki obejmująca obszar gminy Wieszki i obszar dworski Wieszki wchodziła w skład gminy Samoklęski Małe w powiecie szubińskim województwie poznańskim 91 . W kilka lat później nastąpiła dość ważna zmiana w administracji. Na mocy ustawy z dnia 12 czerwca 1937 roku z województwa poznańskiego wyłączono między innymi powiaty wyrzyski, bydgoski oraz szubiński i włączono je do województwa pomorskiego. Ustawa weszła w życie z dniem 1 kwietnia 1938 roku 92 .

89 Poznański Dziennik Wojewódzki 1934 nr 41 poz. 536. 90 Tamże, poz. 538. 91 Poznański Dziennik Wojewódzki 1934 nr 41 poz. 517. 92 Dz. U. 1937 Nr 46 poz. 350. 29

Poznański Dziennik Wojewódzki 1934 nr 41 poz. 536

30

Poznański Dziennik Urzędowy 1934 nr 41 poz. 538

31

Fragment mapy administracyjnej II Rzeczpospolitej z 1938 roku

Posiadamy pewne dane od gminie Nakło z lat 1935-1939. W skład Rady Gminy Nakło w latach 1935-1939 należeli 93 : Balzerowski Piotr, Rzepczyk Ignacy, Pajzderski Zdzisław, Przywecki Franciszek Siminczak Paweł Bembnista Antoni, Płotka Wojciech, Tuszyński Wiktor, Iwanowski Aleksander, Konieczny Franciszek, Kowalski Mikołaj, Kubiak Franciszek, Mathews Antoni, Mrówczyński Władysław, Piotko Wojciech, Simińczak Paweł, Sworski Michał, Woźny Władysław,

93 AP Bydgoszcz, Akta gminy Nakło, sygn. 9 i 12. 32

Musiał Władysław, Zahorska Józefa

W skład Zarządu Gminy wchodzili 94 :

Nazwisko i imię Funkcja Kochanowski Szczepan Wójt gminy Tuszyński Wiktor Podwójci Iwanowski Aleksander Ławnik Rzepczyk Ignacy Ławnik

Pieczęć gminy Nakło oraz podpis wójta Szczepana Kochanowskiego, który sprawował urząd do 1939 roku.

94 Tamże, sygn. 12. 33

Wiosną 1939 roku przeprowadzono kolejne wybory do rad gmin i rad gromadzkich. W skład Rady Gminy Nakło wybrano następujące osoby 95 :

Nazwisko i imię Miejscowość Belzerowski Piotr Trzeciewnica Dzwonkowski Jerzy Karnówko Iwanowski Aleksander Karnowo Konieczny Franciszek Rozważyn Kaczmarek Józef Suchary Musiał Ludwik Broniewo Nowak Roman Dębowo Pajzderski Zdzisław Kosowo Rzepczyk Ignacy Suchary Tuszyński Wiktor Paterek Wiśniewski Ignacy Małocin Wojciechowski Maksymilian Dębowo Wronkowski Władysław Polichno Woźny Władysław Paterek Zahorska Józefa Olszewka Żakowski Mieczysław Trzeciewnica

Wykazy radnych gromadzkich od 1939 roku 96 :

Gromada Nazwisko i imię Karnowo Ciepluch Wojciech, Depta Bronisław, Franas Łukasz, Górski Walerian, Iwanowski Aleksander, Jaranowski Stanisław, Kabatek Roman, Kaczmarek Jan, Karnowski Jan, Kirski Józef, Leśniewski Jan, Lipkowski Franciszek, Nowak Tadeusz, Paradowski Stanisław, Ryszewski Stefan, Wabich Wawrzyniec Karnówko Bała Antoni, Cichy Andrzej, Dzwonkowski Jerzy, Jendykiewicz Maksymilian, Kalka Wojciech,

95 Tamże, sygn. 15. 96 Tamże, sygn. 15. 34

Kordylewicz Wawrzyniec, Najderek Antoni, Sobieraj Wincenty, Stagienta Roch, Szpek Ignacy, Walczak Jan, Kubiak Franciszek, Małocin Bembnista Antoni, Chyła Ignacy, Graczykowski Piotr, Kocięcki Julian, Łoś Leon, Musiał Jan, Niemczyński Mikołaj, Olejniczak Józef, Pilarski Ignacy, Rzendkowski Władysław, Stefaniak Jan, Wiśniewski Ignacy, Kwapich Jan, Olszewka Birschel Herman, Doering Werner, Eppel Władysław, Erdmann Paweł, Goliński Franciszek, Gruszczyński Franciszek, Kowalska Helena, Mikołajczak Tomasz, Reinholz Herbert, Rzetnkowski Franciszek, Słomski Antoni, Szpara Józef, Walkowiak Feliks, Wandel Albert, Wawrzon Franciszek, Zahorska Józefa, Sołdan Stanisław Paterek Ćwikła Nepomucen, Draheim Wacław, Grubich Franciszek, Jarka Bronisław, Jarka Jan, Kasak Michał, Klorek Ludwik, Lempracht Maksymilian, Leppert Józef, Loferski Władysław, Markowski Franciszek, Orzechowski Czesław,

35

Piszczek Jan, Pochylski Józef, Roguszka Stanisław, Sell Józef, Simińczak Paweł, Śmigaj Marcin, Sottek Aleksy, Tuszyński Franciszek, Wesołowski Wincenty, Woźny Władysław Polichno Bochiński Franciszek, Boelke Willy, Budzyński Tomasz, Ewald Eryk, Gudzowski Stanisław, Hałas Władysław, Heleniak Antoni, Łagan Wincenty, Łapaczyński Józef, Michalewski Władysław, Redmann Alfred, Sworski Bernard, Szkudlarek Franciszek, Wronkowski Władysław, Wyrwiński Antoni, Żmich Antoni Rozważyn Belica Antoni, Broś Jan, Brzykcy Marcin, Brzykcy Michał, Chałabiś Wojciech, Filipiak Władysław, Gonia Piotr, Kaniewski Wincenty, Kaźmierczak Leon, Konieczny Franciszek, Nowacki Walenty, Pochylski Leon, Suchary Gałka Maksymilian, Grzegorczyk Roman, Hass Stanisław, Jasiński Paweł, Kot Antoni, Krzywik Adolf, Nitka Walenty, Plener Oswald, Poczekaj Franciszek, Rzepczyk Ignacy, Strzelewicz Romuald,

36

Wysocki Lucjan, Kaczmarek Józef Trzeciewnica Belzerowski Piotr, Bruski Florian, Ćwik Józef, Dzikowski Kazimierz, Galwas Walenty, Gołata Bartłomiej, Holec Paweł, Kałużny Stefan, Kawczyński Feliks, Krzyżan Józef, Leppert Paweł, Pawlak Ignacy, Pilarczyk Antoni, Trybuszewski Władysław, Żakowski Mieczysław, Żuchelkowski Józef

Miasto Nakło, gmina Nakło w powiecie wyrzyskim, gmina Ślesin w powiecie bydgoskim oraz Samoklęski Małe w powiecie szubińskim funkcjonowały do jesieni 1939 roku.

37

II WOJNA ŚWIATOWA

1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. W jej pierwszych dniach okolice Nakła znalazły się pod okupacją niemiecką. Na początku października 1939 roku, na mocy dekretu Hitlera województwo poznańskie wcielono do III Rzeszy nadając nowej prowincji niemieckiej nazwę Kraj Warty (Wartheland )97 . Północne tereny dawnego województwa poznańskiego (między innymi powiaty wyrzyski i bydgoski) włączono do nowo powołanej prowincji niemieckiej Gdańsk-Prusy Zachodnie. Prowincję podzielono na rejencje (wzorem Niemiec) i powiaty (zachowane dawne powiaty). Nakło należało do powiatu wyrzyskiego w rejencji bydgoskiej. Wschodnie tereny dzisiejszej gminy należały do powiatu bydgoskiego, w tej same rejencji. Natomiast Wieszki należały już do powiatu szubińskiego w Kraju Warty. Był to czas ograniczenia praw ludności polskiej, germanizacji, rozwiązano wszelkie polskie urzędy i instytucje. Do wykonywania zadań samorządowych gmin wiejskich utworzono w powiatach tak zwane związki gmin. Miały one spełniać zadania niezastrzeżone dla innych urzędów. Do zadań związku samorządowego należały: przebudowa i rozbudowa, utrzymanie i naprawa dróg powiatowych 98 . W czasie wojny rozbudowano urząd gminy, aby zapewnić sprawny pobór podatków i kontyngentów. Okupacja niemiecka trwała do początku 1945 roku.

97 M. Bandurka, Zmiany administracyjne i terytorialne ziem województwa łódzkiego w XIX i XX wieku , Łódź 1995, s. 106. 98 Tamże.

38

LATA 1945-1972

W początkach 1945 roku Nakło zostało zajęty przez Armię Czerwoną i wkrótce potem przekazany w ręce polskiej administracji. Powrócono do przedwojennych podziałów administracynyjnych. Miasto Nakło oraz gmina Nakło w powiecie wyrzyskim powróciły do województwa pomorskiego. To samo odnosiło się do gminy Ślesin (powiat bydgoski) oraz Samoklęski Małe w powiecie szubińskim 99 . W 1950 roku zmieniono nazwę województwa pomorskiego na województwo bydgoskie 100 . W ustroju miast i gmin początkowo opierano się na przedwojennych rozwiązaniach ustrojowych, tylko z niewielkimi zmianami. Jeszcze w 1944 roku władze PKWN-u wprowadziły także nowe rozwiązania ustrojowe. Ustanowiono, wzorem ZSRR, rady narodowe. W dniu 11 września 1944 roku wydano dekret o organizacji i zakresie działań rad narodowych 101 . Rady narodowe stanowiły uspołecznioną formę sprawowania administracji 102 . Rady narodowe to była instytucja nieznana w społeczeństwie i podchodzono do niej z nieufnością. Rady narodowe zostały włączone w skład systemu samorządowego. Ostateczny kształt organizacji samorządu lokalnego został określony na mocy dekretu z 23 listopada 1944 roku 103 Zagwarantowano istnienie wspólnot samorządowych gminnych, powiatowych i wojewódzkich z własnym majątkiem i osobowością prawną. Wspólnota samorządowa posiadała swoje organy wykonawcze – zarządy oraz uchwałodawcze – rady narodowe. Zakres działań organów regulowały przepisy przedwojenne (z 1933 roku). Jednocześnie rady narodowe na mocy innych przepisów stanowiły organy władzy państwowej o szczególnych kompetencjach kontrolnych. Organem rad narodowych były prezydia rad narodowych, złożone z przewodniczącego, zastępcy i kilku członków. To właśnie prezydia rad narodowych z czasem zaczęły przejmować funkcje zarządów miast i gmin. Organ ten działał kolegialnie, zbierając się na sesjach. 104

99 Dz. U. 1944 nr 2 poz. 8. 100 Dz. U. 1950 Nr 28 poz. 255. 101 Dz. U. 1944, nr 5, poz. 22. 102 Tamże. 103 Dz. U. 1944, nr 14, poz. 74. 104 Tamże. 39

MIASTO NAKŁO W OKRESIE POWOJENNYM

W miastach organem uchwałodawczym stała się miejska rada narodowa wybierana tylko częściowo pr zez mieszkańców. Radnych powoływały organizacje społeczne i polityczne. Miejska rada narodowa sprawowała także kontrolę nad ogółem jednostek administracji miejskiej. Z grona radnych wybierano prezydium; przewodniczącego, zastępcę i trzech członków. Powoływano także komisje miejskie. Organem zarządzającym i wykonawczym były zarządy miejskie powoływane przez miejską radę narodową. Składały się z burmistrza, zastępcy i członków zarządu. W zarządach miejskich (magistratach) funkcjonowały działy: organizacyjny, finansowo-budżetowy, gospodarki miejskiej i administracji społecznej. Od 1950 roku miasta stały się częścią jednolitej administracji państwowej. Organem uchwałodawczym była miejska rada narodowa. organem uchwałodawczym i zarządzającym prezydium miejskiej rady narodowej (przewodniczący, zastępca, sekretarz i członkowie) 105 . Po 1950 roku dawny majątek miejski przeszedł na własność Skarbu Państwa. Kompetencje władz nie były początkowo ściśle określone. Zasadą ówczesnego systemu była dominacja władz powiatowych - powiatowej rady narodowej i jego prezydium. Miasta i gminy mogły funkcjonować tylko w obszarach niezastrzeżonych dla władz powiatowych 106 . Dopiero ustawa o radach narodowych ze stycznia 1958 roku dokładnie podzieliła kompetencje 107 . Na podstawie ustawy o radach narodowych z 1958 roku do zadań miejskich rad narodowych wchodziły sprawy (art. 21.3):

• Miejskich elektrowni i gazowni, zakładów wodociągowych, kanalizacyjnych i oczyszczania miasta oraz przedsiębiorstw komunikacji miejskiej, jak również budowy i utrzymania dróg, ulic, placów i mostów, • Zarządu budynków mieszkalnych, hoteli miejskich, gospodarki terenami, • Miejskich zakładów produkcyjnych i jednostek usługowych, • Zabezpieczenia właściwego pomieszczenia i obsługi gospodarczej szkół podstawowych oraz prowadzenia przedszkoli,

105 Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130. 106 Tamże. 107 Dz. U. 1958, nr 5, poz. 16 (tekst ujednolicony Dz.. U. 1975, nr 26, poz. 139). 40

• Teatrów, instytucji muzycznych, archiwów, miejskich domów kultury i świetlic, bibliotek powszechnych, • Lecznictwa otwartego, izb porodowych i punktów położniczych oraz żłobków 108

Dochody rad narodowych pochodziły: z wpłat podległych radzie narodowej przedsiębiorstw państwowych i zakładów, wpłat za korzystanie ze świadczeń i usług oraz dochodów majątkowych i administracyjnych jednostek podległych radzie narodowej, wpłat z podatków i opłat terenowych oraz udziałów w dochodach budżetu centralnego 109 . Miastem zarządzało na co dzień prezydium miejskiej rady narodowej z przewodniczącym na czele. Mniej więcej co miesiąc zbierała się miejska rada narodowa powołująca komisje miejskie. Typowe komisje w miastach to: planowania gospodarczego i budżetu, handlu i zaopatrzenia Ludności, oświaty i kultury oraz zdrowia i opieki społecznej. Miejska rada narodowa i prezydium pracowały przy pomocy urzędu miasta, który dzielił się na referaty: finansowy, gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, ogólno- administracyjny i urzędu stanu cywilnego. Na czele referatów i USC stali kierownicy 110 . Powyższy ustrój miasta funkcjonował do końca 1972 roku. Od stycznia 1973 roku weszła w życie nowa ustawa o radach narodowych 111 , która objęła także miasta wprowadzając do systemu prawnego naczelnika miasta. Kompetencje prezydium miejskiej rady narodowej przejął naczelnik miasta. Nadal działała miejska rada narodowa jako organ uchwałodawczy. W takim ustroju miasto Nakło funkcjonowało do końca 1975 roku. Miasto Nakło po II wojnie światowej zachowało swoje granice z czasów przedwojennych. Dopiero z dniem 1 stycznia 1972 roku z gromady Nakło wyłączono obszar 16,89 ha i włączono do miasta Nakło. 112

108 Tamże. 109 Dz. U. 1958, nr 44, poz. 214; M. Kallas, A. Lityński, Historia ustroju i prawa Polski Ludowej , Warszawa 2000, s. 61. 110 Tamże. 111 Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312. 112 Dz. U. 1971, nr 37, poz. 339. 41

SPIS RADNYCH MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ NAKŁO NAD NOTECIĄ

Kadencja 1955-1957 113 Kadencja 1958-1961 114 Ptaszyński Zdzisław, Wrzyszczyński Bernard, Kozakiewicz Janina, Tomczak Józef, Maciejewski Bronisław, Bukowski Józef, Lota Antoni, Ryczek Edmund, Podciborski Zygmunt, Ruciński Wacław, Dywelski Henryk, Paleczny Jan, Ruciński Wacław, Ciepłuch Edmund, Kowalski Antoni, Witowski Bolesław, Wołowski Edmund, Strzelecki Władysław, Borzyszkowski Bronisław, Guss Stefan, Ziemkowski Jan, Stachowiak Jadwiga, Woś Stanisław, Niemczewski Stanisław, Mueller Otton, Podciborski Zygmunt, Konkol Leon, Szplitt Michał, Arndt Zofia, Fąfara Adam, Janik Stanisław, Kosmala Roman, Musiał Janina, Adamczyk Zygmunt, Wolska Jadwiga, Macierzyński Teodor, Bielicka Barbara, Rolof Mieczysław, Pędzińska Krystyna, Lunitz Aleksy, Bladzich Władysław, Somrowski Kazimierz, Pawłowski Eugeniusz, Wierzewski Stanisław, Mamach Jan, Kufel Czesław, Wrzyszczyński Bernard, Biela Marian, Wianecka Helena, Wianecka Helena, Macierzyński Teodor Grzybowski Kazimierz, Chyła Leon, Bonkowski Władysław, Boniek Kazimierz, Kubiński Czesław, Błowacki Jan, Kaczyński Karol, Dywalski Henryk, Kramrz Tadeusz, Mielko Michał, Korzeniowski Józef, Ciepły Stanisław, Janik Stanisław, Kubiszewski Marian, Molka Antoni

