)ԥVLO6RVLDOLTWLVDGLúԥUWOԥU
CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
MÜNDθRøCAT
8 SOSøAL-øQTøSADø BAZA ...... 8-1 8.1 Giriú ...... 8-1 8.2 Sosial-iqtisadi BazanÕn Tԥdqiqi MetodologiyasÕ...... 8-1 8.2.1 LTMQøc Tԥrifi...... 8-2 8.2.2 Mԥlumat Mԥnbԥlԥri...... 8-3 8.2.3 Mԥlumat ÇatÕúmazlÕ÷Õ vԥ MetodologiyasÕ...... 8-3 8.3 Demoqrafiya...... 8-7 8.3.1 Milli/Regional Sԥviyyԥ – Ԥhali ...... 8-7 8.3.2 Mԥcburi Köçkünlԥr (MK)...... 8-11 8.3.3 Milli/Regional Sԥviyyԥ – Miqrasiya ...... 8-12 8.3.4 LTMQøc Sԥviyyԥsi – Ԥhali ...... 8-12 8.3.5 LTMQøc Sԥviyyԥsi – Miqrasiya ...... 8-19 8.3.6 HԥssaslÕqlar...... 8-20 8.4 Sԥhiyyԥ ...... 8-20 8.4.1 Giriú ...... 8-20 8.4.2 Mԥlumat ÇatÕúmazlÕ÷Õ vԥ Metodologiya ...... 8-20 8.4.3 Sԥhiyyԥnin ølkin Sԥviyyԥsi ilԥ Ba÷lÕ Baza MԥlumatlarÕ ...... 8-21 8.4.4 Xԥstԥliyin Ümumi A÷ÕrlÕq Dԥrԥcԥsi ...... 8-25 8.4.5 Ana vԥ Uúaq Sa÷lamlÕ÷Õ...... 8-27 8.4.6 ømmunlaúdÕrma ProqramÕ...... 8-30 8.4.7 Layihԥnin Tԥsirinԥ Mԥruz Qalan øcmalar Sԥviyyԥsindԥ Sԥhiyyԥ Göstԥricilԥri 8-31 8.4.8 Yoluxucu Xԥstԥliklԥr ...... 8-34 8.4.9 ønfeksiya YayÕcÕlarÕnÕn Törԥtdiyi Xԥstԥliklԥr (øYTX) ...... 8-38 8.4.10 Zoonoz ...... 8-40 8.4.11 Qeyri-Yoluxucu Xԥstԥliklԥr (QYX) ...... 8-41 8.4.12 Yol Nԥqliyyat QԥzalarÕ...... 8-45 8.4.13 Ԥtraf Mühitin SanitariyasÕ ...... 8-45 8.4.14 Xԥstԥliklԥr...... 8-48 8.5 Torpaq Sahibliyi vԥ Torpaqdan østifadԥ...... 8-49 8.5.1 Giriú vԥ Mԥlumat Mԥnbԥlԥri...... 8-49 8.5.2 Torpaq Sahԥlԥrinin AyrÕlmasÕ vԥ KompensasiyasÕnÕn Ödԥnilmԥsinԥ Dair Baza ...... 8-49 8.5.3 Mԥlumat ÇatÕúmazlÕ÷Õ vԥ Metodologiya ...... 8-49 8.5.4 Azԥrbaycanda Torpaq Üzԥrindԥ Mülkiyyԥt vԥ Torpaqdan istifadԥyԥ Dair Ümumi Mԥlumat ...... 8-49 8.5.5 CQBKG Marúrutu Boyunca istifadԥ Olunan Ԥsas Torpaq Növlԥri ...... 8-50 8.5.6 Torpaqdan østifadԥ Üzrԥ ølkin ùԥrtlԥr - Boru Kԥmԥri Dԥhlizi...... 8-51 8.5.7 Torpaqdan østifadԥ Üzrԥ ølkin ùԥrtlԥr - Daimi Yerüstü Qur÷ular ...... 8-54 8.5.8 Torpaqdan østifadԥ Üzrԥ ølkin ùԥrtlԥr - Müvԥqqԥti Qur÷ular ...... 8-55 8.5.9 Ԥsas HԥssaslÕqlar ...... 8-58 8.6 øqtisadiyyat...... 8-59 8.6.1 Giriú ...... 8-59 8.6.2 Ölkԥ Sԥviyyԥsi vԥ Regional Sԥviyyԥ - Iqtisadiyyat ...... 8-59 8.6.3 LTMQøc Sԥviyyԥsi - øqtisadiyyat ...... 8-65 8.6.4 HԥssaslÕqlar...... 8-69 8.7 Mԥú÷ulluq, Sԥriútԥ vԥ BacarÕqlar, YaúayÕú ùԥrtlԥri ...... 8-70 8.7.1 Giriú ...... 8-70
Sosial-iqtisadi baza i CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.7.2 Ölkԥ vԥ Regional Sԥviyyԥ - Mԥú÷ulluq...... 8-70 8.7.3 LTMQøc Sԥviyyԥsi - Mԥú÷ulluq...... 8-74 8.7.4 Ölkԥ vԥ Regional Sԥviyyԥ - YaúayÕú ùԥrtlԥri ...... 8-77 8.7.5 LTMQøc sԥviyyԥsi - yaúayÕú úԥrtlԥri...... 8-78 8.7.6 HԥssaslÕqlar...... 8-82 8.8 ønfrastruktur vԥ Xidmԥtlԥr...... 8-83 8.8.1 Giriú ...... 8-83 8.8.2 Ölkԥ Sԥviyyԥsindԥ - ønfrastruktur vԥ Xidmԥtlԥr ...... 8-83 8.8.3 LTMQøc Sԥviyyԥsindԥ – ønfrastruktur vԥ xidmԥtlԥr...... 8-84 8.8.4 Tԥhsil...... 8-92 8.8.5 Mԥnzil TԥminatÕ ...... 8-98 8.8.6 Digԥr Sosial Xidmԥtlԥr...... 8-101 8.8.7 HԥssaslÕqlar...... 8-102 8.9 Yol Hԥrԥkԥti vԥ Nԥqliyyat...... 8-102 8.9.1 Giriú ...... 8-102 8.9.2 Metodologiya ...... 8-103 8.9.3 Yol Hԥrԥkԥti Üzrԥ TԥdqiqatÕn Nԥticԥlԥri vԥ ølkin Yol Hԥrԥkԥti ùԥraitlԥri ...... 8-115 8.9.4 HԥssaslÕqlar...... 8-130 8.10 Ԥsas Sosial-iqtisadi HԥssaslÕqlar...... 8-131
Cιdvιllιr Cԥdvԥl 8-1: Müԥyyԥn edilmiú tikinti düúԥrgԥsi, boru anbarÕ, dԥmiryol qolu vԥ yükboúaltma sahԥlԥri ilԥ ԥlaqԥdar LTMQøc-lar ...... 8-4 Cԥdvԥl 8-2: Ԥhali: Azԥrbaycan, 2005–2011 (Min nԥfԥrlԥ)...... 8-7 Cԥdvԥl 8-3: Ԥhali Yaú QruplarÕna Ԥsasԥn (Min nԥfԥrlԥ) ...... 8-8 Cԥdvԥl 8-4: Bԥlԥdiyyԥlԥr vԥ Ԥlaqԥdar Bölgԥlԥr Üçün Ԥhalinin SayÕ: 2005-2011 (Min nԥfԥrlԥ)...... 8-10 Cԥdvԥl 8-5: 2011-ci ilin ԥvvԥlinԥ Bölgԥlԥr Üzrԥ Vԥ Cinslԥr Üzrԥ Ԥhalinin SayÕ (Min nԥfԥrlԥ)...... 8-11 Cԥdvԥl 8-6: LTMQøc Nümunԥsindԥ Ԥhali (43 LTMQøc), 2012...... 8-13 Cԥdvԥl 8-7: Ailԥ TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Iqtisadi Statusu ...... 8-18 Cԥdvԥl 8-8: Ԥsas Ölüm Sԥbԥblԥri, Bütün Yaúlar, 1995-2007-ci illԥr (Seçilmiú illԥr)...... 8-25 Cԥdvԥl 8-9: Ana Sa÷lamlÕ÷Õ üzrԥ Göstԥricilԥr, 2009-cu il ...... 8-27 Cԥdvԥl 8-10: UúaqlarÕn Qidalanma Göstԥricilԥri, 2009-cu il ...... 8-28 Cԥdvԥl 8-11: Azԥrbaycanda Rԥsmi Ölüm Göstԥricilԥri, 1995–2007 (Seçilmiú illԥr) ...... 8-29 Cԥdvԥl 8-12: Antigen ilԥ Peyvԥnd Olunmuú Hԥdԥf Ԥhalinin Faizi, 2010-cu il üzrԥ Rԥsmi Ԥmsallar...... 8-31 Cԥdvԥl 8-13: Son ildԥ Tibbi YardÕm Tԥlԥb Edԥn Ԥn Geniú YayÕlan Xԥstԥliklԥr ..... 8-32 Cԥdvԥl 8-14: Vԥrԥm üzrԥ Göstԥricilԥr, 2010-cu il...... 8-37 Cԥdvԥl 8-15: Malyariya Ilԥ Ba÷lÕ Ölkԥ Üzrԥ Göstԥricilԥr...... 8-39 Cԥdvԥl 8-16: Ölkԥ üzrԥ su TԥchizatÕ, Azԥrbaycan, 2010-cu il ...... 8-46 Cԥdvԥl 8-17: Ölkԥ Üzrԥ Sanitariya ùԥbԥkԥsi, Azԥrbaycan...... 8-46 Cԥdvԥl 8-18: Ölkԥdԥ Qida HazÕrlanmasÕ üçün Tԥyin Olunan Yanacaq ResurslarÕ, Azԥrbaycan ...... 8-47 Cԥdvԥl 8-19: Tԥsirԥ Mԥruz QalmÕú ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Gԥlir Mԥnbԥlԥrinin Nԥzԥrdԥn Keçirilmԥsi...... 8-53 Cԥdvԥl 8-20: Tԥsirԥ Mԥruz QalmÕú TԥsԥrrüfatlarÕn Gԥlir Mԥnbԥlԥri ...... 8-53 Cԥdvԥl 8-21: ÜDM vԥ AdambaúÕna ÜDM, 2000-2011...... 8-60
Sosial-iqtisadi baza ii CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Cԥdvԥl 8-22: øqtisadi Sektor üzrԥ AylÕq Gԥlir (Orta Ԥmԥk HaqqÕ/Mԥvacib) ...... 8-63 Cԥdvԥl 8-23: Azԥrbaycan ùԥhԥr vԥ Kԥndlԥri – ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Xԥrci: 2009–2010 ...... 8-64 Cԥdvԥl 8-24: Orta AylÕq Dԥyiúmԥz Tԥqaüdlԥrin Mԥblԥ÷i (ølin Ԥvvԥli, AZN): 2008– 2012 ...... 8-65 Cԥdvԥl 8-25: Tԥqaüd vԥ Müavinԥt Alan Qeydԥ AlÕnmÕú Ԥlil ùԥxslԥrin SayÕ (ilin ԥvvԥlinԥ, nԥfԥr)...... 8-65 Cԥdvԥl 8-26: Ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn iqtisadi vԥziyyԥti...... 8-67 Cԥdvԥl 8-27: Ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn QaytarÕlmamÕú BorclarÕ vԥ ya Kreditlԥri ...... 8-69 Cԥdvԥl 8-28: Mԥú÷ulluq Üzrԥ Göstԥricilԥr, 2005-2007...... 8-70 Cԥdvԥl 8-29: Yeni YaradÕlmÕú iú Yerlԥrinin SayÕ, 2003-2011-ci illԥr ...... 8-72 Cԥdvԥl 8-30: øqtisadi Sektor üzrԥ øúlԥyԥn QadÕnlarÕn SayÕ (ԤmԥkhaqqÕ Alan øúçilԥr), 2005-2010...... 8-73 Cԥdvԥl 8-31: Kԥnd TԥsԥrrüfatÕ MԥhsullarÕnÕn Strukturu (Qiymԥtlԥr Üzrԥ: Faizlԥr) 8-77 Cԥdvԥl 8-32: Ԥmlak Növlԥri Üzrԥ Kԥnd TԥsԥrrüfatÕ TorpaqlarÕ (1 yanvar 2011, Min Hektar) ...... 8-78 Cԥdvԥl 8-33: HeyvandarlÕq TԥsԥrrüfatÕ...... 8-78 Cԥdvԥl 8-34: Sakinlԥrin Kompyuter, ønternet vԥ Mobil Telefonlardan østifadԥ imkanÕ...... 8-83 Cԥdvԥl 8-35: Tԥdris Müԥssisԥlԥrinin SayÕ, 2006-2011 ...... 8-93 Cԥdvԥl 8-36: Peúԥ mԥktԥblԥri - SaylarÕ, Tԥlԥbԥlԥr vԥ Müԥllimlԥr: 2005-2010 ...... 8-93 Cԥdvԥl 8-37: Ümumtԥhsil Müԥssisԥlԥrinin SayÕ (ølin Ԥvvԥli) ...... 8-94 Cԥdvԥl 8-38: Ümumtԥhsil Müԥssisԥlԥrindԥ ùagird vԥ Müԥllimlԥrin SayÕ (Tԥdris ølinin Baúlan÷ÕcÕ, Min Adam) ...... 8-94 Cԥdvԥl 8-39: Uúaqlar Üçün ønternat Mԥktԥblԥr (ølin Baúlan÷ÕcÕ)...... 8-94 Cԥdvԥl 8-40: Yol Hԥrԥkԥtinԥ Dair Tԥdqiqatlar ...... 8-104 Cԥdvԥl 8-41: Yol Hԥrԥkԥtinin TԥsnifatÕ (DFID-nin “Xaricdԥ Yol Hԥrԥkԥtinԥ Dair 40 Qayda” TԥlimatÕ Üzrԥ)...... 8-114 Cԥdvԥl 8-42: Yol Hԥrԥkԥti AxÕnÕna Dair Yekun Hesabat Cԥdvԥli ...... 8-117 Cԥdvԥl 8-43: Hԥr bir Mԥntԥqԥ Üzrԥ SaatlÕq Yol Hԥrԥkԥti AxÕnlarÕ (Faiz Nisbԥti) . 8-120
ùιkillιr ùԥkil 8-1: Hԥr 1000 Nԥfԥrԥ Tԥbii ArtÕm...... 8-8 ùԥkil 8-2: Etnik Qruplar Üzrԥ Ԥhali, 2009...... 8-9 ùԥkil 8-3: 2005–2010-cu ildԥ Beynԥlxalq Miqrasiya (Min nԥfԥrlԥ) ...... 8-12 ùԥkil 8-4: Ailԥ TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Strukturu...... 8-14 ùԥkil 8-5: Ailԥ Vԥziyyԥti...... 8-15 ùԥkil 8-6: Etnik Mԥnsubiyyԥt vԥ Dini BaxÕúlar ...... 8-15 ùԥkil 8-7: Evlԥrin Tԥmiri vԥ Vԥziyyԥti ...... 8-16 ùԥkil 8-8: Ԥsas Ԥhԥmiyyԥtli Tԥsԥrrüfat Problemlԥri ...... 8-17 ùԥkil 8-9: Ԥsas Gԥlir Mԥnbԥyi...... 8-18 ùԥkil 8-10: Mövcud øcmada Yaúama Müddԥti ...... 8-19 ùԥkil 8-11: YaúayÕú Yerinin Dԥyiúdirilmԥsinin Sԥbԥblԥri...... 8-19 ùԥkil 8-12: AzԥrbaycanÕn Sԥhiyyԥ Sisteminin Tԥúkilati Strukturu...... 8-22 ùԥkil 8-13: Malyariya Xԥstԥliyinԥ Yoluxma HallarÕnÕn Bölgüsü, 2010-cu il ...... 8-39 ùԥkil 8-14: Ölüm hallarÕnin Nisbԥti (Cԥmi Ölümlԥrin %-i, Bütün Yaúlar Üzrԥ), 2008-ci il ...... 8-42 ùԥkil 8-15: Yol istifadԥçilԥri KateqoriyalarÕ Üzrԥ Ölüm HallarÕ, 2007-ci il...... 8-45
Sosial-iqtisadi baza iii CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-16: Layihԥnin Tԥsirinԥ Mԥruz Qalan InsanlarÕn Torpaq Üzԥrindԥ Mülkiyyԥt Statusu...... 8-51 ùԥkil 8-17: Layihԥnin Tԥsirinԥ Mԥruz Qalan insanlarÕn Meúԥ Torpa÷Õndan istifadԥsi ...... 8-52 ùԥkil 8-18: Suvarmadan istifadԥ imkanÕ ...... 8-52 ùԥkil 8-19: Ümumi Ԥmsallar (2005 = 100) ...... 8-61 ùԥkil 8-20: Azԥrbaycanda Yoxsulluq Sԥviyyԥsi, 2001 vԥ 2008 (%)...... 8-62 ùԥkil 8-21: ùԥhԥr vԥ Kԥndlԥrdԥ AdambaúÕna Orta Istehlak vԥ Qeyri-Bԥrabԥrlik, 2008 ...... 8-62 ùԥkil 8-22: Ԥsas Gԥlir Mԥnbԥlԥri...... 8-66 ùԥkil 8-23: Gԥlir Mԥnbԥyinin Mövsümiliyi ...... 8-66 ùԥkil 8-24: Son beú il Ԥrzindԥ Gԥlir Mԥblԥ÷indԥ Dԥyiúikliklԥr ...... 8-67 ùԥkil 8-25: Xԥrclԥrin Strukturu...... 8-68 ùԥkil 8-26: Kommunal Xidmԥt Xԥrclԥrinin Ödԥnilmԥsi ...... 8-68 ùԥkil 8-27: øqtisadi Fԥal Ԥhalinin Strukturu (%)...... 8-71 ùԥkil 8-28: Mԥú÷ulluq Statusu vԥ Mԥú÷ulluq Sektoru...... 8-75 ùԥkil 8-29: øúsiz vԥ iú Axtaran/iú axtarmayan úԥxslԥrin faizi...... 8-76 ùԥkil 8-30: øú Axtaranlar Üçün Mԥlumat Mԥnbԥlԥri ...... 8-76 ùԥkil 8-31: øú AxtarÕúÕ Ilԥ Ba÷lÕ Problemlԥr ...... 8-77 ùԥkil 8-32: øqtisadi Status (Son Beú Il Ԥrzindԥ)...... 8-79 ùԥkil 8-33: Mԥiúԥt MallarÕna Sahiblik Dԥrԥcԥsi ...... 8-80 ùԥkil 8-34: Mԥú÷ulluq Statusu, Gԥlir vԥ IcmanÕn Vԥziyyԥti ilԥ Ba÷lÕ Mԥmnuniyyԥt Sԥviyyԥsi...... 8-80 ùԥkil 8-35: Ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Mühüm Mԥsԥlԥlԥri...... 8-81 ùԥkil 8-36: Sosial Problemlԥr ...... 8-82 ùԥkil 8-37: ønfrastrukturun Vԥziyyԥti...... 8-85 ùԥkil 8-38: ønfrastrukturun Vԥziyyԥtinin Dԥyiúmԥsi...... 8-86 ùԥkil 8-39: Elektrik Enerjisindԥn vԥ Qazdan istifadԥ imkanÕ...... 8-87 ùԥkil 8-40: Elektrik Enerjisi vԥ qaz TԥchizatÕnÕn Keyfiyyԥti...... 8-87 ùԥkil 8-41: Yemԥk biúirmԥ vԥ isitmԥ üçün enerji mԥnbԥlԥri ...... 8-88 ùԥkil 8-42: Yemԥk Biúirmԥ Yeri vԥ Evdԥ Mԥtbԥxin Mövcudlu÷u ...... 8-88 ùԥkil 8-43: Ԥsas øçmԥli Su Mԥnbԥlԥri...... 8-89 ùԥkil 8-44: Suyun içmԥk Mԥqsԥdilԥ østifadԥ OlunmasÕ Üçün Tԥmizlԥnmԥsi ...... 8-89 ùԥkil 8-45: Su TԥchizatÕnÕn Daimliyi vԥ Hԥcmi ...... 8-90 ùԥkil 8-46: Suyun Keyfiyyԥti...... 8-91 ùԥkil 8-47: Suvarma Sistemlԥrindԥn østifadԥ ømkanÕ/østifadԥsi ...... 8-91 ùԥkil 8-48: Kanalizasiya vԥ Mԥiúԥt SularÕnÕn KԥnarlaúdÕrÕlmasÕ...... 8-92 ùԥkil 8-49: Tԥhsilin Sԥviyyԥsi...... 8-95 ùԥkil 8-50: Mԥktԥb YaúÕnda UúaqlarÕn Mԥktԥbԥ Davamiyyԥti ...... 8-95 ùԥkil 8-51: Mԥktԥb Tԥhsilinin vԥ Dԥrs LԥvazimatlarÕnÕn Qiymԥtlԥrinin Münasibliyi8-96 ùԥkil 8-52: Yerli Mԥktԥblԥrin Keyfiyyԥti (Mԥktԥb YaúÕnda UúaqlarÕ Olanlar Üçün) 8-97 ùԥkil 8-53: Mԥktԥblԥrin Keyfiyyԥti (Son Beú øldԥ)...... 8-97 ùԥkil 8-54: Ali Tԥhsil Barԥdԥ Mülahizԥlԥr...... 8-97 ùԥkil 8-55: Mԥnzillԥrin Tipi vԥ ùԥraiti...... 8-99 ùԥkil 8-56: Mԥnzillԥr nԥ Vaxt Tԥmir Edilmiúdir vԥ HazÕrda nԥ Vԥziyyԥtdԥdir...... 8-100 ùԥkil 8-57: Ailԥlԥrin YaúayÕú ùԥraiti...... 8-100 ùԥkil 8-58: Ailԥlԥrin YaúayÕú ùԥraiti Ilԥ Ba÷lÕ Ԥsas Problemlԥr ...... 8-101 ùԥkil 8-59: Ümumi, Tarixi vԥ Mԥdԥni Ԥhԥmiyyԥtli Ԥrizԥlԥrin OlmasÕ...... 8-102 ùԥkil 8-60: Yol Hԥrԥkԥtinԥ Dair Tԥdqiqatlar ...... 8-106
Sosial-iqtisadi baza iv CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-61: Yol hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 1, Sԥngԥçal YaxÕnlÕ÷Õnda ...... 8-107 ùԥkil 8-62: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 2, Mu÷an YaxÕnlÕ÷Õnda ...... 8-108 ùԥkil 8-63: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 3, Kürdԥmir YaxÕnlÕ÷Õnda...... 8-109 ùԥkil 8-64: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 4 vԥ 5, Yevlax YaxÕnlÕ÷Õnda...... 8-110 ùԥkil 8-65: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 6 vԥ 7, Gԥncԥ YaxÕnlÕ÷Õnda ...... 8-111 ùԥkil 8-66: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 8 vԥ 9, Tovuz YaxÕnlÕ÷Õnda...... 8-112 ùԥkil 8-67: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 10, A÷stafa YaxÕnlÕ÷Õnda ...... 8-113 ùԥkil 8-68: økitԥrԥfli Yol Hԥrԥkԥti AxÕnÕ ...... 8-119
Fotoúιkil Fotoúԥkil 8-1: Dԥllԥr Daúbulaq Kԥndi YaxÕnlÕ÷Õnda Tԥsirԥ Mԥruz QalmasÕ Mümkün Olan Ferma ...... 8-54 Fotoúԥkil 8-2: Tԥklif Edilԥn Ԥrsinburaxma StansiyasÕnÕn (CQBKG-nin 0 kilometri) Tԥxmini Yeri ...... 8-55 Fotoúԥkil 8-3: Kürdԥmir YaxÕnlÕ÷Õnda øpԥk Yolunda Qoyun Sürüsü...... 8-116 Fotoúԥkil 8-4: Tovuz YaxÕnlÕ÷Õnda øpԥk Yolunun KԥnarÕnda Ticarԥt Köúkü...... 8-116 Fotoúԥkil 8-5: Sԥngԥçaldan Qԥrbdԥ Yolun Görünüúü ...... 8-121 Fotoúԥkil 8-6: Mu÷anÕn ùԥrqindԥ Yolun Görünüúü...... 8-121 Fotoúԥkil 8-7: Kürdԥmirin ùԥrqindԥ Yolun Görünüúü ...... 8-122 Fotoúԥkil 8-8: Mԥntԥqԥ 4-dԥ YevlaxÕn ùԥrqindԥ Yolun Görünüúü...... 8-123 Fotoúԥkil 8-9: YevlaxÕn úimalÕnda 5-ci Mԥntԥqԥdԥ yolun görünüúü...... 8-124 Fotoúԥkil 8-10: Mԥntԥqԥ 6-da Gԥncԥdԥn Cԥnubda Yolun Görünüúü...... 8-125 Fotoúԥkil 8-11: Mԥntԥqԥ 7-dԥ Gԥncԥdԥn ùԥrqdԥ Yolun Görünüúü...... 8-125 Fotoúԥkil 8-12: Tovuzdan Cԥnubda Yolun Görünüúü...... 8-126 Fotoúԥkil 8-13: Tovuzdan Cԥnubda Yol Hԥrԥkԥtinin Görünüúü...... 8-127 Fotoúԥkil 8-14: A÷stafanÕn Cԥnubunda Yolun Görünüúü ...... 8-128
Sosial-iqtisadi baza v
CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8 SOSøAL-øQTøSADø BAZA
8.1 Giriú
ԤMSSTQ bu fԥsli tԥklif edilԥn CQBKG Layihԥsinin tԥsirinԥ mԥruz qala bilԥcԥk sahԥ kimi qeyd edilmiú ԥrazilԥrdԥ sosial-iqtisadi mühitin ilkin vԥziyyԥtini tԥqdim edir. Bu fԥslԥ tԥklif edilԥn CQBKG Layihԥsinin (RSK, 2011) Ԥtraf Mühitԥ vԥ Sosial Sahԥyԥ Tԥsirin ølkin HesabatÕnda (ԤMSSøH) verilmiú mԥlumat daxil edilmiúdir vԥ, müvafiq hallarda, bu fԥsildԥ ԤMSSøH-dԥn götürülmüú ԥlavԥlԥrԥ istinadlar verilir. Sosial-iqtisadi mԥlumat aúa÷ÕdakÕ ԥsas baúlÕqlar altÕnda verilmiúdir:
x Demoqrafiya x Sԥhiyyԥ x Torpa÷a sahiblik vԥ istifadԥ x øqtisadiyyat x Mԥú÷ulluq, bacarÕq vԥ yaúayÕú tԥrzi x ønfrastruktur vԥ xidmԥtlԥr x Nԥqliyyat vԥ hԥrԥkԥt.
Hԥr bir bölmԥ mövzunun ԥsas hԥssaslÕqlarÕnÕn xülasԥsi ilԥ tamamlanÕr.
Hԥr bir sosial-iqtisadi mövzuda mԥlumatlar milli/regional sԥviyyԥdԥ vԥ layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan icma (LTMQøc) sԥviyyԥsindԥ verilmiúdir. Milli vԥ regional mԥlumatlar ikinci dԥrԥcԥli mԥlumatlar olub, müxtԥlif mԥnbԥlԥrdԥn (Bölmԥ 8.2.1) alÕnmÕú, LTMQøc sԥviyyԥli mԥlumat isԥ birinci dԥrԥcԥli mԥlumatdÕr – LTMQøc sԥviyyԥsinin nԥticԥsini vԥ RSK-ERA qrupu tԥrԥfindԥn 2012-ci ilin ԥvvԥlindԥ hԥyata keçirilmiú tԥsԥrrüfat tԥdqiqatlarÕnÕ (tԥfԥrrüatÕ Bölmԥ 8.2-dԥ verilmiúdir) ԥhatԥ edir. LTMQøc üçün sosial-iqtisadi bazanÕn tԥdqiqat nԥticԥlԥri Ԥlavԥ A-ya daxil edilmiú ùԥkil A8-1-dԥ (Sosial gԥrginliklԥr xԥritԥsi) tԥqdim edilmiúdir.
Bu fԥsil daxilindԥ tԥklif edilԥn CQBKG Layihԥsinin bir hissԥsi hesab olunan müvԥqqԥti düúԥrgԥ, boru anbarÕ, dԥmiryol qolu vԥ yükboúaltma sahԥlԥrinԥ istinad verilmiúdir. Ԥvvԥlcԥ ԥlavԥ tԥdqiqatlar üçün seçilmiú sahԥlԥr (Fԥsil 4-dԥ Alternativ 1 sahԥlԥri kimi qeyd edilmiú), o cümlԥdԥn stolüstü vԥ sahԥ tԥdqiqatlarÕ tԥhlükԥsizliyԥ (ԥsasԥn yol-hԥrԥkԥt qԥzalarÕnÕn qarúÕsÕnÕn alÕnmasÕna) vԥ tikintinin maddi-texniki tԥchizatÕna (xüsusilԥ, boru kԥmԥrinin ayrÕlmÕú sahԥsinԥ giriúlԥ ba÷lÕ sahԥnin seçiminin optimallaúmasÕna) diqqԥti daha da artÕrmÕú yeni fԥlsԥfԥ ԥsasÕnda yenidԥn nԥzԥrdԥn keçirildi.
Layihԥnin yenidԥn nԥzԥrdԥn keçirilmԥsindԥn sonra yeni fԥlsԥfԥ qԥbul edildi, nԥticԥdԥ yeni sahԥlԥr aúkar edildi vԥ "Alternativ 2" adlÕ yeni alternativ yerlԥr ԥlavԥ edildi. Bu fԥsildԥ müzakirԥ edilmiú sahԥlԥrdԥn bir neçԥsi sonradan rԥdd edildi vԥ iúlԥr davam etdirilmԥdi. HazÕrda hԥlԥ dԥ nԥzԥrdԥn keçirilԥn tԥklif edilԥn düúԥrgԥ vԥ boru anbarÕ sahԥlԥrinin dԥqiq siyahÕsÕ Fԥsil 5-dԥ verilmiúdir.
Bu fԥsildԥ müԥyyԥn edilmiú, lakin sonradan qԥbul edilmԥmiú sahԥlԥr aúa÷Õda ulduz (*) iúarԥsi ilԥ göstԥrilmiúdir vԥ mԥnimsԥnilmԥsi vԥ iúlԥnmԥsi mԥqsԥdi ilԥ seçilmiú sahԥlԥrdԥ isԥ, heç bir ulduz iúarԥsi yoxdur.
8.2 Sosial-iqtisadi BazanÕn Tԥdqiqi MetodologiyasÕ
LTMQøc aúkar edilmԥsi metodologiyasÕ vԥ növbԥti LTMQøc sԥviyyԥsindԥ vԥ tԥsԥrrüfat sԥviyyԥsindԥ sosial-iqtisadi tԥdqiqat bu bölmԥdԥ tԥsvir edilmiúdir. Nԥticԥlԥr bu fԥslin növbԥti bölmԥlԥrinԥ daxil etmԥk üçün istifadԥ edilmiúdir (Bölmԥ 8.9, Nԥqliyyat vԥ hԥrԥkԥt istisna olmaqla).
Sosial-iqtisadi baza 8-1 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.2.1 LTMQøc Tԥrifi LTMQøc yaúayÕú qԥsԥbԥsindԥ yerlԥúԥn icmadÕr (yԥni ԤMSSTQ mԥqsԥdi ilԥ ԥn azÕ beú evdԥn ibarԥt, xԥritԥlԥrdԥn, peyk úԥkillԥrindԥn vԥ ya aero-fotoúԥkillԥrdԥn asanlÕqla ayÕrd edilԥ bilԥn daimi, müvԥqqԥti vԥ ya müԥyyԥn müddԥtԥ insan yaúayan qԥsԥbԥlԥr). LTMQøc kimi qԥbul edilmԥk üçün icmalar aydÕn sԥrhԥdlԥr daxilindԥ (mԥs. CQBKG Layihԥ sahԥsindԥn müԥyyԥn mԥsafԥdԥ) yerlԥúmԥli vԥ müԥyyԥn edilmiú meyarlara cavab vermԥlidir.
Belԥ sԥrhԥdlԥri vԥ meyarlarÕ müԥyyԥn etmԥk üçün aparÕlan iúlԥr növbԥti üç prinsipԥ ԥsaslanmÕúdÕr:
x CQBKG ԤMSSTQ sԥrhԥdlԥri vԥ meyarlarÕ vԥ BP úirkԥtinin Azԥrbaycanda hԥyata keçirdiyi ԥvvԥlki ԤMSSTQ arasÕnda uy÷unluq vԥ ԥlaqԥ zԥrurԥti: o Bundan ԥvvԥlki ԤMSSTQ-da tԥqdim edilmiú sԥrhԥd vԥ meyarlarÕn uy÷unlu÷u nԥzԥrdԥn keçirilmiú vԥ müvafiq olanlarÕ tԥtbiq edilmiúdir o Sԥrhԥdlԥr vԥ ya meyarlar tԥklif olunan CQBKG Layihԥsi üçün uy÷un olmadÕqda, lazÕmi tԥnzimlԥmԥlԥr aparÕlmÕúdÕr. x Bundan ԥvvԥlki boru kԥmԥrlԥrinin tԥtbiq edilmԥsindԥn ԥldԥ edilmiú tԥcrübԥ, mԥsԥlԥn diqqԥti BTC tԥcrübԥsinԥ verԥn tԥdqiqatlar nԥzԥrԥ alÕnmalÕdÕr (mԥs. tԥsirin monitorinqi vԥ úikayԥtlԥrin/narahatlÕqlarÕn tԥhlili): o Bu, LTMQøc-n müԥyyԥn edilmԥsinԥ dԥyiúkԥn, ԥmԥli yaxÕnlaúmanÕ, o cümlԥdԥn sahԥdԥn alÕnmÕú dԥlillԥrin müԥyyԥn icmalarÕ texniki nöqteyi- nԥzԥrdԥn LTMQøc olmasa da (sԥrhԥd baxÕmÕndan) belԥ siyahÕya daxil edilmԥsini tԥlԥb etdiyi hallarda (mԥs. onlarÕn sԥrhԥdlԥr daxilindԥ úԥrikli torpa÷Õ olduqda) ümumi qaydalara istisnalarÕn yol verilmԥsini tԥlԥb edir. x Sahildԥ çԥkilԥn vԥ Dünya BankÕ Qrupunun verdiyi göstԥriúlԥrԥ, mԥsԥlԥn Dünya BankÕnÕn (1999 et seq.) Ԥtraf Mühiti Qiymԥtlԥndirmԥ üzrԥ Mԥnbԥ KitabÕ vԥ onu müúayiԥt edԥn dövri Tԥzԥlԥmԥlԥr; BMK (2012) Ԥtraf Mühitin vԥ Sosial Alԥmin DavamlÕlÕq üçün Sԥmԥrԥ StandartlarÕ (vԥ müúayiԥt edԥn Göstԥriú Qeydlԥri); vԥ Dünya BankÕ Qrupunun (2007) ümumi Ԥtraf Mühit, Sԥhiyyԥ vԥ Tԥhlükԥsizlik üzrԥ Ümumi Göstԥriúlԥri vԥ Quruda Neft vԥ Qaz istehsalÕ üçün nԥzԥrdԥ tutulmuú Ԥtraf Mühit, Sԥhiyyԥ vԥ Tԥhlükԥsizlik Göstԥriúlԥri kimi göstԥriúlԥrԥ uy÷un gԥlԥn boru kԥmԥrlԥri ilԥ ԥlaqԥdar qabaqcÕl beynԥlxalq tԥcrübԥ (o cümlԥdԥn bu yaxÕnlarda hazÕrlanmÕú ԤMSSTQ HesabatlarÕ).
Bu prinsiplԥri tԥklif edilԥn CQBKG Layihԥsinԥ tԥtbiq etmԥklԥ LTMQøc aúa÷ÕdakÕ úԥrtlԥrԥ cavab verԥn icmalar kimi götürülür:
x Boru kԥmԥrinin ayrÕlmÕú sahԥsinin mԥrkԥzi xԥttindԥn, ba÷layÕcÕ sürgülԥr vԥ ԥrsin stansiyasÕndan hԥr iki tԥrԥfԥ 2km x Müvԥqqԥti tikinti düúԥrgԥlԥrinin mԥrkԥzi nöqtԥsindԥn 5km radiusda x Müvԥqqԥti boru saxlama meydançalarÕ vԥ anbar sahԥlԥrinin mԥrkԥzi nöqtԥsindԥn 2km radiusda x Tԥklif edilԥn CQBKG Layihԥsi ilԥ ԥlaqԥdar yeni vԥ ya tԥkmillԥúdirilmiú müvԥqqԥti vԥ ya daimi giriú yolunun hԥr iki tԥrԥfindԥn 300m. Bu mԥqsԥdlԥrlԥ giriú yolu kimi tikinti zamanÕ vԥ/yaxud istismar fazalarÕnda operator vԥ/yaxud podratçÕlar tԥrԥfindԥn istifadԥ edilԥn hԥr hansÕ aúa÷ÕdakÕ sԥciyyԥvi yol götürülԥcԥk: o Müntԥzԥm olaraq a÷Õr tikinti vԥ ya tԥmir avtomobillԥrinin hԥrԥkԥt etmԥdiyi, yaxud o Mövcud yol olan hallarda artÕq müntԥzԥm nԥqliyyatÕn hԥrԥkԥt etmԥdiyi, yaxud o Boru kԥmԥri ilԥ ԥlaqԥdar giriú mԥqsԥdilԥ istifadԥ edilmԥzdԥn ԥvvԥl bԥzi hissԥlԥrinin vԥ ya tam uzunu boyu geniúlԥndirmԥ vԥ/yaxud sԥthinin düzԥldilmԥsi tԥlԥb olunan.
Sosial-iqtisadi baza 8-2 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
x Giriú yolu yuxarÕdakÕ xassԥlԥrin hԥr hansÕ birinԥ cavab vermԥyԥn ԥsas yol ilԥ birlԥúԥn yol hesab olunur.
8.2.2 Mԥlumat Mԥnbԥlԥri Milli/regional sԥviyyԥdԥ mԥlumat ԥsasԥn aúa÷ÕdakÕ mԥnbԥlԥrdԥn ԥldԥ edilmiúdir:
x Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Statistika Komitԥsinin internet sԥhifԥsi, 2012-ci ildԥ istifadԥ edilmiúdir: http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/index.shtml x Beynԥlxalq agentliklԥr (mԥs. BMTøP) vԥ çoxtԥrԥfli banklar (mԥs. Dünya BankÕ): o Dünya BankÕ 2010: ‘Azԥrbaycanda YaúayÕú ùԥraitinin Qiymԥtlԥndirilmԥsi HesabatÕ’. http://ddp-ext.worldbank.org/EdStats/AZEstu10.pdf o Dünya BankÕ, 2012: Dünya BankÕ Qrupunun Azԥrbaycan üçün Ölkԥ TԥrԥfdaúlÕq StrategiyasÕ: FY11-FY14; http://web.worldbank.org; vԥ o BMTøP, 2010: ‘Mԥnzil Sektorunda Ölkԥ Profillԥri’. http://www.unece.org/fileadmin/DAM/hlm/documents/Publications/cp.azerbaij an.e.pdf.
LTMQøc sԥviyyԥsindԥ mԥlumat ԥsasԥn CQBKG Layihԥsi üçün 2012-ci ilin Fevral/Mart aylarÕnda aparÕlmÕú sԥciyyԥvi LTMQøc tԥdqiqatÕnÕn nԥticԥlԥrinԥ ԥsaslanmÕúdÕr. Bu tԥdqiqata hԥm fԥrdi ailԥ tԥsԥrrüfatÕ, hԥm dԥ LTMQøc rԥhbԥri sԥviyyԥsindԥ aparÕlmÕú müsahibԥlԥr daxil idi. LTMQøc tԥdqiqatÕnÕn ԥsas mԥqsԥdi boru kԥmԥri marúrutu boyu yerlԥúԥn LTMQøc-n ilkin sosial-iqtisadi mԥlumatÕ toplamaqla mԥlumat çatÕúmazlÕ÷ÕnÕ aradan qaldÕrmaq idi (Bölmԥ 8.2.3.1). Ailԥ tԥsԥrrüfatÕ tԥdqiqatÕ nümunԥlԥrinin vԥ ilkin müsahibԥlԥrin daxil oldu÷u sahԥ tԥdqiqatÕ üsulu Bölmԥ 8.2.3.2-dԥ tԥqdim edilmiúdir.
8.2.3 Mԥlumat ÇatÕúmazlÕ÷Õ vԥ MetodologiyasÕ
8.2.3.1 Mιlumat çatÕúmazlÕ÷Õ BTC vԥ CQBK ԤMSSTQ üçün bundan ԥvvԥl aparÕlmÕú sosial-iqtisadi bazanÕn tԥdqiqatlarÕna CQBKG LTMQøc-n ԥksԥriyyԥti daxil olur, lakin onlar tԥmsilçi mԥlumatÕn alÕnmasÕ üçün çox köhnԥlmiú hesab olunurlar, çünki bu mԥlumatlar 2000-2001-ci illԥrdԥ aparÕlmÕú tԥdqiqatlardan ԥldԥ edilmiúdir. Son 10+ il ԥrzindԥ AzԥrbaycanÕn sosial-iqtisadi úԥraiti nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ dԥyiúmiúdir vԥ BTC/CQBK tԥdqiqatlarÕ daha müasir sosial- iqtisadi bazanÕn tԥmsilçi mԥlumatÕ kimi qԥbul edilԥ bilmԥz.
Milli/regional sԥviyyԥlԥrdԥ cari mԥlumatlar “Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi” kimi ikinci dԥrԥcԥli mԥnbԥlԥrdԥn alÕna bilԥr. Bununla belԥ, LTMQøc sԥviyyԥsindԥ cari ikinci dԥrԥcԥli sosial-iqtisadi mԥlumat yoxdur.
LTMQøc-da mԥlumat çatÕúmazlÕ÷ÕnÕ aradan qaldÕrmaq üçün aúa÷ÕdakÕ mԥqsԥdlԥrlԥ LTMQøc sԥviyyԥsindԥ vԥ ev tԥsԥrrüfatlarÕnda tԥdqiqatlar aparÕlmÕúdÕr:
x Cari sosial-iqtisadi úԥraitlԥri vԥ son on illikdԥ iqtisadi dԥyiúikliyԥ, ԥhalinin dԥyiúmԥsinԥ vԥ miqrasiya axÕnlarÕna mԥruz qalmÕú LTMQøc-da ԥsas meyllԥri müԥyyԥn vԥ tԥsvir etmԥk x LTMQøc sakinlԥrinin boru kԥmԥrlԥri ilԥ ba÷lÕ ԥvvԥlki tԥcrübԥlԥrini nԥzԥrԥ alaraq onlarÕn CQBKG Layihԥsi haqqÕnda mümkün anlayÕúÕnÕ tԥhqiq etmԥk (nԥticԥlԥr CQBKG ԤMSSTQ HesabatÕnda tԥqdim edilԥcԥk) x Mümkün vԥ faktiki CQBK tԥsirlԥrinin hԥm tikinti, hԥm dԥ istismar fazalarÕnda müqayisԥ edilԥ vԥ qiymԥtlԥndirilԥ bilԥcԥyi ԥsas kimi çÕxÕú edir.
Sosial-iqtisadi baza 8-3 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.2.3.2 Sahιdι tιdqiqat üsullarÕ
LTMQøc müԥyyԥn edilmԥsi LTMQøc ԥn müasir ԥldԥ olan baza xԥritԥlԥrindԥn vԥ qԥsԥbԥlԥrԥ dair sosial mԥlumatdan (obalar/kԥndlԥr/úԥhԥrlԥr) istifadԥ etmԥklԥ iki mԥrhԥlԥdԥ müԥyyԥn edilmiúdir:
x Mԥrhԥlԥ 1: Tamamilԥ yuxarÕdakÕ 8.2.1 Bölmԥsindԥ tԥsvir edilmiú sԥrhԥdlԥr daxilindԥ yerlԥúԥn vԥ ya giriú yolunun daxilindԥn keçdiyi hԥr hansÕ icma LTMQøc olacaq. x Mԥrhԥlԥ 2: a) yuxarÕda qeyd edilmiú sԥrhԥdlԥr daxilindԥ yerlԥúԥn vԥ ya b) yaxÕnlÕqda yerlԥúԥn icmalarÕn nԥzԥrԥ alÕnmasÕ: o Sԥrhԥddԥ - hԥtta bir insan yaúayan evin (müvԥqqԥti vԥ ya daimi) sԥrhԥd daxilindԥ yerlԥúmԥsi bu icmanÕn LTMQøc kimi qԥbul edilmԥsi qԥrarÕnÕn verilmԥsi ilԥ nԥticԥlԥnmiúdir o YaxÕnlÕqda yerlԥúmiú – icmanÕn LTMQøc kimi qԥbul edilmԥsinԥ dair qԥrar qԥbul edilmԥzdԥn ԥvvԥl aúa÷ÕdakÕ amillԥri nԥzԥrԥ almaqla hԥr hadisԥ ayrÕca olaraq tԥhlil edilmiúdir: øcmanÕn sakinlԥrinԥ mԥxsus olan vԥ becԥrilԥn, sԥrhԥd daxilindԥ yerlԥúmiú özԥl torpaq sahԥlԥrinin sayÕ vԥ onlarÕn cԥmi sahԥsi Sԥrhԥd daxilindԥ yerlԥúmiú ictimai torpaq sahԥlԥrinin vԥ ya ictimai torpaq kimi istifadԥ edilԥn (belԥ istifadԥnin qanuni yolla vԥ ya dövlԥt vԥ icma arasÕnda qeyri-rԥsmi razÕlaúma ԥsasÕnda yerinԥ yetirilmԥsindԥn asÕlÕ olmadan) dövlԥtԥ mԥxsus torpa÷Õn sahԥsi øcmanÕn keçmiúdԥ BTC/CQBK vԥ ya ԥlaqԥdar tikililԥrin tԥsirinԥ mԥruz qalmasÕnÕ göstԥrԥn tԥsirin monitorinqinin tԥdqiqatlar/narazÕlÕq jurnallarÕndan dԥlillԥr ԤMSSTQ qrupunun (son qԥrarÕ Sosial mԥsԥlԥlԥr üzrԥ AparÕcÕ Müԥllifin vermԥsi úԥrti ilԥ) keçmiú tԥcrübԥ vԥ ԥldԥ olan mԥlumatlar ԥsasÕnda icmanÕn tԥsirԥ mԥruz qalma ehtimalÕnÕn olmasÕ qԥrarÕ.
YuxarÕda qeyd edilmiú yanaúma üsulunun tԥtbiq edilmԥsi ilԥ 100 LTMQøc müԥyyԥn edilmiúdir. ԤMSSTQ-nin açÕqlanmasÕndan sonra, növbԥti iú, 4-cü Fԥsildԥ göstԥrildiyi kimi, tikinti düúԥrgԥsinin, boru anbarÕ sahԥsinin, dԥmiryol qolunun vԥ yükboúaltma sahԥlԥrinin müԥyyԥn edilmԥsi iúi yerinԥ yetirilmiúdir. Sonra LTMQøc-in müԥyyԥn edilmԥsi üsulu tԥtbiq edilmiú vԥ ԥlavԥ 16 LTMQøc müԥyyԥn edilmiúdir; Cԥdvԥl 8-1-ԥ baxÕn. Tikinti iúlԥrindԥn qabaq, bu yerlԥrԥ vԥ giriú yollarÕ ilԥ ԥlaqԥdar hԥr hansÕ LTMQøc-lara aid ilkin mԥlumatlarÕn toplanmasÕ iúi yaúayÕú úԥraitinin bԥrpasÕnÕn monitorinqinԥ dԥstԥk olaraq yerinԥ yetirilԥcԥk.
Cԥdvԥl 8-1: Müԥyyԥn edilmiú tikinti düúԥrgԥsi, boru anbarÕ, dԥmiryol qolu vԥ yükboúaltma sahԥlԥri ilԥ ԥlaqԥdar LTMQøc-lar LTMQøc-in adÕ Müvԥqqԥti obyektin adÕ Goyçal A÷stafa Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 3 Girili A÷stafa Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 3 Qarqucaq Goranboy Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 3 GoranlÕ Goranboy Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 3 DԥllԥrDԥllԥr ԥrazisi 4 Kürdԥmir Kürdԥmir Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 5 Müsüslü Kürdԥmir Boru AnbarÕ Sahԥsi Pirili Poylu Dԥmiryol Qolu Qarayeri Samux Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 3 QovlarsarÕ Samux Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 3 SarÕqamÕú Samux Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 3 Qazançi QazançÕ Boru AnbarÕ Variant B
Sosial-iqtisadi baza 8-4 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
LTMQøc-in adÕ Müvԥqqԥti obyektin adÕ Qazaxlar QazançÕ yükboúaltma sahԥsi Salo÷lu Salo÷lu Dԥmiryol Qolu Qazyan Ucar Düúԥrgԥ Variant 5 Ucar Ucar Düúԥrgԥ Variant 5
LTMQøc-rÕ göstԥrԥn xԥritԥlԥr Ԥlavԥ A, ùԥkil A8-1-dԥ (Sosial Gԥrginliklԥr Xԥritԥlԥri) verilmiúdir.
Tԥdqiqat üsullarÕ Sosial sahԥ tԥdqiqatÕ proqramÕnÕn iki elementi vardÕr:
x LTMQøc sԥviyyԥsindԥ tԥdqiqat x LTMQøc-n ailԥ tԥsԥrrüfatÕ (AT) tԥdqiqatÕ.
TԥdqiqatlarÕn mԥqsԥdi tԥk ԥsas demoqrafik úԥraitlԥri deyil, hԥmçinin cari sosial, mԥdԥni vԥ iqtisadi úԥraitlԥri vԥ bu fԥsildԥ tԥqdim vԥ tԥhlil edilmiú meyllԥri anlamaq idi. Tԥdqiqatlar hԥmçinin torpa÷Õn alÕnmasÕ vԥ kompensasiyalarÕn ödԥnilmԥsi ilԥ ba÷lÕ iki ԥsas sԥnԥd olan Torpaq Sahԥlԥrinin Ԥldԥ OlunmasÕna vԥ KompensasiyasÕna dair Baza (TSԤOKB) vԥ onu müúayiԥt edԥn yenilԥnmiú Torpaq Sahԥlԥrinin Ԥldԥ OlunmasÕna vԥ KompensasiyasÕna dair Tԥlimat KitabçasÕnÕn (TSԤOKTK) hazÕrlanmasÕnda istifadԥ edilԥ bilԥr. Mԥlumat hԥmçinin Sa÷lamlÕ÷a Tԥsirin Qiymԥtlԥndirilmԥsi (STQ) tԥdqiqatÕnda da istifadԥ olunmuúdu.
LTMQøc sԥviyyԥsindԥ tԥdqiqat ԥhalinin sayÕ, miqrasiya axÕnlarÕ, mԥú÷ulluq, bacarÕqlar, yaúayÕú úԥraiti, gԥlirlԥr vԥ sosial (mԥs. mԥktԥb) vԥ fiziki (mԥs. su tԥchizi úԥbԥkԥsi) infrastrukturun olmasÕna/olmamasÕna dair mԥlumat alma÷Õ nԥzԥrdԥ tutur.
Ailԥ tԥsԥrrüfatÕnÕn tԥdqiqi tԥsԥrrüfatÕn tԥrkibinԥ, tԥhsil alÕnmasÕna, torpa÷a sahiblik/istifadԥ, gԥlir/xԥrcԥ, sa÷lamlÕq statusuna, kommunal xidmԥtlԥrdԥn/infrastrukturdan vԥ tikililԥrdԥn/xidmԥtlԥrdԥn istifadԥyԥ vԥ respondentlԥrin tԥklif edilԥn CQBKG Layihԥsinin elementlԥri baxÕmÕndan gözlԥdiklԥri vԥ onlarÕ narahat edԥn mԥsԥlԥlԥrԥ dair mԥlumat toplanmasÕnÕ nԥzԥrdԥ tutur.
BTC/CQBK ԤMSSTQ tԥcrübԥsini nԥzԥrԥ alaraq sԥciyyԥvi icmalar, sosial qruplar vԥ ya kateqoriyalar (mԥs. sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplar) üçün ilkin kvota nԥzԥrdԥn keçirilmiúdir. Mümkün zԥif cԥhԥtli ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥdqiqat nümunԥsindԥ tam tԥmsil olunaca÷Õ mümkünlüyünü ehtimal edԥrԥk (ԥlavԥ mԥlumat üçün aúa÷Õda verilmiú kvotalara dair bölmԥyԥ bax) onlarÕn müԥyyԥn çeúidi seçilmiúdir.
LTMQøc sιviyyιsindι tιdqiqat vι nιzιrdι tutulmuú nümunι Sosial baza mԥqsԥdilԥ LTMQøc sԥviyyԥsindԥ ԥhalinin 69 %-ni ԥhatԥ edԥn (diqqԥti ԥn sÕx sakinli LTMQøc-a vermԥklԥ) qÕrx üç faiz LTMQøc – 43 LTMQøc – tԥdqiq edilmiúdir. Bu LTMQøc-n hԥr birindԥ bir icma rԥhbԥri ilԥ müsahibԥ aparÕlmÕúdÕr (LTMQøc-n siyahÕsÕ (G-1), LTMQøc müsahibԥlԥrinin nԥticԥlԥri (G-2) vԥ müzakirԥ göstԥriúlԥrinin nüsxԥsi (G-3) üçün Ԥlavԥ G-yԥ baxÕn). LTMQøc barԥdԥ tԥmsilçi nümunԥ ԥldԥ etmԥk mԥqsԥdilԥ Ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕ/LTMQøc ilԥ müsahibԥlԥr onlarÕn yerini/inzibati ԥrazini, sosial-iqtisadi xassԥlԥri, yaúayÕú úԥraiti strategiyalarÕnÕ vԥ ԥhalini nԥzԥrԥ alaraq aparÕlmÕúdÕ.
LTMQøc sԥviyyԥsindԥ tԥdqiqatlar LTMQøc baúçÕsÕnÕn tԥk ԥhalinin sԥviyyԥsi vԥ mövcud infrastruktur statusu “faktlarÕna” deyil, hԥmçinin meyllԥr vԥ icmalarÕn ԥsas xassԥlԥri barԥdԥ anlayÕúÕna dair dԥqiq vԥ son biliklԥrinԥ arxalanÕr. Buna görԥ dԥ, bu tԥdqiqatÕ mümkün qԥdԥr sԥmԥrԥli etmԥk üçün LTMQøc rԥhbԥrlԥrinԥ müsahibԥ zamanÕ soruúulacaq mԥlumat növlԥrinԥ dair ԥvvԥlcԥdԥn göstԥriúlԥr verilmiúdir ki, onlarÕn müsahibԥyԥ hazÕrlaúma÷a vԥ ya tԥhqiqatlar aparma÷a vaxtÕ olsun.
Sosial-iqtisadi baza 8-5 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
QabaqcÕl göstԥriúlԥrdԥ LTMQøc rԥhbԥrlԥrindԥn müsahibԥ zamanÕ müԥyyԥn edilmiú sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarÕn kimliyinԥ vԥ yerinԥ dair mԥlumat tԥqdim etmԥk xahiú edilmiúdi. Bu mԥlumat icmanÕn tԥmsilçi nümunԥsinin aúa÷Õda tԥsviri verildiyi kimi tԥdqiq edilmԥsinԥ yardÕm etdi.
LTMQøc-da ailι tιsιrrüfatlarÕnÕn tιdqiqi vι nιzιrdι tutulmuú nümunι Bütün LTMQøc-n ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnÕ tԥdqiq etmԥk mԥqsԥdԥuy÷un vԥ ya zԥruri deyil. Ona görԥ dԥ, qabaqcÕl sosial tԥdqiqat tԥcrübԥsinԥ ԥmԥl etmԥk üçün bütün LTMQøc tԥmsil edԥcԥk müԥyyԥn nümunԥ seçilmiúdi. 95% ԥminlik sԥviyyԥsi vԥ +/- 2,82% ԥlaqԥdar nümunԥ götürmԥ sԥhvi kimi ԥsas parametrlԥrԥ ԥsasԥn standart statistik nümunԥ layihԥ üsullarÕ tԥtbiq edilmiúdir. Bu, 1204 ailԥ tԥsԥrrüfatÕndan nümunԥ götürmԥklԥ nԥticԥlԥndi. LTMQøc sԥviyyԥsindԥ oldu÷u kimi 43 LTMQøc-da ailԥ tԥsԥrrüfatÕ sԥviyyԥsindԥ tԥdqiqat aparÕldÕ.
Müsahibԥlԥr tԥlim keçmiú müsahibԥçilԥrlԥ üz-üzԥ aparÕlmÕúdÕ. Bu iúԥ LTMQøc rԥhbԥrlԥrindԥn ԥvvԥlcԥdԥn sosial úԥraiti a÷Õr olan úԥxslԥri aúkar etmԥk vԥ bu mԥlumatÕ LTMQøc tԥdqiqatÕ zamanÕ tԥqdim etmԥk xahiúi ilԥ dԥstԥklԥnirdi. Bu mԥlumatdan istifadԥ edԥn müsahibԥçilԥr lazÕmi sayda müsahibԥlԥri aparmaq vԥ kvotalarÕ yerinԥ yetirmԥk imkanÕna malik oldular (ԥlavԥ mԥlumat üçün aúa÷Õda verilmiú kvotalara dair bölmԥyԥ bax).
Ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnda müsahibԥ aparan úԥxslԥr strukturlu sor÷u vԥrԥqlԥrindԥn istifadԥ edirdilԥr (bax Ԥlavԥ G-4, øESVH). Bir sÕra layihԥlԥrdԥn ԥldԥ edilmiú baza mԥlumatlarÕnÕn maksimum birlԥúdirilmԥsinԥ çalÕúan sor÷u vԥrԥqlԥrinԥ aúa÷ÕdakÕlar daxil edilmiúdi:
x BTC ԤMSSTQ Türkiyԥ boru kԥmԥri boyu ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnÕn sor÷u vԥrԥqlԥrindԥn suallar x BTC Köçürmԥ üzrԥ Tԥdbirlԥr PlanÕnÕn (KTP) tamamlanmasÕ auditi (Barclay 2010) sor÷u vԥrԥqinԥ uy÷un suallar x CQBKG Layihԥsinԥ ԥn uy÷un hesab olunan ùahdԥniz 2 ailԥ tԥsԥrrüfatÕ sor÷u vԥrԥqindԥn (2011) götürülmüú suallar.
BTC ԤMSSTQ-dԥn götürülmüú üsula uy÷un olaraq ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥdqiqi sor÷u vԥrԥqinԥ respondentlԥrin CQBKG Layihԥsi ilԥ ba÷lÕ nöqteyi-nԥzԥrini, anlayÕúlarÕnÕ, problemlԥri, narahat edԥn mԥsԥlԥlԥri vԥ gözlԥdiklԥri nԥticԥlԥri soruúan bölmԥ daxil edilmiúdir vԥ bu mԥlumat maraqlÕ tԥrԥflԥrin mԥslԥhԥtlԥúmԥ tԥdbirlԥrindԥ ԥldԥ edilmiú mԥlumata ԥlavԥ edilmiúdi.
Kvotalar BP úirkԥti ilԥ birlikdԥ iúlԥyԥn ԤMSSTQ qrupu sosial úԥraiti a÷Õr olan ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕ müԥyyԥn vԥ tԥyin etmԥk üçün hԥrtԥrԥfli iú aparmÕúdÕr. Azԥrbaycanda sosial úԥraiti a÷Õr olan ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕ aúa÷ÕdakÕ kimi müԥyyԥn edilmiúdir:
1. Yerli çoxsaylÕ ailԥnin dԥstԥyi olmadan qadÕnlarÕn baúçÕlÕq etdiyi ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕ 2. Ailԥ baúçÕsÕnÕn iúsiz oldu÷u ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕ 3. KasÕbçÕlÕq xԥttindԥn aúa÷Õ sԥviyyԥdԥ yaúayan vԥ belԥliklԥ dԥ, sosial ödԥniú alma÷a hüququ olan ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕ 4. Yerli çoxsaylÕ ailԥnin dԥstԥyi olmadan tԥqaüdçülԥrin baúçÕlÕq etdiyi ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕ 5. Ailԥ baúçÕsÕnÕn xroniki xԥstԥ vԥ ya ԥlil oldu÷u ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕ 6. østifadԥdԥn müvԥqqԥti vԥ ya daimi çÕxarÕlmÕú torpa÷a sahib olan, belԥliklԥ dԥ Layihԥnin Tԥsirinԥ Mԥruz qalmÕú ønsanlar (LTMQøn) hesab olunan ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕ.
