Skredfarevurderingar for Planområde Ved Hornelen, Bremanger Kommune

Skredfarevurderingar for planområde ved Hornelen, Bremanger kommune

Prosjektinformasjon og status Dokumentnr.: Dokumenttittel: 2015-09-088D Skredfarevurderingar for planområde ved Hornelen, Bremanger kommune Klassifisering: Versjon: Distribusjon: Intern 2 Oppdragsgjevar Leveransedato: Status: Sider: 15.02.2018 Godkjend rapport 32

Kontraktør: Kontraktørinformasjon:

Sunnfjord Geo Center AS Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Organisasjonsnummer: 998 899 834 MVA

Kontaktinformasjon: Kundeinformasjon:

Sunnfjord Geo Center AS Bremanger kommune Villabyen 3, 6984 Stongfjorden v/ Tom Joensen Tlf.: 577 31 900 Rådhuset Mob.: 982 25 951 Postboks 104 6721 Svelgen e-post: [email protected]

Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Skredfarevurdering Hornelen, Bremanger kommune Feltarbeid utført av: Dato for feltarbeid: Signatur: Even Vie Even Vie (sign.) 24.-26.10.2015 Anders Haaland Anders Haaland (sign.) 07.12.2015 Einar Alsaker Einar Alsaker (sign.) 29.03.2017 Alice Hestad Vie Alice Vie (sign.) Rapport utarbeidd av: Dato for ferdigstilling: Signatur: Versjon 1: Torkjell Ljone 12.02.2018 Torkjell Ljone (sign.) Versjon 2: Torkjell Ljone 15.02.2018

Rapport kvalitetssikra av: Godkjend (dato) Signatur: Versjon 1: Even Vie 12.02.2018 Even Vie (sign.)

Rapport godkjend av: Godkjend (dato) Signatur: Versjon 1: Even Vie, Dagleg leiar 12.02.2018 Even Vie (sign.) Versjon 2: Even Vie, Dagleg leiar 15.02.2018

SAMANDRAG Det er planar om å etablera ein klatresti opp fjellet Hornelen i Bremanger kommune. I samband med dette skal det også etablerast ein parkeringsplass ved Hornskår, der det også skal vera eit drifts- og publikumsbygg. Mellom parkeringsplassområdet og sjølve klatrestien skal tilkomsten vera langs eksisterande sti langs strandsona mot Hornelneset. Hellingsdata frå NVE (skrednett.no) viser at stort sett heile undersøkingsområdet ligg i bratt terreng. Dei brattaste områda har hellingsgrad mellom 61° og 85°. Tregrensa ligg på 350 m o.h., og under dette er det mykje lauvskog. Ned langs liene mot fjorden er det etablert mange elveløp. Klimaprognosar viser at ein kan forvente ei auke i både temperatur og avrenning fram mot klimaperioden 2071-2100. Ifølge NGU sine geologiske kart er området prega av bart fjell i tillegg til skredavsetjingar og eit område med tynn moreneavsetjing. Til å simulera utløpslengder for steinsprang har vi nytta oss av alpha-beta-metoden og modelleringsverktyet RocFall. Resultata frå simuleringane er med på å gi grunnlag for faresonekartet. Vi konkluderer med at steinsprang er dimensjonerande skredtype i store delar av planområdet, forutan langs elveløpa der lausmasseskred er dimensjonerande. Drifts- og publikumsbygget må oppfylla krava til tryggleiksklassane S2 eller S3, avhengig av kor mange personar som kan opphalda seg i det. Bygget kan enten plasserast utanfor sine respektive faresoner for skred med høgste årlege sannsyn >1/1000 eller >1/5000, eller ein etablera sikringstiltak. Sidan faresona for skred med sannsyn >1/5000 går ned til fjorden, trengst det uansett sikringstiltak dersom bygget vert plassert i S3. Dette kan gjerast ved å forbetra og forlenga ein eksisterande voll i området. Det skal ikkje etablerast tiltak langs tilkomststien, så her vil det heller ikkje vera naudsynt med sikringstiltak. Ved å fjerna ustabile fjellparti langs klatrestien vil ein kunne redusera sannsynet for skred til lågare enn 1/100 per år og dermed oppfylla krava til S1. Området er for bratt til akkumulasjon av snø, så det er ikkje fare for snøskred, eller andre typar skred i dette området. Reinskinga må kontrollerast og godkjennast av geolog. Som ved andre tilsvarande anlegg bør det gjennomførast årleg sjekk av ruta for å forsikre seg om at tilhøva i fjellet ikkje har endra seg.

INNHALDSLISTE

SAMANDRAG ...... 2

KAPITTEL 1 – OMRÅDESKILDRING ...... 7

1.1. Plassering ...... 7

1.2. Topografi, hydrologi og vegetasjon ...... 8

1.3. Klima ...... 10

1.3.1. Klimastatistikk ...... 10

1.3.2. Klimaprognosar ...... 11

KAPITTEL 2 – GEOLOGI ...... 12

2.1. Berggrunnsgeologi ...... 12

2.2. Lausmassegeologi ...... 13

KAPITTEL 3 – AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR ...... 15

3.1. Aktsemdskart for jord-/flaumskred, steinsprang og snøskred ...... 15

3.2. Tidlegare skredhendingar ...... 17

KAPITTEL 4 – MODELLERING AV SKREDFARE ...... 18

4.1. Alpha-beta-metoden ...... 18

4.2. RocFall ...... 21

KAPITTEL 5 – SKREDFAREVURDERING ...... 23

5.1. Feltarbeidet ...... 23

5.2. Vurdering av skredfare ...... 23

5.3. Diskusjon kring skredfare ...... 23

5.3.1. Lausmasseskred ...... 23

5.3.2. Skred frå fast fjell ...... 24

5.3.3. Snøskred ...... 25

5.3.4. Sørpeskred ...... 27

5.4. Faresonekartet ...... 27

KAPITTEL 6 – FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK ...... 28

6.1. Generelt ...... 28

6.2. Sikringstiltak ...... 28

KAPITTEL 7 – KONKLUSJONAR ...... 30

KAPITTEL 8 – REFERANSAR ...... 31

VEDLEGG ...... I

VEDLEGG I – GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE ...... I

VEDLEGG II – KLIMA ...... IV

Klimastatistikk ...... IV

Klimaprognosar ...... VI

VEDLEGG III – MODELLERING AV SKREDFARE ...... VIII

VEDLEGG IV – GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE ...... XIV

INNLEIING Ved fjellet Hornelen i Bremanger kommune er det planar om å lage ein klatresti/jarnsti (via ferrata) opp fjellsida. Sunnfjord Geo Center AS (SGC) har sidan 2015 vore involvert i prosjektet som rådgjevar innanfor geologi. Vår fyrste leveranse (SGC, 2016) var for oppdragsgjevar Visit Fjordkysten, og leveransen var geologisk vurdering av fjellet langs tur- og klatrestien, og i tillegg skredfarevurdering av eit område som skal nyttast som parkeringsplass. På dette tidspunktet eksisterte det ikkje noko reguleringsplan for området, og denne vurderinga var i hovudsak gjennomførd for å avgjere om det i det heile tatt var mogleg å etablere ein klatresti her. Seinare vart området tenkt til parkeringsplass utvida, og på bakgrunn av dette og nye opplysingar vart faresonekartet for parkeringsplassen revidert i eit notat (SGC, 2017a). Vår siste leveranse (SGC, 2017b) gjaldt utarbeiding av omsynssone for skredfarleg område langs tur- og klatresti på oppdrag for Via Ferrata Hornelen SUS, etter ynskje frå Bremanger kommune. I ettertid er det lagt fram planar om eit drifts- og publikumsbygg i tilknyting til parkeringsplassen. Sjølve klatrestien er vurdert som eit tiltak av NVE, og det er difor krav om full skredfarevurdering langs heile området. I denne fasen har vi no også gjort ei full faresonekartlegging for alle skredtypar i planområdet. Denne rapporten tar for seg dokumentasjonen rundt skredfarevurderingane som er vist i faresonekartet. Avhengig av om det skal opphalde seg færre eller fleir enn 25 personar i drifts- og publikumsbygget, må bygget oppfylla tryggleikskrava til høvesvis S2 eller S3 frå byggteknisk forskrift (TEK17). Frå kommunikasjon med NVE får vi opplyst at det er naturleg å plassera jarnstien som tiltak i tryggleiksklasse S1, men at det er kommunen som sit med ansvar for om tiltaket skal plasserast i tryggleiksklasse eller ikkje. Vi har uansett vurdert skredfare i heile planområdet. Feltarbeid vart utførd den 24-26. november 2015, frå helikopter 7. desember 2015, og 29. mars 2017 i lag med Juanita Sekkingstad frå iVest Consult AS, Wenny Hanssen frå Visit FjordKysten, Jan Fredrik Fosse frå Knutholmen AS og Rogier van Oorschot frå Norway AdvenTures. Resultata frå feltarbeidet er supplert med informasjon frå http://www.skrednett.no, som er ein felles internettdatabase for skred, administrert av Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE). I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt og kart frå Statens kartverk og NGU. Det er også nytta enkelte modelleringsverkty for å bygge opp under konklusjonane. I byggteknisk forskrift (TEK17) er tryggleikskrav mot skred definert ut frå kva type byggverk som skal oppførast. Dess fleire personar som vil opphalde seg i eit område, dess mindre nominelt årleg sannsyn for skred kan ein tillate. Byggverk er klassifisert under tre tryggleiksklassar for skredfare; S1, S2 og S3. Lovverket krev at største nominelle årlege sannsyn for skred ikkje skal vere høgare enn 1/100, 1/1000 og 1/5000, respektivt for desse tre klassane (Tabell 1). På bakgrunn av dette går vår skredfarevurdering i hovudsak ut på å dele undersøkingsområdet inn i faresoner som representerer ulike nominelle årlege sannsyn for

skred. For flaumfarevurdering er det gjentakingsintervalla 1/20, 1/200 og 1/1000 som gjeld for dei tre tryggleiksklassane. For ei grundigare forklaring, sjå Vedlegg 1.

Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skredfarlege område.

Tryggleiksklasse Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme

S1 Liten 1/100 Naust, garasjar

S2 Middels 1/1000 Hus, einebustader

S3 Stor 1/5000 Rekkehus, hotell

Rapporten er bygd opp av ni kapittel. Kapittel 1-4 handsamar ekstern bakgrunnsinformasjon (klimadata, eksisterande geologiske kart ol.), og denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Kapittel 5. På bakgrunn av dette vert skredfaren i området vurdert for kvar skredtype. Det er feltobservasjonane som dannar hovudgrunnlaget for dei endelege konklusjonane til SGC. Eksterne data vert berre nytta som eit supplement til desse. Alle konklusjonar som vert trekt i denne leveranse føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom skredfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot skred (Kapittel 6). SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og er difor kvalifisert til å legge dimensjonerande føringar for sikringstiltak mot skred. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjeving kring geologiske tilhøve, om dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar side.

KAPITTEL 1 – OMRÅDESKILDRING 1.1. Plassering Hornelen (860 m o.h.) definerer den austlegaste spissen av Bremangerlandet i Bremanger kommune (Figur 1). Det skal byggast parkeringsplass og publikums- og driftsbygg på Hornskor, og herifrå vil ruta fylgja ein eksisterande sti mot Hornelneset. Herifrå er det planar om å etablere jarnsti/klatresti vidare opp på toppen av Hornelen. Vi har undersøkt området frå parkeringsplassen og bort til Hornelneset, i tillegg til fjellsida ovanfor. Figur 2 viser plasseringa til stadnamna som vert brukt utover i rapporten.

Figur 1: Undersøkingsområdet er ved Hornelen som ligg aust på Bremangerlandet i Bremanger kommune. Basert på kart frå Statens kartverk.

Figur 2: Figur som viser plassering til stadnamn som vert nytta utover i rapporten.

1.2. Topografi, hydrologi og vegetasjon Hornelen er eit 860 m høgt fjell som ligg på austlege del av ei halvøy i tilknyting til Bremangerlandet. Halvøya er omkransa av sjø med Skatestraumen og Vågsfjorden i nord, Frøysjøen i sør og Berlepollen i vest (Figur 3). På sin nettdatabase http://www.skrednett.no har NVE presentert hellingsdata frå undersøkingsområdet. Kartet viser at stort sett heile undersøkingsområdet ligg i bratt terreng (Figur 4). Turstien er markert som stipla, svart trasé på Figur 4. Frå Hornskor til Hornelneset går tilkomststien i relativt flatt terreng. Fjellsida i sørvest har generelt stor hellingsgrad. Ved Hornskor skal det byggast parkeringsplass og publikums- og driftsbygg, dette vil ligge på ca. 15 m o.h. i flatt terreng. Omtrent 30 m mot sørvest frå dagens veg ved parkeringsplassen byrjar terrenget å stige jamt oppover, og ved 50 m o.h. er det ei skor, med opp mot 90° helling, som går opp til Middagsnakken på kring 340 m o.h. Vidare langs fjellsida mot Fureneset har terrenget generelt litt lågare helling, men ved ca. 160-260 m o.h. ligg Høgeskora som har helling frå 40°-90°. Over Høgeskora, ved ca. 350 m o.h. er ei liknande skor med same brattleik. Frå Hornelneset og opp til toppen av Hornelen vil turstien til stadigheit ligge i hellande terreng. Frå 3-125 m o.h. går stien i vestleg retning, her er hellingsgraden ca. 30-40°. Ved ca. 125 m o.h. svingar stien mot sør og følger fjellsida på skrått oppover med gjennomsnittleg 41°-45° helling. Ved ca. 370-469 m o.h. går stien mot sørvest og hellingsgraden aukar til 46°-60°. Her er det planlagd å leggje til rette for klatrerute. Frå kring 460 til rundt 580 m o.h. er det eit platå med 20°-45° helling, før siste skor (61°-90° helling) som går frå ca. 580-840 m o.h. Ved dei siste 20 meterane minkar brattleiken jamt frå ca. 45° til flatt på toppen.

Den nordvendte lia mellom Hornskor og Hornelneset fungerer som eit nedslagsfelt for nedbøren langs fjellpartiet. På både flyfotoet (Figur 3) og hellingskartet (Figur 4) er det markert fleire elveløp som drenerer ned lia og har utløp i fjorden. Desse løpa er av ulik storleik. Flyfotoet (Figur 3) viser at tregrensa er ved 350 m o.h. og vegetasjonen består av lauvtre, lyng og einebuskar. I lia over Hornskor veks det tett med skog, medan mot søraust frå Hornskor minkar skogveksten. På den nedre flata over Hornelneset veks det ein del skog, men elles er for bratt for skogvekst i dette området.

Figur 3: Øvst: tredimensjonalt visualisering av Hornelen og området rundt. Vågsfjorden og Skatestraumen grensar i nord, Frøysjøen i sør, og Berlepollen i vest. Nedst: Flyfoto av undersøkingsområdet som syner at den nordvendte lia er skogkledt av lauv- og krattskog. Tregrensa ligg på ca. 350 m o.h. I lia renn det fleire elveløp med utløp i fjorden. Kjelde: Statens kartverk.

Figur 4: Hellingskart over undersøkingsområdet. Dette er stort sett eit bratt område. I området nær sjølve Hornelen er det fleire skorer med helling mellom 61° og 90°. Stipla, svart trasé markerer den planlagde tur- og klartestien. Basert på kart frå NGI..

1.3. Klima 1.3.1. Klimastatistikk Skredfare og klima heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til lausmassar, vassavrenning, flaumfare, steinsprangfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfareevaluering må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt oppdaterte prognosar for framtidige klimaendringar.

Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader i Nordfjord i lang tid. Det er henta temperaturdata frå målestasjonen på Kråkenes, stasjon 5910 (38 m o.h.), som har vore operativ sidan 1929. Nedbørsdata er henta frå målestasjonen i Svelgen, stasjon 5781 (3 m o.h.) som har vore operativ sidan 1973. Sidan datamaterialet frå desse stasjonane strekk seg over ein periode på over 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i området gjennom 1900-talet. Figur 5 syner temperatur- og nedbørsnormalar frå meteorologisk institutt.

Figur 5: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Temperaturdata er henta frå stasjon 5910 Kråkenes fyr (38 m o.h.) medan nedbørsdata er henta frå stasjon 5781 Svelgen (3 m o.h.). Statistikken viser at årsnormalen for temperatur har vore 7,3° sidan 1929 og årsnormalen for nedbør har vore 2560 mm sidan målingane starta i 1973 til i dag.

1.3.2. Klimaprognosar Dei store forskingsinstitusjonane sine klimamodellar gjev meir og meir pålitelege prognosar om global klimautvikling i framtida, men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. Hausten 2015 vart den siste Klima i Norge 2100-rapporten publisert. Hovudfunna i denne rapporten er at ein i Noreg må forvente høgare temperaturar, meir nedbør og meir ekstremnedbør. Ei følgje av dette vil vere at ein må ta høgde for at flaumane vert større og kjem hyppigare, og at skredfrekvensen vil auke i Noreg. Norsk klimaservicesenter har på sine nettsider (klimaservicsesenter.no) presentert klimaframskrivingane for ulike geografiske områder fram mot klimaperioden 2071-2100. Her viser prognosane for Hornelen at fram mot klimaperioden 2071-2100, kan forvente ein auke i årstemperatur på 2,0-3,0 °C. Normal årsnedbørssum kan auke med 15-20 % i løpet av same periode. Årsavrenninga vil kunne auke med 5-20 %, og størst auke i avrenning vil det vere på hausten som vil kunne få ei auke på 20-50 %. Modellen viser vidare at snømengda kan verte redusert med opptil 60-80 % og at det kan bli inntil 100 færre dagar i året med snø fram mot 2071-2100. Vedlegg II viser detaljane i både klimastatistikk og klimaprognosar for Hornelen.