113 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1954, nr 14, poz. 152. 114 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1958, nr 3, poz. 13. 42

Kadencja 1961-1965 115 Kadencja 1965-1969 116 Paleczny Jan, Kinderman Eugeniusz, Wrzyszczyński Bernard, Woś Stanisław, Kinderman Eugeniusz, Klimek Brunon, Krysińska Urszula, Bartold Jerzy, Skaliński Bronisław, Ormiński Stanisław, Macierzyński Teodor, Iwanek Bolesław, Komar Zbigniew, Palicka Anna, Kaczyński Karol, Kucharski Marian, Grus Jan, Boniek Kazimierz, Wesołowski Józef, Wiśniewski Tadeusz, Boniek Kazimierz, Chyła Leon, Starosiak Edward, Kosmatka Franciszek, Jarka Franciszek, Gorączka Barbara, Rola Aleksy, Tadych Łucjan, Guss Stefan, Adamczyk Zygmunt, Brzozowski Stanisław, Rola Aleksy, Dobosz Marianna, Draeger Henryk, Ruciński Wacław, Niespodzianka Irena, Draeger Henryk, Skaliński Bronisław, Wierzewski Stanisław, Grod Jadwiga, Tyll Edmund, Wronka Jadwiga, Sobczak Anna, Wlazło Czesław, Kosmatka Franciszek, Sowa Genowefa, Ziomkowski Jan, Haszcz Edmund, Stachowiak Jadwiga, Grzybowska Adela, Janik Stefan, Bukowski Józef, Ciepły Stanisław, Zalewski Tadeusz, Bukowski Józef, Sulikowski Jan, Kubiszewski Marian, Mrotek Jan, Fischbach Zofia, Stankowski Andrzej, Rolof Mieczysław, Kubiszewski Marian, Wachowicz Czesław, Jakubek Mieczysła,w Strzelecki Bolesław, Strzelecki Bogdan, Kozłowska Barbara, Przygoda Jan, Gabryszewski Jan, Paleczny Jan, Woś Stanisław, Biniakowska Klara, Matysiak Felicja, Wachowicz Czesław, Gębarowski Kazimierz, Stencel Józef, Kowalski Czesław, Kowalski Czesław, Molka Antoni, Wegner Alojzy

115 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1961, nr 4, poz. 51. 116 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1965, nr 9, poz. 103. 43

Kadencja 1969-1973 117 Kadencja 1973-1977 118 Wachowicz Czesław, Żyliński Eugeniusz, Kowalski Czesław, Pawlak Halina, Iwanek Bolesław, Kozłowska Irena, Jakubek Mieczysław, Kaliski Edmund, Kucharski Marian, Ratkiewicz Wojciech, Klimek Brunon, Ksobiak Wacław, Kosmatka Franciszek, Tomaszewski Franciszek, Kończak Stefania, Stachowski Dobromir, Wlazło Czesław, Świtalski Tadeusz, Lamprecht Alicja, Kalamon Tadeusz, Adamczyk Zygmunt, Strzelecki Bolesław, Baliniak Edmund, Kosmatka Franciszek, Wiśniewski Tadeusz, Korpal Stefan, Woś Stanisław, Lamprecht Alicja, Grod Jadwiga, Dęba Róża, Czarkowski Marian, Baranowski Stefan, Dreager Henryk, Brzozowska Janina, Łukomski Kazimierz, Rugowski Kazimierz, Skaliński Bronisław, Giersz Józef, Jakóbczak Marianna, Woś Stanisław, Giersz Józef, Wiśniewski Tadeusz, Bukowski Józef, Czarkowski Marian, Ksobiak Jadwiga, Karnikowska Marianna, Wronka Jadwiga, Grubich Zdzisław, Świt Jadwiga, Klimaszewski Wiktor, Strzelecki Bolesław, Małkowski Andrzej, Stencel Józef, Nowak Henryk, Zalewski Tadeusz, Draeger Henryk, Piekarski Bogusław, Nowak Ryszard, Szukaj Wojciech, Zdanowicz Fryderyk, Grzybowska Adela, Zabrocka Elżbieta, Kubiszewski Marian, Bankiert Konrad, Paleczny Jan, Baliniak Edmund, Sobecki Alojzy, Pankowski Ryszard, Deba Róża, Iwanek Bolesław, Stańczyk Kazimierz, Zalewski Tadaeusz, Mrotek Jan, Smolińska Danuta Niespodziana Irena, Korpal Stefan

117 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1969, nr 7, poz. 100. 118 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1973, nr 16, poz. 207. Radni zasiadali potem we wspólnej Miejsko-Gminnej Radzie Narodowej. 44

GMINNE RADY NARODOWE NAKŁO i ŚLESIN 1945-1954

Jak wspomniano wyżej po wojnie odrodziły się gminy Nakło i Ślesin. Ustrój gmin został zmieniony na podstawie dekretów o radach narodowych Gminne rady narodowe składały się z nie mniej niż 16 i nie więcej niż 36 radnych. Radnych jednak nie wybierano w demokratyczny sposób, lecz powoływano (delegowano) ich przez legalne organizacje polityczne i społeczne. Jednak tych „legalnych” partii i organizacji było bardzo niewiele. W ten sposób organy przedstawicielskie w gminach przejęli wkrótce zwolennicy nowej władzy. Uprawnienia gminnych rad narodowych były podobne jak przed wojną. Na czele gminnej rady narodowej stało tak zwane prezydium złożone z przewodniczącego, zastępcy i kilku członków. Była to nowość w systemie gminnym, przed wojną nie znano takiego rozwiązania. Był to także organ uchwałodawczy zbierający się na sesjach, tak jak gminna rada narodowa. Jego pozycja przypominała trochę zarząd gminy i z czasem przejmowała jego kompetencje, natomiast przewodniczący gminnej rady narodowej przejmował pozycję wójta. Przewodniczący prezydium jednak nie był etatowym pracownikiem urzędu gminy 119 . Organem wykonawczym powojennej gminy pozostał początkowo zarząd gminy, jednak jego ranga spadła do roli wykonawcy uchwał gminnej rady narodowej i prezydium. Systematycznie obniżono znaczenie wójta gminy. W ówczesnym urzędzie gminy pracowali: sekretarz gminy, referent finansowo- podatkowy, referent wojskowy, referent gospodarczo-społeczny, drogomistrz, kancelista oraz praktykant. Organami pomocniczymi dla gmin pozostały gromady (sołectwa), jednak zlikwidowano rady gromadzkie. Pozostał tylko sołtys wybierany przez ludność gromady.

119 Tamże. 45

Dane ze spisu powszechnego z 1946 roku. Miasto Nakło liczyło 9649 mieszkańców, natomiast gmina Nakło 5730 mieszkańców (Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku , Warszawa 1947, s. 43)

Ówczesny samorząd gminny zajmował się instytucjami oświatowymi, kulturalnymi, ochrony zdrowia, dróg lokalnych, gospodarki komunalnej, transportu. Dochody samorządu pochodziły z różnego rodzaju opłat administracyjnych, targowych, za korzystanie z urządzeń komunalnych, a także z pożyczek, dotacji Skarbu Państwa oraz dodatków do podatków państwowych (głównie podatek gruntowy). Gromady wiejskie w okresie powojennym działały w oparciu o dawne rozwiązania prawne. Nadal istniało zebranie gromadzkie na czele z sołtysem i radą gromadzką. Wspólnoty 46

gromadzkie organizowały życie zbiorowe swojej gromady. Jednak ich rola zaczęła być ograniczana. Formalnie rozporządzały majątkiem gromadzkim, jednak niewiele go pozostało, ponieważ został upaństwowiony. Władze komunistyczne wprowadziły bowiem podział majątku na państwowy, spółdzielczy i prywatny. Grunty gromadzkie i majątek gromadzki w tym podziale przeszły na własność państwa. Rok 1950 jest przełomowy dla dziejów polskiego samorządu. Wtedy to na mocy ustawy z 20 marca 1950 roku O terenowych organach jednolitej władzy państwowej 120 zniesiono w Polsce samorząd terytorialny. Zlikwidowano wszelkie pozostałości przedwojennego prawodawstwa samorządowego, likwidacji uległy nawet urzędy wójta i starosty powiatowego. Przejęto w pełni wzorce radzieckie. Gminna rada narodowa podlegała powiatowej radzie, ta natomiast wojewódzkiej rady narodowej. Na szczycie systemu rad narodowych stała, od 1952 roku, Rada Państwa 121 . Wszelkie decyzje niższej rady narodowej mogły być uchylone przez radę zwierzchnią. W gminach wszelkie funkcje uchwałodawcze i wykonawcze przejęły rady narodowe i ich prezydia. W prezydium zasiadali: przewodniczący, zastępca przewodniczącego, sekretarz prezydium i członek prezydium. Ten organ przejął funkcje dawnego zarządu gminy. Przewodniczący i sekretarz prezydium przeszli na stały etat w urzędzie gminy (zwanym odtąd prezydium gminy). W tym okresie funkcjonowały referaty: ogólno-administracyjny, finansowy, spraw socjalnych i kulturalnych, wojskowy i spraw rolnych. Sołtysi do tej pory podlegali wójtom i starostom; od czasu wejścia przepisów z 1950 roku podlegali przewodniczącym gminnych rad narodowych. Po wojnie utrzymywał się podział na gromady wiejskie z sołtysami na czele. Nie miały one jednak żadnych uprawnień samorządowych. W 1952 roku w skład gminy Nakło wchodziło 12 gromad: Broniewo, Dębowo, Karnowo, Karnówko, Kosowo pod Nakłem, Małocin, Olszewka, Paterek, Polichno, Rozważyn, Suchary, Trzeciewnica. 122

120 Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130. 121 Wtedy to uchwalono konstytucję zastępującą nazwę Rzeczpospolita Polska na Polska Rzeczpospolita Ludowa. 122 Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa, s. 61. 47

W skład prezydium GRN Nakło w roku 1951 wchodzili 123 : Nazwisko i imię Funkcja Ciepły Stanisław Przewodniczący prezydium Grabarski Franciszek Zastępca przewodniczącego Koniec Paweł Sekretarz prezydium

Radnymi byli między innymi 124 :

Nazwisko i imię miejscowość Bieliński Edmund Olszewka Grabarski Franciszek Paterek Gonia Franciszek Trzeciewnica Męcfel Benedykt Paterek Smażyk Władysław Małocin Kłosiński Jakub Broniewo Mreła Alfons Broniewo

Gmina Ślesin w 1952 roku składała się z gromad: Gorzeń, Gumnowice, Michalin, Potulice, Samsieczno, Strzelewo, Ślesin, Ugoda i Występ 125 . W skład prezydium GRN w 1948 roku wchodzili 126 : Nazwisko i imię Funkcja Widziński Z. Przewodniczący prezydium Ollech Bronisław Zastępca przewodniczącego Gładyszewski Członek prezydium Niemczyński Członek prezydium Cholewczyński Członek prezydium

Ostantim wójtem gminy Ślesin był Jan Paszkiewicz (do maja 1950). W następnych latach na czele prezydium GRN stał Jan Sobieszczyk.

Powyżej pieczęć wójta gminy Ślesin z 1949 roku

123 AP Bydgoszcz, Akta GRN Nakło 1945-1954. 124 Tamże. 125 Tamże, s. 48. 126 AP Bydgoszcz, Powiatowa Rada Narodowa w Bydgoszczy. 48

Powyżej pieczęć gminnej rady narodowej z lat 40. XX wieku

W latach 50. XX wieku władze PRL-u chciały upodabniać nasz kraj do ZSRR. W Związku Radzieckim funkcjonowały niewielkie jednostki podziału administracyjnego sielsowiety, tworzące jednocześnie jeden obszar gospodarczy – jeden kołchoz lub sowchoz. Taki był wzorzec dla polskich władz. W końcu 1954 roku wszystkie gminy w Polsce zostały zlikwidowane, wprowadzono nowe jednostki podziału administracyjnego.

49

GROMADZKIE RADY NARODOWE

Jesienią 1954 roku zlikwidowano gminy wiejskie i powołano w ich miejsce gromady 127 (nie mylić z gromadami - sołectwami z lat 1934-1954). Gromady miały być niewielkimi jednostkami liczącymi maksymalnie 3 tysiące mieszkańców. Z reguły obejmowały maksymalnie kilka wsi. Na czele władz gromadzkich stała gromadzka rada narodowa - organ uchwałodawczy – wybierana w wyborach powszechnych, ale z jedynej listy wyborczej Frontu Jedności Narodu. Wybory do rad narodowych przeprowadzano: 5 grudnia 1954 roku, 2 lutego 1958 roku, 16 kwietnia 1961, 30 maja 1965 i 1 czerwca 1965. Kadencje trwały początkowo 3, od 1961 roku już 4 lata. Organem zarządzającym było prezydium gromadzkiej rady narodowej na które składali się: przewodniczący, zastępca, sekretarz prezydium i dwóch lub trzech członków. 128 Z tego grona tylko przewodniczący i sekretarz prezydium stali się stałymi pracownikami. Wszelkie sprawy urzędowe załatwiano w biurze gromadzkim. Było on z reguły w wynajętym mieszkaniu w siedzibie gromady. Stałymi pracownikami w biurze gromadzkim byli: przewodniczący, sekretarze prezydium i kilku pracowników - referentów. Pensje były bardzo niskie, praca zaś niewdzięczna. Polegała głównie na ściąganiu podatków i obowiązkowych dostaw płodów rolnych. Niewielkie gromady nie były wstanie przeprowadzić żadnych większych inwestycji bez pomocy ze strony powiatu. Wiele ważnych prac (na przykład drogowych) wykonywano szarwarkiem (do 1958 roku) 129 poprzez obowiązkowe świadczenie pracy przez poszczególnych mieszkańców gromady. Do 1958 roku kompetencje gromad były bardzo ograniczone i sprowadzały się w zasadzie do wykonywania poleceń władz powiatowych. Gromady podzielone były na wsie, na których czele postawiono tak zwanych „pełnomocników gromadzkich". Byli to przedstawiciele władz w poszczególnych wsiach. Rok 1956 był przełomowy w historii Polski. Zakończył się okres wiernego upodabniania kraju do ZSRR. Zrezygnowano nawet, z forsowanej wcześniej, pełnej kolektywizacji rolnictwa. W dwa lata później zmieniono ustrój gromadzki. Gromadom

127 Dz. U. 1954, Nr 43, poz. 191. 128 Tamże. 129 W następnych latach propagowano czyny społeczne, na przykład przy budowie dróg. 50

nadano większe uprawnienia 130 . Jednocześnie zaczęto łączyć gromady w większe terytorialnie jednostki. Tak jak poprzednio na czele gromady nadal stała gromadzka rada narodowa wybierana w wyborach powszechnych jako organ uchwałodawczy. Gromadzka rada narodowa powoływała komisje gromadzkie: mandatową, rolną, mienia gromadzkiego, finansowo-budżetową oraz kultury, oświaty i zdrowia. Organem wykonawczym rady narodowej było nadal prezydium, jednak z tego grona wyłączono sekretarza prezydium. Prezydium wspólnie reprezentowało gromadę na zewnątrz, chociaż stałym pracownikiem gromadzkim pozostawał tylko przewodniczący. Cechą charakterystyczną okresu od 1950 roku było mało wyraziste rozgraniczenie między organami uchwałodawczymi i wykonawczymi. Kompetencje gromadzkich rad narodowych i prezydium wzajemnie się przenikały. W nowym systemie powołano ważne stanowisko sekretarza gromadzkiego nadzorującego pracę biura gromadzkiego zatrudnianego na czas niezależny od kadencji 131 . Było to wzorowane na przedwojennych sekretarzach gminy. Sekretarz nadzorował pracowników biura gromadzkiego. Od końca lat 60. XX wieku w gromadach zatrudniano także zootechnika i agronoma gromadzkiego. Od 1958 roku w poszczególnych wsiach powołano ponownie sołtysów, w miejsce dotychczasowych pełnomocników gromadzkich. Sołtysów, jak dawniej, wybierała dana wieś na zebraniu wiejskim, jednak musieli oni uzyskać akceptację władz gromadzkich. Wyżej opisany ustrój gromadzki działał do 1972 roku. System ten był jednak dość mało efektywny, gdyż gromady były niewielkie, miały wąskie kompetencje, brakował w nich wykształconych urzędników. Z końcem 1954 roku w poszczególnych powiatach w województwie bydgoskim powołano gromady. Zanim powołano gromady przeprowadzono pewne drobne zmiany granic administracyjnych. Z gminy Nakło wyłączono część gromady Paterek stanowiącej obszar leśny leśnictwa Dąbrowa i włączono ją do powiatu szubińskiego. Z powiatu bydgoskiego, z gminy Ślesin wyłączono gromadę Występ i włączono ją do powiatu wyrzyskiego. 132 W latach 1954-1972 w powiatach bydgoskim i wyrzyskim działały następujące gromady wiejskie:

130 Dz. U. 1958, nr 5, poz. 16 (tekst ujednolicony Dz.. U. 1975, nr 26, poz. 139). 131 Nie wchodził w skład prezydium. 132 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63. 51

Powiat bydgoski.