Bu sosial úԥraiti a÷Õr olan ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnÕn bütün kateqoriyalarÕndan nümunԥlԥri nԥzԥrԥ almaq qԥrarÕ verilmiúdir. Bundan ԥvvԥlki mԥlumatlar göstԥrdi ki, bir çox uzaq kԥndlԥrdԥ qadÕnlarÕn sayÕ kiúilԥrdԥn çoxdur vԥ Azԥrbaycan kԥndlԥrindԥ ailԥ baúçÕsÕnÕn iúsiz, yaxud tԥqaüdçü oldu÷u vԥ ya ailԥnin kasÕbçÕlÕq xԥttindԥn aúa÷Õ sԥviyyԥdԥ yaúadÕ÷Õ tԥsԥrrüfatlarÕn sayÕ çoxdur. Ona görԥ dԥ, 1-4 qruplarÕnÕn ixtiyari nümunԥ götürülmԥsinԥ daxil olaca÷Õ vԥ kvotanÕn tԥyin edilmԥsi tԥlԥb olunmadÕ÷Õ hesab olunur.
Sosial-iqtisadi baza 8-6 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Xroniki xԥstԥ/ԥlil vԥ LTMQøn-n ibarԥt ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnÕ ԥhatԥ edԥn qalan iki qrup üçün kvota tԥyin edilmiúdi.
x Xroniki xԥstԥ/ԥlillԥr üçün, ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn 15 %-nԥ bԥrabԥr kvota tԥyin edilmiúdi vԥ belԥ tԥsԥrrüfatlarÕn LTMQøc rԥhbԥrlԥri ilԥ müsahibԥ zamanÕ aúkar edilԥcԥyi gözlԥnilirdi (bu müsahibԥlԥr AT tԥdqiqatÕndan ԥvvԥl aparÕlÕr). x LTMQøn üçün torpa÷Õ tԥsirԥ mԥruz qalmÕú tԥsԥrrüfatlarÕn, yԥni torpa÷Õ boru kԥmԥri dԥhlizindԥ yerlԥúԥn vԥ kompensasiya hüququ olan tԥsԥrrüfatlarÕn 9 %-nԥ (110 AT) bԥrabԥr kvota tԥyin edilmiúdi.
8.2.3.3 Sosial-iqtisadi hιssaslÕqlar Tԥklif edilԥn boru kԥmԥri boyu mövcud olan sosial-iqtisadi reseptorlarÕn ehtimal edilԥn vacibliyi vԥ onlarÕn dԥyiúikliyԥ mümkün hԥssaslÕ÷Õ qiymԥtlԥndirilmiúdir. Nԥticԥdԥ, sosial- iqtisadi reseptorlarÕn mümkün vacibliyi vԥ hԥssaslÕ÷Õ çox aúa÷Õdan çox yuxarÕya qԥdԥr dԥyiúԥn kateqoriyalara bölünmüúdür. Bu prosesԥ dair mԥlumat Fԥsil 3-dԥ tԥsvir edilmiúdir.
8.2.3.4 Qeyri-müιyyιnliklιr LTMQøc rԥhbԥrlԥri tԥrԥfindԥn tԥchiz edilmiú mԥlumatÕn dԥqiq olmadÕ÷Õ ehtimal edilir. LTMQøc rԥhbԥrlԥri öz qԥsԥbԥlԥrindԥ müԥyyԥn meyillԥrԥ/dԥyiúikliklԥrԥ dair suallara cavab vermiúlԥr; qeyd etmԥk lazÕmdÕr ki, onlarÕn qavrayÕú, inanc vԥ ya anlama formasÕnda verdiyi mԥlumatlar digԥr sakinlԥr tԥrԥfindԥn qԥbul edilmԥyԥ vԥ ya rԥsmi statistika tԥrԥfindԥn dԥstԥklԥnmԥyԥ bilԥr.
8.3 Demoqrafiya
8.3.1 Milli/Regional Sԥviyyԥ – Ԥhali
8.3.1.1 θhalinin xüsusiyyιtlιri AzԥrbaycanÕn hal-hazÕrda tԥxminԥn 9,2 milyon nԥfԥr ԥhalisi vardÕr vԥ 2012-ci ildԥ verilmiú hesabata ԥsasԥn qadÕnlarÕn sayÕ kiúilԥrin sayÕndan bir qԥdԥr artÕqdÕr (Cԥdvԥl 8-2). AzԥrbaycanÕn ԥhalisi 2005-ci ildԥn bԥri 9,3% artmÕú, cinslԥr arasÕnda qeyri-bԥrabԥrlik isԥ tԥdricԥn azalmÕúdÕr. Ԥhalinin belԥ artÕmÕ iki amillԥ izah edilԥ bilԥr: 2010-cu il hesabatÕnda verilmiú saya nisbԥtԥn 12,5% tԥbii artÕm (do÷ulanlarÕn sayÕnÕn ölԥnlԥrdԥn artÕq olmasÕ) (ùԥkil 8-1); vԥ xalis pozitiv miqrasiya (ùԥkil 8-3).
Azԥrbaycanda ailԥ tԥsԥrrüfatÕnÕn tipik sayÕ 2008-ci il hesabatÕna ԥsasԥn dörd-beú nԥfԥr tԥúkil edir. (Dünya BanlÕ, 2010).
Cԥdvԥl 8-2: Ԥhali: Azԥrbaycan, 2005–2011 (Min nԥfԥrlԥ)
Cԥmi Ԥhalinin Faizi Onlardan Kimi Hԥr 1000 Kiúiyԥ øllԥr Cԥmi Ԥhali QadÕnlarÕn Kiúi QadÕn Kiúi QadÕn SayÕ
2005 8447.4 4156.2 4291.2 49.2 50.8 1032.5 2006 8553.1 4213.5 4339.6 49.3 50.7 1029.9 2007 8666.1 4274.9 4391.2 49.3 50.7 1027.2 2008 8779.9 4336.8 4443.1 49.4 50.6 1024.5 2009 8922.4 4414.4 4508.0 49.5 50.5 1021.2
Sosial-iqtisadi baza 8-7 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
2010 8997.6 4455.5 4542.1 49.5 50,5 1019.4 2011 9111.1 4517.1 4594.0 49.6 50.4 1017.0 2012 9235.1 4583.5 4651.6 49.6 50.4 1014.9
20 18.5 17.8 18 17.8 18 17.2 17.2 16 14 12.5 11.7 11.6 11.6 11.3 r 12 10.9
ԥ Ԥhalinin tԥbii y ԥ Do÷um D 10 8 Ölüm 6.3 6.3 6.2 6.2 5.9 6 6 4 2 0 200 200 200 200 200 201 øl
ùԥkil 8-1: Hԥr 1000 Nԥfԥrԥ Tԥbii ArtÕm Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
Ԥhalinin ԥksԥriyyԥti (2011-ci ildԥ olan cԥmi 9,1 milyon ԥhalidԥn 6,2 milyon) iúlԥyԥcԥk yaúdadÕr1, vԥ Cԥdvԥl 8-3-dԥ göstԥrildiyi kimi 2005-2011-ci illԥrdԥ iúlԥmԥk qabiliyyԥtindԥ olan úԥxslԥrin sayÕ 14% artmÕúdÕr. Gԥnclԥrin (5-19 yaú) sayÕ 2005-ci ildԥn bԥri 14% azalmÕúdÕr ki, bu da gԥlԥcԥkdԥ iú bazarÕna daxil olan iúçilԥrin sayÕnÕn azalaca÷ÕnÕ bildirir. HazÕrda mövcud olan meyl göstԥrir ki, Azԥrbaycana gԥlԥn miqrantlarÕn sayÕ nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ artmasa, gԥlԥn illԥrdԥ iúlԥk yaúlÕ ԥhalinin sayÕ aúa÷Õ düúԥcԥk vԥ bu, iúçi qüvvԥsinin ölçüsünԥ tԥsir edԥ bilԥr.
Cԥdvԥl 8-3: Ԥhali Yaú QruplarÕna Ԥsasԥn (Min nԥfԥrlԥ)
Yaú 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 QruplarÕ 0–4 572.7 584.2 601.7 624,4 640.9 670.1 712.5 5–9 731.7 700.7 665.0 655.4 648.2 634.8 626.1 10–14 893.7 868.4 843.9 803.6 763.9 725.8 693.8 15–19 927.6 936.5 945.3 937.4 922.5 905.2 875.6 20–24 809.9 833.7 873.8 900.3 925.8 939.2 946.2 25–29 661.5 699.4 736.2 771.1 794.5 819.9 843.2
1øúlԥk yaú qadÕnlar üçün: 18-62; kiúilԥr üçün:18-67.
Sosial-iqtisadi baza 8-8 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Yaú 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 QruplarÕ 30–34 625.2 617.6 626.7 635.8 659.4 684.4 712.8 35–39 666.1 661.2 654.5 647.5 634.0 624.9 618.3 40–44 684.4 678.3 673.3 664.6 668.9 664.6 663.3 45–49 577.5 616.4 640.4 663.8 678.6 680.1 674.1 50–54 363.5 391.4 422.3 459.6 510.9 555.8 600.9 55–59 223.1 260.3 282.7 305.8 323.8 348.1 372.6 60–64 163.1 140.8 136.7 151.3 180.2 209.7 244.2 65–69 237.8 235.8 217.1 193.8 161.5 138.5 120.7 70–74 158.0 162.5 175.6 182.2 192.4 195.0 194.0 75–79 93.5 104.4 106.0 112.6 113.1 116.4 119.7 80 vԥ 58.1 61.5 64.9 70.7 78.4 85.1 93.1 yüksԥk øúlԥk 5502.5 5646.6 5804.4 5932.8 6065.3 6167.9 6285.9 yaúda Cԥmil 8447.4 8553.1 8666.1 8779.9 8897.0 8997.6 9111.1 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
2009-cu il ԥhalinin siyahÕya alÕnmasÕ aúa÷ÕdakÕ milli etnik/milliyyԥt bölümünü göstԥrdi: azԥrbaycanlÕ 91,6%, lԥzgi 2,0%, ermԥni 1,3%, rus 1,3%, talÕú 1,3% vԥ ùԥkil 8-2-dԥ göstԥrildiyi kimi çox az sayda olan avarlar, türklԥr, tatarlar vԥ tatlar da daxil olmaqla digԥr etnik/milli qruplar.
AzԥrbaycanlÕ Lԥzgilԥr Ermԥnilԥr Ruslar TalÕúlar Avarlar Türklԥr Tatarlar Tatlar UkraynalÕlar Saxurlar Gürcülԥr Yԥhudilԥr Kürdlԥr QrÕzlar Udinlԥr XÕnalÕqlar Digԥr millԥtlԥr ùԥkil 8-2: Etnik Qruplar Üzrԥ Ԥhali, 2009 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
Cԥdvԥl 8-4 CQBKG LTMQøc-n yerlԥúdiyi bölgԥlԥrdԥ ԥhalini tԥsvir edir. Bütün bölgԥlԥr/bԥlԥdiyyԥlԥrdԥ 2005-2011-ci illԥrdԥ ԥhalinin artÕmÕ müúahidԥ edilmiúdir. Daha
Sosial-iqtisadi baza 8-9 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
çoxsaylÕ úԥhԥr ԥhalisinin oldu÷u Yevlax vԥ HacÕqabul bölgԥlԥri istisna olmaqla, bu bölgԥlԥrdԥ ԥhalinin ԥksԥriyyԥti kԥndlԥrdԥ yaúayÕr.
Cԥdvԥl 8-4: Bԥlԥdiyyԥlԥr vԥ Ԥlaqԥdar Bölgԥlԥr Üçün Ԥhalinin SayÕ: 2005-2011 (Min nԥfԥrlԥ)
øqtisadi vԥ ønzibati Bölgԥlԥr 2005 2009 2010 2011
A÷stafa bölgԥsi 77.3 80.2 80.6 81.4 ùԥhԥr ԥhalisi 19.9 20.2 20.2 20.2 Kԥnd ԥhalisi 57.4 60.0 60.4 61.2 Tovuz bölgԥsi 150.3 157.5 159.0 160.7 ùԥhԥr ԥhalisi 26.1 26.9 27.0 27.3 Kԥnd ԥhalisi 124.2 130.6 132.0 133.4 ùԥmkir bölgԥsi 181.6 190.7 193.1 196.1 ùԥhԥr ԥhalisi 63.5 66.5 67.2 68.1 Kԥnd ԥhalisi 118.1 124.2 125.9 128.0 Samux bölgԥsi 51.4 53.6 54.0 54.6 ùԥhԥr ԥhalisi 18.4 20.3 20.5 20.7 Kԥnd ԥhalisi 33.0 33.3 33.5 33.9 Goranboy bölgԥsi 91.2 95.1 96.2 96.2 ùԥhԥr ԥhalisi 19.6 20.1 20.3 20.5 Kԥnd ԥhalisi 71.6 75.0 75.9 75.7 Yevlax bölgԥsi 112.6 117.6 118.4 119.6 ùԥhԥr ԥhalisi 61.2 64.7 65.1 65.5 Kԥnd ԥhalisi 51.4 52.9 53.3 54.1 Mingԥçevir úԥhԥri 95.2 96.0 96.9 97.8 A÷daú bölgԥsi 94.4 98.4 99.3 100.6 ùԥhԥr ԥhalisi 30.4 32.8 33.0 33.2 Kԥnd ԥhalisi 64.0 65.6 66.3 67.4 HacÕqabul bölgԥsi 61.7 65.7 66.5 67.3 ùԥhԥr ԥhalisi 32.2 33.8 34.1 34.5 Kԥnd ԥhalisi 29.5 31.9 32.4 32.8 Ucar bölgԥsi 74.7 77.9 78.8 79.8 ùԥhԥr ԥhalisi 17.0 16.8 16.9 17.0 Kԥnd ԥhalisi 57.7 61.1 61.9 62.8 Kürdԥmir bölgԥsi 98.9 103.6 104.6 105.7 ùԥhԥr ԥhalisi 20.8 21.1 21.1 21.2
Sosial-iqtisadi baza 8-10 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
øqtisadi vԥ ønzibati Bölgԥlԥr 2005 2009 2010 2011
Kԥnd ԥhalisi 78.1 82.5 83.5 84.5 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi Qeyd: Cԥdvԥldԥki bölgԥlԥr aúkar edilmiú LTMQøc-Õ ԥhatԥ edԥn aúkar edilmiú bölgԥlԥrdir
LMTQøc-da tԥdqiqat aparÕlmÕú bütün bölgԥlԥrdԥ qadÕnlarla kiúilԥrin sayÕ demԥk olar ki, bԥrabԥrdir. Ancaq Yevlax bölgԥsindԥ kiúilԥrԥ nisbԥtԥn daha çox qadÕn var (Cԥdvԥl 8-5).
Cԥdvԥl 8-5: 2011-ci ilin ԥvvԥlinԥ Bölgԥlԥr Üzrԥ Vԥ Cinslԥr Üzrԥ Ԥhalinin SayÕ (Min nԥfԥrlԥ)
øqtisadi vԥ ùԥhԥr Kԥnd ønzibati Cԥmi Kiúi QadÕn Kiúi QadÕn Kiúi QadÕn yerlԥri yerlԥri Bölgԥlԥr Azԥrbaycan 9111.1 4517.1 4594.0 4829.5 2379.1 2450.4 4281.6 2138.0 2143.6 RespublikasÕ A÷stafa bölgԥsi 81.4 40.0 41.4 20.2 9.9 10.3 61.2 30.1 31.1 Tovuz bölgԥsi 160.7 80.7 80.0 27.3 13.5 13.8 133.4 67.2 66.2 ùԥmkir bölgԥsi 196.1 98.7 97.4 68.1 34.1 34.0 128.0 64.6 63.4 Samux bölgԥsi 54.6 27.1 27.5 20.7 10.3 10.4 33.9 16.8 17.1 Goranboy 96.2 47.9 48.3 20.5 10.2 10.3 75.7 37.7 38.0 bölgԥsi Yevlax bölgԥsi 119.6 56.5 63.1 65.5 30.0 35.5 54.1 26.5 27.6 A÷daú bölgԥsi 100.6 50.0 50.6 33.2 16.1 17.1 67.4 33.9 33.5 Ucar bölgԥsi 79.8 39.7 40.1 17.0 8.3 8.7 62.8 31.4 31.4 Kürdԥmir 105.7 52.6 53.1 21.2 10.5 10.7 84.5 42.1 42.4 bölgԥsi HacÕqabul 67.3 33.1 34.2 34.5 16.8 17.7 32.8 16.3 16.5 bölgԥsi Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
8.3.2 Mԥcburi Köçkünlԥr (MK) Azԥrbaycan vԥ Ermԥnistan arasÕnda Da÷lÕq Qaraba÷la ba÷lÕ münaqiúԥ nԥticԥsindԥ yüz minlԥrlԥ etnik azԥrbaycanlÕ köçmԥyԥ mԥcbur olmuúdu. Azԥrbaycan Hökumԥtinin rԥsmi rԥqԥmlԥrinԥ ԥsasԥn münaqiúԥ 209000 qaçqÕn vԥ 576000 mԥcburi köçkünün (MK)2 yaranmasÕ ilԥ nԥticԥlԥnmiúdir.
2008-ci il YaúayÕú StandartÕnÕn Ölçülmԥsi TԥdqiqatlarÕna görԥ (YSÖT)3 Azԥrbaycan ԥhalisinin tԥxminԥn 11%-i - tԥxminԥn 900560 nԥfԥr –özünü mԥcburi köçkün kimi göstԥrmiúdir. 2010-cu ildԥ MK-n yaúayÕú úԥraiti Dünya BankÕ ümumi ԥhali ilԥ müqayisԥ edilmiú vԥ aúa÷ÕdakÕ nԥticԥlԥr ԥldԥ edilmiúdir:
x MK-n ԥksԥriyyԥti hԥlԥ dԥ qeyri-yaúayÕú binalarÕnda, mԥsԥlԥn ictimai binalarda, yataqxanalarda vԥ müvԥqqԥti sÕ÷Õnacaqlarda yaúayÕr x MK ԥsasԥn kԥnd sahԥlԥrindԥ deyil, úԥhԥrlԥrdԥ yaúayÕr. Bir çox MK iú axtarmaq üçün úԥhԥrlԥrԥ köçür.
2 2003-cü il Ölkԥ üzrԥ Ümumi Dԥyԥrlԥndirmԥ (ÖÜD) tԥrԥfindԥn qԥbul edildiyi kimi, MK vԥ qaçqÕnlar üzrԥ statistika müxtԥlif BMT agentliklԥrin, o cümlԥdԥn dövlԥt strukturlarÕnÕn tԥqdim etdiyi mԥlumatdan asÕlÕ olaraq fԥrqlԥnԥ bilԥr. 3 Dünya BankÕ 2010: ‘Azԥrbaycanda YaúayÕú ùԥraitinin Qiymԥtlԥndirilmԥsi HesabatÕ’: http://ddp-ext.worldbank.org/EdStats/AZEstu10.pdf
Sosial-iqtisadi baza 8-11 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
x Ԥsas yaúayÕú mԥnzillԥri vԥ xidmԥtlԥri ilԥ tԥchiz edilmԥ MK arasÕnda daha pis vԥziyyԥtdԥdir. Hԥr üç MK-dԥn biri istilik sistemindԥn istifadԥ edԥ bilmir. x MK-n ԥsas gԥlir mԥnbԥyi dövlԥt tԥrԥfindԥn ödԥnilԥn tԥzminatdÕr. x MK arasÕnda kasÕbçÕlÕq ԥmsalÕ ԥsas ԥhali arasÕnda olan ԥmsalla eynidir (Bölmԥ 8.6.2.3). x MK kasÕbçÕlÕq sԥviyyԥlԥri mԥnzil növlԥrinԥ ԥsasԥn fԥrqlԥnir; hökumԥt yardÕmÕndan kԥnarda özünԥ mԥnzil almaq qԥrarÕ vermiú úԥxslԥr arasÕnda kasÕbçÕlÕq riski daha yüksԥkdir. øctimai binalarda yaúama MK arasÕnda kasÕbçÕlÕq riskini orta kasÕbçÕlÕq ԥmsalÕndan aúa÷Õ salÕr (Dünya BankÕ, 2010).
Kürdԥmir bölgԥsindԥ bir LTMQøc, ùuúa MK icmasÕ hesab olunur vԥ LTMQøc ilkin tԥdqiqatlarÕ zamanÕ nԥzԥrdԥn keçirilmiúdir.
8.3.3 Milli/Regional Sԥviyyԥ – Miqrasiya ùԥkil 8-3 2005-ci ildԥ mԥnfi xalis miqrasiya balansÕ (hԥr 1000 nԥfԥrԥ -0.9 miqrant), 2010-cu ildԥ isԥ müsbԥt balans (hԥr 1000 nԥfԥrԥ 1.4 miqrant) oldu÷unu göstԥrir. Beynԥlxalq köçmԥlԥrin sayÕ 2005-ci ildԥ olan hԥr 1000 nԥfԥrԥ 2.9 miqrantdan, 2010-cu ildԥ hԥr 1000 nԥfԥrԥ 0.8 miqranta azalmÕúdÕr. Milli iqtisadiyyatÕn inkiúafÕ 2008-ci ildԥn bԥri miqrasiya balansÕnda müsbԥt meyli izah edir.
Miqrasiya üzrԥ Beynԥlxalq TԥúkilatÕn mԥlumatlarÕna görԥ (MBT, 20124), Azԥrbaycan üçün ԥsas miqrasiya problemlԥri iú axtarmaq üçün ԥhalinin kԥndlԥrdԥn úԥhԥrԥ axÕnÕ ilԥ ba÷lÕdÕr.
ùԥkil 8-3: 2005–2010-cu ildԥ Beynԥlxalq Miqrasiya (Min nԥfԥrlԥ) Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
8.3.4 LTMQøc Sԥviyyԥsi – Ԥhali LTMQøc nümunԥlԥrindԥ ԥhali (43 LTMQøc) Cԥdvԥl 8-6-da göstԥrilmiúdir. Tԥdqiqat edilmiú LTMQøc HacÕqabul, Kürdԥmir, Ucar, A÷daú, Yevlax, Goranboy, Samux, ùԥmkir, Tovuz vԥ
4 http://www.iom.int/jahia/Jahia/pid/780
Sosial-iqtisadi baza 8-12 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
A÷stafa bölgԥlԥrindԥ yerlԥúir. Yevlax úԥhԥrindԥ ԥhalinin sayÕ ԥn yüksԥk (bölgԥ ilԥ eyni adÕ daúÕyan úԥhԥr) olub (66434), onun ardÕnca 15000 nԥfԥrlԥ Qovlar gԥlir.
LTMQøc sԥviyyԥsindԥ tԥdqiqat nԥticԥlԥri Cԥdvԥl 8-6-da göstԥrilmiú LTMQøc-da ԥhalinin ԥsasԥn tԥbii sԥbԥblԥrdԥn (do÷ulanlarÕn sayÕ ölԥnlԥrdԥn çoxdur) artmasÕnÕ göstԥrir. Ancaq Ramal vԥ Ԥlikԥnddԥ LTMQøc rԥhbԥrlԥri yüksԥk ölüm nisbԥti ilԥ ba÷lÕ ԥhalinin azalmasÕnÕ göstԥrir.
Cԥdvԥl 8-6: LTMQøc Nümunԥsindԥ Ԥhali (43 LTMQøc), 2012
Bölgԥ LTMQøc Ԥhali
HacÕqabul Padar 958
SÕ÷ÕrlÕ 7000 ԤrúalÕ 760 Kԥrrar 2512 Kürdԥmir ÇöhranlÕ 1520 Atakiúili 5670 XÕrdapay 7425 Tԥzԥ ùilyan 3000 Bԥrgüúad 6100 Ucar QaracalÕ 3400 Ԥlikԥnd 736 Ramal 800 A÷daú Orta Lԥki 2760 Yevlax 66,434 Nԥrimanabad 1850 Yevlax Aran 7099 Yaldili 1365 EyvazlÕlar 562 Cinli Boluslu 1391 YerevanlÕ 280 Goranboy Muzdurlar 1500 Yolpaq 908 Alpout (Goranboy) 1132 Aúa÷Õ A÷asÕbԥyli 1596 HacallÕ 1100 Samux Samux 9800 Qԥdilli 374 ùԥmkir Qaracԥmirli 5625 Mahmudlu 3508 Çԥpԥrli 3750 Dԥllԥr Cԥyir 5528 Dԥllԥr Daúbulaq 2238 BayramlÕ 2830
Sosial-iqtisadi baza 8-13 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Bölgԥ LTMQøc Ԥhali Zԥyԥm 7881 Düyԥrli 8242 Aúa÷Õ AyÕblÕ 10,875 Düz QÕrÕqlÕ 6500 Qovlar 15,000 Tovuz BozalqanlÕ 4475 CilovdarlÕ 1359 Qԥdirli 1588 Aúa÷Õ Mülkülü 2398 A÷stafa QÕraq Kԥsԥmԥn 2135
8.3.4.1 Yaú vι cinsin paylanmasÕ ùԥkil 8-4 göstԥrir ki, ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 25 %-i dörd nԥfԥrdԥn vԥ tԥxminԥn 20 %-i beú nԥfԥrdԥn ibarԥtdir. Ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥdqiqatÕ nԥticԥlԥrinԥ ԥsaslanaraq, LTMQøc sԥviyyԥsindԥ orta ailԥ sayÕ beú nԥfԥrdԥn ibarԥt kimi götürülmüúdür. LTMQøc sԥviyyԥsindԥ ailԥ tԥsԥrrüfatÕnÕn orta sayÕ 4-5 nԥfԥr hesab edilԥn orta milli ailԥ sayÕndan bir qԥdԥr artÕqdÕr. Cinslԥrin paylanmasÕna gԥldikdԥ isԥ, qadÕn vԥ kiúilԥrin sayÕ bԥrabԥr nisbԥtdԥdir ki, bu, demԥk olar ki, son bir neçԥ ildԥ cins qeyri-bԥrabԥrliyinin azalmasÕ müúahidԥ olunan milli sԥviyyԥyԥ oxúardÕr; yaxÕn gԥlԥcԥkdԥ bu nisbԥtin daha da yaxÕnlaúmasÕnÕn baú verԥcԥyi ehtimal edilir.
ùԥkil 8-4: Ailԥ TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Strukturu
Sosial-iqtisadi baza 8-14 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
LTMQøc-da respondentlԥrin 50 %-dԥn bir qԥdԥr çoxu evlidir. Boúanma nisbԥti çox aúa÷ÕdÕr (ùԥkil 8-5).
ùԥkil 8-5: Ailԥ Vԥziyyԥti
8.3.4.2 Etniklik/bölgι Azԥrbaycanda LTMQøc ԥhalisi demԥk olar ki, müstԥsna olaraq müsԥlmandÕr (ùԥkil 8-6).
ùԥkil 8-6: Etnik Mԥnsubiyyԥt vԥ Dini BaxÕúlar
Sosial-iqtisadi baza 8-15 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.3.4.3 Sosial úιraiti a÷Õr olan qruplar - Xroniki xιstιlιr vι ya ιlillιr Bu sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarÕn kommunal xidmԥtlԥrdԥn (qaz, su vԥ elektrik enerjisi), tԥhsil vԥ infrastruktur vasitԥlԥrdԥn (yol, kanalizasiya sisteminin çatÕúmazlÕ÷Õ) istifadԥ baxÕmÕndan ԥsas xassԥlԥri vԥ úԥraitlԥri LTMQøc ԥhalisi ilԥ oxúar sԥviyyԥdԥdir (burada vԥ sonradan ümumi ԥhali adlanacaq). Sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplar da yüksԥk iúsizlik vԥ gԥlirin olmamasÕ ilԥ ba÷lÕ oxúar ümumi problemlԥrlԥ üzlԥúir. Bununla belԥ, sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplar vԥ ümumi ԥhali arasÕnda bԥzi fԥrqlԥr vardÕr ki, onlar aúa÷Õda müzakirԥ edilmiúdir.
8.3.4.4 Ailι tιsιrrüfatÕnÕn vιziyyιti Ailԥ tԥsԥrrüfatÕnÕn vԥziyyԥti sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarda daha pisdir, belԥ ki, ümumi ԥhalinin 20 %-i ilԥ müqayisԥdԥ bu qrupun tԥxminԥn 29 %-i evlԥrinin 20 ildԥn artÕq tԥmir olunmadÕ÷ÕnÕ göstԥrir. Ümumi ԥhali ilԥ müqayisԥdԥ sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarÕn evlԥri zԥdԥlԥnmiú döúԥmԥ vԥ divarlarÕ ilԥ daha pis vԥziyyԥtdԥdir. Ümumi ԥhalinin 55 %-i ilԥ müqayisԥdԥ sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarÕn tԥxminԥn 65 %-i hԥmçinin göstԥrir ki, onlarÕn evlԥrinin ԥsaslÕ tԥmirԥ ehtiyacÕ vardÕr (ùԥkil 8-7).
ùԥkil 8-7: Evlԥrin Tԥmiri vԥ Vԥziyyԥti
8.3.4.5 θsas ιhιmiyyιtli tιsιrrüfat problemlιri Ümumi ԥhalinin 53% ilԥ müqayisԥdԥ sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplar arasÕnda respondentlԥrin tԥxminԥn 69 %-i göstԥrir ki, tibbi qay÷Õ ԥsas problemlԥrdԥn biridir. Ümumi ԥhalinin 28 %-i ilԥ
Sosial-iqtisadi baza 8-16 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
müqayisԥdԥ sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarÕn tԥxminԥn 25 %-i ԥsas tԥsԥrrüfat probleminin su tԥchizi oldu÷unu hesab edir (ùԥkil 8-8).
ùԥkil 8-8: Ԥsas Ԥhԥmiyyԥtli Tԥsԥrrüfat Problemlԥri
8.3.4.6 θsas gιlir mιnbιyi Sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarÕn tԥxminԥn 79 %-dԥn ԥsas gԥlir mԥnbԥyi tԥqaüdlԥrdir. Sosial úԥraiti a÷Õr olan qrup üzvlԥrindԥn tԥqaüdlԥ dolananlarÕn (gԥlir mԥnbԥyi kimi) nisbԥti ümumi ԥhalinin orta sayÕndan (tԥxminԥn 45%) demԥk olar ki, ikiqat artÕqdÕr (ùԥkil 8-9).
Sosial-iqtisadi baza 8-17 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-9: Ԥsas Gԥlir Mԥnbԥyi Qeyd: Burada ümumi ԥhali dedikdԥ ümumi LTMQøc ԥhalisi baúa düúülür.
8.3.4.7 Ailι tιsιrrüfatlarÕnÕn iqtisadi statusu Cԥdvԥl 8-7 ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnÕn/sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarla müqayisԥdԥ ümumi ԥhalinin iqtisadi statusunu verir. Ümumi ԥhalinin 29 %-i ilԥ müqayisԥdԥ sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarÕn qÕrx dörd faizi hԥtta ԥrzaq üçün kifayԥt qԥdԥr pulun olmadÕ÷ÕnÕ qeyd edir. Cԥdvԥl 8-7-dԥ göstԥrildiyi kimi ümumi ԥhalinin 33 %-i ilԥ müqayisԥdԥ sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplarÕn iyirmi yeddi faizi ԥrzaq üçün kifayԥt qԥdԥr pul oldu÷unu, lakin paltar almaq üçün pulun çatÕúmadÕ÷ÕnÕ söylԥyir.
Cԥdvԥl 8-7: Ailԥ TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Iqtisadi Statusu Sosial ùԥraiti Aúa÷ÕdakÕ ùԥraitlԥrdԥn HansÕ Sizin Ailԥnizin Maliyyԥ A÷Õr Olan Ümumi Ԥhali Vԥziyyԥtinԥ Daha Çox Uy÷un Gԥlir? Qrup Hԥtta yemԥk üçün pul çatÕúmÕr, biz borc almalÕ, yaxud qohum vԥ 44% 29% dostlardan kömԥk istԥmԥli oluruq Yemԥk üçün pul kifayԥtdir, lakin paltar almaqda çԥtinlik çԥkirik 27% 33% Yemԥk vԥ pul üçün pul kifayԥt edir, lakin televizor vԥ ya soyuducu 27% 32% kimi bahalÕ davamlÕ ԥúyalarÕ alma÷a imkanÕmÕz çatmÕr VaxtaúÕrÕ olaraq davamlÕ ԥúyalarÕ ala bilirik, lakin daha bahalÕ úeylԥri, mԥsԥlԥn avtomobil, ev alma÷a, yaxud xaricԥ sԥfԥr etmԥyԥ 2% 6% imkanÕmÕz yoxdur
Sosial-iqtisadi baza 8-18 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.3.5 LTMQøc Sԥviyyԥsi – Miqrasiya Ailԥlԥrin, demԥk olar ki, 90 %-i hazÕrda yaúadÕqlarÕ icmalarda 21 ildԥn artÕq yaúayanlardÕr (ùԥkil 8-10), bu da LTMQøc-larda miqrasiya tempinin az oldu÷unu göstԥrir. Son 20 il ԥrzindԥ köçmüú miqrantlarÕn tԥxminԥn 45 %-i daha ԥlveriúli yaúayÕú úԥraiti axtarmÕú, tԥxminԥn 22 %- i ailԥlԥrinԥ daha yaxÕn yerԥ köçmüú, 20 %-i isԥ hökumԥtdԥn ev alaraq köçmüúdür. Da÷lÕq Qaraba÷ münaqiúԥsi ailԥlԥrin tԥxminԥn 15 %-inin köçmԥsinԥ sԥbԥb olmuúdur (ùԥkil 8-11).
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Birildԥnaz
1Ͳ4il
5Ͳ10il
11Ͳ20il
21ilvԥ yadahaçox
ùԥkil 8-10: Mövcud øcmada Yaúama Müddԥti
ùԥkil 8-11: YaúayÕú Yerinin Dԥyiúdirilmԥsinin Sԥbԥblԥri
Sosial-iqtisadi baza 8-19 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.3.6 HԥssaslÕqlar Tԥdqiq edilmiú LTMQøc-larda demoqrafiya vԥ mümkün CQBKG Layihԥsi ilԥ ba÷lÕ hԥssaslÕqlar aúa÷ÕdakÕ kimidir:
x Ölkԥyԥ daxil olan miqrasiyaya hԥssaslÕq - ailԥlԥrin, demԥk olar ki, 90 %-i mövcud icmalarda 21 ildԥn artÕqdÕr yaúayÕr vԥ ԥhali sԥviyyԥsi, asta da olsa, sabit úԥkildԥ artmÕúdÕr. Buna görԥ dԥ icmalarÕn ölkԥyԥ daxil olan miqrasiyalarÕn yaratdÕ÷Õ qԥfil dԥyiúikliklԥrԥ hԥssas olaca÷Õ ehtimal edilir x LTMQøc-larda dini vԥ etnik rԥngarԥngliyin az olmasÕ ilԥ ԥlaqԥdar ölkԥyԥ daxil olan miqrantlarla vԥ yaúayÕú düúԥrgԥlԥrindԥ olan xarici iúçilԥrlԥ dini vԥ etnik mԥsԥlԥlԥrlԥ ba÷lÕ gԥrginlik x LTMQøc-larda sosial úԥraiti a÷Õr olan ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn olmasÕ vԥ onlarÕn sosial- iqtisadi dԥyiúikliklԥrin tԥsirinԥ qalmasÕnÕn daha böyük riski: tԥsԥrrüfatlarÕn 44 %-i özlԥrini "çox kasÕb" vԥ ԥrzaq alma÷a imkanlarÕ olmayan kimi göstԥrmiúdir. Bu qrup üçün Layihԥnin tԥsir riski daha yüksԥkdir vԥ Layihԥ iúlԥri ilԥ ba÷lÕ hԥr hansÕ gԥlir mԥnbԥyinin vԥ yaúayÕú tԥrzinin itirilmԥsi bu qrupa tԥsir edԥcԥk. x Sosial úԥraiti a÷Õr olan qruplar yaúayÕú binalarÕnÕn daha pis vԥziyyԥtdԥ olmasÕ, sԥhiyyԥ qay÷ÕsÕnÕn daha keyfiyyԥtsiz olmasÕ vԥ ԥsas gԥlir mԥnbԥyinin tԥqaüdlԥr olmasÕ ilԥ ԥlaqԥdar ümumi ictimaiyyԥt/LTMQøc ilԥ müqayisԥdԥ Layihԥnin tԥsirinԥ daha çox mԥruz qalacaq.
8.4 Sԥhiyyԥ
8.4.1 Giriú CQBKG Layihԥsi qrupu layihԥnin icmanÕn sԥhhԥtinԥ vura bilԥcԥyi mümkün tԥsirlԥri qiymԥtlԥndirmԥk mԥqsԥdilԥ sԥhhԥtԥ tԥsirlԥrin qiymԥtlԥndirilmԥsini (STQ) aparacaq müstԥqil mütԥxԥssis mԥslԥhԥtçi dԥvԥt etdi.
Kütlԥvi informasiya mԥnbԥlԥrindԥn vԥ xüsusi Layihԥ hesabatlarÕndan sԥhiyyԥnin ilkin vԥziyyԥti üzrԥ ԥldԥ olan baza mԥlumatlarÕ nԥzԥrdԥn keçirilmiúdir. Bu zaman Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi mühüm informasiya mԥnbԥyi olmuúdur, hԥmçinin Ümumdünya Sԥhiyyԥ TԥúkilatÕ (ÜST), Dünya BankÕ vԥ BMT-nin Statistika Bölmԥsindԥn alÕnmÕú digԥr açÕq sԥnԥdlԥrdԥn dԥ istifadԥ olunmuúdur.
STQ qrupu bu Layihԥnin tԥsiretmԥ potensialÕ olan sԥhiyyԥ mԥsԥlԥlԥri vԥ úԥraitlԥrinԥ görԥ baza mԥlumatlarÕnÕ qiymԥtlԥndirmiúdir. HesabatÕn baza mԥlumatlarÕnÕn ԥhatԥ edԥn bu bölmԥsinin ԥsas istiqamԥtlԥri aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x Azԥrbaycanda sԥhiyyԥ sisteminin tԥúkili x Xԥstԥliklԥrin ümumi a÷ÕrlÕq dԥrԥcԥsi x Yoluxucu xԥstԥliklԥr x Qeyri-yoluxucu xԥstԥliklԥr (QYX) x Ԥtraf mühitin sanitariyasÕ ilԥ ba÷lÕ mԥsԥlԥlԥr: hava, su, qida, torpaq vԥ úüalanma.
8.4.2 Mԥlumat ÇatÕúmazlÕ÷Õ vԥ Metodologiya
8.4.2.1 Mιlumat ÇatÕúmazlÕ÷Õ Baza hesabatÕ yazÕlarkԥn aúa÷Õda göstԥrilԥn mԥlumatlarÕ ԥldԥ etmԥk mümkün olmamÕúdÕr:
x Layihԥ ԥrazisindԥ havanÕn keyfiyyԥtinin nԥzԥrdԥn keçirilmԥsi üçün ilkin statistik mԥlumatlar olmamÕúdÕr x Layihԥ ԥrazisindԥ suyun keyfiyyԥtinin nԥzԥrdԥn keçirilmԥsi üçün ilkin statistik mԥlumatlar olmamÕúdÕr
Sosial-iqtisadi baza 8-20 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
x Tԥbii úԥkildԥ baú verԥn radioaktiv materiallarÕn (TRM) mövcud olub-olmadÕ÷Õna dair torpaqda yoxlama aparÕlmamÕúdÕr.
BTC vԥ Cԥnubi Qafqaz Boru Kԥmԥri (CQBK) üçün ԤMSSTQ sԥnԥdi hazÕrlanarkԥn ilkin vԥziyyԥtin öyrԥnilmԥsi ilԥ ba÷lÕ sor÷ular zamanÕ ԥldԥ olunan mԥlumatlar köhnԥ hesab olunur.
8.4.3 Sԥhiyyԥnin ølkin Sԥviyyԥsi ilԥ Ba÷lÕ Baza MԥlumatlarÕ
8.4.3.1 Azιrbaycanda sιhiyyι sisteminin tιúkili Müstԥqillik qazanarkԥn Azԥrbaycana geniú ԥhatԥli vԥ mԥrkԥzlԥúdirilmiú Semaúko sistemi miras qalmÕúdÕr vԥ onun bir çox ԥsas xüsusiyyԥtlԥri saxlanÕlmaqdadÕr. Semaúko sistemi hԥr bir sosialist ölkԥsindԥ hԥyata keçirilԥn bir modeldir. Sԥhiyyԥ ocaqlarÕ dövlԥtԥ mԥxsus idi vԥ sԥhiyyԥ mütԥxԥssislԥri Dövlԥt tԥrԥfindԥn maliyyԥlԥúdirilirdi. Xidmԥtlԥr, adԥtԥn, pulsuz idi, lakin xԥstԥlԥrdԥn xahiú olunurdu ki, dԥrman preparatlarÕ kimi bԥzi xidmԥtlԥrԥ görԥ ümumi mԥblԥ÷lԥri ödԥsinlԥr. Semaúko sistemi sԥhiyyԥ sistemindԥn hԥrtԥrԥfli istifadԥ imkanÕ tԥmin edirdi vԥ ona görԥ dԥ heç kԥs sԥhiyyԥdԥn kԥnarda qalmÕrdÕ. Sosialist rejimlԥri da÷ÕldÕqdan sonra isԥ maliyyԥ mԥnbԥlԥrinin çatÕúmazlÕ÷Õ xԥstԥlԥrin daha yüksԥk haqlar ödԥmԥsinԥ gԥtirib çÕxardÕ vԥ artÕq onlar haqlarÕ birbaúa xidmԥt göstԥrԥnlԥrԥ ödԥmԥli oldular (Rainhorn, 1987-ci il).
Sԥhiyyԥ sisteminin strukturu yüksԥk sԥviyyԥdԥ mԥrkԥzlԥúdirilmiúdir vԥ iyerarxiya prinsipi üzԥrindԥ qurulmuúdur, sԥhiyyԥ siyasԥtinin ԥsas tԥúԥbbüslԥri ilԥ ba÷lÕ ԥksԥr qԥrarlar isԥ dövlԥt sԥviyyԥsindԥ verilir (ùԥkil 8-12). Sԥhiyyԥ Nazirliyi (SN) sԥhiyyԥ sisteminin idarԥ olunmasÕna görԥ rԥsmi olaraq tam cavabdehlik daúÕyÕr, lakin yerli sԥviyyԥdԥ sԥhiyyԥ müԥssisԥlԥrinԥ tԥsir etmԥk üçün imkanlarÕ mԥhduddur. Çünki yerli sԥhiyyԥ ocaqlarÕ maddi cԥhԥtdԥn rayon sԥhiyyԥ orqanlarÕndan vԥ ya nisbԥtԥn kiçik kԥnd xidmԥtlԥri üçün kԥndin hakimiyyԥt orqanlarÕndan asÕlÕdÕr. Rayon icra hakimiyyԥti orqanlarÕ vԥ mԥrkԥzi rayon xԥstԥxanasÕnÕn rԥhbԥrliyi rayon ԥrazisindԥki sԥhiyyԥ müԥssisԥlԥrinԥ görԥ birbaúa inzibati cavabdehlik daúÕyÕrlar. Hԥmçinin Sԥhiyyԥ Nazirliyinin tabeçiliyindԥn kԥnar çoxlu sayda paralel sԥhiyyԥ xidmԥti göstԥrilir, onlar digԥr nazirliklԥrԥ vԥ ya dövlԥt müԥssisԥlԥrinԥ tabedir vԥ tabe olduqlarÕ qurumlar tԥrԥfindԥn maliyyԥlԥúdirilir. Özԥl sektor Sԥhiyyԥ Nazirliyi tԥrԥfindԥn lisenziyalaúdÕrÕlÕr, amma bu sektor tamamilԥ müstԥqildir vԥ özԥl xidmԥtlԥrin göstԥrilmԥsi bu sԥhiyyԥ sisteminin inkiúaf etmԥkdԥ olan bir xüsusiyyԥtidir (ÜST, 2010-cu il).
Son illԥrdԥ dövlԥt sԥhiyyԥ xԥrclԥrindԥ mühüm artÕm olmasÕna baxmayaraq, Azԥrbaycan üçün hԥlԥ dԥ hԥm mütlԥq rԥqԥmlԥrdԥ, hԥm dԥ ÜDM payÕnda dövlԥt sԥhiyyԥ xԥrclԥrinin nisbԥtԥn aúa÷Õ sԥviyyԥsi sԥciyyԥvidir. Sԥhiyyԥnin maliyyԥlԥúdirilmԥsinin ԥsas a÷ÕrlÕ÷Õ sԥhiyyԥ istifadԥçilԥrinin üzԥrinԥ düúür, 2007-ci ildԥ na÷d ödԥnilԥn xԥrclԥr ümumi sԥhiyyԥ xԥrclԥrinin, tԥxminԥn 62 %-ini tԥúkil edirdi (ÜST, 2009-cu il). Dövlԥtin sԥhiyyԥyԥ ayÕrdÕ÷Õ maliyyԥ vԥsaitlԥri, ԥsasԥn, hökumԥtin ümumi illik gԥlirlԥrindԥn ibarԥtdir ki, bura Dövlԥt Neft Fondunun pulu da daxildir. Sԥhiyyԥ xidmԥti istifadԥçilԥrinin dövlԥt müԥssisԥlԥrindԥ rԥsmi ödԥniú etmԥsinԥ 2008-ci ilin ԥvvԥlinԥ kimi icazԥ verilirdi, 2008-ci ildԥn bu tԥcrübԥ öz qanuni qüvvԥsini itirmiúdir.
Sosial-iqtisadi baza 8-21 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Qeydlιr: FMM: Feldúer-mama mιntιqιsi; KKX-lar: Kiçik kԥnd xԥstԥxanalarÕ; AXKH: Ambulator xԥstԥlԥr üçün kԥnd hԥkimi ùԥkil 8-12: AzԥrbaycanÕn Sԥhiyyԥ Sisteminin Tԥúkilati Strukturu Mԥnbԥ: ÜST (2010-cu il)
Sosial-iqtisadi baza 8-22 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.4.3.2 Fiziki vι insan resurslarÕ Keçmiú Sovet øttifaqÕ da÷ÕldÕqdan sonra, Azԥrbaycana hԥm xԥstԥxana, hԥm dԥ ambulatoriya sektorlarÕnda geniú sԥhiyyԥ müԥssisԥlԥrinin úԥbԥkԥsi miras qaldÕ. Bu, lazÕm olandan artÕq potensialÕn yaranmasÕna gԥtirib çÕxardÕ, xԥstԥxanaya yerlԥúdirilԥn xԥstԥlԥrin sayÕnÕn çox aúa÷Õ olmasÕ isԥ sԥhiyyԥ xidmԥtlԥrindԥn istifadԥ imkanÕ problemlԥri ilԥ ba÷lÕ ola bilԥr. Nԥticԥdԥ, orta çarpayÕ-tutumu ԥmsalÕ çox aúa÷ÕdÕr. 1990-cÕ illԥrin sonlarÕndan bu göstԥrici 25-30% arasÕnda dԥyiúir. Son illԥrdԥ hökumԥt ԥsasԥn xԥstԥxanalarÕn yenidԥn qurulmasÕ vԥ ya tikintisi vԥ yeni bahalÕ diaqnoz avadanlÕqlarÕ üçün kapital qoyuluúuna resurslarÕ artÕrma÷a baúlamÕúdÕr. AzԥrbaycanÕn sԥhiyyԥ infrastrukturu 1990-cÕ illԥrdԥ çox aúa÷Õ kapital qoyuluúunun tԥsirinԥ mԥruz qalmÕúdÕr.
Ölkԥ müstԥqillik ԥldԥ etdikdԥn sonra hԥr nԥfԥrԥ düúԥn hԥkimlԥrin sayÕ azalmÕúdÕr vԥ bu proses 1990-cÕ illԥrin sonundan bԥri kԥskin hal almÕúdÕr. Bundan ԥlavԥ, hԥr nԥfԥrԥ düúԥn tibb bacÕlarÕnÕn sayÕnda da mühüm azalma olmuúdur. Sԥhiyyԥ Nazirliyi dövlԥt sektorunda tibb mütԥxԥssislԥrinin düzgün strukturunu ԥldԥ etmԥyin vԥ kadrlarÕn uy÷un co÷rafi bölgüsünün çԥtin oldu÷unu müԥyyԥn etmiúdir. Kԥnd zonalarÕnda tibbi heyԥtin toplanmasÕ vԥ saxlanmasÕ uzunmüddԥtli proseslԥrdir vԥ BakÕda inkiúaf etmԥkdԥ olan özԥl sektor dövlԥt sektorundan bir çox tԥcrübԥli sԥhiyyԥ mütԥxԥssislԥrini cԥlb etmiúdir.
8.4.3.3 Xidmιtlιrin göstιrilmιsi Sԥhiyyԥ hüquqlarÕ vԥ tibbi xidmԥt 1995-ci ildԥ qԥbul edilmiú Konstitusiya vԥ ԥhalinin sa÷lamlÕ÷ÕnÕn qorunmasÕ haqqÕnda qanun ilԥ tԥnzimlԥnir. Keçmiú Sovet øttifaqÕ da÷Õlandan sonra dövlԥtin tibbi xidmԥti maliyyԥlԥúdirmԥk imkanlarÕnÕ xeyli mԥhdudlaúdÕran iqtisadi böhran vԥ Ermԥnistan ilԥ müharibԥ nԥticԥsindԥ bu sistem da÷ÕldÕ. 1990-2004-cü illԥr ԥrzindԥ ümumi dövlԥt xԥrclԥrindԥ ictimai sԥhiyyԥ xԥrclԥrinin payÕ 9 %-dԥn 3,5 %-ԥ azaldÕ, hԥmin dövrdԥ ümumi daxili mԥhsulun faizlԥ ifadԥsindԥ sԥhiyyԥ xԥrclԥrinin payÕ isԥ 3 %-dԥn 0,9 %- ԥ azaldÕ (Hԥbibov, 2011-ci il). Bu sԥviyyԥ, Müstԥqil Dövlԥtlԥr Birliyinin ölkԥlԥri arasÕnda orta göstԥricidԥn (2,9%) xeyli aúa÷ÕdÕr.
Müstԥqil hesabatlara ԥsasԥn, ilk tibbi yardÕm xidmԥtlԥri yaxúÕ inkiúaf etdirilmԥyib vԥ müԥssisԥlԥrin ԥksԥriyyԥti çox pis vԥziyyԥtdԥdir, bԥzilԥrindԥ su vԥ elektrik enerjisi yoxdur vԥ kadrlarÕn ixtisasÕ aúa÷ÕdÕr (ÜST, 2006-cÕ il). ÜST-ԥ görԥ, ixtisaslaúdÕrÕlmÕú tibbi yardÕm çoxlu sayda xԥstԥxanalara vԥ çarpayÕlara malik mԥrkԥzlԥúdirilmiú keçmiú Sovet modelini saxlayÕr; nԥticԥ etibarilԥ, bir çox insanlar ԥsas ehtiyaclarÕ üçün xԥstԥxanalara müraciԥt edir ki, qԥrb modelindԥ bu iú ambulatoriyada hԥyata keçirilir. Bԥzi müԥssisԥlԥrin özԥllԥúdirilmԥsinԥ baúlanÕb, lakin bu, xidmԥtlԥrin tam müasirlԥúdirilmԥsi üçün tԥlԥblԥrԥ cavab vermir. Bԥzi xidmԥtlԥr üçün 1998-ci ildԥ qԥbul edilmiú haqlar sԥhiyyԥ xԥrclԥrindԥ artan nisbԥti tԥúkil edir (2000-ci ildԥ 56%). øúçilԥrin ԥmԥk haqlarÕ tԥlԥblԥrԥ cavab vermir vԥ tez-tez, xüsusilԥ dԥ kԥnd zonalarÕnda qeyri-rԥsmi ödԥniúlԥr tԥlԥb olunur. øcbari tibbi sÕ÷ortanÕn hԥyata keçirilmԥsi yubadÕlÕr.
ùԥhԥrlԥrdԥ vԥ rayon mԥrkԥzlԥrindԥ ilk tibbi yardÕm pediatriya vԥ böyüklԥr üçün poliklinikalar vasitԥsilԥ göstԥrilir. QadÕn mԥslԥhԥtxanalarÕ do÷umqaba÷Õ vԥ reproduktiv tibbi xidmԥt göstԥrir. Kԥnd zonalarÕnda ilk tibbi yardÕm feldúer-mama mԥntԥqԥlԥri (FMM), kԥnd hԥkim ambulatoriyalarÕ (KHA) vԥ kiçik kԥnd xԥstԥxanalarÕnÕn ambulatoriya úöbԥlԥri (kԥnd ԥrazi xԥstԥxanasÕ KԤX) vasitԥsilԥ göstԥrilir. ølk tibbi yardÕm sahԥsindԥ islahat cԥhdlԥri ailԥ hԥkiminin inkiúafÕna vԥ rԥsmilԥúdirilmԥsinԥ yönԥldilmiúdir. (ÜST, 2006-cÕ il).
ùԥhԥr yerlԥrindԥ stasionar müalicԥ bir sÕra peúԥkar xidmԥtlԥri ԥhatԥ edԥn úԥhԥr xԥstԥxanalarÕ tԥrԥfindԥn göstԥrilir. Kԥnd rayonlarÕnda isԥ stasionar müalicԥ kiçik kԥnd xԥstԥxanalarÕnÕn (KKX) úԥbԥkԥlԥri vasitԥsilԥ göstԥrilir. Daha böyük mԥrkԥzi rayon xԥstԥxanasÕ bütün rayon üçün ixtisaslaúdÕrÕlmÕú mԥrkԥz kimi fԥaliyyԥt göstԥrir vԥ geniú ixtisaslaúdÕrÕlmÕú tibbi xidmԥtlԥr göstԥrir. Hԥmçinin, hԥr bir regionda ixtisaslaúdÕrÕlmÕú klinikalar úԥbԥkԥsi var, onlar bir qayda olaraq, BakÕda yerlԥúԥn ixtisaslaúdÕrÕlmÕú elmi tԥdqiqat tԥúkilatlarÕ tԥrԥfindԥn yuxarÕdan aúa÷Õ idarԥ olunan kompleks milli sistemlԥrin tԥrkib hissԥlԥridir.
Sosial-iqtisadi baza 8-23 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Sԥhiyyԥ Nazirliyi hԥr bir rayon üçün optimallaúdÕrma planlarÕ iúlԥyib hazÕrlayÕb ki, buna ԥksԥr KKX-larÕn ba÷lanmasÕ, onlarÕn ilk tibbi yardÕm mԥrkԥzlԥrinԥ (hԥkim vԥ tibbi mԥntԥqԥlԥr) keçirilmԥsi daxildir. Nazirlik, hԥmçinin, daha böyük sԥmԥrԥliliyԥ nail olmaq üçün hԥr rayonda vahid çoxprofilli ixtisaslaúdÕrÕlmÕú stasionar müalicԥ müԥssisԥsi yaratmaq üçün ixtisaslaúdÕrÕlmÕú klinikalarÕ mԥrkԥzi rayon xԥstԥxanalarÕ ilԥ birlԥúdirmԥyi planlaúdÕrÕr.
8.4.3.4 Tιcili tibbi yardÕm xidmιtlιri Layihԥ yol nԥqliyyatÕ qԥzasÕ, tԥhlükԥli material ilԥ ba÷lÕ hadisԥ, qԥza keçidlԥri vԥ s. hallarÕnda tԥcili tibbi yardÕm xidmԥti infrastrukturundan istifadԥ edԥ bilԥcԥyinԥ görԥ, AzԥrbaycandakÕ tԥcilli tibbi yardÕm xidmԥtlԥrinin hԥcmini bilmԥk lazÕmdÕr. Xԥstԥxanaya çatdÕrÕlana qԥdԥr vԥ xԥstԥxanada tԥcili yardÕm xidmԥtlԥri göstԥrԥn iúçilԥrin tԥcrübԥsi vԥ ümumilikdԥ mümkün olan avadanlÕq vԥ tԥchizatlar beynԥlxalq sԥviyyԥdԥ qԥbul olunmuú standartlardan geridԥ qalÕr. 2006-cÕ ildԥ Tԥcili Tibbi YardÕmÕn ønkiúaf Tԥúԥbbüslԥri Layihԥsi tԥcili yardÕm xidmԥtlԥrini qiymԥtlԥndirmiúdir; USAID vԥ bir neçԥ beynԥlxalq neft úirkԥti bu iúi maliyyԥlԥúdirmiúdir. Qiymԥtlԥndirmԥ üç kԥnd rayonu vԥ AzԥrbaycanÕn ikinci ԥn böyük úԥhԥri olan Gԥncԥni ԥhatԥ etmiúdir. AraúdÕrma xԥstԥxanaya çatdÕrÕlana qԥdԥr vԥ xԥstԥxana müԥssisԥlԥrindԥ baúlÕca tԥcili yardÕm avadanlÕqlarÕnÕn 50 %-dԥn dԥ aúa÷Õ oldu÷unu aúkar etmiúdir (Sule, 2008-ci il). Mühüm tԥcili yardÕm prosedurlarÕnÕn da aúa÷Õ olmasÕ aúkar olunmuúdur, xԥstԥxanaya çatdÕrÕlana qԥdԥr tԥcili yardÕm avadanlÕqlarÕ vԥ xԥstԥxanada tԥcili yardÕm avadanlÕqlarÕ müvafiq olaraq 21% vԥ 62% tԥúkil etmiúdir. Bundan baúqa, tԥcili yardÕm maúÕnÕ komandasÕnÕn ԥhatԥ sahԥsi Gԥncԥdԥ 0,68-dԥn baúlamaqla, Kürdԥmir rayonunda yalnÕz 0,10-a qԥdԥr fԥrqlԥnir vԥ hԥr 10000 nԥfԥrԥ 1 qrup düúmԥklԥ ölkԥ standartÕndan aúa÷Õ olmuúdur (Sule, 2008-ci il). Bu qiymԥtlԥndirmԥdԥn sonra ölkԥ ԥlavԥ tԥcili yardÕm maúÕnlarÕnÕn, rabitԥ avadanlÕqlarÕnÕn, ehtiyat mallarÕn alÕnmasÕ vԥ hԥkimlԥrin ԥmԥk haqlarÕ üçün nԥzԥrԥçarpacaq vԥsait ayÕrÕb; lakin bu cԥhdlԥrin, xüsusilԥ dԥ kԥnd zonalarÕnda daha da geniúlԥndirilmԥsi lazÕmdÕr.
8.4.3.5 Tibbi xidmιtdιn istifadι imkanÕ 2010-cu ildԥ Balabanova vԥ digԥrlԥri keçmiú Sovet øttifaqÕnÕn sԥkkiz ölkԥsindԥ, o cümlԥdԥn Azԥrbaycanda sԥhiyyԥ xidmԥtindԥn istifadԥ imkanlarÕnÕ qiymԥtlԥndirmԥk üçün müxtԥlif qruplarÕ ԥhatԥ edԥn respondentlԥrin yaúayÕú yeri üzrԥ sor÷u keçirmiúdir. Müԥlliflԥr müԥyyԥn etmiúlԥr ki, Azԥrbaycanda respondentlԥrin 17 %-i ԥvvԥlki hԥftԥ xԥstԥ olduqlarÕnÕ bildirmiúdir ki, bu da sor÷u keçirilmiú bütün ölkԥlԥrin ԥn aúa÷Õ faizini tԥúkil edirdi. Gürcü respondentlԥrin göstԥrdiklԥri rԥqԥm isԥ ԥn yüksԥk olmuúdur (52%). øbtidai tԥhsildԥn daha yüksԥk tԥhsilԥ malik vԥ 35-49 yaúlarÕ arasÕnda olmalarÕ lazÕm gԥldikdԥ tibbi xidmԥtԥ az müraciԥt olunmasÕnÕn sԥbԥbi kimi ehtimal olunur. Respondentlԥrin kԥnd ԥrazilԥrindԥ mԥskunlaúmalarÕ da tibbi yardÕm alma imkanlarÕnÕ xeyli dԥrԥcԥdԥ azaltmÕúdÕr. Xidmԥtlԥrdԥn istifadԥ uzunmüddԥtli xԥstԥlik vԥ ya xroniki ԥllilik ilԥ ba÷lÕ olmuúdur ki, hԥr iki halda sԥhiyyԥ xidmԥtlԥrinԥ tez-tez müraciԥt etmԥk lazÕm gԥlir. Öz maliyyԥ vԥziyyԥtlԥrinin “pis” olmasÕnÕ dԥrk edԥn vԥ ya ԥn az tԥsԥrrüfat vԥsaitlԥrinԥ (üç vԥ ya daha az) malik olan insanlar lazÕm gԥldikdԥ tibbi xidmԥtԥ çox az müraciԥt etmiúlԥr. Tez-tez spirtli içkilԥrdԥn istifadԥ dԥ tibbi yardÕm ԥldԥ etmԥ imkanÕnÕn daha aúa÷Õ olmasÕ ilԥ ba÷lÕdÕr. Müstԥqillik qazanÕldÕqdan bԥri, Azԥrbaycan istisna olmaqla, sor÷u keçirilmiú ölkԥlԥrin hamÕsÕ aúa÷Õ ixtisaslÕ vԥ zԥif tԥchiz olunmuú rayon hԥkimlԥrini ԥvԥz etmԥk üçün müasir ilk tibbi xidmԥt üzrԥ ixtisaslaúmÕú ailԥ hԥkimlԥrini tԥtbiq etmԥyԥ baúlamÕúdÕr, baxmayaraq ki, ailԥ hԥkimlԥrinin nisbԥti bir çox ölkԥlԥrdԥ bԥrabԥr deyildir. Rese (2005-ci il) aúkar etmiúdir ki, sԥhiyyԥ xidmԥtindԥn istifadԥ etmԥmԥ göstԥricisi imtiyaz paketi daha mԥhdud olan Gürcüstanda vԥ tibbi xidmԥt üçün na÷d ödԥniúlԥrin ԥn yüksԥk oldu÷u Azԥrbaycanda olmuúdur. Ԥlavԥ olaraq, keçmiú Sovet øttifaqÕnda ԥhali üçün lazÕm olan bütün dԥrmanlarÕ istehsal etmԥk üçün imkanlar qeyri- müvafiqdir, ona görԥ dԥ dԥrmanlarÕn ԥksԥriyyԥti baha qiymԥtlԥrlԥ, ԥsasԥn, özԥllԥúdirilmiú tԥchizat úԥbԥkԥlԥri vasitԥsilԥ kԥnardan idxal olunur. Tibbi yardÕma müraciԥt etmԥmԥnin ԥn tez-tez göstԥrilԥn sԥbԥbi kimi müalicԥ (o cümlԥdԥn dԥrmanlar) xԥrclԥri qeyd edilmiúdir vԥ bu xԥrclԥr yüksԥk oldu÷una görԥ, insanlar özünümüalicԥ seçimini edirlԥr (2184 nԥfԥrin 55 %-i belԥ fikirlԥúir ki, tibbi xidmԥt ԥdalԥtli olmalÕdÕr) Özünümüalicԥyԥ çox vaxt daha ucuz dԥrmanlardan istifadԥ vԥ ԥnԥnԥvi dԥrman vasitԥlԥri daxildir, buradan belԥ mԥntiqi nԥticԥ çÕxarÕla bilԥr ki, normal müalicԥ almaq üçün resurslar çatÕúmÕr. østifadԥ imkanÕnÕn olmadÕ÷ÕnÕ
Sosial-iqtisadi baza 8-24 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
(müalicԥ vԥ ya dԥrmanlarÕn) göstԥrԥrԥk tibbi xidmԥtin ԥdalԥtli olmasÕnÕ düúünԥn xԥstԥlԥrin nisbԥti ölkԥlԥr üzrԥ çox fԥrqli olmuúdur, bu, Gürcüstan vԥ Azԥrbaycanda müvafiq olaraq 70% vԥ 58%; Rusiya vԥ Belarusda isԥ müvafiq olaraq 5 %-dԥn vԥ 3 %-dԥn az olmuúdur. Azԥrbaycanda ambulator müalicԥ xidmԥtindԥn istifadԥ edԥn beú respondentdԥn dördü na÷d ödԥniúlԥr etdiklԥrini bildirmiúdir (Balabanova vԥ d., 2010-cu il).