KAPITTEL 2 – GEOLOGI 2.1. Berggrunnsgeologi Bergartane i området rundt Hornelen er dominert av gneisar langs nordlege delar av Bremangerlandet, samt nord for Nordfjorden og Skatestraumen (Figur 6). Sørlege halvdel av Bremangerlandet er samansett av bergartar danna under den kaledonske fjellkjedefaldinga; kvartsittar, kvartsskifer og bergartar som høyrer til Sunnfjord- og Kalvåg-melange. Dei siste består av blokker av grønstein, grønskifer, serpentinittar kvartsittar og metasandsteinar i ein matriks av glimmerskifer. I tillegg har ein yngre sedimentære breksjer, konglomeratar og sandsteinar som tilhøyrer Hornelen devonbasseng, dessutan yngre intrusjonar av dioritt (Bremanger-dioritten) og gabbro (Gåsøy-intrusjonen). Skatestraumen og området vidare austover mot Leirgulen er definert av ei stor forkastingssone. Dette er ein del av eit større forkastingssystem som ein finn langs heile Nordfjorden. Det same aust-vestsystemet kan ein finne igjen langs alle fjordane sørover. Desse vart utvikla under den kaledonske fjellkjedefaldinga, og vart seinare reaktivert gjennom devon alder (406-350 millionar år sidan). Sunnfjord melange og Kalvåg melange er definert som ein obduksjons-melange utvikla under siste perioden av den kaledonske fjellkjedefaldinga (Alsaker & Furnes 1994; Ravnås & Furnes 1995). Den er samansett av skifer, i utgangspunktet finkorna sediment transportert med store undersjøiske massestraumar og avsett i sjølve subduksjonssona mellom Grønland og det baltiske skjoldet. Massestraumane inneheldt òg store blokker transportert på same måten. Sedimenta og blokkene er erosjonsprodukt frå minst to kjelder. Den eine er ei kjelde frå det baltiske skjoldet, samansett av sure bergartar; granittar/gneisar og kvartsittar (metasandsteinar). Den andre kjelda har eit vulkansk (basisk) opphav knytt mot havbotnskorpa (Solund-Stavfjorden-ofiolittkompleks) som kom i erosjonsnivå under delar av den orogene prosessen. Frå denne kjelda finn ein komponentar i bergartane skildra som grønsteinar og gabbro (Figur 6). Hornelen (forstørra på Figur 6) består av konglomerat og sedimentere breksjer som tilhøyrer Hornelen devonbasseng. Devononbassenget står i kontakt med eit belte av grønstein, kvartsitt og glimmerskifer (Sunnfjord- og Kalvågmelange) i nord og som faldar seg rundt til Hornelneset i aust. Nord for dette beltet, ved Hornskor, er det markert diorittisk til granittisk gneis og migmatitt, og aust for devonbassenget er det markert kvartsdioritt på kartet (Figur 6).

Figur 6: Berggrunnskart over Bremangerlandet og området rundt. Hornelen høyrer til Hornelen devonbasseng og består av konglomerat og sedimentere breksjer. Kjelde: NGU.

2.2. Lausmassegeologi For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, ein periode kor den nordlege halvkula var prega av om lag 40-50 istider. Innlandsisen under den siste av desse istidene hadde si maksimale utbreiing for om lag 20 000 år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra, blottla den morenemateriale og smeltevassavsetjingar i dei fleste lier og dalstrøk. NGU sitt kart (Figur 7) frå undersøkingsområdet viser at vest for Hornskor og ned dalsida nord for Hornelen er det markert tynt morenedekke. Det er markert skredavsetjingar ved den nordvestlege delen av Hornelneset som strekk seg ifrå ca. 200 m o.h. og ned til strandsona. Også ved strandsona sør for toppen og ved ca. 700 m o.h. sørvest for toppen er det markert skredavsetjingar. Like vest for toppen og vidare vestover ved Uraheia er det markert forvitringsmateriale. Elles rundt fjellsidene av Hornelen er det bart fjell som dominerer. Høgste havnivå etter siste istid (marin grense), ligg om lag 15 m o.h. i dette området (Figur 8). Dette er ei relativ låg marin grense, og er det ikkje kartlagt marine avsetjingar i området.

Figur 7: Lausmassekart frå Hornelen og områda rundt. Langs fjellsidene er det markert stadvis tynt morenedekke og skredmateriale, elles består fjellsidene av bart fjell. På toppen og nedover mot vest er det markert forvitringsmateriale. Basert på kart frå NGU.

Figur 8: Kart over marin grense i området (blå linje). Høgste marin grense ligg om lag 15 m o.h. Basert på kart frå NVE m fl.

KAPITTEL 3 – AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR 3.1. Aktsemdskart for jord-/flaumskred, steinsprang og snøskred Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarleg for aktsemdskart for steinsprang, snøskred og flaum- og jordskred på http://www.skrednett.no. Tenesta er utarbeidd i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Aktsemdskarta for jord-/flaumskred, steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområde (kjeldeområde) og utløpsområde (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet utrekna. For jord-/flaumskred er det terrengformene som styrer utbreiinga av desse. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Det er difor ikkje teke omsyn til viktige faktorar som klima, vegetasjon, lausmassar og berggrunn, og meir detaljerte faresonekart må utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for desse skredtypane. Aktsemdskarta kan difor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, § 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2015). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Aktsemdskartet for jord- og flaumskred (Figur 9) viser at det er potensiell fare for denne type skred langs alle bekke-/elveløpa i fjellsida. Også i elveløpet som går ned mot området som skal nyttast til parkeringsplass og drifts- og publikumsbygg.

Figur 9: Aktsemdskart for jord- og flaumskred ved undersøkingsområdet. Området der skal komma parkeringsplass og drifts- og publikumsbygg er merka med svart omriss. Basert på kart frå NVE m.fl.

Aktsemdskartet for steinsprang (Figur 10) viser at det er potensiell fare for steinsprang i heile det undersøkte området. Aktsemdskartet for snøskred (Figur 11) viser at det er potensiell fare for snøskred i heile det undersøkte området.

Figur 10: Aktsemdskart for steinsprang ved undersøkingsområdet. Området der det skal komma parkeringsplass og drifts- og publikumsbygg er merka med svart omriss. Basert på kart frå NVE m.fl.

Figur 11: Aktsemdskart for snøskred ved undersøkingsområdet. Området der det skal komma parkeringsplass og drifts- og publikumsbygg er merka med svart omriss Basert på kart frå NVE m.fl.

3.2. Tidlegare skredhendingar På si nettside har NVE m.fl. også ei oversikt over tidlegare skred i Noreg. I undersøkingsområdet er det ikkje registrert skredhendingar. Dette er truleg fordi det verken er bilveg eller busetnad i området. Den næraste registrerte skredhendinga er eit lite steinsprang som gjekk 23. mars 2017 vedd inngangen til Skatestraumstunnelen på sørsida. Langs bilvegane på Bremangerlandet er det registrert fleire steinsprang og lausmasseskred. På vestsida av Berlepollen er det også registrert fleire uspesifiserte snøskred ned mot veg i nyare tid. Frå NVE, 2017 er det opplyst følgjande skredhendingar i området ved Hornskår: Snøskred ned mot stranda ved Hornskår vest for parkeringsplassen i nyare tid. Flaumskred ned mot låven på bruk med gards- og bruksnummer 61/2 i fyrste halvdel av 1900- talet. Her er det no etablert flaumvoll.

KAPITTEL 4 – MODELLERING AV SKREDFARE Til å bestemma utløpslengde av steinsprang har vi nytta to ulike modelleringsverkty. I tillegg har vi laga ein terrengmodell basert på laserdata frå prosjektet Bremanger-Vågsøy-Selje, Kartverket (2015). Frå terrengmodellen er det generert skyggerelieffkart som viser terrengformer i undersøkingsområdet og hellingskart som viser kritiske terrenghellingar for utløysing av skred. Denne informasjonen brukar vi som hjelpemiddel til modelleringa og til sjølve skredfarevurderinga. Figur 24 og Figur 25 i Vedlegg III viser skyggerelieffkart og hellingskart basert på laserdata, henta frå Kartverket.

4.1. Alpha-beta-metoden Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Metoden er basert på empiriske data om utløpsdistanse for skred, på bakgrunn av topografien i skredbana. For utgreiing om metoden, sjå Vedlegg III. Sidan alpha-beta-metoden berre modellerer maksimal utløpsdistanse for skred ut frå eit gitt punkt, er val av dette punktet essensielt. Modellen kan vise at eit område er innanfor utløpsfeltet, men dersom det ikkje finst reell utløysingsfare er det heller inga skredfare. For steinsprang er det viktig å ha fokus på sprekker og synleg ustabilitet i blottlagd berggrunn. I område der ein ikkje kan komma nært på kjeldeområdet, kan val av losnepunkt gjerast ut i frå flyfoto og kartdata (Kap. 5.2.). Vi har nytta metoden for å modellere utløpsdistansen for steinsprang frå to utløysingspunkt i fjellsida like vest for dagens planområde. Fjellsida har omtrent same helling i dette området, så det vil gje ein peikepinn for resten av skråninga. Raudt punkt markerer losnepunkt og blått punkt markerer der skråninga når under 23°, som er hellinga der steinsprang byrjar å miste energi og vert avsett. For å få eit meir konservativt resultat er det vanleg å trekka frå eit standardavvik. Resultatet (Figur 12 og ) viser at steinsprang frå det valde punktet vil kunne nå ned til flata, også utan standardavvik. Sidan terrenget stig bratt oppover ser ein at vi med denne metoden får lengre utløpsdistanse ved å velja losnepunkt høgt oppe. Metoden tek ikkje omsyn til at det er tett lauvskog heilt opp til fjellet, og heller ikkje eventuelle terrengformer som vil stoppa eller leia vekk steinsprang. Metoden åleine kan difor ikkje brukast til å lage faresonekart. Resultatet vert likevel teke med som eit nyttig supplement når den reelle skredfaren vert diskutert i Kapittel 5.3. Vi har ikkje brukt tid på alpha-betamodelleringar for snøskred, då utløpslengda til snøskred med denne metoden er ein del lengre enn for steinsprang. Ved denne metoden vil utløpslengda for snøskred nå ned til fjorden langs heile planområdet. Til å vurdera snøskredfare har vi nytta terrengmodell og dette vert diskutert i Kap. 5.3.3.