GROMADA ŚLESIN 1954 - 1972

W skład gromady Ślesin z siedzibą GRN w Ślesinie, weszły obszary gromad: Ślesin, Gumnowice, Gorzeń, Potulice z gminy Ślesin. 133 W latach 1955-1957 przewodniczącym prezydium GRN był Franciszek Chmiel , natomiast zastępcą Antoni Czarnecki. Od lutego 1958 roku przewodniczącym został Jan Paszkiewicz, który kierował gromadą do końca jej działalności. Od początku działalności gromady, do jej zakończania w biurze gromadzkim pracowała sekretarz Wanda Pławska. Agronomem gromadzkim był Jerzy Paliszewski, zootechnikiem Maria Borowska134 . Gromada została uznana przez ówczesne władze wojewódzkie za przyszłościową i w 1960 roku do gromady włączono wsie: Teresin, Samsieczynek, Gliszcz, Michalin wraz z osadą Bogacin, Samsieczno wraz z miejscowością Marynin ze zniesionej gromady Teresin 135 . Gromada funkcjonowała do końca 1972 roku.

GROMADA TERESIN 1954 - 1959

Gromada Teresin z siedzibą GRN w Teresinie, weszły obszary gromad: Ugoda, Samsieczno i Michalin z gminy Ślesin oraz obszar gromady Gliszcz z gminy Mrocza z powiatu wyrzyskiego 136 . W latach 1958-1961 radnymi z Michalina byli: Józef Grubich i Ignacy Brzykcy. W następnych latach dołączył Leon Wybrański 137 . Gromada została zniesiona z końcem 1959 roku. Wsie: Teresin, Samsieczynek, Gliszcz, Michalin wraz z osadą Bogacin, Samsieczno wraz z miejscowością Marynin włączono do gromady Ślesin; wieś Ugoda wraz z miejscowościami Goncarzewy i Kasprowo włączono do gromady Sicienko. 138

133 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63. 134 AP Bydgoszcz, PGRN Ślesin. 135 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1959 nr 8 poz. 93. 136 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63. 137 AP Bydgoszcz, PGRN Teresin. 138 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1959 nr 8 poz. 93. 52

Powiat wyrzyski.

GROMADA KARNOWO 1954 - 1957

W skład gromady Karnowo z siedzibą GRN w Karnowie, weszły obszary gromad: Karnowo, Trzeciewnica z gminy Nakło. 139 Poniżej skład prezydium w okresie kadencji 1954-1957 140 : Nazwisko i imię Funkcja Pawlewski Jan Przewodniczący prezydium Czeszewski Edward Zastępca przewodniczącego Szymańska Anna Sekretarz prezydium Kabatek Roman Członek prezydium Szopiński Teofil Członek prezydium Staniczewski Kazimierz Członek prezydium

Gromada Karnowo została zniesiona z końcem 1957 roku. Z obszaru zniesionej gromady Karnowo oraz zniesionej gromady Karnówko utworzono gromadę Nakło nad Notecią z siedzibą GRN w mieście Nakle nad Notecią. 141

GROMADA KARNÓWKO 1954 - 1957

W skład gromady Karnówko z siedzibą GRN w Karnówku, weszły obszary gromad: Karnówko, Suchary, Kosowo pod Nakłem z gminy Nakło. 142 Gromada Karnówko została zniesiona z końcem 1957 roku. Z obszaru zniesionej gromady Karnówko oraz zniesionej gromady Karnowo utworzono gromadę Nakło nad Notecią z siedzibą GRN w mieście Nakle nad Notecią.143

139 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63. 140 AP Bydgoszcz, PGRN Karnowo. 141 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1957 nr 9 poz. 60. 142 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63. 143 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1957 nr 9 poz. 60. 53

GROMADA NAKŁO n/NOTECIĄ 1958 - 1972

Gromada Nakło n/Notecią z siedzibą GRN w mieście Nakle n/Notecią została utworzona w 1958 roku z obszarów zniesionych gromad Karnowo i Karnówko, 144 do gromady włączono również obszary wsi Olszewka i Lubaszcz ze zniesionej gromady Śmielin. 145 W 1960 roku do gromady włączono wieś Małocin ze zniesionej gromady Dębowo. 146 Kolejna zmiana administracyjna granic gromady miała miejsce z końcem 1961 roku, wówczas z gromady wyłączono sołectwo Kosowo i włączono je do gromady Mrocza. 147 W 1962 roku do gromady włączono obszar zniesionej gromady Paterek. 148 Z dniem 1 stycznia 1972 roku z gromady wyłączono obszar 16,89 ha i włączono do miasta Nakło. 149

GROMADA PATEREK 1954 - 1961

W skład gromady Paterek z siedzibą GRN w Paterku, weszły obszary gromad: Paterek (bez leśnictwa Dąbrowa), Rozważyn , Polichno z gminy Nakło, obszar gromady Występ z gminy Ślesin z powiatu bydgoskiego oraz obszar gromady Wieszki z gminy Samoklęski w powiecie szubińskim. 150 W latach 1954-1957 w skład prezydium wchodzili 151 :

Nazwisko i imię Funkcja Koniec Paweł Przewodniczący prezydium Grabarski Franciszek Zastępca przewodniczącego Wolska Urszula Sekretarz prezydium Ozdyk Feliks Członek prezydium Drapała Jan Członek prezydium Hadrych Marian Członek prezydium

144 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1957 nr 9 poz. 60. 145 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1957 nr 9 poz. 60. 146 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1959 nr 8 poz. 93. 147 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1961 nr 13 poz. 102. 148 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1961 nr 13 poz. 103. 149 Dz. U. 1971, nr 37, poz. 339. 150 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63. 151 AP Bydgoszcz, PGRN Paterek. 54

Od 1958 roku w skład prezydium wchodzili 152 :

Nazwisko i imię Funkcja Koniec Paweł Przewodniczący prezydium Sielska Stefania Członek prezydium Chałabiś Wojciech Członek prezydium Pietrzycki Stanisław Członek prezydium

Sekretarzem gromadzkim pozostawała Urszula Wolska. Gromada została zniesiona z końcem 1961 roku. Obszar zniesionej gromady włączono do gromady Nakło n/Notecią. 153

GROMADA ŚMIELIN 1954 - 1957

W skład gromady Śmielin z siedzibą GRN w Śmielinie, weszły obszary gromad: Śmielin, Anieliny, z gminy Sadki oraz gromada Olszewka z gminy Nakło nad Notecią 154 . Gromada została zniesiona z końcem 1957 roku. Wieś Śmielin i kolonię Ignalin włączono do gromady Sadki; wsie Anieliny i Łodzia oraz osadę leśną Wibitowo włączono do gromady Samostrzel,; wsie Olszewka i Lubaszcz włączono do gromady Nakło nad Notecią 155 . Radnymi z Olszewka w kadencji 1954-1958 byli: Leon Kaniewski, Manikowska Gertruda, Mizdalska Helena, Śliwiński Antoni 156 .

GROMADA DĘBOWO 1954 - 1959

W skład gromady Dębowo z siedzibą GRN w Dębowie, weszły obszary gromad: Dębowo, Broniewo, Małocin z gminy Nakło oraz gromada Wyrza (bez osiedla Matyldzin) z gminy Mrocza. 157

152 Tamże. 153 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1961 nr 13 poz. 103. 154 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63. 155 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1957 nr 9 poz. 60. 156 AP Bydgoszcz, PGRN Śmielin. 157 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63. 55

Gromada Dębowo została zniesiona z końcem 1959 roku. Wieś Broniewo została włączona do gromady Witosław; wieś Dębowo włączono do gromady Sadki; wieś Małocin włączono do gromady Nakło; wieś Wyrza włączono do gromady Mrocza. 158

Podział na gromady w 1958 roku (opracowanie własne)

158 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1959 nr 8 poz. 93. 56

Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63.

57

Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1954 nr 12 poz. 63.

58

WYKAZY RADNYCH GROMADZKICH

GROMADA NAKŁO NAD NOTECIĄ

Kadencja 1958-1961 159 Kadencja 1961-1965 160 Pawlewski Jan, Koniec Paweł, Stencel Marian, Bieliński Edmund, Szymański Jan, Figiel Stanisław, Ksobiak Jan, Muzolf Stanisław, Murek Alojzy, Krajewski Ryszard, Mays Jan, Nowak Czesław, Szopiński Teofil, Róża Franciszek, Strzelewicz Feliks, Pluczak Jadwiga, Kobza Bolesław, Nyka Władysław, Juszczyk Roman, Szopiński Teofil, Gumienny Kazimierz, Juszczyk Roman, Gulewicz Franciszek, Kobza Bolesław, Kieszkowski Zdzisław, Miłosiarny Zenon, Mucha Jan, Maik Andrzej, Kałużny Władysław, Dobecki Cyryl, Rybak Zygmunt, Murek Alojzy, Leppert Paweł, Kieszkowska Maria, Olszak Bronisław, Machoń Aleksander, Wendziński Bernard, Jurecka Weronika, Sieprawska Halina, Kałużny Władysław, Gromadzki Zygfryd, Rybak Zygmunt, Muzolf Stanisław, Mantaj Modest, Milczyński Franciszek, Leppert Paweł, Śliwiński Antoni, Wendziński Bernard, Bieliński Edmund Dytman Stefan

159 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1958, nr 3, poz. 13. 160 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1961, nr 4, poz. 51. 59

Kadencja 1965-1969 161 Kadencja 1969-1973 162 Bieliński Edmund, Jaskólski Sylwester, Przygoda Franciszek, Sielska Stefania, Krajewski Ryszard, Broś Jan, Koniec Paweł, Klóska Kazimierz, Sprengel Zygmunt, Pochylski Franciszek, Należyty Andrzej, Pipała Bolesław, Dobecki Cyryl, Budnik Edmund, Bombicki Grzegorz, Jaśkiewicz Józef, Juszczyk Roman, Krajewski Ryszard, Szopiński Teofil, Jabłoński Maksymilian, Mantaj Modest, Sawicki Konstanty, Strzelewicz Feliks, Janowiak Wincenty, Zawierucha Henryk, Karabasz Władysław, Rzepczyk Ignacy, Tojza Ambroży, Sobieszczak Antoni, Biniakowski Kazimierz, Nowak Teodor, Należyty Andrzej, Jeziorski Bronisław, Nyka Władysław, Broś Jan, Wolska Alicja, Kobierecka Wanda, Szopiński Teofil, Sielska Stefania, Juszczyk Roman, Wojciechowska Anna, Szpek Anna, Pietrołaj Ryszard, Krupiński Henryk, Matyka Aniela, Mantaj Modest, Jaskólski Sylwester, Plener Janina, Karabasz Władysław, Dembiński Walenty, Kłodziński Edwin, Jasiński Tadeusz, Lipski Władysław Zawierucha Henryk

161 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1965, nr 9, poz. 103. 162 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1969, nr 7, poz. 100. 60

GROMADA PATEREK

Kadencja 1955-1957 163 Kadencja 1958-1961 164 Kadencja 1961-1965 165 Grabarski Franciszek, Koniec Paweł, Sielska Stefania, Wolska Urszula, Ozdyk Feliks, Nowak Teodor, Sielski Klemens, Wolska Urszula, Sowa Tadeusz, Ozdyk Feliks, Lepper Antoni, Chrośniak Telesfor, Hadrych Marian, Nowak Teodor, Lepper Antoni, Rzeszotko Wiktoria, Hełpa Aleksandra, Simińczak Paweł, Jarka Jan, Draheim Jan, Grabarski Bronisław, Sell Mieczysław, Sielska Stefania, Hełpa Aleksandra, Broś Jan, Miś Ignacy, Szociński Walenty, Koniec Paweł, Ulatowski Władysław, Budnik Edmund, Walkowiak Zofia, Broś Jan, Olszanowski Wacław, Rogacki Nikodem, Jaśkiewicz Józef, Broś Jan, Juras Henryk, Chałabiś Wojciech, Belica Antoni, Hanzlik Mieczysław, Łasiński Czesław, Pietrzycki Stanisław, Drapała Jan, Jakielski Jan, Jakielski Jan, Klinowska Stanisława, Betscher Józef, Nowak Bogdan, Ludwiczak Zygmunt, Pietrzycki Stanisław, Jarczyński Jan, Kwaśniewski Antoni, Rogoziński Jan, Klinowska Stanisława, Górecki Ferdynand, Hanzlik Mieczysław, Jaskólski Sylwester Jutrowski Wiktor, Klinowska Stanisława Janicka Klara, Lewandowski Franciszek, Pipała Stefania

163 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1954, nr 14, poz. 152. 164 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1958, nr 3, poz. 13. 165 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1961, nr 4, poz. 51. 61

GROMADA KARNÓWKO

Kadencja 1955-1957 166 Jaranowski Zdzisław, Krause Janina, Najderek Antoni, Juszczyk Roman, Jendykiewicz Zygmunt, Lejko Wacław, Kubiak Marianna, Nowak Edmund, Brzeziński Zenon, Jarka Waleria, Pałka Józef, Rotkiewicz Piotr, Listosz Irena, Pluczak Jadwiga, Gulewicz Franciszek, Ziarnek Władysław, Leppert Marian, Błoch Józef, Strzelewicz Feliks, Rzepczyk Janina,

GROMADA KARNOWO

Kadencja 1955-1957 167 Czeszewski Edward, Pawlewski Jan, Należyty Andrzej, Kwasińska Krystyna, Szaruga Mieczysław, Kabatek Roman, Sitarz Janina, Muzolf Antoni, Kotowska Barbara, Gramza Leon, Ksobiak Jan, Nejman Kazimiera, Gomuła Jan, Szopiński Teofil, Splitt Antoni, Wędziński Bernard, Pietruszak Krystyna, Kałużny Władysław, Olszak Bronisław, Szymańska Anna, Staniszewski Kazimierz, Jankowski Leon

166 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1954, nr 14, poz. 152. 167 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1954, nr 14, poz. 152. 62

GROMADA ŚLESIN

Kadencja 1955-1957 168 Kadencja 1958-1961 169 Chmiel Franciszek, Czarnecki Antoni, Molenda Bernard, Paszkiewicz Leon, Czarnecki Antoni, Chmiel Franciszek, Michalski Edmund, Zadarecki Nikita, Szomek Marian, Pławska Wanda, Ziamek Florian, Gniot Jan, Paszkiewicz Leon, Nowicki Celestyn, Płuciennik Franciszek, Ślubowski Stanisław, Łukszted Kazimierz, Michalski Edmund, Wolnik Maria, Szomek Marian, Gębala Ludwik, Łuksztedt Kazimierz, Nowicki Celestyn, Oleś Albin, Pilichowski Zenon, Płuciennik Franciszek, Moskwa Antoni, Burchard Stanisław, Stożek Jan, Knop Józef, Puto Edward, Pilichowski Zenon, Pubanc Julina, Klisz Wiktor, Burchard Kazimierz, Pezała Franciszek, Gęsicka Gertruda, Sobczak Hieronim, Weselski Narcyz, Kuliński Ignacy, Klisz Wiktor, Weselski Narcyz, Maćkowiak Bronisław, Cholewczyński Józef, Jasik Leon Żbikowski Władysław, Krakowski Antoni

168 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1954, nr 14, poz. 152. 169 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1958, nr 3, poz. 13. 63