8.4.4 Xԥstԥliyin Ümumi A÷ÕrlÕq Dԥrԥcԥsi Epidemioloji keçid dövründԥ olan digԥr ölkԥlԥr kimi Azԥrbaycan da qeyri-yoluxucu xԥstԥliklԥr (QYX), piylԥnmԥ vԥ oturaq hԥyat tԥrzi vԥ sürԥtli urbanizasiya ilԥ ba÷lÕ digԥr hallarÕn artmasÕ ilԥ üzlԥúir. Bundan baúqa, øøV/QøÇS, quú qripi, vԥrԥm vԥ malyariya kimi yeni vԥ tԥkrar yayÕlan yoluxucu xԥstԥliklԥr dԥ vardÕr. Bu kombinasiya hԥm inkiúaf etmiú, hԥm dԥ inkiúaf etmԥkdԥ olan ölkԥlԥr üçün sԥciyyԥvi olan xԥstԥliklԥrin a÷ÕrlÕ÷ÕnÕ ikiqat artÕrÕr (Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi vԥ Macro International, 2008-ci il).
Bir çox digԥr keçmiú Sovet respublikalarÕnda oldu÷u kimi, Azԥrbaycan da zԥif sԥhiyyԥ sistemi vԥ aúa÷Õ iqtisadi úԥrait ilԥ ba÷lÕ olan malyariya, difteriya vԥ vԥrԥm kimi yoluxucu xԥstԥliklԥrin artmasÕna mԥruz qalmÕúdÕr (Holley, 2004-cü il). Müstԥqilliyin ilk illԥrindԥ orta ömür uzunlu÷u 1990-cÕ ildԥki 71,4 yaúdan 1994-cü ildԥ 67,9 yaúa düúmüúdür vԥ 2006-cÕ ildԥ kiúilԥr üçün orta yaú 63, qadÕnlar üçün isԥ 68 hesablanmÕúdÕr (ÜST, 2006-cÕ il). Beú yaúa qԥdԥr uúaq ölümü sԥviyyԥsi dԥ 1990-cÕ ildԥ hԥr 1000 diri do÷ulan uúaq üzrԥ 98 ölüm halÕ olmuúdur. Daha sonra – 2008-ci ildԥ bu rԥqԥm 36/1000-ԥ düúԥrԥk yaxúÕlaúmÕúdÕr, lakin bu göstԥrici, ԥslindԥ, Türkiyԥdԥ (22/1000), Gürcüstanda (30/1000) vԥ øranda (32/1000; UNICEF, 2004-cü il) oldu÷undan yüksԥk olaraq qalÕr.
Cԥdvԥl 8-8: Ԥsas Ölüm Sԥbԥblԥri, Bütün Yaúlar, 1995-2007-ci illԥr (Seçilmiú illԥr)
Ölüm hallarÕ, bütün yaúlar (hԥr 100000 nԥfԥrԥ) Ԥsas Sԥbԥblԥr (ICD-10 tԥsnifatÕ) 1995 2000 2004 2007
I Yoluxucu xԥstԥliklԥr ønfeksion vԥ parazitar xԥstԥliklԥr (A00– 34,2 23,3 16,4 B99)
Vԥrԥm (A17–A19) 21,4 17,9 11,8
II Qeyri-yoluxucu xԥstԥliklԥr
Qan dövranÕ sisteminin xԥstԥliklԥri (I00– 646,5 656,3 633,8 551,6 I99)
yenitörԥmԥlԥr (C00–C97) 106,9 105,4 115,5 87,4
Nԥfԥs borusu/bronx/a÷ ciyԥr xԥrçԥngi 15,5 15,7 17,5 9,8 (C33–C34) Tԥnԥffüs orqanlarÕnÕn xԥstԥliklԥri (J00– 106 79,4 61 J99)
Mԥdԥ-ba÷Õrsaq xԥstԥliklԥri (K00–K93) 60,5 59,8 60,8 60,4
Sosial-iqtisadi baza 8-25 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Ölüm hallarÕ, bütün yaúlar (hԥr 100000 nԥfԥrԥ) Ԥsas Sԥbԥblԥr (ICD-10 tԥsnifatÕ) 1995 2000 2004 2007
III Xarici sԥbԥblԥr (V01–Y89)
Yol-nԥqliyyat qԥzalarÕ (V01–V99) 10,5 6,7 4,6 1,1
Bütün xarici sԥbԥblԥr, travmalar vԥ 52,8 29,7 26,1 28,6 zԥhԥrlԥnmԥlԥr
IV Niúanlar, ԥlamԥtlԥr vԥ düzgün aúkar 29,2 32,5 36,8 70,8 edilmԥmiú hallar Mԥnbԥ: ÜST (2009-cu il)
“HamÕ Üçün Sԥhiyyԥ” mԥlumat bazasÕna daxil edilԥn mԥlumatlar göstԥrir ki, 2007-ci ildԥ Azԥrbaycanda ölümün üç ԥsas sԥbԥbi – qan dövranÕ xԥstԥliklԥri (ԥhalinin hԥr 100000 nԥfԥrinԥ 551,6), xԥrçԥng (ԥhalinin hԥr 100000 nԥfԥrinԥ 87,4 nԥfԥr) vԥ mԥdԥ-ba÷Õrsaq xԥstԥliklԥri (ԥhalinin hԥr 100000 nԥfԥrinԥ 60,4 nԥfԥr) olmuúdur; digԥr MDB ölkԥlԥrindԥn fԥrqli olaraq xarici sԥbԥblԥrdԥn baú verԥn ölümlԥrin ölüm ԥmsalÕnÕn baúlÕca sԥbԥb olmasÕ ehtimal olunmur (Cԥdvԥl 8-8). Lakin 2007-ci ildԥ yol-hԥrԥkԥt qԥzalarÕ nԥticԥsindԥ ölüm sayÕnÕn hԥtta hԥmin ildԥ ÜST-nin Avropa regionunda ԥn aúa÷Õ olan göstԥricisindԥn az olmasÕna necԥ nail olundu÷u aydÕn deyil: hԥmin il yol-hԥrԥkԥt qԥzalarÕ üzrԥ ԥhalinin hԥr 100000 nԥfԥrinԥ 1,1 ölüm düúmüúdür. Bu rԥqԥm ölümlԥrin sayÕna dair mԥlumatlarÕn etibarlÕlÕ÷ÕnÕ sual altÕnda qoyur (ÜST, 2009-cu il). Sԥhiyyԥyԥ dair mԥlumatlarÕn etibarlÕlÕ÷Õ birinci növbԥli sԥhiyyԥ proqramlarÕnÕn inkiúafÕ üçün ԥsasdÕr (misal üçün, ana vԥ uúaq ölümünü hԥdԥf qoyan proqramlar üçün). Qeyd olunan faktÕ vԥ ölkԥnin bu sahԥdԥ zԥif tԥrԥflԥrini nԥzԥrԥ alaraq, ԥhalinin statistikasÕ vԥ ölüm sayÕna dair mԥlumatlarÕ tԥkmillԥúdirmԥk üçün bir sÕra istiqamԥtlԥrԥ diqqԥt yönԥldilmiúdir. Vԥziyyԥti yaxúÕlaúdÕrmaq üçün davamlÕ sԥylԥr digԥr planlar ilԥ birlikdԥ kompleks milli sԥhiyyԥ informasiya sistemi KonsepsiyasÕnda birlԥúdirilԥcԥk (ÜST, 2009-cu il).
Azԥrbaycanda ԥsas ölüm sԥbԥblԥrinin qeyri-yoluxucu xԥstԥliklԥr olmasÕna baxmayaraq, yoluxucu xԥstԥliklԥrin qarúÕsÕnÕn alÕnmasÕ sԥhiyyԥnin mühüm mԥsԥlԥsidir, xüsusilԥ dԥ vԥrԥmlԥ ba÷lÕ, çünki çoxsaylÕ dԥrmanlara davamlÕ vԥrԥmin (ÇDDV) sԥviyyԥsinԥ görԥ Azԥrbaycan bu göstԥricinin Avropada ԥn yüksԥk oldu÷u ölkԥlԥr arasÕndadÕr. Azԥrbaycan, hԥmçinin, 2006-cÕ ildԥ quú qripinin tԥhlükԥli H5N1 növünԥ mԥruz qalan ölkԥlԥrdԥn biri olmuúdur vԥ bunun köçԥri quúlarÕn miqrasiyasÕ yolu ilԥ baú verdiyi bildirilmiúdir. Xԥstԥliyin yayÕlmasÕnÕn qarúÕsÕ u÷urla saxlanÕlmÕúdÕr, lakin burada sԥkkiz hal tԥsdiq olunmuúdur vԥ onlardan beúi ölümlԥ nԥticԥlԥnmiúdir (ÜST, 2006-cÕ il).
Clark vԥ digԥrlԥri tԥrԥfindԥn (2011-ci il) üç rayonun kԥnd sakinlԥri arasÕnda aparÕlan rԥy sor÷usuna görԥ, respondentlԥrin yalnÕz 4,5 %-i hԥr hansÕ xroniki tibbi vԥziyyԥt barԥdԥ mԥlumat vermiúdir. Son beú il ԥrzindԥ baú verԥn a÷Õr xԥstԥliklԥrԥ, bir hԥftԥdԥn artÕq davam edԥn qÕzdÕrma (7), epilepsiya (24), iflic (3) vԥ koma vԥziyyԥti (3) daxil idi. AltmÕú yeddi (9%) nԥfԥr son iki hԥftԥdԥki xԥstԥliklԥri barԥdԥ mԥlumat vermiúdir, bunlar, ԥsasԥn, baúa÷rÕsÕ (28%), yor÷unluq (15%) vԥ oynaq a÷rÕlarÕ (12%) olmuúdur. Son beú il ԥrzindԥ ԥn azÕ bir ailԥ üzvinin ölümü ilԥ ba÷lÕ yetmiú sԥkkiz ailԥdԥ ürԥk-damar xԥstԥliyi (21 ölüm) vԥ namԥlum (14) sԥbԥblԥr barԥdԥ mԥlumat verilmiúdir.
2006-cÕ il Azԥrbaycan Demoqrafiya vԥ Sԥhiyyԥ Sor÷usuna araúdÕrma nümunԥsi kimi qan tԥzyiqi göstԥricilԥri daxil edilmiúdir vԥ aúkar olunmuúdur ki, 15-49 yaúlarÕnda qadÕnlarÕn 16 %-i vԥ 15-49 yaúlarÕnda kiúilԥrin 17 %-i hipertonikdir. Kiúilԥrin tԥxminԥn üçdԥ biri vԥ 40
Sosial-iqtisadi baza 8-26 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
yaúÕndan yuxarÕ qadÕnlarÕn hipertoniya xԥstԥsi oldu÷u mԥlum olmuúdur. Bu da onu göstԥrir ki, yüksԥk qan tԥzyiqi olan respondentlԥrin ԥksԥriyyԥtinin hipertonik olduqlarÕndan özlԥri xԥbԥrsiz olsalar da, bu xԥstԥlik Azԥrbaycanda ciddi sa÷lamlÕq problemidir (Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi vԥ Macro International, 2008-ci il). Eyni sor÷u nԥticԥsindԥ müԥyyԥn edilmiúdir ki, 15-59 yaú arasÕ kiúilԥrin demԥk olar ki, yarÕsÕ siqaret çԥkir; qadÕnlar arasÕnda siqaret çԥkib-çԥkmԥdiklԥri barԥdԥ sor÷u isԥ keçirilmԥyib.
8.4.5 Ana vԥ Uúaq Sa÷lamlÕ÷Õ Ana vԥ uúaq sa÷lamlÕ÷Õ sԥhiyyԥnin vԥziyyԥtinin digԥr ԥsas göstԥricilԥrindԥndir (Cԥdvԥl 8-9 vԥ Cԥdvԥl 8-10). Do÷umqaba÷Õ tibbi müayinԥnin olmamasÕ, adԥtԥn, vaxtÕndan ԥvvԥl do÷uúla, uúaq vԥ ana ölümü vԥ do÷um sonrasÕ a÷Õrlaúmalar ilԥ nԥticԥlԥnԥ bilԥr (Magadi, 2000-ci il; Rani, 2008-ci il, Say vԥ Raine, 2007-ci il, Simxada vԥ d. 2008-ci il). 2009-cu ildԥ Azԥrbaycan qadÕnlarÕnÕn yalnÕz 45 %-i do÷umdan öncԥ dörd dԥfԥ tibbi müayinԥdԥn keçmiúdir. ABù-Õn Xԥstԥliyԥ Nԥzarԥt Mԥrkԥzinin müqayisԥli hesabatÕ müԥyyԥn etmiúdir ki, ùԥrqi Avropa, Qafqaz vԥ Mԥrkԥzi Asiya ölkԥlԥri arasÕnda Azԥrbaycan ԥn yüksԥk uúaq ölümü ԥmsalÕna, son hamilԥliklԥri zamanÕ heç bir do÷umqaba÷Õ tibbi müayinԥ almayan qadÕnlarÕn ԥn yüksԥk faizinԥ vԥ reproduktiv yaúda olan qadÕnlarÕn qan azlÕ÷Õ (anemiya) üzrԥ ԥn yüksԥk faizinԥ malikdir (CDC, 2003-cü il). Hesabat, hԥmçinin, onu da aúkar etmiúdir ki, ölkԥ regionda standart ginekoloji müayinԥdԥn keçmiú qadÕnlarÕn ԥn aúa÷Õ faizinԥ malikdir.
Uúaq vԥ ana ölümü hallarÕnÕn a÷ÕrlÕ÷ÕnÕn azaldÕlmasÕ ölkԥdԥ sԥhiyyԥnin baúlÕca prioritetidir. Do÷umqaba÷Õ tibbi xidmԥt Azԥrbaycanda rԥsmi olaraq heç bir xԥrc olmadan geniú úԥbԥkԥyԥ malik olan ambulatoriya poliklinikalarÕ vԥ do÷um evlԥri vasitԥsilԥ göstԥrilir. ùԥbԥkԥ Sԥhiyyԥ Nazirliyinԥ hesabat verir vԥ co÷rafi rayonlar üzrԥ tԥúkil olunur. Bununla belԥ, úԥbԥkԥ qeyri-müvafiq kadrlarla tԥmin olunub (Dünya BankÕ, 2005-ci il). 5 yaúa qԥdԥr hԥr 900 uúa÷a vԥ 15-44 yaúlar arasÕ hamilԥlik yaúÕnda olan hԥr 2200 qadÕna bir do÷um vԥ bir uúaq sa÷lamlÕq klinikasÕ düúür. Bundan ԥlavԥ, úԥbԥkԥdԥ ԥhalinin hԥr 1000 nԥfԥrinԥ 3,6 hԥkim vԥ 7,5 tibb bacÕsÕ düúür. Bu sԥviyyԥ ԥhalinin, orta hesabla, hԥr 1000 nԥfԥrinԥ 3,9 hԥkim vԥ 7 tibb bacÕsÕ olan uçot vahidi (EU-15) ilԥ birbaúa müqayisԥ oluna bilԥr. Göstԥrilԥn xidmԥtlԥrin hԥcmi vԥ keyfiyyԥti keçid dövründԥ dövlԥtin sԥhiyyԥyԥ ayÕrdÕ÷Õ xԥrclԥrin kԥskin azaldÕlmasÕ nԥticԥsindԥ tibbi avadanlÕqlar vԥ materiallar çatÕúmadÕ÷Õna görԥ mԥhdudlaúmÕúdÕr. (Hԥbibov, 2011-ci il).
Cԥdvԥl 8-9: Ana Sa÷lamlÕ÷Õ üzrԥ Göstԥricilԥr, 2009-cu il
Göstԥrici 2009 Do÷umqaba÷Õ müayinԥ (%), ԥn azÕ 1 dԥfԥ 77 Do÷umqaba÷Õ müayinԥ (%), ԥn azÕ 4 dԥfԥ 45 Do÷um zamanÕ müayinԥ (%), do÷uú zamanÕ 88 tԥcrübԥli tibb bacÕsÕ Do÷um zamanÕ müayinԥ (%), stasionarda do÷uú 78 Do÷um zamanÕ müayinԥ (%), C-bölmԥsi 5 Mԥlumat verilԥn ana ölümünün ԥmsalÕ 26 Ana ölümünün ԥmsalÕ (2008-ci il, dԥqiqlԥúdirilib) 38 Ana ölümünün ԥmsalÕ (2008-ci il, ana ölümünün 1200 ömür boyu riski) Mԥnbԥ: UNICEF (2012-ci il)
Sosial-iqtisadi baza 8-27 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Cԥdvԥl 8-10: UúaqlarÕn Qidalanma Göstԥricilԥri, 2009-cu il
Göstԥrici 2009
Aúa÷Õ çԥki ilԥ do÷ulan uúaqlar 10% Erkԥn ԥmizdirmԥ tԥúԥbbüsü 32% YalnÕz ana südü ilԥ qidalanan uúaqlar (<6 aydan yuxarÕ)12% Ԥlavԥ qida vԥ ana südü ilԥ qidalanan uúaqlar (6–9 ay) 44% 20-23 aylÕq hԥlԥ ana südü ilԥ qidalanan uúaqlar 16% Beú yaúa qԥdԥr olan vԥ aúa÷Õ çԥkidԥn (NCHS/ÜST) ԥziyyԥt 10% çԥkԥnlԥr: orta vԥ kԥskin Beú yaúa qԥdԥr olan vԥ aúa÷Õ çԥkidԥn (ÜST) ԥziyyԥt çԥkԥnlԥr, 8% orta vԥ kԥskin Beú yaúa qԥdԥr olan vԥ aúa÷Õ çԥkidԥn (ÜST) ԥziyyԥt çԥkԥnlԥr, 2% kԥskin Beú yaúa qԥdԥr olan zԥiflikdԥn (ÜST) ԥziyyԥt çԥkԥnlԥr, orta vԥ 7% kԥskin Beú yaúa qԥdԥr olan vԥ boy artÕmÕndan (ÜST) ԥziyyԥt çԥkԥnlԥr, 25% orta vԥ kԥskin A Vitamin ԥlavԥsinin istifadԥ ԥmsalÕ (6-59 ay), tam istifadԥ 79% YodlaúdÕrÕlmÕú duz istehlak edԥn ailԥlԥr54% Mԥnbԥ: UNICEF (2012-ci il)
ÜST-yԥ görԥ, körpԥ ölümünԥ dair 2006-cÕ il sor÷usunda ԥldԥ olunan mԥlumatlar verilԥn rԥsmi göstԥricilԥrdԥn nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ fԥrqlԥnmiúdir. ÜST bu nԥticԥyԥ gԥlmiúdir ki, bir halda ki, müxtԥlif mԥnbԥlԥrdԥn toplanan mԥlumatlarda uy÷unsuzluqlarÕn olmasÕ qeyri-adi hal olmamÕúdÕr, ԥhali arasÕnda keçirilԥn sor÷u mԥlumatlarÕ vԥ adi mԥlumat kanallarÕ vasitԥsilԥ toplanan mԥlumatlar arasÕndakÕ fԥrqlԥrin hԥcmi dԥ gündԥlik statistik mԥlumatlarÕn etibarlÕlÕ÷ÕnÕ sual altÕnda qoymuúdur.
Bundan baúqa, sԥhiyyԥ obyektlԥrinin rԥhbԥrlԥrinin “mԥnfi” statistik mԥlumatlar, xüsusilԥ dԥ ana vԥ uúaq sa÷lamlÕ÷Õ ilԥ ba÷lÕ mԥlumatlarÕn verilmԥsinԥ yol vermԥmԥk üçün tԥzyiq altÕnda olduqlarÕnÕ göstԥrԥn sübutlar vardÕr ki, uy÷unsuzlu÷un bir sԥbԥbi dԥ bu ola bilԥr. Bundan ԥlavԥ, ÜST-nin diri do÷ulanlarÕn müԥyyԥn edilmԥsi meyarlarÕ bütün ölkԥ ԥrazisindԥ tam yerinԥ yetirilmԥyib (Katsaga vԥ Kehler, 2008-ci il). Rԥsmi olaraq körpԥlԥrin ölümü üzrԥ 1995-ci ildԥn 2007-ci ilԥ qԥdԥr olan dövrdԥ hԥr 1000 nԥfԥr diri do÷ulana 24,3-dԥn 9,8-dԥk ölüm düúmüúdür (bax Cԥdvԥl 8-11), bu göstԥricilԥr 2006-cÕ ildԥ MDB üzrԥ orta göstԥrici (12,8) ilԥ müqayisԥdԥ nisbԥtԥn aúa÷ÕdÕr (ÜST, 2009-cu il). Lakin 2006-cÕ ildԥ Azԥrbaycanda keçirilmiú Demoqrafiya vԥ Sԥhiyyԥ Sor÷usu aúkar etmiúdir ki, körpԥ ölümü diri do÷ulma üzrԥ beynԥlxalq tԥsnifat üzrԥ hԥr 1000 do÷ulana 43 nԥfԥr vԥ “Sovet tԥsnifatÕ” tԥtbiq olunduqda isԥ hԥr 1000 nԥfԥr diri do÷ulana 23 nԥfԥr tԥúkil edir (Azԥrbaycan RespublikasÕ Dövlԥt Statistika Komitԥsi vԥ Macro International, 2008-ci il).
Sosial-iqtisadi baza 8-28 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Cԥdvԥl 8-11: Azԥrbaycanda Rԥsmi Ölüm Göstԥricilԥri, 1995–2007 (Seçilmiú illԥr)
Göstԥrici 1995 2000 2004 2007
Gözlԥnilԥn ömür uzunlu÷u, qadÕnlar (il) 73.4 74.4 75.1 76.3
Gözlԥnilԥn ömür uzunlu÷u, kiúilԥr (il) 65.4 68.7 69.9 71.3
Gözlԥnilԥn ömür uzunlu÷u, cԥmi (il) 69.5 71.6 72.5 73.8
Körpԥ ölümü (hԥr 1000 nԥfԥr diri do÷ulan 24.3 12.8 12 9.8 körpԥ üzrԥ)
5 yaúa qԥdԥr ölüm ehtimalÕ (hԥr 1000 nԥfԥr 39.6 24.4 19.6 14.5 diri do÷ulan körpԥ üzrԥ)
28 günԥ qԥdԥr körpԥ ölümünün ԥmsalÕ (hԥr 3.5 MY MY MY 1000 nԥfԥr diri do÷ulan körpԥ üzrԥ)
Beú yaúa qԥdԥr ölüm ԥmsalÕ (hԥr 1000 15.4 MY MY MY nԥfԥr diri do÷ulan üzrԥ )*
Ana ölümünün ԥmsalÕ (hԥr 100.000 nԥfԥr 52.1 MY MY MY diri do÷ulan körpԥ üzrԥ) MY=mԥlumat yoxdur Mԥnbԥ: ÜST (2009-cu il)
Do÷umqaba÷Õ müayinԥdԥn istifadԥ Azԥrbaycanda qonúu ölkԥlԥrdԥn aúa÷ÕdÕr; bu göstԥrici üzrԥ Moldovada 98% ilԥ müqayisԥdԥ Azԥrbaycan qadÕnlarÕnÕn 75 %-i tibbi müayinԥ üçün ixtisaslaúdÕrÕlmÕú tibbi müԥssisԥyԥ müraciԥt etmiúdir (Azԥrbaycan RespublikasÕ Dövlԥt Statistika Komitԥsi vԥ Macro International, 2008-ci il). Müvafiq tibbi yardÕma kԥskin respirator infeksiyalarÕ olan uúaqlarÕn yalnÕz 35,6 %-i üçün müraciԥt olunmuúdur (UNICEF, 2000-ci il).
8.4.5.1 Hamilιlikdιn qoruyucu vasitιlιrdιn istifadι 2005-ci ilin iyun ayÕnda, Bradle (2007-ci il) beú rayonun 40 yaúayÕú mԥntԥqԥsindԥ ԥhali arasÕnda sor÷u keçirmiúdir. Sor÷u, hԥmçinin, nümunԥvi sԥhiyyԥ müԥssisԥlԥrini vԥ apteklԥri dԥ ԥhatԥ etmiúdir vԥ ԥsas mԥlumat verԥnlԥr ilԥ müsahibԥlԥr aparÕlmÕúdÕr. Sor÷u aparÕlmÕú yaúayÕú mԥntԥqԥlԥrindԥ hԥm kiúilԥrin, hԥm dԥ qadÕnlarÕn kiçik ailԥlԥr istԥdiyi müԥyyԥn olunmuúdur, baxmayaraq ki, burada hamilԥlikdԥn qoruyucu vasitԥlԥrdԥn istifadԥyԥ qarúÕ mühüm tԥlԥb vԥ tԥklif maneԥsi var idi. Bundan baúqa, cԥmiyyԥtin mara÷Õna baxmayaraq, hamilԥlikdԥn qoruyucu vasitԥlԥr haqda mԥlumatÕn olmamasÕ geniú yayÕlmÕú haldÕr. Ԥlavԥ tԥsirlԥrԥ dair mԥslԥhԥt üçün kiçik imkanlarÕn olmasÕna (bir neçԥ sԥhiyyԥ iúçisi bununla ba÷lÕ tԥlim keçib) baxmayaraq, hԥmin tԥsirlԥrin olmasÕ qorxusu müasir metodlardan istifadԥ olunmamasÕnda vԥ dayandÕrÕlmasÕnda mühüm rol oynamÕúdÕr. Hamilԥlikdԥn qoruyucu vasitԥlԥrdԥn istifadԥ üçün aúkar olunmuú digԥr bir maneԥ isԥ o idi ki, qanunvericilik hamilԥliyin qarúÕsÕnÕ alan qoruyucu vasitԥlԥrin yalnÕz úԥhԥr mԥrkԥzlԥrindԥki xԥstԥxanalardakÕ ginekoloqlar tԥrԥfindԥn tԥyin olunmasÕna icazԥ verir. Bununla belԥ, müԥyyԥn edilmiúdir ki, müasir qoruyucu vasitԥlԥrdԥn geniú istifadԥ olunmasÕna qarúÕ baúlÕca maneԥ kifayԥt qԥdԥr qoruyucu vasitԥlԥrin tԥchiz olunmamasÕdÕr. Yerli seçim metodunun olmamasÕ ilԥ yanaúÕ, sor÷u keçirilԥn müԥssisԥlԥrin yalnÕz bir neçԥsindԥ hamilԥlikdԥn qoruyucu vasitԥlԥr mövcud idi. Müԥlliflԥr bu nԥticԥyԥ gԥlmiúlԥr ki, BMT-nin Ԥhali Fondu
Sosial-iqtisadi baza 8-29 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
istehlak mallarÕnÕn maliyyԥlԥúdirilmԥsindԥn imtina etdiyinԥ görԥ bu vԥziyyԥt pislԥúԥ bilԥr (Bradley, 2007-ci il).
8.4.6 ømmunlaúdÕrma ProqramÕ Azԥrbaycan “Yoluxucu xԥstԥliklԥrin immunoprofilaktikasÕ haqqÕnda” Qanunu 2000-ci ildԥ qԥbul etmiúdir. Yoluxucu xԥstԥliklԥrin immunoprofilaktikasÕna dair Dövlԥt ProqramÕ isԥ 2006- cÕ ildԥ Nazirlԥr Kabineti tԥrԥfindԥn tԥsdiq olunmuúdur vԥ hԥmin Dövlԥt ProqramÕ 2006-2010- cu illԥri ԥhatԥ edir (ÜST, 2009-cu il). ømmunlaúdÕrma sahԥsindԥ dövlԥt siyasԥtinin ԥsas prinsiplԥri aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x Ölkԥnin bütün vԥtԥndaúlarÕ üçün profilaktik peyvԥndlԥrin zԥruriliyi x Dövlԥt vԥ bԥlԥdiyyԥ tibb müԥssisԥlԥrindԥ profilaktik immunizasiya vԥ peyvԥndlԥrin ԥhaliyԥ pulsuz vurulmasÕ x Mԥqsԥdli dövlԥt proqramlarÕnÕn vԥ regional proqramlarÕn hԥyata keçirilmԥsi x ømmunoprofilaktikanÕn aparÕlmasÕ üçün sԥmԥrԥli tibbi immunobioloji preparatlardan istifadԥ olunmasÕ x ømmunoprofilaktika sahԥsindԥ tibb iúçilԥrinin hazÕrlanmasÕ x Postvaksinal fԥsadlar baú verdikdԥ ԥhalinin sosial müdafiԥsi x Statistik müúahidԥ sisteminin tԥkmillԥúdirilmԥsi x ømmunoprofilaktika proqramlarÕnda humanitar tԥúkilatlarÕn iútirakÕna úԥrait yaradÕlmasÕ x Beynԥlxalq ԥmԥkdaúlÕ÷Õn inkiúaf etdirilmԥsi.
Respublika Epidemiologiya vԥ Gigiyena Mԥrkԥzi úԥhԥr vԥ rayon mԥrkԥzlԥri vasitԥsilԥ immunizasiya fԥaliyyԥtlԥrinin tԥúkili vԥ hԥyata keçirilmԥsinԥ nԥzarԥt edir. Mԥrkԥz bütün sԥviyyԥlԥrdԥ yoluxucu xԥstԥliklԥrin yayÕlmasÕna dair statistik mԥlumatlarÕn toplanmasÕnÕ izlԥyir vԥ hԥdԥf qruplarÕ vԥ vaksinlԥrin satÕnalma planÕnÕ müԥyyԥn edir.
AzԥrbaycanÕn Sԥhiyyԥ Nazirliyi uúaqlarÕn immunlaúdÕrÕlmasÕ üzrԥ ÜST-nin tԥlimatlarÕnÕ 1994-cü ildԥ qԥbul etmiúdir vԥ hԥmin tԥlimatlar tövsiyԥ edir ki, bütün uúaqlar ömrünün ilk illԥrindԥ vԥrԥm ԥleyhinԥ BSJ peyvԥndi; difteriya, göyöskürԥk vԥ tetanusa qarúÕ dörd dozada kombinԥ edilmiú AGDT peyvԥndi; poliomielitԥ qarúÕ beú dozada peyvԥnd; vԥ qÕzÕlcaya qarúÕ peyvԥnd olunmalÕdÕr. 2003-cü ildԥn bԥri qÕzÕlcanÕn immunlaúdÕrÕlmasÕna qÕzÕlca, parotid vԥ mԥxmԥrԥyԥ qarúÕ QPM peyvԥndi formasÕnda 12 aylÕqdan vurulma÷a baúlamÕúdÕr. Bundan ԥlavԥ, Sԥhiyyԥ Nazirliyi 2001-ci ildԥn tövsiyԥ etmiúdir ki, uúaqlar üç dozada Hepatit B peyvԥndi almalÕdÕrlar.
2008-ci ilԥ aid rԥsmi statistikaya görԥ, Azԥrbaycan qÕzÕlca üzrԥ yüksԥk vaksinlԥmԥ ԥmsalÕna malikdir (97,3%). Hԥmin ildԥ rԥsmi göstԥricilԥr vԥrԥm ԥleyhinԥ peyvԥnd (V; 98,2%), difteriya-tetanus-göyöskürԥyԥ qarúÕ peyvԥnd (AGDT; 95%) vԥ poliomielitetԥ qarúÕ peyvԥnd (97,5%; ÜST, 2009-cu il) eynilԥ yüksԥk olmuúdur. ÜST bu yüksԥk rԥqԥmlԥrin yoluxucu xԥstԥliklԥrin risk qruplarÕnÕn sayÕnda yeni do÷ulanlarÕn sayÕnÕn aúa÷Õ göstԥrildiyini ԥks etdirԥ bilԥcԥyini qeyd etmiúdir (ÜST, 2010-cu il). Bundan baúqa, 2006-cÕ il Azԥrbaycanda Demoqrafiya vԥ Sԥhiyyԥ Sor÷usu aúkar etmiúdir ki, 18-29 aylÕq uúaqlarÕn yalnÕz 60 %-i sor÷u vaxtÕ ÜST-nin tövsiyԥ etdiyi ԥsas peyvԥndlԥrin hamÕsÕnÕ qԥbul etmiúdir, bununla belԥ 13% heç bir peyvԥnd almamÕúdÕr (Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi vԥ Macro International, 2008-ci il). Birinci vԥ üçüncü dozalar arasÕnda müayinԥdԥn çÕxanlarÕn indeksinin 10 %-i hԥm AGDT, hԥm dԥ poliomielit peyvԥndi aldÕ÷Õ aúkar olunmuúdur (Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi vԥ Macro International, 2008-ci il). AzԥrbaycanÕn 2010-cu il üzrԥ mԥlumat verdiyi peyvԥndlԥmԥ ԥhatԥsi Cԥdvԥl 8-12-dԥ göstԥrilir. Qeyd etmԥk lazÕmdÕr ki, ÜST-nin bԥzi peyvԥndlԥrin ԥhatԥ göstԥricilԥri üzrԥ 2009- cu il hesablamalarÕ AzԥrbaycanÕn 2010-cu ildԥ mԥlumat verdiyi rԥsmi rԥqԥmlԥrdԥn çox aúa÷Õ olmuúdur.
Sosial-iqtisadi baza 8-30 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Misal üçün, 2010-cu ildԥ rԥsmi olaraq mԥlumat verilԥn 98%, 99% vԥ 93% ilԥ müqayisԥdԥ ÜST-nin peyvԥndlԥmԥ ԥhatԥsinin hesablamasÕ qÕzÕlca üzrԥ (birinci doza) yalnÕz 67%, Hepatit B üzrԥ (do÷um dozasÕ) 46% vԥ AGDT3 (üçüncü doza) üzrԥ 73% olmuúdur (aúa÷Õda baxÕn).
Cԥdvԥl 8-12: Antigen ilԥ Peyvԥnd Olunmuú Hԥdԥf Ԥhalinin Faizi, 2010-cu il üzrԥ Rԥsmi Ԥmsallar
Vaksin Ԥhatԥsi
BSJ (Bacille Calmette Guérin vaksini) 0,98 AGDT (Difteriya anatoksin, tetanus anatoksin vԥ göyöskürԥk 0,97 vaksinin birinci dozasÕ) AGDT3 (Difteriya anatoksin, tetanus anatoksin vԥ göyöskürԥk 0,93 vaksinin üçüncü dozasÕ) HepB_BD (HepB do÷ulduqdan sonra 12 saat ԥrsindԥ)0,99 HepB3 (Hepatit B vaksinin üçüncü dozasÕ)0,97 QPM (QÕzÕlcaya qarúÕ vaksin) 0,98 QPM2 (QÕzÕlcaya qarúÕ vaksin 2-ci doza) 0,98 Pol3 (Poliomielitetԥ qarúÕ vaksin üçüncü doza) 0,96 Mԥxmԥrԥk 1 (Mԥxmԥrԥyԥ qarúÕ vaksin birinci doza) 0,98 Mԥnbԥ: ÜST-nin vaksinlԥ qarúÕsÕ alÕnan xԥstԥliklԥr: 2011-ci il müúahidԥ sistemi dünya üzrԥ icmalÕ
2010-cu ildԥ qÕzÕlca üzrԥ 125 hal, göyöskürԥk üzrԥ 15 hal vԥ mԥxmԥrԥk üzrԥ 1 hal haqda rԥsmi olaraq mԥlumat verilmiúdir. 2009-cu ildԥ (ԥn son mԥlumatlar mövcuddur), parotit üzrԥ 232 hal barԥdԥ mԥlumat verilmiúdir.
8.4.7 Layihԥnin Tԥsirinԥ Mԥruz Qalan øcmalar Sԥviyyԥsindԥ Sԥhiyyԥ Göstԥricilԥri 2012-ci ilin fevral ayÕndan baúlayaraq BP úirkԥti tԥrԥfindԥn tԥyin olunan müstԥqil podratçÕ ERA úirkԥtinin nümayԥndԥlԥri CQBKG Layihԥsi üçün statistik mԥlumatlarÕ tԥmin etmԥk mԥqsԥdilԥ AzԥrbaycandakÕ sosial-iqtisadi vԥziyyԥtԥ dair sor÷u aparmaq üçün layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan icmalarda olmuúlar. Sor÷u üç ayrÕca qrupu ԥhatԥ edirdi vԥ sor÷uya STQ (Sa÷lamlÕ÷a Tԥsirin Qiymԥtlԥndirilmԥsi) komandasÕ tԥrԥfindԥn hazÕrlanan sԥhiyyԥ ilԥ ba÷lÕ suallar daxil idi.
Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn vԥ hԥssas insanlarÕn tԥqribԥn dördԥ biri vԥ ümumi ictimai sor÷uda iútirak edԥn respondentlԥrin demԥk olar ki, beúdԥ biri tibbi yardÕm üçün ԥvvԥlki hԥftԥ müraciԥt etmiúdi. Sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn ԥn yüksԥk faizi ümumi ictimaiyyԥt, sosial úԥraiti a÷Õr olan insanlar vԥ layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn müvafiq olaraq 34,9 %-i, 31,4 %-i vԥ 37,7 %-i olmaqla, keçԥn ay ԥrzindԥ tibbi yardÕm üçün müraciԥt etmiúdi. Hԥr bir dövr ԥrzindԥ qruplar arasÕnda tibbi yardÕmdan istifadԥ eyni olmuúdu.
Qulaq, bo÷az, burun xԥstԥliklԥri (o cümlԥdԥn qrip vԥ soyuqdԥymԥ) hԥr üç qrup arasÕnda ԥn çox yayÕlan xԥstԥlik kimi göstԥrilmiúdir. Bununla yanaúÕ, ԥhalinin hԥr üçü qrupu üzrԥ, demԥk olar ki, eyni faizinin verdiyi mԥlumata görԥ, onlarÕn ailԥsindԥ müalicԥ tԥlԥb edԥn ԥn geniú yayÕlan xԥstԥlik sor÷uya daxil edilmԥmiúdir (yԥni rԥyi soruúulanlarÕn ԥksԥriyyԥti “bunlardan heç biri” xanasÕnÕ seçmiúdi, Cԥdvԥl 8-13). Bütün qruplar arasÕnda mԥlumat verilԥn ikinci ԥn geniú yayÕlan xԥstԥlik ürԥk-damar xԥstԥliyi, o cümlԥdԥn ürԥk xԥstԥliyi olmuúdur. Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlar ümumi ictimaiyyԥt üzvlԥri ilԥ müqayisԥdԥ bu xԥstԥlik barԥdԥ iki dԥfԥ çox mԥlumat vermiúlԥr. Bronxial xԥstԥliklԥr layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlar arasÕnda ikinci yerdԥ olsa da, ԥhali vԥ hԥssas insanlarÕn rԥyinԥ görԥ, mԥdԥ-ba÷Õrsaq
Sosial-iqtisadi baza 8-31 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
xԥstԥliyi ԥn geniú yayÕlan üçüncü xԥstԥlik olmuúdur. Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlar tԥrԥfindԥn xԥrçԥngin müalicԥsi barԥdԥ mԥlumat verilmԥyib, lakin ԥhali vԥ hԥssas insanlardan bir neçԥsi bu barԥdԥ mԥlumat vermiúdir.
Cԥdvԥl 8-13: Son ildԥ Tibbi YardÕm Tԥlԥb Edԥn Ԥn Geniú YayÕlan Xԥstԥliklԥr
Hԥssas Xԥstԥlik Ԥhali LTMQøn ønsanlar Qulaq, bo÷az, burun infeksiyasÕ 29,87% 42,51% 37,07% (o cümlԥdԥn qrip vԥ soyuqdԥymԥ) Ürԥk-damar xԥstԥliklԥri 8,90% 13,04% 19,83% (o cümlԥdԥn ürԥk xԥstԥliyi)
Mԥdԥ-ba÷Õrsaq xԥstԥliklԥri 6,57% 6,28% 3,45%
Fiziki travmalar 3,07% 4,35% 1,72% (mԥs, bԥdԥn üzvlԥrindԥ sÕnÕqlar) Bronxial xԥstԥliklԥr 2,54% 0,48% 5,17% (pnevmaniya, bronxit vԥ s.) Görmԥ ilԥ ba÷lÕ xԥstԥliklԥr (mԥs, 2,54% 3,38% 0,00% katarakta)
Xԥrçԥng 0,42% 0,97% 0,00%
Ԥsԥb 2,12% 2,42% 0,00%
ùԥkԥr 2,65% 4,35% 0,86%
Revmatizm 0,95% 1,45% 0,86%
Ԥlillik 0,11% 0,97% 0,00%
Böyrԥk xԥstԥliklԥri 0,85% 0,97% 0,01%
Qan tԥzyiqi 2,01% 0,97% 0,01%
Brusellyoz 0,32% 0,00% 0,86%
Aúa÷Õ qan tԥzyiqi 0,21% 0,00% 0,86%
Onur÷a sütunu a÷rÕlarÕ 0,21% 0,97% 0,86%
Allergiya 0,42% 0,00% 0,00%
Ginekologiya 1,17% 0,48% 1,72%
YÕrtÕq 0,42% 0,00% 0,00%
Baúda yenitörԥmԥlԥr, maye 0,21% 0,48% 0,00%
Döú qԥfԥsi xԥstԥliklԥri 0,21% 0,00% 0,00%
Sosial-iqtisadi baza 8-32 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Hԥssas Xԥstԥlik Ԥhali LTMQøn ønsanlar
øflic 0,21% 0,00% 0,86%
Öd kisԥsi xԥstԥliklԥri 0,53% 0,00% 0,86%
Bunlardan heç biri 29,24% 11,59% 12,93% Mԥnbԥ: ERA (2012-ci il)
8.4.7.1 Ailι tιsιrrüfatÕ üzrι sor÷uda ιldι olunmuú sιhiyyι göstιricilιrinin yekun xülasιsi
x Sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn ԥksԥriyyԥti son dԥfԥ keçԥn ay xԥstԥliyԥ görԥ nԥqliyyat vasitԥsi ilԥ gԥlԥrԥk tibbi yardÕm üçün xԥstԥxanaya müraciԥt etmiúdir x Sosial úԥraiti a÷Õr olan insanlar, layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlardan vԥ ya cԥmiyyԥt üzvlԥrindԥn daha uzun yola vaxt sԥrf etmԥlԥri barԥdԥ mԥlumat vermiúdir. x Bütün sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn 25-30 %-i ԥvvԥlki hԥftԥ qÕzdÕrma keçirdiklԥri barԥdԥ mԥlumat vermiúdir; layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn ԥksԥriyyԥti müalicԥ üçün ilk tibbi yardÕm stansiyasÕna, ԥksԥr sosial úԥraiti a÷Õr olan insanlar vԥ cԥmiyyԥt üzvlԥri isԥ apteklԥrԥ müraciԥt etmiúdir x Sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn tԥxminԥn 30 %-i ԥvvԥlki hԥftԥ öskürԥyi özlԥrinin müalicԥ etdiyi barԥdԥ mԥlumat vermiúdir x Sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn 10 %-dԥn azÕ keçԥn hԥftԥ ishal keçirdiklԥri barԥdԥ mԥlumat vermiúdir; layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn çoxu xԥstԥxanalara baú çԥksԥ dԥ, sosial úԥraiti a÷Õr olan insanlarÕn vԥ ictimaiyyԥt üzvlԥri ԥksԥriyyԥti özlԥri müalicԥ olunmuúdur x Qulaq, bo÷az vԥ burun infeksiyalarÕnÕn ԥvvԥlki ildԥ sor÷u keçirilԥn bütün ԥrazidԥ ԥn geniú yayÕlan xԥstԥlik oldu÷u bildirilmiúdir x Ԥksԥr sor÷u iútirakçÕlarÕ bildirmiúdir ki, dԥrman preparatlarÕnÕ asan ԥldԥ etmԥk mümkün olmayÕb, lakin son beú il ԥrzindԥ onlarÕn ԥldԥ edilmԥsi tԥkmillԥúdirilmiúdir x Ԥksԥr sor÷u iútirakçÕlarÕ son beú il ԥrzindԥ ailԥlԥrinin ümumi sa÷lamlÕ÷Õnda vԥ ya tibbi tԥchizatda heç bir fԥrq olmadÕ÷ÕnÕ bildirmiúdir x Bütün sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn 100 %-ԥ yaxÕnÕnÕn vԥrԥm haqda mԥlumatÕ var; hԥr üç kateqoriyadan olan sor÷u iútirakçÕlarÕ arasÕnda yoluxmanÕn, ԥsasԥn, “öskürmԥ vԥ ya asqÕrma zamanÕ hava ilԥ” olmasÕ göstԥrilmiúdir x Sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn ԥksԥriyyԥti ailԥ üzvünün vԥrԥm olmasÕ faktÕnÕn gizli saxlanÕlmasÕnÕ istԥmԥdiyini vԥ müalicԥ aldÕqdan sonra evdԥ ailԥ üzvlԥrinԥ qay÷Õ göstԥrmԥk istԥdiyini bildiriblԥr x Ԥksԥr sor÷u iútirakçÕlarÕ qan tԥzyiqinin altÕ aydan da az müddԥt ԥvvԥl hԥkim vԥ ya tibb bacÕsÕ tԥrԥfindԥn yoxlanÕldÕ÷ÕnÕ bildirib x Sosial úԥraiti a÷Õr olan insanlarÕn vԥ layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn tԥxminԥn 20 %-i onlara infarkt vԥ ya infarkt miokarda diaqnozu qoyuldu÷unu bildirib x Sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn ԥksԥriyyԥti úԥkԥr adlanan xԥstԥlik barԥdԥ eúitdiklԥrini bildirib, lakin bu xԥstԥliyin diaqnozu onlara qoyulmayÕb; bu diaqnoz qoyulan insanlarÕn ԥksԥriyyԥti sosial úԥraiti a÷Õr olan insanlar arasÕnda olub x Bütün sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn yarÕsÕndan çoxu bildirib ki, onlarÕn ailԥsindԥ kimsԥ siqaret çԥkib vԥ ya tütündԥn istifadԥ edib, 60 %-dԥn çoxu bu mԥhsullardan istifadԥnin son 30 gün ԥrzindԥ onlarÕn evlԥrindԥ baú vermԥdiyini bildirib
Sosial-iqtisadi baza 8-33 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
x Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn tԥxminԥn 40 %-i onlarÕn ailԥlԥrindԥ kiminsԥ bu yaxÕnlarda spirtli içkidԥn istifadԥ etdiyini bildirmiúdir, lakin bütün sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn böyük ԥksԥriyyԥtinin rԥyinԥ görԥ, onlarÕn ailԥlԥrindԥ hazÕrda heç kim spirtli içki içmir.
8.4.8 Yoluxucu Xԥstԥliklԥr Yoluxucu xԥstԥliklԥr AzԥrbaycanÕn yaúlÕ ԥhalisinin sa÷lamlÕ÷Õ ilԥ ba÷lÕ hԥlԥ müԥyyԥn olunmamÕú real a÷ÕrlÕ÷Õ ԥks etdirir. Azԥrbaycanda bu a÷ÕrlÕ÷Õn miqyasÕnÕ müԥyyԥn etmԥk sԥylԥri hazÕrda xԥstԥliklԥrin passiv müúahidԥ olunmasÕna ԥsaslanÕr vԥ ona görԥ dԥ ԥhalinin sԥhiyyԥ xidmԥtlԥrindԥn istifadԥ hallarÕndan asÕlÕdÕr. Yoluxucu sindromlarÕn yayÕlmasÕnÕn vԥ sԥhiyyԥ xidmԥtlԥrindԥn istifadԥ hallarÕnÕn dԥrk olunmasÕ - xԥstԥliklԥrin müúahidԥ edilmԥsi, ictimai sԥhiyyԥnin planlaúdÕrÕlmasÕ vԥ sԥhiyyԥ sistemindԥ islahatlarÕn aparÕlmasÕ üçün çox vacibdir. (Clark, 2011-ci il). Azԥrbaycanda xüsusilԥ dԥ yaúlÕlar vԥ kԥnd icmalarÕ üzrԥ infeksiya sindromlarÕna dair xüsusi mԥlumatlar yoxdur.
AzԥrbaycanÕn kԥnd yerlԥrindԥ infeksiya sindromlarÕnÕn yayÕlmasÕnÕ vԥ sԥhiyyԥ xidmԥtindԥn istifadԥ hallarÕnÕ daha yaxúÕ anlamaq üçün Klark vԥ d. (2011-ci il) AzԥrbaycanÕn úimalÕndakÕ üç rayonda ԥhalisinin sayÕ 500 nԥfԥrdԥn az olan kԥndlԥrdԥ sor÷ular aparmÕúdÕr. Qeydԥ alÕnmÕú üstünlük tԥúkil edԥn istifadԥ üsullarÕ (19,4%) antibiotiklԥr ilԥ özünümüalicԥ olmuúdur. Respondentlԥrin yalnÕz 1,3 %-i son beú il ԥrzindԥ infeksiya ilԥ ba÷lÕ sԥhiyyԥ müԥssisԥsinԥ müraciԥt etdiyini, 3,4 %-i iúԥ getmԥdiyini vԥ gün ԥrzindԥ yataqda qaldÕ÷ÕnÕ bildirmiúdir. Bundan fԥrqli olaraq, 5 il müddԥtindԥ 338 xԥstԥlik epizodu haqda mԥlumat verilmiúdir. Antibiotiklԥrdԥn istifadԥ, ԥsasԥn, cinsi, region, qÕzdÕrma xԥstԥliyinin tarixçԥsi, yuxu pozuntusu vԥ artrit, yaúa nԥzarԥt, etnik mԥnsubiyyԥt vԥ tԥhsil ilԥ ԥlaqԥdar olmuúdur. Qrip – xԥstԥlik kimi, qeydԥ alÕnmÕú ԥn geniú yayÕlan yoluxucu sindrom olmuúdur (33,3%).
Yekun olaraq, qeydԥ alÕnmÕú ԥlamԥtlԥrdԥn baúqa, istifadԥsi lazÕm gԥlԥn sԥhiyyԥ xidmԥtlԥrindԥn dԥ son dԥrԥcԥ aúa÷Õ sԥviyyԥdԥ istifadԥ olundu÷u müúahidԥ edilmiúdir (Clark, 2011-ci il). Müԥlliflԥr tԥklif etmiúdir ki, antibiotiklԥrin geniú yayÕlmasÕ sԥhiyyԥ xidmԥtindԥn istifadԥni dayandÕra bilԥr vԥ bu ԥhali arasÕnda antibiotiklԥrԥ qarúÕ müqavimԥtin daha geniú yayÕlmasÕna úԥrait yarada bilԥr. ønfeksiya zamanÕ sԥhiyyԥ xidmԥtlԥrindԥn istifadԥyԥ dair mԥlumat sԥmԥrԥli müdaxilԥ strategiyalarÕnÕn hazÕrlanmasÕ üçün ԥsasdÕr vԥ infeksiya ԥlamԥtlԥrinin yayÕlmasÕna dair mԥlumatlar onu göstԥrir ki, ԥhali sԥhiyyԥ xidmԥtlԥrindԥn az istifadԥ edir.
YalnÕz 10 nԥfԥr infeksiyaya görԥ nԥ vaxt isԥ xԥstԥxanaya yerlԥúdirildiyi barԥdԥ mԥlumat verib (orta müddԥtԥ, 8 gün, davametmԥ müddԥti 1-25 gün). Qeydԥ alÕnan diaqnozlara brusellyoz, mԥdԥ-ba÷Õrsaq infeksiyalarÕ vԥ hepatit A daxildir. Ambulator müalicԥ üçün müraciԥt edԥn respondentlԥrin ԥksԥriyyԥti hԥkimlԥ bir dԥfԥdԥn çox görüúmüúdür. OnlarÕn bildirdiyi xԥstԥliyin davamlÕlÕ÷Õ 7 gündԥn 60 günԥdԥk müddԥt arasÕnda olmuúdur vԥ diaqnozlar brusellyoz vԥ bronxit xԥstԥliklԥrini ԥhatԥ etmiúdir. Xԥstԥliyinin kifayԥt qԥdԥr a÷Õr oldu÷u vԥ gün ԥrzindԥ yataqda qaldÕqlarÕ barԥdԥ mԥlumat verԥn respondentlԥrin 3,4 %-i müalicԥ üçün heç kimԥ müraciԥt etmԥmiúdir. Bu respondentlԥrin ԥksԥriyyԥti (74%) son 5 il ԥrzindԥ birdԥn çox xԥstԥlik keçirdiyini göstԥrmiúdir (1-10 sÕrasÕnda).
8.4.8.1 øctimai sιhiyyι vι epidemioloji nιzarιt ÜST-nin müԥyyԥn etdiyinԥ görԥ, Azԥrbaycanda tarixԥn ictimai sԥhiyyԥ anlayÕúÕ mövcud olmamÕúdÕr (ÜST, 2009-cu il). Müstԥqillik qazandÕqdan sonra, ölkԥ ictimai sԥhiyyԥ üçün hüquqi çԥrçivԥ tԥmin edԥn “Sanitariya-epidemioloji salamatlÕq haqqÕnda” Qanunu qԥbul etmiúdir. Qanunla ictimai sԥhiyyԥ xidmԥtlԥrinԥ görԥ cavabdehlik qurumlar, o cümlԥdԥn Sanitariya Epidemioloji Xidmԥt, Sԥhiyyԥ Nazirliyinin øctimai Sԥhiyyԥ vԥ øslahatlar Mԥrkԥzi vԥ Milli øøV/QøÇS Mԥrkԥzi arasÕnda bölünür. Sanitariya Epidemioloji Xidmԥtin cavabdehliklԥri geniúdir vԥ bir sÕra digԥr kompleks mԥrkԥzi vԥ yerli xidmԥtlԥri özündԥ birlԥúdirir. Göstԥrilԥn iki ԥsas xidmԥt yoluxucu xԥstԥliklԥrԥ nԥzarԥt vԥ immunlaúdÕrma proqramÕna nԥzarԥtdir. Bununla belԥ, bu sistemdԥ müúahidԥ olunan problem odur ki, iki sektor arasÕnda gԥrginlik yaradan ilk tibbi xidmԥt ilԥ yaxúÕ inteqrasiya olunmayÕb (ÜST, 2009-cu il). Göstԥrilԥn sԥbԥb isԥ bԥzi sanitariya normalarÕ vԥ tԥlԥblԥrinԥ ԥmԥl etmԥyin hԥddindԥn artÕq çԥtin hesab
Sosial-iqtisadi baza 8-34 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
edilmԥsi olmuúdur. Nԥticԥdԥ, bir çox ilk tibbi yardÕm hԥkimlԥri öz xԥstԥlԥrinԥ ishal diaqnozu qoymaqdan imtina edir, çünki hԥtta bu cür adi hallarda belԥ onlarÕn yerli gigiyena vԥ epidemiologiya mԥrkԥzinԥ mԥlumat vermԥsi, xԥstԥni xԥstԥxanaya göndԥrmԥsi vԥ bütün ԥlaqԥlԥri izlԥmԥsi vԥ mԥruzԥ etmԥsi tԥlԥb olunur. Ona görԥ dԥ hԥm müԥssisԥ, hԥm dԥ xԥstԥ hԥmin hallarÕ gizlԥtmԥyԥ üstünlük verir. Reseptlԥrin yazÕlmasÕ üzrԥ Sԥhiyyԥ Nazirliyinin ÜST vԥ USAID ilԥ birlikdԥ apardÕ÷Õ sor÷u aúkar etmiúdir ki, ambulatoriya müԥssisԥlԥrindԥ heç bir ishal halÕ faktiki olaraq qeydԥ alÕnmamÕúdÕr (ÜST, 2009-cu il). ÜST bu nԥticԥyԥ gԥlmiúdir ki, belԥ ciddi qaydalar vԥba kimi daha ciddi infeksiyalara nԥzarԥt üçün uy÷un oldu÷una görԥ, hԥmin qaydalarÕn nisbԥtԥn zԥif infeksiyalar üçün dԥyiúdirilmԥsinԥ ehtiyac var. Qanunla dövlԥt sԥhiyyԥ orqanlarÕna mԥlumat verilmԥsi tԥlԥb olunan xԥstԥliklԥrin tam ԥhatԥ dairԥsi ilԥ ba÷lÕ müԥyyԥn göstԥricilԥrin siyahÕsÕnÕn verilmԥmԥsi mԥlumat boúlu÷u yaradÕr.
8.4.8.2 Mιdι-ba÷Õrsaq xιstιliklιri Clark-a görԥ (2011-ci il), mԥdԥ-ba÷Õrsaq xԥstԥliyi heç bir tԥhsili olmayan (20%) vԥ 18-34 yaúlarÕ arasÕnda olan (17,7%) respondentlԥr arasÕnda ԥn geniú yayÕlmÕúdÕr. ÜST-nin Avropa regionu xalqlarÕ arasÕnda rotavirus infeksiyasÕnÕ tԥdqiq edԥn araúdÕrmasÕnÕn nԥticԥlԥri göstԥrmiúdir ki, Ermԥnistan, Azԥrbaycan, Gürcüstan, QazaxÕstan, QÕr÷ÕzÕstan, Tacikistan, Türkiyԥ, Türkmԥnistan vԥ Özbԥkistan ԥn yüksԥk ölüm ԥmsalÕna malikdir (ildԥ >10/100000; Villyams vԥ d., 2009-cu il). Müԥlliflԥr belԥ nԥticԥ çÕxarmÕúdÕr ki, Azԥrbaycan, QazaxÕstan, QÕr÷ÕzÕstan, Tacikistan, Türkmԥnistan, Özbԥkistan vԥ Türkiyԥdԥ rotavirusa qarúÕ vaksinasiya bütün regionda rotavirus ölümünün 80 %-nin qarúÕsÕnÕ ala bilԥr.