Figur 12: Modellert utløpsdistanse for steinsprang. Potensielt utløysingspunkt (A) er vald i øvre del av fjellsida. Punkt B viser kvar hellinga når under 23°. Resultatet viser at eit steinsprang frå det valde punktet kan nå heilt ned på flata, også utan å standardavvik. Basert på kart frå Kartverket

Figur 13: Modellert utløpsdistanse for steinsprang. Potensielt utløysingspunkt (A) er vald i øvre del av fjellsida. Punkt B viser kvar hellinga når under 23°. Resultatet viser at eit steinsprang frå det valde punktet stoppar i nedre del av skråninga, men at det med eit standardavvik akkurat når inn på flata. Basert på kart frå Kartverket

4.2. RocFall Til å simulera utløpslengder for steinsprang er programmet RocFall nytta. For området ved parkeringsplassen og drifts- og publikumsbygget har vi modellert steinsprang frå 3 profil frå fjellsida ovanfor (Figur 14). I tillegg hadde vi 2 simuleringar frå dette området i SGC, 2016. For området bort til sjølve klatrestien har vi simulert steinsprang frå 9 ulike profil frå fjellsida (Figur 15 og Figur 16). Kartgrunnlaget for alle profila består av laserdata med svært høg oppløysing. Meir informasjon om programvara og parametrane som er nytta er gitt i Vedlegg III. Resultata frå steinsprangsimuleringa vert samanstilt med kartdata og feltobservasjonar og andre skredtypar, og er med på å danna grunnlaget for faresonekartet som er vist i Kapittel 5.4.

Figur 14: Ved området ved parkeringsplassen og drifts- og publikumsbygget er det simulert steinsprang frå 3 ulike profil. For kvart av dei valde kjeldeområda er det simulert 100 steinsprang. Kartgrunnlaget består av laserdata med svært høg oppløysing for alle profila. Kort strek som kryssar profila markerer maksimalt utløp for steinsprang. Basert på kart frå Kartverket.

Figur 15: Oversikt over profil 1 – profil 5. For kvart av dei valde kjeldeområda er det simulert 100 steinsprang. Kartgrunnlaget består av laserdata med svært høg oppløysing for alle profila. Raud farge markerer kor langt steinsprang når. Basert på kart frå Kartverket.

Figur 16: Oversikt over profil 6 – profil 9. For kvart av dei valde kjeldeområda er det simulert 100 steinsprang. Kartgrunnlaget består av laserdata med svært høg oppløysing for alle profila. Raud farge markerer kor langt steinsprang når. Basert på kart frå Kartverket.

KAPITTEL 5 – SKREDFAREVURDERING 5.1. Feltarbeidet Sunnfjord Geo Center har vore på synfaring i undersøkingsområdet fleire gonger sidan vi vart involvert i prosjektet. Fyrste feltarbeid vart utført utførd 24-26. november 2015. 7. desember 2015 gjennomførte vi synfaring frå helikopter, med fokus på klatreruta. Siste gong vi var i området var 29. mars 2017. Detaljert skildring frå planområdet er gitt i dei tidlegare leveransane SGC, 2016 og SGC, 2017a, og er ikkje tatt med i denne rapporten.

5.2. Vurdering av skredfare Aktsemdkarta til NVE m.fl. viser at det er potensiell fare for jord- og flaumskred, steinsprang og snøskred inn i store delar av planområdet. Dette er som nemnd matematiske modelleringar basert på terrenggradientar og kartoppløysinga er ofte dårleg. Desse modelleringane tar ikkje omsyn til viktige faktorar som vegetasjon, drenering, klima, lausmassar, bergartstype og sprekkesystem. Risikoen for at massar (jord, stein, snø, etc.) skal kome i rørsle, dessutan akkumulasjonspotensiale for snø og vatn er også avgjerande faktorar, som krev nærare undersøking for å få kartlagd skredfaren på ein tilfredsstillande måte. Det er difor gjennomførd feltarbeid for å gjere ei heilskapleg vurdering av den reelle skredfaren. Våre eigne steinsprangsimuleringar, som er basert på observerte kjeldeområder og tek omsyn til vegetasjon og underlag i fjellsida, viser eit meir realistisk resultat for kor langt steinsprang kan nå inn i planområdet.

5.3. Diskusjon kring skredfare Nedanfor følgjer ei samanstilling mellom alle innhenta data og ein diskusjon kring faren for dei ulike skredtypane. Resultatet frå skredfarevurderinga er vist i eit faresonekart som viser grensene for dimensjonerande skredtype i høve til dei tre tryggleiksklassene (Vedlegg I). For ei generell utgreiing om dei ulike skredtypane sjå Vedlegg IV.

5.3.1. Lausmasseskred Det er mange bekkar og elver i fjellsida som renn ned i planområdet (Kap. 1.2., Figur 17). Nedbørsfeltet avgrensar seg hovudsakleg til sjølve fjellsida og ein liten del av toppen av fjella. Dei fleste vatna på toppen av fjellet drenerer vestover og ikkje inn i planområdet. Klimastatistikken (Kap. 1.3.1.) viser at Hornelen har typisk kystklima, med mykje nedbør og milde vintrar. Klimaprognosane (Kap 1.3.2.) viser at ein kan forventa auke i både temperatur og nedbør. Lausmassekartet (Figur 7) viser at det kan vera tynn moreneavsetjing i fjellsida. Feltobservasjonane viser at lausmassedekket er generelt tynt, men at det er ein noko jord og vegetasjon. I tillegg ligg er det skredvifter med metastabile blokker i store delar av fjellsida. Desse vil kunne på ny setjast i rørsle ved eventuelle større steinsprang og/eller store nedbørshendingar. Eventuelle lausmasseskred vil hovudsakleg konsentrera seg til dreneringsvegane og fylgja rennene i terrenget.

På fyrste del av 1900-talet gjekk det eit flaumskred ned mot låven på gbnr. 61/2. Dette har truleg vore i samband med at store nedbørsmengd har tatt med seg blokker og lausmassar i renna nord for Middagsnakken. Seinare er det bygd ein flaumvoll i dette området, som skal leia eventuelle nye skred mot nordaust. Vi konkluderer med at det er fare for lausmasseskred langs dreneringsvegane og renneformene og inn i planområdet. Berre enkelte stadar tolkar vi lausmasseskred som dimensjonerande skredtype. Faresonekartet (Figur 20) viser dimensjonerande skredtype for heile planområdet.

Figur 17: Biletet viser elvane som renn nedover fjellsida langs området midt i planområdet

5.3.2. Skred frå fast fjell Topografiske data (Kap. 1.2.) viser at det er bratte fjellsider/fjellhamrar ovanfor heile planområdet. NGU sine lausmassekart frå området (Kap. 2.2.) viser også at det er avsett ein del skredmateriale i nedre del av fjellsida, noko som vert stadfesta av flyfoto (Figur 3). Feltarbeidet (detaljert skildring av fjellet i SGC, 2016) viste at det er svært bratte fjellhamrar, som fleire stadar er godt oppsprukke, med potensiale for utrasing av store blokker. Figur 18 viser fjellet og skredviftene som går heilt ned til fjorden. Likevel er det fleire lokalt slakare område i fjellsida der steinsprang har stoppa. Vi har nytta både alpha-beta-metoden og programmet RocFall til å simulera utløpslengder. For området der det skal komma parkeringsplass og drifts- og publikumsbygning viser modelleringa at steinspranga stoppar raskt når dei når flatare terreng. RocFall viser spretthøgda til blokkene og viser at flaumvollen vil stoppa mesteparten av steinspranga som treff øvre delar av denne. I området ved vollen er

det ei gammal skredvifte som viser lengste utløp til tidlegare steinsprang, og dette korrelerte bra med simulerte utløpsdistansar. For store delar av planområdet er det steinsprang som er dimensjonerande skredtype, og dette er vist i faresonekartet (Figur 20).

Figur 18: Fotografi av Hornelen og fjellsida som viser skredvifter som når ned til fjorden.