Kadencja 1961-1965 170 Kadencja 1965-1969 171 Kadencja 1969-1973 172 Paszkiewicz Jan, Kujawa Edmund, Kujawa Edmund, Burchard Stanisław, Janiszewski Władysław, Janiszewski Władysław, Knop Józef, Mróz Florian, Mróz Florian, Gniot Jan, Ciaciuch Edmund, Ciaciuch Edmund, Michalski Edmund, Popowicz Jakub, Bogdański Ryszard, Wolnik Maria, Skrzypińska Barbara, Paszkiewicz Jan, Nowicki Celestyn, Skarwecki Alfons, Staniszewski Ryszard, Czarnecki Antoni, Nowicki Celestyn, Karwowski Zbigniew, Piórkowska Teresa, Paszkiewicz Jan, Rossa Łucja, Miękczyński Jan, Wolnik Maria, Skarwecki Alfons, Woźniak Jan, Skwarny Marian, Jędrzyńska Władysława, Makowska Maria, Porzych Jerzy, Skwarny Marian, Łuczycka Maria, Gniot Jan, Zadarecki Nikita, Klisz Wiktor, Ruciński Mikołaj, Lewandowska Barbara, Leszczyński Zenon, Szomek Marian, Matuszczak Andrzej, Sałagan Kazimierz, Greczyńska Łucja, Woźniak Jan, Przemorski Julian, Miękczyński Jan, Wiśniewska Teresa, Pilichowski Zenon, Woźniak Jan, Stachowicz Jan, Rozenberg Alicja, Stachowicz Jan, Tomaszewski Józef, Brukwicki Franciszek, Klisz Wiktor, Klisz Wiktor, Ciaciuch Edmund, Szeloch Henryka, Szeloch Henryka, Kujawa Edmund, Pilichowski Zenon, Nowicki Celestyn, Janiszewski Władysław, Pezała Franciszek, Sałagan Kazimierz, Mróz Florian, Sałagan Kazimierz, Jendykiewicz Łucja, Popowicz Jakub Bartoszewicz Bohdan Stark Henryk

170 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1961, nr 4, poz. 51. 171 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1965, nr 9, poz. 103. 172 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1969, nr 7, poz. 100. 64

MIEJSKO-GMINNA RADA NARODOWA NAKŁO 1973-1990

Przełomowym wydarzeniem w dziejach polskiej administracji czasów PRL-u było powołanie na nowo gmin, często w przedwojennych granicach. Gminy te funkcjonują w większości po dziś dzień. Reforma weszła w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku 173 . Ustanowiono wyraźny podział między funkcjami uchwałodawczymi i wykonawczymi władz gminnych. Na czele władz lokalnych stała gminna (miejska) rada narodowa wybierana w wyborach powszechnych 174 . Był to organ dość liczny złożony z 20 do 50 radnych 175 . Gminna (miejsko-gminna) rada narodowa była organem uchwałodawczym. Z tego grona wyłaniano prezydium złożone z przewodniczącego 176 , zastępcy i członków prezydium będących jednocześnie przewodniczącymi komisji gminnych. Typowe komisje z tamtego okresu to: planu budżetu i finansów, rolnictwa, oświaty kultury i spraw socjalnych oraz ładu i porządku publicznego. Prezydium gminnej (miejsko-gminnej) rady narodowej reprezentowało gminę na zewnątrz, jednak przewodniczący nie pozostawał stałym urzędnikiem gminnym. W gminach powołano także urzędnika wzorowanego na przedwojennym burmistrzu czy wójcie - naczelnika gminy jako organ administracji państwowej. Podlegał on służbowo początkowo naczelnikowi powiatu, w następnych latach wojewodzie 177 . Postawiono na fachowość, naczelnik najczęściej posiadał wyższe wykształcenie. W ówczesnych gminach zyskał on spore uprawnienia, większe od dawnych przewodniczących gromadzkich rad narodowych, co było z korzyścią dla gmin. Naczelnika powoływał na czas nieokreślony przewodniczący wojewódzkiej rady narodowej po zaopiniowaniu przez daną gminną (miejsko-gminną) radę narodową. Organem pomocniczym naczelnika gminy był urząd gminy (miasta i gminy), który dzielił się na trzy zasadnicze piony: biuro urzędu gminy (z sekretarzem biura na czele), gminną służbę rolną (z kierownikiem) oraz urząd stanu cywilnego (z kierownikiem USC na czele). Każdy urzędnik gminy musiał posiadać przynajmniej średnie wykształcenie.

173 Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312. 174 Wybory do rad narodowych przeprowadzono 9 grudnia 1973 roku, 5 lutego 1978 roku, 17 czerwca 1984 roku i 19 czerwca 1988 roku. Najdłuższa była kadencja z lat 1978-1984, przedłużona z uwagi na stan wojenny. 175 W PRL-u bardzo wielką rolę przypisywano fikcyjnym wyborom. Jednocześnie im liczniejsza rada narodowa, tym bardziej „demokratyczna”. 176 Od połowy lat 70-tych do 1980 roku przewodniczącym obligatoryjnie był I-szy sekretarz komitetu gminnego PZPR. 177 Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312. 65

Większe terytorialnie gminy stanowiły w miarę samodzielne jednostki spełniające większość funkcji potrzebnych ludności. Była to nowość w systemie administracji PRL-u i przyznanie się do porażki systemu gromad. Jednostkami pomocniczymi gminy były sołectwa z sołtysami na czele, których wybierało zebranie wiejskie. Sołtysów musiały jednak zatwierdzić władze gminne. W ustawie dotyczącej gminnych rad narodowych dopisano, że przepisy o gminnej radzie narodowej i naczelniku gminy stosuje się odpowiednio do rady narodowej miasta i gminy oraz do naczelnika miasta i gminy (art. 82). W 1972 roku utworzono wiejską Nakło nad Notecią z siedzibą gminnej rady narodowej w mieście Nakle nad Notecią. W skład nowoutworzonej gminy weszły obszary sołectw: Bielawy, Chrząstowo, Karnowo, Karnówko, Lubaszcz, Małocin, Olszewka, Paterek, Polichno, Rozwarzyn, Suchary, Trzeciewnica, Wieszki i Występ ze zniesionej gromady Nakło n. Notecią 178 . Uchwała weszła w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku. W tym samym czasie (z dniem 1 stycznia 1973 roku) utworzono gminę Ślesin z siedzibą gminnej rady narodowej w Ślesinie. W skład nowo utworzonej gminy weszły obszary sołectw: Gliszcz, Gorzeń, Gumnowice, Michalin, Potulice, Samsieczno, Samsieczynek, Strzelewo, Ślesin i Zielonczyn ze zniesionej gromady Ślesin. 179 Urzędy Gmin Nakło oraz Ślesin rozpoczęły pracę 1 stycznia 1973 roku na mocy ustawy z 29 listopada 1972 roku O utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.180 Urząd funkcjonował w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r . w sprawie zakresu działania naczelnika gminy, organizacji i zadań urzędu gminy oraz niektórych spraw pracowniczych 181 . Naczelnikiem gminy Nakło został Eugeniusz Rotkiewicz, który pełnił funkcję do 1975 roku. Sekretarzem biura UG był Waldemar Zwierzycki 182 . Naczelnikiem gminy Ślesin był Kazimierz Kończal, sekretarzem biura UG Kopiec 183 . Z początkiem czerwca 1975 roku weszła w życie reforma administracji ustanawiająca dwustopniowy podział (zamiast trzystopniowego). Zlikwidowano powiaty, tworząc jednocześnie nowe, mniejsze województwa (zamiast 17 województw – 49).

178 Dz. U. WRN w Bydgoszczy 1972 nr 17 poz. 200. 179 Tamże. 180 Tamże. 181 Tamże. 182 AP Bydgoszcz, Urząd Gminy Nakło. 183 Tamże, Urząd Gminy Ślesin. 66

Gminy Nakło oraz Ślesin zostały włączone w skład województwa bydgoskiego 184 . W latach 1976-1977 przeprowadzono w całym kraju przegląd administracji gminnej. Wiele z gmin, według władz, nie spełniało swoich zadań. Władze wojewódzkie podjęły decyzję o likwidacji gminy Ślesin. Obszar zniesionej gminy Ślesin wszedł w skład gmin: Mrocza, Sicienko i Nakło nad Notecią. Z dniem 15 stycznia 1976 roku gmina Ślesin zakończyła działalność 185 . W skład gminy Nakło nad Notecią włączono sołectwa: Gorzeń, Gumnowice, Michalin (bez miejscowości Teresin), Potulice i Ślesin 186 . Nowa gmina Nakło położona była wokół miasta Nakło stanowiącego nadal samodzielną jednostkę administracyjną (Miejska Rada Narodowa). Dopiero od 1 stycznia 1976 roku połączono Gminn ą Radę Narodową Nakło z Miejską Radą Narodową Nakło w jedną Miejsko-Gminną Radą Narodową Nakło. Oznaczało to praktycznie połączenie miasta i gminy w jedną jednostkę administracyjną 187 . Naczelnik wspólnej jednostki został inż. Stanisław Grajek, zastępcą Stanisław Rutkowski. Sekretarzem Wydziału Ogólnego Biura Urzędu Miasta i Gminy został Waldemar Zwierzycki. Od 1978 roku przewodniczący Rady Narodowej Miasta i Gminy Stanisław Krajewski 188 . Gminy działały bez większych zmian ustrojowych do 1984 roku. Dopiero wtedy na mocy ustawy z 20 lipca 1983 roku o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego 189 zmieniono ustrój gmin wprowadzając między innymi rady sołeckie . Był to okres po stanie wojennym, kiedy to można zauważyć już pewne próby wprowadzenia do Polski nowego, bardziej demokratycznego systemu. Formalnie wprowadzono samorząd wiejski na poziomie sołectw. Ustawa pełna była frazesów o samorządności, jednak zapisy były dość pokrętne i różnie je interpretowano. To właśnie na podstawie tej ustawy powołano rady sołeckie i nadano sołectwom uprawnienia do samodzielnego decydowania o funduszach. Była to nowość w systemie administracji lokalnej. Wybory do rad sołeckich przeprowadzono jesienią 1984 roku, następne jesienią 1988 roku. Do typowych komisji gminnych dołączono ówcześnie komisję ds. samorządności. Latach 80. nastąpił też wzrost uprawnień gminnej rady narodowej w stosunku do naczelnika gminy (miasta i gminy). W poprzedniej dekadzie władze zwierzchnie narzucały

184 Dz. U. 1975, nr 17, poz. 92. 185 Tamże. 186 Dz. U. 1976 nr 1 poz. 12. 187 AP Bydgoszcz, Urząd Miasta i Gminy Nakło. 188 Tamże. 189 Dz. U. 1983, nr 41, poz. 185. 67

naczelnika, od lat 80. XX wieku to gminne (miejsko-gminne) rady narodowe wybierały naczelnika, jednak pod ścisłym nadzorem służb wojewódzkich. Wojewoda powoływał naczelnika, na wniosek gminnej rady narodowej. System gminnych (miejsko-gminnych) rad narodowych oraz organ administracji państwowej, jakim był naczelnik gminy został zlikwidowany w kwietniu 1990 roku, na podstawie ustaw uchwalonych przez Sejm kontraktowy w dniu 8 marca 1990 190 . Rozpoczął się nowy etap w historii miasta i gminy Nakło.

190 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1990 r. Nr 16, poz.95) 68

WYKAZ RADNYCH MIEJSKO-GMINNYCH

Kadencja 1973-1977 191 Kadencja 1978-1984 192 Sielska Stefania, Kubiński Alfons, Zamroczyński Paweł, Guziejko Henryk, Grabarski Franciszek, Przykłocki Eugeniusz, Klóska Kazimierz, Kaliski Edmund, Pochylski Franciszek, Łakomski Bogdan, Sell Mieczysław, Mańka Waldemar, Budnik Edmund, Grubich Zdzisław, Bielica Czesława, Wierzewski Andrzej, Skomiał Jan, Mróz Ludwik, Jaskólski Sylwester, Zdunek Teodor, Górecki Ferdynand, Sass Edmund, Stejenka Jan, Gaworski Henryk, Jabłoński Maksymilian, Doliński Mieczysław, Bągrowski Leszek, Draeger Henryk, Stępniak Henryk, Arndt Jerzy, Tojza Ambroży, Radziński Edward, Strzyżewska Maria, Szkuta Edward, Horodecki Telesfor, Bauman Jan, Konieczny Ryszard, Wienconek Zenon, Siudzińska Teresa, Iwanek Bolesław, Karabasza Emilia, Czapka Jerzy, Biniakowski Kazimierz, Kędzierski Feliks, Juszczyk Roman, Nowak Jan, Należyty Andrzej, Kosicka Bogusława, Grzybowska Jadwiga, Błaszak Henryk, Należyty Kajetan, Domisiewicz Barbara, Szczepaniak Henryk, Rybarczyk Władysław, Krajewski Ryszard, Giersz Józef, Sprengel Zygmunt, Gimińska Teresa,

191 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1973 nr 16 poz. 207. Jest to wykaz radnych gminnych. 192 Dz. Urz. WRN Bydgoszcz, 1978, nr 2, poz. 20. Wykaz radnych miasta i gminy. 69

Lewandowski Florian, Stepka Antoni, Majda Irena, Pankowski Ryszard, Nyka Władysław, Nowak Kazimierz, Bloch Gabriel, Tomas Ewa, Staniszewski Kazimierz, Trepczyński Jan, Rydziński Józef, Krajewski Stanisław, Narożny Jan, Sadzewicz Zenon, Pilarczyk Andrzej, Czarkowski Marian, Hoppe Małgorzata, Grabarkiewicz Mirosława, Nitka Irena Błażak Klementyna, Stępniak Henryk, Musielski Alfons, Horodecki Telesfor, Jędrzejczyk Kazimierz, Sprengel Zygmunt, Skiba Jan, Nowak Zygmunt, Należyty Kajetan, Nitka Irena, Nowakowski Jan, Żakowska Krystyna, Sałagan Kazimierz, Wierzchołowska Iwona, Zadarecki Nikita, Bednarek Ludwik, Rutkiewicz Barbara, Pawlak Edmund, Weselski Narcyz, Zieliński Jan, Gawroński Jan, Zadłużny Henryk, Koprowska Wanda, Sell Mieczysław, Gołębiowska Janina

70

Kadencja 1984-1988 193 Kadencja 1988-1990 194 Lamparska Anna, Kozłowski Bogdan, Zdanowicz Fryderyk, Trepczyński Jan, Kubiczek Witold, Mamach Bogusław, Kominiak Mieczysław, Masloch Maria, Stasińska Maria, Woźniak Marlena, Lamprecht Alicja, Świniarek Ryszard, Stępniak Henryk, Kubiński Marek, Kosicka Danuta, Grabarkiewicz Mirosława, Powalisz Henryk, Marach Marek, Gamla Stanisław, Ciesielski Tadeusz, Żygowski Sławomir, Rypak Halina, Sass Edmund, Piotrowska Małgorzata, Banach Barbara, Piasecki Stanisław, Mikołajczak Franciszek, Grubich Zdzisław, Grzegorek Ludwik, Kubacki Marian, Chrobak Henryk, Koźma Andrzej, Grabarkiewicz Mirosława, Bembnista Urszula, Sobkowiak Romuald, Nowak Marian, Coblewska Teresa, Kędzierski Feliks, Konieczna Aleksandra, Grzegorek Ludwik, Grubich Zdzisław, Smużyński Stefan, Kędzierski Feliks, Olszewski Henryk, Woźniak Jan, Szostak Kazimierz, Bełz Maria, Karamucki Zdzisław, Kalamon Tadeusz, Kubacka Irena, Wawrzyniak Witold, Zamroczyński Bogdan, Ratajczak Urszula, Ratajczak Urszula, Adamowski Adam, Sobol Tadeusz, Czarkowski Marian, Barczykowska Teresa, Nitz Renata, Gołąta Władysława, Bernaciński Andrzej, Jankowska Teresa, Bojko Andrzej, Waśniowski Edward,

193 Dz. Urz. Województwa Bydgoskiego, 1984, nr 1, poz. 18. 194 Dz. Urz. Województwa Bydgoskiego, 1988, nr 12, poz. 135. 71

Trepczyński Janm Sass Edmund, Sobol Tadeusz, Brząkowski Zdzisław, Jankowska Teresa, Cybulski Leon, Draeger Lechosław, Czajowski Eugeniusz, Ozga Grażyna, Smulski Mieczysław, Czajkowski Eugeniusz, Draeger Lechosław, Kubicki Stanisław, Baczyński Kazimierz, Karamucki Zdzisław, Jamnik Mieczysław, Szostak Kazimierz, Baran Zbigniew, Uliczek Jerzy, Ewich Anna, Gabryszewski Jan, Trzebiński Maciej, Cybulski Leon, Balcer Witold, Jarczyńska Halina, Kryger Felicja, Górniak Stanisław, Maławy Henryk, Koprowska Wanda, Górecki Zenon, Guzek Zygmunt, Mylcarek Marian, Kryger Felicja, Miłowski Tomasz, Reinke Janina, Marchlewski Jan, Sprengiel Zygmunt, Górski Karol, Jendykiewicz Czesław, Jagodziński Janusz, Opara Bernard, Sprengel Zygmunt, Nitka Leonard, Kubacka Małgorzata, Kubiński Wawrzyniec, Pisula Witold, Kubacka Małgorzata, Gumienna Maria, Sałagan Kazimierz, Ciaciuch Mieczysław, Niekrasz Jerzy, Dybalska Małgorzata, Balcer Witold, Szarlblewska Janina, Nowaczek Andrzej, Sałagan Kazimierz, Dera Konstanty, Gałka Benedykt, Pietruszewski Andrzej, Boiński Andrzej, Mucha Marek, Kolebacz Leszek, Szkudlarek Ireneusz, Tobolska Krystyna, Siwek - Mielcarzewicz Helena Kiersznicka Hanna