8.4.8.3 Parazitar xιstιliklιr Yoluxucu vԥ parazitar xԥstԥliklԥrlԥ ba÷lÕ ölüm ԥmsalÕ Avropa Birliyindԥ ԥhalinin hԥr 100.000 nԥfԥrinԥ 8,9 nԥfԥr, MDB ölkԥlԥri arasÕnda isԥ hԥr 100.000 nԥfԥrԥ 25,3 nԥfԥr ilԥ müqayisԥdԥ, Azԥrbaycanda ԥhalinin hԥr 100000 nԥfԥrinԥ 16,4 nԥfԥr tԥúkil edir (ÜST, 2011-ci il). Xԥlԥfli (2009-cu il) BakÕda ba÷Õrsaq paraziti xԥstԥliklԥrinin yayÕldÕ÷ÕnÕ müԥyyԥn etmiúdir. Askarid, trixuroz vԥ trixostronqlus müayinԥ olan insanlarÕn tԥxminԥn 19 %-indԥ aúkar olunmuúdur (N=424). Bir neçԥ nԥfԥr Taeniarhynchus saginatus xԥstԥliyinԥ yoluxmuúdur (ԥsasԥn, qadÕnlar, 0.9%). Sosial-iqtisadi amillԥr, adԥtԥn, ba÷Õrsaq parazitlԥrinin yayÕlmasÕna tԥsir göstԥrir. Qurd infeksiyalarÕ xüsusilԥ uúaqlarda anemiyanÕn yaranmasÕna vԥ qidalanmanÕn azalmasÕna sԥbԥb ola bilԥr. Bu araúdÕrma göstԥrmiúdir ki, hazÕrkÕ sosial-iqtisadi úԥrait BakÕda ba÷Õrsaq parazitlԥrinin artmasÕna sԥbԥb olmuúdur (Xԥlԥfli, 2009-cu il).
8.4.8.4 Cinsi yolla ötürülιn infeksiyalar (CYÖø) Azԥrbaycanda cinsi yolla ötürülԥn infeksiyalar (CYÖø) narahatlÕ÷Õ artÕrÕr. Qonokokko infeksiyasÕ vԥ sifilis ԥmsalÕ azalmÕúdÕr, lakin øøV infeksiyasÕ getdikcԥ artmaqdadÕr. QøÇS-in qarúÕsÕnÕn alÕnmasÕna dair ԥhalinin mԥlumatlÕlÕ÷Õ zԥifdir vԥ üçüncü tԥrԥflԥrdԥn götürülԥn donor qanlarÕ müvafiq qaydada yoxlanÕlmÕr.
øøV/QøÇS Son illԥrdԥ øøV epidemiyasÕnÕn dünyada ԥn sürԥtlԥ Avrasiya regionunda yayÕlÕr vԥ onun ԥsas törԥdicisi tԥhlükԥsiz qaydada iynԥvurma ilԥ ba÷lÕdÕr. Son onillik ԥrzindԥ keçmiú Sovet øttifaqÕnÕn regiona daxil olan ölkԥlԥrindԥ narkotik vasitԥlԥrdԥn istifadԥnin yayÕlmasÕ dünyada ԥn yüksԥk sԥviyyԥdԥ artmÕúdÕr (BMT-nin Ԥhali Fondu vԥ Dünya BankÕ, 2007-ci il). øøV-in yayÕlmasÕ üçün hԥbsxanalar ԥsas narahatlÕq do÷uran spesifik zonadÕr, hԥbsxana daxilindԥ vԥ xaricindԥ iynԥ vurmaqla narkotik vasitԥlԥrdԥn istifadԥ edԥn insanlarÕn geniú cinayԥt ԥmԥllԥrinԥ cԥlb olunurlar (Cozac vԥ Elliot, 2011-ci il). Azԥrbaycan, QazaxÕstan, QÕr÷ÕzÕstan vԥ ÖzbԥkistanÕn bir sÕra regionlarÕnda iynԥ ilԥ narkotik vasitԥlԥr vurduran úԥxslԥrin tԥxminԥn 30-40 %-i øøV xԥstԥliyinԥ yoluxmuúdur.
1996-cÕ ildԥ øøV/QøÇS-ԥ nԥzarԥt etmԥk üçün milli sԥylԥri yaratmaq mԥqsԥdilԥ “ønsanÕn immunçatÕúmazlÕ÷Õ virusunun törԥtdiyi xԥstԥliyin yayÕlmasÕnÕn qarúÕsÕnÕn alÕnmasÕ haqqÕnda” Qanun qԥbul olundu. Qanun dövlԥtin øøV/QøÇS-ԥ nԥzarԥt sahԥsindԥ cavabdehliklԥrini aúa÷ÕdakÕ qaydada tԥqdim edir:
Sosial-iqtisadi baza 8-35 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
x øøV/QøÇS-in yayÕlmasÕnÕn qarúÕsÕnÕn alÕnmasÕ üzrԥ milli proqramÕn qԥbul edilmԥsi vԥ hԥyata keçirilmԥsi; müalicԥ-profilaktika müԥssisԥlԥrindԥ qanÕn, qan komponentlԥrinin, digԥr bioloji mayelԥrin, orqanlarÕn vԥ toxumalarÕn köçürülmԥsi, elԥcԥ dԥ qanla ԥlaqԥdar müxtԥlif tibbi (o cümlԥdԥn cԥrrahi vԥ stomatoloji) müdaxilԥlԥr zamanÕ øøV-dԥn tԥhlükԥsizlik; x øøV/QøÇS-in profilaktikasÕna dair ԥhaliyԥ dol÷un mԥlumat verilmԥsi; x øøV infeksiyasÕnda tibbi müayinԥlԥrin mümkünlüyünԥ vԥ tԥhlükԥsizliyinԥ (müayinԥ olunan vԥ müayinԥ aparan úԥxslԥr üçün) ilkin vԥ ardÕcÕl mԥslԥhԥtlԥrin verilmԥsi; x Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn øøV/QøÇS-lԥ xԥstԥlԥnmiú vԥtԥndaúlarÕna müvafiq icra hakimiyyԥti orqanÕ tԥrԥfindԥn müԥyyԥn edilmiú qaydada ambulator vԥ stasionar úԥraitdԥ hԥr cür yardÕm göstԥrilmԥsi, onlarÕn dԥrmanla tԥmin olunmasÕ x AzadlÕqdan mԥhrum edilmԥ yerlԥrindԥ cԥza çԥkԥn øøV/QøÇS-lԥ xԥstԥlԥnmiú úԥxslԥrԥ hԥr cür pulsuz ixtisaslaúdÕrÕlmÕú vԥ xüsusi yardÕm göstԥrilmԥsi; x øøV/QøÇS-lԥ xԥstԥlԥnmiú ԥcnԥbilԥrԥ vԥ ya vԥtԥndaúlÕ÷Õ olmayan úԥxslԥrԥ müvafiq dövlԥt orqanlarÕ tԥrԥfindԥn müԥyyԥn edilmiú qaydada hԥr cür ixtisaslaúdÕrÕlmÕú vԥ xüsusi yardÕm göstԥrilmԥsi.
Müayinԥ qaydasÕ vaxt keçdikcԥ dԥyiúmiúdir vԥ bütün hamilԥ qadÕnlarÕn, hԥrbi ça÷ÕrÕúçÕlarÕn müayinԥ olunmasÕ geniú yayÕlmÕú hal olsa da, müayinԥ yalnÕz qan donorlarÕ üçün mԥcburidir. Bundan ԥlavԥ, Sԥhiyyԥ Nazirliyinin sԥhiyyԥ müԥssisԥlԥrinԥ verdiyi tԥlimatlarda tövsiyԥ edilir ki, bütün stasionar xԥstԥlԥrԥ øøV/QøÇS-ԥ qarúÕ könüllü müayinԥ tԥklif olunsun vԥ faktiki olaraq çox vaxt tam razÕlÕq olmadan kütlԥvi müayinԥ aparÕlÕr (ÜST, 2009-cu il). øøV/QøÇS proqramÕnÕn hԥyata keçirilmԥsi beynԥlxalq tԥúkilatlar, o cümlԥdԥn Dünya Fondu tԥrԥfindԥn dԥ dԥstԥklԥnmiúdir. Dünya Fondunun layihԥsi mԥlumatlandÕrma xarakterli tԥbli÷at kampaniyalarÕ, úpris mübadilԥ proqramlarÕ vԥ prezervativ paylanmasÕ yolu ilԥ, ԥsasԥn, iynԥdԥn istifadԥ edԥn narkomanlar, mԥhkumlar, fahiúԥlԥr, kiúilԥrlԥ cinsi ԥlaqԥdԥ olan kiúilԥr, emiqrantlar vԥ gԥnclԥr kimi yüksԥk risk daúÕyan qruplara yönԥldilir.
Cԥnubi Qafqaz ölkԥlԥri arasÕnda (Azԥrbaycan Gürcüstan vԥ Ermԥnistan,) øøV ԥn aúa÷Õ yayÕlan ölkԥlԥrdir (<0.3%; Kvitsinadze vԥ d., 2010-cu il). Lakin 2000 - 2008-ci illԥr arasÕnda regionda qeydԥ alÕnan øøV-ԥ yoluxma hallarÕndakÕ tԥxminԥn doqquz dԥfԥ artÕm (574-dԥn 5323 nԥfԥrԥ qԥdԥr) ciddi narahatlÕ÷a ԥsas verir. 1990-cÕ ildԥn bԥri Azԥrbaycanda øøV-lԥ yaúayan insanlarÕn sayÕ, ildԥ QøÇS-dԥn ölԥnlԥrin vԥ øøV-lԥ yoluxma hallarÕnÕn sayÕ ilԥ birlikdԥ artmaqdadÕr. øøV-QøÇS-lԥ yaúayan insanlarÕn ԥksԥriyyԥti diaqnoz qoyulan vaxt 25-49 yaúlarÕnda olub. Rԥsmi statistikaya görԥ, Cԥnubi QafqazdakÕ epidemiya kiúilԥr (Azԥrbaycanda 83,8%, Gürcüstanda 75%, Ermԥnistanda isԥ 73% olmaqla) vԥ ԥn çox risk olan ԥhali qrupu olmaqda qalÕr. ùԥrqi Avropada oldu÷u kimi, Gürcüstan vԥ Azԥrbaycanda infeksiyanÕn ötürülmԥsinin ԥn çox tԥsadüf edilԥn yolu iynԥ vurmaqla narkotikdԥn istifadԥdir (müvafiq olaraq 58,8% vԥ 64,2%), Ermԥnistanda isԥ son bir neçԥ il ԥrzindԥ xԥstԥliyin ötürülmԥsindԥ iynԥ vurmaqla narkotikdԥn istifadԥ öz yerini heteroseksualizmin yayÕlmasÕna vermiúdir (50,2%). Gürcüstanda vԥ Azԥrbaycanda qeydԥ alÕnan ikinci ötürülmԥ yolu qorunmayan heteroseksual fԥaliyyԥtdir (34,9% vԥ 23,4% müvafiq olaraq). Tibbi müdaxilԥ yolu ilԥ, anadan uúa÷a ötürülmԥ vԥ kiúilԥr arasÕnda cinsi ԥlaqԥ nԥticԥsindԥ ötürülmԥ nadir haldÕr, ԥsasԥn, regionun hԥr bir ölkԥsindԥ ümumi qeydԥ alÕnan ötürülmԥnin 3 %-dԥn dԥ azdÕr. UNAIDS tԥsdiq edir ki, yayÕlmanÕn göstԥricisi aúa÷Õ salÕnÕb vԥ regionda qeydԥ alÕnan øøV/QøÇS-lԥ yoluxma hallarÕ infeksiyanÕn faktiki yayÕlmasÕnÕ ԥks etdirmir. Hԥmçinin yerli yoluxma hallarÕna dair hesabat sistemindԥ bԥyan edilԥn øøV/QøÇS hallarÕnÕn ümumi sayÕ ilԥ sor÷ularda bԥyan edilԥn øøV yayÕlmasÕ arasÕnda ԥlavԥ fԥrqlԥr dԥ var (Ermԥnistan vԥ Azԥrbaycanda øNø-lԥrinԥ vԥ Gürcüstanda KKCԤ-dԥ geniú yayÕlma müúahidԥ olunub). Hesabatlarda belԥ aúa÷Õ göstԥricilԥr kontekstindԥ ԥhali vԥ icmalar arasÕnda aparÕlan øøV-ԥ dair sor÷ular øøV/QøÇS-in a÷ÕrlÕ÷ÕnÕ qiymԥtlԥndirmԥkdԥ ictimai sԥhiyyԥ xidmԥti üçün vԥziyyԥti ԥks etdirԥn sistemlԥ müqayisԥdԥ daha yaxúÕdÕr.
Sosial-iqtisadi baza 8-36 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.4.8.5 Vιrιm Vԥrԥm keçmiú Sovet øttifaqÕnda çox ciddi sԥhiyyԥ problemi olmuúdur vԥ øøV ilԥ birlikdԥ immun sistemi tԥhlükԥ qarúÕsÕnda qalan insanlar arasÕnda ölümün ԥsas sԥbԥbkarÕdÕr. Vԥrԥmin yayÕlmasÕ xüsusilԥ narkotik vasitԥlԥr vuran vԥ hԥbsxanada olan insanlar arasÕnda yüksԥkdir (Barrett vԥ d., 2008-ci il).
Azԥrbaycan, ÜST-nin tövsiyԥ etdiyi birbaúa müalicԥnin qÕsa kursu (DOTS) strategiyasÕna ԥsasԥn, milli “Vԥrԥmԥ nԥzarԥt proqramÕ”na malikdir, lakin vԥrԥmԥ qarúÕ xidmԥtlԥr yuxarÕdan aúa÷Õ (úaquli) idarԥetmԥ sistem ilԥ göstԥrilir, ixtisaslaúdÕrÕlmÕú müԥssisԥlԥrin ilkin tibbi yardÕma inteqrasiya olunmasÕ cüzi sԥviyyԥdԥdir. 2000-ci ildԥ qԥbul olunmuú “Vԥrԥmԥ qarúÕ mübarizԥ haqqÕnda” Qanun aúa÷ÕdakÕlarÕ müԥyyԥn edir:
x Vԥrԥm ԥleyhinԥ tԥxirԥsalÕnmaz yardÕm x Vԥrԥmlԥ ԥlaqԥdar ekspertizalarÕn aparÕlmasÕ x Sosial-mԥiúԥt yardÕmÕ, o cümlԥdԥn birinci növbԥdԥ vԥrԥmin yoluxucu formasÕna tutulmuú xԥstԥlԥrԥ tԥcrid olunmuú yaúayÕú sahԥlԥrinin verilmԥsi, vԥrԥmdԥn vԥ onun nԥticԥlԥrindԥn ԥziyyԥt çԥkԥn úԥxslԥrin iúlԥ tԥmin olunmasÕ; x Vԥrԥmin spesifik profilaktikasÕ, vԥrԥm ԥleyhinԥ dövlԥt tibb müԥssisԥlԥrindԥ, ambulatoriya, stasionar vԥ sanatoriya úԥraitindԥ konsultativ-diaqnostikaya, müalicԥ vԥ reabilitasiya yardÕmÕ; x AzadlÕqdan mԥhrumetmԥ yerlԥrindԥ cԥza çԥkԥn vԥrԥmlԥ xԥstԥlԥnmiú úԥxslԥrԥ ixtisaslaúdÕrÕlmÕú tibbi yardÕm göstԥrilmԥsi; x Vԥrԥm xԥstԥliyi ilԥ ԥlaqԥdar ԥlil olmuú úԥxslԥrԥ iú yeri ayÕran tԥúkilatlar üçün vergi güzԥútlԥrinin müԥyyԥn edilmԥsi.
Vԥrԥm ԥleyhinԥ dԥrman preparatlarÕ vԥrԥm üzrԥ ixtisaslaúdÕrÕlmÕú müԥssisԥlԥr tԥrԥfindԥn pulsuz verilir. Vԥrԥm ԥleyhinԥ dԥrmanlardan mԥqsԥdԥuy÷un olmayan úԥkildԥ istifadԥni azaltmaq mԥqsԥdilԥ (çoxlu dԥrmanlara qarúÕ müqavimԥt V-ÇDD-V ilԥ nԥticԥlԥnir), Sԥhiyyԥ Nazirliyi 2007-ci ildԥn bԥri vԥrԥm ԥleyhinԥ dԥrmanlarÕn apteklԥrdԥ açÕq satÕúÕna qada÷a qoymuúdur. Bununla belԥ, özԥl apteklԥrdԥ bu qada÷aya ciddi ԥmԥl olunmamasÕna dair ayrÕ- ayrÕ sübutlar var vԥ dԥrmanlar hԥlԥ dԥ bazarda azad úԥkildԥ satÕlÕr.
Azԥrbaycanda ÇDD-V yayÕlma sahԥsi tԥkcԥ 2010-cu ildԥ 93 yeni halÕn tԥsdiqi ilԥ ÜST-nin Avropa Regionunda ԥn yüksԥk göstԥrici olmuúdur (Cԥdvԥl 8-14). 2002 - 2007-ci illԥr arasÕnda ÇDD-V-nin 6 %-dԥn yuxarÕ yeni yayÕlan bütün ölkԥlԥr arasÕnda Azԥrbaycan 20 %- dԥn yuxarÕ yayÕlma faizi ilԥ ԥn yüksԥkdԥ durur. Azԥrbaycan, hԥmçinin, ԥvvԥl müalicԥ olunan hallarda çoxlu dԥrmana müqavimԥt göstԥrԥn vԥrԥmin yayÕlmasÕ ԥmsalÕna görԥ dԥ 30 %-dԥn yuxarÕ olmaqla 15 ölkԥ sÕrasÕndadÕr. V/øøV-nin bir-birinԥ yoluxmasÕna dair statistik mԥlumatlar mövcud deyil.
Cԥdvԥl 8-14: Vԥrԥm üzrԥ Göstԥricilԥr, 2010-cu il
SayÕ Ԥmsal A÷ÕrlÕq Dԥrԥcԥsi (Min) (hԥr 100 000 nԥfԥrԥ)
Ölüm ԥmsalÕ (øøV istisna olmaqla HIV) 0,94 (0,61-1,4) 10 (6,6-15)
YayÕlma ԥmsalÕ (øøV daxil olmaqla) 15 (6,3-26) 166 (69-279)
YayÕlma sahԥsi (o cümlԥdԥn øøV) 10 (8,3-12) 100 (90-131)
Sosial-iqtisadi baza 8-37 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
SayÕ Ԥmsal A÷ÕrlÕq Dԥrԥcԥsi (Min) (hԥr 100 000 nԥfԥrԥ)
0,14 YayÕlma sahԥsi (øøV müsbԥt) 1,5 (0,8-2,4) (0,074-0,22)
ÇDD-V mԥlumat verilԥn hallar Yeni Tԥkrar müalicԥ Cԥmi 2010-cu il
ÇDD-V üzrԥ tԥhlil olunan hallar 801 960 1761
Mԥlumat verilԥn ÇDD-V üzrԥ tԥhlil 15 48 21 olunanlar (%)
ÇDD-V-nin tԥsdiq olunan hallarÕ 93 459 552
ÇDD-V üzrԥ müalicԥyԥ baúlayan 286 xԥstԥlԥr
V/øøV bir-birinԥ yoluxma 2010-cu il
Vԥrԥm üzrԥ analiz olunan øøV pozitiv 785 insanlar
Stasionar müalicԥ göstԥrilԥn øøV pozitiv 62 insanlar
Mԥnbԥ: ÜST (2011-ci il)
Azԥrbaycanda 2006-cÕ ildԥ aparÕlmÕú Demoqrafiya vԥ Sԥhiyyԥ Sor÷usuna (DSS) ԥsasԥn, xԥstԥliyin ötürülmԥ qaydalarÕna dair düzgün mԥlumatlÕlÕq (öskürmԥ ilԥ hava vasitԥsilԥ) qadÕnlar arasÕnda yaú, tԥhsil vԥ sa÷lamlÕq vԥziyyԥti indeksinԥ görԥ artmÕúdÕr (Azԥrbaycan RespublikasÕ Dövlԥt Statistika Komitԥsi vԥ Macro International, 2008-ci il). Xԥstԥliyin ötürülmԥ yollarÕnÕ úԥhԥr sakinlԥri kԥnd sakinlԥrindԥn daha yaxúÕ müԥyyԥn edԥ bilir, bununla belԥ, vԥrԥmin yayÕlma yollarÕnÕ düzgün baúa düúmԥmԥk úԥhԥrdԥ vԥ kԥndlԥrdԥ yaúayan qadÕnlar arasÕnda bԥrabԥr úԥkildԥ bölünür (bir neçԥ istisna olmaqla). Kԥndlԥrdԥ yaúayan kasÕb vԥ az tԥhsilli kiúilԥr ilԥ müqayisԥdԥ úԥhԥrdԥ yaúayan kiúilԥr, daha yaxúÕ tԥhsil almÕú kiúilԥr vԥ zԥngin ailԥlԥrdԥ yaúayan kiúilԥrin böyük qismi xԥstԥliyin ötürülmԥsi yollarÕ barԥdԥ düzgün mԥlumata malikdirlԥr. Bununla belԥ, úԥhԥrdԥ yaúayan kiúilԥrin, daha yaxúÕ tԥhsil almÕú kiúilԥrin vԥ zԥngin ailԥlԥrdԥ yaúayan kiúilԥrin dԥ xԥstԥliyin ötürülmԥsi yollarÕnÕ baúa düúmԥk sԥviyyԥsinin göstԥricisi aúa÷Õ olmuúdur.
8.4.9 ønfeksiya YayÕcÕlarÕnÕn Törԥtdiyi Xԥstԥliklԥr (øYTX)
8.4.9.1 Malyariya 1991-ci ildԥ keçmiú Sovet øttifaqÕnÕn da÷ÕlmasÕndan sonra, malyariyaya qarúÕ mübarizԥ tԥdbirlԥri dayandÕrÕldÕ vԥ AzԥrbaycanÕn Da÷lÕq Qaraba÷ regionundakÕ münaqiúԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan zonalardan ԥhalinin kütlԥvi qaçqÕn düúmԥsi ilԥ birlikdԥ bu fakt malyariya infeksiyasÕnÕn yayÕlmasÕnda böyük artÕm ilԥ nԥticԥlԥndi. 1996-cÕ ildԥ Azԥrbaycanda qeydԥ alÕnan malyariyaya yoluxma hallarÕnÕn sayÕ 13135 nԥfԥrԥ çatmÕúdÕ. 1998-ci ilԥ qԥdԥr hökumԥt beynԥlxalq tԥrԥfdaúlarÕn dԥstԥyi ilԥ yeni nԥzarԥt proqramÕ hazÕrladÕ. Nԥticԥdԥ, malyariyaya yoluxma hallarÕnÕn sayÕ kԥskin úԥkildԥ azalmÕúdÕr: 2007-ci ildԥ cԥmi 110
Sosial-iqtisadi baza 8-38 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
yoluxma halÕ, 2010-cu ildԥ isԥ 50 yoluxma halÕ rԥsmԥn qeydԥ alÕnmÕúdÕr. ønfeksiyanÕn yayÕlmasÕnÕn hazÕrda aúa÷Õ olmasÕna baxmayaraq, ölkԥ ԥrazisinin 80%-i bu xԥstԥliyԥ qarúÕ hԥssasdÕr vԥ hazÕrda AzԥrbaycanÕn 23 rayonunda infeksiyanÕn fԥal oldu÷u bildirilir (ÜST, 2009-cu il). ùԥkil 8-13-dԥ 2010-cu ildԥ tԥsdiq olunan malyariya ilԥ yoluxma hallarÕnÕn bölgüsünü göstԥrir.
Gürcüstan
Ermԥnistan Xԥzԥr dԥnizi
øran øslam RespublikasÕ Mԥlumat çatÕúmazlÕ÷Õ
Tԥsdiqlԥnmiú malyariya hallarÕnÕn yayÕlmasÕ (ԥhalinin hԥr 1000 nԥfԥri üzrԥ) ùԥkil 8-13: Malyariya Xԥstԥliyinԥ Yoluxma HallarÕnÕn Bölgüsü, 2010-cu il Mԥnbԥ: ÜST (2011b)
2005-ci ilin dekabr ayÕnda Azԥrbaycan ÜST-nin Avropa Regionunda malyariya ԥleyhinԥ mübarizԥdԥn onun lԥ÷v olunmasÕna keçmԥk üçün Daúkԥnd Bԥyannamԥsini imzalamÕúdÕr (ÜST, 2005-ci il). 2008-ci ildԥ Sԥhiyyԥ Nazirliyi MalyariyanÕn Lԥ÷v OlunmasÕna dair Milli StrategiyanÕ vԥ 2008-2013-cü il üzrԥ Tԥdbirlԥr PlanÕnÕ qԥbul etmiúdir, Tԥdbirlԥr planÕnÕn qarúÕsÕnda duran mԥqsԥd 2013-cü ilԥ kimi malyariyanÕ köklü úԥkildԥ lԥ÷v etmԥkdir. 2010-cu ildԥ ümumi ԥhalinin 1%-i aktiv infeksiya oca÷Õ zonasÕnda yaúayÕrdÕ (N=30; Cԥdvԥl 8-15). MalyariyanÕn ötürülmԥsinin yüksԥk risk dövrü iyun-oktyabr aylarÕdÕr.
Cԥdvԥl 8-15: Malyariya Ilԥ Ba÷lÕ Ölkԥ Üzrԥ Göstԥricilԥr
Malyariya ilԥ Ba÷lÕ Ölkԥ Üzrԥ Göstԥricilԥr 2010-cu il % Fԥal ocaqlarÕn sayÕ 30 Fԥal ocaqlarda yaúayan insanlarÕn sayÕ 691.000 0,01 Malyariya olmayan ԥrazilԥrdԥ yaúayan insanlarÕn sayÕ 9.120.000 0,99 Cԥmi 9.189.100 Mԥnbԥ: ÜST (2011b)
8.4.9.2 Leyúmanioz Leyúmanioz Azԥrbaycanda endemik xԥstԥlikdir. Dԥri leyúmaniozuna 1300 metr yüksԥklikdԥn aúa÷Õda yerlԥúԥn ocaqlarda rast gԥlinir. Daxili orqanlarÕn leyúmaniozu Qara dԥnizin cԥnub-úԥrq sahillԥri, Xԥzԥr dԥnizinin cԥnub-úԥrq vԥ cԥnub-qԥrb sahillԥri boyu
Sosial-iqtisadi baza 8-39 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ԥrazilԥri, Gürcüstan vԥ AzԥrbaycanÕn sԥrhԥd zonalarÕnÕ ԥhatԥ edir. Son mԥlumatlarÕn yerini müԥyyԥn etmԥk olmur, lakin 1987-1988-ci illԥrdԥ AzԥrbaycanÕn Göyçay rayonunda 60-dan çox dԥri leyúmaniozunun qԥfil baú qaldÕrmasÕ halÕ qeydԥ alÕnmÕúdÕr (Hԥsԥnzadԥ vԥ d., 1990- cÕ il). Xԥstԥlik bütün yaú qruplarÕna tԥsir edԥrԥk yalnÕz kԥnd zonalarÕnda qeydԥ alÕnmÕúdÕr. Xԥstԥliyin klinik tԥsviri “L.tropica“nÕn törԥtdiyi antropogen dԥri leyúmaniozundan nԥzԥrԥçarpacaq úԥkildԥ fԥrqli, lakin cԥnubi Fransada yayÕlan “L.infantum”un törԥtdiyi dԥri xüsusiyyԥtlԥrinԥ oxúar olmuúdur. Göyçayda tԥcrid olunan növün izoferment analizi nԥticԥsindԥ müԥyyԥn edilmiúdir ki, xԥstԥlik törԥdicisi “Leishmania donovani sensu lato” olmuúdur. Göyçay rayonunda doqquz a÷caqanad növü tԥcrid edilmiúdir.
8.4.10 Zoonoz 1991-ci ildԥ Sovet øttifaqÕ da÷ÕldÕqdan sonra, keçmiú sovet ölkԥlԥrindԥ aqrar sektor hԥddindԥn artÕq aúa÷Õ sԥviyyԥyԥ düúdü vԥ baytarlÕq sahԥsindԥ tԥlim vԥ tԥhsil fԥaliyyԥti dayandÕrdÕ.
8.4.10.1 Exinokok Sistit exinokok (SE) ÜST-nin ùԥrqi AralÕq dԥnizi regionunda endemik xԥstԥlikdir, lakin insanlarda bu xԥstԥliyԥ dair mԥlumatlar øran istisna olmaqla, fraqment úԥklindԥdir. ønsanda alveolyar exinokok (AE) Azԥrbaycanda endemikdir. Çobanov vԥ d. müԥyyԥn etmiúdir ki, (1992-ci il) bu xԥstԥliyin ötürülmԥ riski Kiçik QafqazÕn da÷lÕq rayonlarÕnda çox yüksԥkdir. BakÕda 2008-ci ilԥ qԥdԥr son 15 il müddԥtindԥ 484 yoluxma halÕ cԥrrahi yolla müalicԥ olunmuúdur. Nadir hal olsa da, Azԥrbaycanda exnokok xԥstԥliyinԥ tutulmuú 19 yaúlÕ xԥstԥ o÷lan növbԥti yoxlama müayinԥsi zamanÕ ürԥk úiúi diaqnozu ilԥ xԥstԥxanaya yatÕrÕlmÕúdÕ (Küçükarslan vԥ d., 2005-ci il).
8.4.10.2 Quú qripi Bölmԥ 8.4.4-dԥ qeyd olundu÷u kimi, Azԥrbaycan 2006-cÕ ildԥ quú qripinin tԥhlükԥli H5N1 növünün tԥsirinԥ mԥruz qalan ölkԥlԥrdԥn biri olmuúdur vԥ bunun köçԥri quúlarÕn miqrasiyasÕ ilԥ baú verdiyi bildirilmiúdir. ÜST-nin mԥlumatÕna görԥ, yeddi infeksiya tԥsdiq olunub vԥ onlardan beúi ölümlԥ nԥticԥlԥnib.
8.4.10.3 Dabaq xιstιliyi Dabaq xԥstԥliyi bir çox ölkԥlԥrdԥ, o cümlԥdԥn Azԥrbaycanda cütdÕrnaqlÕ ev heyvanlarÕnda mühüm baytarlÕq problemi olaraq qalÕr. 1992-1999-cu illԥr arasÕnda Cԥnubi Qafqaz ölkԥlԥrindԥ (Gürcüstan, Ermԥnistan vԥ Azԥrbaycanda) dabaq xԥstԥliyinin 115 dԥfԥ baú qaldÕrmasÕ qeydԥ alÕnmÕú, bu fakt AvropanÕn qonúu ölkԥlԥrindԥ, xüsusilԥ dԥ Rusiyada narahatlÕq yaratmÕúdÕr (Moutou vԥ d., 2001-ci il). Ölkԥdԥ rԥsmi baytarlÕq úԥbԥkԥsi yaxúÕ qurulub vԥ dövlԥt baytarlÕq xidmԥtinin dabaq xԥstԥliyinԥ qarúÕ mübarizԥ üzrԥ klinik vԥ praktik tԥcrübԥsi var. Lakin diaqnoz imkanlarÕ mԥhduddur vԥ sahԥ baytarlarÕ ilԥ regional vԥ ya yerli laboratoriyalar arasÕnda ԥlaqԥ mürԥkkԥbdir. Xԥstԥliyin baú qaldÕrmasÕ zamanÕ diaqnoz imkanlarÕ yalnÕz xԥstԥlik klinik olaraq úübhԥ do÷urduqda mümkün olmasÕna baxmayaraq, RusiyanÕn Vladimir úԥhԥrindԥki OøE-Regional Dabaq Xԥstԥliyini Yoxlama LaboratoriyasÕna genetik xüsusiyyԥtinԥ görԥ göndԥrilԥn nümunԥlԥr kifayԥt qԥdԥr olmamÕú, epidemioloji müayinԥlԥr isԥ tam aparÕlmamÕúdÕ (Moutou vԥ d., 2001-ci il).
Virusun ԥtraf mühitdԥ sa÷ qalma imkanÕ ԥtraf mühitdԥki rütubԥtdԥn asÕlÕdÕr, çünki virus qurumaya hԥssasdÕr. Xԥstԥ vԥ xԥstԥliyԥ yoluxmuú heyvanlar Gürcüstan, Ermԥnistan vԥ Azԥrbaycanda kԥsilmԥdiyi, ԥksinԥ, iyirmi bir gün müddԥtinԥ tԥcrid olundu÷u üçün xԥstԥliyin simptomsuz klinik daúÕyÕcÕlarÕnÕn xԥstԥliyi daha da yayaraq yenidԥn mal-qaranÕn içinԥ buraxÕlmasÕ çox tԥhlükԥlidir.
8.4.10.4 Taun ιleyhinι sistem Sovet øttifaqÕnÕn da÷ÕlmasÕndan sonra, AzԥrbaycanÕn Taun Ԥleyhinԥ sistemi yenidԥn tԥúkil edildi vԥ bu sistem 2004-cü ildԥ doqquz müԥssisԥdԥn ibarԥt idi. Hԥmin müԥssisԥlԥrԥ S.ømamԥliyev adÕna Respublika Taun Ԥleyhinԥ Stansiya (AzԥrbaycanÕn keçmiú Taun Ԥleyhinԥ mԥrkԥzi stansiyasÕ); ømiúli, Culfa, Xaçmaz, Lԥnkԥran, Mingԥçevir vԥ ùԥmkirdԥ
Sosial-iqtisadi baza 8-40 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Taun Ԥleyhinԥ altÕ sahԥ stansiyasÕ; vԥ Türkan (Abúeron yarÕmadasÕ) vԥ Ceyrançöldԥ (A÷stafa rayonu, Gürcüstan ilԥ sԥrhԥdԥ yaxÕn) iki mövsümi taun ԥleyhinԥ laboratoriya daxildir.
Taun Ԥleyhinԥ Stansiya AzԥrbaycanÕn sԥhiyyԥ sistemindԥ getdikcԥ daha mühüm rol oynamÕúdÕr, bu qurum digԥr tԥúkilatlarÕ, onlarÕn iúçilԥri ilԥ birlikdԥ struktur elementlԥrini özündԥ birlԥúdirir. 1992-ci ildԥ Respublika Taun Ԥleyhinԥ Stansiya bütün karantin vԥ taundan baúqa xüsusilԥ tԥhlükԥli yoluxucu xԥstԥliklԥr, o cümlԥdԥn tülyaremiya, Sibir xorasÕ, brusellyoz vԥ quduzluq kimi xԥstԥliklԥr ilԥ ba÷lÕ Respublika SES-nin epidemioloji nԥzarԥt funksiyalarÕnÕ öz üzԥrinԥ götürmüúdür. Ԥlavԥ olaraq, AzԥrbaycanÕn Taun Ԥleyhinԥ sisteminԥ hemorragik vԥ sarÕ qÕzdÕrma xԥstԥliyinin qarúÕsÕnÕ almaq üçün epidemioloji tԥdbirlԥrin görülmԥsi tapúÕrÕlmÕúdÕr. 1998-ci ildԥ Respublika Taun Ԥleyhinԥ Stansiya ԥsasԥn bakterioloji, immunoloji vԥ viruslarÕn araúdÕrÕlmasÕ sahԥsindԥ ixtisaslaúdÕrÕlmÕú SES sisteminin laboratoriya komponentlԥrini birlԥúdirdi. 2004-cü il mԥlumatlarÕna görԥ, Respublika Taun Ԥleyhinԥ StansiyanÕn tԥúkilati strukturu üç ԥsas bölmԥdԥn ibarԥt idi: laboratoriya úöbԥsi, epidemioloji úöbԥ vԥ zooparazitoloji úöbԥ (Ouagrham-Gormley vԥ d., 2008-ci il). AzԥrbaycanÕn Taun Ԥleyhinԥ sistemi peúԥ fԥaliyyԥtlԥrinԥ vԥ ya yaúayÕú yerlԥrinԥ görԥ tԥhlükԥli yoluxucu xԥstԥliklԥrԥ tutulma riskindԥ olan müԥyyԥn qrup insanlara mԥhdud vaksinasiya aparÕr.
AzԥrbaycanÕn Taun Ԥleyhinԥ mübarizԥ sahԥsindԥ çalÕúan mütԥxԥssislԥri belԥ hesab edirlԥr ki, taun 86500km2 olan Azԥrbaycan ԥrazisinin 30000km2 ԥrazisindԥ (yaxud tԥxminԥn 35%- dԥ) endemikdir. HazÕrda Azԥrbaycanda üç tԥbii taun oca÷Õ mԥlumdur: Cԥnubi QafqazÕn da÷ԥtԥyi düzԥnliklԥri, Cԥnubi QafqazÕn da÷lÕq ԥrazisi vԥ NaxçÕvan. Bunlardan ԥn böyüyü vԥ epidemioloji cԥhԥtdԥn ԥn fԥalÕ da÷ԥtԥyi düzԥnliklԥrdir, bu ԥrazi Abúeron yarÕmadasÕndan Gürcüstan ilԥ sԥrhԥdԥ qԥdԥr uzanÕr. Cԥnubi QafqazÕn da÷lÕq mԥrkԥzlԥri mԥrkԥzi AzԥrbaycanÕn da÷lÕq hissԥlԥrini ԥhatԥ edir. NaxçÕvan oca÷Õ isԥ øran ilԥ sԥrhԥd yaradan Araz çayÕ boyunca ԥhalisi azԥrbaycanlÕlardan ibarԥt olan NaxçÕvan Muxtar RespublikasÕnÕn ԥrazisindԥ yerlԥúir. AzԥrbaycanÕn düzԥnlik ԥrazilԥrindԥ øersinii pestitlԥri üçün ԥsas tԥbii orqanizm qÕrmÕzÕquyruq qum siçanÕdÕr. Alimlԥr müԥyyԥn etmiúdir ki, Cԥnubi QafqazÕn da÷ԥtԥyi düzԥnlik yamaclarÕnda tԥcrid olunmuú Y.pestitinin növlԥri Cԥnubi QafqazÕn Da÷lÕq mԥrkԥzlԥrindԥ tԥcrid olunanlardan daha tԥhlükԥlidir.
Keçmiú Sovet øttifaqÕnÕn da÷ÕlmasÕndan sonra, AzԥrbaycanÕn taun ԥleyhinԥ sistemi dövlԥt tԥrԥfindԥn maliyyԥ ayrÕlmadÕ÷Õna görԥ tԥbii taun ocaqlarÕnÕn epidemioloji müúahidԥsi xeyli azalmÕúdÕr. Respublika Taun Ԥleyhinԥ StansiyanÕn rԥhbԥrliyinin rԥyinԥ görԥ, 2004-cü ildԥ AzԥrbaycanÕn Taun Ԥleyhinԥ sistemi taun üçün endemik ԥrazilԥrin yalnÕz 20-30 %-indԥ epizodik müúahidԥ apara bilmiúdir. Mövsümi laboratoriyalar yararsÕz hala düúmüúdü vԥ onlarÕn tԥmir olunmasÕ lazÕm gԥlirdi. 2003-cü ildԥ BP úirkԥti vԥ Azԥrbaycan taun ԥleyhinԥ sistemi arasÕnda imzalanmÕú müqavilԥ ilԥ mԥhdud epizootik müúahidԥlԥrin aparÕlmasÕ mümkün olmuúdur. Sahԥ araúdÕrmalarÕ zamanÕ AzԥrbaycanÕn taun ԥleyhinԥ mütԥxԥssislԥri 1495-dԥn çox gԥmirici vԥ 8376-dan çox birԥ müayinԥ etmiú, lakin heç bir Y.pestit mikrobuna rast gԥlmԥmiúdir. 2005-ci ildԥ Respublika Taun Ԥleyhinԥ Stansiya BP úirkԥti ilԥ müqavilԥ imzalayaraq BTC boru kԥmԥri boyunca yerlԥúԥn tԥbii taun ocaqlarÕnÕn müntԥzԥm epizootik monitorinqinin aparÕlmasÕnÕ tԥmin etmiúdir (Ouagrham-Gormley vԥ d., 2008-ci il).
8.4.11 Qeyri-Yoluxucu Xԥstԥliklԥr (QYX) Qeyri-yoluxucu úԥraitlԥr baúlÕca ölüm sԥbԥblԥridir, ԥsasԥn dԥ hԥyat tԥrzi amillԥri, xüsusilԥ dԥ tütün vԥ spirtli içkilԥrdԥn istifadԥsinԥ görԥ. DünyanÕn ԥksԥr ölkԥlԥrindԥ oldu÷u kimi, Azԥrbaycanda da ölümün baúlÕca sԥbԥbi ürԥk-damar xԥstԥliklԥridir (ùԥkil 8-14). ùԥkԥr xԥstԥliyi dԥ mühüm yer tutur, lakin onun yayÕlmasÕ ilԥ ba÷lÕ statistika aydÕn deyil. Az qidalanma uúaqlarda ciddi problemdir, xüsusilԥ dԥ kԥnd ԥrazilԥrindԥ. Belԥ hesab olunur ki, bütün ölüm hallarÕnÕn 85 %-nԥ QYX-lԥr sԥbԥb olur.
Sosial-iqtisadi baza 8-41 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ÜrԥkͲdamarxԥstԥliklԥri 55%
Xԥrçԥng13%
Digԥryoluxmayan xԥstԥliklԥr12%
Yoluxucu,ana,perinatalvԥ qidalanmailԥbaŒlŦhallar 11% Respiratorxԥstԥliklԥr3%
Diabetes 2%
ùԥkil 8-14: Ölüm hallarÕnin Nisbԥti (Cԥmi Ölümlԥrin %-i, Bütün Yaúlar Üzrԥ), 2008-ci il Mԥnbԥ: ÜST
8.4.11.1 QYX üzrι davranÕúla ba÷lÕ risk amillιri 2011-ci ilin fevral vԥ aprel aylarÕ arasÕnda Sԥhiyyԥ Nazirliyi Azԥrbaycanda QYX-in yayÕlmasÕnÕ vԥ risk amillԥrini yoxlamaq üçün “Azԥrbaycanda xroniki qeyri-yoluxucu xԥstԥliklԥrin ölkԥ üzrԥ sor÷usu”nu (XQYXÖS) apardÕ. Sor÷u ÜST-nin qeyri-yoluxucu xԥstԥliklԥrin mԥrhԥlԥli sor÷u metodologiyasÕndan istifadԥ etmԥklԥ ölkԥ üzrԥ ilk çarpaz araúdÕrma idi. Sor÷uda 83,3% cavab ԥmsalÕ ilԥ 200 yaúlÕ úԥxs iútirak etmiúdir (Sԥhiyyԥ Nazirliyi, 2011-ci il). Sor÷u aúkar etmiúdir ki, rԥyi soruúulan respondentlԥrin 52,5 %-nin qeyri-yoluxucu xԥstԥliklԥrԥ tutulmasÕnda bir vԥ ya iki qԥdԥr risk faktoru, 39,91 %-nin isԥ üç vԥ daha çox risk faktoru olmuúdur. Üç vԥ ya daha çox risk faktoru olan respondentlԥrin nisbԥti kiúilԥrdԥ qadÕnlardan daha yüksԥk idi.
Tütündԥn istifadԥ Siqaret çԥkmԥk ürԥk-damar xԥstԥliklԥrinin mԥlum risk amilidir, bu vԥrdiú a÷ ciyԥr xԥrçԥngi vԥ digԥr xԥrçԥng xԥstԥliyi növlԥrini törԥdir vԥ pnevmaniya, emfizema vԥ xronik bronxitin a÷ÕrlaúmasÕna úԥrait yaradÕr. Siqaret çԥkԥnlԥrin ԥtrafdakÕlara tԥsiri uúaqlarÕn böyümԥsindԥ özünü göstԥrԥ vԥ uúaq xԥstԥliklԥri törԥdԥ bilԥr, xüsusilԥ dԥ tԥnԥffüs yolu xԥstԥliklԥri. ÜST-yԥ görԥ, 1990-cÕ illԥrin ԥvvԥllԥrindԥ Azԥrbaycanda orta yaúlÕ kiúilԥr arasÕnda bütün ölümlԥrin 20%-ԥ qԥdԥri tütündԥn istifadԥyԥ aid edilԥ bilԥr (Peto vԥ d., 1994-cü il).
XQYXÖS-yԥ ԥsasԥn, siqaret çԥkmԥk vԥrdiúinin yayÕlmasÕ 22,9%, ümumilikdԥ gündԥlik siqaret çԥkmԥk isԥ 21,3% tԥúkil edib (Sԥhiyyԥ Nazirliyi, 2011-ci il). YayÕlma ԥmsalÕ kiúilԥrdԥ qadÕnlardan 100 dԥfԥdԥn dԥ çox olub. Gündԥlik siqaret çԥkmԥk vԥrdiúlԥri siqaret çԥkԥnlԥr arasÕnda qiymԥtlԥndirilib vԥ onlardan gündԥlik siqaret çԥkib-çԥkmԥdiklԥri soruúulub. Ümumilikdԥ, kiúilԥrin 46,1 %-i gündԥlik siqaret çԥkdiklԥrini, 3,4 %-i isԥ gündԥlik siqaret çԥkmԥdiklԥrini bildiriblԥr. Gündԥlik siqaret çԥkmԥnin yayÕlmasÕ göstԥricisi 35-44 yaúlar arasÕnda (58,3%) ԥn yüksԥk idi. Nԥticԥlԥr göstԥrdi ki, hazÕrda siqaret çԥkԥnlԥrin 93,1 %-i (452 nԥfԥrdԥn 421-i) gündԥlik çԥkԥnlԥrdir.
Gündԥlik siqaret çԥkԥnlԥrin ԥsas baúlama yaúÕ tԥxminԥn 19 yaúdÕr. Bundan baúqa, ԥtrafdakÕlarÕn tütün tüstüsünԥ mԥruz qalmasÕ, yaxud evdԥ, ictimai yerlԥrdԥ vԥ/ya iú yerindԥ passiv siqaret çԥkmԥ hallarÕ qadÕnlarla müqayisԥdԥ kiúilԥr tԥrԥfindԥn daha çox rast gԥlinԥn hadisԥdir, respondentlԥrin 59,6 %-i bunu tԥsdiqlԥmiúdir.
Sosial-iqtisadi baza 8-42 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Spirtli içkilԥrin qԥbul edilmԥsi Spirtli içkilԥrdԥn sui-istifadԥ hallarÕnÕn sa÷lamlÕ÷a kԥskin tԥsirlԥri nԥticԥsindԥ ürԥk-damar xԥstԥliklԥrinin artmasÕ vԥ insan ömrünün qÕsalmasÕ nԥzԥrԥ alÕnmaqla bu problem ùԥrqi Avropa regionunda ԥn ciddi mԥsԥlԥlԥr sÕrasÕnda durur. (Azԥrbaycan RespublikasÕ Dövlԥt Statistika Komitԥsi vԥ Macro International, 2008-ci il).
XQYXÖS-nin nԥticԥlԥri (2011-ci il) göstԥrmiúdir ki, bütün respondentlԥrin 14,3 %-i son 30 gün ԥrzindԥ 9,3 %-i isԥ son 12 ay ԥrzindԥ alkoqollu içki içib. HazÕrda (son 30 gün ԥrzindԥ) vԥ keçmiúdԥ içki içԥnlԥrin nisbԥti kiúi respondentlԥr arasÕnda qadÕn respondentlԥrdԥn nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ yüksԥk olmuúdur (müvafiq olaraq kiúilԥr arasÕnda 29% vԥ 18,4%; qadÕnlar arasÕnda isԥ 1,9% vԥ 1,7%). Bütün respondentlԥrin tԥxminԥn 34 %-i hԥyatlarÕ boyu spirtli içki içdiklԥrini, qalan 66 %-i isԥ ömürlԥri boyu içki içmԥdiklԥrin bildirmiúdir. øçki içmԥyԥnlԥrin nisbԥti qadÕnlar arasÕnda kiúilԥrdԥn xeyli yüksԥk olmuúdur (müvafiq olaraq 90,2% vԥ 36,5%).
Meyvԥ vԥ tԥrԥvԥz istehlakÕ XQYXÖS-yԥ ԥsasԥn (2011-ci il), meyvԥ vԥ ya tԥrԥvԥz istehlakÕ, ԥsasԥn, aúa÷Õ olub, respondentlԥrin ԥksԥriyyԥti (78,8%) yaú qruplarÕ vԥ cinsindԥ heç bir fԥrq olmadan gündԥ beú porsiyadan da az meyvԥ vԥ ya tԥrԥvԥzdԥn istifadԥ etdiklԥrini bildirmiúdir. Daha gԥnc yaú qruplarÕ yaúlÕ qruplardan bir qԥdԥr daha çox meyvԥ vԥ ya tԥrԥvԥzlԥrdԥn istifadԥ etmԥyԥ meylli olub. Meyvԥ vԥ tԥrԥvԥzlԥrin aúa÷Õ istehlakÕndan ԥlavԥ, ԥhalinin ԥksԥriyyԥti yemԥk biúirilmԥsindԥ sa÷lam olmayan qida rejiminԥ úԥrait yaradan ya÷ vԥ ԥridilmiú ya÷ kimi doymuú ya÷lardan istifadԥ edir.
AzԥrbaycanÕn kԥnd tԥsԥrrüfatÕ üçün ԥlveriúli mülayim iqlimi var. Yerlԥrdԥ istehsal olunan vԥ idxal olunan tԥzԥ meyvԥ vԥ tԥrԥvԥzlԥrin istehlakÕ bütün il boyu mümkündür. Lakin yay-payÕz mԥhsul yÕ÷ÕmÕ mövsümü ilԥ qÕú-yaz qeyri-mԥhsul yÕ÷ÕmÕ dövründԥ qiymԥtlԥr arasÕnda böyük fԥrq olur. Qiymԥtlԥrin mövsümԥ uy÷unlu÷u meyvԥ vԥ tԥrԥvԥzlԥrin istehlak sԥviyyԥsinԥ tԥsir edir ki, respondentlԥrin az meyvԥ-tԥrԥvԥz istehlak etdiklԥrini bildirmԥlԥri bununla izah oluna bilԥr, çünki sor÷u qÕú-yaz mövsümündԥ aparÕlmÕúdÕ.
Fiziki fԥaliyyԥt Ԥldԥ olan mԥlumatlara görԥ, bütün respondentlԥrin 44,1 %-i yüksԥk sԥviyyԥdԥ fԥaliyyԥtlԥrԥ cԥlb olunmuúdur vԥ fiziki fԥaliyyԥtԥ sԥrf olunan vaxtÕn miqdarÕ orta hesabla gündԥ üç saat olmuúdur (Sԥhiyyԥ Nazirliyi, 2011-ci il). Kiúilԥr vԥ gԥnc respondentlԥr qadÕn vԥ yaúlÕ respondentlԥrdԥn fiziki cԥhԥtdԥn daha fԥal olub. QadÕnlarÕn xeyli yüksԥk nisbԥti nԥqliyyatla ba÷lÕ olmayan (piyada gԥzmԥ vԥ ya velosiped sürmԥ) fԥaliyyԥtԥ aiddir (müvafiq olaraq 28,0% vԥ 14,7%), bu isԥ qadÕnlarÕn mԥú÷ulluq sԥviyyԥsinin aúa÷Õ olmasÕ ilԥ izah oluna bilԥr: qadÕnlarÕn ԥksԥriyyԥtinin iúlԥmԥmԥsi onlarÕn iúԥ vԥ evԥ (yaxud mԥktԥbԥ) gedib-gԥlmԥk ehtiyacÕnÕ azaldÕr. Respondentlԥrin demԥk olar ki, yarÕsÕ, o cümlԥdԥn ԥn gԥnc yaú qrupuna aid olanlar sa÷lamlÕq-bԥrpa fԥaliyyԥtlԥri ilԥ mԥú÷ul olmayÕb. Bu nԥticԥlԥr yaúlÕ ԥhalini idman vԥ digԥr asudԥ vaxt fԥaliyyԥtlԥrinԥ cԥlb etmԥk üçün imkanlarÕn artÕrÕlmasÕna ehtiyac oldu÷unu ԥks etdirir.
ArtÕq çԥki ArtÕq bԥdԥn çԥkisi vԥ piylԥnmԥ bir sÕra tibbi vԥziyyԥtlԥrin, o cümlԥdԥn úԥkԥr, ürԥk xԥstԥliklԥri vԥ insultun risk faktorlarÕdÕr. Ümumilikdԥ respondentlԥrin bԥdԥn çԥkisi indeksi (BÇø) orta hesabla 27,1 olmuúdur, artÕq çԥki 37,2%, piylԥnmԥ isԥ 25% tԥúkil etmiúdir (XQYXÖS, 2011- ci il). Piylԥnmԥdԥn ԥziyyԥt çԥkԥn respondentlԥrin nisbԥti qadÕnlar arasÕnda kiúilԥrdԥn xeyli yüksԥk idi (qadÕnlar arasÕnda 30,7%, kiúilԥr arasÕnda 18,4%). Respondentlԥrin iki ԥn gԥnc yaú qrupunun (18-24 vԥ 25-34 yaúlar) digԥr yaú qruplarÕ ilԥ müqayisԥdԥ artÕq çԥkiyԥ vԥ piylԥnmԥyԥ daha az meylli olduqlarÕ aúkar olunmuúdur.
8.4.11.2 Hipertoniya Yüksԥk qan tԥzyiqi (hipertoniya) ürԥk xԥstԥliklԥri, insult vԥ böyrԥk xԥstԥliklԥrinԥ sԥbԥb olan amildir. XQYXÖS-ԥ görԥ, yüksԥk qan tԥzyiqinԥ meyl edԥnlԥr (SBP 140 vԥ ya DBP 90 mmHg) vԥ yüksԥk qan tԥzyiqi olanlar (SBP 160 vԥ ya DBP 100 mmHg), hazÕrda
Sosial-iqtisadi baza 8-43 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
hipertoniyaya qarúÕ dԥrman müalicԥsi qԥbul edԥnlԥr istisna olmaqla, respondentlԥrin hesabla 30,7 %-ni vԥ 12,4 %-ni tԥúkil edir. Respondentlԥrin 43,6 %-i yüksԥk qan tԥzyiqinԥ meyilli, 28,8 %-i isԥ qan tԥzyiqi yüksԥk olanlar, yaxud hazÕrda dԥrman qԥbul edԥnlԥr olub.
Xԥstԥlԥrin yalnÕz 61%-i onlarda hipertoniya oldu÷unu bildirmiúdir (bu insanlar sor÷u aparÕlanlarÕn 26,6 %-ni ԥhatԥ edirdi). Bu göstԥrici ԥhali arasÕnda hipertoniyanÕ aúkar etmԥk üçün ilk tibbi yardÕm sԥviyyԥsindԥ aparÕlan yoxlamalarÕn zԥif oldu÷unu göstԥrir. Özlԥrindԥ hipertoniya oldu÷unu bildirԥn xԥstԥlԥrin tԥqribԥn 71,3 %-i dԥrman preparatlarÕ qԥbul edir vԥ onlarÕn yalnÕz 17,0 %-i qan tԥzyiqini nԥzarԥt altÕnda saxlayÕr ki, bu hipertoniyanÕn zԥif idarԥ olundu÷unu göstԥrir. Diqqԥti yüksԥk qan tԥzyiqinԥ yönԥltmԥk üçün öz hԥyat tԥrzlԥrinin dԥyiúdirilmԥsi haqda xԥstԥlԥrin mԥlumatlÕlÕ÷Õ da lazÕm olan sԥviyyԥdԥ deyildi. Respondentlԥrin 36,5% çԥkini azaltmaq üçün mԥslԥhԥtlԥr almÕú olsa da, onlardan 80 %-dԥn çoxunun çԥkisi normadan artÕq olmuúdur. Eynilԥ, hipertoniya xԥstԥsi olan respondentlԥrin yalnÕz 20 %-nԥ siqaret çԥkmԥyi tԥrgitmԥk, 35,9 %-nԥ isԥ daha çox fiziki hԥrԥkԥtlԥr ilԥ mԥú÷ul olmaq mԥslԥhԥt görülmüúdür. Bu nԥticԥlԥrlԥ müԥyyԥn edilmiúdir ki, hipertoniyaya úԥrait yaradan hԥyat tԥrzi amillԥrinin dԥyiúdirmԥk üçün mԥlumatlÕlÕ÷Õ artÕran sԥylԥr ümumilikdԥ qԥnaԥtbԥxú deyildir.
8.4.11.3 ùιkιr xιstιliyi XQYXÖS-ԥ görԥ (2011-ci il), bütün respondentlԥrin 20,2 %-i acqarÕna qlikemiya analizi vermiúdir (qlükozanÕn sԥviyyԥsi 100 mg/dl vԥ ya 5.6 mmol/l bԥrabԥr vԥ ya ondan yüksԥk vԥ 110 mg/dl vԥ ya 6.1 mmol/l-dԥn aúa÷Õ) vԥ onlarÕn 11 %-nin úԥkԥr xԥstԥsi oldu÷u aúkar edilmiúdir (qlükozanÕn sԥviyyԥsi 110 mg/dl vԥ ya 6.1 mmol/l bԥrabԥr vԥ ya ondan yüksԥk). Hiperqlisemiya (qanda qlükozanÕn yüksԥk miqdarÕ) qadÕnlar arasÕnda kiúilԥrdԥn daha çox yayÕlmÕúdÕr (qadÕnlar arasÕnda 11,9% vԥ kiúilԥr arasÕnda 9,9%). Özlԥrinin úԥkԥr xԥstԥliyinԥ tutulmasÕ barԥdԥ mԥlumat verԥnlԥrin nisbԥti daha aúa÷Õ olmuúdur (4,3%). Hipertoniyada oldu÷u kimi, bu nԥticԥlԥr onu göstԥrir ki, qanda yüksԥk qlükozanÕn sԥviyyԥsini aúkar etmԥk üçün analiz cԥhdlԥri zԥifdir, respondentlԥrin 62,3 %-i heç vaxt qanda qlükozanÕn ölçülmԥdiyini bildirmiúdir. ùԥkԥr xԥstԥlԥrinin tԥqribԥn 19 %-i yerli poliklinikalarda qeydԥ alÕnmayÕb vԥ ona görԥ dԥ “ùԥkԥr xԥstԥliklԥrinԥ dair Dövlԥt ProqramÕ” vasitԥsilԥ mümkün olan güzԥútlԥrdԥn istifadԥ etmԥk hüququna malik deyildir. Statistik mԥlumatlarÕn tԥhlili aúkar etmiúdir ki, úԥkԥr xԥstԥlԥri üçün mԥslԥhԥt xidmԥti münasib deyildir, xԥstԥlԥrdԥn yalnÕz 36,5 %-nԥ çԥkilԥrini azaltmaq, 22,4 %-nԥ siqaret çԥkmԥyi tԥrgitmԥk, 32,9 %-nԥ isԥ daha çox fiziki hԥrԥkԥtlԥr etmԥk mԥslԥhԥt görülmüúdür. Bir çox kiúilԥrԥ siqareti tԥrgitmԥk vԥ fiziki hԥrԥkԥtlԥri artÕrmaq mԥslԥhԥt görülmüú, bir çox qadÕnlara isԥ duzlu qida yemԥyi mԥhdudlaúdÕrmaq vԥ çԥkini azaltmaq tövsiyԥ olunmuúdur. Ümumiyyԥtlԥ, belԥ hesab olunur ki, yaú artdÕqca respondentlԥr qan tԥzyiqini azaltmaq tԥdbirlԥrinԥ dair öz sԥhiyyԥ müԥssisԥlԥrindԥn daha çox mԥslԥhԥt almalÕdÕrlar.
8.4.11.4 Xιrçιng xιstιliyi Döú vԥzilԥrinin xԥrçԥngi qadÕnlar arasÕnda xԥrçԥngin ԥn çox rast gԥlinԥn növüdür vԥ ölkԥnin müxtԥlif regionlarÕ arasÕnda yayÕlma fԥrqli olmaqla Azԥrbaycan RespublikasÕnda qadÕnlar arasÕnda xԥrçԥng xԥstԥliyindԥn ölümün baúlÕca sԥbԥbidir (Vatanxa, 2011-ci il). AzԥrbaycanÕn iri úԥhԥrlԥrindԥ yaúayan qadÕnlar arasÕnda pisxassԥli döú vԥzi xԥrçԥnginin yayÕlmasÕnÕn tԥhlilindԥ yayÕlma ԥmsalÕ 20%-i keçmiúdir (ùirvanda 21,2%, SumqayÕtda 25,4%, Gԥncԥdԥ 23,8%; Vatanxa, 2011-ci il). Gԥncԥ úԥhԥrindԥ qeydԥ alÕnan xԥstԥlԥr arasÕnda xԥstԥliyԥ tutulma ԥmsalÕ yüksԥk olmuúdur (ԥhalinin hԥr 100000 nԥfԥrinԥ 74,5 nԥfԥr). Ümumi ölüm ԥmsalÕ nisbԥtԥn aúa÷Õ olmuúdur vԥ ԥhalinin hԥr 100000 nԥfԥrinԥ 0,1- 0,08 nԥfԥr sÕrasÕnda dԥyiúmiúdir. Bu xԥstԥlikdԥn ölüm sayÕ 7,1 nԥfԥr – 19% tԥúkil etmiúdir.