5.3.3. Snøskred Aktsemdskarta til NVE m.fl. (Kap. 3.1.) viser at heile planområdet ligg innanfor utløpsområde for snøskred. Dette er som nemnd basert på reine terrengmodellar og tar ikkje omsyn til klima og vegetasjon. Område som er for bratte til akkumulasjon av snø vert likevel rekna som kjeldeområde i desse modelleringane. Hellingskartet (Figur 4 og Figur 25) viser at store delar av fjellsidene er brattare enn 60° og dermed for bratte til akkumulasjon av snø (sjå Figur 19). Klimastatistikken (Kap. 1.3.1.) viser at det er milde vintrar med snittemperatur over 0°C alle månadane i året, og prognosane viser at det skal verta varmare og færre dagar med snø fram mot år 2100. Det er likevel enkelte område med mellom 30-60° helling der det kan losna snøskred. For området med parkeringsplass og drifts- og publikumsbygning vil dette avgrensa seg til eit lite område like nord for Middagsnakken. Snøskred herifrå vil følgja renna nedover mot flaumvollen og raskt mista energi på grunn av det vesle kjeldeområdet. Snøskred er difor ikkje dimensjonerande i dette området. I fjellsida mot Hornelen er det også enkelte område der det kan akkumulerast snø. Dette er i områda nedanfor det øvste bratte partiet. Snøskred herifrå vil følgje rennene i terrenget og nå ned til fjorden dersom det er nok snø som losnar. Vi meiner likevel at faren for snøskred er mindre enn for steinsprang og lausmasseskred i desse rennene, og snøskred er difor ikkje dimensjonerande skredtype.

Utløpsområdet vil også vera mindre enn for dei nemnde skredtypane. I området der det skal etablert klatresti er det ikkje fare for snøskred, då fjellet er for bratt til akkumulasjon av snø.

Figur 19: Fotografi av øvre del av fjellsida ovanfor austre del av planområdet. Fjellhammaren er omtrent vertikal og store delar av fjellsida er for bratt til akkumulasjon av store snømengder. Det veks spreidd skog i fjellsida.

5.3.4. Sørpeskred Sørpeskred kan oppstå i terreng med mindre helling enn snøskred og startar oftast i elver og bekkelaup. Sørpeskred består av snø som er overmetta på vatn, så klima og drenering har stor innverknad på faren for sørpeskred. Det er fleire dreneringsvegar i området, og klimastatistikken (Kap. 1.3.1.) viser at det er mykje nedbør i området. Dreneringsvegane er hovudsakleg bratte elvar som renn ned fjellsida og ned i fjorden. Her vil det vera svært avgrensa kor mykje snø som kan akkumulerast langs bekkefara, og faren for at snøskred demmer opp elveløpa er også minimal på grunn av den bratte hellinga. På lik linje som for snøskred vil det milde kystklimaet også gjera at faren for sørpeskred er liten. For området ved parkeringsplassen vil flaumvollen også leia eventuelle sørpeskred austover. Det kan gå mindre sørpeskred i renna nord for Middagsnakken, men utløpet vil vera mindre enn for lausmasseskred, og sørpeskred er difor ikkje dimensjonerande skredtype.

5.4. Faresonekartet Diskusjonen ovanfor konkluderer med at det er skredfare i planområdet ved Hornelen. Det er hovudsakleg steinsprang som er dimensjonerande skredtype, men langs enkelte av elveløpa er det lausmasseskred som er dimensjonerande. Planområdet fortset vestover frå området med parkeringsplassen langs bilvegen. I dette området har ikkje SGC vurdert skredfaren, men delar av det inngår i vurderinga gjort i NVE, 2017.

Figur 20: Faresonekart for den undersøkte delen av planområdet ved Hornelen. Planområdet (merka med svart stipla linje) dekker også eit stykke av veg 4803 vest for parkeringsplassområdet, men her er skredfaren vurdert av eit anna føretak. Basert på kart frå Statens kartverk.

KAPITTEL 6 – FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK 6.1. Generelt Skred kan delast inn i områder: 1) utløysingsområdet, der skredmassane losnar og kjem i rørsle 2) skredløpet, som er bana skredet følgjer 3) utløpsområdet, som er det arealet skredet legg seg når energien er oppbrukt Ved sikring mot skred er det mogleg å gjere inngrep i alle desse tre fasane, for å forhindre skadar på bygg. Kva for sikringsmetodar som bør nyttast er ei avveging mellom skredfare, kostnad og lokale, praktiske føresetnader/utfordringar for skredsikring (f.eks. tilgjengelegheit for anleggsmaskiner o.l.).

6.2. Sikringstiltak Under skredfarevurderinga (Kap. 5) vart det påvist fare for steinsprang, lausmasseskred og til dels snøskred i planområdet ved Hornelen. Avhengig av om det skal opphalde seg færre eller fleir enn 25 personar i drifts- og publikumsbygget, må bygget oppfylla tryggleikskrava til høvesvis S2 eller S3 frå byggteknisk forskrift (TEK17), med høgste nominelle årlege sannsyn på 1/1000 og 1/5000. Dersom det skal etablerast driftsbygg med opphald til færre enn 25 personar må bygget plasserast utanfor faresona til skred med nominelt årleg sannsyn >1/1000 (gult område på faresonekartet). Dersom det skal etablerast driftsbygg med opphald til fleire enn 25 personar må bygget plasserast utanfor faresona til skred med nominelt årleg sannsyn >1/5000 (grønt område på faresonekartet). Denne sona når heilt ned til fjorden, så dersom bygget skal oppfylla krava til S3, vert det naudsynt med sikringstiltak. Det same gjeld dersom bygget skal oppfylla kravet til S2 og vert plassert innanfor gult område. Som sikringstiltak vil vi anbefala at eksisterande flaumvoll vert forbetra og forlenga slik at den vil leia lausmasseskred vekk mot aust. I dette området er ikkje fare for snøskred, så med å utbetra vollen vil bygningen oppfylla krava til S3. For området mellom parkeringsplassen og sjølve klatrestien er det påvist skredfare. Vi påpeikar at det ikkje er farlegare å ferdast i dette området, enn i liknande fjellområde. Sidan det ikkje skal gjerast tiltak i dette området, er det heller ikkje naudsynt med sikringstiltak. Området der klatrestien skal etablerast har vi skildra i detalj i SGC, 2016. Her konkluderer vi med at ein kan oppnå akseptabel tryggleik for ferdsel dersom dei mest ustabile partia vert reinska ned. Sjølv om skredfarevurderinga har påvist fare for hovudsakleg steinsprang, så er det ikkje farlegare å klatre her, enn i andre liknande fjellområde. I dette området er det for bratt til akkumulasjon av snø, så det er dermed ikkje fare for snøskred. Ved god reinsking av ustabile fjellparti, meiner vi difor at sannsynet for skred kan verta lågare enn 1/100, og krava til S1 vert difor oppfylt. Reinskinga må kontrollerast og godkjennast av geolog. Som ved andre tilsvarande anlegg bør det gjennomførast årleg sjekk av ruta for å forsikre seg om at tilhøva i fjellet ikkje har endra seg.

Det er viktig å understreke at ovannemnde tilrådingar berre er forslag frå SGC si side, og endeleg avgjersle på val og dimensjonering av tryggingstiltak bør utgreiast i detalj av aktørar som har spesiell kompetanse på dette. SGC kan stille som sakkyndige rådgjevarar for entreprenør under sikringsarbeidet. Vår skredfarevurdering er gjort med utgangspunkt i noverande, naturgjevne forhold. Eventuelle menneskelege inngrep i området i framtida kan endre desse og då vil også graden av skredfare kunne bli endra. All utbygging, sjølvsagt inkludert eventuell utbygging av dei føreslåtte sikringstiltaka i seg sjølv, bør difor skje i samråd med kvalifisert personell.

KAPITTEL 7 – KONKLUSJONAR Sunnfjord Geo Center si skredfarevurdering ved planområdet i samband med klatresti i fjellet Hornelen viser at det er skredfare i store delar av planområdet, og at det er steinsprang og lausmasseskred som er dimensjonerande skredtypar. Det skal byggast eit drifts- og publikumsbygg ved parkeringsplassen. Avhengig av om det skal opphalde seg færre eller fleir enn 25 personar i drifts- og publikumsbygget, må bygget oppfylla krava til høvesvis S2 eller S3 frå byggteknisk forskrift (TEK17), med høgste nominelle årlege sannsyn på 1/1000 og 1/5000. Dersom driftsbygget skal ha opphald til færre enn 25 personar kan den plasserast utanfor faresona for skred med årleg sannsyn høgare enn 1/1000 (gult område), og det trengst difor ikkje sikringstiltak. Skal den plasserast innanfor faresona til skred med sannsyn høgare enn 1/1000, vert det krav om sikringstiltak. Dersom driftsbygget skal ha opphald til fleire enn 25 personar trengst det sikringstiltak, sidan denne faresona (>1/5000, grønt område) når heilt ned til fjorden. Det er allereie ein eksisterande flaumvoll i dette området, og vi meiner at bygget enkelt kan sikrast ved å utbetra og forlenga denne vollen. Ved å reinska ned ustabile parti langs klatrestien vil ein kunne gjere skredfaren i dette området lågare enn 1/100, og dermed oppfylla krava til S1. Sjølv om det er påvist skredfare i området, er det ikkje farlegare å klatre her, enn i liknande fjellområde. I dette området er det for bratt til akkumulasjon av snø, så det er dermed ikkje fare for snøskred. Sikringa må kontrollerast og godkjennast av geolog. Som ved andre tilsvarande anlegg bør det gjennomførast årleg sjekk av ruta for å forsikre seg om at tilhøva i fjellet ikkje har endra seg.