72

WSPÓŁCZESNA GMINA NAKŁO

W dniu 27 maja 1990 roku weszła w życie nowa ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 roku. 195 Tego dnia przeprowadzono pierwsze wybory do rad gminnych. Ustawa nadała samorząd i osobowość prawną gminom. Funkcję uchwałodawczą stanowi rada gminy wybierana w wyborach powszechnych. Organem wykonawczym był początkowo zarząd miasta (gminy) na czele z burmistrzem (w gminie wiejskiej wójtem), wybierany przez radę miejską. Od 2002 roku organem wykonawczym w gminie jest jednoosobowo burmistrz wybierany przez mieszkańców gminy w bezpośrednich wyborach. Pierwsza kadencja rad gminnych (1990-1994) była okresem wielu, niekiedy dość burzliwych i zaskakujących zmian. Wszyscy uczyli się demokracji lokalnej. Wybory do rad gminnych przeprowadzano 19 czerwca 1994 roku (kadencja 1994-1998), 11 października 1998 (kadencja 1998-2002), 27 października 2002 (kadencja 2002-2006; tego dnia po raz pierwszy wybierano bezpośrednio wójtów gmin), 12 listopada 2006 (kadencja 2006-2010) oraz 21 listopada 2010 roku (obecna kadencja 2010-2014). Do końca 1991 roku miasto Nakło i gmina wiejska Nakło stanowiły dwie oddzielne jednostki administracyjne. Z dniem 1 stycznia 1992 roku nastąpiło połączenie tych jednostek w jedną, wspólną gminę miejsko-wiejską. 196 Do końca 1998 roku gmina miejsko-wiejska Nakło wchodziła w skład województwa bydgoskiego. Z dniem 1 stycznia 1999 roku została włączona do województwa kujawsko- pomorskiego i nowo powołanego powiatu nakielskiego 197 . Współczesna Gmina Nakło nad Notecią liczy ponad 32 tysiące mieszkańców. Gmina obejmuję 186,97 km 2 powierzchni. Na gminę składa się miasto Nakło nad Notecią oraz 20 sołectw: Bielawy, Chrząstowo, Gorzeń, Gumnowice, Karnowo, Karnówko, Kazin, Lubaszcz, Małocin, Michalin, Minikowo, Olszewka, Paterek, Polichno, Potulice, Rozwarzyn, Suchary, Ślesin, Trzeciewnica, Wieszki i Występ. Burmistrzem Miasta i Gminy jest Pan Sławomir Napierała.

195 Dz. U. 1990, nr 16, poz. 95. 196 Dz. U.1991 nr 87 poz. 397. 197 Dz. U. 1998, nr 96, poz. 603. 73

WYKAZ RADNYCH MIASTA I GMINY 1990-2014 Kadencja 1990-1994 Kadencja 1994-1998 Wiesław Kotowski – przewodniczący Tomasz Kielak – przewodniczący Adam Sokala – z-ca przewodniczącego Bernard Kończak – z-ca przewodniczącego Jerzy Wdowiak – z-ca przewodniczącego Jan Krasowski – z-ca przewodniczącego Jan Betscher Jerzy Toczko – z-ca przewodniczącego Andrzej Boiński (zrzeczenie się mandatu) Barbara Ciesielska - Serówka Czesław Błaszczyński Andrzej Ciszewski Janusz Dąbrowski (wybory uzupełniające VI Władysław Gajewski 1996) Irena Guzek Antoni Domek Zbigniew Herzberg Stanisław Dubiel Ryszard Jabłkowski Małgorzata Dybalska Czesław Jakóbczyk Henryk Duchalski (wybory uzupełniające IX Zofia Jaskólska 1996, wygaśnięcie mandatu XII 1997) Andrzej Jedynak Władysław Gajewski (II kadencja) Albin Jędrzyński Janusz Hanasz Bolesław Kalisz Zbigniew Herzberg (II kadencja) Jerzy Nowicki Stanisław Juszczak Zenon Osiak Franciszek Karnowski Jadwiga Pawlak Mieczysław Klajda Mieczysław Smulski Henryk Kuczkowski Mirosław Stanik Tomasz Miłowski Genowefa Szczepańska Marian Mylcarek Henryk Trybuszewski Krzysztof Płotka (wybory uzupełniające II 1997) Józef Ukleja Benedykt Ptak (zrzeczenie mandatu XI 1996) Jacek Wiśnicki Tadeusz Sobol Helena Wojciechowska Adam Sokala (II kadencja) Edward Wolnik Henryk Stark Zygfryd Wolny Genowefa Szczepańska (II kadencja) Marian Walczyk (wygaśnięcie mandatu VI 1996) Renata Warczak Jacek Wiśnicki (II kadencja) Wiesław Wybrański Zdzisław Zburzycki Fryderyk Zdanowicz

74

Kadencja 1998-2002 Kadencja 2002-2006 Henryk Podejko – przewodniczący Jacek Czosnyka – przewodniczący 2002 – 2004 Czesław Błaszczyński (II kadencja) – I Bogdan Stachowski (II kadencja) – wiceprzewodniczący przewodniczący 2004 – 2006 Jan Grabarski – II wiceprzewodniczący Zenon Grzegorek – I wiceprzewodniczący Tadeusz Sobol (II kadencja) – burmistrz Janusz Dąbrowski (III kadencja) Janusz Dąbrowski (II kadencja) – członek Jan Grabarski (II kadencja) zarządu VI 2000 – X 2002 Bolesław Kalisz (III kadencja) Małgorzata Dybalska (II kadencja) – członek Danuta Kallas zarządu XI 1998 – VI 2000 Hieronim Kołaczek Zenon Figiel Anita Kozak-Sadowska Zbigniew Herzberg (II kadencja) – członek Krzysztof Ksobiak zarządu XI 1998 – II 1999 Jan Marciniak Dariusz Idczak Rafał Mróz Bolesław Kalisz (II kadencja) Marian Mylcarek (III kadencja) Waldemar Kędzierski Bartłomiej Pałubicki Tomasz Kielak (II kadencja) Henryk Podejko (II kadencja) Bernard Kończak (II kadencja) – członek zarządu Ewa Polkowska XI 1998 – VI 2000 Zbigniew Sadowski Józef Krzoska Dariusz Staliński (II kadencja) Andrzej Kubera – członek zarządu VI 2000 – X Jan Światłowski (II kadencja) 2002 Jolanta Tadych (II kadencja) Waldemar Mańka – członek zarządu IV 1999 – I Alina Zielińska 2001

Marian Mylcarek (II kadencja) Sławomir Napierała Czesław Olenkowicz (II kadencja) Sylwester Oleś – członek zarządu IV 1999 – X 2002 Anna Rybacka Bogdan Stachowski Dariusz Staliński Henryk Stark (II kadencja) Genowefa Szczepańska (III kadencja) Jan Światłowski – członek zarządu XI 1998 – X 2002 Renata Warczak (II kadencja) Jerzy Wdowiak (II kadencja)

75

Kadencja 2006-2010 Kadencja 2010-2014 Andrzej Jedynak (II kadencja) – przewodniczący Andrzej Jedynak (III kadencja) – Władysław Górski – wiceprzewodniczący przewodniczący Roman Świątek – wiceprzewodniczący Jan Grabarski (IV kadencja) – Tomasz Bzdawka wiceprzewodniczący Janusz Dąbrowski (IV kadencja) Małgorzata Dybalska (IV kadencja) – Małgorzata Dybalska (III kadencja) wiceprzewodnicząca Jan Grabarski (III kadencja) Krzysztof Błoński (zrzeczenie mandatu w trakcie Bolesław Kalisz (IV kadencja) kadencji) Szymon Karolczak Janusz Dąbrowski (V kadencja) Hieronim Kołaczek (II kadencja) Władysław Górski (II kadencja) Aleksandra Konieczna Ewa Haberska Krzysztof Ksobiak (II kadencja) Bolesław Kalisz (V kadencja) Czesław Kucharski Szymon Karolczak (II kadencja) Jan Marciniak Hieronim Kołaczek (III kadencja) Tadeusz Matczuk Aleksandra Konieczna Halina Mnichowska Tadeusz Matczuk Rafał Mróz (II kadencja) Halina Mnichowska (II kadencja) Grzegorz Nadolny Monika Młynarczyk (za Krzysztofa Błońskiego) Arkadiusz Szczepański Mieczysława Palicka Jan Światłowski (III kadencja) Henryk Podejko (III kadencja) Jolanta Tadych (III kadencja) Edward Pubanc Zdzisław Sell

Jan Światłowski (IV kadencja) Jolanta Tadych (IV kadencja) Adam Tchórzewski Kazimierz Wnuk

76

Kadencja 2014-2018 Katarzyna Borzych-Kubacka, Jan Grabarski, Ewa Haberska, Ewa Hoppe, Hieronim Kołaczek – Wiceprzewodniczący Rady, Zdzisław Sell, Józef Krzoska, Ryszard Kubiak, Mariusz Malikowski, Jan Marciniak, Tadeusz Matczuk, Monika Młynarczyk, Halina Mnichowska, Zbigniew Nadarzewski, Bernadeta Nowaczyk, Edward Pubanc, Jan Światłowski – Przewodniczący Rady, Jolanta Tadych, Paweł Wiśniewski, Kazimierz Wnuk- Wiceprzewodniczący, Antoni Żygowski

77

ANEKS 1 – SOŁTYSI GMINY NAKŁO

Sołectwo Dane osobowe Anielin Od 1920 roku sołtysem był Kazimierz Płotka, od 1929 roku Bronisław Wnuk. Bielawy W 1920 roku sołtysem gminy został Władysław Ważny. W następnych latach nie funkcjonowała gmina ani sołectwo Bielawy. Przed rokiem 1973 sołtysem tej wsi był Anastazy Kęsik. Od 1 września 1973 roku obowiązki po zmarłym sołtysie Anastazym Kęsiku przejęła jego córka Irena Tadych. W 1974 roku na sołtysa został wybrany Sulikowski Jan, który został wybrany również na następną kadencję w 1978 roku. Na podsołtysa w 1978 roku została wybrana Teresa Madziewicz. Od marca do lipca 2011 – Włodzimierz Różański, od sierpnia 2011 – Marta Różańska-Pasternacka, od 26 marca 2015 – Mieczysław Komorski Chrząstowo Pierwsza wzmianka o sołtysie tej wsi pochodzi z 1928 roku. Sołtysem był wówczas Wondziński. Od 1946 – p. Jaranowski, od 1952 – Maik. W 1954 roku na pełnomocnika gromadzkiego został wybrany Teofil Szopiński. Urząd sołtysa Teofil Szopiński pełnił od 1958 do końca lat 70. Podsołtysem w latach 1974 – 1982 był Stanisław Szczepaniak. W latach 90. sołtysem był Edmund Szopiński, od 7 lutego 2011 – Antoni Domek (rezygnacja 2 X 2015), od 19 XI 2015 – Ewa Kelm Gorzeń W 1951 sołtysem wsi Gorzeń był Józef Cholewczyński, który pełnił ten urząd od 1947. Podsołtysem od roku 1950 był Walenty Wojciechowski. W 1953 roku urząd sołtysa sprawował Narcyz Weselski, który w 1954 został powołany na pełnomocnika gromadzkiego. W 1958 roku na sołtysa został wybrany Jan Pezała, w 1959 roku zastąpił go Franciszek Pezała, który pełnił ten urząd do 1964 roku. Następnym sołtysem został wybrany Piotr Jaroszek, który pracował przez jeden rok. W dniu 13 lutego 1965 roku na sołtysa został ponownie wybrany Franciszek Pezała i pełnił ten urząd do 1967 roku. W dniu 30 czerwca 1967 roku został zatwierdzony na sołtysa Marian Krasowski, lecz 4 lipca 1967 roku urząd sołtysa przejął Kazimierz Ruciński i był sołtysem do 1971 roku. W wyborach w 1974 i 1978 roku na sołtysa został wybrany Marian Krasowski, a na podsołtysa Władysław Kwiatkowski. W następnych latach sołtysami byli: Leszek Kolebacz, Krzysztof Kwiatkowski, Piotr Gruszka (1999-2002) i Jerzy Mrówczyński (od 2002 r.) Gumnowice Od 1948 roku sołtysem wsi Gumnowice był Jan Oleś, a podsołtysem (od 1946 roku) Władysław Gawrych. W 1954 roku na pełnomocnika gromadzkiego powołano Zygmunta Wiekińskiegio. W latach 1958 – 1964 sołtysem wsi był Albin

78

Oleś, od 1964 roku do końca lat 70. sołtysem był Alfons Skarwecki. Podsołtysem w latach 70 – tych był Franciszek Ciszewski. W następnych latach funkcję pełnili: Jerzy Skarwecki (1999-2011), Zbigniew Stachowiak (2011-2015), od 27 marca 2015 – Anna Skarwecka. Karnowo W 1920 roku sołtysem wsi został Kazimierz Hass. W następnych latach sołtysem był niejaki Murek. W latach 1929 – 1933 sołtysem był Aleksander Iwanowski, po 1933 roku urząd sołtysa sprawował Stanisław Jaranowski. W 1936 roku podsołtysem został Łukasz Franas. W 1951 roku sołtysem tej wsi był Andrzej Maik. W 1954 roku na pełnomocnika gromadzkiego został powołany Mieczysław Szaruga. W wyborach wiejskich 8 kwietnia 1958 roku na sołtysa został wybrany Stanisław Lipkowski, który sprawował do 1978 roku. Następnie sołtysem został Romuald Górski. Podsołtysem w latach 70. był Bronisław Maślany. W następnych latach sołtysami byli: Karol Górski, Augustyn Bondyra (lata 90 do 2015.), od 17 marca 2015 Wioleta Marchlewska Karnówko Od 1920 roku sołtysem wsi był Karl Schüler. W latach 1929-1939 sołtysem wsi Karnówko był Franciszek Kubiak. W 1936 roku podsołtysem był Jan Wdowiak, który piastował to stanowisko również w 1951 roku. W 1954 roku na pełnomocnika gromadzkiego powołano Wacława Ziejko, który w 1958 roku został wybrany na sołtysa. W latach 70. sołtysem wsi był Marian Musiał, a podsołtysem Czesław Jendykiewicz. Od 1992 roku sołtysem pozostaje Wacław Mroczkowski. Kazin Od 23 lutego 2010 roku Anita Teodorska (rezygnacja 16 kwietnia 2013), od 16 maja 2013 Daria Jarząbek Lubaszcz W maju 1958 roku na sołtysa wybrano Hieronima Meller, lecz nie został zatwierdzony przez władz zwierzchnie i sołtysem została Stefania Werner. W 1973 roku sołtysem był Maksymilian Jabłoński. W latach 70. zniesiono sołectwo Lubaszcz i połączono je z wsią Olszewką. W czerwcu 2013 r. przywrócono sołectwo. Od 24 czerwca 2013 roku sołtysem jest Kamil Miśkiewicz. Małocin W latach 1920 - 1933 sołtysem wsi Małocin był Antoni Bembnista, w latach 1934 – 1939, jak również po wojnie, sołtysem był Józef Olejniczak. Podsołtysem w 1936 roku był Władysław Rzendkowski. Następnie sołtysami byli: Czesław Musiał i Czesław Nowak. Przed 1974 rokiem sołtysem był Eugeniusz Gajowy, który na sołtysa został wybrany również w 1974 roku. Na podsołtysa wybrano wówczas Zygmunta Sprengel, który w 1978 roku został sołtysem tej wsi. Na podsołtysa w 1978 roku wybrano Ryszarda Wojciechowskiego. W następnych