8.4.11.5 Funksional xιstιliklιr vι sιhiyyι proqramlarÕ Yod çatÕúmazlÕ÷ÕnÕn törԥtdiyi endemik qalxanvarÕ vԥzilԥrin böyümԥsi geniú yayÕldÕ÷Õna görԥ 2002-ci ildԥ parlament “Yod çatÕúmazlÕ÷ÕnÕn kütlԥvi profilaktikasÕ mԥqsԥdilԥ duzun yodlaúdÕrÕlmasÕna dair” Qanun qԥbul etdi (ÜST, 2009-cu il). Bu qanuna ԥsasԥn, hökumԥt duz istehsalÕna maliyyԥ ayÕrmaqla ԥhalini yodlaúdÕrÕlmÕú duzla tԥmin etmԥyԥ, onun idxalÕnÕ stimullaúdÕrma÷a vԥ ԥhalinin mԥlumatlandÕrÕlmasÕ kampaniyalarÕnÕn keçirilmԥsinԥ dövlԥt
Sosial-iqtisadi baza 8-44 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
dԥstԥyinin tԥmin olunmasÕna cavabdehdir. Digԥr bir mühüm sԥhiyyԥ tԥúԥbbüsü isԥ 2004-cü ildԥ tԥqdim olunmuú bütün uúaqlar üçün 12 aylÕ÷Õnda, 18 aylÕ÷Õnda vԥ 6 yaúÕnda Vitamin A ԥlavԥlԥrinin tԥmin olunmasÕdÕr.
8.4.11.6 Psixi xιstιliklιr Psixi sa÷lamlÕqla ba÷lÕ xԥstԥliklԥr vԥ intihar sԥviyyԥsi ümumi ԥhali üzrԥ xԥstԥliklԥrin orta göstԥricisindԥn aúa÷ÕdÕr. Klark vԥ d. (2011) tԥrԥfindԥn üç regionun kԥnd sakinlԥri arasÕnda aparÕlan sor÷uya görԥ, AzԥrbaycanlÕlarÕn lԥzgilԥrdԥn, az qala, doqquz dԥfԥ çox ruh düúgünlüyü vԥziyyԥtindԥ olmasÕ halÕ qeydԥ alÕnmÕúdÕr vԥ qadÕnlar kimi kiúilԥrin dԥ yarÕsÕ sÕxÕntÕ keçirdiklԥrini bildirmiúlԥr. Regional tԥúkilatlar ruh düúkünlüyü vԥziyyԥti vԥ yuxu poz÷unlu÷u hallarÕnÕ müúahidԥ etmiúdir. Kiçik evlԥrdԥ mԥskunlaúan respondentlԥr yuxu problemlԥrindԥn daha çox mԥlumat vermiúdir.
8.4.12 Yol Nԥqliyyat QԥzalarÕ Yol nԥqliyyatÕna dair dövlԥt sԥviyyԥsindԥ ԥldԥ olan ԥn son statistik mԥlumatlar 2007-ci ilԥ aiddir. 2007-ci ildԥ 1107 yol nԥqliyyatÕnÕn ölümlԥ nԥticԥlԥnmԥ hallarÕ (78% kiúilԥr, 22% qadÕnlar) vԥ ölümlԥ nԥticԥlԥnmԥyԥn 3432 yol nԥqliyyatÕ travmalarÕ haqda mԥlumat verilmiúdir. Ölüm hallarÕnÕn ԥksԥriyyԥti piyadalar arasÕnda (38%), baú vermiúdir, bundan sonra isԥ sԥrniúinlԥr gԥlir (31%; ùԥkil 8-15).
Bütün yol istifadԥçilԥrinin ölümlԥrinin 28 %-nԥ sürücülԥr sԥbԥb olmuúdur. Yol nԥqliyyatÕ qԥzalarÕ nԥticԥsindԥ ölümlԥrin sayÕ 2001-ci ildԥn 2007-ci ilԥ qԥdԥr tԥqribԥn iki dԥfԥ artmÕúdÕr (tԥxminԥn 600-dԥn 1107 nԥfԥrԥ qԥdԥr). 2007-ci ildԥ Azԥrbaycanda 784.018 nԥqliyyat vasitԥsi qeydԥ alÕnmÕúdÕr, onlardan 77 %-i minik avtomobillԥrinin payÕna düúür.
PiyadalarPiyadalar 38%38%
SSԥԥrnirniúinlƔinlԥr ԥ31%r31%
SürücülSürücülԥr ԥ28%r28%
VelosipedçilVelosipedçilԥr/motosikletԥr/motosiklet sürücülsürücülԥr ԥ1%ri 1% BinicilerRiders (motorize(motorised 2 - 32 tԥͲ3kԥrlԥr) 1%wheelers) 1%
ùԥkil 8-15: Yol istifadԥçilԥri KateqoriyalarÕ Üzrԥ Ölüm HallarÕ, 2007-ci il Mԥnbԥ: ÜST (2007-ci il)
ԤMSTQ-yԥ görԥ, Layihԥyԥ giriú yollarÕ hazÕrda pis vԥziyyԥtdԥdir, sԥth materiallarÕnÕn cüzi parçalanmasÕndan nԥzԥrԥçarpacaq úԥkildԥ da÷ÕlmasÕna qԥdԥr qüsurlar var, bԥzi hallarda kԥskin çökmԥlԥr dԥ mövcuddur. YollarÕ lazÕm gԥlԥn yerdԥ bԥrpa etmԥk planlarÕ hazÕrdÕr. Müvԥqqԥti yollarÕn yeni hissԥlԥrinin mövcud yol úԥbԥkԥsi ilԥ tamamlanmasÕ lazÕm gԥlԥ bilԥr vԥ kԥmԥr sahԥsinԥ tikinti vԥ quraúdÕrma obyektlԥrinin bütün bölmԥlԥrinԥ tԥhlükԥsiz giriú- çÕxÕú tԥmin olunmalÕdÕr (TQO KS; RSK, 2012-ci il). Kԥmԥr seksiyalarÕ, qur÷u vԥ digԥr avadanlÕqlarÕn tikinti sahԥsinԥ, ayrÕlan saxlama yerlԥri vԥ tikinti düúԥrgԥlԥrinԥ Azԥrbaycanda mövcud olan infrastruktur vasitԥsilԥ daúÕnmasÕ nԥzԥrdԥ tutulur (avtomobil yolu vԥ dԥmir yolu).
8.4.13 Ԥtraf Mühitin SanitariyasÕ Ԥtraf mühitin sanitariyasÕ ilԥ ba÷lÕ mԥsԥlԥlԥr, ԥsasԥn, hava, sԥth sularÕ, yeraltÕ sular, qrunt/sԥthi çöküntülԥr, úüalanma vԥ a÷Õr metallarÕn çirklԥndirmԥ problemlԥri üzԥrindԥ mԥrkԥzlԥúib. HazÕrda Layihԥ ԥrazisindԥ boru kԥmԥri iúlԥri aparÕlÕr. CQBKG üçün keçirilmiú ԥtraf mühit vԥ sosial sahԥyԥ aid mԥsԥlԥlԥrlԥ ba÷lÕ sor÷u ԥtraf mühit sanitariyasÕna Layihԥnin
Sosial-iqtisadi baza 8-45 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
potensial tԥsirlԥrini yekunlaúdÕracaq. Sa÷lamlÕ÷a Tԥsirin Qiymԥtlԥndirilmԥsi (STQ) qrupu Cԥnubi Qafqaz Boru Kԥmԥri úirkԥtinin CQBKG Layihԥsi üçün ԤMSSTQ üzrԥ ԥtraf mühit vԥ sosial sahԥ ilԥ ba÷lÕ ilkin vԥziyyԥti ԥks etdirԥn hesabatÕnda mümkün oldu÷u qԥdԥr Azԥrbaycan üçün hava, su vԥ torpa÷Õn keyfiyyԥtinԥ aid ilkin vԥziyyԥtԥ dair mԥlumatlarÕ yoxlayacaq. STQ qrupu, aúa÷ÕdakÕ bölmԥlԥrdԥ tԥsvir olundu÷u kimi, Layihԥ üçün sԥciyyԥvi tԥfԥrrüatlarÕn yoxlu÷u úԥraitindԥ ilkin vԥziyyԥtin öyrԥnilmԥsi ilԥ ba÷lÕ bu araúdÕrma üçün ԥtraf mühitin sanitariyasÕna dair ölkԥ miqyasÕnda ԥldԥ olan mԥlumatlarÕ qiymԥtlԥndirmiúdir.
8.4.13.1 Su vι sanitariya Suyun keyfiyyԥti vԥ olmasÕ gigiyena ilԥ ԥlaqԥdar xԥstԥliklԥrlԥ (mԥs, mԥdԥ-ba÷Õrsaq vԥ parazit infeksiyalarÕ) vԥ kԥskin respirator infeksiyalarÕ ilԥ sÕx ba÷lÕdÕr. LazÕm olan sԥviyyԥdԥ “tԥmiz” su mԥnbԥyi olmadan, insanlar infeksiyanÕn ötürülmԥsini kԥskin azaldan ԥl yuma vԥrdiúlԥrinԥ daha az diqqԥt yetirilԥr. 2006-cÕ ildԥ Azԥrbaycanda keçirilmiú Demoqrafiya vԥ Sa÷lamlÕq Sor÷usuna ԥsasԥn, Azԥrbaycanda ԥhalinin yarÕsÕnÕn içmԥli suyu birbaúa evԥ vԥ ya hԥyԥtԥ çԥkilib (Cԥdvԥl 8-16). ùԥhԥr ԥhalisinin öz evlԥrindԥ, hԥyԥt vԥ ya torpaq sahԥlԥrindԥ çԥkilmiú sularÕ (76%) kԥnd ԥhalisindԥn (19%) daha çoxdur. Kԥnd zonalarÕnda ԥhalinin tԥxminԥn 30 %-nin qazma quyusu, yaxud qapalÕ quyusu var, 14% isԥ qapalÕ bulaqlardan – kԥhrizlԥrdԥn su ԥldԥ edir. ùԥhԥr sakinlԥrinin, demԥk olar ki, hamÕsÕnÕn (91%) vԥ kԥnd ԥhalisinin yarÕsÕnÕn (55%) evlԥrindԥ içmԥli sularÕ var. Kԥnd ԥhalisinin 17 faizi evdԥ, hԥyԥtdԥ vԥ ya hԥyԥtyanÕ sahԥsindԥ su olmadÕ÷Õndan evԥ su gԥtirmԥk üçün otuz dԥqiqԥ vԥ ya daha çox vaxt sԥrf edir.
Cԥdvԥl 8-16: Ölkԥ üzrԥ su TԥchizatÕ, Azԥrbaycan øl ùԥhԥr (%) Kԥnd (%) Cԥmi (%) Tԥkmillԥúdirilmiú su mԥnbԥlԥrindԥn istifadԥ edԥn ԥhali 2010 88 71 80 Boru ilԥ evԥ/hԥyԥtԥ gԥtirilԥn su 2006 75,6 19 50,2 øctimai su tԥchizatÕ 2006 2 5,9 3,8 Quyu 2006 2,6 19,2 10,1 QapalÕ qazma quyu 2006 3,5 10,1 6,5 QapalÕ kԥhriz 2006 2,4 14,4 7,8 Mԥnbԥ: ÜST, Bütün Mԥlumat BazalarÕ üzrԥ Avropa Sԥhiyyԥsi vԥ 2006-cÕ il Azԥrbaycan DSS
Mԥiúԥt tualet/ayaqyolu obyekti yalnÕz ailԥ üzvlԥri tԥrԥfindԥn istifadԥ olunduqda (yԥni, kollektiv tԥrԥfindԥn deyil) gigiyenaya uy÷un tԥsnif olunur vԥ obyektin növü tullantÕlarÕ insan tԥmasÕndan sԥmԥrԥli úԥkildԥ ayÕrÕr. Azԥrbaycanda ailԥlԥrin 78 faizi digԥr ailԥlԥr ilԥ birlikdԥ istifadԥ olunmayan daha mükԥmmԥl sanitar-texniki obyektlԥrdԥn istifadԥ edir (Cԥdvԥl 8-17). Ԥldԥ olunan mԥlumatlara ԥsasԥn, Azԥrbaycanda beú ailԥdԥn ikisi boru ilԥ çԥkilԥn kanalizasiya sisteminԥ birlԥúdirilmiú yuyulan tualetdԥn istifadԥ edir, eyni nisbԥtdԥ ailԥ isԥ hԥyԥt içindԥ olan panelli ayaqyolundan istifadԥ edir. Yuyulan tualetlԥr úԥhԥr ԥrazilԥrindԥ geniú yayÕlmÕúdÕr (65%), lakin tԥkmillԥúdirilmiú ayaqyolularÕ kԥnd ԥrazilԥrindԥ ԥn geniú yayÕlmÕú obyekt növüdür (68%). Beú ailԥdԥn biri tԥkmillԥúdirilmԥmiú tualetdԥn, ailԥlԥrdԥn 7 %-i isԥ baúqa ailԥlԥr ilԥ úԥrikli tualetdԥn istifadԥ edir.
Cԥdvԥl 8-17: Ölkԥ Üzrԥ Sanitariya ùԥbԥkԥsi, Azԥrbaycan ùԥhԥr Kԥnd Cԥmi Göstԥrici øl (%) (%) (%) Tԥkmillԥúdirilmiú sanitariya 2010 86 78 82 avadanlÕqlarÕndan istifadԥ edԥn ԥhali Boru ilԥ çԥkilԥn kanalizasiya sisteminԥ 2006 62,4 1,7 35,1 Yuyulan/su tökülüb yuyulan Septik çԥnԥ yuyulma/tökülmԥ ilԥ yuyulma 2006 1 0,8 0,9
Sosial-iqtisadi baza 8-46 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥhԥr Kԥnd Cԥmi Göstԥrici øl (%) (%) (%) Baúqa bir yerԥ yuyulma/tökülmԥ ilԥ 2006 1,1 0,3 0,7 yuyulma Bloklu çala ilԥ tualet 2006 18,5 67,6 40,6 Digԥr ailԥlԥr ilԥ úԥrikli hԥr hansÕ obyekt 2006 10,2 2,4 6,7 Kanalizasiya/septik çԥn/çala tualetԥ 2006 0,1 0 0,1 yuyulmayan/tökülmԥyԥn Yerdԥ açÕq çala/quyu 2006 6 26,4 15,2 Heç bir obyekt/sahԥ 2006 0,1 0,5 0,3 Mԥnbԥ: ÜST, Bütün Mԥlumat BazalarÕ üzrԥ Avropa Sԥhiyyԥsi vԥ 2006-cÕ il Azԥrbaycan DSS
8.4.13.2 Qida hazÕrlanmasÕ üçün yanacaq Ümumdünya Sԥhiyyԥ TԥúkilatÕna (ÜST) ԥsasԥn, bԥrk yanacaqlardan binanÕn daxilindԥki havanÕn çirklԥndirilmԥsi hԥr il inkiúaf etmԥkdԥ olan ölkԥlԥrdԥ tԥxminԥn 1,6 milyon vaxtsÕz ölümԥ sԥbԥb olur vԥ bu, dünyada ölüm vԥ xԥstԥliklԥrin birinci on sԥbԥbi arasÕndadÕr (Rehfuess, 2006-cÕ il). Bԥrk yanacaqlarÕn yanmasÕndan çÕxan çirklԥndirici maddԥlԥrin bir çox sa÷lamlÕq problemlԥrinԥ, o cümlԥdԥn do÷um zamanÕ bԥdԥn çԥkisinin azalmasÕna (Boy vԥ d., 2002-ci il; Gouveia vԥ d., 2004-cü il), yüksԥk qan tԥzyiqinԥ (Li vԥ d., 2009-cu il; McCracken vԥ d., 2007-ci il), aúa÷Õ tԥnԥffüs yollarÕnÕn kԥskin infeksiyalarÕna, xroniki tÕxanÕqlÕ ciyԥr xԥstԥliklԥri vԥ astmaya (Smith vԥ d., 2004-cü il) sԥbԥb olmasÕ vԥ ya bu xԥstԥliklԥri kԥskinlԥúdirmԥsi qeydԥ alÕnmÕúdÕr. Bu mԥsԥlԥnin daha çox yayÕldÕ÷Õ inkiúaf etmԥkdԥ olan ölkԥlԥrin kԥnd hissԥlԥrindԥ qadÕnlar vԥ uúaqlar hԥmin xԥstԥliklԥrin ԥn böyük a÷ÕrlÕ÷Õna mԥruz qalÕrlar, çünki onlar vaxtlarÕnÕn ԥksԥriyyԥtini evdԥ keçirirlԥr (Fitzgerald vԥ d., 2012-ci il). Yemԥk biúirmԥklԥ ԥn çox mԥú÷ul olan 15-40 yaúlÕ qadÕnlar ԥn yüksԥk tԥsirԥ mԥruz qalÕrlar (Balakriúnan vԥ d., 2004-cü il). Uúaqlar özlԥrinin inkiúaf mԥrhԥlԥlԥrindԥ evdԥ havanÕn çirklԥnmԥsinin mԥnfi tԥsirlԥrinԥ daha çox hԥssasdÕrlar, bütün daxili hava çirklԥnmԥsinin sԥbԥb oldu÷u vaxtsÕz ölümlԥrin 56%-i beú yaú altÕnda olan uúaqlarda baú verir (Rehfuess vԥ d., 2006-cÕ il). Bundan ԥlavԥ, Yucra vԥ d. tԥrԥfindԥn aparÕlan araúdÕrma (2011-ci il) müԥyyԥn etmiúdir ki, yemԥk biúirilmԥsi üçün bio-yanacaqdan istifadԥ yarÕmçÕq do÷uú risklԥrinin artmasÕ ilԥ sÕx ԥlaqԥdardÕr.
2006-cÕ ildԥ Azԥrbaycanda keçirilmiú demoqrafiya vԥ sa÷lamlÕq sor÷usuna ԥsasԥn, Azԥrbaycanda bütün evlԥrdԥ elektrik enerjisi var. Ԥksԥr binalarda isԥ evin içindԥ biúirmԥk üçün xüsusi yer dԥ var, kԥnddԥ yaúayan ailԥlԥrin tԥxminԥn üçdԥ birinin vԥ úԥhԥr ailԥlԥrinin onda birinin yemԥk biúirmԥni ayrÕca binada vԥ ya evdԥn kԥnarda etmԥk imkanÕ var. Elektrik enerjisindԥn sonra qaz ԥsas biúirmԥ yanaca÷ÕdÕr. Azԥrbaycanda evlԥrin yalnÕz 10%-i biúirmԥ üçün bioloji yanacaqdan istifadԥ edir. Kԥndlԥrdԥ yaúayan ailԥlԥr úԥhԥr ailԥlԥri ilԥ müqayisԥdԥ daha çox bԥrk yanacaqdan istifadԥ edirlԥr (kԥndlԥrdԥ 23%, úԥhԥrdԥ <5%). Cԥdvԥl 8-18-dԥ göstԥrilir ki, bioloji yanacaq ilԥ yemԥk biúirԥn ailԥlԥrin tԥxminԥn üçdԥ ikisinin (62%) bacasÕ olan qapalÕ mԥtbԥx sobasÕ var, 15% isԥ baca vԥ ya sorucu olan açÕq odda vԥ ya sobada, 23% isԥ baca vԥ ya sorucu olmayan açÕq odda vԥ ya sobada biúirir.
Cԥdvԥl 8-18: Ölkԥdԥ Qida HazÕrlanmasÕ üçün Tԥyin Olunan Yanacaq ResurslarÕ, Azԥrbaycan Qida HazÕrlanma Üçün Tԥyin Olunan ùԥhԥrdԥ Kԥnddԥ Cԥmi øl Yanacaq (%) (%) (%) Bԥrk yanacaqlardan istifadԥ edԥn ԥhali 2007 <5 22,7 6,6 Qida hazÕrlanmasÕ üçün tԥyin olunan yanaca÷Õn növü Elektrik enerjisi 2006 16,2 29 22 Tԥbii qaz 2006 82,7 47,7 67
Sosial-iqtisadi baza 8-47 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Qida HazÕrlanma Üçün Tԥyin Olunan ùԥhԥrdԥ Kԥnddԥ Cԥmi øl Yanacaq (%) (%) (%) Odun/taxta tozu 2006 0,9 19,9 9,4 Evdԥ heç bir qida hazÕrlanmÕr 2006 0 0 0 Digԥr 2006 0,2 3,4 1,6 BacalÕ qapalÕ soba 2006 59,9 58,1 58,2 BacalÕ açÕq od/soba 2006 15,3 6,1 6,5 Baca vԥ ya sorucu olan açÕq od/soba 2006 22,7 25,3 25,1 Digԥr/çatÕúmayan 2006 0 0,4 0,4 Mԥnbԥ: ÜST, Bütün Mԥlumat BazalarÕ üzrԥ Avropa Sԥhiyyԥsi vԥ 2006-cÕ il Azԥrbaycan DSS
8.4.14 Xԥstԥliklԥr Azԥrbaycanda çox dԥrmana müqavimԥt göstԥrԥn vԥrԥmlԥ xԥstԥlԥnmԥ ԥmsalÕ ÜST-nin Avropa Regionunda ԥn yüksԥk göstԥricilԥr arasÕndadÕr.
øøV/QøÇS, quú qripi, vԥrԥm vԥ malyariya kimi yeni vԥ tԥkrar baú qaldÕran yoluxucu xԥstԥliklԥr Azԥrbaycanda nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥdir. Bu ölkԥ, inkiúaf etmԥkdԥ olan, elԥcԥ dԥ inkiúaf etmiú ölkԥlԥr üçün sԥciyyԥvi olan xԥstԥliklԥrin ikiqat a÷ÕrlÕ÷ÕnÕ daúÕyÕr; Azԥrbaycanda yoluxucu vԥ qeyri-yoluxucu xԥstԥliklԥr xeyli çoxdur.
ønfeksiya daúÕyÕcÕlarÕ ilԥ ԥlaqԥdar xԥstԥliklԥr (malyariya, leyúmanioz, taun, tulyaremiya) Azԥrbaycanda endemikdir. Keçmiú Sovet øttifaqÕ da÷ÕldÕqdan sonra AzԥrbaycanÕn Taun Ԥleyhinԥ sistemi maliyyԥ çatÕúmazlÕ÷Õ üzündԥn øDԤX-in epidemioloji monitorinqini xeyli azaltmÕúdÕr.
Ԥhalinin yalnÕz kiçik bir faizinin evlԥrindԥ kran suyu var (5 %-dԥn az). OnlarÕn 45 faizi suyu içmԥyԥ yararlÕ hala gԥtirmԥk üçün tԥdbirlԥr gördüyünü bildirib, 100 %-ԥ yaxÕnÕ isԥ suyu qaynadÕr.
Ԥksԥr yerlԥrdԥ heç bir kanalizasiya sistemi yoxdur, bununla da kanalizasiya vԥ tullantÕlarÕn kԥnarlaúdÕrÕlmasÕ mühüm problemdir. Ԥhalinin böyük ԥksԥriyyԥti tullantÕlarÕn birbaúa açÕq drenaj vԥ ya kanala drenaj olunan mԥrkԥzlԥúdirilmiú kanalizasiya sisteminԥ qoúulmayÕb (93%).
Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan icma üzvlԥrinin ԥksԥriyyԥti bioloji yanacaqdan qida hazÕrlanma mԥnbԥyi kimi istifadԥ etmԥdiyini bildirsԥlԥr dԥ, ԥsasԥn dԥ kԥnd zonalarÕnda 25 %-i bundan istifadԥ edir. Bundan baúqa, ԥhali arasÕnda keçirilԥn sor÷u aúkar etmiúdir ki, bütün respondentlԥrin 50-60 %-i siqaret çԥkir vԥ ya tütündԥn istifadԥ edir , bütün respondentlԥrin üçdԥ birindԥn çoxu isԥ deyib ki, son 7 gündԥ onlarÕn evindԥ siqaret çԥkilib.
Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan icmalarda qulaq, bo÷az vԥ burun infeksiyalarÕ (o cümlԥdԥn qrip vԥ soyuqdԥymԥ) ԥhali arasÕnda ԥn geniú yayÕlmÕú xԥstԥliklԥr olub, sor÷u iútirakçÕlarÕ son ay ԥrzindԥ bu xԥstԥliklԥrԥ qarúÕ tibbi yardÕm tԥlԥb etdiklԥrini bildiriblԥr vԥ tԥnԥffüs yollarÕnÕn xԥstԥliklԥri ilkin vԥziyyԥtdԥ ԥn çox yayÕlmÕú xԥstԥlik olmuúdur.
Ԥhali arasÕnda keçirilԥn sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn ԥksԥriyyԥti bildirib ki, dԥrman vasitԥlԥrini asan ԥldԥ etmirlԥr vԥ bütün ԥrazilԥrdԥ respondentlԥrin ԥksԥriyyԥti bildirib ki, dԥrman vasitԥlԥrini ԥldԥ etmԥk mümkün olmayÕb, hԥssas qruplarÕn vԥ layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan icmalarÕn üzvlԥrinin ԥksԥriyyԥti qeyd edib ki, son beú il ԥrzindԥ dԥrman vasitԥlԥrini ԥldԥ etmԥk daha da çԥtinlԥúib.
Sosial-iqtisadi baza 8-48 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.5 Torpaq Sahibliyi vԥ Torpaqdan østifadԥ
8.5.1 Giriú vԥ Mԥlumat Mԥnbԥlԥri Bu bölmԥdԥ CQBKG Layihԥsi sahԥsindԥ torpaqlarÕn növü vԥ CQBKG LTMQøc-larda ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn bu torpaqdan istifadԥsi tԥsvir edilir. Bu, LTMQøc-larn torpaqdan, ԥsasԥn, kԥnd tԥsԥrrüfatÕ mԥqsԥdilԥ istifadԥ nԥticԥsindԥ ԥldԥ etdiklԥri iqtisadi mԥnfԥԥtlԥrin Bölmԥ 8.7- dԥ verilmiú tԥsviri üçün ԥsas tԥqdim edir.
Tԥqdim edilԥn mԥlumat, ԥsasԥn, aúa÷ÕdakÕ mԥnbԥlԥrdԥn götürülmüúdür:
x BP úirkԥtinin BTC/CQBK Layihԥsi üçün torpaq sahibliyi vԥ torpaqdan istifadԥ ilԥ ba÷lÕ topladÕ÷Õ mԥlumatlar indi CQBKG mԥqsԥdlԥri ilԥ istifadԥ edilir x LTMQøc tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥdqiqinin nԥticԥlԥri x 2008-2009-cu illԥrdԥ BTC/CQBK Köçürülmԥ Tԥdbiri PlanÕnÕn tamamlanmasÕnÕn yoxlanmasÕ (Barclay vԥ Salam, 2010) mԥqsԥdilԥ aparÕlan tԥdqiqatÕn nԥticԥlԥri x CQBKG marúrut xԥritԥlԥrinin vԥ ԥlaqԥdar peyk tԥsvirlԥrinin müfԥssԥl icmalÕ x Müxtԥlif mԥnbԥlԥrdԥn kömԥkçi mԥlumatlar, o cümlԥdԥn Azԥrbaycan Hökumԥti tԥrԥfindԥn verilmiú rԥsmi hesabatlar vԥ BTC/CQBK hesabatlarÕ.
8.5.2 Torpaq Sahԥlԥrinin AyrÕlmasÕ vԥ KompensasiyasÕnÕn Ödԥnilmԥsinԥ Dair Baza Azԥrbaycanda tԥklif edilԥn CQBKG Layihԥsi üçün "Torpaq sahԥlԥrinin ayrÕlmasÕ vԥ kompensasiya ödԥnilmԥsinԥ dair baza" (TSAKÖB) vԥ müúayiԥtedici sԥnԥd "Torpaq sahԥlԥrinin ayrÕlmasÕ vԥ kompensasiya ödԥnilmԥsinԥ dair tԥlimat kitabçasÕ" (TSAKÖTK) hazÕrlanacaq TSAKÖB vԥ TSAKÖTK birlikdԥ mümkün Layihԥnin, hԥr bir torpaq sahibinin vԥ torpaq sahԥsinin nԥzԥrԥ alÕnmasÕna ԥsaslanaraq, torpaq sahԥlԥrinin ayrÕlmasÕ tԥsirlԥrinin qiymԥtlԥndirilmԥsi vԥ tԥfԥrrüatlÕ azaltma tԥdbirlԥrinin iúlԥnib hazÕrlanmasÕ üzrԥ proses vԥ prosedurlarÕ tԥsvir edir.
8.5.3 Mԥlumat ÇatÕúmazlÕ÷Õ vԥ Metodologiya Bundan ԥvvԥl BTC vԥ CQBK üzrԥ ԤMSSTQ üçün ilkin mԥlumatÕn toplanmasÕ tԥdqiqatlarÕndan ԥldԥ edilmiú vԥ ԥksԥr CQBKG LTMQøc-larÕ ԥhatԥ edԥn mԥlumatlar 2000- 2001-ci illԥrdԥ aparÕlmÕú tԥdqiqatlardan ԥldԥ edildiyi üçün çox köhnԥ hesab edilir. Mԥlumatlarda olan bu boúlu÷u aradan qaldÕrmaq üçün daha müasir mԥlumat verԥcԥk LTMQøc sԥviyyԥsindԥ tԥdqiqat vԥ ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥdqiqatÕ aparÕlmÕúdÕ.
CQBKG üzrԥ LTMQøc tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥdqiqi ԤMSSTQ vԥ TSAKÖB üçün mԥlumatlarÕn alÕnmasÕ mԥqsԥdilԥ istifadԥ edilmiúdir. Bu hԥm LTMQøc-larda yaúayan ailԥlԥrdԥn ixtiyari olaraq seçilmiú nümunԥlԥri tԥdqiq etmԥklԥ, hԥm dԥ layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn ayrÕ-ayrÕ nümunԥlԥrini, yԥni CQBKG üçün torpaq ayrÕlmasÕnÕn tԥsirinԥ mԥruz qalacaq torpaq sahiblԥrini vԥ istifadԥçilԥrini müԥyyԥn etmԥklԥ vԥ bunu ümumi tԥsԥrrüfatlarÕn tԥdqiq nümunԥsi kvotasÕna daxil etmԥklԥ ԥldԥ edilmiúdir. CQBKG marúrutu BTC/CQBK xԥttinԥ yaxÕn oldu÷u üçün layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn BTC/CQBK torpaq sahibliyinԥ dair qeydlԥrindԥn istifadԥ edԥrԥk müԥyyԥn edilmiúdir.
8.5.4 Azԥrbaycanda Torpaq Üzԥrindԥ Mülkiyyԥt vԥ Torpaqdan istifadԥyԥ Dair Ümumi Mԥlumat Sovet øttifaqÕnÕn da÷ÕlmasÕndan vԥ AzԥrbaycanÕn öz müstԥqilliyini ԥldԥ etmԥsindԥn sonra torpa÷Õn sistemli olaraq özԥllԥúdirilmԥsi hԥyata keçirilirdi. Torpa÷Õn özԥllԥúdirilmԥsinin qeydiyyatÕ prosesi indi, ԥsasԥn, baúa çatdÕrÕlmÕúdÕr, lakin hԥlԥ dԥ dövlԥt vԥ bԥlԥdiyyԥ mülkiyyԥtindԥ olan böyük torpaq sahԥlԥri vardÕr. Torpaq üzԥrindԥ mülkiyyԥt hüququ baxÕmÕndan Azԥrbaycanda torpa÷Õn üç növü vardÕr:
x Xüsusi mülkiyyԥtdԥ olan torpaq sahԥlԥri
Sosial-iqtisadi baza 8-49 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
x Dövlԥt mülkiyyԥtindԥ olan torpaq sahԥlԥri x Bԥlԥdiyyԥ mülkiyyԥtindԥ olan torpaq sahԥlԥri.
Dövlԥt torpaqlarÕ dövlԥt müԥssisԥlԥrinԥ mԥxsus olan binalarÕn yerlԥúdiyi sahԥlԥrlԥ mԥhdudlaúÕr; ԥslindԥ, CQBKG Layihԥsinin tԥsirinԥ yalnÕz özԥl vԥ bԥlԥdiyyԥ torpaqlarÕ mԥruz qala bilԥr.
Müstԥqillik dövründԥn bԥri kԥnd bԥlԥdiyyԥ torpaqlarÕnÕn özԥllԥúdirilmԥsi prosesi davam etsԥ dԥ, özԥl istifadԥçilԥrin özԥllԥúmԥmiú bԥlԥdiyyԥ torpa÷ÕnÕ becԥrmԥsi hallarÕ hԥlԥ dԥ mövcuddur. Bu istifadԥçilԥr ya qeydԥ alÕnmÕú (müvafiq bԥlԥdiyyԥ orqanÕ ilԥ imzalanmÕú rԥsmi icarԥ vasitԥsilԥ), ya da alÕnmamÕúdÕr. OnlarÕn qeydԥ alÕnmadÕ÷Õ hallarda bԥlԥdiyyԥ orqanlarÕ, adԥtԥn, onlarÕ qeyri-rԥsmi úԥkildԥ qԥbul edir vԥ onlarÕn torpaqdan istifadԥ etmԥsi qanunsuz hesab olunmur. Buna ԥlavԥ olaraq, özԥl torpaq rԥsmi vԥ ya qeyri-rԥsmi olaraq istifadԥçilԥrԥ icarԥyԥ verilԥ bilԥr.
Torpaqdan rԥsmi istifadԥ kateqoriyalarÕ aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ torpaqlarÕ x Ԥhali yaúayan torpaqlar x Sԥnaye vԥ ya daúÕma, nԥqliyyat vԥ mühafizԥ üçün nԥzԥrdԥ tutulmuú torpaqlar x Xüsusi olaraq mühafizԥ olunan ԥrazilԥr x Meúԥlԥr x Su hövzԥlԥri x Mühafizԥ edilԥn sahԥlԥr.
Torpaq kateqoriyalarÕ torpaq reyestrindԥ qeyd edilmiúdir.
HazÕrkÕ ԤMSSTQ sԥnԥdi hazÕrlanan zaman tԥsirԥ mԥruz qalmÕú torpaqlarda torpaq hüquqlarÕnÕn vԥ torpaqdan istifadԥnin tam tԥdqiqi mövcud deyildi. Belԥ tԥdqiqat torpa÷Õn ԥldԥ edilmԥsi kampaniyasÕnÕn lap baúlan÷ÕcÕnda aparÕlacaq. Ona görԥ dԥ mԥlumat BTC/CQBK üzrԥ torpa÷Õn ayrÕlmasÕ iúlԥrinԥ, hԥmçinin hazÕrkÕ ԤMSSTQ üçün LTMQøc-larda 2012-ci ildԥ aparÕlmÕú sosial-iqtisadi tԥdqiqata ԥsaslanmÕúdÕr.
8.5.5 CQBKG Marúrutu Boyunca istifadԥ Olunan Ԥsas Torpaq Növlԥri Azԥrbaycanda tԥklif edilԥn CQBKG marúrutu, demԥk olar ki, tamamilԥ hamar sahԥlԥrdԥ yerlԥúir vԥ úԥrqdԥn qԥrbԥ do÷ru bir-birinin ardÕnca ùirvan vadisindԥn, Qaraba÷ düzündԥn vԥ Gԥncԥ-Qazax düzündԥn keçir.
Azԥrbaycanda CQBKG marúrutu HacÕqabul vԥ Mu÷an arasÕnda CQBKG-nin 0 kilometr mԥntԥqԥsindԥn (CQBK-nin 57-ci kilometr mԥntԥqԥsi) baúlayÕr vԥ Azԥrbaycan/Gürcüstan sԥrhԥdindԥ tԥxminԥn CQBK-nin 390-cÕ kilometr mԥntԥqԥsindԥ baúa çatÕr. Baúlan÷Õc nöqtԥ tԥxminԥn HacÕqabuldan 5km qԥrbdԥdir vԥ bu, ùirvan düzü (qԥrbԥ do÷ru) ilԥ sahilyanÕ Qobustan sԥhrasÕ (úԥrqԥ, Sԥngԥçal vԥ BakÕya do÷ru) arasÕndadÕr.
Boru kԥmԥrinin Mu÷anda olan baúlan÷Õc nöqtԥsindԥn 167-ci kilometr mԥntԥqԥsinԥ (Kür çayÕnÕn ùԥrq keçidinԥ) qԥdԥr marúrut aúa÷Õ Kür çayÕnÕn, ԥsasԥn, yastÕ allüvial vadisindԥn keçir (ùirvan düzü). Bu, ԥksԥrԥn münbit sahԥ olub, ԥsas etibarilԥ irimiqyaslÕ suvarma sistemlԥri ilԥ suvarÕlÕr. øndi onlardan bԥzilԥri bԥrbad vԥziyyԥtdԥdir vԥ zorla iúlԥyir. Suvarma sistemlԥrinin iúlԥk oldu÷u yerlԥrdԥ müxtԥlif bitkilԥr, ԥsasԥn, pambÕq, qar÷ÕdalÕ, taxÕl, düyü, yem bitkilԥri vԥ digԥrlԥri becԥrilԥ bilԥr. Torpaq pis suvarÕldÕqda vԥ ya suyu çԥkildikdԥ úoranlaúmaya mԥruz qalÕr vԥ Sovet dövründԥ intensiv becԥrmԥ nԥticԥsindԥ gücdԥn düúmüúdür. øndi úoranlaúma vԥ suvarma vԥ/yaxud drenaj sistemlԥrinin bԥrbad hala düúmԥsi ilԥ ԥlaqԥdar becԥrilmԥsi mümkün olmayan sahԥlԥr vardÕr. TorpaqlarÕ suvarmaq mümkün
Sosial-iqtisadi baza 8-50 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
olmayan ԥrazilԥrdԥn, adԥtԥn, otlaq kimi istifadԥ edilir (yaxud heç istifadԥ edilmir). Sürülԥr dövlԥt müԥssisԥlԥrinԥ vԥ ya xüsusi mülkiyyԥtçilԥrԥ mԥxsus ola bilԥr.
Tԥklif olunan boru kԥmԥri marúrutu buradan sonra YevlaxÕn úԥrq tԥrԥfindԥ Qaraba÷ düzünün úimal tԥrԥfindԥn Goranboya uzanÕr (167-202-ci kilometrlԥr). Orada otlaqlar geniú yayÕlmÕúdÕr, becԥrilԥn sahԥlԥr isԥ azdÕr vԥ ԥsasԥn, üzüm vԥ qar÷ÕdalÕ becԥrilmԥsi üçün istifadԥ edilir. Otlaqlar, ԥsasԥn, tԥpԥ yamaclarÕnda, ԥkin vԥ suvarma sahԥlԥrinԥ isԥ vadi çökԥkliyindԥ rast gԥlinir.
202-ci kilometr mԥntԥqԥsindԥn A÷stafa úԥhԥrinin yaxÕnlÕ÷Õna (340-cÕ kilometr) qԥdԥr topoqrafiya tԥpԥlikdir vԥ torpaqdan istifadԥ - çökԥk vԥ düzԥnlik ԥrazilԥrdԥ intensiv ԥkinçilik ilԥ tԥpԥlԥrdԥ otlaqlarÕn birlԥúmԥsindԥn ibarԥtdir. Suvarma üçün suyun mövcud oldu÷u yerlԥrdԥ dԥnli bitkilԥr vԥ tԥrԥvԥzlԥr, elԥcԥ dԥ bostan vԥ üzümlüklԥr becԥrilir.
340-cÕ kilometr mԥntԥqԥsindԥn Gürcüstan sԥrhԥdindԥ yerlԥúԥn 390-cÕ kilometr mԥntԥqԥsinԥ qԥdԥr marúrut Kür çayÕnÕn allüvial vadisinin kԥnarÕndan keçir (çayla kԥsiúmԥ nöqtԥsi 358-ci kilometr) vԥ yenԥ dԥ intensiv úԥkildԥ becԥrilԥn vԥ suvarÕlan torpaqdan keçir. Burada bostan bitkilԥri, tԥrԥvԥz vԥ bԥzi açÕq sahԥ bitkilԥri becԥrilir. Ԥn intensiv úԥkildԥ becԥrilԥn vԥ suvarma sisteminin mövcud oldu÷u sahԥlԥrdԥ ildԥ iki vԥ ya üç dԥfԥ mԥhsul yÕ÷ÕlmasÕ adi haldÕr (adԥtԥn, qÕúda taxÕl, yayda qar÷ÕdalÕ ԥkilir, tԥrԥvԥzlԥrin ԥkildiyi sahԥlԥrdԥ isԥ mürԥkkԥb ԥvԥzlԥmԥ sistemi mövcuddur).
8.5.6 Torpaqdan østifadι Üzrι ølkin ùιrtlιr - Boru Kιmιri Dιhlizi
8.5.6.1 Torpaq üzιrindι mülkiyyιt Sxemdԥ göstԥrildiyi kimi, layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn ԥksԥriyyԥtinin öz torpaq sahԥsi (sahԥlԥri) vardÕr. Ԥn azÕ bir torpaq sahԥsi olmayan bir neçԥ úԥxs qeyd edir ki, torpaq hԥddindԥn çox baha oldu÷u vԥ ya çatÕúmadÕ÷Õ üçün onu ala bilmirlԥr (ùԥkil 8-16).
ùԥkil 8-16: Layihԥnin Tԥsirinԥ Mԥruz Qalan InsanlarÕn Torpaq Üzԥrindԥ Mülkiyyԥt Statusu Mԥnbԥ: CQBKG 2012 ev tԥsԥrrüfatlarÕn tԥdqiqi
8.5.6.2 Meúι torpa÷Õndan istifadι Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn ԥksԥriyyԥti meúԥ torpa÷Õndan istifadԥ etmir (ùԥkil 8-17). Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalacaq meúԥ torpaqlarÕ, ԥslindԥ, azdÕr. Meúԥ ehtiyatlarÕndan istifadԥ edԥnlԥrin, demԥk olar ki, dörddԥ biri yanacaq mԥqsԥdilԥ odun toplayÕr, az sayda insanlar isԥ meúԥ sahԥlԥrindԥn heyvanlar üçün yem toplamaq üçün istifadԥ edir.
Sosial-iqtisadi baza 8-51 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-17: Layihԥnin Tԥsirinԥ Mԥruz Qalan insanlarÕn Meúԥ Torpa÷Õndan istifadԥsi Mԥnbԥ: CQBKG 2012 ev tԥsԥrrüfatlarÕn tԥdqiqi
8.5.6.3 Suvarmadan istifadι imkanÕ Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan insanlarÕn ԥksԥriyyԥti suvarma sistemindԥn istifadԥ edԥ bilmԥdiklԥrini qeyd etmiúdir (ùԥkil 8-18). Bununla belԥ, ayrÕ-ayrÕ dԥlillԥr göstԥrir ki, tԥsirԥ mԥruz qala bilԥcԥk suvarÕlan torpaq sahԥlԥrinin sayÕ tԥdqiqatda göstԥrildiyindԥn yüksԥkdir. 100 0% 20% 40% 60% 80% %
Bli,istifadimkanŦmŦzvarv 8.9% istidadedirik
7stifadimkanŦmŦzyoxdur 88.9%
MlumatŦmyoxdur 2.2%
ùԥkil 8-18: Suvarmadan istifadԥ imkanÕ Mԥnbԥ: CQBKG 2012 tԥsԥrrüfatlarÕn tԥdqiqi
8.5.6.4 Tιsirι mιruz qalmÕú tιsιrrüfatlar yaúayÕú mιnbιyi kimi becιrilιn torpaqlara arxalanÕrlar Özԥl torpaq sahԥlԥri LTMQøc sakinlԥri üçün mühüm mԥnbԥdir, lakin sosial-iqtisadi tԥdqiqatlar qeyri-kԥnd tԥsԥrrüfatÕ gԥlirlԥrinin dԥ vacib oldu÷unu göstԥrir. Barclay vԥ Salam (2010) hazÕrladÕqlarÕ hesabatda qeyd edirlԥr ki, hԥm tԥsirԥ mԥruz qalmÕú, hԥm dԥ tԥsirԥ mԥruz qalmamÕú ailԥlԥrin dörddԥ üçündԥn çoxu öz gԥlirlԥrinin bir hissԥsini kԥnd tԥsԥrrüfatÕ ilԥ ba÷lÕ olmayan iúlԥrdԥn ԥldԥ edir. Bitkilԥrin becԥrilmԥsi daha tez-tez qeyd edilԥn ikinci gԥlir mԥnbԥyidir (56,2% tԥsirԥ mԥruz qalan vԥ 47,7% tԥsirԥ mԥruz qalmayan ev tԥsԥrrüfatlarÕ). Hԥm tԥsirԥ mԥruz qalmÕú, hԥm dԥ mԥruz qalmamÕú úԥxslԥrin tԥxminԥn 16 %- nԥ dԥ heyvandarlÕq mԥqsԥdi ilԥ torpaq lazÕmdÕr. Cԥdvԥl 8-19-da hԥm tԥsirԥ mԥruz qalmÕú, hԥm dԥ tԥsirԥ mԥruz qalmamÕú ev tԥsԥrrüfatlarÕ üçün gԥlir mԥnbԥlԥri göstԥrilir (Barclay vԥ Salam, 2010).
Sosial-iqtisadi baza 8-52 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Cԥdvԥl 8-19: Tԥsirԥ Mԥruz QalmÕú ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Gԥlir Mԥnbԥlԥrinin Nԥzԥrdԥn Keçirilmԥsi
Tԥsirԥ Mԥruz QalmÕú Tԥsirԥ Mԥruz QalmamÕú Gԥlir Mԥnbԥlԥri Tԥsԥrrüfatlar Tԥsԥrrüfatlar ʋ %* ʋ %* Bitki istehsalÕ 222 56,2 188 47,7 HeyvandarlÕq 65 16,5 65 16,5 Meúԥ qeyri-a÷ac vԥ a÷ac 1 0,3 2 0,5 mԥhsullarÕ Qeyri-kԥnd tԥsԥrrüfatÕ gԥlirlԥri 312 79 329 83.5 Cԥmi tԥsԥrrüfatlar 395 394 *Müsahibԥ aparÕlmÕú cԥmi tԥsԥrrüfatlarÕn faizi
ønsanlarÕn dörddԥ üçünün hԥyat tԥrzi qismԥn qeyri-kԥnd tԥsԥrrüfatÕ gԥlirinԥ ԥsaslansa da, torpaq onlarÕn hԥyat úԥraitlԥrini tԥmin etmԥsinin ԥsasÕnÕ tԥúkil edir. Hԥqiqԥtԥn dԥ müxtԥlif gԥlir mԥnbԥlԥrinin ԥhԥmiyyԥt sԥviyyԥsinԥ dair sual verildikdԥ, bitkilԥrin becԥrilmԥsi ԥksԥr tԥsԥrrüfatlar üçün ԥn vacib fԥaliyyԥt kimi qeyd edilmiúdir. Gԥlir mԥnbԥlԥrinin daha dԥrindԥn tԥsnif edilmԥsi göstԥrir ki, tԥdqiq edilmiú kԥndlԥrdԥ dԥnli bitkilԥr, yem bitkilԥri, meyvԥ vԥ tԥrԥvԥz ԥn çox becԥrilԥn bitkilԥrdir. Qeyri-kԥnd tԥsԥrrüfatÕ gԥlirlԥrinin ԥksԥriyyԥti tԥqaüdlԥr vԥ ya ԥmԥk haqlarÕ vԥ maaúlardan ibarԥtdir.
Cԥdvԥl 8-20: Tԥsirԥ Mԥruz QalmÕú TԥsԥrrüfatlarÕn Gԥlir Mԥnbԥlԥri
Tԥsirԥ Mԥruz QalmÕú Tԥsirԥ Mԥruz QalmamÕú Gԥlir Mԥnbԥyi Tԥsԥrrüfatlar Tԥsԥrrüfatlar ʋ %* ʋ % TaxÕl 132 33,4% 123 31,2 PaxlalÕ 5 1,3% 6 1,5 Sԥnaye bitkilԥri 9 2,3 8 2,0 Yemlik bitkilԥr 65 16,5 56 14,2 Meyvԥ vԥ tԥrԥvԥz 69 17,5 45 11,4 Süd vԥ ԥtlik mal-qara 65 16,5 73 18,5 Qoyun vԥ keçi 25 6,3 16 4,1 Toyuq-cücԥ 13 3,3 9 2,3 Ticarԥt vԥ kiçik biznes 32 8,1 36 9,1 Ԥmԥk haqlarÕ vԥ maaúlar 150 40 193 49 Tԥqaüdlԥr 202 51,1 157 39,8 øcarԥlԥr (binalar vԥ torpaq) 5 1,3 8 2 Qohumlardan alÕnan yardÕm 13 3,3 10 2,5 Dövlԥt yardÕmÕ 5 1,3 4 1,0 Kapital sԥrmayԥlԥr üçün investisiyalar 00 20,5 (neft, enerji, gübrԥ vԥ s.) ÇatÕúmazlÕqlarÕn ödԥnmԥsi vԥ 3 0,8 1 0,3 kompensasiyalar Bilmirԥm/cavab verilmԥyib 6 1,5 6 1,5 Cԥdvԥl bir gԥlir mԥnbԥyinin neçԥ dԥfԥ qeyd edildiyini göstԥrir *Müsahibԥ aparÕlmÕú cԥmi tԥsԥrrüfatlarÕn faizi
Sosial-iqtisadi baza 8-53 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.5.6.5 YaúayÕú mιnbιlιri ilι ba÷lÕ tιdqiqatÕn ιsas nιticιlιri x Alternativin mövcud olmasÕna, yԥni yaúayÕú üçün gԥlir mԥnbԥyi olan qeyri-kԥnd tԥsԥrrüfatÕ fԥaliyyԥtlԥrinԥ baxmayaraq, tԥsirԥ mԥruz qalmÕú tԥsԥrrüfatlar öz yaúayÕú mԥnbԥlԥrinin tԥmin edilmԥsi üçün nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ torpa÷a arxalanÕrlar. x Ԥn çox tԥsirԥ mԥruz qalan torpaqlar fԥrdi sahibkarlara mԥxsus özԥl torpaqlardÕr. Bu o demԥk deyil ki, bԥlԥdiyyԥ torpaqlarÕnÕn qeydԥ alÕnmÕú vԥ ya qeyri-rԥsmi istifadԥçilԥri, yaxud özԥl torpaqlarÕn qeydԥ alÕnmÕú vԥ ya qeyri-rԥsmi sakinlԥri yoxdur. Hԥr iki kateqoriyanÕn kompensasiya almaq hüququ kompensasiya tԥdbirlԥrini hazÕrlayan zaman nԥzԥrԥ alÕnmalÕdÕr. x Meúԥ torpa÷Õna cüzi úԥkildԥ arxalanÕr.
8.5.6.6 FermanÕn mümkün fiziki köçürülmιsi Çox yԥqin ki, ùԥmkir rayonunun Dԥllԥr Daúbulaq kԥndindԥ CQBKG-nin 287-ci kilometrindԥ bir ferma Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalacaq. Fermaya yaúayÕú evindԥn, mal-qara damÕ kimi istifadԥ edilԥn vԥ baúqa tԥsԥrrüfat mԥqsԥdli 3-4 kömԥkçi tikilidԥn ibarԥtdir. Tԥxmini mԥlumata ԥsasԥn, bu ferma 23 nԥfԥrdԥn ibarԥt ailԥ tԥrԥfindԥn istifadԥ olunur ki, onlardan 5-i daim fermada, qalan 18 nԥfԥri isԥ yaxÕnlÕqdakÕ kԥnddԥ yaúayÕr.
Fotoúԥkil 8-1: Dԥllԥr Daúbulaq Kԥndi YaxÕnlÕ÷Õnda Tԥsirԥ Mԥruz QalmasÕ Mümkün Olan Ferma
8.5.7 Torpaqdan østifadι Üzrι ølkin ùԥrtlԥr - Daimi Yerüstü Qur÷ular
8.5.7.1 θrsin stansiyasÕ CQBK-nin 57-ci kilometri (CQBKG-nin KG0) sahԥsinԥ (Fotoúԥkil 8-2) ԥrsinburaxma stansiyasÕ vԥ CQBKG xԥttinin baúladÕ÷Õ nöqtԥdԥ CQBK-yԥ birlԥúmԥ daxildir. Bu nöqtԥ HacÕqabul vԥ Mu÷an úԥhԥrlԥri arasÕnda yerlԥúir. Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ potensialÕ olmayana vԥ ya istifadԥ edilmԥyԥn bu torpa÷Õn bԥlԥdiyyԥyԥ mԥxsusdur. Qonúu Qobustanda oxúar sahԥlԥrdԥ müúahidԥ edildiyi kimi burada da qonúu heyvandarlÕq müԥssisԥlԥrinin sürülԥrinin bԥzԥn bu sahԥdԥn istifadԥ etmԥsi mümkündür.
Sosial-iqtisadi baza 8-54 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Fotoúԥkil 8-2: Tԥklif Edilԥn Ԥrsinburaxma StansiyasÕnÕn (CQBKG-nin 0 kilometri) Tԥxmini Yeri
8.5.7.2 Ba÷layÕcÕ sürgülιr CQBKG-nin sonrakÕ kilometrlԥrindԥ hԥr birinin sahԥsi 28m x 31m olan beú ba÷layÕcÕ sürgü yerlԥúir.
CQBKG-nin Kilometri Ba÷layÕcÕ Sürgü 21 BVR A6 95 BVR A7 172 BVR A8 243 BVR A9 334 BVR A10
Bu ba÷layÕcÕ sürgülԥr üçün lazÕm olan torpaq indiki sahiblԥrindԥn daimi olaraq alÕnacaq.
8.5.7.3 BVR A6-da mal-qara burdaqlarÕnÕn potensial fiziki yerdιyiúmιsi Qarasu kԥndinin ԥtraflarÕnda, BVR A6-da dörd tikilinin Layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalaca÷Õ ehtimal edilir. Bu tikililԥrԥ üç mal-qara burda÷Õ vԥ bir müvԥqqԥti yaúayÕú yeri daxildir. Tikililԥrin hamÕsÕnÕn tԥqribԥn 5-10 illik yaúÕ vardÕr vԥ qÕú aylarÕ ԥrzindԥ istifadԥ olunur vԥ nԥzԥrdԥ tutulan CQBKG layihԥsinin tԥhlükԥsizlik zonasÕ daxilindԥ yerlԥúir. Tikililԥrin bir nԥfԥr tԥrԥfindԥn istifadԥ olundu÷u güman edilir.
8.5.8 Torpaqdan østifadι Üzrι ølkin ùԥrtlԥr - Müvԥqqԥti Qur÷ular
8.5.8.1 Mu÷an Tikinti Düúιrgιsi Variant 3* Mu÷an Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 3 Mu÷an úԥhԥrinin úimal-qԥrbindԥ, istifadԥ olunmayan ԥrazidԥ yerlԥúir. Torpaq bԥlԥdiyyԥyԥ mԥxsusdur. Sahԥsi tԥxminԥn 6 hektardÕr.
8.5.8.2 Mu÷an Boru AnbarÕ Sahιsi Dιmiryol Qolu vι Yükboúaltma sahιsi Bu sahԥnin sԥthi tԥqribԥn 20 hektardÕr. Bu sahԥ Mu÷anÕn úimalÕnda yerlԥúir. Boru anbarÕ sahԥsi bԥlԥdiyyԥyԥ mԥxsus torpaq sahԥsindԥ yerlԥúir vԥ úimala do÷ru maldarlarÕn çalÕúdÕ÷Õ otlaq yeri ilԥ kԥsiúir. Dԥmiryol qolu dövlԥtԥ mԥxsusdur vԥ mal-qaranÕn yemlԥnmԥsi mԥqsԥdi
Sosial-iqtisadi baza 8-55 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ilԥ istifadԥ olunur. Sovet dövründԥn qalma köhnԥ taxÕl anbarÕ özbaúÕna olaraq maldarlar tԥrԥfindԥn mal-qaranÕn özbaúÕna saxlanmasÕ üçün istifadԥ olunur. Dԥmiryol qollarÕndan hazÕrda ayda bir dԥfԥ kiçik qaz terminalÕna/anbar ԥrazisinԥ, sahԥnin cԥnub-úԥrqinԥ xÕrda lԥvazimatlarÕn vԥ materiallarÕn idxal edilmԥsi mԥqsԥdi ilԥ istifadԥ olunur. Qaz terminalÕna/anbar ԥrazisinԥ giriú nԥzԥrdԥ tutulan bu sahԥdԥndir.
8.5.8.3 Kürdιmir Düúιrgιsi, Variant 4* Bu ԥrazinin tԥxmini sahԥsi 30 hektardÕr. Sahԥ ԥsas M27 Kürdԥmir/BakÕ magistral yolundan tԥxminԥn 1km (cԥnubda) yerlԥúir. Torpaq sahԥsinin qԥrb vԥ cԥnub sԥrhԥdlԥrini dayaz suvarma kanalÕ tԥúkil edir vԥ torpa÷Õn kԥnd tԥsԥrrüfatÕ mԥqsԥdlԥri ilԥ istifadԥ edilmԥsi ehtimal olunur. Bu torpa÷Õn özԥl torpaq sahibinԥ mԥxsus olmasÕ ehtimal edilir.
8.5.8.4 Kürdιmir Düúιrgιsi, Variant 5 Bu sahԥnin tԥxmini ԥrazisi 6 hektar tԥúkil edir vԥ bԥlԥdiyyԥyԥ mԥxsus olan torpaqda Kürdԥmir úԥhԥrindԥn 1 km cԥnubda yerlԥúir. Magistral yoldan sahԥyԥ yeni 250m uzunlu÷unda giriú yolunun çԥkilmԥsi tԥlԥb olunacaq ki, bu yol özԥl úumluq torpaq sahԥsindԥn keçԥcԥk. Tikinti düúԥrgԥsinin bu sahԥsindԥn bir nԥfԥr çobanÕn istifadԥ etdiyi mԥlumdur, lakin istifadԥ etmԥ tezliyi bԥlli deyildir. Sahԥ suvarma kanallarÕ ilԥ ԥhatԥ olunmuúdur.
8.5.8.4 Kürdιmir Boru AnbarÕ Sahιsi Variant 1 (Müsüslü) vι Kürdιmir Dιmiryol Qolu vι Yükboúaltma sahιsi Bu sahԥlԥr Kürdԥmir úԥhԥrinin 20km úimal-qԥrbindԥ, Müsüslü yaúayÕú mԥskԥni yaxÕnlÕ÷Õnda yerlԥúir. Ԥsas BakÕ-Tbilisi dԥmir yolundan tԥlԥb olunacaq boru anbarÕ sahԥsi, elԥcԥ dԥ, müvԥqqԥti dԥmiryol qolu vԥ yükboúaltma meydançalarÕ dövlԥt torpa÷Õnda yerlԥúir. Dԥmiryol qollarÕnÕn ciddi tԥmiri vԥ/vԥ ya geniúlԥndirilmԥsi tԥlԥb olunacaq. Boru anbarÕ sahԥsi hazÕrda otlaq mԥqsԥdi ilԥ istifadԥ olunur vԥ úimal-úԥrq sԥrhԥdindԥ bir suvarma kanalÕ vardÕr. Boru anbarÕ meydançasÕnÕn vԥ dԥmiryol qollarÕnÕn ümumi sahԥsi 18.5 hektardÕr. Sahԥdԥ olmada da, dԥmiryol qolunun vԥ yükboúaltma meydançalarÕnÕn lap yaxÕnlÕ÷Õnda evlԥr vardÕr vԥ dԥmiryol qolu sahԥsindԥn vԥ giriú yolundan uúaqlar mԥktԥbԥ gedԥrkԥn istifadԥ edirlԥr. Dԥmiryol qolu vԥ yükboúaltma meydançasÕ üzԥrindԥ bir neçԥ hava elektrik xԥtlԥri dԥ vardÕr.
8.5.8.5 Kürdιmir Boru AnbarÕ Sahιsi Variant 2 (Müsüslü) Bu sahԥ dövlԥtԥ mԥxsus torpaq sahԥsidir vԥ yaxúÕ qulluq edilmiú úumluq vԥ otlaq torpaqlarÕn daxil oldu÷u ԥrazilԥrdԥn ibarԥtdir. Sahԥnin sԥrhԥdlԥri ԥtrafÕnda suvarma kanallarÕ vardÕr.
8.5.8.6 Ucar Düúιrgιsi, Variant 5 Bu düúԥrgԥ Yevlaxdan úԥrqdԥ, Ucar vԥ Qarabörk yaxÕnlÕ÷Õnda aúkar edilmiúdir. Sahԥ Qarabörk kԥndinԥ yaxÕndÕr. Ԥrazinin cԥmi sahԥsi tԥxminԥn 14 hektardÕr vԥ bԥlԥdiyyԥ torpa÷Õnda yerlԥúir. Sahԥ hamardÕr vԥ keçmiúdԥ pambÕq becԥrilmԥsi üçün istifadԥ etdiyi hesab olunur, hazÕrda ot vԥ kollarÕn olmasÕ çobanlar tԥrԥfindԥn mümkün istifadԥsini göstԥrԥ bilԥr. HazÕrda bu sahԥnin kԥnd tԥsԥrrüfatÕ mԥqsԥdlԥri ilԥ istifadԥ edilmԥsi hesab olunmur.
Sahԥ dörd tԥrԥfdԥn suvarma kanallarÕ (müxtԥlif ölçülü) ilԥ ԥhatԥ olunmuúdur.
8.5.8.7 Yevlax Tikinti Düúιrgιsi, Boru AnbarÕ MeydançasÕ vι ùtabellιmι MeydançasÕ* Yevlax Tikinti düúԥrgԥsi boru anbarÕ vԥ útabellԥmԥ meydançasÕ bԥlԥdiyyԥyԥ mԥxsus torpaqda, Yevlax úԥhԥrinin qԥrbindԥ, sԥnaye rayonunun qԥrb istiqamԥtindԥ yerlԥúir.