KAPITTEL 8 – REFERANSAR Derron, M. H. 2009: Method for the susceptibility mapping of rock falls in Norway. Technical report, Norges Geologiske Undersøkelse. Hanssen-Bauer I., Førland E.J., Haddeland I., Hisdal H., Nesje A., Nilsen J.E.Ø, Sandvend S., Sandø A.B., Sorteberg A., og Ådlandsvik B. 2015: Klima i Norge 2100 – Kunnskapsgrunnlag for Klimatilpasning. Norsk Klimaservicesenter 2/2015. Utgitt av Miljødirektoratet Hestnes, E. 1998: Slushflow hazard-where, why and when? 25 years of experience with slushflow consulting and research. Annals of Glaciology 26, s. 370-376. Highland, L. M., Bobrowsky, P. 2008: The landslide handbook – A guide to understanding landslides. U. S. Geological Survey Circular 1325. Reston. Lied, K., Kristensen, K. 2003: Snøskred. Håndbok om snøskred (Norsk utgave). Vett & Viten AS. Høvik. Norsk Klimaservicesenter, 2016: Klimaprofil Sogn og Fjordane NVE, 2017. Rapport 28-2017 Skredfarekartlegging i Bremanger kommune. Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K. 2013 (red.): Landet blir til – Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening, s. 656. SGC, 2016. Geologisk vurdering langs planlagd klatrerute på Hornelen, Bremanger kommune. Rapport.

SGC, 2017a. Notat for etterabeid på geologisk vurdering langs planlagd klatrerute på Hornelen, Bremanger kommune. Notat.

SGC, 2017b. Utarbeiding av omsynssoner i samband med reguleringsplan for Via Ferrata Hornelen. Notat.

Terzaghi, K. 1962: Stability of steep slopes on hard unweathered rock. Geotechnique 12, s. 251-270.

Telefonsamtale med Toralf Otnes i NVE 14.11.2017

Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Statens kartverk, http://www.norgeskart.no Geologiske data: Norges geologiske undersøkelse http://www.ngu.no Klima:

Meteorologisk institutt, http://www.met.no http://www.yr.no Miljøverndepartementet http://www.regjeringen.no/nn/dep/md Norsk klimaservicesenter http://klimaservicesenter.no Skredkart: Norges vassdrags- og energidirektorat http://www.skrednett.no Føreskrifter: Direktoratet for byggkvalitet http://www.lovdata.no

VEDLEGG

VEDLEGG I – GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, § 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK17) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: § 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides.

Tabell 2: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for skred, i følgje Plan- og byggingslova (TEK17).

Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme

S1 Liten 1/100 Naust, garasjar

S2 Middels 1/1000 Hus, einebustader

S3 Stor 1/5000 Rekkehus, hotell

Tabell 3: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for flaum, i følgje Plan- og byggingslova (TEK17).

Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme

F1 Liten 1/20 Naust, garasjar

F2 Middels 1/200 Hotell, bustadhus

F3 Stor 1/1000 Sjukehus

Det eksisterer altså tre tryggleiksklassar (Figur 21 og Figur 22) som er definert ut frå konsekvensen av ei skredhending:

Tryggleiksklasse 1 (S1/F1) Denne tryggleiksklassen har det minste kravet for sikring og den omfattar bygningar der det normalt ikkje vil opphalde seg folk til ei kvar til. Dette gjeld til dømes garasjar og naust (Tabell 2 og Tabell 3). Opphaldstid av personar er kort og difor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved oppføring av bygg i kategorien S1 er kravet at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/100. I prinsippet betyr dette at denne bygningstypen må plasserast utanfor utløpsdistansen til «hundreårsskredet». Dersom skredfarevurderinga viser at det vil kunne gå skred hyppigare enn dette må tomta/bygningane sikrast mot skred. For flaum i slike område er kravet sett til eit største nominelle årleg sannsyn på 1/20. Ein kan difor tillate ein høgare flaumfrekvens enn skredfrekvens.

Tryggleiksklasse 2 (S2/F2) For skred gjeld denne tryggleiksklassen (S2) for bygningar der opptil 25 personar oppheld seg meir eller mindre permanent. Eit typisk døme på dette er einebustader og tomannsbustader (Tabell 2 og Tabell 3). For slike bygningar er kravet at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/1000. I prinsippet betyr dette at denne bygningstypen må plasserast utanfor utløpsdistansen til «tusenårsskredet». Dersom skredfarevurderinga viser at det vil kunne gå skred hyppigare enn dette må tomta/bygningane sikrast. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/200. For flaum (F2) inkluderer denne tryggleiksklassen område også der meir enn 25 personar vil opphalde seg, til dømes skular, bustadblokker og hotell. For uteareal i tilknyting til evaluerte byggverk som klassifiserast under S2/F2 kan kravet til tryggleik reduserast til tryggleiksnivået for tryggleiksklasse 1 (1/100). Dette fordi faren for liv og helse i samband med skred normalt vil vere vesentlig lågare for personar som oppheld seg utandørs.

Tryggleiksklasse 3 (S3/F3) For skred (S3) gjeld denne tryggleiksklassen dersom meir enn 25 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld til dømes bustadblokker, rekkehus, store kontorbygningar, kjøpesenter og hotell (Tabell 2 og Tabell 3). I desse tilfella vil konsekvensen ved ei skredhending vere stor og kravet til slike områder er at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/5000. Slike bygningar skal altså plasserast utanfor utløpsområdet til «femtusenårsskredet». For flaum (F3) i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/1000, og F3 gjeld for byggverk for spesielt sårbare grupper, eller med kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar, som sjukeheimar og sjukehus. Også for S3/F3 kan det vurderast å redusere tilhøyrande uteareal for dei aktuelle bygningane til S2/F2, sidan eksponeringstida og derfor risikoen for personar som held seg utandørs er lågare.

Figur 21: Prinsippskisse for tryggleiksklassar og faresoner. I det raude området vil det gå «årvisse» skred med ei sannsynleg hyppigheit høgare enn 1/100. «Hundreårsskredet» vil derfor i teorien stanse ved nedre grense av denne sona. Bygg i tryggleiksklasse 1 (S1) kan derfor plasserast utanfor dette området utan at ein treng sikringstiltak. Tilsvarande gjeld for bygg i S2 og S3 som må plasserast utanfor nedre grense for respektivt «tusenårsskred» og «femtusenårsskred».

Figur 22: Figuren viser tryggleiksklassar og faresonar for flaum. Desse følgjer same prinsippet som for skred, men ein tillèt her noko høgare nominelt årleg sannsyn. I F3 ligg bygg som har kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar.

Som Figur 21 og Figur 22 viser er det talet på personar som normalt vil opphalde seg i eit hus, som avgjer krav til tryggleiksklasse. For enkelte typar bygningar krev lovverket at det ikkje skal vere sannsyn for skred eller flaum i det heile teke. Dette gjeld til dømes sjukehus eller bygningar der ein produserer og lagrar miljøfarlege kjemikaliar.

III

VEDLEGG II – KLIMA Klimastatistikk Nedanfor følger Meteorologisk institutt sin klimastatistikk for Vestlandet, frå 1900 til 2016.

Figur 37: Vêr- og klimautvikling på Vestlandet 1900-2016 for vårsesongen (mars, april, mai). Temperatur (øvst): Prikkane syner berekna gjennomsnittleg temperatur for vårsesongen. Kurva er ei utjamning over 10 år. Normalen for perioden 1961- 1990 er vist som ein tjukk strek. Nedbør (nedst): Dei blå stolpane syner kor mykje nedbør som har falle samanlikna med normalen 1961-1990 (=100%, tjukk horisontal strek). Kurva syner ei utjamning over 10 år. Kjelde: http://www.yr.no/sted/Norge/Vestlandet/

Figur 38: Vêr- og klimautvikling på Vestlandet 1900-2016 for sommarsesongen (juni, juli, august). Temperatur (øvst): Prikkane syner berekna gjennomsnittleg temperatur for sommarsesongen. Kurva er ei utjamning over 10 år. Normalen for perioden 1961-1990 er vist som ein tjukk strek. Nedbør (nedst): Dei blå stolpane syner kor mykje nedbør som har falle samanlikna med normalen 1961-1990 (=100%, tjukk horisontal strek). Kurva syner ei utjamning over 10 år. Kjelde: http://www.yr.no/sted/Norge/Vestlandet/

Figur 39: Vêr- og klimautvikling på Vestlandet 1900-2016 for haustsesongen (september, oktober, november). Temperatur (øvst): Prikkane syner berekna gjennomsnittleg temperatur for haustsesongen. Kurva er ei utjamning over 10 år. Normalen for perioden 1961-1990 er vist som ein tjukk strek. Nedbør (nedst): Dei blå stolpane syner kor mykje nedbør som har falle samanlikna med normalen 1961-1990 (=100%, tjukk horisontal strek). Kurva syner ei utjamning over 10 år. Kjelde: http://www.yr.no/sted/Norge/Vestlandet/