79

latach tą funkcję pełnili: Wiesław Olejniczak, a od 3 III 2011-5 III 2015 Jadwiga Mazur, od 5 marca 2015 Anna Sprengel-Król. Michalin Od 1948 roku sołtysem wsi Michalin był Jan Grubich, a podsołtysem Florian Mróz. W 1954 roku Jana Grubicha powołano na pełnomocnika gromadzkiego. Od 1958 roku do końca lat 70. urząd sołtysa sprawował Edmund Ciaciuch, podsołtysami byli: w 1974 roku – Zygmunt Cemel, a w 1978 Józef Fac. W następnych latach sołtysem był Mieczysław Mrówczyński (do 2011 roku), Agnieszka Kujawa (2011–2014), od 2014 roku Łukasz Kasprzyk. Minikowo Maria Cichoń (w latach 90.), Bolesław Jopek (2002-2007), Wiesław Nowicki w latach 2007-2009), Grzegorz Jankowski od 2011, rezygnacja 12 VIII 2013, od 2013 roku - Michał Płuciennik. Olszewka W 1921 roku sołtysem wsi został Wincenty Wesołowski. W latach 30. XX wieku sołtysem wsi Olszewka był Jan Płaczek. 15 lipca 1938 roku na sołtysa wsi wybrano Gruszczyńskiego. Przed wybuchem II w. sołtysem był p. Sołdan. Podsołtysem w latach 30. był Józef Szpara. Od 1946 r. Jan Tadych i następnie p. Klimczak. W 1951 roku sołtysem został Piotr Klimczak. W 1954 roku na pełnomocników gromadzkich wybrano: Helenę Mizdalską i Gertrudę Mańkowską, którą w 1955 roku zastąpił Kaniewski Leon. W 1958 roku na sołtysa wybrano Jana Kaniewskiego. Na początku lat 70. tych funkcję sołtysa sprawował Telesfor Horodecki, który na sołtysa został wybrany również w 1974 jak również w 1978 roku. Podsołtysem w 1974 i 1978 roku wybrany został Franciszek Olszyna. W latach 90. Sołtysem został Telesfor Horodecki, następnie od 1999 roku Ignacy Chwiłka, od 2011 Ryszard Kubiak. Paterek Tuż po I wojnie światowej wyróżniano dwie gminy; Paterek I i Paterek II. W pierwszej z nich sołtysem, od 1921 roku, był Jan Grubich, w drugiej Stanisław Hamerliński. W latach 1928-1937 sołtysem wsi Paterek był Wiktor Tuszyński, którego w 1938 roku zastąpił Piszczek. Podsołtysem w 1936 roku był Paweł Siminczak. W latach 50. sołtysem był Antoni Oleś. Jan Ozdyk. Przed rokiem 1974 jak również w wyborach w 1974 i 1978 roku na sołtysa wybrany był Jan Woźny, a podsołtysem był Franciszek Grabarski. Od 1994 roku sołtysem był Marian Mylcarek, od 2007 roku Zdzisław Sell, od 11 II 2011 – Mariusz Malikowski. Polichno Od 1921 roku sołtysem wsi był Augustyn Sztylka. Sołtysem wsi Polichno przed II wojną światową był Władysław Wronkowski, a podsołtysem Władysław Łopaczyński. W 1951 roku sołtysem wsi był Józef Jaśkiewicz, którego na sołtysa wybrano również w 1958 roku. W 1973 roku sołtysem wsi był Józef Jaśkiewicz.

80

W wyborach 1974 roku na sołtysa wybrano Józefa Jaśkiewicza, a na podsołtysa Jana Motykę, jednak po miesiącu tj. 4 marca 1974 roku na sołtysa wybrano Władysława Ziemskiego, a na podsołtysem został Aleksander Ruchała. W 1978 roku na sołtysa wybrany został Zygmunt Guzek, a na podsołtysa Franciszek Szczuka. Od 1995 roku sołtysem była Janina Reinke, od 1999 roku Jan Matyka, następnie Jadwiga Chmielewska (od 10 II 2011, rezygnacja), od 11 I 2012 – Teresa Stałowska. Potulice Od 1948 do 1954 roku sołtysem wsi był Bolesław Rosada, podsołtysem zaś Łucja Makiejniak (Makeniak). W latach 1958 – 1967 sołtysem był Heronim Sobczak. W 1967 roku na sołtysa wybrano Łucję Sobczak, ale dokumenty wskazują, iż w tym samym roku wybrano na sołtysa Jana Zielińskiego, który piastował ten urząd do 1978 roku. Podsołtysem w latach 1974 – 1978 był Franciszek Kowalski. Wiktor Kalisz. W wyborach w 1978 roku na sołtysa wybrano Zygfryda Pasztę, a na podsołtysa Jana Swobodę. W następnych latach sołtysami byli: Władysław Nalepa i Henryk Stark, W latach 90. sołtysem był Jerzy Lemańczyk, od 2007 roku Marek Małkowski, obecnie Tadeusz Matczuk (od 3 II 2013 r.). Rozwarzyn W latach 1928 – 1933 sołtysem wsi był Leon Kaźmierczak. W dniu 14 maja 1934 (Rozważyn) roku zgromadzenie gminne wsi Rozważyn większością głosów wybrało na sołtysa Franciszka Szocińskiego. Ówczesny wójt gminy Nakło nad Notecią – Kochanowski w piśmie do starostwa wyrzyskiego stwierdzał, że Szociński na sołtysa się nie nadaje ze względu na podeszły wiek (przekroczył 70 lat), bardzo osłabiony wzrok jak też w pisowni i czytaniu miał duże braki. Na sołtysa proponował Marcina Brzykcego. 7 października 1934 roku odbyło się przekazanie akt sołeckich przez Leona Kaźmierczaka przełożonemu gminy Władysławowi Wronkowskiemu. W latach 1934 – 1937 sołtysem był Konieczny, a podsołtysem Piotr Gonia. W 1951 roku sołtysem był Marian Stanecki. W dniu 11 kwietnia 1958 roku na sołtysa wybrano Antoniego Belicę. W 1973 roku sołtysem była Czesława Belica, którą wybrano również w wyborach w 1974 roku, podsołtysem był Stefan Ziółkowski. W 1978 roku sołtysem został Henryk Gruczka, a podsołtysem Władysław Ulatowski. Od 1999 roku sołtysem była Jadwiga Kudlińska, od 2009 roku Adam Broś (rezygnacja 29 VIII 2013), od 9 IX 2013 – Marzena Broś. Suchary Od 1921 roku sołtysem wsi był Piotr Bartoszek. W latach 1929 – 1933 sołtysem wsi Suchary był Franciszek Płaczek, w latach 1934 – 1939 sołtysem był Józef Kaczmarek. Podsołtysem był Paweł Wysocki. Jan Kaczmarek, Jan Płaczek,

81

Grzegorczyk. W latach 50 – tych sołtysem był Leon Bartoszek. Michał Jędrzejewski. Na początku lat 70. jak również w wyborach w 1974 i 1978 roku na sołtysa był wybierany Tadeusz Franczak. W 1978 roku podsołtysem był Leonard Nitka. Kolejnym sołtysem był Krzysztof Płotka, od 1999 roku Mieczysław Franczak, od 2007 – Barbara Strzelewicz Ślesin Od roku 1950 do 1954 sołtysem wsi był Antoni Narożny. We wrześniu 1950 roku do pełnienia funkcji sołtysa (komisarycznie) na czas trwania choroby został powołany Marian Skwarny. W 1952 roku podsołtysem był Edmund Michalski. W 1954 roku na pełnomocnika gromadzkiego powołano Juliana Pubanc. W wyborach 1958 roku ponownie wybrano na sołtysa Antoniego Narożnego, odwołanego rok później. W 1959 roku wybrano na sołtysa Stanisława Molkę, który pełnił obowiązki sołtysa do 1967 roku. Kazimierz Krygier. Julian Pubanc został wybrany w 1967 roku i pełnił urząd sołtysa do 1978 roku. Od 1974 roku podsołtysem był Kazimierz Krygier, który został wybrany na sołtysa w 1978 roku. Podsołtysem w 1978 roku został wybrany Marian Gralewski. Kolejno tą funkcję pełnili: Stanisław Molka, Marian Grolewski, Ludwik Kubera, Jan Musiał, Edward Pardua (1992-2006), Grzegorz Treliński (2007-2011). Od 2011 r. Bernadeta Nowaczyk. Trzeciewnica Od 1921 roku sołtysem wsi był Maciej Krzywań. W latach 1933 – 1937 sołtysem wsi Trzeciewnica był Antoni Mathews, a podsołtysem Antoni Pilarczyk. W 1937 roku na sołtysa został wybrany Antoni Pilarczyk. W 1951 sołtysem był Antoni Splitt, który w 1954 roku został powołany na pełnomocnika gromadzkiego. Mikołaj Polasik. W 1958 roku na sołtysa został ponownie wybrany Antoni Pilarczyk. W 1973 roku sołtysem był Henryk Zawierucha, który pełnił również obowiązki sołtysa po wyborach w 1974 i 1978 roku. Podsołtysem w 1978 roku był Zdzisław Sadowski. Henryk Zawierucha pełnił funkcję do 1999 roku, następnie sołtysem został Adam Mathews, od 2007 roku Agata Neumann-Żurawska, następnie Katarzyna Skarwecka (2011-2015), od 2015 – Krystyna Dawidowicz. Wieszki Przed wojną sołtysami byli: Bronisław Obremski, Teodor Palicki. Po wojnie – p. Rogaziecki. Sołtysem wsi Wieszki od 5 marca 1958 do 4 kwietnia 1975 roku była nieprzerwanie Stanisława Klinowska. W 1975 roku Stanisława Klinowska została zawieszona w pełnieniu obowiązków sołtysa. Obowiązki sołtysa przejął podsołtys Ferdynand Górecki. W 1978 roku na sołtysa został wybrany Ferdynand Górecki, a na podsołtysa Kazimierz Łysko. W następnych latach sołtysem był Kazimierz Palicki, od 1988 r. do dziś – Andrzej Szmańda.

82

Występ Od 1947 roku obowiązki sołtysa we wsi Występ sprawował Jan Jagielski, a podsołtysem od 1946 roku był Idzi Pawlak. Nie ma danych na temat pełnomocnika gromadzkiego. W 1958 roku sołtysem został wybrany Mieczysław Hanalik. W 1973 roku sołtysem był Stanisław Pietrzycki, którego w 1974 roku zastąpił Władysław Kokowski. W wyborach 1978 roku na sołtysa został wybrany Władysław Kokowski, a na podsołtysa Ryszard Konieczny. W następnych latach sołtysem byli: Tadeusz Kozłowski i Czesław Olenkowicz, od 1999 roku Grzegorz Wegner, od 2011 – Ewa Hoppe.

83

ANEKS 2 SAMORZĄDY MIASTA NAKŁO

Nazwa samorządu Wykaz władz Samorząd nr 1 Przewodniczący - Stanisław Paprzycki (ponownie od 18.03.1999), Zarząd Samorządu (od 1999), Brygida Złocińska, Bogdan Tadych, Mieczysław Banach, Maria Sałata Przewodnicząca - Genowefa Szczepańska (od 2004) Przewodniczący - Piotr Dutkiewicz (od 14.02.2007) Zarząd Samorządu (od 2007), Marcin Gamla, Michał Gamla, Edward Pubanc, Ludwik Żurek, Przewodnicząca - Alina Dudek (od 12.04.2014), Zarząd Samorządu (od 12.04.2014) Edward Pubanc Marta Kończak Anna Nelka Piotr Dutkiewicz Przewodniczący - Artur Adamczewski (od 4.03.2015) Zarząd Samorządu (od 04.03.2015) Iwona Gołata-Arndt Daniel Kończak Edward Marciniak Antoni Żygowski Samorząd nr II Przewodniczący – Henryk Lewandowski (od 1999) Zarząd Samorządu (od 1999): Stefan Trybuszewski, Franciszek Jedliński Przewodniczący – Henryk Lewandowski (od 20.02.2007) Zarząd Samorządu, (od 2007): Jan Baran, Jarosław Warmke Przewodniczący – Henryk Lewandowski (od 11.05.2011 i ponownie wybrany 9.04.2015) Zarząd Samorządu (od 11.05.2011) Jarosław Warmke Alina Wegner Jan Baran Zarząd Samorządu (od 09.04.2015) Jan Baran Szczepan Kubacki 84

Jan Światłowski Samorząd nr III Przewodniczący - Regina Meger (od 17.03.1999), Zarząd Samorządu (od 1999 roku): Henryk Olszewski, Mariola Schweitzer, Bronisław Bejma Przewodniczący – Piotr Konke (od 5.12.2003), Zarząd Samorządu (od 2003): Andrzej Nowak, Marian Kuś, Henryk Olszewski. Przewodniczący – Marian Kuś (od 22.02.2007, wybrany ponownie 12.05.2011 i także 13.04.2015), Zarząd Samorządu (od 2007): Jan Bembnista, Piotr Konke, Władysław Maćkowiak Zarząd Samorządu (od 12.05.2011): Piotr Konke Andrzej Nowak Zdzisław Idzikowski Zarząd Samorządu (od 13.04.2015): Zdzisław Idzikowski Piotr Dutkiewicz Piotr Konke Samorząd nr IV Przewodniczący – Władysław Okoński (od 7.04.1999), Zarząd Samorządu (od 1999 roku): Ryszard Nowak, Jan Chudela, Anna Strzelecka, Przewodniczący – Wojciech Wiśniewski (od 26.01.2007, ponownie od 16.05.2011, ponownie 14.04.2015), Zarządu Samorządu (od 2007 roku): Wiesława Smolińska, Anna Strzelecka, Andrzej Kozłowski Zarząd Samorządu (od 16.05.2011) Michał Dembiński Anna Strzelecka Katarzyna Borzych-Kubacka Zarząd Samorządu (od 14 kwietnia 2015) Katarzyna borzych –Kubacka Michał Dembiński Agnieszka Małecka Samorząd nr V Przewodniczący – Władysław Jamry (od 10.03.1999),

85

Zarząd Samorządu (od 1999 roku): Roman Rompalski, Szczepan Osiński, Przemysław Lamprecht, Przewodniczący – Szczepan Osiński (od 20.12.2002), Zarząd Samorządu (od 2002 roku): Roman Rompalski, Waldemar Kędzierski, Leon Gacka, Przewodniczący – Edmund Balcer (od 26.04.2007), Kazimierz Barański, Tadeusz Szymczak, Andrzej Trzuskawski Przewodniczący – Urszula Łochocka (od 24.05.2011), Przewodniczący – Michał Krzoska (od 16.04.2015) Zarząd Samorządu (od 24.05.2011): Edmund Balcer Tadeusz Szymczak Kaniana Szymkowiak Zarząd Samorządu (od 16 kwietnia 2015): Edmund Balcer Piotr Kopeć Tadeusz Król Samorząd nr VI Przewodniczący – Irena Gniatczyk (od 19.02.1999 i ponownie od 6.12.2002), Zarząd Samorządu (od 1999 roku), Henryk Knioła, Ryszard Urbanowicz, Zenon Figiel Zarząd Samorządu (od 2002 roku): Jan Nowakowski, Andrzej Przytarski, Elżbieta Mazurek, Regina Pierzyńska, Izabela Dyks Przewodniczący – Izabela Dyks (od 28.02.2007), Zarząd Samorządu (od 2007 roku): Andrzej Przytarski, Janusz Szalbierz, Teresa Lewandowska Przewodniczący – Józef Krzoska (od 19.05.2011, ponownie wybrany 07.04.2015) Zarząd Samorządu (od 19.05.2011): Edmund Lepak Krystyna Glemp

86

Mirosław Lasecki Zarząd Samorządu (od 07.04.2015) Sylwia Kruczkowska Stanisław Przybyliński Wiesława Sobecka Samorząd nr VII Przewodniczący – Henryk Woźnicki (od 10.03.1999), Zarząd Samorządu (od 1999 roku): Zdzisław Biskup, Władysława Łusiak, Jolanta Smażyk, Andrzej Sołdan, Przewodniczący - Marek Kamiński (od 17.12.2002), Zarząd Samorządu (od 2002 roku): Roman Frąckowiak, Jolanta Smażyk, Stanisław Brzykcy, Barbara Wieczorek, Andrzej Sołdan, Przewodniczący - Stanisław Brzykcy (od 19.03.2007), Zarząd Samorządu (od 2007 roku): Jarosław Gruszka, Jolanta Smażyk, Roman Sołdan Przewodniczący – Stanisław Brzykcy (od 28.04.2011, ponownie wybrany21.04.2015) Zarząd Samorządu (od 28.04.2011) Roman Sołdan Jolanta Smażyk Franciszek Maćkowski Zarząd Samorządu (od 21.04.2015) Marek Kamiński Jolanta Smażyk Roman Sołdan Samorząd nr VIII Przewodnicząca - Grażyna Małkowska (do 15.03.1999), Przewodnicząca - Jolanta Tadych (od 15.03.1999 i ponownie wybrana 19.12.2002, 16.02.2007, 5.04.2011 i 24.02.2015) Zarząd Samorządu (od 1999 roku): Ryszard Ewich, Stanisława Tamborska, Maria Gałązka, Kazimiera Tyrańska, Krystyna Jankowska, Teresa Ciszewska Zarząd Samorządu (od 2002 roku): Grażyna Małkowska,