Ümumi sahԥsi tԥqribԥn 20 hektardÕr. Sahԥdԥ ԥvvԥlki tikililԥrin bԥzi qalÕqlarÕ (zirzԥmilԥr) aúkar edilir. Torpaqdan otlaq kimi istifadԥ olunur.
Sosial-iqtisadi baza 8-56 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.5.8.8 Yevlax Boru AnbarÕ Sahιsi vι Yevlax Dιmiryol Qolu vι Yükboúaltma MeydançasÕ Maldarlar tԥrԥfindԥn istifadԥ olunan, dövlԥtԥ mԥxsus bu sahԥ YevlaxÕn tԥqribԥn 2km cԥnubunda yerlԥúir. Torpa÷Õn ԥrazisi 19 hektardÕr ki, bura, Yevlax Boru AnbarÕ MeydançasÕ vԥ Yevlax Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma sahԥsi daxildir. Dԥmiryol qolu istifadԥ olunmur vԥ Layihԥ ilԥ ԥlaqԥdar istifadԥyԥ yararlÕlÕ÷ÕnÕ tԥmin etmԥk üçün bԥzi tԥmir iúlԥrinin aparÕlmasÕ zԥruri olacaq.
8.5.8.9 QazançÕ Boru AnbarÕ Sahιsi Variant A Tԥxminԥn 4 hektarlÕq bu torpaq sahԥsi Qazanbula÷Õn 3km úimal-úԥrqindԥ yerlԥúir. Sahԥ biçԥnԥk yerindԥ yerlԥúir vԥ bԥlԥdiyyԥ torpa÷Õnda yerlԥúir.
8.5.8.10 QazançÕ Dιmiryol Qolu vι Yükboúaltma sahιsi Dövlԥtԥ mԥxsus olan bu sahԥnin ԥrazisi tԥqribԥn 2 hektardÕr. Dԥmiryol qolunun istifadԥ olunmadÕ÷Õ mԥlum olur.
8.5.8.11 QazançÕ Boru AnbarÕ Sahιsi Variant B Ԥrazisi tԥqribԥn 6 hektar tԥúkil edԥn bu torpaq sahԥsi Qazanbula÷Õn 3km úimal-úԥrqindԥ yerlԥúir. Sahԥnin istifadԥ olunmadÕ÷Õ mԥlum olur vԥ bԥlԥdiyyԥ torpa÷Õnda yerlԥúdiyi güman edilir.
8.5.8.12 Goranboy Düúιrgιsi, Variant 3 Bu ԥrazinin sahԥsi tԥxminԥn 20 hektardÕr vԥ onun özԥl torpaq olmasÕ hesab olunur. Bu torpaqdan kԥnd tԥsԥrrüfatÕ mԥqsԥdilԥ istifadԥ olunma÷a baúlamÕú vԥ son vaxtlar istifadԥsiz qalmÕúdÕr. QÕsa ot örtüyünün çobanlar tԥrԥfindԥn istifadԥ edilmԥsi mümkündür. Bu sahԥdԥn úimalda yerlԥúԥn qonúu torpaq sahԥsinin (tԥxminԥn daha 6 hektar) bir torpaq parçasÕnÕn hissԥsi oldu÷u hesab edilir vԥ kԥnd tԥsԥrrüfatÕ mԥqsԥdilԥ istifadԥ olunur.
8.5.8.13 Goranboy/Dιllιr Tikinti Düúιrgιsi*, Dιllιr Boru AnbarÕ Sahιsi vι Dιllιr Dιmiryol Qolu vι Yükboúaltma sahιsi Goranboy tikinti düúԥrgԥsi Sarov kԥndinin úimalÕnda, Gԥncԥ úԥhԥrinin tԥqribԥn 17 km-dԥ yerlԥúir. Ԥrazisi tԥxminԥn 6 hektardÕr. Torpaq Sarov bԥlԥdiyyԥsinԥ mԥxsusdur. Torpa÷Õn bir hissԥsinin qÕúda becԥrmԥ iúlԥri (çox ehtimal ki, bu÷da) mԥqsԥdi ilԥ istifadԥ edilmiú oldu÷u mԥlum olur.
Boru anbarÕ sahԥsi kimi istifadԥ olunmaq üçün baúqa bir yer ümumi Gԥncԥ ԥrazisindԥ, Dԥllԥr kԥndinin lap yaxÕnlÕ÷Õnda müԥyyԥn edilmiúdir. Sahԥnin úimal hissԥsi mal-qaranÕn yemlԥnmԥsi üçün istifadԥ oluna bilԥr, cԥnub istiqamԥtindԥki qalan hissԥsi isԥ, çÕnqÕl zavodu tԥrԥfindԥn istifadԥ olunur. Ԥldԥ olan mԥlumata görԥ, torpaq yerli bԥlԥdiyyԥyԥ mԥxsusdur. Dԥmiryol qolundan hazÕrda, meyvԥnin yüklԥnmԥsi üçün istifadԥ olunur.
8.5.8.14 Samux Tikinti Düúιrgιsi Variant 3 Nԥzԥrdԥ tutulan Tikinti düúԥrgԥsi vԥ boru anbarÕ sahԥsi Gԥncԥnin tԥqribԥn 20km úimalÕnda yerlԥúir vԥ ԥrazisi 5.5 hektardÕr. Ԥldԥ olan mԥlumata görԥ, bu torpaq dövlԥtԥ mԥxsusdur vԥ çobanlar tԥrԥfindԥn otlaq kimi istifadԥ oluna bilԥr. Sahԥnin úimal-úԥrq, úimal-qԥrb vԥ cԥnub- qԥrb sԥrhԥdlԥrindԥki suvarma kanallarÕndan istifadԥ olunmasÕ dayanmÕúdÕr.
8.5.8.15 Dιllιr Boru AnbarÕ sahιsi Variant 1B (BayramlÕ) Tԥqribԥn 13,5 hektar ԥrazisi olan bu torpaq sahԥsi avtomagistralÕn 300m úimalÕnda yerlԥúir. Torpaq özԥl otlaq yeridir vԥ qԥrb sԥrhԥdindԥ iki yeni tikili vardÕr. Tikililԥrdԥn biri pԥyԥdir, digԥri isԥ, ԥlavԥ inzibati tikili ilԥ birlikdԥ hündür örtülü anbar sahԥsidir.
8.5.8.16 Tovuz tikinti düúιrgιsi vι boru anbarÕ sahιsi, Varinat 5* Tovuz tikinti düúԥrgԥsi Aúa÷Õ Mülkülü kԥndinin yaxÕnlÕ÷Õnda yerlԥúir. Sahԥ tԥxminԥn 30 hektarlÕq ԥrazini tutur. ԤtrafdakÕ torpaq intensiv úԥkildԥ becԥrildiyindԥn istifadԥçilԥrin
Sosial-iqtisadi baza 8-57 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
siyahÕsÕ hazÕrlanacaq vԥ TSAKÖB-a müvafiq kompensasiya siyasԥtlԥri daxil edilԥcԥk. Torpaq Aúa÷Õ Mülkülü bԥlԥdiyyԥsinԥ mԥxsusdur.
8.5.8.17 A÷stafa Düúιrgιsi, Variant 3 Sahԥ tԥxminԥn A÷stafa vԥ Qoúqar arasÕnda yarÕyolda yerlԥúir. Torpa÷Õn cԥmi sahԥsi tԥxminԥn 10 hektardÕr. Torpa÷Õn özԥl olmasÕna dair hesabat verilir. Sahԥyԥ giriú ԥsas (M27) magistral yolundan 4 km mԥsafԥdԥdir. Sahԥlԥr otla örtülmüúdür, demԥli örüú kimi istifadԥ edilmԥsi ehtimal olunur. Sahԥnin bir hissԥsi 2013-cü ilin mart ayÕnda sahԥyԥ sԥfԥr ԥrzindԥ úumlanÕrdÕ ki, bu da, sahԥnin bir illiyԥ dincliyԥ qoyulmuú ola bildiyini vԥ ya úumluq torpaq kimi istifadԥ dilmiú oldu÷unu göstԥrir.
8.5.8.18 Poylu Boru AnbarÕ Sahιsi A÷stafanÕn tԥqribԥn 13km úimalÕnda yerlԥúir, ԥrazisi 6 hektardÕr. Torpaq özԥldir vԥ örüú yerindԥn ibarԥtdir. Az sayda suvarma kanallarÕ sahԥdԥn keçir vԥ sahԥnin sԥrhԥdi boyunca iri suvarma kanalÕ yerlԥúir.
8.5.8.19 Poylu Dιmiryol Qolu vι Yükboúaltma MeydançasÕ Sahԥ hԥm özԥl torpaqda, hԥm dԥ bԥlԥdiyyԥyԥ mԥxsus torpaqda yerlԥúir. Bu torpaq hazÕrda gips saxlanma anbarÕ kimi bir istifadԥçi tԥrԥfindԥn istifadԥ olunur vԥ Accord úirkԥti tԥrԥfindԥn icarԥyԥ götürülmüúdür. Ԥrazisi tԥqribԥn 1 hektardÕr. Gips yük maúÕnÕ vasitԥsilԥ sahԥyԥ gԥtirilir vԥ sahԥdԥn daúÕnÕr - dԥmiryol qolundan istifadԥ olunmur, lakin istifadԥyԥ yararlÕlÕ÷ÕnÕ tԥmin etmԥk üçün üzԥrindԥ ciddi iú görülmԥsi tԥlԥb olunmayacaq. Sahԥdԥ bir sÕra hava elektrik xԥtlԥri vԥ giriú yolunun sonunda yerli yarÕmstansiya vardÕr. Xԥtlԥrin istiqamԥtinin dԥyiúdirilmԥsi müvԥqqԥti olaraq yerli istifadԥçilԥrԥ tԥsir göstԥrԥ bilԥr.
8.5.8.20 Salo÷lu Dιmiryol Qolu vι Yükboúaltma sahιsi Dövlԥtԥ mԥxsus bu sahԥnin ԥrazisi 2 hektardÕr. Sahԥdԥn iki su borusu keçir. Sahԥyԥ giriú yolu digԥr istifadԥçilԥr tԥrԥfindԥn istifadԥ olunur. Dԥmiryol qolu hazÕrda vaqonlarÕn saxlanmasÕ üçün istifadԥ olunur.
8.5.8.21 Salo÷lu Düúιrgιsi Bԥlԥdiyyԥ torpa÷Õnda yerlԥúԥn bu sahԥnin ԥrazisi 6 hektardÕr. Torpaqdan hazÕrda otlaq yeri kimi istifadԥ olunur.
8.5.8.22 Salo÷lu Boru AnbarÕ sahιsi Bԥlԥdiyyԥ torpa÷Õnda yerlԥúԥn bu sahԥnin ԥrazisi tԥxminԥn 9.7 hektardÕr. Bu sahԥ otlaq yeri kimi istifadԥ olunur vԥ bu sahԥnin sԥrhԥdi yaxÕnlÕ÷Õnda ilin tԥqribԥn 6 ayÕ ԥrzindԥ bir çobanÕn mԥskunlaúdÕ÷Õ daxma vardÕr.
8.5.9 Ԥsas HԥssaslÕqlar Ԥsas hԥssaslÕqlar aúa÷ÕdakÕ úԥrtlԥrlԥ ԥlaqԥdardÕr:
x Layihԥyԥ aid müvԥqqԥti qur÷ularÕn faktiki istifadԥ olunan torpaqda yerlԥúԥcԥyi yerdԥ, hԥtta tԥsirlԥr sadԥcԥ müvԥqqԥti xarakter daúÕmÕú olas belԥ: o Mu÷an Boru AnbarÕ MeydançasÕnda, Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma MeydançasÕnda dԥmiryol qollarÕ tԥsadüfi hallarda baúqa istifadԥçilԥr tԥrԥfindԥn istifadԥ olunur vԥ bu ԥrazi, qismԥn tԥrk edilԥcԥk bir tikilidԥ bir neçԥ inԥk saxlayan maldarlarÕn çalÕúdÕ÷Õ yerdԥn keçir o Kürdԥmir Boru AnbarÕ MeydançasÕ (Müsüslü) Variant 2, Goranboy Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 3 vԥ Kürdԥmir Tikinti Düúԥrgԥsi Variant 5-ԥ yeni müvԥqqԥti giriú yolu kԥnd tԥsԥrrüfatÕ mԥqsԥdi ilԥ istifadԥ olunur o Dԥllԥr Dԥmiryol Qolu meyvԥ ixracÕ üçün istifadԥ olunur vԥ Dԥllԥr Boru AnbarÕ MeydançasÕ qismԥn mövcud çÕnqÕl hasilatÕ iúlԥri üçün istifadԥ olunur
Sosial-iqtisadi baza 8-58 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
o Poylu Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma MeydançasÕ gipsin saxlanmasÕ üçün istifadԥ olunur. x Sahԥdԥ ilin bir neçԥ ayÕ ԥrzindԥ mԥskunlaúan Salo÷lu Boru AnbarÕ MeydançasÕndakÕ çoban. x BVR A6 yaxÕnlÕ÷Õnda, müvԥqqԥti mԥskԥn kimi istifadԥ olunan burdaqlarÕn baúqa yerԥ köçürülmԥsi. Bu yerdԥ bir sÕra fiziki mԥhdudiyyԥtlԥr sԥbԥbindԥn, o cümlԥdԥn, digԥr boru kԥmԥrlԥrinin mövcudlu÷u ilԥ ԥlaqԥdar olaraq, lakin bununla mԥhdudlaúmamaq úԥrtilԥ, heç bir alternativ marúrut texniki baxÕmdan mԥqsԥdԥuy÷un deyildir. x Kürdԥmir Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma MeydançasÕnÕn úagirdlԥrin keçib-getdiyi yerlԥ kԥsiúmԥsinin tԥhlükԥsizlik baxÕmÕndan tԥsirlԥri vardÕr ki, bu mԥsԥlԥnin hԥlli zԥruri olacaq. x Müvԥqqԥti olsa da, tikinti dԥhlizindԥ, xüsusilԥ marúrutdan qԥrb tԥrԥfdԥ, yüksԥk dԥyԥrli bitkilԥrin geniú miqyasda intensiv úԥkildԥ ԥkildiyi sahԥlԥrdԥ ԥkinçilik iúlԥrinin pozulmasÕ nԥzԥrԥçarpan miqyasda ola bilԥr. x ùԥmkir rayonunda CQBKG-nin 287-ci kilometrindԥ fermanÕn, o cümlԥdԥn yaúayÕú evinin köçürülmԥsi 23 nԥfԥrԥ tԥsir edԥcԥk, onlardan 5-i tԥsirԥ mԥruz qalan strukturda yaúayÕr vԥ fiziki olaraq köçürülür, digԥr 18 nԥfԥr isԥ binalardan kԥnd tԥsԥrrüfatÕ vԥ mal-qara bԥslԥnmԥsi mԥqsԥdilԥ istifadԥ edirlԥr. Bu yerdԥ mövcud olan, o cümlԥdԥn digԥr boru kԥmԥrlԥrinin mövcud olmasÕ da daxil olmaqla, lakin onlarla mԥhdudlaúmayan bir sÕra fiziki mԥhdudiyyԥtlԥrlԥ ԥlaqԥdar alternativ marúrut seçmԥk texniki baxÕmdan mԥqsԥdԥuy÷un deyil. x DolanÕúÕq mԥnbԥyi mal-qaradan asÕlÕ olan insanlar tikinti zamanÕ maneԥlԥrlԥ üzlԥúԥ bilԥr, xüsusilԥ bu, boru kԥmԥri xԥndԥyinin qazÕlmasÕ vԥ tikinti dԥhlizinin sԥddԥ alÕnmasÕnÕn tԥsiri ilԥ ba÷lÕ, bir qayda olaraq, istifadԥ edilԥn otlaq vԥ suvarma sahԥlԥrinԥ giriúin kԥsilmԥsi nԥticԥsindԥ baú verir. Bu, marúrutun qԥrb hissԥsi ilԥ müqayisԥdԥ mal-qaranÕn daha çox bԥslԥnildiyi úԥrq hissԥsindԥ (ùirvan düzü vԥ Qobustan çölü) daha hԥssas amil hesab olunur.
8.6 øqtisadiyyat
8.6.1 Giriú Bu bölmԥ ÜDM, inflyasiya, gԥlirin paylanmasÕ vԥ xԥrc strukturlarÕnÕ ԥhatԥ edԥn iqtisadi göstԥricilԥri ԥks etdirir. Ölkԥ vԥ regional sԥviyyԥ üçün kömԥkçi mԥlumatÕn ԥsas mԥnbԥlԥri aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x Dünya BankÕ 2010: Azԥrbaycanda yaúayÕú úԥraitinin qiymԥtlԥndirilmԥsinԥ dair hesabat x Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi x Dünya BankÕnÕn 2008-ci il hesabatÕ, Dünya BankÕ Qrupunun Azԥrbaycan üçün Ölkԥ üzrԥ ԤmԥkdaúlÕq StrategiyasÕ: FY11-FY14.
Bölmԥ 8.1-dԥ müzakirԥ edildiyi kimi, LTMQøc sԥviyyԥsindԥ ԥsas iqtisadi göstԥricilԥr LTMQøc tԥdqiqatlarÕndan ԥldԥ edilmiúdir.
8.6.2 Ölkԥ Sԥviyyԥsi vԥ Regional Sԥviyyԥ - Iqtisadiyyat
8.6.2.1 ÜDM SON illԥrdԥ AzԥrbaycanÕn ÜDM-i kԥskin úԥkildԥ artaraq 5,2 milyard ABù dollarÕndan (2000) 63,3 milyard ABù dollarÕna (2011) çatmÕúdÕr (Cԥdvԥl 8-21) vԥ yoxsulluq sԥviyyԥsi nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ aúa÷Õ düúmüúdür. Neft-qaz sektorunun inkiúafÕ 1995-ci ildԥn bԥri dԥniz yataqlarÕna qoyulan investisiyalar, 2006-cÕ ildԥ istismara verilmiú BakÕ-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft borusunun vԥ Cԥnub Qafqaz Qaz boru kԥmԥrinin (CQBK) tikintisi ilԥ mümkün
Sosial-iqtisadi baza 8-59 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
olmuú vԥ neftin artan qiymԥti ilԥ dԥstԥklԥnmiúdir (Dünya BankÕ, 2008). 2010-cu ildԥ Azԥrbaycan ÜDM-ԥ görԥ dünya ölkԥlԥri arasÕnda iqtisadiyyatÕnÕn miqyasÕna görԥ Lüksemburq, Belarus vԥ Omandan sonra 70-ci yeri tutmuúdu (Birlԥúmiú Millԥtlԥr TԥúkilatÕ, 2010).
Cԥdvԥl 8-21: ÜDM vԥ AdambaúÕna ÜDM, 2000-2011
ÜDM Milyon ÜDM Milyon AdambaúÕna øllԥr AZN* ABù DollarÕ AZN ABù dollarÕ 2000 4718,1 5272,8 593,2 662,9 2001 5315,6 5707,7 661,7 710,5 2002 6062,5 6235,9 747,5 768,9 2003 7146,5 7276,0 872,7 888,5 2004 8530,2 8680.4 1030.4 1048.5 2005 12.522,5 13.238,7 1494,3 1579,8 2006 18.746,2 20.983,0 2208,2 2471,6 2007 28.360,5 33.050,3 3296,6 3841,7 2008 40.137,2 48.852,5 4603,7 5603,3 2009 35.601,5 44.297,0 4033,2 5018,2 2010 41.574,7 51.799,9 4653,3 5797,8 2011 50.069,0 63.402,56 5530,6 7003,4 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi *AZN = Azԥrbaycan manatÕ
Dünya BankÕnÕn mԥlumatlarÕna (2008) ԥsasԥn, 2005-2009-cu illԥrdԥ AzԥrbaycanÕn ÜDM sԥviyyԥsi orta hesabla ildԥ 20%-dԥn çox artmÕúdÕr. Azԥrbaycan 2009-cu il maliyyԥ böhranÕndan müvԥffԥqiyyԥtlԥ çÕxdÕ vԥ 2009-cu ildԥ ümumi ÜDM artÕmÕ 9,3% tԥúkil etdi, lakin bu, ԥsasԥn, neft qiymԥtlԥrinin bԥrpasÕ vԥ 2008-ci il texniki problemlԥrindԥn sonra istehsalla ԥlaqԥdar idi. Bununla belԥ, qeyri-neft sektoru ancaq 3,2% artmÕú, tikinti iúlԥrinin vԥ sԥnayenin qeyri-enerji sektorunun (xüsusilԥ kimya sԥnayesi vԥ polad) geniú surԥtdԥ mԥhdudlaúmasÕna mԥruz qalmÕúdÕr. Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ 2009-cu ildԥ müsbԥt 3,5% artÕmÕ saxlamÕúdÕr vԥ bu, qismԥn ԥrzaq böhranÕndan sonra Dövlԥtdԥn alÕnan yardÕmla ba÷lÕdÕr (2008-ci il qlobal ԥrzaq qiymԥtlԥrinin artmasÕ) (Dünya BankÕ, 2008).
8.6.2.2 ønflyasiya ùԥkil 8-19 ümumi ԥmsallarÕ, o cümlԥdԥn ԥrzaq, qeyri-ԥrzaq mԥhsullarÕ vԥ xidmԥtlԥr üçün qiymԥt ԥmsallarÕnÕ göstԥrir. 2011-ci ildԥ ümumi ԥmsal 176,7% tԥúkil edԥrԥk, 2007-ci ildԥn bԥri ԥn yüksԥk sԥviyyԥdԥ olmuúdur. Ԥrza÷Õn, qeyri-ԥrzaq mԥhsullarÕnÕn vԥ xidmԥtlԥrin ümumi qiymԥti 2007-ci ildԥn bԥri tԥdricԥn artmÕúdÕr ki, bu da mԥhsullarÕn dԥyԥrinin artmasÕnÕ vԥ tԥdricԥn artan inflyasiyanÕ göstԥrir. Qeyri-ԥrzaq mԥhsul vԥ xidmԥtlԥri ilԥ müqayisԥdԥ qida, içkilԥr vԥ tütün davamlÕ olaraq ԥn yüksԥk ümumi ԥmsala malik olmuúdur.
Sosial-iqtisadi baza 8-60 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
25
20 195.1 176.7 176.7 167.2 164.8 163.8 167.3 159.8 152.7 154.9 153.3 15 143.2 140.7 134.1 137.2 Ümumi ԥmsallar 130 128.6 129.8 Dԥyԥ 126.4 Ԥrzaq, içkilԥr vԥ 116.4 Qeyri-ԥrzaq Xidmԥtlԥ 10
5
0 200 200 200 201 201 il
ùԥkil 8-19: Ümumi Ԥmsallar (2005 = 100) Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
8.6.2.3 Gιlir vι yoxsulluq sιviyyιlιri Azԥrbaycanda iqtisadi inkiúafÕn yüksԥk sԥviyyԥsi 2000-ci ildԥn bԥri yoxsulluq sԥviyyԥsinin nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ aúa÷Õ düúmԥsi ilԥ nԥticԥlԥndi. Dünya BankÕnÕn Mԥú÷ulluq vԥ Ԥhalinin Sosial Müdafiԥsi Nazirliyi (MԤSMN) vԥ digԥr Dövlԥt orqanlarÕ ilԥ ԥmԥkdaúlÕqla 2008-ci ildԥ apardÕ÷Õ YaúayÕú Sԥviyyԥsinin Ölçülmԥsi TԥdqiqatÕ (YSÖT) göstԥrdi ki, Azԥrbaycanda yoxsulluq sԥviyyԥsi 2001-ci ildԥ 49,6 %-dԥn 2008-ci ildԥ 15,8 %-ԥ qԥdԥr azalmÕúdÕr. ùԥhԥr ԥrazilԥrindԥ yoxsulluq kԥnd ԥrazilԥrinԥ nisbԥtԥn daha sürԥtlԥ azalmÕúdÕr.
ùԥkil 8-20 yoxsullu÷un úԥhԥrlԥrdԥ 2001-ci ildԥ olan 55,7 %-dԥn 2008-ci ildԥ 14,8 %-ԥ, kԥnd yerlԥrindԥ isԥ 2001-ci ildԥ olan 42,5 %-dԥn 2008-ci ildԥ 18,5 %-ԥ azaldÕ÷ÕnÕ göstԥrir. Yoxsullu÷un azalmasÕ struktur islahatlarla, makro-iqtisadi stabilliklԥ, davamlÕ iqtisadi inkiúafla vԥ sosial müdafiԥyԥ nԥzԥrԥçarpacaq vԥsaitlԥrin sԥrf edilmԥsi ilԥ ԥlaqԥdardÕr vԥ onlarÕn hamÕsÕ bir çox ailԥlԥrin istehlak sԥviyyԥsinin artmasÕ ilԥ nԥticԥlԥnmiúdir.
Mԥcburi köçkünlԥrin (MK) yoxsul olmasÕ daha çox ehtimal edilir, çünki onlarÕn ԥksԥriyyԥtinin iqtisadi/iú imkanlarÕ yoxdur vԥ onlar dövlԥtin iqtisadi köçürmԥlԥrindԥn xeyli asÕlÕdÕrlar. MK-lԥr arasÕnda yoxsulluq úԥhԥrlԥrdԥn kԥnarda olan bölgԥlԥrdԥ daha çox nԥzԥrԥ çarpÕr. Belԥ görünür ki, ictimai binalarda vԥ ya yataqxanalarda yaúamaq yoxsulluq riskini aúa÷Õ salÕr. Dünya BankÕnÕn (2010) qeydlԥrinԥ ԥsasԥn, bu, "kollektiv" yaúayÕú yerlԥrindԥ yaúayan mԥcburi köçkünlԥrin daha çox mԥqsԥdli dövlԥt vԥ qeyri-dövlԥt müdaxilԥlԥrini almasÕ ilԥ ba÷lÕ ola bilԥr. Yoxsulluq riski evlԥrdԥ, mԥnzillԥrdԥ vԥ öz qohumlarÕ ilԥ yaúayan mԥcburi köçkünlԥr arasÕnda artÕr vԥ mԥcburi köçkünlԥr arasÕnda 'gizli' kasÕblar fenomenini yaradÕr (Dünya BankÕ, 2010).
Sosial-iqtisadi baza 8-61 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
6 55.7
49.6 5 42.5
4 200
% 3
18.5 2 15.8 14.8 200
1
0 Azԥrbayca ùԥhKԥn
ùԥkil 8-20: Azԥrbaycanda Yoxsulluq Sԥviyyԥsi, 2001 vԥ 2008 (%) Mԥnbԥ: 2001-ci il ATBS (Ailԥ TԥsԥrrüfatÕnÕn Büdcԥsinԥ dair Sor÷u) vԥ 2008-ci il YSÖT
8.6.2.4 Gιlirin paylanmasÕ/qeyri-bιrabιrliyi Dünya BankÕ 2008-ci il üçün qeyri-bԥrabԥrliyin tԥhlilinԥ dair hesabat vermiúdir (2010) vԥ bu tԥhlil ԥsas rifah göstԥricisi kimi adambaúÕna gԥlirԥ/orta istehlaka ԥsaslanmÕúdÕr. Qeyri- bԥrabԥrlik kԥnd yerlԥrinԥ nisbԥtԥn úԥhԥrlԥrdԥ daha yüksԥkdir (32,8%), lakin qeyri- bԥrabԥrliyin azalmasÕ kԥnd yerlԥrinԥ do÷ru yönԥlmԥyԥ baúlamÕúdÕr (27,1%). ùԥkil 8-21 göstԥrir ki, orta istehlak (hԥr ay üçün AZN) úԥhԥrlԥrdԥ ԥn yüksԥk, kԥnd ԥrazilԥrindԥ isԥ ԥn aúa÷ÕdÕr. Qeyri-bԥrabԥrliyi ölçmԥk üçün ùԥkil 8-21-dԥ Gini ԥmsalÕndan istifadԥ edilmiúdir. Kԥnd yerlԥrindԥ qeyri-bԥrabԥrlik 31% tԥúkil edԥn orta ölkԥ sԥviyyԥsindԥn aúa÷ÕdÕr, úԥhԥrlԥrdԥ isԥ qeyri-bԥrabԥrlik orta ölkԥ sԥviyyԥsindԥn yuxarÕdÕr.
14 122.6 12 115 106.6 100 98.8 100 95.1 93 10 89 Dԥyԥr Böyük 8 Kiçik Kԥnd 6 45.1 Azԥrbayca 39.7 32.8 31 4 28.7 27.1 2 15.2
0 Ԥhalinin Orta istehlak Orta istehlak Gini ԥmsalÕ (hԥr ay üzrԥ AZN (cԥmi=100) gԥlir ilԥ) Metrik
ùԥkil 8-21: ùԥhԥr vԥ Kԥndlԥrdԥ AdambaúÕna Orta Istehlak vԥ Qeyri-Bԥrabԥrlik, 2008 Mԥnbԥ: 2008 YSÖT
ÜDM-n neftdԥn 23,5%, qeyri-neft iqtisadiyyatÕnÕn isԥ 12,4% artdÕ÷Õ 2001-2008-ci illԥrdԥ Azԥrbaycan gԥlirin daha bԥrabԥr paylanmasÕnÕ tԥmin etmԥk üçün müԥyyԥn ԥmԥk haqlarÕnÕ artÕrmaq qԥrarÕ vermiúdir. Sonra minimum aylÕq ԥmԥkhaqqÕ 6700 %-dԥn çox, yԥni 1,1 AZN-
Sosial-iqtisadi baza 8-62 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
dԥn 75 AZN-ԥ artÕrÕldÕ (Dünya BankÕ, 2010). Cԥdvԥl 8-22 orta aylÕq ԥmԥk haqqÕnÕn 2005-ci ildԥ olan 123,6 AZN-dԥn 2011-ci ildԥ 363,1 AZN-ԥ artdÕ÷ÕnÕ göstԥrir (tԥxminԥn 193% artÕm). Bununla belԥ, ԥmԥk haqlarÕnÕn artmasÕna baxmayaraq, Azԥrbaycanda minimum ԥmԥkhaqqÕ hԥlԥ dԥ orta aylÕq ԥmԥk haqqÕndan 28% aúa÷ÕdÕr (Dünya BankÕ, 2010). Cԥdvԥl 8-22 müxtԥlif sԥnayelԥrdԥ iqtisadi sektorlar üzrԥ tԥdricԥn artÕmÕ göstԥrir vԥ ԥn yüksԥk aylÕq gԥlir /ԥmԥk haqqÕ mԥdԥn iúlԥrindԥn ԥldԥ edilir (buraya neft vԥ qaz sektoru da daxildir). Da÷-mԥdԥn sektorundan aylÕq orta ԥmԥkhaqqÕ 2005-2011-ci illԥrdԥ 132% artmÕúdÕr.
Cԥdvԥl 8-22: øqtisadi Sektor üzrԥ AylÕq Gԥlir (Orta Ԥmԥk HaqqÕ/Mԥvacib)
AZN 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ, meúԥçilik vԥ 41,6 52,5 86,7 114,5 134,3 160,3 196,4 balÕqçÕlÕq Mԥdԥn iúlԥri 507,3 636,8 851,2 1008,2 992,8 1004,7 1180,3 østehsalat 115,9 141,0 190,4 251,7 267,5 320,5 354,4 Elektrik, qaz vԥ buxar hasilatÕ, 134,6 164,1 226,6 314,9 322,7 349,4 399,1 paylanmasÕ vԥ tԥchizi Su tԥchizi; tullantÕlarÕn emalÕ vԥ 64,4 80,8 135,6 182,6 189,9 197,7 230,6 kԥnarlaúdÕrÕlmasÕ Tikinti 233,3 293,2 372,3 398,4 440,6 505,8 518,9 Ticarԥt; nԥqliyyat vasitԥlԥrinin 120,0 129,1 173,5 211,5 215,2 282,8 335,1 tԥmiri Nԥqliyyat vԥ saxlama 124,6 157,2 226,6 300,0 349,2 395,1 447,0 Mԥnzil vԥ iaúԥ xidmԥtlԥri üzrԥ iúlԥr 157,9 164,6 212,3 265,4 297,9 333,7 384,5 ønformasiya vԥ kommunikasiya 204,8 223,0 364,2 465,6 496,7 531,3 575,7 Maliyyԥ vԥ sÕ÷orta iúlԥri 311,7 535,5 707,8 785,4 812,8 990,2 998,2 DaúÕnmaz ԥmlakla ba÷lÕ 56,3 77,7 104,9 147,2 175,8 168,1 224,8 fԥaliyyԥtlԥr Peúԥkar, elmi vԥ texniki fԥaliyyԥt 324,4 410,5 556,2 596,1 585,3 592,2 600,1 növlԥri ønzibati vԥ dԥstԥklԥyici xidmԥt 448,5 489,8 534,2 477,9 456,9 526,7 534,9 iúlԥri øctimai administrasiya vԥ müdafiԥ; 133,9 157,8 209,1 287,0 350,1 376,5 392,3 sosial mühafizԥ Tԥhsil 66,0 79.6 145.4 214.4 260.0 271.8 283.0 ønsan sԥhhԥti vԥ sosial xidmԥt 45.2 69.6 94.2 130.1 154.1 155.2 163.9 iúlԥri øncԥsԥnԥt, ԥylԥncԥ vԥ istirahԥt 51.4 63.2 103.8 143.5 204.2 208.4 211.0 Digԥr xidmԥt növlԥri 75,8 96,0 155,3 227,8 250,5 280,3 331,8 øqtisadiyyat - cԥmi 123,6 149,0 215,8 274,4 298,0 331,5 363,1 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
Sosial-iqtisadi baza 8-63 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.6.2.5 Xιrclιrin strukturu 2000-ci illԥrdԥ ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn istehlak strukturu nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ dԥyiúmiúdir. Ailԥ tԥsԥrrüfatlarÕnÕn ԥrzaq istehlakÕ xԥrclԥrindԥ ölkԥ üzrԥ orta payÕ 2000-ci ildԥ olan 75 %- dԥn 2008-ci ildԥ 56 %-ԥ qԥdԥr azalmÕúdÕr (Dünya BankÕ, 2010). Kommunal xidmԥtlԥrin haqqÕ, xüsusilԥ yoxsul ailԥlԥr üçün nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ artmÕúdÕr. 2001 vԥ 2008-ci illԥr arasÕnda sԥhiyyԥ vԥ tԥhsil üçün özԥl xԥrclԥr xeyli artmÕúdÕr. 2001-ci illԥ müqayisԥdԥ 2008-ci ildԥ ailԥlԥrin ԥrzaq üçün ayÕrdÕqlarÕ vԥsaitlԥrdԥ (demԥk, hԥmçinin qeyri-ԥrzaq mallarÕ üçün dԥ) daha yüksԥk fԥrq olmuúdur. 2009/2010-cu illԥrdԥ, hesabatda verildiyi kimi, hԥm úԥhԥrlԥrdԥ, hԥm dԥ kԥndlԥrdԥ adambaúÕna ԥn çox aylÕq istehlak xԥrclԥri ԥrzaq mԥhsullarÕnÕ ԥhatԥ edir (Cԥdvԥl 8-23).
Cԥdvԥl 8-23: Azԥrbaycan ùԥhԥr vԥ Kԥndlԥri – ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Xԥrci: 2009– 2010
østehlak Xԥrci: Azԥrbaycan, ùԥhԥrlԥr vԥ Kԥndlԥr Cԥmi - Azԥrbaycan ùԥhԥrlԥr Kԥndlԥr
AdambaúÕna hԥr 2010 2010 2010 ay (AZN) 2009 2010 2009 2009 2010 2009 2009 2010 2009 (%) (%) (%)
Ԥrzaq mԥhsullarÕ 68,6 71,1 103,7 70,1 73,2 104,4 67,0 68,6 102,4 Spirtli içkilԥr 0,7 0,8 106,8 0,8 0,8 106,0 0,7 0,8 107,6 Tütün mԥhsullarÕ 1,7 1,7 103,8 1,7 1,8 104,8 1,6 1,6 102,0 Paltar vԥ 8,3 10,4 126,3 8,8 11,1 126,6 7,7 9,7 125,1 ayaqqabÕ Su, elektrik, qaz vԥ digԥr yanacaq 8,4 9,9 117,7 8,8 9,9 113,1 8,0 9,9 123,1 növlԥri Mԥiúԥt mallarÕ, mԥiúԥt cihazlarÕ 7,5 10,1 134,9 7,8 10,2 130,5 7,2 10,0 139,8 vԥ gündԥlik ev xԥrclԥri Sԥhiyyԥ xidmԥtlԥri 4,4 5,4 123,2 4,5 5,4 121,1 4,2 5,3 125,5 Nԥqliyyat xԥrclԥri 7,6 8,6 113,3 8,3 9,1 110,3 6,8 7,9 116,4 Rabitԥ xԥrclԥri 3,2 3,9 120,1 3,8 4,6 120,8 2,6 3,0 116,0 Ԥylԥncԥ vԥ 3,5 4,7 135,0 3,9 5,1 131,7 3,1 4,3 138,2 mԥdԥni xԥrclԥr Tԥhsil xԥrclԥri 1,7 2,2 128,5 2,1 2,8 129,5 1,3 1,6 129,2 Mehmanxana, kafe, restoran vԥ 9,5 12,6 132,2 10,5 13,4 127,6 8,5 11,7 137,4 yemԥkxana Digԥr mallar vԥ 4.5 5.9 130.7 4.5 5.9 131.7 4.5 5.9 130.6 xidmԥtlԥr østehlak xԥrci 129.6 147.4 113.7 135.5 153.3 113.2 123.2 140.4 113.9 (cԥmi) Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
Sosial-iqtisadi baza 8-64 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Cԥdvԥl 8-24 cԥmi dԥyiúmԥz aylÕq tԥqaüdün orta mԥblԥ÷inin 2008-ci ildԥ olan 62,9 AZN-dԥn 2012-ci ilԥ 145,1 AZN-ԥ artdÕ÷ÕnÕ göstԥrir. Cԥmi dԥyiúmԥz aylÕq tԥqaüdԥ yaúlÕlarÕn tԥqaüdlԥri, ԥlillik tԥqaüdü vԥ "ailԥ baúçÕsÕnÕn itirilmԥsi" tԥqaüdü daxildir.
Cԥdvԥl 8-24: Orta AylÕq Dԥyiúmԥz Tԥqaüdlԥrin Mԥblԥ÷i (ølin Ԥvvԥli, AZN): 2008–2012 2008 2009 2010 2011 2012 Dԥyiúmԥz aylÕq tԥqaüdlԥrin orta 62,9 95,8 100,4 112,9 145,1 mԥblԥ÷i, cԥmi Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
Cԥdvԥl 8-25 tԥqaüd vԥ müavinԥt alan ԥlil úԥxslԥrin sayÕnÕn 2000-2011-ci illԥrdԥ, demԥk olar ki, ikiqat artdÕ÷ÕnÕ göstԥrir.
Cԥdvԥl 8-25: Tԥqaüd vԥ Müavinԥt Alan Qeydԥ AlÕnmÕú Ԥlil ùԥxslԥrin SayÕ (ilin ԥvvԥlinԥ, nԥfԥr)
Bunlardan 18 YaúÕndan Kiçik, Tԥqaüd vԥ Müavinԥt Alan Ԥlillԥrin øllԥr Sԥhhԥtindԥ Müԥyyԥn Cԥmi SayÕ Mԥhdudiyyԥtlԥr Olan Uúaqlar 2000 250.712 21.739 2005 393.058 49.135 2007 426.946 48.479 2008 437.627 55.066 2009 458.851 56.433 2010 473.185 58.122 2011 488.551 57.941 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
8.6.3 LTMQøc Sԥviyyԥsi - øqtisadiyyat
8.6.3.1 Gιlir vι yoxsulluq Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 45 %-nin ԥsas gԥlir mԥnbԥyi tԥqaüd vԥ sosial müavinԥtlԥrdir. Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 39 %-nin dolanmasÕ ԥkinçilikdԥn asÕlÕdÕr. Tԥsԥrrüfat gԥlirlԥrinin digԥr mԥnbԥlԥrinԥ dövlԥtdԥn alÕnan maaú (tԥxminԥn 27%), öz mal-qarasÕnÕn bԥslԥnmԥsi (tԥxminԥn 15%), özԥl tԥúkilatlarÕn vasitԥçilik gԥlirlԥri vԥ satÕúlarÕ (tԥxminԥn 14%) daxildir (ùԥkil 8-22).
Sosial-iqtisadi baza 8-65 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-22: Ԥsas Gԥlir Mԥnbԥlԥri
ùԥkil 8-23 gԥlirin mövsümi göstԥricilԥri ԥks etdirilir (Bԥli = gԥlir mövsümdԥn asÕlÕ olaraq dԥyiúir, Xeyr = dԥyiúmԥ yoxdur). Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ istehsalÕndan asÕlÕ olan ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 32%-nin gԥliri mövsümi sԥciyyԥ daúÕyÕr. Ԥksԥr tԥsԥrrüfatlar üçün ԥn yüksԥk artÕm yayda baú verir (ùԥkil 8-23).
ùԥkil 8-23: Gԥlir Mԥnbԥyinin Mövsümiliyi
ùԥkil 8-24 son beú il ԥrzindԥ gԥlir mԥblԥ÷indԥ baú vermiú dԥyiúikliklԥri göstԥrir. Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn orta aylÕq gԥliri tԥsԥrrüfatlarÕn tԥdqiqatÕ nԥticԥlԥri ԥsasÕnda 266 AZN-ԥ bԥrabԥr götürülür. Son beú ildԥ ailԥlԥrin tԥxminԥn 29 %-nin gԥliri artmÕúdÕr, tԥxminԥn 40% isԥ gԥlirin son beú ildԥ dԥyiúmԥdiyini göstԥrir (ùԥkil 8-24). TԥsԥrrüfatlarÕn tԥxminԥn 30%-i son beú ildԥ gԥlirlԥrinin aúa÷Õ düúdüyünü bildirir. Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn orta aylÕq gԥliri 2011-ci ildԥ ölkԥ üzrԥ 363,1 AZN-ԥ bԥrabԥr götürülmüú orta aylÕq göstԥricidԥn 26% aúa÷ÕdÕr (Cԥdvԥl 8-22). Cԥdvԥl 8-22-dԥ göstԥrildiyi kimi, son bir neçԥ ildԥ milli sԥviyyԥdԥ aylÕq gԥlir sԥviyyԥsi
Sosial-iqtisadi baza 8-66 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
artmÕúdÕr, lakin bu orta artÕm LTMQøc sԥviyyԥsindԥ ԥks etdirilmԥmiúdir, araúdÕrma zamanÕ LTMQøc sԥviyyԥsindԥ ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn yalnÕz 29 %-nin gԥlirinin artmasÕna dair mԥlumat ԥldԥ olunmuúdur.
Demԥk olar ki, bütün ԥrazilԥrdԥ LTMQøc sԥviyyԥsindԥ gԥlir bazarlardan istifadԥ imkanÕnÕn, yaxud keyfiyyԥtsiz yollar kimi problemlԥr nԥticԥsindԥ belԥ imkanÕn olmamasÕnÕn tԥsirinԥ mԥruz qalmÕúdÕr. LTMQøc-larÕn ԥksԥriyyԥti magistral yola yaxÕn yerlԥúdiyinԥ görԥ onlarÕn bazara giriú imkanÕ mԥhdud deyildir.
ùԥkil 8-24: Son beú il Ԥrzindԥ Gԥlir Mԥblԥ÷indԥ Dԥyiúikliklԥr
8.6.3.2 Ev tιsιrrüfatlarÕnÕn iqtisadi vιziyyιti Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn iqtisadi vԥziyyԥti Cԥdvԥl 8-26-da göstԥrilmiúdir. Bölmԥ 8.1-dԥ isԥ sosial úԥraiti a÷Õr olan ev tԥsԥrrüfatlarÕn müqayisԥsi ilԥ ba÷lÕ tԥfԥrrüatlar müzakirԥ edilmiúdir, qeyri- zԥif ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn xülasԥsi isԥ aúa÷Õda göstԥrilmiúdir. TԥsԥrrüfatlarÕn 33 faizi ԥrzaq almaq üçün kifayԥt qԥdԥr pul oldu÷unu göstԥrir, lakin onlar paltar alma÷a çԥtinlik çԥkir. TԥsԥrrüfatlarÕn 32 faizinin ԥrzaq vԥ paltar almaq üçün kifayԥt qԥdԥr pulu var, lakin onlar davamlÕ iúlԥdilԥn mallarÕ ala bilmir, ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 29 %-nin isԥ kԥnar yardÕm olmasa, hԥtta ԥrzaq almaq üçün dԥ kifayԥt qԥdԥr vԥsaiti yoxdur.
Cԥdvԥl 8-26: Ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn iqtisadi vԥziyyԥti Aúa÷ÕdakÕ Bԥndlԥrdԥn HansÕ Sizin Ailԥnizin Maliyyԥ Ev Vԥziyyԥtini Daha YaxúÕ Ԥks Etdirir? TԥsԥrrüfatlarÕ Hԥtta ԥrzaq almaq üçün kifayԥt qԥdԥr pul yoxdur, biz ya borc 29% almalÕ, ya da qohumlardan vԥ ya dostlardan yardÕm almalÕyÕq Ԥrzaq üçün kifayԥt qԥdԥr pul var, lakin paltar alma÷a çԥtinlik 33% çԥkirik Qida vԥ paltar üçün kifayԥt qԥdԥr pul var, lakin televizor vԥ ya soyuducu kimi davamlÕ iúlԥdilԥn ԥúyalarÕ almaq imkanÕmÕz 32% daxilindԥ deyil. VaxtaúÕrÕ olaraq davamlÕ iúlԥdilԥn mallar ala bilirik, lakin daha bahalÕ ԥúyalar, mԥsԥlԥn, avtomobil, ev almaq, yaxud xaricԥ 6% sԥfԥr imkanlarÕmÕz daxilindԥ deyil.
8.6.3.3 Xιrclιrin strukturu ùԥkil 8-25 LTMQøc sԥviyyԥsindԥ xԥrclԥrin strukturunu ԥks etdirir. Hesabatda LTMQøc-lar arasÕnda gԥlirin aúa÷Õ oldu÷u göstԥrilir vԥ ev tԥsԥrrüfatlarÕ ԥldԥ etdiklԥri gԥlirin 42 %-ni
Sosial-iqtisadi baza 8-67 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ԥrza÷a ayÕrÕr; gԥlirin 15 %-i isԥ kommunal xidmԥtlԥrin ödԥnmԥsinԥ vԥ yanaca÷a sԥrf olunur; 12% tibbi müalicԥyԥ xԥrclԥnir. Tԥhsil vԥ ya istirahԥtԥ sԥrf edilԥn vԥsait 10 %-dԥn aúa÷ÕdÕr. Ԥrza÷a sԥrf edilԥn mԥblԥ÷ ölkԥ üzrԥ orta sԥviyyԥdԥn aúa÷ÕdÕr, bunun sԥbԥbi, yԥqin ki, LTMQøc-larÕn, qismԥn dԥ olsa, yardÕmçÕ kԥnd tԥsԥrrüfatÕ ilԥ mԥú÷ul olmasÕdÕr.
ùԥkil 8-25: Xԥrclԥrin Strukturu
ùԥkil 8-26-da kommunal xԥrclԥrin ödԥnmԥsi, hԥmçinin tԥsԥrrüfatlarÕn bu xԥrclԥri gecikdirmԥdԥn ödԥyԥ bilib-bilmԥdiklԥri ԥks etdirilir.
Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥdqiq edilmԥsinin nԥticԥlԥrinԥ ԥsasԥn, onlarÕn 53%-i ödԥniúlԥri gecikmԥdԥn yerinԥ yetirdiklԥrini, 37% isԥ ödԥniúlԥri azacÕq gecikmԥ ilԥ yerinԥ yetirdiklԥrini bildirmiúlԥr. TԥsԥrrüfatlarÕn yalnÕz çox kiçik faizi ictimai kommunal xidmԥtlԥri ödԥmir (ùԥkil 8-26).
ùԥkil 8-26: Kommunal Xidmԥt Xԥrclԥrinin Ödԥnilmԥsi
Sosial-iqtisadi baza 8-68 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Cԥdvԥl 8-27 istehlak mԥhsullarÕ, bizneslԥr, tibbi müalicԥ, tԥhsil vԥ ipoteka üçün istifadԥ edilmiú vԥ geri ödԥnilmԥmiú borclarÕ vԥ ya kreditlԥri olan tԥsԥrrüfatlarÕn faizini göstԥrir.
TԥsԥrrüfatlarÕn, demԥk olar ki, yarÕsÕnÕn (45,5%) orta hesabla 1510 AZN tԥúkil edԥn ödԥnmԥmiú kreditlԥri var. Kreditlԥr, ԥsasԥn, mԥiúԥt avadanlÕqlarÕ (paltaryuyan maúÕn, qabyuyan maúÕn, soyuducu vԥ s.) üçün verilir, çünki ma÷azalarÕn ԥksԥriyyԥti bu mallarÕ mԥmnuniyyԥtlԥ kreditԥ satÕr vԥ ancaq úԥxsiyyԥt vԥsiqԥsi tԥlԥb edir. Bununla belԥ, kreditlԥrin yalnÕz 25 %-dԥn bir qԥdԥr çoxu iúgüzar mԥqsԥdlԥrlԥ istifadԥ olunur. Biznes krediti almaq daha çԥtindir: mԥsԥlԥn, biznes planÕnÕn tԥqdim edilmԥsi kimi tԥlԥb olunan müԥyyԥn úԥrtlԥr var. Kԥnd ԥrazilԥrindԥ insanlarÕn bu prosedurlardan xԥbԥri olmaya bilԥr vԥ onlarÕn biliyini artÕrmaq, bununla da borclardan istifadԥ imkanÕnÕ yaxúÕlaúdÕrmaq üçün tez-tez tԥlim aparÕlÕr (Cԥdvԥl 8-27).
Cԥdvԥl 8-27: Ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn QaytarÕlmamÕú BorclarÕ vԥ ya Kreditlԥri Ödԥnmԥmiú Kredit Üçün Sԥbԥb Mԥiúԥt BorclarÕ vԥ ya Kreditlԥr østehlak krediti - Mԥiúԥt texnikasÕ / mebel / kommunal tԥminat / ev 39,91% tԥmiri øúgüzar kredit - kԥnd-tԥsԥrrüfatÕ iúlԥri: avtomobil vԥ iúçilԥrin icarԥsi/suvarma sisteminԥ birlԥúmԥ/istixananÕn 27,4% geniúlԥnmԥsi/zԥrԥrvericilԥrԥ qarúÕ dԥrmanlarÕn alÕnmasÕ/mal- qaranÕn alÕnmasÕ Tibbi müalicԥ 9% Tԥhsil krediti 2,8% øpoteka krediti/evlԥrin tԥmiri 12,8% Digԥr 12,8% Heç bir sԥbԥb göstԥrilmԥyib 2,3%
Borcu olan vԥ ya kredit götürmüú tԥsԥrrüfatlarÕn cԥmi sayÕ 45,5% Kreditin orta mԥblԥ÷i 1510 AZN
8.6.4 HԥssaslÕqlar Tԥdqiq edilmiú LTMQøc-larda nԥzԥrdԥ tutulan CQBKG Layihԥsinin iqtisadi amillԥri ilԥ ba÷lÕ hԥssaslÕqlarÕ aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x Orta aylÕq gԥlir ölkԥ üzrԥ orta mԥblԥ÷dԥn tԥxminԥn 26% aúa÷ÕdÕr x Tԥdqiq edilmiú LTMQøc-larda gԥlirin kifayԥt olmamasÕ ԥn nԥzԥrԥçarpacaq mԥiúԥt problemidir. Buna görԥ dԥ Layihԥnin yaratdÕ÷Õ mԥú÷ulluq imkanlarÕna vԥ Layihԥ ilԥ ba÷lÕ insanlarÕn hԥyat úԥraitinԥ tԥsir edԥ bilԥcԥk hԥr hansÕ iúlԥrԥ hԥssaslÕq yüksԥk olacaq x Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 30%-i son beú ildԥ gԥlirlԥrinin aúa÷Õ düúdüyünü bildirir x Kԥnd icmalarÕ daxilindԥ biznes kreditlԥrindԥn istifadԥ çԥtin ԥrizԥvermԥ prosesi vԥ kԥnd ԥhalisi daxilindԥ biliyin az olmasÕ ilԥ ԥlaqԥdar çԥtindir x Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 40 %-i kԥnd tԥsԥrrüfatÕndan ԥldԥ edilԥn gԥlirdԥn asÕlÕdÕr, bu o demԥkdir ki, onlar mԥhsuldarlÕ÷a tԥsir edԥcԥk fԥaliyyԥtlԥrԥ yüksԥk dԥrԥcԥdԥ hԥssasdÕrlar. LTMQøc-larÕn magistral yola yaxÕn olmadÕ÷Õ ԥrazilԥrdԥ yerli istehsal mallarÕnÕn bazarda satÕúÕ hԥssas mԥsԥlԥ ola bilԥr (ԥksԥr LTMQøc ԥsas úԥrq- qԥrb úosesinԥ yaxÕn oldu÷u üçün bu hԥssaslÕ÷Õn sԥviyyԥsi aúa÷Õ hesab olunur)
Sosial-iqtisadi baza 8-69 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
x Son 10 ildԥ Azԥrbaycanda yoxsulluq ԥmsalÕ aúa÷Õ düúmüúdür. Lakin bu göstԥrici LTMQøc-lar arasÕnda vԥ kԥnd ԥrazilԥrindԥ daha az nԥzԥrԥ çarpÕr. Buna görԥ dԥ LTMQøc daxilindԥ iqtisadi amillԥrlԥ ԥlaqԥdar hԥssaslÕq ölkԥ sԥviyyԥsindԥn vԥ ya úԥhԥr sԥviyyԥsindԥn yüksԥk, lakin BTC vԥ CQBK tikintisi zamanÕ mövcud olan sԥviyyԥdԥn aúa÷Õ olacaq.
x
8.7 Mԥú÷ulluq, Sԥriútԥ vԥ BacarÕqlar, YaúayÕú ùԥrtlԥri
8.7.1 Giriú Bu bölmԥdԥ hԥm ölkԥ/regional sԥviyyԥdԥ, hԥm dԥ layihԥnin tԥsirinԥ mԥruz qalan icmalar sԥviyyԥsindԥ mԥú÷ulluq, iúsizlik, yaúayÕú mԥnbԥlԥri, elԥcԥ dԥ heyvandarlÕq tԥsԥrrüfatÕ ilԥ ba÷lÕ göstԥricilԥr tԥqdim olunur. LTMQøc sԥviyyԥsindԥ ümumi iqtisadi úԥrtlԥrdԥ vԥ sosial vԥziyyԥtdԥ baú verԥn yaxúÕlaúma LTMQøc-lardakÕ yaúayÕú mԥnbԥyinin qiymԥtlԥndirilmԥsinin ԥsas amillԥri kimi nԥzԥrdԥn keçirilmiúdir.
Ölkԥ vԥ regional sԥviyyԥ üzrԥ kԥnardan alÕnmÕú mԥlumatlarÕn ԥsas mԥnbԥlԥri aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x Dünya BankÕ 2010: Azԥrbaycanda yaúayÕú úԥraitinin qiymԥtlԥndirilmԥsinԥ dair hesabat x Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi x Dünya BankÕnÕn 2008-ci il hesabatÕ, Dünya BankÕ Qrupunun Azԥrbaycan üçün Ölkԥ üzrԥ ԤmԥkdaúlÕq StrategiyasÕ: FY11-FY14.
Bölmԥ 8.1-dԥ müzakirԥ edildiyi kimi, LTMQøc sԥviyyԥsindԥ ԥsas mԥú÷ullu÷a, bacarÕqlara vԥ hԥyat tԥrzinԥ dair mԥlumatlar LTMQøc tԥdqiqatlarÕndan ԥldԥ edilmiúdir.
8.7.2 Ölkԥ vԥ Regional Sԥviyyԥ - Mԥú÷ulluq
8.7.2.1 Mιú÷ulluq vι iúsizlik Cԥdvԥl 8-28 göstԥrir ki, Azԥrbaycanda ölkԥ sԥviyyԥsindԥ iúlԥyԥn ԥhalinin sayÕ 2005-2010-cu illԥr ԥrzindԥ tԥdricԥn artaraq 2010-cu ildԥ 4 milyon 329,1 min nԥfԥrԥ çatmÕúdÕr. Bununla belԥ, iqtisadi baxÕmdan fԥal insanlarÕn nisbԥti AzԥrbaycanÕn ümumi ԥhalisi ilԥ müqayisԥdԥ 2005-ci ildԥn bԥri ildԥn ilԥ aúa÷Õ düúmüúdür vԥ 2010-cu ildԥ ölkԥ ԥhalisinin 50.7% iqtisadi baxÕmdan fԥal olmuúdur. øqtisadi baxÕmdan fԥal ԥhalinin ԥksԥriyyԥti iúlԥyir. øúsizlԥrin sayÕ 2005-ci ildԥ olan 317,8 min nԥfԥrdԥn 2010-cu ildԥ 258,3 min nԥfԥrԥ azalmÕúdÕr (19% azalma). 2005-2010-cu illԥrdԥ iúlԥyԥn qadÕnlarÕn sayÕ 7% artmÕúdÕr.
Dünya BankÕnÕn göstԥrdiyi (2010) kimi, Azԥrbaycanda qeyri-rԥsmi mԥú÷ulluq sektoru nԥzԥrԥçarpan ölçüdԥdir vԥ onun getdikcԥ artmasÕ müúahidԥ olunur. 2006-cÕ ilin hesabatÕna görԥ, ԥmԥk müqavilԥsi ԥsasÕnda iúlԥyԥn iúçilԥrin payÕ 59,5% tԥúkil etmiúdir. Özԥl sahibkarlÕ÷Õn müxtԥlif növlԥri ilԥ mԥú÷ul olan ԥhalinin sayÕ çox yüksԥkdir ki, bu, ԥmԥyi mühafizԥ edilmԥyԥn, qeyri-rԥsmi vԥ keyfiyyԥtsiz úԥrtlԥr altÕnda iúlԥyԥnlԥrin ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ çox oldu÷unu tԥsdiq edir (Dünya BankÕ, 2010).
Cԥdvԥl 8-28: Mԥú÷ulluq Üzrԥ Göstԥricilԥr, 2005-2007
2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ԥhalinin orta illik sayÕ (min nԥfԥr) 8500,3 8609,6 8723,0 8838,5 897,3 9054,3 øqtisadi fԥal ԥhalinin sayÕ (min 1 4380,1 4402,0 4443,3 4477,7 4531,9 4587,4 nԥfԥr)
Sosial-iqtisadi baza 8-70 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
2005 2006 2007 2008 2009 2010 øqtisadiyyatda mԥú÷ul olan 1 4062,3 4110,8 4162,2 4215,5 4271,7 4329,1 úԥxslԥrin sayÕ (min nԥfԥr) Ԥmlak formasÕ: dövlԥt 1229,8 1271,9 1234,6 1244,4 1149,7 1142,7 Ԥmlak formasÕ: qeyri-dövlԥt 2832,5 2838,9 2927,6 2971,1 3122,0 3186,4 øúsiz úԥxslԥr (min nԥfԥrlԥ)2 317,8 291,2 281,1 262,2 260,2 258,3 øqtisadiyyatda çalÕúan qadÕnlarÕn 1957,6 1984,4 2013,0 2042,1 2071,9 2101,7 sayÕ (min nԥfԥr) øqtisadiyyatda iúçilԥrin sayÕ (min 3 1300,4 1337,5 1376,0 1410,3 1385,4 1382,9 nԥfԥr) Mԥú÷ul úԥxslԥrin adambaúÕna 4 3236,9 4203,4 5210,3 5682,9 6205,2 6145,1 ÜDM, AZN ilԥ øqtisadiyyata cԥlb edilmiú iúçilԥrin 123,6 149,0 215,8 274,4 298,0 331,5 orta illik ԥmԥkhaqqÕ, AZN ilԥ 1 Beynԥlxalq Ԥmԥk TԥúkilatÕnÕn metodologiyasÕndan istifadԥ etmԥklԥ 2000-2010-cu illԥrdԥ cԥmi iúsizlԥrin sayÕnÕ nԥzԥrԥ almaqla hesablanmÕúdÕr. 2 Beynԥlxalq Ԥmԥk TԥúkilatÕnÕn metodologiyasÕna ԥsaslanmÕúdÕr (o cümlԥdԥn rԥsmi status almÕú iúsizlԥr) 3 2005-2010-cu ilin sonuna struktur siyahÕsÕnda iúçilԥrin sayÕ 4 2005-ci ilin qiymԥtlԥri ilԥ Qeyd: øqtisadi baxÕmdan fԥal vԥ iúlԥyԥn ԥhalinin sayÕ 2000-ci ildԥn bԥri 15 ilin rԥqԥmlԥrinԥ vԥ 2009-cu ildԥ ԥhalinin siyahÕya alÕnmasÕnÕn nԥticԥlԥrinԥ ԥsaslanmaqla dԥqiqlԥúdirilmiúdir Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
ùԥkil 8-27 iqtisadi fԥal ԥhali arasÕnda iúlԥyԥnlԥrin faizinin tԥdricԥn artdÕ÷ÕnÕ göstԥrir. 2011-ci ildԥ iqtisadi fԥal ԥhalinin 94,6% iúlԥyir, iqtisadi fԥal ԥhalinin 5,4 %-i isԥ iúsiz idi. øldԥn ilԥ iúsizlԥrin sayÕ 1.9 faiz aúa÷Õ düúmüú, belԥliklԥ, 2005-2011-ci illԥrdԥ iqtisadi fԥal ԥhali arasÕnda iúsizlԥrin nisbԥti 26% azalmÕúdÕr. Bu iúsizlik sԥviyyԥsindԥ yaxúÕlaúma/azalma meylini göstԥrir.