Figur 40: Vêr- og klimautvikling på Vestlandet 1900-2016 for vintersesongen (desember, januar, februar). Temperatur (øvst): Prikkane syner berekna gjennomsnittleg temperatur for vintersesongen. Kurva er ei utjamning over 10 år. Normalen for perioden 1961-1990 er vist som ein tjukk strek. Nedbør (nedst): Dei blå stolpane syner kor mykje nedbør som har falle samanlikna med normalen 1961-1990 (=100%, tjukk horisontal strek). Kurva syner ei utjamning over 10 år. Kjelde: http://www.yr.no/sted/Norge/Vestlandet/

Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfareevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed avrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. På oppdrag frå miljødirektoratet har Norsk klimaservicesenter offentleggjort prognosar for klimautvikling i Noreg for dei neste 100 åra (http://klimaservicesenter.no). Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfelle av intens nedbør på Vestlandet, og at både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Det er også venta at flaumane i vassdraga på Vestlandet vil komme hyppigare og ha større omfang. Generelt kan ein sei at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra. Tabell 4 syner framtidige temperatur- og nedbørendringar i Vest-Noreg i 2060 og 2100. Tala syner temperatur- og nedbørendringar med låg, middels og høg framskriving i høve til perioden 1961-1990 (normalperioden). Framskrivingane kjem frå rapporten “Klima i Norge 2100” som vart lansert september 2015. Dei er basert på klimamodellar og er derfor usikre. Framskrivingane for temperatur gjeld heile Vestlandet, medan dei for nedbør gjeld Sogn og Fjordande og Nordhordland. Tala kan i følgje Norsk klimaservicesenter brukast som eit hjelpemiddel når kommunar og andre aktørar skal planlegge for framtidige klimaendringar (ROS-analysar, arealplanlegging, vegbygging m.m.).

Tabell 4: Prognosar for temperaturendringar (oC) på Vestlandet og nedbørendringar samt endring i tal på dagar med kraftig nedbør (prosent) i Sogn og Fjordane og Nordhordland i 2060 og 2100 i høve til normalperioden 1961-1990. Lågt, middels og høgt estimat er oppgjevne. Kjelde: https://klimaservicesenter.no/faces/desktop/article.xhtml?uri=klimaservicesenteret/klima-i- norge-2100.

Temperatur (oC) 2031 - 2060 2071 - 2100

Lågt est. Middels est. Høgt est. Lågt est. Middels est. Høgt est.

År +0,7 +1,5 +2,4 +1,3 +2,3 +3,2

Vinter -0,2 +1,6 +3,2 +0,5 +2,4 +4,1

Vår +0,1 +1,5 +3,1 +0,8 +2,3 +3,7

Sommar +0,3 +1,5 +2,7 +1,0 +2,2 +3,7

Haust +0,4 +1,8 +3,1 +1,1 +2,5 +3,8

Nedbør (%) total endring

År +1 +6 +11 0 +8 +14

Vinter -13 +4 +11 -2 +1 +16

Vår -10 +6 +9 -5 +6 +24

Sommar -1 +9 +14 -3 +8 +19

Haust +4 +8 +14 +3 +8 +19

Endring (%) i tal på dagar med kraftig nedbør

År +26 +3 +58 +10 +41 +69

Vinter +49 -46 +78 -20 +47 +81

Vår +4 -20 +42 -34 +13 +109

Sommar +47 20 +69 +33 +58 +81

Haust +38 -5 +69 +21 +52 +86

Norsk klimaservicesenter har presentert klimaframskrivingane for ulike geografiske områder i eit norgeskart på sine nettsider. Berekningane kan brukast som grunnlag for klimatilpassa dimensjonering av infrastruktur som bygg, avløp, ved og bane. Verdiane i kartet er presentert som medianverdiar berekna frå eit ensemble av ti klimaframskrivingar. Klimaframskrivingane er basert på forventingar om framtidige utslepp av drivhusgassar og globale og regionale klimamodellar. For meir informasjon sjå http://klimaservicesenter.no.

VII

VEDLEGG III – MODELLERING AV SKREDFARE Alpha-Beta Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Det er blant anna tilsvarande modell Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) m.fl. har brukt til å gjere ei landsomfattande datamodellering av rekkevidda for skred, presentert på http://www.skrednett.no. Alpha-beta-modellen er imidlertid manuell. Fordelen med dette er at ein gjerne kan bruke kart med høgare oppløysing enn dei regionale karta som er brukte i aktsemdskarta på skrednett.no, og resultatet kan difor bli meir nøyaktig. Alpha-beta-metoden tek likevel ikkje omsyn til lokale faktorar som berggrunn, lausmassar, vegetasjon, klima og snøtypar, og bør difor berre sjåast på som rettleiande i ei skredfarevurdering. Ein bør med andre ord ikkje nytte desse utrekningane som meir enn eit nyttig supplement til feltobservasjonane og tolkingane som vart presentert i Kapittel 5. Metoden er basert på statistiske utløpsdistansar til stein- og snøskred over heile landet, i forhold til fallvinkelen ved utløysingspunktet og avsetjingspunktet (Derron, 2009). Eit potensielt utløysingspunkt, punkt A, vert plukka ut og skredbana vert skissert langs eit profil frå dette punktet (Figur 23). Langs dette profilet lokaliserer ein punktet der hellinga vert så låg at skred byrjar å tape vesentleg energi og avsetjast; 23° for steinsprang (Derron, 2009) og 10° for snøskred (Lied & Kristensen, 2003). Dette punktet kallast punkt B. Vinkelen beta (β) er definert som hellinga på linja AB. Vinkelen alpha (α) viser utløpsdistansen for skredet, og vert rekna ut frå beta ved hjelp av ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta + n, der m og n er empiriske koeffisientar. Rekkevidda for skredutløp er gjeve ved: For steinsprang: α = 0,77β + 3,9° For snøskred: α = 0,96β – 1,4° β er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og punktet der fallet vert mindre enn 23/10° (pkt. B) α er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og maksimal rekkevidde for steinsprang

Figur 23: Prinsippet for alpha-beta-metoden. Eit potensielt utløysingspunkt (punkt A) vert plukka ut og skredbana vert skissert frå dette til skråninga når under ein gjeven vinkel for avsetjing (her 23° for steinsprang). Vinkelen beta målt mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha viser utløpsdistansen for skredet, og vert deretter funnen v.h.a. ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta – n, der m og n er empiriske koeffisientar (Derron, 2009).

VIII

α-vinkelen ein får som resultat av alpha-beta-metoden har eit standardavvik (S) på 2,16° for steinsprang og 2,3° for snøskred. Ved å trekke frå eitt standardavvik frå α-vinkelen vert resultatet noko meir konservativt. Desse modellerte utløpsdistansane vert så diskutert opp mot observasjonar vi gjer i felt (Vedlegg 5.2.).

Figur 24 og Figur 25 viser høvesvis skyggerelieffkart og hellingskart, basert på laserdata. Dette har vi nytta i simuleringane våre og i vurderingar av kvar snøskred, steinsprang og lausmasseskred vil kunne gå.

Figur 24: Skyggerelieff frå Hornelen og områda rundt. Kjelde: Kartverket.

Figur 25: Hellingkart basert på laserdata. Kjelde: Kartverket.

RocFall RocFall er eit digitalt todimensjonalt modelleringsverkty for kalkulering av utløpsdistanse for steinsprang. Det er levert av det kanadiske føretaket Rocscience Inc. Energi, fart og spretthøgd vert her kalkulert for heile skredbana. RocFall tek òg omsyn til friksjonen til skredbana, som er avhengig av underlaget. Programmet har to ulike analysemetodar, «lump mass» og «rigid body». «Lump mass» simulerer dei ulike steinspranga som punkt medan «rigid body» tek omsyn til masse og form på steinspranga. Langs dei todimensjonale profila kan ein ha underlag med ulik restitusjonskoeffisient og friksjonsvinkel, som attspeglar korleis eit steinsprang utviklar seg nedover langs profilet. Restitusjonskoeffisient og friksjonsvinkel til dei ulike underlaga er valt ut i frå erfaringsdata frå liknande område. Inndeling i underlag vert gjort basert på feltobservasjonar og flyfoto. I simuleringane vart både «lump mass» og «rigid body» nytta og gav nokolunde lik utløpsdistanse i dei fleste profila. I enkelte av profila vart utløpslengda noko lengre ved bruk av «rigid body» og med blokker med same form som det vart observert i felt. Frå kvart av dei ulike kjeldeområda vart det simulert 100 steinsprang. Kartgrunnlaget er henta frå Kartverket laserdata langs heile profila. Figur 26 - Figur 30 viser dei simuleringane vi meiner best representerer dei faktiske tilhøva.

Figur 26: Modellering av utløpslengder ved profil 1 og 2. Modelleringa viser at steinsprang ved profil 1 kan nå heilt ned i sjøen på sørsida av Skatestraumen, men at dei fleste simuleringane stoggar om lag 30 m før sjøen. Langs profil 2 viser modelleringa at lengste utløpsdistanse stoggar like før den planlagde stien. Flest simuleringar stoggar imidlertid høgare oppe i fjellsida.