87

Tadeusz Jarecki, Stanisława Tamborska, Elżbieta Kopij, Michał Łakomski, Maria Gałąska (Gałązka). Zarząd Samorządu (od 2007): Maria Gałąska, Iwona Różańska, Stanisława Tamborska, Elżbieta Kopij (w wyborach uzupełniających od 19.06.2008) Zarząd Samorządu (05.04.2011): Iwona Różańska Łukasz Dzimiński Stanisława Tamborska Zarząd Samorządu (od 24.02.2015) Iwona Różańska Tomasz Buczyński Stanisława Tamborska Samorząd nr IX Przewodniczący – Stanisław Pawlak (od 22.03.1999, ponownie od 18.02.2002), Zarząd Samorządu (od 1999): Andrzej Maćkowski, Lech Wierzewski, Stanisław Borodeńko, Przewodniczący – Władysław Górski (od od 21.01.2003), Zarząd Samorządu (od 2003 roku): Piotr Marciniak (z-ca przew.), Mieczysław Kozłowski, Edmund Smektała Przewodniczący - Piotr Marciniak (od 1.02.2007), Zarząd Samorządu (od 2007 roku): Bogdan Bladzich, Jadwiga Ciemka, Władysław Górski Przewodniczący – Piotr Marciniak (od 12.04.2011, ponownie wybrany 27.04.2015) Zarząd Samorządu (od 12.04.2011): Bogdan Bladzich Jadwiga Ciemka Hieronim Kaźmierczak Zarząd Samorządu (od 27.04.2015): Marzenna Hanyżewska Jadwiga Ciemke Zdzisław Szczepaniak Samorząd nr X Przewodniczący – Józef Zakurzewski (od 7.05.1999, ponownie od

88

21.03.2007, od 12.12.2002 i od 27.04.2007), Zarząd Samorządu (od 1999 roku): Eugeniusz Szymczak, Jerzy Pazderski Zarząd Samorządu (od 2002): Jerzy Figiel, Karol Marciniak, Zofia Jaskólska Zarząd Samorządu (od 2007): Józefa Jankowiak, Dawid Charchut, Bogdan Stachowski Przewodniczący – Jacek Banaszak (od 27.05.2011, ponownie od 28.04.2015) Zarząd Samorządu (od 27.05.2011): Andrzej Boiński Andrzej Rosiak Marek Ziółkowski Zarząd Samorządu (od 28.04.2015) Andrzej Boiński Halina Kiestrzyn Grzegorz Wojciechowski Samorząd nr XI Przewodniczący - Jan Trepczyński (od 9.03.1999), Zarząd Samorządu (od 1999 roku): Wojciech Górka, Andrzej Bojko, Ryszard Polachowski, Danuta Gorączka, Marian Czerwiński, Tadeusz Walus Przewodniczący Tadeusz Sobol (od 11.12.2002), Zarząd Samorządu (od 2002 roku): Ryszard Polachowski (z-ca przew.), Ewa Haberska, Andrzej Bojko, Jerzy Kobza, Marek Parzyński Przewodniczący – Jerzy Olejarz (od 18.05.2007), Zarząd Samorządu (od 2007 roku): Ewa Haberska, Barbara Jankowiak, Marek Parzyński, Marek Ulatowski, Czesława Warzybok Przewodnicząca - Ewa Haberska (od 9.05.2011, ponownie od

89

29.04.2015) Zarząd Samorządu (od 09.05.2011): Andrzej Bojko Michał Kołomyjec Marek Ulatowski Czesława Warzybok Marianna Wilk Zarządu Samorządu (od 29.04.2015) Andrzej Bojko Irena Jańczak Teresa Kujawa Bożena Wawrzyniak Marzanna Wilk

90

ANEKS 3 WŁADZE SOŁECTW WSPÓŁCZESNEJ GMINY NAKŁO

Sołectwo Władze Sołectwa Bielawy Sołtys: Jan Sulikowski (od 1999 roku, ponownie od 16.12.1994, od 25.02.1999, od 19.04.2007 - po raz 9. z rzędu), Rada Sołecka (od 1999): Maciej Trzebiński, Teresa Madziewicz, Eugeniusz Osiński, Bolesław Bogusz, Hieronim Czarnowski, Mieczysław Komorski Rada Sołecka (od 2007 roku): Piotr Balik, Marcin Bogusz, Sławomir Jurczak, Piotr Nurczyński, Angelika Sulikowska, Władysław Zaborowski Sołtys - Włodzimierz Różański (od 24.03.2011 do 17.07.2011)198 , Sołtys - Marta Różańska-Pasternacka (od 24.08.2011), Rada Sołecka (od 24.03.2011): Andrzej Andrzejewski, Robert Kaługa, Renata Madziewicz, Marek Małecki, Michał Mycek, Waldemar Niewiadomski, Sołtys - Mieczysław Komorski (od 26.03.2015), Rada Sołecka (od 26.03.2015): Renata Madziewicz, Robert Kaługa, Danuta Balik, Marek Małecki, Ewelina Mycek, Mirosław Permus – rezygnacja 19 Sierpnia 2016 Eugeniusz Osiński, od 19 września 2016 – wybory uzupełniające Chrząstowo Sołtys: Edmund Szopiński (ponownie od 17.02.1999, od 5.12.2002, od 13.02.2007), Rada Sołecka (od 1999): Edmund Gardocki, Józef Kowal, Czesław Wentzel, Andrzej Lipkowski Rada Sołecka (od 2002): Józef Kowal, Jerzy Burza,

198 Zmarł 91

Joanna Krzywińska, Edmund Gardocki Rada Sołecka (od 2007): Ewa Kelm, Józef Kowal, Adam Pankowski, Edmund Gardocki Sołtys: Antoni Domek (od 23.06.2009, ponownie od 7.02.2011 do 02.10.2015) (rezygnacja), Rada Sołecka (od 7.02.2011): Kowal Józef, Czesław Wencel, Bogusław Piotrowski, Grzegorz Wabich, Sołtys - Ewa Kelm (od 19.11.2015), Rada Sołecka (od 09.02.2015): Barbara Mizdalska, Józef Kowal, Bogusław Piotrowski, Czesław Wentzel Gorzeń Sołtys – Krzysztof Kwiatkowski do 1999 roku, Sołtys – Piotr Gruszka (od 3.02.1999), Rada Sołecka (od 1999): Kazimierz Gawroński, Maria Kwiatkowska, Zenon Pilichowski, Arleta Kuboń Sołtys - Jerzy Mrówczyński (od 13.12.2002, ponownie od 20.04.2007, ponownie od 17.03.2011 i od 2015 roku): Rada Sołecka (od 2002 roku): Katarzyna Osińska, Krystyna Gawrońska, Maria Kwiatkowska, Zenon Pilichowski, Leszek Kolebacz Rada Sołecka (od 2007): Tadeusz Fac, Krzysztof Kwiatkowski, Krystyna Gawrońska, Marek Blamowski, Krystyna Dobber Rada Sołecka (od 17 marca 2011): Dobber Krystyna, Kwiatkowski Krzysztof, Kwiatkowska Maria, Krystyna Gawrońska, Fac Tadeusz, Rada Sołecka (od 30 marca 2015): Gawrońska Krystyna,

92

Kwiatkowska Maria, Kwiatkowski Krzysztof, Fac Tadeusz, Permus Antoni Gumnowice Sołtys – Jerzy Skarwecki (od 10.02.1999, ponownie od 20.02.2002 i od 31.03.2007): Rada Sołecka (od 1999): Andrzej Sawiński, Franciszek Ciszewski, Ludwik Bednarek Rada Sołecka (od 2002): Henryk Dominiak, Anna Skarwecka, Zofia Bednarek Rada Sołecka (od 2007): Aniela Knop, Zdzisław Rożek, Beata Skarwecka Sołtys - Zbigniew Stachowiak (od 25.03.2011-do 27.03.2015), Rada Sołecka (od 25.03.2011): Magdalena Jassel, Krzysztof Knop, Beata Skarwecka, Sołtys - Anna Skarwecka (od 27.03.2015), Rada Sołecka (od 27.03.2015) : Rożek Malwina, Knop Aniela, Grysińska Alicja Karnowo Sołtys – Augustyn Bondyra (od 15.02.1999, dotychczasowy sołtys, ponownie od 2002, 2007, także od 16.03.2011 do 17.03.2015 ): Rada Sołecka (od 1999): Bolesław Zygmunt, Leszek Wełniak, Henryk Szczepaniak, Janusz Jagodziński Rada Sołecka 2007: Mirosław Kowalski, Hanna Maik, Jarosław Jagodziński, Mieczysław Mikołajczyk Sołtys - Augustyn Bondyra (od 16.03.2011-17.03.2015), Sołtys - Wioletta Marchlewska (od 17.03.2015) Rada Sołecka ( od 16.03.2011) Mirosław Grzegorek, Mirosław Kowalski, Bernadeta Zygmunt, Mieczysław Mikołajczyk, Rada Sołecka (od 17.03.2015) Dorota Heck,

93

Ewa Mazgaj, Magdalena Grochowska, Jacek Wiechowski Karnówko Sołtys - Wacław Mroczkowski (od 1992 roku, ponownie od 18.02.1999, ponownie od 29.03.2011 i od 31 marca 2015) Rada Sołecka (od 1999): Florian Kobza, Ireneusz Łąpieś, Julian Juszczyk, Gustaw Mudiuk Rada Sołecka (od 2002) Tadeusz Świątek, Ireneusz Łąpieś, Artur Kubiak, Julian Juszczyk Rada Sołecka (od 2007): Jerzy Wdowiak, Ireneusz Łąpieś, Sławomira Opara, Tomasz Przybylski Rada Sołecka ( od 29.03.2011) Ireneusz Łąpieś, Jerzy Wdowiak, Sławomira Opara, Tomasz Przybylski, Rada Sołecka (od 31.03.2015) Ireneusz Łąpieś, Teresa Sobieszczyk, Jerzy Wdowiak, Magdalena Wąs Kazin Sołtys - Anita Teodorska (od 23.02.2010 i ponownie od 02.03.2011 do 16.04.2013, rezygnacja), Sołtys - Daria Jarząbek (od 16.05.2013) Rada Sołecka ( od 02.03.2011) Roman Kowalczyk, Dorota Pochowska, Radosław Pochowski, Iwona Miklasz, Zbigniew Treliński, Rada Sołecka (od 03.03.2015): Pochowska Dorota, Jarząbek Paweł, Trelinski Zbigniew, Wygenka Kinga Białecka Alicja Lubaszcz Sołtys: Kamil Miśkiewicz (od 24.06.2013), Rada Sołecka: Łukasz Cyganek – Rezygnacja 20 Stycznia 2016 Katarzyna Kaleta, Joanna Lipińska,

94

Marian Olszyński, Stanisław Sokołowski 22 Lutego 2016 – Wybory Uzupełniające Małocin Sołtys – Zygmunt Sprengel (od 8.12.1994, ponownie od 15.02.1999, od 12.02.2004) Rada Sołecka (od 1999): Kornelia Bembnista, Ryszard Wojciechowski, Alojzy Nowak, Jadwiga Mazur Sołtys – Wiesław Olejniczak (od 12.02.2004, ponownie od 8.02.2007): Rada Sołecka (od 2004): Gwidon Bembnista, Karol Bembnista, Ewa Sołdan, Ewa Żurawińska Rada Sołecka (od 2007): Ewa Żurawińska, Piotr Milczyński, Jadwiga Mazur, Alina Klesińska Sołtys- Jadwiga Mazur (od 03.03.2011-05.03.2015), Rada Sołecka ( od 03.03.2011), Ewa Żurawińska - rezygnacja 14.02.2013, Krzysztof Holec, Alina Klesińska rezygnacja 14.02.2013, Wiesław Olejniczak rezygnacja 15.02.2013, Sprengel Hanna (od 21 marca 2013 r. uzupełnienie składu Rady Sołeckiej) Ignaszak Daniel, Olejniczak Jerzy, Majda Jerzy, Sołtys - Anna Sprengel-Król (od 5.03.2015), Rada Sołecka (od 05.03.2015): Anetta Nowak, Krzysztof Holec, Daniel Ignaszak, Piotr Milczyński, Maria Szcześniak Michalin Sołtys – Mieczysław Mrówczyński (ponownie od 4.02.1999, od 4.12.2002 i od 6.02.2007) Rada Sołecka (od 1999): Mieczysław Ciaciuch, Bernard Kujawa, Teresa Malak Rada Sołecka (od 2002) Lech Cemel, Barbara Cholewińska, Teresa Malak Rada Sołecka (od 2007): Teresa Malak,

95

Bożena Zielińska, Lech Cemel Sołtys - Agnieszka Kujawa (od 23.03.2011-02.04.2014), Sołtys - Łukasz Kasprzyk (od 02.04.2014) Rada Sołecka (od 23 marca 2011): Arleta Bruska, Ciaciuch Paweł (rezygnacja w dn. 12 września 2012), Kasprzyk Damian (rezygnacja w dn. 12 września 2012), Cemel Marcin (rezygnacja w dn. 12 września 2012), Rada Sołecka (od 15 października 2012) Arleta Bruska, Bożena Zielińska, Renata Kasprzyk, Łukasz Kasprzyk ( rezygnacja w dn. 02 kwietnia 2014 – wybór na sołtysa) Rada Sołecka (od 25 marca 2015) Beata Kaźmierkowska, Grażyna Mateja, Beata Cemel, Renata Kasprzyk Minikowo Sołtys - Maria Cichoń (ponownie od 8.02.1999) Rada Sołecka (od 1999): Mieczysław Podemski, Eugeniusz Wojciechowski, Jan Masłowski, Jerzy Żarczyński Sołtys - Bolesław Jopek (od 16.12.2002) Rada Sołecka (od 2002): Grzegorz Jankowski, Piotr Masłowski, Karol Woźniak, Elżbieta Płóciennik Sołtys Wiesław Nowicki (od 29.03.2007) Rada Sołecka (od 2007): Alicja Lisiecka, Maria Cichoń, Tadeusz Stasiński, Grzegorz Jankowski Sołtys - Grzegorz Jankowski (od 5.05.2009, ponownie od 31.03.2011) Sołtys - Michał Płuciennik (od 30.08.2013), Rada Sołecka (od 2011) Agata Kobza – rezygnacja 30.08.2013 Przemysław Bochat, Michał Płuciennik – rezygnacja 30.08.2013 – kandydowanie i wybór na sołtysa Jarosław Marecik, Arkadiusz Jopek od 19 września 2013 – wybory uzupełniające Wiesław Nowicki od 19 września 2013 – wybory uzupełniające Rada Sołecka (od 1 kwietnia 2015) Bochat Kacper, Jopek Arkadiusz,

96

Lisiecka Alicja, Nowicki Wiesław Olszewka Sołtys – Telesfor Horodecki (od 1995 i od 11.02.1999), Rada Sołecka (od 1999): Marian Zieliński, Jan Górski, Alicja Lamprecht Sołtys – Ignacy Chwiłka (od 29.11.2002, ponownie od 14.01.2007) Rada Sołecka (od 2007): Marian Olszyński, Beata Wencel, Dariusz Bonin, Marek Sołdan Sołtys - Ryszard Kubiak (od 24.02.2011), Rada Sołecka (od 24.02.2011) Aleksandra Minda, Ewa Manikowska, Marian Olszyński – rezygnacja brak daty, Mirosław Wencel – rezygnacja brak daty, od 20 czerwca 2013 – wybory uzupełniające Górski Jan, Żołecki Marek (od 9 czerwca 2014 roku) Piotr Szpara – wybory uzupełniające Rada Sołecka (od 25 lutego 2015) Marek Żołecki, Mirosław Wencel, Marek Wojciechowski, Romuald Holec, Kamil Kozek Paterek Sołtys – Marian Mylcarek (od 29.11.1994, ponownie od 18.01.1999): Rada Sołecka (od 1999): Józef Bujewski, Bogumił Hemmerling, Mirosław Kalaczyński, Wiesław Kwaśniewski, Eugeniusz Lepper, Lech Palicki, Tadeusz Pazderski, Andrzej Pochylski Sołtys – Zdzisław Sell (od 22.01.2007) Rada Sołecka (od 2007): Krystyna Brzóska, Józef Bujewski, Ewa Coblewska, Benedykt Gonia, Agnieszka Gumul, Gertruda Iwańska, Krzysztof Jaśkiewicz, Bogusław Nowak,