100 92.7 93.7 94.1 94.3 94.4 94.6 90 80 øqtisadi cԥhԥtdԥn fԥal ԥhalinin 70 ümumi sayÕndan mԥú÷ullu÷u 60 olanlar – cԥmi 50 øúsiz ** 40 30 20 7. 10 6. 5. 5. 5.6 5. 0 2005 2007 2008 2009 2010 2011
ùԥkil 8-27: øqtisadi Fԥal Ԥhalinin Strukturu (%) **Beynԥlxalq Ԥmԥk TԥúkilatÕnÕn metodologiyasÕna ԥsaslanmÕúdÕr (o cümlԥdԥn rԥsmi status qazanmÕú iúsizlԥr) Qeyd: øqtisadi fԥal ԥhalinin cԥmi sayÕ 100-ԥ bԥrabԥrdir.
Sosial-iqtisadi baza 8-71 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
8.7.2.2 Yeni yaradÕlmÕú iúlιr Cԥdvԥl 8-29 yeni yaradÕlan illik iú yerlԥrinin sayÕ 2009-cu ildԥ olan 73.613-dԥn 2011-ci ildԥ 94.111-ԥ artmÕúdÕr (28% artÕm). 2011-ci ildԥ hesabat verildiyi kimi, yeni yaradÕlmÕú iúlԥrin ԥksԥriyyԥti daimi iú yerlԥridir (72.353).
Cԥdvԥl 8-29: Yeni YaradÕlmÕú iú Yerlԥrinin SayÕ, 2003-2011-ci illԥr
2003-2008- ci illԥrin Cԥmi 2009 2010 2011 Dördüncü Rübü Yeni müԥssisԥ 128.960 106.626 7291 7425 7618 vԥ tԥúkilatlar Mövcud müԥssisԥ vԥ 220.990 193.091 7948 10.792 9159 tԥúkilatlar Yenidԥn iúԥ salÕnmÕú 20.416 18.899 801 391 325 müԥssisԥ vԥ tԥúkilatlar Tԥbii iúlԥr 356.796 228.957 38.475 34.113 55251 Digԥr (beynԥlxalq vԥ yerli layihԥlԥr, 279. 848 218.704 19.098 20.288 21.758 bԥrpa iúlԥri vԥ s.) Yeni yaradÕlmÕú iú yerlԥrinin 1.007.010 766.277 73.613 73.009 94.111 ümumi sayÕ Bunlardan 727.162 547.573 54.515 52.721 72,353 daimi iú yerlԥri Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
8.7.2.3 Gender amillιri QadÕnlar AzԥrbaycanÕn iqtisadiyyatÕnda mühüm rol oynayÕr vԥ 2010-cu ildԥ hesabat verildiyi kimi 2,1 milyon qadÕn iqtisadiyyata öz töhfԥsini verirdi (Cԥdvԥl 8-28). Cԥdvԥl 8-30 2010-cu ildԥ 596404 qadÕnÕn iúԥ götürülmԥsini/maaú almasÕnÕ göstԥrir vԥ onlarÕn ԥn çoxu sԥhiyyԥ vԥ sosial müdafiԥ sahԥlԥrindԥ çalÕúÕr. Qalan qadÕnlar özԥl sahibkarlÕq vԥ ya digԥr iqtisadi fԥaliyyԥtlԥr vasitԥsilԥ milli iqtisadiyyata yardÕm edirlԥr.
Muzdlu iúԥ cԥlb edilmiú qadÕnlarÕn ԥn yüksԥk sayÕ 2008-ci ildԥ qeyd edilmiúdir; bu say 2008- 2010-cu illԥrdԥ qismԥn (1,2%) azalmÕúdÕr (Cԥdvԥl 8-30). Nisbԥt baxÕmÕndan, verilmiú müddԥt ԥrzindԥ qadÕn iúçilԥrinin sayÕ ԥn çox artmÕú sektorlara daúÕnmaz ԥmlakla ba÷lÕ fԥaliyyԥtlԥr, maliyyԥ vԥ sÕ÷orta fԥaliyyԥtlԥri vԥ inzibati vԥ dԥstԥk xidmԥtlԥri fԥaliyyԥtlԥri daxildir. Bununla belԥ, qeyd etmԥk vacibdir ki, bu sektorlar AzԥrbaycanÕn qadÕn iúçi qüvvԥsinin nԥzԥrԥçarpacaq nisbԥtini iúԥ götürmԥmiúdir. Do÷rudan da, qadÕn iúçilԥrin sayÕnÕn ԥn yüksԥk artÕmÕ artÕq ԥn böyük mԥú÷ulluq sektorlarÕ olan tԥhsil, sԥhiyyԥ vԥ sosial xidmԥt sahԥlԥrindԥ qeyd edilmiúdir.
Sosial-iqtisadi baza 8-72 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Bu illԥr arasÕ østehsalatda (-9,285) vԥ nԥqliyyat vԥ anbardarlÕq sahԥlԥrindԥ (-4666) çalÕúan qadÕnlarÕn sayÕnda nԥzԥrԥçarpan azalma baú vermiúdir.
Cԥdvԥl 8-30: øqtisadi Sektor üzrԥ øúlԥyԥn QadÕnlarÕn SayÕ (ԤmԥkhaqqÕ Alan øúçilԥr), 2005-2010
Sektor 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ, meúԥçilik vԥ 8170 8973 8902 9241 8851 7802 balÕqçÕlÕq Mԥdԥn iúlԥri 7052 5952 5983 5665 4474 4321 østehsalat 33.286 31.649 32.301 29.087 25.916 24.001 Elektrik, qaz vԥ buxar hasilatÕ, paylanmasÕ 4911 5370 5903 5458 4809 4334 vԥ tԥchizi Su tԥchizi; tullantÕlarÕn emalÕ vԥ 9258 9354 9977 10.638 9426 8079 kԥnarlaúdÕrÕlmasÕ Tikinti 5172 6401 6460 7088 6653 5818 Ticarԥt; nԥqliyyat 89.594 88.457 85.855 82.989 86.782 89.748 vasitԥlԥrinin tԥmiri Nԥqliyyat vԥ 16.263 17.162 16.704 18.420 14.710 11.597 anbardarlÕq Mԥnzil vԥ iaúԥ 4555 4346 4795 4852 4916 4591 xidmԥtlԥri üzrԥ iúlԥr ønformasiya vԥ 9461 9090 8823 8383 8166 8076 kommunikasiya Maliyyԥ vԥ sÕ÷orta 4328 4988 5912 6863 7095 7258 iúlԥri DaúÕnmaz ԥmlakla 2396 2528 2832 3136 3406 4468 ba÷lÕ fԥaliyyԥtlԥr Peúԥkar, elmi vԥ texniki fԥaliyyԥt 14.811 15.175 15.217 16.027 15.885 16.979 növlԥri ønzibati vԥ kömԥkçi 3651 4333 5088 6696 6391 6195 xidmԥt iúlԥri øctimai administrasiya vԥ müdafiԥ; sosial 14.957 16.351 13.860 14.526 14.734 15.226 müdafiԥ Tԥhsil 227.837 234.217 236.100 231.195 232.892 233.579 Sԥhiyyԥ vԥ sosial 99.579 102.458 99.732 105.607 104.678 105.192 xidmԥt iúlԥri øncԥsԥnԥt, ԥylԥncԥ vԥ 32.812 33.434 33.476 33.690 34.513 34.408
Sosial-iqtisadi baza 8-73 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Sektor 2005 2006 2007 2008 2009 2010 istirahԥt Digԥr xidmԥt növlԥri 3562 3622 3830 4350 4458 4732 Cԥmi 591.655 603.860 601.750 603.911 598.755 596.404 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
8.7.3 LTMQøc Sԥviyyԥsi - Mԥú÷ulluq
8.7.3.1 Mιú÷ulluqla ba÷lÕ vιziyyιt Tԥdqiq edilmiú LTMQøc-larda iúsizlik sԥviyyԥsi (18,2%) milli hesablamalarla (2011-ci ildԥ 5,4%) ilԥ müqayisԥdԥ nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ yüksԥkdir. Kԥnd yerlԥrindԥ iqtisadi fԥal úԥxslԥrin çoxu özԥl kԥnd tԥsԥrrüfatÕ ilԥ mԥú÷ul olur vԥ onlar muzdlu iúԥ cԥlb olunmamÕúlar. Belԥ úԥxslԥrin ԥksԥriyyԥti özlԥrini iúsiz hesab edirlԥr. øúlԥyԥn qadÕnlara (15,3%) nisbԥtԥn evdar qadÕnlarÕn sayÕ (16,5%) daha çoxdur (ùԥkil 8-28). TԥsԥrrüfatlarÕn ancaq kiçik faizi iúgüzar fԥaliyyԥtlԥ mԥú÷uldur (ԥsasԥn, iúԥgötürԥn kimi deyil, ailԥ biznesi ilԥ). Ümumiyyԥtlԥ, yerli muzdlu iú imkanlarÕnÕn mԥhdud olmasÕ vԥ insanlarÕn kԥnd tԥsԥrrüfatÕ sektorunda iúlԥmԥsi aúkar olunur.
LTMQøc-lar üzrԥ LTMQøc rԥhbԥrlԥri ilԥ aparÕlmÕú ilkin müsahibԥlԥr göstԥrdi ki, sürücülük (sԥrniúin, yükdaúÕma), dülgԥrlik, bԥnna, elektrik quraúdÕrma iúlԥri vԥ inzibati iúlԥr üçün kifayԥt qԥdԥr iúçi qüvvԥsi vardÕr.
Sosial-iqtisadi baza 8-74 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-28: Mԥú÷ulluq Statusu vԥ Mԥú÷ulluq Sektoru
ùԥkil 8-29 fԥal úԥkildԥ iú axtaran vԥ axtarmayan respondentlԥrin faizini göstԥrir. Respondentlԥrin 61,4 %-i iú axtarÕr vԥ úԥxsi úԥbԥkԥlԥr vasitԥsilԥ iú tapma÷a çalÕúÕr; 38,6% respondent isԥ iú axtarmÕr. Boú iú yerlԥri üçün ԥsas mԥlumat mԥnbԥyi dostlar vԥ qohumlar vasitԥsilԥ "a÷Õzdan a÷Õza" yayÕlan mԥlumatdÕr. Digԥr mԥlumat mԥnbԥlԥri dövlԥt mԥú÷ulluq bürosu, qԥzetlԥr/jurnallar, TV/radio vԥ özԥl iúԥgötürmԥ agentliklԥridir (ùԥkil 8-30).
Sosial-iqtisadi baza 8-75 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-29: øúsiz vԥ iú Axtaran/iú axtarmayan úԥxslԥrin faizi
ùԥkil 8-30: øú Axtaranlar Üçün Mԥlumat Mԥnbԥlԥri
ùԥkil 8-31 iú axtarÕúÕnda rast gԥlinԥn problemlԥr ԥks olunur. Respondentlԥrin 80%-i ԥsas problemi boú yerlԥrin olmamasÕ ilԥ izah edir, 40%-i isԥ lazÕmi tԥhsilin olmamasÕnÕn da iú axtaranlar üçün maneԥ yaratdÕ÷ÕnÕ qeyd edirlԥr (ùԥkil 8-31).
Bütün úԥxsi ԥlaqԥlԥr iú axtarÕlmasÕnda ԥn tԥsirli mԥlumat mԥnbԥyi kimi qԥbul edilir vԥ úԥxsi ԥlaqԥlԥrin, o cümlԥdԥn iú sahiblԥri/menecerlԥrlԥ ԥlaqԥlԥrin olmamasÕnÕn iúԥdüzԥlmԥnin qarúÕsÕnÕ kԥsԥn ԥn vacib sԥdlԥrdԥn biri kimi göstԥrilmԥsi tԥԥccüblü deyil.
Sosial-iqtisadi baza 8-76 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-31: øú AxtarÕúÕ Ilԥ Ba÷lÕ Problemlԥr
8.7.4 Ölkԥ vԥ Regional Sԥviyyԥ - YaúayÕú ùԥrtlԥri
8.7.4.1 DolanÕúÕq mιnbιyi Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ Azԥrbaycanda kԥnd sakinlԥrinin ԥsas dolanÕúÕq vԥ gԥlir mԥnbԥyidir, ümumi mԥú÷ullu÷un 40%-ini tԥúkil edir (Dünya BankÕ, 2010). Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ ilԥ mԥú÷ul olan úԥxslԥrin ԥksԥriyyԥti özԥl sahibkardÕr vԥ kԥndlԥrdԥ yaúayÕr. Bununla belԥ, qeyri-tԥsԥrrüfat sektorlarÕnda iúçilԥrin ԥksԥriyyԥti muzdlu iúçilԥrdir. Neft sektorunun hԥyat tԥrzinԥ/mԥú÷ullu÷a yardÕmÕ kԥnd tԥsԥrrüfatÕ ilԥ müqayisԥdԥ nԥzԥrԥçarpacaq deyil.
Ԥkinçilik hԥlԥ dԥ heyvandarlÕqla müqayisԥdԥ daha yüksԥk tԥsԥrrüfat sԥmԥrԥsi verir, lakin son illԥrdԥ bu sahԥlԥrini sԥmԥrԥliliyi arasÕnda fԥrq azalmaqdadÕr. Bu meylin davam edԥcԥyini müԥyyԥn etmԥk hԥlԥ çox tezdir (Cԥdvԥl 8-31). Özԥl sahibkarlar, ailԥ ferma vԥ tԥsԥrrüfatlarÕ, ԥsasԥn, ԥkinçilik (52,6%), qalan 47,4% isԥ heyvandarlÕq vasitԥsilԥ kԥnd tԥsԥrrüfatÕnÕn inkiúafÕna öz töhfԥsini verir (2011-ci il mԥlumatÕ). 2005-2011-ci illԥrdԥ ԥkinçilik vԥ heyvandarlÕq sahԥlԥrinin sԥviyyԥlԥrindԥ nԥzԥrԥçarpacaq dԥyiúikliklԥr olmamÕúdÕr (Cԥdvԥl 8-31).
Cԥdvԥl 8-31: Kԥnd TԥsԥrrüfatÕ MԥhsullarÕnÕn Strukturu (Qiymԥtlԥr Üzrԥ: Faizlԥr)
2005* 2007* 2008* 2009 2010 2011 Bütün iqtisadi kateqoriyalar (%) Ԥkinçilik 53,6 59,2 59,5 55,3 51,6 51,7 HeyvandarlÕq 46,4 40,8 40,5 44,7 48,4 48,3 Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ müԥssisԥlԥri (%) Ԥkinçilik 20,2 19,4 22,0 30,7 31,2 34,8
Sosial-iqtisadi baza 8-77 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
2005* 2007* 2008* 2009 2010 2011 HeyvandarlÕq 79,8 80,6 78,0 69,3 68,8 65,2 Özԥl sahibkarlar, ailԥ ferma vԥ tԥsԥrrüfatlarÕ (%) Ԥkinçilik 54,9 60,9 61,6 56,9 52,6 52,6 HeyvandarlÕq 45,1 39,1 38,4 43,1 47,4 47,4 * 2005-2008 üçün mԥlumat ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥdqiqi materiallarÕ ԥsasÕnda hazÕrlanmÕúdÕr vԥ dԥqiqdir Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
2011-ci ildԥ kԥnd tԥsԥrrüfatÕ torpaqlarÕ, demԥk olar ki, 4,8 milyon hektar tԥúkil edԥrԥk, ԥsasԥn, otlaqlardan, ikinci növbԥdԥ isԥ becԥrilԥn sahԥlԥrdԥn ibarԥt olmuúdur. Cԥmi 415000 hektar ԥkilmԥmiú torpaq vardÕr. TorpaqlarÕn tԥxminԥn 60 %-i özԥllԥúdirilmiúdir (Cԥdvԥl 8-32).
Cԥdvԥl 8-32: Ԥmlak Növlԥri Üzrԥ Kԥnd TԥsԥrrüfatÕ TorpaqlarÕ (1 yanvar 2011, Min Hektar)
Bütün øqtisadi Dövlԥt Bԥlԥdiyyԥ ùԥxsi Torpa÷Õn Növü Kateqoriyalar Mülkiyyԥti Mülkiyyԥti Mülkiyyԥt Ԥkin sahԥlԥri 1842,7 318,2 101,9 1401,3 Biçԥnԥklԥr 117,5 22,1 3,2 83,5 Örüúlԥr 2537,7 1382,6 1008,4 8,4 Çoxillik bitkilԥr 227,4 55,6 5,2 150,3 Herik torpaqlarÕ 41,5 11,8 3,3 19,5 Cԥmi 4766,8 1790,3 1122,0 1663,0 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
8.7.5 LTMQøc sԥviyyԥsi - yaúayÕú úԥrtlԥri
8.7.5.1 HeyvandarlÕq tιsιrrüfatÕ Quúçuluq vԥ maldarlÕq heyvandarlÕq tԥsԥrrüfatÕnÕn ԥn geniú yayÕlmÕú formasÕdÕr, ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn 32 %-i orta hesabla 2-3 inԥk; vԥ 66 %-i orta hesabla 12 ev quúu saxlayÕr (Cԥdvԥl 8-33).
Cԥdvԥl 8-33: HeyvandarlÕq TԥsԥrrüfatÕ Sahiblik Orta say ønԥk 32% 3 Qoyun 9% 14 Keçi 1% 5 At 2% 1 Ulaq 1% 2. Ev quúlarÕ (toyuq, qaz, ördԥk) 66% 12 ArÕ 0.5% 5 (yeúik)
8.7.5.2 øqtisadi, tιsιrrüfat vι sosial sahιlιr üzrι ümumi vιziyyιt ùԥkil 8-32 LTMQøc-larÕn ümumi iqtisadi úԥraitlԥrinin LTMQøc-larÕn yaúayÕú úԥrtlԥrini qiymԥtlԥndirԥrkԥn ԥsas amillԥrdԥn biri oldu÷unu göstԥrir. Ev tԥsԥrrüfatlarÕ arasÕnda yaúadÕ÷Õ
Sosial-iqtisadi baza 8-78 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ԥrazidԥ ümumi iqtisadi úԥrait son beú ildԥ, ԥsasԥn, yaxúÕlaúdÕ÷ÕnÕ hiss etmiúlԥrin sayÕ (36%) úԥraitin pislԥúdiyini hesab edԥnlԥrdԥn (16%) iki dԥfԥ çoxdur. Bu müsbԥt meyl bu müddԥt ԥrzindԥ baú vermiú regional iqtisadi inkiúafla vԥ dövlԥtin Azԥrbaycanda RegionlarÕn ønkiúafÕ ProqramÕnÕn5 qԥbul edilmԥsi ilԥ ԥlaqԥdardÕr. Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn 39 faizi iqtisadi úԥraitlԥrinin dԥyiúmԥdiyini qeyd edir (ùԥkil 8-32). Ümumiyyԥtlԥ, bu hesabdan ԥksԥr tԥsԥrrüfatlar üçün vԥziyyԥt ya stabildir, ya da yaxúÕlaúÕr.
ùԥkil 8-32: øqtisadi Status (Son Beú Il Ԥrzindԥ)
ùԥkil 8-33 LTMQøc-da mԥiúԥt mallarÕna sahibliyin LTMQøc-larÕn dolanÕúÕq úԥraitini qiymԥtlԥndirmԥdԥ ԥsas amillԥrdԥn biri oldu÷unu göstԥrir. Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn ԥksԥriyyԥtindԥ rԥngli televizor (97%), mobil telefon (93%) vԥ soyuducu (84%) vardÕr; digԥr müxtԥlif cihazlar ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn nԥzԥrԥçarpacaq dԥrԥcԥdԥ az qismindԥ vardÕr (mԥsԥlԥn, ancaq 43 %-nin paltaryuyan maúÕnÕ var) vԥ 30% ev tԥsԥrrüfatÕnda avtomobil vardÕr (ùԥkil 8-33).
5 Azԥrbaycan RespublikasÕ Prezidentinin fԥrmanÕ ilԥ “Azԥrbaycan RespublikasÕ regionlarÕnÕn 2009-2013-cü illԥrdԥ sosial-iqtisadi inkiúafÕ Dövlԥt ProqramÕ” qԥbul olunub. Azԥrbaycan RespublikasÕ øqtisadi ønkiúaf Nazirliyi, 2012: http://www.economy.gov.az/eng/
Sosial-iqtisadi baza 8-79 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-33: Mԥiúԥt MallarÕna Sahiblik Dԥrԥcԥsi
ùԥkil 8-34 ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn mԥú÷ulluq statusu, gԥlir vԥ icmanÕn vԥziyyԥti ilԥ ba÷lÕ mԥmnuniyyԥt sԥviyyԥsini göstԥrir. TԥsԥrrüfatlarÕn 40 %-ԥ yaxÕnÕnÕn öz iqtisadi vԥziyyԥtinin yaxúÕlaúdÕ÷ÕnÕ hesab etmԥsinԥ baxmayaraq, 60 %-dԥn artÕq tԥsԥrrüfatlar öz mԥú÷ulluq statusundan vԥ ԥldԥ etdiklԥri gԥlirlԥrdԥn narazÕdÕr vԥ cԥmi 40 %-dԥn az tԥsԥrrüfatlar icmada olan statuslarÕndan narazÕdÕr (ùԥkil 8-34).
ùԥkil 8-34: Mԥú÷ulluq Statusu, Gԥlir vԥ IcmanÕn Vԥziyyԥti ilԥ Ba÷lÕ Mԥmnuniyyԥt Sԥviyyԥsi
ùԥkil 8-35-dԥ ev tԥsԥrrüfatÕ ilԥ ba÷lÕ vacib mԥsԥlԥlԥr ԥks etdirilir. Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn 78 faizi göstԥrir ki, onlar üçün ԥsas problem gԥlirlԥrinin kifayԥt olmadÕ÷ÕdÕr. øúsizlik dԥ hԥmçinin 60% ailԥ tԥsԥrrüfatÕnÕ narahat edԥn ԥsas problemdir. Digԥr mԥiúԥt problemlԥrinԥ sԥhiyyԥ, yol, ev, uúaqlara qay÷Õ, su tԥchizatÕ vԥ tullantÕlarÕn kԥnarlaúdÕrÕlmasÕ daxildir. Enerji tԥchizatÕnÕ, cinayԥt vԥ mԥdԥniyyԥti respondentlԥrin ancaq kiçik faizi mԥiúԥt problemi hesab edir (ùԥkil 8-35).
Sosial-iqtisadi baza 8-80 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-35: Ev TԥsԥrrüfatlarÕnÕn Mühüm Mԥsԥlԥlԥri
ùԥkil 8-36-da LTMQøc-larda mövcud olan sosial problemlԥr göstԥrilir. TԥsԥrrüfatlarÕn ancaq çox kiçik faizi (tԥxminԥn 2-3%) cinayԥt vԥ ailԥlԥrin da÷ÕlmasÕnÕ nԥzԥrԥçarpacaq vԥ geniú yayÕlmÕú problem kimi qeyd edir. Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn ԥksԥriyyԥti narkotiklԥrdԥn sui-istifadԥ vԥ ailԥdԥ zorakÕlÕq kimi sosial problemlԥrin LTMQøc arasÕnda mövcud olmadÕ÷ÕnÕ bildirmiúdir. Bununla belԥ, tԥsԥrrüfatlarÕn 10 %-i spirtli içkilԥrdԥn sui-istifadԥni vԥ ailԥdԥ zorakÕlÕq/ailԥ da÷ÕlmasÕnÕ ancaq müԥyyԥn "qruplar" arasÕnda mövcud olan problem hesab edir. Ԥksԥr ev tԥsԥrrüfatlarÕ çox nadir hallarda cinayԥt, narkotiklԥrdԥn sui-istifadԥ, zorakÕlÕq, spirtli içkilԥrdԥn sui-istifadԥ, ailԥdԥ zorakÕlÕq vԥ ailԥlԥrin da÷ÕlmasÕ hallarÕnÕn baú verdiyini qeyd edir (ùԥkil 8-36).
Sosial-iqtisadi baza 8-81 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Cinayԥt
Narkomaniya
SpirtliiçkilԥrdԥnsuiͲistifadԥ
ZorakŦlŦq
AilԥdaxilizorakŦlŦq
AilԥnindaŒŦlmasŦ BuradaԥhԥmiyyԥtlidԥrԥcԥdԥgeniƔyayŦlmŦƔproblem Birneçԥqrupunarahatedԥnԥhԥmiyyԥtliproblem Birneçԥhallarda Buradamövcuddeyil
ùԥkil 8-36: Sosial Problemlԥr
8.7.6 HԥssaslÕqlar Tԥdqiq edilmiú LTMQøc-larda potensial CQBKG Layihԥsi ilԥ ԥlaqԥdar mԥú÷ulluq vԥ yaúayÕú úԥrtlԥri ilԥ ba÷lÕ hԥssaslÕqlar aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x LTMQøc-larda iúsizlik sԥviyyԥsi milli orta sԥviyyԥdԥn yüksԥkdir vԥ tԥdqiq edilmiú LTMQøc-da iúsizlik mühüm mԥiúԥt problemi kimi tԥsnif edilmiúdir. Ona görԥ dԥ Layihԥnin yaratdÕ÷Õ mԥú÷ulluq imkanlarÕ vԥ Layihԥ ilԥ ba÷lÕ insanlarÕn yaúayÕúÕna tԥsir edԥn hԥr hansÕ fԥaliyyԥtlԥr yüksԥk hԥssaslÕq kԥsb edԥcԥk. Hԥr hansÕ müvԥqqԥti mԥú÷ulluqdan sonra da vԥsaitlԥrԥ qԥnaԥtԥ vԥ sonradan gԥlirin itirilmԥsinԥ hԥssaslÕq yaranacaq x LTMQøc üzvlԥrinin iú tapa bilmԥmԥsinin ԥsas sԥbԥblԥrindԥn birinin dԥ onlarÕn tԥhsilinin, sԥriútԥ vԥ bacarÕqlarÕnÕn çatÕúmazlÕ÷Õ oldu÷u müԥyyԥn edilmiúdir. LTMQøc-da lazÕmi peúԥkar vԥ yarÕm-peúԥkar iúçi qüvvԥsinin çatÕúmamasÕ mԥú÷ulluq sԥviyyԥsinin gözlԥnilԥn sԥviyyԥdԥn az olmasÕna sԥbԥb ola bilԥrdi x Yerli muzdlu iú imkanlarÕ mԥhduddur vԥ insanlar kԥnd tԥsԥrrüfatÕ sektorunda çalÕúÕrlar. Buna görԥ dԥ, kԥnd tԥsԥrrüfatÕ iúçilԥri xüsusilԥ hԥssas olacaq (aúa÷Õya bax) x Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ LTMQøc-da ԥsas yaúayÕú tԥrzi mԥnbԥyi olub, iú yerlԥrinin 40 %-ini ԥhatԥ edir. Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ sektorunda iúçilԥr, adԥtԥn, özԥl sahibkarlardÕr vԥ buna görԥ dԥ onlarÕn kԥnd tԥsԥrrüfatÕ ilԥ mԥú÷ul olmasÕna mane olacaq hԥr hansÕ tԥsirlԥrԥ hԥssas olacaqlar x QadÕnlarÕn iúlԥ tԥmin olunmasÕ sԥviyyԥsindԥ son 10 il ԥrzindԥ yüksԥliú olmuúdur. Ona görԥ dԥ zԥif qrup olaraq qadÕnlarÕn iúlԥ tԥmin olunmasÕ ilԥ ba÷lÕ hԥssaslÕq BTC vԥ CQBK xԥtlԥrinin tikintisi ilԥ müqayisԥdԥ indi nisbԥtԥn az olacaq x LTMQøc-lar arasÕnda mԥú÷ullu÷un vԥziyyԥti ilԥ ba÷lÕ narazÕlÕq (icmalarÕn 60 %-dԥn çoxu narazÕdÕr), ehtimal ki, insanlarda CQBKG fԥaliyyԥtlԥrinin nԥticԥsi olaraq mԥú÷ulluq vԥ yaúayÕú úԥraitinin yaxúÕlaúmasÕ ilԥ ba÷lÕ yüksԥk gözlԥntilԥr yaradacaq.
Sosial-iqtisadi baza 8-82 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
x
8.8 ønfrastruktur vԥ Xidmԥtlԥr
8.8.1 Giriú Bu bölmԥdԥ hԥm ölkԥ/regional, hԥm dԥ LTMQøc sԥviyyԥsindԥ infrastrukturun vԥziyyԥti barԥdԥ mԥlumatlar verilir. Ölkԥ vԥ regional sԥviyyԥ üçün kԥnardan alÕnmÕú mԥlumatlarÕn ԥsas mԥnbԥlԥri aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x Dünya BankÕ 2010: Azԥrbaycanda YaúayÕú úԥraitinin qiymԥtlԥndirilmԥsinԥ dair hesabat x Dünya BankÕnÕn 2009-cu il HesabatÕ: AzԥrbaycanÕn Ölkԥ üzrԥ øqtisadi Memorandumu.
Bölmԥ 8.1-dԥ müzakirԥ olundu÷u kimi, LTMQøc sԥviyyԥsindԥ infrastruktur vԥ xidmԥtlԥr barԥdԥ ԥsas mԥlumatlar LTMQøc-larda aparÕlmÕú araúdÕrmalardan toplanmÕúdÕr.
8.8.2 Ölkԥ Sԥviyyԥsindԥ - ønfrastruktur vԥ Xidmԥtlԥr “AzԥrbaycanÕn ölkԥ üzrԥ iqtisadi memorandumu”nda (Dünya BankÕ, 2009) qeyd olunub ki, AzԥrbaycanÕn ictimai infrastrukturunun keyfiyyԥtinin aúa÷Õ olmasÕ 1990-cÕ illԥrin ortalarÕndan bԥri ölkԥnin inkiúafÕna mԥnfi tԥsir göstԥrԥn amillԥrdԥn biri olmuúdur. Azԥrbaycan infrastrukturunun ԥksԥr hissԥsi Sovet dövründԥ qurulub vԥ maliyyԥ sԥrmayԥlԥrinin lazÕmÕ qԥdԥr olmamasÕ üzündԥn infrastrukturlarÕn çox hissԥsi pis vԥziyyԥtdԥdir vԥ xidmԥtlԥrin keyfiyyԥti qeyri-qԥnaԥtbԥxúdir. Lakin infrastrukturla ba÷lÕ problemlԥrin sԥviyyԥsi sektorlara görԥ fԥrqlԥnir. Misal üçün, etibarlÕ su tԥchizatÕ son bir neçԥ il ԥrzindԥ, ԥsasԥn, BakÕda yaxúÕlaúmÕúdÕr. BakÕdan kԥnarda isԥ bir çox yerlԥrdԥ yaúayan insanlarÕn su tԥchizatÕ yetԥrsizdir (gündԥ cԥmi üç saat). Su vԥ kanalizasiya sistemlԥri, hԥmçinin, texniki xidmԥt vԥ sԥrmayԥ çatÕúmazlÕ÷Õ üzündԥn tԥsirԥ mԥruz qalÕr vԥ aúa÷Õ keyfiyyԥtlidir (Dünya BankÕ, 2009).
Verilԥn mԥlumata görԥ, BakÕda elektrik enerjisi tԥchizatÕ 95%, ölkԥnin qalan yerlԥrindԥ isԥ tԥxminԥn 100% tԥmin olunub, bununla belԥ elektrik enerjisi tԥchizatÕnda arabir kԥsilmԥlԥr olur. Ölkԥdԥ ödԥniúi vaxtlÕ-vaxtÕnda hԥyata keçirԥn istehlakçÕlarÕn çoxuna 24 saat ԥrzindԥ elektrik enerjisi tԥchizatÕ bԥrpa olunduqdan sonra xidmԥtin keyfiyyԥti vԥ etibarlÕlÕ÷Õ ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ yaxúÕlaúmÕúdÕr. Hԥr bir binada elektrik vԥ qaz say÷aclarÕ mövcuddur, lakin su say÷aclarÕ azdÕr. YalnÕz bԥzi binalarda su sԥrfini ölçԥn say÷aclar mövcuddur.
Son bir neçԥ il ԥrzindԥ Azԥrbaycan hökumԥti kommunal xidmԥtlԥrԥ ayrÕlan vԥsaiti artÕrmÕúdÕr. Son bir neçԥ il ԥrzindԥ neft ԥmԥliyyatlarÕndan ԥldԥ olunan gԥlir hökumԥtԥ kommunal xidmԥtlԥrԥ sԥrmayԥ qoyuluúunu artÕrma÷a imkan vermiúdir (Dünya BankÕ, 2010). Yoxsul tԥbԥqԥnin kommunal xidmԥtlԥrdԥn istifadԥ etmԥk imkanÕ mԥhduddur vԥ varlÕ tԥbԥqԥ ilԥ müqayisԥdԥ istifadԥ imkanÕ daha aúa÷ÕdÕr. Yoxsul tԥbԥqԥnin, hԥmçinin isti su, elektrik enerjisi, kanalizasiya vԥ sԥhiyyԥ obyektlԥrindԥn istifadԥ etmԥk imkanÕ da mԥhduddur.
Cԥdvԥl 8-34: Sakinlԥrin Kompyuter, ønternet vԥ Mobil Telefonlardan østifadԥ imkanÕ 2005 2007 2008 2009 2010 2011 100 nԥfԥr sakinԥ düúԥn 2,3 3,7 4,4 5,7 9,4 11,7 kompyuterlԥr 100 nԥfԥr sakinԥ düúԥn 8 11 17 27 46 51 ønternet istifadԥçilԥri Bir sakinԥ düúԥn beynԥlxalq internet 0,04 0,73 1,2 1,2 4,6 6,4 úԥbԥkԥsi
Sosial-iqtisadi baza 8-83 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
2005 2007 2008 2009 2010 2011 ønternetdԥn istifadԥ tarifi 99 99 99 99,6 99,8 99,8 (ayda 20 saat) Bir nԥfԥrԥ düúԥn gԥlir sԥviyyԥsinԥ görԥ 5 4 2.1 2 1.9 1,8 internetdԥn istifadԥ imkanÕ Bir nԥfԥrԥ düúԥn gԥlir sԥviyyԥsinԥ görԥ mobil 4,5 1,7 0,9 0,7 0,6 0,5 kommunikasiya tarifi (aylÕq), faizlԥ Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
Cԥdvԥl 8-34-dԥ göstԥrilir ki, 100 nԥfԥr sakinԥ düúԥn kompyuter vԥ internet istifadԥçilԥrinin sayÕ çoxalmÕúdÕr. ønternet istifadԥçilԥrinin sayÕ 2005-ci il göstԥricilԥrinԥ görԥ 100 nԥfԥr üçün 8 nԥfԥrdԥn 2011-ci il göstԥricilԥrinԥ görԥ 100 nԥfԥr üçün 51-ԥ qԥdԥr artmÕúdÕr.
8.8.3 LTMQøc Sԥviyyԥsindԥ – ønfrastruktur vԥ xidmԥtlԥr
8.8.3.1 ønfrastrukturun vιziyyιti/keyfiyyιti Ailԥlԥrin tԥxminԥn 60-70 %-i qeyd edirlԥr ki, onlar enerji tԥchizatÕnÕn, alÕú-veriú obyektlԥrinin, poçt xidmԥtlԥrinin vԥ yerli hökumԥt/inzibati xidmԥtlԥrinin yaxúÕ sԥviyyԥdԥ oldu÷unu hesab edirlԥr. Sor÷uda iútirak edԥnlԥrin tԥxminԥn 40 %-i ictimai nԥqliyyatÕn nisbԥtԥn yaxúÕ oldu÷unu hesab edir vԥ yalnÕz 20% qeyd edirlԥr ki, ictimai nԥqliyyat aúa÷Õ sԥviyyԥdԥdir. Tԥxminԥn 55-75% qeyd edir ki, kanalizasiya vԥ axÕntÕ sularÕnÕn atÕlmasÕ üçün qur÷ular ya aúa÷Õ sԥviyyԥdԥdir, ya da mövcud deyildir (ùԥkil 8-37).
Sosial-iqtisadi baza 8-84 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-37: ønfrastrukturun Vԥziyyԥti
ùԥkil 8-38 infrastrukturun vԥziyyԥtinin dԥyiúmԥsini göstԥrir. Sor÷uda iútirak edԥnlԥrin ԥksԥriyyԥti qeyd edirlԥr ki, axÕntÕ sularÕnÕn axÕdÕlmasÕ sistemi vԥ kanalizasiya /drenaj obyektlԥri istisna olmaqla, ictimai infrastrukturun keyfiyyԥti son bir neçԥ il ԥrzindԥ yaxúÕlaúmÕúdÕr. Son bir neçԥ il ԥrzindԥ enerji tԥchizatÕ, alÕú-veriú obyektlԥri vԥ kriminogen vԥziyyԥt/polis nԥzarԥti yaxúÕlaúmÕúdÕr (ùԥkil 8-38). Kommunal xidmԥtlԥrin vԥ infrastrukturun yaxúÕlaúdÕrÕlmasÕna Azԥrbaycanda hԥyata keçirilԥn regionlarÕn inkiúafÕ proqramÕ nԥticԥsindԥ hökumԥtin regionlara ayÕrdÕ÷Õ vԥsaitin artÕrÕlmasÕ sayԥsindԥ nail olunmuúdur.
Sosial-iqtisadi baza 8-85 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-38: ønfrastrukturun Vԥziyyԥtinin Dԥyiúmԥsi
8.8.3.2 Elektrik enerjisi vι qaz tιchizatÕ Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn ԥksԥriyyԥti elektrik enerji tԥchizatÕ (99%) vԥ tԥbii qaz tԥchizatÕ (74%) ilԥ tԥmin olunmuúdur. Ailԥlԥrin 46 %-i isԥ qaz balonlarÕndan istifadԥ edir (ùԥkil 8-39).
Sosial-iqtisadi baza 8-86 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-39: Elektrik Enerjisindԥn vԥ Qazdan istifadԥ imkanÕ
8.8.3.3 Qaz tιchizatÕnÕn keyfiyyιti ùԥkil 8-40 elektrik enerjisi vԥ qaz tԥchizatÕnÕn keyfiyyԥtini göstԥrir. Sor÷uda iútirak edԥnlԥrin tԥqribԥn 80 %-i qeyd edirlԥr ki, qazÕn vԥ elektrik enerjisi tԥchizatÕnÕn keyfiyyԥti ya 'yaxúÕdÕr', ya da 'ԥladÕr'. Çox aúa÷Õ faiz qeyd edir ki, elektrik enerjisi tԥchizatÕ yetԥrsizdir.
ùԥkil 8-40: Elektrik Enerjisi vԥ qaz TԥchizatÕnÕn Keyfiyyԥti
ùԥkil 8-41 yemԥk biúirmԥ vԥ isitmԥ üçün enerji mԥnbԥlԥrini göstԥrir. Ailԥlԥrin tԥxminԥn 92 %-i üçün qaz yemԥk biúirmԥk vԥ istilik mԥqsԥdilԥ ԥsas yanacaqdÕr. Ailԥlԥrin 10 %-dԥn az hissԥsi yemԥk biúirmԥk üçün odundan istifadԥ edir vԥ tԥxminԥn 25% istilik üçün odundan istifadԥ edir.
Sosial-iqtisadi baza 8-87 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Qaz k ԥ
k üçün Elektrikenerjisi ԥ Yem irm
ú Taxta bi
Qaz
Elektrikenerjisi
Kömür/odunkömürü stilik üçün ø Taxta
Peyin
ùԥkil 8-41: Yemԥk biúirmԥ vԥ isitmԥ üçün enerji mԥnbԥlԥri
ùԥkil 8-42 evdԥ yemԥk biúirmԥ yerinin vԥ mԥtbԥxin mövcudlu÷unu göstԥrir. Yemԥk, ԥsasԥn, evdԥ biúirilir vԥ ailԥlԥrin tԥxminԥn 79 %-nin yemԥk biúirmԥk üçün xüsusi ota÷Õ /mԥtbԥxi malikdir.
ùԥkil 8-42: Yemԥk Biúirmԥ Yeri vԥ Evdԥ Mԥtbԥxin Mövcudlu÷u
8.8.3.4 Su tιchizatÕ Ԥsas içmԥli su mԥnbԥlԥri su maúÕnlarÕdÕr (ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 25 %-i), hԥyԥtdԥ kran suyu (ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 22 %-i), baúqa mԥnbԥlԥrdԥn kran suyu (ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 18 %-i) vԥ qrunt suyu (ailԥlԥrin tԥxminԥn 16 %-i). Ailԥlԥrin tԥxminԥn 12 %-i içmԥli suyu suvarma kanallarÕndan ԥldԥ edir (ùԥkil 8-43).
Sosial-iqtisadi baza 8-88 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%
Su maúÕnÕ
H?y?td?Hԥyԥtdԥ kran suyusuyu
BaBaúqaúqa m?nb?l?rd?n mԥnbԥlԥrdԥ nkran kran suyu suyu (m?s?l?n (mԥsԥlԥn qonqonúuluúuluqdakqdakÕ) Õ) Qrunt suyu (icma quyusu)
Suvarma kanallarÕnÕn suyu
Evd?Evdԥ olan olan su su x?ttind?ki xԥttindԥki su su
Artezian
Qrunt suyu (úúԥ?xsixsi quyu)
Dig?rDigԥr
ùԥkil 8-43: Ԥsas øçmԥli Su Mԥnbԥlԥri
ùԥkil 8-44 içmԥk mԥqsԥdilԥ suyu tԥmizlԥyԥn ailԥlԥrin faizini göstԥrir. Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 45 %-i suyu içmԥli etmԥk üçün tԥmizlԥyir. Suyun içmԥk mԥqsԥdilԥ istifadԥ olunmasÕ üçün ԥn geniú yayÕlmÕú tԥmizlԥnmԥ metodu suyun qaynadÕlmasÕdÕr, eyni zamanda çox az ailԥ suyu alunitlԥ (tԥxminԥn 14%) vԥ filtrasiya metodlarÕ ilԥ tԥmizlԥyir (daú vԥ pambÕqdan istifadԥ etmԥklԥ).
ùԥkil 8-44: Suyun içmԥk Mԥqsԥdilԥ østifadԥ OlunmasÕ Üçün Tԥmizlԥnmԥsi
Sosial-iqtisadi baza 8-89 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Su tԥchizatÕndan istifadԥ imkanÕ vԥ keyfiyyԥti Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn az faizi (tԥxminԥn 8%) evdԥ daimi su tԥchizatÕna malikdir, eyni zamanda evlԥrin tԥqribԥn 77 %-i boru xԥtti ilԥ su tԥchizatÕna malik deyil. Bu, ԥsasԥn, icmalarÕn kԥnd tipli olmasÕ ilԥ ba÷lÕdÕr vԥ ԥrazilԥrdԥ su tԥchizatÕ infrastrukturu yetԥrsizdir. Suyun hԥcminԥ gԥldikdԥ isԥ ailԥlԥrin 72 %-i qeyd edir ki, su tԥchizatÕ yetԥrlidir (ùԥkil 8-45).
ùԥkil 8-45: Su TԥchizatÕnÕn Daimliyi vԥ Hԥcmi
ùԥkil 8-46 ailԥlԥrin qeyd etdiyi kimi suyun hԥcmini göstԥrir. Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 75 %-i qeyd edir ki, suyun keyfiyyԥti ya 'yaxúÕdÕr', ya da 'qԥnaԥtbԥxúdir ', ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 10 %-nin qԥnaԥtinԥ görԥ isԥ su tԥchizatÕnÕn keyfiyyԥti 'yetԥrsizdir'.
Sosial-iqtisadi baza 8-90 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-46: Suyun Keyfiyyԥti
8.8.3.5 Suvarma/Sιnaye suyundan istifadι Ev tԥsԥrrüfatlarÕnÕn tԥxminԥn 47 %-i suvarma sistemlԥrindԥn istifadԥ imkanÕna malikdir vԥ istifadԥ edԥ bilir. Ailԥlԥrin tԥxminԥn 15 %-i suvarma sistemlԥrindԥn istifadԥ imkanÕna malikdirlԥr, ancaq istifadԥ etmir. Qalan ev tԥsԥrrüfatlarÕ (tԥxminԥn 35%) suvarma sistemindԥn istifadԥ imkanÕna malik deyil (ùԥkil 8-47).
ùԥkil 8-47: Suvarma Sistemlԥrindԥn østifadԥ ømkanÕ/østifadԥsi
8.8.3.6 Kanalizasiya vι tullantÕlarÕn kιnarlaúdÕrÕlmasÕ Ailԥlԥrin tԥxminԥn 93 %-i mԥrkԥzlԥúdirilmiú kanalizasiya sisteminԥ birbaúa qoúulmayÕblar vԥ tullantÕ birbaúa açÕq kanallara vԥ ya drenaja atÕlÕr. Ailԥlԥrin 20 faizi, hԥmçinin, qeyd edir ki, tullantÕlarÕ birbaúa hԥyԥtlԥrinԥ atÕrlar (ùԥkil 8-48).
Sosial-iqtisadi baza 8-91 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-48: Kanalizasiya vԥ Mԥiúԥt SularÕnÕn KԥnarlaúdÕrÕlmasÕ
8.8.4 Tԥhsil
8.8.4.1 Giriú Ölkԥ vԥ regional sԥviyyԥ üçün kԥnardan alÕnmÕú mԥlumatlarÕn ԥsas mԥnbԥlԥri aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x Dünya BankÕ 2010: Azԥrbaycanda yaúayÕú úԥraitinin qiymԥtlԥndirilmԥsinԥ dair hesabat x Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi.
LTMQøc sԥviyyԥsindԥ tԥhsil barԥdԥ ԥsas mԥlumatlar LTMQ icmalarda aparÕlmÕú araúdÕrmalardan toplanmÕúdÕr.
8.8.4.2 Milli Sιviyyιdι - Tιhsil TιminatÕ vι Tιhsil Müιssisιlιrindιn østifadι ømkanÕ Azԥrbaycanda tԥhsil sԥviyyԥsindԥ nԥzԥrԥçarpacaq nailiyyԥtlԥr vardÕr. Tԥhsil müԥssisԥlԥrinԥ qԥbul göstԥricilԥri yoxsul vԥ yoxsul olmayan ailԥlԥrin uúaqlarÕ üçün bԥrabԥrdir vԥ yoxsul vԥ yoxsul olmayan ailԥlԥrdԥn olan uúaqlarÕn tԥdris göstԥricilԥri arasÕnda fԥrq azdÕr (Dünya BankÕ, 2010). AzԥrbaycanlÕ uúaqlar daha varlÕ ölkԥlԥrlԥ müqayisԥ olunan dԥrԥcԥdԥ riyaziyyatdan yüksԥk qiymԥtlԥr alÕrlar. Lakin tԥdrisin vԥ tԥlimin keyfiyyԥti ilԥ ba÷lÕ hԥll olunmalÕ bԥzi problemlԥr mövcuddur, mԥsԥlԥn, ali tԥhsil müԥssisԥlԥrinԥ qԥbul göstԥricilԥri aúa÷ÕdÕr.
Ali mԥktԥb mԥzunlarÕnÕn ixtisaslaúmasÕ vԥ iqtisadiyyatÕn tԥlԥblԥri arasÕnda böyük fԥrq mövcuddur. Peúԥ vԥ ali tԥhsil müԥssisԥlԥrindԥn iúlԥ tԥmin olunma ilԥ ba÷lÕ nisbԥtԥn mԥhdud imkanlara malik tԥdris, sԥhiyyԥ vԥ istehsalat kimi sahԥlԥrdԥ hԥddԥn artÕq çox mütԥxԥssis mԥzun olur, halbuki çox az sayda mԥzun hal-hazÕrda daha çox iúçi tԥlԥb edԥn kԥnd tԥsԥrrüfatÕ vԥ xidmԥtlԥr üzrԥ tԥhsil almÕúdÕr (Dünya BankÕ, 2010).
Ali tԥhsil almaq imkanlarÕ ilԥ ba÷lÕ kasÕb vԥ varlÕ tԥbԥqԥlԥr arasÕnda ԥhԥmiyyԥtli fԥrq mövcuddur, eyni zamanda, icbari ibtidai/orta tԥhsil, demԥk olar ki, hamÕ üçün tԥmin olunur. Avropa vԥ Orta Asiya ilԥ müqayisԥdԥ, Dünya BankÕnÕn (2010) mԥlumatÕna görԥ, Azԥrbaycanda ali tԥhsilԥ daha az ictimai resurslar istifadԥ olunur vԥ hԥmin a÷Õr yük ailԥlԥrin öhdԥsinԥ düúür (Dünya BankÕ, 2010).
Sosial-iqtisadi baza 8-92 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Cԥdvԥl 8-35 Azԥrbaycanda tԥdris müԥssisԥlԥrinin sayÕnÕ göstԥrir 2006-2011. Mԥktԥbԥqԥdԥr tԥdris müԥssisԥlԥrinin sayÕ 2001-ci ildԥki 1790-dan 2011-ci ildԥ 1638-ԥ qԥdԥr azalmÕúdÕr, bu müddԥt ԥrzindԥ mԥktԥb-ba÷çalarÕn sayÕ artmÕúdÕr (çox aúa÷Õ olmuú ilkin sayÕ ilԥ müqayisԥdԥ) (Cԥdvԥl 8-35).
Cԥdvԥl 8-35: Tԥdris Müԥssisԥlԥrinin SayÕ, 2006-2011
ùԥhԥr vԥ Kԥndlԥrdԥ Dövlԥt Vԥ Qeyri- Dövlԥt Mԥktԥbԥqԥdԥr Tԥdris Müԥssisԥlԥri 2001 2006 2008 2009 2010 2011 (ilin ԥvvԥli) Uúaq ba÷çalarÕ 552 545 501 484 479 506 Körpԥlԥr evi-ba÷çalar 1194 1182 1124 1094 1115 1103 Mԥktԥb-ba÷çalar 2 4 1 2 5 5 Körpԥlԥr evlԥri 42 33 32 32 36 24 Cԥmi 1790 1764 1658 1612 1635 1638 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
8.8.4.3 Milli sιviyyιdι - Müιllim heyιti /Peúι mιktιblιri Azԥrbaycanda peúԥ mԥktԥblԥrinin vԥ peúԥ liseylԥrinin sayÕ 107-dԥn (2005-ci il) 109-a (2010- cu il) qԥdԥr artmÕúdÕr (yalnÕz iki yeni mԥktԥb). 2005-2010-cu illԥr ԥrzindԥ peúԥ mԥktԥblԥrinin vԥ peúԥ liseylԥrinin tԥlԥbԥ (tԥxminԥn 23%) vԥ müԥllimlԥrinin (tԥxminԥn 3%) sayÕ hԥmçinin artmÕúdÕr (Cԥdvԥl 8-36).
Cԥdvԥl 8-36: Peúԥ mԥktԥblԥri - SaylarÕ, Tԥlԥbԥlԥr vԥ Müԥllimlԥr: 2005-2010
2005 2006 2007 2008 2009 2010 Peúԥ mԥktԥblԥrinin vԥ peúԥ liseylԥrinin sayÕ 107 107 107 108 108 109 Peúԥ mԥktԥblԥrinԥ vԥ peúԥ liseylԥrinԥ gedԥn 22.189 23.813 24.455 25.184 25.562 27.330 úagirdlԥrin sayÕ Hԥr bir il üzrԥ peúԥ mԥktԥblԥrinԥ vԥ peúԥ 12.935 14.590 14.718 13.761 13.497 15.743 liseylԥrinԥ qԥbul Peúԥ (texniki) mԥktԥblԥrini bitirmiú ixtisaslÕ 11.095 12.862 13.156 11.927 12.485 13.011 heyԥtin sayÕ Peúԥ mԥktԥblԥrindԥ vԥ peúԥ liseylԥrindԥ 1906 1971 2051 2163 1996 1969 müԥllimlԥrin sayÕ (ԥsas heyԥt) Müԥssisԥlԥrdԥ, institutlarda vԥ tԥúkilatlarda 5254 6549 6840 4890 4393 4792 peúԥkar tԥlim olunmuú heyԥtin sayÕ øxtisaslarÕnÕ tԥkmillԥúdirmiú/artÕrmÕú iúçilԥrin 10.368 10.707 11.242 11.673 12.670 22.972 vԥ mütԥxԥssislԥrin sayÕ Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
2005-2012 illԥr üzrԥ tԥdris müԥssisԥlԥrinin ümumi sayÕna gԥldikdԥ, ԥsasԥn dövlԥt mԥktԥblԥri azalmÕú, qeyri-dövlԥt mԥktԥblԥri isԥ artmÕúdÕr (altÕ yeni mԥktԥb) (Cԥdvԥl 8-37). Dövlԥt mԥktԥblԥrindԥ úagird vԥ müԥllimlԥrin sayÕ da, hԥmçinin azalmÕúdÕr (Cԥdvԥl 8-38).
Sosial-iqtisadi baza 8-93 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Cԥdvԥl 8-37: Ümumtԥhsil Müԥssisԥlԥrinin SayÕ (ølin Ԥvvԥli) Tԥhsilin FormasÕ 2005/2006 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 Gündüz 4550 4555 4550 4539 4532 4516 Bunlardan 1 Dövlԥt 4538 4538 4 533 4 522 4515 4498 Qeyri-dövlԥt 12 17 17 17 17 181 Cԥmi 4559 4562 4557 4546 4539 4523 1 Hԥmçinin altÕ filial mövcuddur
Cԥdvԥl 8-38: Ümumtԥhsil Müԥssisԥlԥrindԥ ùagird vԥ Müԥllimlԥrin SayÕ (Tԥdris ølinin Baúlan÷ÕcÕ, Min Adam)
Tԥhsilin FormasÕ 2005/2006 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 Ümumi úagirdlԥr 1586,2 1490,2 1431,5 1367,9 1327,5 1294,1 Axúam 2,6 2,7 2,6 2,9 3,0 2,8 Gündüz 1583,6 1487,5 1428,9 1365,0 1324,6 1291,3 Bunlardan Dövlԥt 1578,6 1480,6 1421,7 1357,8 1318,1 1284,7 Qeyri-dövlԥt 5,0 6,9 7,2 7,2 6,5 6,6 Cԥmi müԥllimlԥr 171,8 176,3 174,4 173,3 172,6 163,5 Dövlԥt 171,0 175,2 173,2 172,2 171,4 162,4 Qeyri-dövlԥt 0,8 1,1 1,2 1,1 1,2 1,1 Mԥnbԥ: Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi
Yetim evlԥrinin sayÕnda heç bir dԥyiúiklik olmamÕúdÕr. Lakin internat-mԥktԥblԥrin ümumi tiplԥri 2001-ci ildԥn 2011-ci ilԥ qԥdԥr azalaraq 38-dԥn 22-yԥ düúmüúdür (Cԥdvԥl 8-39). Bu azalmanÕn sԥbԥbi mԥlum deyil.
Cԥdvԥl 8-39: Uúaqlar Üçün ønternat Mԥktԥblԥr (ølin Baúlan÷ÕcÕ) 2001 2006 2008 2009 2010 2011 Körpԥlԥr evlԥrinin sayÕ 4 4 4 4 4 4 Uúaq evlԥrinin sayÕ 6 6 6 6 6 6 Yetimlԥr vԥ uúaqlar üçün internat mԥktԥblԥrin sayÕ 2 2 2 2 2 2 Sԥhhԥti ilԥ ba÷lÕ problemi olan uúaqlar üçün xüsusi internat mԥktԥblԥrin sayÕ 13 12 14 11 11 11 Ԥqli cԥhԥtdԥn zԥif uúaqlar üçün internat mԥktԥblԥrin sayÕ 2 2 2 2 2 2 Ümumi tipi internat mԥktԥblԥr 38 39 31 30 23 22
Sosial-iqtisadi baza 8-94 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.8.4.4 LTMQøc sιviyyιsindι – tιhsil tιminatÕ vι tιhsil müιssisιlιrindιn istifadι imkanÕ Sor÷uda iútirak edԥnlԥrin tԥxminԥn 60 %-i orta vԥ ya texniki tԥhsili oldu÷unu, 20 %-i isԥ heç bir tԥhsilinin olmadÕ÷ÕnÕ qeyd etmiúlԥr. Ailԥlԥrin 10 %-dԥn az hissԥsinin ali tԥhsilli üzvlԥri var (ùԥkil 8-49).
ùԥkil 8-49: Tԥhsilin Sԥviyyԥsi
ùԥkil 8-50 mԥktԥb yaúÕnda olan uúaqlarÕn mԥktԥbԥ davamiyyԥtini göstԥrir. Evlԥrin tԥxminԥn yarÕsÕnda mԥktԥb yaúÕnda uúaqlar vardÕr vԥ onlarÕn, demԥk olar ki, hamÕsÕ mԥktԥbԥ gedirlԥr. Ailԥlԥrin yalnÕz 1 %-indԥ mԥktԥbԥ getmԥyԥn mԥktԥb yaúlÕ uúaqlar vardÕr.
45%
Bԥli 1% 54% Xeyir MԥktԥbyaƔlŦuƔaqlarŦn l ùԥkil 8-50: Mԥktԥb YaúÕnda UúaqlarÕn Mԥktԥbԥ Davamiyyԥti
ùԥkil 8-51 göstԥrir ki, ailԥlԥrin 69 %-i mԥktԥb lԥvazimatlarÕnÕn alÕnmasÕ ilԥ ba÷lÕ çԥtinlik çԥkirlԥr, ailԥlԥrin 72 %-i mԥktԥbli formalarÕnÕn alÕnmasÕ ilԥ ba÷lÕ çԥtinlik çԥkirlԥr. Ailԥlԥrin 18 faizi, hԥmçinin, ԥlavԥ dԥrslԥrin haqqÕnÕn ödԥnilmԥsi ilԥ ba÷lÕ çԥtinlik çԥkir. Ailԥlԥrin çox aúa÷Õ faizi fԥrdi müԥllim vԥ ԥlavԥ dԥrslԥrin haqqÕnÕn ödԥnilmԥsi ilԥ ba÷lÕ heç bir çԥtinlik çԥkmir.
Sosial-iqtisadi baza 8-95 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-51: Mԥktԥb Tԥhsilinin vԥ Dԥrs LԥvazimatlarÕnÕn Qiymԥtlԥrinin Münasibliyi
Mԥktԥb yaúÕnda uúaqlarÕ olan sor÷uda iútirak edԥn ailԥlԥrin 43 faizi qeyd edir ki, yerli mԥktԥbin keyfiyyԥti yaxúÕdÕr (ùԥkil 8-52), sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn 47 %-i isԥ qeyd edir ki , yerli mԥktԥbin keyfiyyԥti son beú ildԥ yaxúÕlaúmÕúdÕr (ùԥkil 8-53).
Sosial-iqtisadi baza 8-96 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-52: Yerli Mԥktԥblԥrin Keyfiyyԥti (Mԥktԥb YaúÕnda UúaqlarÕ Olanlar Üçün)
ùԥkil 8-53: Mԥktԥblԥrin Keyfiyyԥti (Son Beú øldԥ)
ùԥkil 8-54 sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn ali tԥhsillԥ ba÷lÕ mülahizԥlԥrini göstԥrir: 68% hesab edir ki, uúaqlarÕnÕn ali tԥhsil dԥrԥcԥsi almasÕ hԥddԥn artÕq vacibdir, sor÷u iútirakçÕlarÕnÕn 10 %-i isԥ belԥ düúünür ki, ali tԥhsilin ԥldԥ olunmasÕ, arzuolunan olsa da, zԥruri deyildir.
ùԥkil 8-54: Ali Tԥhsil Barԥdԥ Mülahizԥlԥr
Sosial-iqtisadi baza 8-97 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
8.8.5 Mԥnzil TԥminatÕ Ölkԥ sԥviyyԥsi vԥ regional sԥviyyԥ üzrԥ kԥnardan alÕnmÕú mԥlumatÕn ԥsas mԥnbԥlԥri aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x UNDP (BMTøP), 2010: 'Mԥnzil tԥminatÕ üzrԥ ölkԥ profillԥri '. http://www.unece.org/fileadmin/DAM/hlm/documents/Publications/cp.azerbaijan.e.p df x Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Dövlԥt Statistika Komitԥsi.