Figur 27: Langs profil 3 stoggar lengste utløpsdistanse like ved tilkomststien. Mesteparten av simuleringane stoggar imidlertid mellom kote +45 og +80. Langs profil 4 viser modelleringa at steinsprag frå øvst i profilet vil stogge på ei flate. Samstundes viser modelleringa at steinsprang frå hammaren som ligg om lag ved kote +75 vil kunne nå heilt ned i sjøen.

Figur 28: Langs profil 5 viser modelleringa at steinsprang frå høgare i fjellsida vil stogge på same flata som ved profil 4. Steinsprang frå hammaren rundt kote + 45 vil stogge før tilkomstsien. Ved profil 6 vil steinsprang i ytste konsekvens nå heilt ned til sjøen. Mesteparten av simuleringane stoggar imidlertid i ura om lag 50 m før sjøen.

Figur 29: Lengste modellerte utløpslengd langs profil 7 stoggar om lag der tilkomststien er planlagd. Langs profil viser modelleringa at fleire av simuleringane når sjøen eller like ved sjøkanten.

XII

Figur 30: Modelleringa langs profil 9 viser at mesteparten av simuleringane stoggar i eit belte på om lag 30 m frå sjøkanten og oppover.

XIII

VEDLEGG IV – GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE Lausmasseskred Dei fire skredtypane jordskred, massestraum, flaumskred og flaum kan alle klassifiserast som lausmasseskred og vert skjønnsmessig definert ut frå aukande vassinnhald. Jordskred kan i teorien vere heilt tørre og flaumar kan i teorien førekome utan innhald av sediment. Jordskred er massar av stein, grus, sand og jord med varierande innhald av vatn som kjem i rørsle. Dei vert normalt utløyst i skråningar med ein gradient over 30°, men i områder utan skog kan det utløysast jordras i skråningar ned mot 25°. Jordras opptrer i fjellsider med større eller mindre lommer av lausmassar. Det er mange faktorar som kan bidra til at lausmassane i ei fjellside vert ustabile slik at rasfaren aukar. Ein del prosessar er naturlege, slik som forvitring, som gjer det øvste jordlaget lausare, men menneskelege inngrep kan også i stor grad påverke jordsmonnet sin stabilitet. Dømer på det siste er: 1) Flathogst (tap eller svekking av vegetasjon kan også oppstå naturleg. Dette vil vere uheldig fordi røter ofte bidreg til å halde lausmassane på plass) 2) Overbeiting 3) Vegbygging 4) Drenerings-, grave- og sprengingsarbeid Alle dei nemnde elementa kan føre til svekking av lausmassane si styrke, men som regel må det ei ekstra belasting til for å utløyse ras. Jordskjelv kan utgjera ei slik belasting, men dette er ikkje rekna som ein stor fare i Noreg og på Vestlandet, som ligg over 1000 km frå næraste store tektonisk aktive område. Berre mindre jordskjelv påvisast regionalt i Sør-Noreg, men desse har vist seg å ha liten eller ingen påverknad på utløysing av skred. Ein meir reell belasting kjem av stor tilføring av vatn i form av regn, smeltevatn med ekstrem avrenning og auka tilsig av grunnvatn (http://www.ngi.no). Massestraum er ei rask masserørsle med mykje vatn som vert utløyst i kløfter og bekkefar. Flaumskred er eit liknande fenomen, men har eit høgare innhald av vatn enn massestraumar. Hastigheita på begge desse skredtypane kan vere svært høg, og dette gjer at dei kan verte svært øydeleggande. Massestraumar og flaumskred er føresaka av store mengder overflatevatn grunna ekstreme nedbørsmengder eller rask snøsmelting, som eroderer og mobiliserer lausmassar og/eller blokker i bratte skråningar (Highland og Bobrowsky, 2008).

Skred frå fast fjell Skred frå fast fjell kan sorterast i tre kategoriar: 1) Fjellskred: Bergmassar over 100 000 m³, som losnar frå fjellsider. 2) Steinskred: Bergsmassar på 100-100 000 m³, som losnar frå fjellsider. 3) Steinsprang: Bergmassar under 100 m3 som losnar frå fjellsider. Steinskred treng ikkje nødvendigvis å losne berre frå fast fjell. Også lause enkeltblokker som ligg i urer og lier kan rase vidare dersom dei vert utsett for ein ny og/eller annan XIV

utløysingsmekanisme. Steinskred- og steinsprangvifter har vanlegvis ein rasvinkel på omlag 40-45°. Det vil seie at bergskrentar og lausmasseskråningar normalt må vere steilare enn 45° for at steinskred eller steinsprang kan førekome. Utløysingsmekanismar for steinsprang er kraftig nedbør som aukar porevasstrykket, eventuelt rotsprenging og rotvelte, samt frostsprenging der vatn frys til is i sprekker og utvidar seg og dermed sprenger laus blokker når isen smeltar igjen. Den mest effektive temperaturen for frostsprenging er mellom -3 °C og -5 °C (Terzaghi, 1962). Termisk ekspansjon er ein annen mogleg årsak. Når fjellet vert varma opp utvidar det seg, og for kvar gong det så avkjøler seg att flyttast blokka litt, til den til slutt fell ut.

Snøskred Ein skil vanlegvis mellom to ulike typar snøskred; laussnøskred og flakskred. I tillegg førekjem sørpeskred, der porene i snøen er fylt med vatn, og desse har difor andre eigenskapar enn eit vanleg snøskred. Snøskred førekjem i bratt terreng med hellingar større enn 30° og utan tett skog. Dei fleste snøskred inntreff med hellingar mellom 30 og 45°. Terreng som er utsett for snøskred er område som ligg i le for vinden og har former som samlar snø. Dette gjeld for eksempel større botnar, opne skåleformer og innsøkk, bratte elvegjel og skar. Svaberg og konvekse parti, altså områder med strekkespenningar i snøen, er også utsette. Snødekket vert ustabilt ved 2 mm nedbør (tilsvarar 2 cm snø) per time. Om det er mindre enn 2 mm nedbør per time vil snøkrystallane normalt sintre og feste seg etter kvart som dei fell. Ved 50 cm snø byrjar terrengdekket å verte utjamna slik at friksjonen mot terrenget vert nedsett. Som regel må ein ha ei helling på over 45° for at eit laussnøskred skal verte utløyst (Lied & Kristensen, 2003). Slike skred vert ofte utløyst under, eller rett etter eit intenst snøfall i bratt terreng. Då vil snødjupna auke så raskt at snøkrystallane lenger nede i snødekket kollapsar og kjem i rørsle. Solskin og regn kan også vere ein utløysande faktor for slike skred. Dei startar alltid frå eit punkt og breiar seg utover og nedover i ei skråning, samtidig som stadig meir snø vert dratt med i skredet. Flakskred inntreff i lagdelt snø der større eller mindre flak av for eksempel fokksnø glir ut samstundes langs eit underliggande svakare lag i snøpakken (Lied & Kristensen, 2003). Det svakare laget kan vere begerkrystallar som vert danna i kaldt ver, rimlag, nysnø eller hagl. I flakskred finn ein alltid eit fastare snølag øvst, som glir ut langs eit lag definert som glidesjikt med mindre styrke. Glidesjiktet ligg igjen over eit fastare lag som kallast eit glideplan. I enkelte tilfeller kan bakken sjølv utgjere glideplanet. Faren for utløysing av skred aukar med tilveksten av nysnø, og sannsynet for skred er større ved raskare akkumulasjon. I tillegg er vindstyrke og -retning viktige faktorar, samt det faktum at vindtransportert snø vanlegvis utgjer den største delen av snøakkumulasjonen. Ein annan viktig faktor er temperatur. Rask temperaturstiging gjev ustabilt snødekke på grunn av nedsett fastleik i snøen. Lange kuldeperiodar gjev gode vilkår for danninga av begerkrystallar. Slike skred kan utløysast i områder der hellinga på terrenget er over 30° (Lied & Kristensen, 2003). Under uvanlige vêrforhold kan denne type skred verte utløyst i slakare hellingar.

Sørpeskred Dette er skred med ei blanding av snø og vatn. Slike skred kan utløysast på hellingar heilt ned mot 4°. Det er fjellsider vendt mot framherskande vindretningar som er mest utsette. Det er i desse fjellsidene ein får mest nedbør, og fordi varmetilføringa frå lufta her er størst, får ein den mest intense snøsmeltinga. Slike skred vert utløyste av høgt vasstrykk i snødekket og tilføringa av vatn overstig då avrenninga. Det skal mykje vatn til for å utløyse sørpeskred, og dei vert ofte utløyste under intense nedbørsperiodar saman med snøsmelting. Nysnø eller grovkorna lauspakka snø er mest utsett då desse absorberer mykje vatn (Lied & Kristensen, 2003). Om ein har fjellgrunn, is eller frosen grunn under snøen, får ikkje vatnet drenere vekk, noko som aukar faren for sørpeskred. Kraftig regn kan også føre til sørpeskred til alle tider på vinteren. Faren er derfor spesielt høg i områder der regn er vanleg gjennom vinterhalvåret, slik som på Vestlandet. Bekkeløp og grunne forseinkingar er dei mest vanlege startområda for sørpeskred, men også myrer, dreneringskanalar, innsjøar og opne skråningar er potensielle utløysingsområde (Hestnes, 1998).

XVI