97

Danuta Rugowska Sołtys: Mariusz Malikowski (od 11.02.2011), Rada sołecka: ( od 11.02.2011) Sebastian Jeziorski, Wiesław Jeziorski, Beata Kuglarz, Artur Lemański, Andrzej Lipski, Barbara Malikowska, Jan Mazur, Krzysztof Świtalski, Damian Wełniak, Rada Sołecka (od 17.02.2015) Beata Kuglarz, Łukasz Gonia, Barbara Malikowska, Joanna Makowczyńska, Sebastian Jeziorski, Marek Majzon, Paulina Malikowska, Zbigniew Kowalski, Andrzej Lipski Polichno Sołtys – Janina Reinke (od 1995), Sołtys – Jan Matyka (od 5.02.1999, ponownie od 11.12.2002) Rada Sołecka (od 1999): Jan Bartczak, Rafał Bernas, Henryk Jakubczyk, Wiktoria Jeziorska Rada Sołecka (od 2002) Rafał Bernas, Krzysztof Piechnik, Bogusława Kempa, Wiktoria Jeziorska Sołtys - Jadwiga Chmielewska (od 10.02.2011-grudzień 2011, rezygnacja), Sołtys -Teresa Stałowska (od 11.01.2012), Rada Sołecka ( od 10.02.2011), Paradowska Joanna Stałowska Teresa – rezygnacja 11 stycznia 2012 – wybór na sołtysa Rębisz Grażyna, Lewandowski Szymon, Janeczko Mirosław, Czeleń Michał, Marek Gembiak – od 09 lutego 2012 – wybór uzupełniający, Rada Sołecka (od 16.02.2015) Szymon Lewandowski, Sylwia Walczak, Mirosław Janeczko, Joanna Paradowska,

98

Lidia Balcer, Ewa Łasińska, Potulice Sołtys – Jerzy Lemańczyk (ponownie od 18.02.1999, ponownie od 26.11.2002) Rada Sołecka (od 1999): Józef Klimek, Józef Paluszewski, Jerzy Ciesielski, Bernard Joras, Jacek Kiersznicki Rada Sołecka (od 2002 roku): Józef Klimek, Bernard Joras, Jacek Kiersznicki, Dariusz Idczak, Jerzy Ciesielski, Tadeusz Matczuk, Marek Małkowski Sołtys – Marek Małkowski (od 7.03.2007) Rada Sołecka (od 2007 roku): Gerwazy Balcerowski, Zbigniew Bryś, Jerzy Ciesielski, Bernard Joras, Józef Król, Krzysztof Ksobiak, Jerzy Lemańczyk Sołtys - Tadeusz Matczuk (od 2.02.2011), Rada Sołecka: (od 03.02.2011) Gerwazy Balcerowski, Zbigniew Bryś, Jerzy Ciesielski, Dariusz Domek, Halina Jagodzińska, Bernard Joras, Gabriela Koniec Rada Sołecka (od 19.02.2015) Bernard Joras, Mirosław Nalepa, Jerzy Ciesielski, Roman Pryłowski, Gabriela Koniec, Marek Małkowski, Rozwarzyn Sołtys – Henryk Gruczka (do 1999), Sołtys – Jadwiga Kudlińska (od 3.02.1999, ponownie od 22.02.2007, rezygnacja), Rada Sołecka (od 1999): Helena Szocińska, Marek Olearczyk, Marek Lewandowski, Mirosława Kędziora

99

Sołtys - Adam Broś- (od 29.09.2009, ponownie od 10.03.2011 do 29.08.2013.), Rada Sołecka (od 2007) Mirosława Kędziora, Helena Szocińska, Jolanta Zadłużna Sołtys: Marzena Broś (od 09.09.2013), Rada Sołecka ( od 10.03.2011), Genowefa Konieczna – rezygnacja w dniu 09 września 2013 Ewelina Wojtera, Jarosław Wojtera, Mariusz Kaniewski, Adam gruczka – od 20 września 2013 – wybory uzupełniające Rada Sołecka (od 12.03.2015): Hapka Karol, Gruczka Adam, Kędziora Mirosława, Kaniewski Mariusz Suchary Sołtys – Krzysztof Płocka, Sołtys – Mieczysław Franczak (od 9.02.1999, ponownie od 2002 roku), Rada Sołecka (od 1999): Krzysztof Płotka, Zdzisław Miłosierny, Ireneusz Plener, Zdzisław Kasprzak, Marek Totoń, Jan Miś, Gabriela Wałęga Sołtys – Barbara Strzelewicz (od 23.02.2007): Rada Sołecka (od 2007 roku) : Marcin Rzepczyk, Michał Jędrzejewski, Elwira Płaczek, Zofia Bruska, Alina Płotka, Ryszard Strzelewicz, Sławomir Kaczmarek Sołtys -Barbara Strzelewicz (od 18.03.2011), Rada Sołecka ( od 18 marca 2011) Michał Jendrzejewski, Marcin Rzepczyk, Elwira Płaczek, Ireneusz Plener, Alina Płotka, Ryszard Strzelewicz, Zofia Bruska, Rada Sołecka (od 20.03.2015): Jendrzejewski Michał, Kaczmarek Sławomir, Kasprzak Dariusz,

100

Kurkowska Elżbieta, Plener Ireneusz, Płaczek Elwira, Strzelewicz Ryszard Ślesin Sołtys - Edward Pardua (ponownie od 5.02.1999, ponownie od 10.12.2002), Rada Sołecka (od 1999 roku): Albin Jędrzyński, Małgorzta Sobieszczyk, Marian Kujawa, Jacek Szramkowski, Marian Sałagan, Ryszard Piotrowski, Zenon Rok, Wiktor Szymański, Stanisław Bewicz Sołtys – Grzegorz Treliński (od 16.04.2007), Rada Sołecka (od 2002 roku): Barbara Jasińska, Albin Jędrzyński, Stefan Lemański, Ewa Lewandowska, Marian Salagan, Grzegorz Treliński Rada Sołecka (od 2007): Edward Pardua, Paweł Mistrzak, Sylwia Fac, Alojzy Jasiński, Marian Sałagan, Alina Gentkowska (od 28.03.2008 jako uzupełnienie rady) Sołtys - Bernadeta Nowaczyk (od 15.03.2011), Rada Sołecka (od 15 marca 2011) Nowicki Maciej, Romiński Edward, Markuszewski Adam, Polkowska Ewa, Walkowiak- Jędrzyńska Kinga Łaska-Wiland Luiza Rada Sołecka (od 18 marca 2015) Nowicki Maciej, Łaska-Wiland Luiza, Romiński Edward, Marachowska Anita, Kapela Mirosław, Kryger da silva Justyna Trzeciewnica Sołtys - Henryk Zawierucha, Sołtys – Adam Mathews (od 9.02.1999, ponownie od 6.12.2002), Rada Sołecka (od 1999): Zdzisław Mikołajczak,

101

Aleksander Splitt, Andrzej Trudziński, Alojzy Kozłowski, Piotr Woźny, Klementyna Belzerowska Rada Sołecka (od 2002): Klementyna Belzerowska, Henryk Dembiński, Ewa Jassel, Alojzy Kozłowski, Przemysław Leppert, Aleksander Splitt Rada Sołecka (od 2007): Małgorzata Ciaciuch, Andrzej Trudziński, Edyta Walczak, Barbara Skarwecka, Katarzyna Skarwecka, Marzena Łuksztedt Sołtys - Katarzyna Skarwecka (od 02.02.2011-04.02.2015), Sołtys - Krystyna Dawidowicz (od 04.02.2015), Rada Sołecka (od 02 lutego 2011) Skarwecka Barbara, Dembiński Henryk, Holec Wojciech, Bigorowski Sławomir, Leppert Przemysław, Gliszczyńska Dorota Rada Sołecka (od 04.02.2015) Wojciech Holec, Henryk Dembiński, Tomasz Sadowski, Henryk Ręgel, Dorota Gliszczyńska, Anna Klimek Wieszki Sołtys - Andrzej Szmańda (od 8.02.1999, ponownie od 3.12.2002 i od 9.02.2007). Rada Sołecka (od 1999 roku): Edwin Wodziński, Łucjan Zieliński, Czesław Klinowski Rada sołecka (od 2002): Łucjan Zieliński, Edwin Wodziński, Jadwiga Bielewska, Rada Sołecka (od 2007): Jadwiga Bielawska, Piotr Klinowski, Waldemar Pawlicki, Łucjan Zieliński

102

Sołtys: Andrzej Szmańda (od 25.02.2011) Rada Sołecka (od 25.02.2011): Dobromir Dutkiewicz, Łucjan Zieliński, Dawid Ludwiczak, Andrzej Warzybok, Rada Sołecka (od 23.03.2015) Dobromir Dutkiewicz, Mieczysława Palicka, Anna Palicka, Gabriela Leppert Występ Sołtys – Czesław Olenkowicz, Sołtys - Grzegorz Wegner (od 12.02.1999, ponownie od 2002 i od 7.02.2007 ), Rada Sołecka (od 1999): Czesław Olenkowicz, Jan Gaca, Paweł Gaca, Rafał Mróz, Rada Sołecka (od 2007): Zofia Rybak, Albin Janicki, Henryk Krajczewski, Wojciech Iwulski Sołtys: Ewa Hoppe (od 16.02.2011), Rada Sołecka: (od 16.02.2011) Jacek Cistowski, Dariusz Drozdowski, Hanna Kozakiewicz-Fiałkowska, Arkadiusz Wawrzyniak od 11.09.2012 ( zmiana statutu zwiększenie ilości członków rady sołeckiej) Hanna Kozakiewicz-Fiałkowska, Arkadiusz Wawrzyniak, Dariusz Drozdowski, Jacek Cistowski, Adam Kolasiński, Jan Wegner Rada Sołecka (od 4.03.2015 ) Cistowski Jacek, Drozdowski Dariusz, Kolasinski Adam – rezygnacja 02 lutego 2016, Kowalski Rafał, Nowicka Joanna, Wegner Jan, Nowicki Piotr – od 07 marca 2016 r – wybory uzupełniające

103

ANEKS 4 PRZYNALEŻNOŚĆ ADMINISTRACYJNA W PRZESZŁOŚCI Miejscowość Przynależność administracyjna Bielawy Do 1927 do gminy wiejskiej Bielawy, od 1927do gminy miejskiej Nakło, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Bogacin Osada. Do 1934 do obszaru dworskiego Samsieczno, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1959 do gromady Teresin, w latach 1960 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Chrząstowo Do 1934 do obszaru dworskiego Chrząstowo, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1957 do gromady Karnowo, w latach 1958 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Elżbiecin Osada. Do 1934 do obszaru dworskiego Potulice, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Gabrielin Osada. W latach 1867 – 1934 do obszaru dworskiego Ślesin, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Gorzeń Do 1934 do gminy Gorzeń, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Gumnowice Do 1934 do obszaru dworskiego Gumnowice, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Janowo Osada. Do 1934 do gminy Wieszki, w latach 1934 – 1954 do gminy Samoklęski, w latach 1954 – 1961 do gromady Paterek, w latach 1962 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Karnowo Do 1934 do gminy Karnowo, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1957 do gromady Karnowo, w latach 1958 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Karnówko Do 1934 do gminy Karnówko, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1957 do gromady Karnówko, w latach 1958 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Kazin Do 1934 do obszaru dworskiego Ślesin, w latach 1934 – 1954 do gminy

104

Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Lubaszcz Do 1934 do obszaru dworskiego Lubaszcz, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1957 do gromady Śmielin, w latach 1958 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Małocin Do 1934 do gminy Małocin, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1959 do gromady Dębowo, w latach 1960 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Michalin Do 1934 do obszaru dworskiego Samsieczno, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1959 do gromady Teresin, w latach 1960 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Minikowo W latach 1867 – 1934 do obszaru dworskiego Minikowo, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Niedola Osada leśna. Do 1934 do obszaru dworskiego Potulice, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Olszewka Do 1934 do gminy Olszewka, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1957 do gromady Śmielin, w latach 1958 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Paterek W latach 1867 – 1922 dwie gminy wiejskie: Paterek I i Paterek II, w latach 1922 - 1934 do gminy Paterek, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1961 do gromady Paterek, w latach 1962 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Piętacz Osada leśna. Do 1934 do obszaru dworskiego Potulice, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Polichno Do 1934 do gminy Polichno, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1961 do gromady Paterek, w latach 1962 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Potulice Do 1934 do obszaru dworskiego Potulice, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Rozwarzyn Gmina wiejska utworzona w 1927 roku z obszaru dworskiego Polichno,

105

w latach – 1927 - 1934 do gminy Rozwarzyn, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1961 do gromady Paterek, w latach 1962 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Suchary Do 1934 do gminy Suchary, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1957 do gromady Karnówko, w latach 1958 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Ślesin Do 1934 do gminy Ślesin, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Trzeciewnica Do 1934 do gminy Trzeciewnica, w latach 1934 – 1954 do gminy Nakło, w latach 1954 – 1957 do gromady Karnowo, w latach 1958 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Urszulin Osada. Do 1934 do obszaru dworskiego Gorzeń, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1972 do gromady Ślesin, w latach 1973 - 1976 do gminy Ślesin, od 1976 roku do gminy Nakło nad Notecią. Wieszki Osada leśna. Do 1934 do gminy Wieszki, w latach 1934 – 1954 do gminy Samoklęski, w latach 1954 – 1961 do gromady Paterek, w latach 1962 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Wieszki Do 1934 do gminy Wieszki, w latach 1934 – 1954 do gminy Samoklęski, w latach 1954 – 1961 do gromady Paterek, w latach 1962 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią. Występ Do 1934 do gminy Występ, w latach 1934 – 1954 do gminy Ślesin, w latach 1954 – 1961 do gromady Paterek, w latach 1962 – 1972 do gromady Nakło nad Notecią, od 1973 roku do gminy Nakło nad Notecią.

106

BIBLIOGRAFIA

ŹRÓDŁA: Archiwum UM Nakło Archiwum Państwowe w Bydgoszczy. Dzienniki Urzędowe Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy 1954-1978. Dziennik Urzędowy Województwa Bydgoskiego , 1984 i 1988. Dzienniki Ustaw , 1918-1998. Księga Adresowa Polski (wraz z w.m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Annuaire de la Pologne (y Compris la. V.L. de Dantzig) , Warszawa 1930. Monitor Polski , 1987, nr 33, poz. 291. Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku , Warszawa 1947. Poznański Dziennik Urzędowy , 1934. Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej , województwo poznańskie, nakładem GUS, Warszawa 1925. Wykaz gromad PRL według stanu z 1 lipca 1952 roku , Warszawa 1952. OPRACOWANIA: Bandurka M., Zmiany administracyjne i terytorialne ziem województwa łódzkiego w XIX i XX wieku , Łódź 1995. Gałaj D., Samorząd wiejski w PRL , Warszawa 1978. Gończar M., Samorząd wsi – historia i nowe możliwości , Warszawa 1990. Kallas M., Historia ustroju Polski, Warszawa 2001. Kallas M., Lityński A., Historia ustroju i prawa Polski Ludowej , Warszawa 2000. Koneczny F., Historia administracji w zarysie, Wilno 1924. Korobowicz A., Witkowski W., Historia ustroju i prawa polskiego , Zakamycze 1998. Kozłowski J., Administracja Wielkopolski pod pruskim zaborem 1793-1918 , Warszawa 2000. Landau Z., Roszkowski W., Polityka gospodarcza II RP i PRL, Warszawa 1995. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902. Witkowski W. , Historia administracji w Polsce , Warszawa 2007. Wstęp do zespołów archiwalnych miejskich Archiwum Państwowego w Siedlcach. Zugaj L., Historia samorządu i administracji w gminie Milejów , Lublin 2010.

107

Spis treści:

WSTĘP ...... 2

OKOLICE NAKŁA NA PRZEŁOMIE XIX i XX WIEKU ...... 3

II RZECZPOSPOLITA ...... 10

II WOJNA ŚWIATOWA ...... 38

LATA 1945-1972 ...... 39

MIASTO NAKŁO W OKRESIE POWOJENNYM ...... 40

GMINNE RADY NARODOWE NAKŁO i ŚLESIN 1945-1954 ...... 45

GROMADZKIE RADY NARODOWE ...... 50

GROMADA ŚLESIN 1954 - 1972 ...... 52

GROMADA TERESIN 1954 - 1959 ...... 52

GROMADA KARNOWO 1954 - 1957 ...... 53

GROMADA KARNÓWKO 1954 - 1957 ...... 53

GROMADA NAKŁO n/NOTECIĄ 1958 - 1972 ...... 54

GROMADA PATEREK 1954 - 1961 ...... 54

GROMADA ŚMIELIN 1954 - 1957 ...... 55

GROMADA DĘBOWO 1954 - 1959 ...... 55

MIEJSKO-GMINNA RADA NARODOWA NAKŁO 1973-1990 ...... 65

WSPÓŁCZESNA GMINA NAKŁO ...... 73

ANEKS 1 – SOŁTYSI GMINY NAKŁO ...... 78

ANEKS 2 SAMORZĄDY MIASTA NAKŁO ...... 84

ANEKS 3 WŁADZE SOŁECTW WSPÓŁCZESNEJ GMINY NAKŁO ...... 91

ANEKS 4 – PRZYNALEŻNOŚĆ ADMINISTRACYJNA W PRZEZŁOŚCI ...... 104

BIBLIOGRAFIA ...... 107

108

109