LTMQøc sԥviyyԥsindԥ mԥnzil tԥminatÕ barԥdԥ ԥsas mԥlumatlar LTMQøc-larda aparÕlmÕú tԥdqiqatlar zamanÕ toplanmÕúdÕr.
8.8.5.1 Milli sιviyyιdι - mιnzil tιminatÕ barιdι ümumi mιlumat AzԥrbaycandakÕ mövcud mԥnzil tԥminatÕ tԥsԥrrüfatÕ, ümumilikdԥ, mԥnzillԥrin tikildiyi dövrԥ aid edilmԥklԥ tԥsnif edilԥ bilԥr:
x Ԥsasԥn, úԥhԥrlԥrin tarixi hissԥlԥrindԥ yerlԥúԥn Sovet dövründԥn öncԥ (yԥni 1920-ci illԥrԥ qԥdԥr) tikilԥn evlԥr. Ümumiyyԥtlԥ, bu yaúayÕú yerlԥri müasir standartlara nail olmaq üçün yenidԥn qurulmalÕ vԥ bԥrpa olunmalÕdÕr. Bu yaúayÕú yerlԥrinin bԥzi hissԥlԥri çox pis fiziki vԥziyyԥtdԥdir x økinci Dünya müharibԥsindԥn ԥvvԥl tikilԥn, ԥsasԥn, kԥnd yerlԥrindԥ yerlԥúԥn yaúayÕú binalarÕ (1920-1940) x økinci Dünya müharibԥsindԥn sonra tikilmiú yaúayÕú binalarÕ. Blok tipli yaúayÕú binalarÕnÕn kütlԥvi tikintisi 1960-cÕ illԥrdԥ baúlamÕúdÕr. Bir çox yeni rayonlar bu binalarla planlaúdÕrÕlmÕú vԥ tikilmiúdir x 1990-cÕ illԥrdԥ tikilmiú binalar. Hԥmin dövrdԥ dövlԥt sektoruna aid mԥnzil tikintisinin maliyyԥlԥúdirilmԥsi azaldÕ vԥ ԥsasԥn, kottec tipli özԥl mülklԥr tikilmԥyԥ baúlandÕ.
Azԥrbaycanda mԥnzil tԥminatÕ sektoru ciddi problemlԥrlԥ üzlԥúir. Mԥnzil tԥminatÕ ilԥ ba÷lÕ problemlԥr ölkԥ üzrԥ mԥnzil tԥminatÕna vԥ onunla ԥlaqԥdar iúlԥrԥ görԥ cavabdeh olan vahid Dövlԥt qurumu tԥrԥfindԥn idarԥ olunmur. Milli mԥnzil tԥminatÕ siyasԥtini ԥks etdirԥn vahid sԥnԥd mövcud deyil. Mԥnzil tԥminatÕ ilԥ ba÷lÕ problemlԥr bir sÕra qanunlarla tԥnzimlԥnir ki, onlar aydÕn deyil vԥ natamamdÕr (BMT-nin ønkiúaf ProqramÕ, 2010).
Ümumi yaúayÕú fondu 2002-ci ildԥn 2008-ci ilԥ qԥdԥr 97,7 milyon kvadrat metrdԥn (m2) 107.9 milyon m2-ԥ qԥdԥr artmÕúdÕr vԥ 2008-ci il göstԥricilԥrinԥ ԥsasԥn, bir sakinԥ düúԥn sahԥnin ölçüsü 12,7 m2 olmuúdur. Hԥm úԥhԥr, hԥm dԥ kԥnd yerlԥrindԥ ümumi yaúayÕú fondu 2002-2008 illԥr ԥrzindԥ 10-11% artmÕúdÕr (Cԥdvԥl 8-).
Cԥdvԥl 8-40: Ümumi YaúayÕú Fondu, 2002-2008 (Milyon, m2)
YaúayÕú Fondu 2 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (m , Milyon)
ùԥhԥr ԥrazilԥri 55,4 56,4 57,0 57,8 59,3 60,1 60,7
Bir sakinԥ düúԥn orta 13,5 13,8 13,6 13,8 13,9 13,9 13,9 sahԥ (m2)
Kԥnd ԥrazilԥri 42,3 42,8 43,4 43,8 44,7 45,3 47,2
Bir sakinԥ düúԥn orta 10,8 10,7 11,1 11,0 11,2 11,2 11,5 sahԥ (m2)
Sosial-iqtisadi baza 8-98 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
YaúayÕú Fondu 2 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (m , Milyon)
Cԥmi 97,7 99,2 100,4 101,6 104,0 105,4 107,9
Bir sakinԥ düúԥn orta 12,2 12,2 12,4 12,4 12,6 12,6 12,7 sahԥ (m2) Mԥnbԥ: QaçqÕnlarÕn vԥ Mԥcburi Köçkünlԥrin øúlԥri üzrԥ Dövlԥt Komitԥsi
8.8.5.2 LTMQøc sιviyyιsindι – Mιnzil tιminatÕ Ailԥlԥrin tԥxminԥn 99 %-i özԥl evlԥrdԥ yaúayÕr, ailԥlԥrin 45 %-i ümumi yaúayÕú sahԥsi 60- 100m2 olan evlԥrdԥ yaúayÕr. Sayca bundan bir az çox olan qalan ailԥlԥrin evlԥri ümumi yaúayÕú sahԥsi 60-100m2 olan evlԥrlԥ müqayisԥdԥ nisbԥtԥn böyükdür (ùԥkil 8-55).
ùԥkil 8-55: Mԥnzillԥrin Tipi vԥ ùԥraiti
ùԥkil 8-56-da mԥnzillԥrin nԥ vaxt tԥmir edildiyini vԥ hazÕrda tԥmirinin nԥ vԥziyyԥtdԥ oldu÷unu göstԥrir. Sor÷uda iútirak edԥnlԥrin tԥxminԥn 26 %-i qeyd edir ki, onlarÕn evlԥri 5 ildԥn az müddԥt öncԥ tԥmir olunub; ailԥlԥrin tԥxminԥn 22 %-i hԥmin müddԥtin 5-10 il oldu÷unu bildirir. Sor÷uda iútirak edԥnlԥrin tԥxminԥn 55 %-i qeyd edir ki, onlarÕn evlԥrinin ԥsaslÕ tԥmirԥ ehtiyacÕ vardÕr, 10 %-dԥn az hissԥ isԥ qeyd edir ki, onlarÕn evlԥri çox yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir (ùԥkil 8-56).
ùԥkil 8-57 ailԥlԥrin yaúayÕú úԥraitini göstԥrir. Ailԥlԥrin yarÕsÕ öz yaúayÕú úԥraitlԥrini “qԥnaԥtbԥxú” qiymԥtlԥndirirlԥr, ailԥlԥrin tԥxminԥn 20 %-i isԥ qeyd edir ki, onlarÕn yaúayÕú úԥraiti ya yaxúÕ, ya da pisdir. Ailԥlԥrin 1 %-dԥn az hissԥsi bildirir ki, onlarÕn yaúayÕú úԥraiti 'ԥladÕr' (ùԥkil 8-57).
Sosial-iqtisadi baza 8-99 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-56: Mԥnzillԥr nԥ Vaxt Tԥmir Edilmiúdir vԥ HazÕrda nԥ Vԥziyyԥtdԥdir
ùԥkil 8-57: Ailԥlԥrin YaúayÕú ùԥraiti
Sosial-iqtisadi baza 8-100 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-58 ailԥlԥrin yaúayÕú úԥraiti ilԥ ba÷lÕ ԥsas problemlԥri göstԥrir. YaúayÕú úԥraiti ilԥ ba÷lÕ ԥsas problemlԥrԥ kanalizasiyanÕn olmamasÕ (sor÷uda iútirak edԥnlԥrin 60 %-i bunu qeyd edir) vԥ evlԥrin pis vԥziyyԥtdԥ olmasÕ (divarlar, tavanlar vԥ dam, siçan/siçovullarÕn vԥ nԥmiúliyin olmasÕ) (ùԥkil 8-58).
ùԥkil 8-58: Ailԥlԥrin YaúayÕú ùԥraiti Ilԥ Ba÷lÕ Ԥsas Problemlԥr
8.8.6 Digԥr Sosial Xidmԥtlԥr
8.8.6.1 Tarixi vι mιdιni ιrazilιr LTMQøc-larÕn mühüm hissԥsi ümumi, tarixi vԥ mԥdԥni ԥhԥmiyyԥtli sahԥlԥrԥ malikdir (ùԥkil 8-59). Layihԥ ilԥ ԥlaqԥdar mԥdԥni irs ilԥ ba÷lÕ mԥsԥlԥlԥr tԥfԥrrüatÕ ilԥ Fԥsil 7 Bölmԥ 7.10-da göstԥrilib.
Sosial-iqtisadi baza 8-101 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
ùԥkil 8-59: Ümumi, Tarixi vԥ Mԥdԥni Ԥhԥmiyyԥtli Ԥrizԥlԥrin OlmasÕ
8.8.7 HԥssaslÕqlar Tԥdqiq olunan LTMQøc-lar üzrԥ, infrastrukturun vԥ xidmԥtlԥrin potensial CQBKG layihԥsi ilԥ ba÷lÕ hԥssaslÕ÷Õ aúa÷ÕdakÕlardÕr:
x Mԥiúԥt tullantÕlarÕnÕn toplanÕlmasÕ obyektlԥri ümumilikdԥ pis vԥziyyԥtdԥdir vԥ ya mövcud deyildir. Son bir neçԥ il ԥrzindԥ mühüm dԥyiúiklik olmamÕúdÕr x KanalizasiyanÕn olmamasÕ LTMQøc-larda yaúayÕú úԥraiti ilԥ ba÷lÕ ԥn mühüm mԥsԥlԥdir. Bir çox icmalarda kanalizasiya sularÕ birbaúa açÕq drenaja vԥ ya quyulara axÕdÕlÕr. Son bir neçԥ il ԥrzindԥ bu sahԥdԥ mühüm dԥyiúiklik olmamÕúdÕr x Boru xԥtti ilԥ tԥchiz olunan içmԥli suyun olmamasÕ. LTMQøc-lar, ԥsasԥn, maúÕnla gԥtirilԥn sudan istifadԥ edirlԥr vԥ bԥzi hallarda qrunt sularÕnÕn çÕxarÕlmasÕ üçün quyulardan istifadԥ edirlԥr x Sԥriútԥli – yarÕm-sԥriútԥli iúçi qüvvԥsi tԥlԥbinin qarúÕlanmasÕ üçün ali tԥhsilli mԥzun /ixtisaslÕ kadrlarÕn çatÕúmazlÕ÷Õ var. Ailԥlԥrin 10 %-dԥn azÕ ali tԥhsil dԥrԥcԥsi almÕú, heç olmasa, bir nԥfԥr ailԥ üzvünԥ malikdir x LTMQøc-larda evlԥrin vԥ binalarÕn vԥziyyԥti ümumilikdԥ pisdir. Ԥldԥ edilmiú mԥlumata görԥ, evlԥrin ԥksԥriyyԥtinin tԥmiri yoxdur.
8.9 Yol Hԥrԥkԥti vԥ Nԥqliyyat
8.9.1 Giriú Bu fԥsil CQBKG layihԥsinin tikinti mԥrhԥlԥsi ԥrzindԥ istifadԥsi ehtimal olunan ԥsas marúrutlar üzrԥ yol hԥrԥkԥtinin ilkin úԥrtlԥrini tԥsvir edir. Bu ԥsas marúrutlara Tikinti texnikasÕnÕn hԥrԥkԥti üçün istifadԥ olunacaq magistral yollarÕn (ԥsasԥn, M-3 úԥrq-qԥrb úosesi), nԥzԥrdԥ tutulan yaúayÕú düúԥrgԥlԥrinԥ gedԥn yollarÕn vԥ boru anbarÕ sahԥlԥrinin, nԥzԥrdԥ tutulan Tikinti düúԥrgԥlԥrindԥn vԥ boru anbarÕ sahԥlԥrindԥn boru xԥttinin tikinti dԥhlizinԥ gedԥn yollarÕn vԥ tikinti dԥhlizinԥ digԥr giriú yollarÕnÕn daxil olunmasÕ nԥzԥrdԥ tutulur. Bu fԥsil, ԥsasԥn, 2012-ci ilin fevral ayÕnda keçirilԥn sahԥ tԥdqiqatlarÕ ԥrzindԥ toplanmÕú mԥlumatlara, elԥcԥ dԥ BakÕ-Tbilisi-Ceyhan (BTC) vԥ Cԥnub Qafqaz Boru Kԥmԥri (CQBK) (2002) üzrԥ ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirmԥsi (ԤMSSTQ) zamanÕ toplanmÕú yol hԥrԥkԥtinԥ dair ilkin mԥlumatlarÕn nԥzԥrdԥn keçirilmԥsinԥ vԥ müqayisԥsinԥ ԥsaslanÕr.
Bu bölmԥ mövcud ilkin mԥlumat mԥnbԥlԥrini nԥzԥrdԥn keçirir vԥ ilkin yol hԥrԥkԥti úԥrtlԥrinin baúa düúülmԥsi üçün yeni mԥlumatlarÕn ԥldԥ edilmԥsi mԥqsԥdi ilԥ istifadԥ olunmuú sahԥ
Sosial-iqtisadi baza 8-102 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
tԥdqiqatÕ metodologiyasÕnÕ tԥsvir edir. Bundan ԥlavԥ, bu fԥsil istiqamԥt, hԥcm, avtomobillԥrin hԥrԥkԥt sxemi vԥ vaxtlarÕ cԥhԥtdԥn yol hԥrԥkԥti üzrԥ ümumi tԥsviri tԥmin edir. Bu bölmԥ müԥyyԥnlԥúdirilmiú baúlÕca hԥssas sahԥlԥrin xülasԥsi ilԥ tamamlanÕr.
8.9.2 Metodologiya
8.9.2.1 Masaüstü mιlumat mιnbιlιri vι mιlumat çatÕúmazlÕ÷Õ Ԥldԥ olan ilkin mԥlumatlarÕn baúa düúülmԥsi üçün BTC/CQBK layihԥsi üzrԥ ԤMSSTQ sԥnԥdinin (2002) ԥlavԥlԥrindԥ tԥqdim olunan yol hԥrԥkԥtinԥ dair ilkin tԥdqiqatlar nԥzԥrdԥn keçirildi vԥ CQBKG layihԥsinin ԥhatԥ etdiyi sahԥ ilԥ ԥlaqԥdar olaraq yol hԥrԥkԥtinԥ dair ilkin mԥlumatlarÕn müԥyyԥnlԥúdirilmԥsi üçün tԥlԥb olunacaq hԥr hansÕ çatÕúmayan mԥlumatlarÕn müԥyyԥnlԥúdirilmԥsi mԥqsԥdilԥ tԥhlil aparÕldÕ. BTC vԥ CQBK üzrԥ ԤMSSTQ sԥnԥdlԥri üçün yol hԥrԥkԥtinԥ dair ilkin tԥdqiqatlar 2001-ci ildԥ hԥyata keçirilmiúdir. Hԥmin vaxt yol úԥbԥkԥsi, ԥsasԥn, pis vԥziyyԥtdԥ idi vԥ bir çox yollarÕn iúÕqlandÕrma vԥ ya tԥhlükԥsizlik infrastrukturu çatÕúmÕrdÕ, hԥmçinin asfaltlanmamÕúdÕ. Ölkԥdԥki yardÕmçÕ yollarÕn ԥksԥriyyԥti hԥlԥ dԥ bu vԥziyyԥtdԥdir. Lakin son 10 ildԥ bir neçԥ mühüm yol tԥkmillԥúdirmԥ layihԥlԥri hԥyata keçirilmiúdir, o cümlԥdԥn øpԥk Yolu layihԥsi. Bu yol BakÕdan Azԥrbaycan ԥrazisi ilԥ Gürcüstana qԥdԥr uzanan ԥsas M-3 úԥrq-qԥrb magistralÕnÕ vԥ hԥmçinin Azԥrbaycan ԥrazisi üzrԥ Rusiyaya vԥ ørana avtomobil hԥrԥkԥtini tԥmin edԥn úimal-cԥnub magistralÕnÕ ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ yaxúÕlaúdÕrmÕúdÕr. ùԥrq-qԥrb magistral yolu CQBKG boru kԥmԥri marúrutunun ԥksԥr hissԥsinԥ paralel keçdiyinԥ görԥ Layihԥ ilԥ ba÷lÕ avtomobillԥrin hԥrԥkԥti üçün ondan istifadԥ olunacaq. Boru kԥmԥrinin tikinti dԥhlizinin giriú yollarÕ, ԥsasԥn, magistral yoldan ayrÕlÕr, ona görԥ dԥ nԥzԥrdԥ tutulan yaúayÕú düúԥrgԥlԥri vԥ boru anbarÕ sahԥlԥrinԥ gediú-gԥliúi asanlaúdÕrmaq mԥqsԥdilԥ bu obyektlԥr magistral yolun yaxÕnlÕ÷Õnda yerlԥúdirilԥcԥk.
BTC/CQBK boru kԥmԥrlԥri üzrԥ yol hԥrԥkԥtinԥ dair mԥlumatlarÕn tԥxminԥn 10 il bundan ԥvvԥlki dövrԥ aid olmasÕnÕ vԥ avtomobil sahibliyinin dԥyiúmԥsini (tipi vԥ sayÕ), o cümlԥdԥn yol sisteminin keyfiyyԥtinin yaxúÕlaúdÕrÕlmasÕnÕ nԥzԥrԥ alaraq, belԥ hesab olundu ki, 2001-ci ilԥ aid olan mövcud mԥlumatlar yol hԥrԥkԥtinԥ dair cari vԥziyyԥti ԥks etdirmԥyԥcԥk vԥ belԥliklԥ, nԥzԥrdԥ tutulan CQBKG Layihԥsinin tԥsirlԥrinin düzgün qiymԥtlԥndirilmԥsi üçün yol hԥrԥkԥtinԥ dair müasir tԥdqiqatlarÕnÕn hԥyata keçirilmԥsi tԥlԥb olunacaq.
8.9.2.2 CQBKG üçün yol hιrιkιti ilι ba÷lÕ sahι tιdqiqatÕ
Giriú CQBKG üzrԥ ԤMSSTQ üçün hazÕrkÕ ԥsas úԥrtlԥrin müԥyyԥnlԥúdirilmԥsi üçün yol hԥrԥkԥtinԥ dair müasir tԥdqiqatlar aparÕldÕ. CQBKG Tikinti texnikasÕ üçün istifadԥ olunmasÕ nԥzԥrdԥ tutulan yollarÕn nümunԥsi hesab olunan yerlԥrdԥ yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕnÕn qeydiyyatdan keçirilmԥsi mԥqsԥdilԥ 21-29 fevral 2012-ci il tarixlԥri arasÕnda 10 tԥdqiqat nöqtԥsindԥ yol hԥrԥkԥti say÷aclarÕ quruldu (bax Cԥdvԥl 8-40). Tԥdqiqatlar hԥftԥ içi (yԥni hԥftԥnin I-V günlԥri) hԥr bir ԥrazidԥ hԥyata keçirildi vԥ üstԥlik olaraq, hԥftԥ sonunda (yԥni úԥnbԥ vԥ bazar günlԥrindԥ) yol hԥrԥkԥti hԥcmlԥrinin vԥ nümunԥlԥrinin hԥftԥ içi ilԥ müqayisԥdԥ ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ fԥrqlԥnib-fԥrqlԥnmԥdiyini yoxlamaq üçün 3 ԥrazidԥ (4, 6 vԥ 8-ci ԥrazilԥr) hԥftԥ sonu (úԥnbԥ-bazar) tԥdqiqatlarÕ da hԥyata keçirildi. Bu ilkin baza mԥlumatÕ olaraq qԥnaԥtbԥxú hesab edildi, çünki tikinti iúlԥrinin hԥftԥdԥ yeddi gün hԥyata keçirilmԥsi tԥlԥb oluna bilԥr.
Yol hԥrԥkԥtinԥ dair tԥdqiqatlar Tԥdqiqat qrupu tԥrԥfindԥn seçilԥn tԥdqiqat ԥrazilԥri Cԥdvԥl 8-40-dԥ tԥfԥrrüatÕ ilԥ verilib vԥ Tikinti texnikasÕnÕn ԥksԥr hissԥsi üçün istifadԥ edilmԥsi nԥzԥrdԥ tutulan CQBKG obyektlԥrinin yaxÕnlÕ÷Õnda olan ԥn münasib yerlԥr hesab olundu. Tԥdqiqat ԥrazilԥri aúa÷ÕdakÕ mülahizԥlԥr nԥzԥrԥ alÕnmaqla seçildi:
x Ԥrazi 1 Sԥngԥçal terminalÕnÕn lap yaxÕnlÕ÷ÕndadÕr, úimal-cԥnub magistral yolunun üstündԥ vԥ layihԥ personalÕnÕn BakÕdan nԥzԥrdԥ tutulan Tikinti düúԥrgԥlԥrinԥ vԥ
Sosial-iqtisadi baza 8-103 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
boru anbarÕ sahԥlԥrinԥ vԥ boru kԥmԥrinin tikinti dԥhlizi üzrԥ müxtԥlif yerlԥrԥ daúÕnmasÕ üçün nԥzԥrdԥ tutulub x Ԥrazi 2 CQBKG tikinti düúԥrgԥsinin vԥ Mu÷andakÕ boru anbarÕ sahԥlԥrinin 1-ci Alternativ variantÕnÕn lap yaxÕnlÕ÷ÕndadÕr vԥ úԥrq-qԥrb magistral yolunun üstündԥdir x Ԥrazi 3 CQBKG tikinti düúԥrgԥsi vԥ Kürdԥmirdԥki boru anbarÕ sahԥlԥrinin 1-ci Alternativ variantÕnÕn lap yaxÕnlÕ÷ÕndadÕr vԥ úԥrq-qԥrb magistral yolunun üstündԥdir x Ԥrazi 4 CQBKG tikinti düúԥrgԥsinin vԥ YevlaxdakÕ boru anbarÕ sahԥsinin 1-ci Alternativ variantÕnÕn lap yaxÕnlÕ÷ÕndadÕr vԥ úԥrq-qԥrb magistral yolunun üstündԥdir x Ԥrazi 5 CQBKG tikinti düúԥrgԥsinin vԥ YevlaxdakÕ boru anbarÕ sahԥsinin 1-ci Alternativ variantÕnÕn lap yaxÕnlÕ÷ÕndadÕr vԥ CQBKG tikintisi zamanÕ istifadԥ oluna bilԥcԥk mövcud CQBK /BTC giriú yolunun üstündԥdir. x Ԥrazi 6 CQBKG tikintisi zamanÕ istifadԥ oluna bilԥcԥk tikinti dԥhlizinԥ gedԥn mövcud CQBK /BTC giriú yolunun üstündԥdir vԥ Gԥncԥnin tԥxminԥn 3km úimal- qԥrbindԥ yerlԥúir x Ԥrazi 7 CQBKG tikinti düúԥrgԥsi vԥ GoranboydakÕ boru anbarÕ sahԥlԥrinin 1-ci Alternativ variantÕnÕn vԥ ZazalÕ dԥmiryolu xԥtti ԥrazisinin lap yaxÕnlÕ÷ÕndadÕr vԥ úԥrq-qԥrb magistral yolunun üstündԥdir x Ԥrazi 8 CQBKG tikinti düúԥrgԥsi vԥ TovuzdakÕ boru anbarÕ sahԥsinin 1-ci Alternativ variantÕnÕn lap yaxÕnlÕ÷ÕndadÕr vԥ úԥrq-qԥrb magistral yolunun Tovuzdan cԥnubdakÕ hissԥsinin üstündԥdir x Ԥrazi 9 CQBKG tikinti düúԥrgԥsi vԥ TovuzdakÕ boru anbarÕ sahԥsinin 1-ci Alternativ variantÕnÕn lap yaxÕnlÕ÷ÕndadÕr vԥ CQBKG tikintisi zamanÕ istifadԥ oluna bilԥcԥk mövcud CQBK /BTC giriú yolunun üstündԥdir. x Ԥrazi 10 CQBKG tikinti düúԥrgԥsi vԥ A÷stafadakÕ boru anbarÕ sahԥsinin 1-ci Alternativ variantÕnÕn lap yaxÕnlÕ÷ÕndadÕr vԥ A÷stafadan úimalda boru kԥmԥrinin tikinti dԥhlizi istiqamԥtindԥ gedԥn magistral yolun üstündԥdir.
YuxarÕda açÕqlanmÕú nԥqliyyat axÕnÕnÕn öyrԥnilmԥsi yerlԥri ԥlavԥ müvԥqqԥti qur÷ularla ԥlaqԥdar yollara aiddir. Odur ki, nԥqliyyatÕn hԥrԥkԥti vԥ daúÕnma barԥdԥ ilkin mԥlumatÕn verilmԥsi üçün ԥlavԥ mԥlumat tԥlԥb olunmur.
Bütün boru kԥmԥri marúrutu üzrԥ tԥdqiqat ԥrazilԥrinin xԥritԥsi ùԥkil 8-60-da tԥqdim olunub. Fԥrdi tԥdqiqat ԥrazilԥri ùԥkil 8-61 - ùԥkil 8-67-dԥ tԥqdim olunub.
Cԥdvԥl 8-40: Yol Hԥrԥkԥtinԥ Dair Tԥdqiqatlar Tԥdqiqat ùimal TԥdqiqatÕn YaxÕnlÕqdakÕ ùԥrq AparÕldÕ÷Õ Yolun Tipi istiqamԥtin AparÕlma Ԥrazilԥr istiqamԥtindԥ Yer dԥ Dövrü Magistral Hԥftԥ içi (I-V Ԥrazi 1 Sԥngԥçal 8879160 4454645 yol günlԥr) Magistral Ԥrazi 2 Mu÷an 8825022 4447293 Hԥftԥ içi yol Magistral Ԥrazi 3 Kürdԥmir 8764112 4473378 Hԥftԥ içi yol Hԥftԥ içi / Hԥftԥ Magistral Ԥrazi 4 Yevlax 8676493 4500746 sonu yol (úԥnbԥ-bazar) Ԥrazi 5 Yevlax Giriú yolu 8681417 4497324 Hԥftԥ içi Ԥrazi 6 Gԥncԥ Giriú yolu 8618101 4488483 Hԥftԥ içi
Sosial-iqtisadi baza 8-104 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son Variant
Magistral Hԥftԥ içi /Hԥftԥ Ԥrazi 7 Gԥncԥ 8623773 4506947 yol sonu Magistral Hԥftԥ içi / Hԥftԥ Ԥrazi 8 Tovuz 8550393 4543924 yol sonu Ԥrazi 9 Tovuz Giriú Yolu 8550972 4544264 Hԥftԥ içi Magistral Ԥrazi 10 A÷stafa 8537084 4554815 Hԥftԥ içi yol
NԥqliyyatÕn tԥdqiqi tikinti düúԥrgԥsi vԥ boru saxlama meydançalarÕnÕn 2-ci Alternativ variantÕ tԥyin edilmԥzdԥn ԥvvԥl aparÕlmÕúdÕ; ona görԥ dԥ, giriú yollarÕnÕn yeri 1-ci Alternativ sahԥlԥrԥ ԥsasԥn tԥyin edilmiúdir. VaxtÕn azlÕ÷Õ ilԥ ԥlaqԥdar tikinti düúԥrgԥsi vԥ boru saxlama meydançalarÕnÕn 2-ci Alternativ variantÕnda verilmiú yerlԥrdԥ nԥqliyyatÕn tԥdqiqini aparmaq mümkün olmadÕ. Bununla belԥ, bu sahԥlԥrԥ tanÕúlÕq sԥfԥrlԥri edilmiú vԥ ԥldԥ edilmiú mԥlumat tԥqdim edilmiúdir.
Sosial-iqtisadi baza 8-105 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
ùԥrti iúarԥlԥr CQBKG marúrutu Ölkԥnin sԥrhԥdi CQBKG 10km KG Qԥsԥbԥ Nԥqliyyat axÕnÕ üzrԥ sahԥdԥki müúahidԥ mԥntԥqԥsi
Mԥntԥqԥ 10 Mԥntԥqԥ 9
A÷stafa Mԥntԥqԥ 6 Mԥntԥqԥ 8 Tovuz Mԥntԥqԥ 4 Dԥllԥr Mingԥçevir Yevlax Gԥncԥ Mԥntԥqԥ 7 Borsunlu Ucar Mԥntԥqԥ 3 Goranbo Kürdԥmir Mԥntԥqԥ 5 Sԥngԥçal Mԥntԥqԥ 1 Mu÷an Mԥntԥqԥ 2 HacÕqabul
ùԥkil 8-60: Yol Hԥrԥkԥtinԥ Dair Tԥdqiqatlar
Sosial-iqtisadi Baza 8-106 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
ùԥrti iúarԥlԥr CQBKG marúrutu Giriú yolu Sԥngԥçal CQBKG KG Qԥsԥbԥ Nԥqliyyat axÕnÕ üzrԥ sahԥdԥki müúahidԥ mԥntԥqԥsi Tikinti düúԥrgԥsi vԥ anbar sahԥsi - variant
Mԥntԥqԥ 1
ùԥkil 8-61: Yol hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 1, Sԥngԥçal YaxÕnlÕ÷Õnda
Sosial-iqtisadi Baza 8-107 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
ùԥrti iúarԥlԥr CQBKG marúrutu Giriú yolu CQBKG KG Qԥsԥbԥ Nԥqliyyat axÕnÕ üzrԥ sahԥdԥki Mu÷anda tikinti düúԥrgԥsi – variant 3 müúahidԥ mԥntԥqԥsi Tikinti düúԥrgԥsi vԥ anbar sahԥsi variant
Mu÷an
Mu÷anda boru anbarÕ Mԥntԥqԥ 2
ùԥkil 8-62: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 2, Mu÷an YaxÕnlÕ÷Õnda
Sosial-iqtisadi Baza 8-108 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
ùԥrti iúarԥlԥr CQBKG marúrutu Giriú yolu CQBKG KG Qԥsԥbԥ Nԥqliyyat axÕnÕ üzrԥ sahԥdԥki Kürdԥmirdԥ Tikinti düúԥrgԥsi müúahidԥ mԥntԥqԥsi Tikinti düúԥrgԥsi vԥ anbar sahԥsi boru anbarÕ - variant
Kürdԥmirdԥ boru boúaltma h i
Kürdԥmirdԥ boru boúaltma h i
Mԥntԥqԥ 3 Kürdԥmir
ùԥkil 8-63: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 3, Kürdԥmir YaxÕnlÕ÷Õnda
Sosial-iqtisadi Baza 8-109 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
ùԥrti iúarԥlԥr CQBKG marúrutu Giriú yolu CQBKG KG Qԥsԥbԥ Nԥqliyyat axÕnÕ üzrԥ sahԥdԥki müúahidԥ mԥntԥqԥsi Tikinti düúԥrgԥsi vԥ anbar sahԥsi - Yevlaxda tikinti düúԥrgԥsi – variant 1 variant
Mԥntԥqԥ 4
Yevlax
Mԥntԥqԥ 5
ùԥkil 8-64: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 4 vԥ 5, Yevlax YaxÕnlÕ÷Õnda
Sosial-iqtisadi Baza 8-110 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
ùԥrti iúarԥlԥr CQBKG marúrutu Giriú yolu CQBKG KG Qԥsԥbԥ Nԥqliyyat axÕnÕ üzrԥ sahԥdԥki müúahidԥ mԥntԥqԥsi Tikinti düúԥrgԥsi vԥ anbar sahԥsi - variant
Tikinti düúԥrgԥsi vԥ boru anbarÕ
Mԥntԥqԥ 6
Goranboy ԥrazisi 2
ZazalÕ boru boúaltma
Mԥntԥqԥ 7
ùԥkil 8-65: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 6 vԥ 7, Gԥncԥ YaxÕnlÕ÷Õnda
Sosial-iqtisadi Baza 8-111 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
ùԥrti iúarԥlԥr CQBKG marúrutu Giriú yolu CQBKG KG Qԥsԥbԥ Nԥqliyyat axÕnÕ üzrԥ sahԥdԥki müúahidԥ mԥntԥqԥsi Tovuzda tikinti düúԥrgԥsi – Tikinti düúԥrgԥsi vԥ anbar sahԥsi - variant variant
Mԥntԥqԥ 9
Mԥntԥqԥ 8
ùԥkil 8-66: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 8 vԥ 9, Tovuz YaxÕnlÕ÷Õnda
Sosial-iqtisadi Baza 8-112 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
ùԥrti iúarԥlԥr CQBKG marúrutu Giriú yolu CQBKG KG Qԥsԥbԥ Nԥqliyyat axÕnÕ üzrԥ sahԥdԥki müúahidԥ mԥntԥqԥsi Tikinti düúԥrgԥsi vԥ anbar sahԥsi - variant
A÷stafada boru anbarÕ
Mԥntԥqԥ 10
ùԥkil 8-67: Yol Hԥrԥkԥtinin Tԥdqiqat Ԥrazisi 10, A÷stafa YaxÕnlÕ÷Õnda
Sosial-iqtisadi Baza 8-113 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Sahԥ tԥdqiqatÕ üsullarÕ Hԥr bir ԥraziyԥ ԥn azÕ iki tԥdqiqatçÕ sԥfԥrbԥr olunmuúdu. øki tԥdqiqat qrupu ԥlaqԥli fԥaliyyԥt göstԥrirdi vԥ tԥdqiqatlarÕ müxtԥlif ԥrazilԥrdԥ eyni zamanda aparÕrdÕ. Bütün tԥdqiqat ԥrazilԥrindԥ tԥdqiqatlar saat 09.00 - 17.00 arasÕnda aparÕldÕ, 8 saatlÕq ölçmԥ müddԥti, Tikinti texnikasÕnÕn yollardan nԥzԥrdԥ tutuldu÷u kimi istifadԥ edԥcԥyi vԥ digԥr yol hԥrԥkԥti iútirakçÕlarÕ ilԥ tԥmas yaratdÕ÷Õ müddԥtdԥ, adԥtԥn, günün ԥn yüklü vaxtlarÕnda hԥyata keçirildi.
TԥdqiqatçÕlar yollarda hԥrԥkԥt edԥn avtomobil axÕnÕnÕn tipinin vԥ sayÕnÕn müԥyyԥnlԥúdirilmԥsi üçün Böyük BritaniyanÕn ümumi tԥlimatÕna (1994-cü ildԥ Magistral Yollar vԥ Nԥqliyyat ønstitutu tԥrԥfindԥn dԥrc edilmiú “Yol hԥrԥkԥtinԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsinԥ dair tԥlimat” vԥ Beynԥlxalq ønkiúaf Nazirliyinin (DFID) “Xaricdԥ yol hԥrԥkԥtinԥ dair 40 qayda”) uy÷un olaraq tԥsnif olunan ԥl hesablamalarÕnÕ (TOԤH ) apardÕ (Qeyd: yol nԥqliyyatÕ axÕnÕ, adԥtԥn, iki cür hesablanÕr: ԥl hesablamalarÕ vԥ avtomatik qaydada hesablama) Tԥdqiqatda istifadԥ olunmuú avtomobil tԥsnifatÕ Cԥdvԥl 8-41-dԥ tԥqdim olunan vԥ AzԥrbaycandakÕ yollarda ehtimal olunan yol istifadԥçilԥrinin tiplԥrini daxil etmԥk üçün DFID-nin dԥyiúdirilmiú “Xaricdԥ yol hԥrԥkԥtinԥ dair 40 qayda” tԥlimatÕna uy÷un olaraq hazÕrlandÕ.
TԥdqiqatçÕlar yolu vԥ daxil olan avtomobil hԥrԥkԥtini aydÕn göstԥrԥn tԥhlükԥsiz tԥdqiqat nöqtԥlԥrindԥ yerlԥúdirildi. Yol istifadԥçilԥri TOԤH tԥdqiqatÕ müddԥti ԥrzindԥ daimi olaraq qeydiyyat alÕnÕrdÕ (lazÕm olan vaxtlarda fasilԥlԥr vermԥklԥ). Yol istifadԥçilԥrinԥ dair tԥfԥrrüatlar onlar tԥdqiqat nöqtԥsindԥn keçԥn zaman sayÕlaraq qeyd olunurdu. Yolun hԥr bir istiqamԥti üzrԥ yol istifadԥçilԥrinin qeydiyyatdan keçirilmԥsi üçün bir formadan vԥ bir hesablamadan istifadԥ olunurdu.
Fasilԥlԥr zamanÕ buraxÕlmÕú müúahidԥlԥrin nԥzԥrԥ alÕnmasÕ üçün saatlÕq axÕn hԥcmlԥri korreksiya edildi. Misal üçün, 15 dԥqiqԥlik fasilԥdԥn sonra, hԥmin saatda qeydiyyata alÕnmÕú 45 dԥqiqԥlik axÕn 60/45 korreksiya ԥmsalÕnÕn tԥtbiqi ilԥ saatlÕq axÕna çevrildi.
Cԥdvԥl 8-41: Yol Hԥrԥkԥtinin TԥsnifatÕ (DFID-nin “Xaricdԥ Yol Hԥrԥkԥtinԥ Dair 40 Qayda” TԥlimatÕ Üzrԥ) Nԥqliyyat Vasitԥsinin Tipi Tԥsviri Digԥr yol hԥrԥkԥti iútirakçÕlarÕ Piyadalar Digԥr yol hԥrԥkԥti iútirakçÕlarÕna solda göstԥrilԥn Heyvan sürülԥri bütün nԥqliyyat vasitԥlԥri daxildir. Bu Velosipedlԥr avtomobillԥrin yüksԥk proporsiyasÕ CQBKG Motosikletlԥr Tikinti texnikasÕ üçün istifadԥ edilԥ bilԥcԥk yol eninԥ, elԥcԥ dԥ hԥmin yollardakÕ hԥrԥkԥt At arabalarÕ sürԥtinԥ tԥsir edԥ bilԥr. Kԥnd tԥsԥrrüfatÕ texnikasÕ Yüngül nԥqliyyat vasitԥlԥri Sԥrniúin avtomobillԥrini, 4 ötürücülü avtomobillԥri Avtomobillԥr vԥ taksilԥri ԥhatԥ edir. Mini avtobuslar, avtofurqonlar vԥ tԥk arxa tԥkԥrli Yüngül yük maúÕnlarÕ vԥ mini avtobuslar yüngül yük avtomobillԥrini ԥhatԥ edir A÷Õr nԥqliyyat vasitԥlԥri Kiçik yük maúÕnlarÕ (iki oxlu ) Arxa oxda cüt tԥkԥri olan iki oxlu avtomobillԥr Orta yük maúÕnlarÕ /a÷Õr yük maúÕnlarÕ (üç oxlu) Üç oxlu daha böyük yük maúÕnlarÕ Dörd vԥ ya daha çox oxlarÕ olan avtomobillԥr A÷Õr yük maúÕnlarÕ (dörd vԥ ya daha çox oxlu) (treylerlԥr bu avtomobillԥrԥ aid olunur) Bütün adi böyük sԥrniúin avtomobillԥri vԥ Avtobuslar vԥ úԥhԥrlԥrarasÕ avtobuslar úԥhԥrlԥrarasÕ avtobuslar. Bu kateqoriyaya mini avtobuslar daxil deyil.
Sosial-iqtisadi baza 8-114 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
8.9.2.3 Layihι ilι ba÷lÕ yol hιrιkιti vι nιqliyyat üzrι reseptorlarÕn ιhιmiyyιtinin vι hιssaslÕ÷ÕnÕn qiymιtlιndirilmιsi Layihԥ ilԥ ba÷lÕ yol hԥrԥkԥtinin tԥsirlԥrinԥ mԥruz qala bilԥcԥk reseptorlarÕn ԥhԥmiyyԥt dԥrԥcԥsinin vԥ hԥssaslÕ÷ÕnÕn qiymԥtlԥndirilmԥsi hԥyata keçirildi. Nԥticԥdԥ reseptorlarÕn ԥhԥmiyyԥt dԥrԥcԥsi vԥ hԥssaslÕ÷Õ “çox aúa÷Õ”dan “çox yuxarÕ”ya qԥdԥr dԥyiúԥn kateqoriyalara tԥsnif olundu. Bu proses barԥdԥ mԥlumat 1-ci Fԥsilԥ vԥ istifadԥ olunan kateqoriyalarÕ müԥyyԥn edԥn Qiymԥtlԥndirmԥ cԥdvԥli B QoúmasÕna daxil olunub.
8.9.2.4 Texniki çιtinliklιr vι ya qeyri-müιyyιnliklιr Tԥdqiqat qrupu CQBKG Layihԥsi üzrԥ SԤTԤM qaydalarÕnÕn tԥdqiqatÕn yalnÕz günün iúÕqlÕ vaxtÕnda hԥyata keçirilmԥsi tԥlԥbinԥ uy÷un olaraq araúdÕrmanÕn keçirildiyi dövr (fevral ayÕ) ԥrzindԥ araúdÕrmanÕ günlԥrin iúÕqlÕ saatlarÕnda apardÕ. Tԥdqiqat müddԥtindԥn kԥnar vaxtda, yԥni sԥhԥr saat 9:00 qԥdԥr vԥ axúam saat 17:00-dan sonra tԥdqiqat mԥlumatlarÕnÕn ԥldԥ olunmasÕ da faydalÕ olardÕ, çünki Tikinti texnikasÕ bu saatlardan kԥnar vaxtda da hԥrԥkԥt edԥ bilԥr. Lakin ԥldԥ olunmuú mԥlumatlar göstԥrir ki, yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕnda güclü pik müddԥtlԥri vԥ yollarda tÕxaclar yaranmÕr. Belԥliklԥ, ԥldԥ olunmuú mԥlumat ԥsasÕnda çÕxarÕlan nԥticԥlԥrԥ ԥldԥ oluna bilmԥmiú mԥlumatlarÕn tԥsir edԥ bilԥcԥyi ehtimal olunmur.
8.9.3 Yol Hԥrԥkԥti Üzrԥ TԥdqiqatÕn Nԥticԥlԥri vԥ ølkin Yol Hԥrԥkԥti ùԥraitlԥri
8.9.3.1 Giriú Bu bölmԥ 2012-ci ilin fevral ayÕnda keçirilmiú sahԥ tԥdqiqatlarÕ ԥrzindԥ qeydԥ alÕnmÕú ilkin yol hԥrԥkԥti úԥraitlԥrini tԥsvir edir. Burada tԥdqiqatlar zamanÕ müúahidԥ olunmuú yol úԥraitlԥri barԥdԥ ümumi mԥlumat tԥmin edilir vԥ yuxarÕda qeyd olunan on ԥrazinin hԥrԥsindԥ qeydԥ alÕnmÕú “Avtomobil hԥrԥkԥti axÕnlarÕ” üzrԥ hesabat qaydasÕna ԥmԥl edilir.
8.9.3.2 ølkin yol úιraitlιri Bölmԥ 8.9.1-dԥ izah edildiyi kimi, son onillik müddԥt ԥrzindԥ Azԥrbaycanda yollarÕn vԥ nԥqliyyat infrastrukturunun yaxúÕlaúdÕrÕlmasÕ üçün mühüm sԥylԥr göstԥrilmiúdir. Bir çox yollarÕn keyfiyyԥti yaxúÕlaúdÕrÕlmÕúdÕr vԥ ԥn vacibi, øpԥk Yolu Layihԥsinin hԥyata keçirilmԥsi nԥticԥsindԥ, ԥsasԥn, boru kԥmԥrinin tikinti dԥhlizi ilԥ paralel uzanan qoúa hԥrԥkԥt zolaqlÕ úԥrq-qԥrb magistral yolu ümumilikdԥ yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir.
Tԥdqiqat zamanÕ müúahidԥ olunmuúdur ki, CQBKG Layihԥsinin Tikinti texnikasÕ tԥrԥfindԥn istifadԥ olunacaq ictimai yollarÕn ԥksԥriyyԥti hal-hazÕrda yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir. Lakin magistral yollarÕn bԥzi hissԥlԥri hԥlԥ dԥ tikinti vԥ ya tԥmir mԥrhԥlԥsindԥdir, mԥsԥlԥn, úԥrq-qԥrb magistralÕnÕn YevlaxÕn qԥrbinԥ gedԥn hissԥsi.
Yol tԥhlükԥsizliyi Tԥdqiqat zamanÕ müúahidԥ olunmuú yollarÕn ԥksԥriyyԥtindԥ ayrÕlmÕú piyada zolaqlarÕ mövcud deyildi. Müúahidԥ göstԥrmiúdir ki, piyadalar birbaúa yola vԥ ya zolaqlar olan yerdԥ yolkԥnarÕ zolaqlara daxil olmaqla yolu keçirlԥr ki, bu da tԥhlükԥli hesab olunur.
Tԥdqiqat zamanÕ aparÕlmÕú müúahidԥlԥrԥ görԥ, øpԥk yolunun kԥnarÕnda bir çox yerlԥr: hԥm birbaúa øpԥk Yolunun vԥ ya ona daxil olan yollarÕn üstündԥ olan yerlԥr ticarԥt, heyvan sürülԥrinin keçirdilmԥsi (Fotoúԥkil 8-3-ԥ baxÕn) vԥ mԥhsullarÕn köúklԥrdԥn satÕlmasÕ üçün istifadԥ olunur (Fotoúԥkil 8-4-ԥ baxÕn). Heyvan sürülԥri çox vaxtÕ birbaúa magistral yola gԥtirilir vԥ avtomobillԥr heyvanlarÕn arasÕndan hԥrԥkԥt etmԥli olur. Ticarԥt köúklԥri hԥrԥkԥt edԥn avtomobillԥrdԥn 5-10 m aralÕ birbaúa yolun kԥnarÕnda yerlԥúdirilir vԥ ticarԥt etmԥk üçün avtomobillԥr hԥmin yerlԥrdԥ dayanÕr
Sosial-iqtisadi baza 8-115 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Fotoúԥkil 8-3: Kürdԥmir YaxÕnlÕ÷Õnda øpԥk Yolunda Qoyun Sürüsü
Fotoúԥkil 8-4: Tovuz YaxÕnlÕ÷Õnda øpԥk Yolunun KԥnarÕnda Ticarԥt Köúkü
Sosial-iqtisadi baza 8-116 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
8.9.3.3 Tιdqiqat ιrazilιrindι yol nιqliyyatÕ axÕnlarÕnÕn ilkin vιziyyιti Azԥrbaycanda yol nԥqliyyatÕ axÕnlarÕnÕn, ԥsasԥn, yay aylarÕnda, festivallar vԥ bayramlar zamanÕ insan fԥaliyyԥtinin artmasÕ, qÕú aylarÕnda vԥ qar úԥraitindԥ isԥ yol hԥrԥkԥtinin azalmasÕ sayԥsindԥ aydan-aya dԥyiúmԥsi ehtimal olunur. Yol nԥqliyyatÕ ilԥ ba÷lÕ tԥdqiqatlar 2012-ci il fevral ayÕnÕn sonunda günün iúÕqlÕ vaxtÕnÕn qÕsa oldu÷u vԥ getdikcԥ uzanma÷a baúladÕ÷Õ vaxtda vԥ nisbԥtԥn mülayim hava úԥraitindԥ keçirildi. Bu tԥdqiqat zamanÕ qeydԥ alÕnmÕú yol nԥqliyyatÕ axÕnlarÕnÕn regionda yollarda rast gԥlinԥ bilԥcԥk orta illik yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕnÕn hԥcminԥ uy÷un gԥlԥcԥyi ehtimal olunur. Nԥticԥlԥrԥ hԥr hansÕ qeyri-normal yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕnÕn daxil etmԥsi ehtimal olunmur (yԥni tԥdqiqat müddԥti ԥrzindԥ kԥskin hava úԥraiti vԥ ya dövlԥt bayramlarÕ vԥ ya festivallar keçirilmԥyib).
Tԥdqiqatda ԥldԥ olunmuú yol hԥrԥkԥtinԥ dair mԥlumatlar Ԥlavԥ H-1 vԥ H-2 tԥqdim olunub vԥ aúa÷ÕdakÕlarÕ ԥhatԥ edir:
x Ԥlavԥ H-1: Ԥrazilԥr üzrԥ gündԥlik birtԥrԥfli yol hԥrԥkԥti axÕnÕ üzrԥ hesabat x Ԥlavԥ H-2: Orta axÕn, axÕnÕn tԥrkibi vԥ pik saatlarÕ üzrԥ hԥr bir hesablama müddԥti üçün bütün ԥrazilԥr üçün birtԥrԥfli yol hԥrԥkԥti axÕnÕ üzrԥ hesabat.
Yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕ üzrԥ ümumi mԥlumat aúa÷ÕdakÕ Cԥdvԥl 8-42-dԥ vԥ Cԥdvԥl 8-43-dԥ tԥqdim olunub. Yol hԥrԥkԥti Gürcüstan sԥrhԥdinԥ yaxÕnlaúdÕqca azalmÕúdÕr, çox güman ki, bu, BakÕ vԥ digԥr iri úԥhԥrlԥr ilԥ arada olan mԥsafԥdԥn asÕlÕdÕr. Giriú yollarÕ (magistral yol úԥbԥkԥsindԥn boru kԥmԥrinin KS-nԥ gedԥn yollar) ilԥ müqayisԥdԥ magistral yollarda bir az artÕq yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕ mövcud idi vԥ a÷Õr maúÕnlarÕn nisbԥti daha çox idi. Hԥftԥ sonu (úԥnbԥ vԥ bazar günlԥri) yol hԥrԥkԥti vԥ hԥftԥ içi (I-V günlԥr) yol hԥrԥkԥti arasÕnda aydÕn fԥrqlԥr müúahidԥ olunmamÕúdÕr. Yol hԥrԥkԥti gün ԥrzindԥ ԥsasԥn ardÕcÕl idi, ancaq bԥzԥn pik vaxtlarÕ müúahidԥ olunurdu. Tԥdqiq olunmuú 10 ԥrazidԥn (üstԥgԥl 10 ԥrazinin 3-dԥ hԥftԥ sonlarÕnda (úԥnbԥ vԥ bazar günlԥrindԥ) tԥkrar olunmuúdur) beúindԥ saat 11.00 - 12.00 arasÕnda pik saatÕ mövcud olmuú vԥ digԥr beúindԥ pik saatÕ saat 16.00 - 17.00 arasÕnda müúahidԥ olunmuúdur. Yeddi ԥrazidԥ saat 09.00 - 10.00 arasÕnda hԥrԥkԥt axÕnÕ bir saatlÕq aúa÷Õ sԥviyyԥdԥ olmuúdur.
Cԥdvԥl 8-42: Yol Hԥrԥkԥti AxÕnÕna Dair Yekun Hesabat Cԥdvԥli Hesablama Pik SaatÕ A÷Õr Müddԥti üzrԥ ZamanÕ Hԥrԥkԥt Mԥntԥqԥ Avtomobillԥrin Orta AxÕn AxÕnÕ Faiz Nisbԥti (Avtomobil/saat) (Avtomobil/saat) Mԥntԥqԥ 1 (Sԥngԥçal yaxÕnlÕ÷Õnda) Sԥngԥçaldan úimala 619.63 653.00 21.30 Sԥngԥçaldan cԥnubda 747.50 929.00 23.55 Mԥntԥqԥ 2 (Mu÷an yaxÕnlÕ÷Õnda) Mu÷andan úԥrqԥ 331.00 355.00 22.00 Mu÷andan qԥrbdԥ 345.00 421.00 22.15 Mԥntԥqԥ 3 (Kürdԥmir yaxÕnlÕ÷Õnda) Kürdԥmirdԥn úԥrqԥ 251.00 270.00 20.46 Kürdԥmirdԥn qԥrbdԥ 278.71 306.00 24.96 Mԥntԥqԥ 4 (Yevlax yaxÕnlÕ÷Õnda) - ԥsas yol Yevlaxdan úԥrqԥ (hԥftԥ içi) 302.13 342.00 20.31 Yevlaxdan qԥrbdԥ (hԥftԥ içi) 275.25 290.00 17.67 Yevlaxdan úԥrqԥ (hԥftԥ sonu) 283.38 247.00 19.54 Yevlaxdan qԥrbdԥ (hԥftԥ sonu) 282.00 333.00 13.74 Mԥntԥqԥ 5 (Yevlax yaxÕnlÕ÷Õnda) – giriú yolu Yevlaxdan úimala 276.13 322.00 12.58 Yevlaxdan cԥnubda 278.13 322.00 8.90
Sosial-iqtisadi baza 8-117 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Mԥntԥqԥ 6 (Gԥncԥ yaxÕnlÕ÷Õnda) – giriú yolu Gԥncԥdԥn cԥnuba (hԥftԥ içi) 328.25 379.00 11.19 Gԥncԥdԥn úimalda (hԥftԥ içi) 329.75 396.00 10.72 Gԥncԥdԥn cԥnuba (hԥftԥ sonu) 318.25 356.00 9.74 Gԥncԥdԥn úimalda (hԥftԥ sonu) 347.88 394.00 12.68 Mԥntԥqԥ 7 (Gԥncԥ yaxÕnlÕ÷Õnda) - ԥsas yol Gԥncԥdԥn qԥrbԥ 350.50 420.00 10.63 Gԥncԥdԥ úԥrqdԥ 382.25 442.00 12.72 Mԥntԥqԥ 8 (Tovuz yaxÕnlÕ÷Õnda) - ԥsas yol Tovuzdan cԥnuba (hԥftԥ içi) 155.75 200.00 10.67 Tovuzdan úimalda (hԥftԥ içi) 138.00 178.00 7.25 Tovuzdan cԥnuba (hԥftԥ sonu) 131.38 144.00 10.94 Tovuzdan úimalda (hԥftԥ sonu) 148.13 180.00 12.15 Mԥntԥqԥ 9 (Tovuz yaxÕnlÕ÷Õnda) – giriú yolu Cԥlillidԥn cԥnuba 10.13 15.00 3.70 Cԥlillidԥn úimalda 11.75 19.00 2.13 Mԥntԥqԥ 10 (A÷stafa yaxÕnlÕ÷Õnda) A÷stafadan cԥnubda 104.12 156.00 14.53 A÷stafadan úimalda 114.63 149.00 12.54
Sosial-iqtisadi baza 8-118 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
7kitԥrԥfli nԥqliyyat axÕnÕ (hԥr hesablama müddԥti üzrԥ avtomobil)
ùԥkil 8-68: økitԥrԥfli Yol Hԥrԥkԥti AxÕnÕ
Sosial-iqtisadi baza 8-119 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Cԥdvԥl 8-43: Hԥr bir Mԥntԥqԥ Üzrԥ SaatlÕq Yol Hԥrԥkԥti AxÕnlarÕ (Faiz Nisbԥti)
Tԥdqiqat AparÕldÕ÷Õ 09.00– 10.00– 11.00– 12.00– 13.00– 14.00– 15.00– 16.00– Yer 10.00 11.00 12.00 13.00 14.00 15.00 16.00 17.00 Mԥntԥqԥ 1 Sԥngԥçal 10.49* 11.58 12.22 11.63 12.80 12.98 14.37 13.94 Mԥntԥqԥ 2 Mu÷an 14.19 14.80 16.41 13.96 0.00** 13.30* 13.64 13.68 Mԥntԥqԥ 3 Kürdԥmir 13.77 13.25* 13.60 15.19 0.00** 14.76 15.03 14.39 Mԥntԥqԥ 4 Yevlax 9.50* 13.36 12.42 12.71 12.56 12.71 13.14 13.60 (hԥftԥ içi) Mԥntԥqԥ 4 Yevlax 8.56* 12.43 12.65 12.85 11.67 13.73 13.73 14.39 (hԥftԥ sonu) Mԥntԥqԥ 5 Yevlax 12.70 13.53 13.67 11.89 11.78 12.14 12.70 11.59* Mԥntԥqԥ 6 Gԥncԥ 11.28 12.97 13.98 13.96 11.78 12.37 12.58 11.07* (hԥftԥ içi) Mԥntԥqԥ 6 Gԥncԥ 10.98* 12.16 13.94 12.70 12.39 12.14 12.65 13.04 (hԥftԥ sonu) Mԥntԥqԥ 7 Gԥncԥ 12.27 12.90 14.12 12.47 12.42 12.21 11.74* 11.87 Mԥntԥqԥ 8 Tovuz 14.89 11.49 13.15 13.19 14.13 12.64 10.04* 10.47 (hԥftԥ içi) Mԥntԥqԥ 8 Tovuz 9.19* 12.60 12.87 12.20 13.41 13.41 12.69 13.63 (hԥftԥ sonu) Mԥntԥqԥ 9 Tovuz 8.00* 15.43 13.71 11.43 8.57 9.14 16.57 17.14 Mԥntԥqԥ 10 A÷stafa 9.03* 15.71 12.86 10.51 9.71 12.69 13.60 15.89 *Gündԥlik aúa÷Õ axÕn +Gündԥlik pik axÕn **Uzun fasilԥyԥ görԥ bu saatlar ԥrzindԥ mԥlumat qeydiyyatÕ aparÕlmadÕ. Faizlԥr yeddi saatlÕq qeydiyyat pԥncԥrԥsindԥn istifadԥ edilmԥklԥ hesablanmÕúdÕr.
Mԥntԥqԥ 1-dԥ yol hԥrԥkԥti úԥraitlԥri (Sԥngԥçal yaxÕnlÕ÷Õnda) Tԥdqiqat ԥrazisindԥki yol (Fotoúԥkil 8-5-ԥ baxÕn) a÷Õr avtomobillԥrin hԥrԥkԥti üçün uy÷un gԥlԥn yaxúÕ vԥziyyԥtdԥ olan altÕ zolaqlÕ ikitԥrԥfli magistraldÕr.
Bütün tԥdqiqat ԥrazilԥrindԥ qeydԥ alÕnmÕú hԥcmlԥr arasÕnda bu Mԥntԥqԥ ԥn yüksԥk hԥcmԥ malik idi, gün ԥrzindԥ 10.937 avtomobil hesablanmÕúdÕr. Bu göstԥrici bütün digԥr Mԥntԥqԥlԥrlԥ müqayisԥdԥ iki dԥfԥdԥn artÕqdÕr. Bu onunla ba÷lÕ ola bilԥr ki, magistral yolun hԥmin hissԥsindԥ hԥm Tiflisdԥn BakÕya gԥlԥn úԥrq-qԥrb magistralÕ, hԥm dԥ Azԥrbaycandan keçmԥklԥ úimalda Da÷Õstana (Rusiya) vԥ cԥnubda ørana çÕxan magistral yollar birlԥúir.
Sԥngԥçaldan úimal istiqamԥtindԥ pik saatÕndakÕ nԥqliyyat axÕnÕ 653 avtomobil/saat olub vԥ bu, saat 13.00 - 14.00 arasÕnda baú verib. Sԥngԥçaldan cԥnub istiqamԥtindԥ pik saatÕndakÕ nԥqliyyat axÕnÕ 929 avtomobil/saat olub vԥ bu, saat 15.00 - 16.00 arasÕnda baú verib. Bununla belԥ, yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕ ümumilikdԥ gün ԥrzindԥ balanslaúdÕrÕlmÕú vԥziyyԥtdԥ olmuú vԥ pik göstԥricilԥr nadir hallarda saatlÕq orta göstԥricilԥrdԥn yüksԥk olmuúdur.
A÷Õr avtomobillԥr yol hԥrԥkԥti iútirakçÕlarÕnÕn ԥhԥmiyyԥtli nisbԥtini tԥúkil etmiúdir (orta rԥqԥm 22,43%).
Mԥntԥqԥ 1-dԥ 'digԥr' yol istifadԥçilԥri ümumi hesablamalarÕn 0,19% tԥúkil etmiúdir, onlardan 0,09% (9 nԥfԥr) piyadalar olmuúdur.
Sosial-iqtisadi baza 8-120 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Fotoúԥkil 8-5: Sԥngԥçaldan Qԥrbdԥ Yolun Görünüúü
2-ci Mԥntԥqԥdԥ yol hԥrԥkԥtinin vԥziyyԥti (Mu÷an yaxÕnlÕ÷Õnda) Tԥdqiqat sahԥsindԥki tԥk zolaqlÕ magistral yol (bax Fotoúԥkil 8-6) a÷Õr maúÕnlar üçün yararlÕ vԥ yaxúÕ vԥziyyԥtdԥ idi.
Fotoúԥkil 8-6: Mu÷anÕn ùԥrqindԥ Yolun Görünüúü
Bu Mԥntԥqԥdԥ gün ԥrzindԥ 4728 avtomobil hesablanmÕúdÕr. Mu÷andan úԥrqdԥ vԥ qԥrbdԥ pik saatÕnda axÕn saatda, müvafiq olaraq, 355 vԥ 421 avtomobil olub vԥ hԥr iki yerdԥ saat 11.00 - 12.00 arasÕnda baú verib. Yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕ gün ԥrzindԥ balanslaúdÕrÕlmÕú vԥziyyԥtdԥ olmuú vԥ tԥsadüfi hallarda pik göstԥricilԥri saatlÕq orta göstԥricidԥn yuxarÕ olub.
Yol istifadԥçilԥri arasÕnda a÷Õr maúÕnlarÕn nisbԥti ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ olub (22,14%).
Mԥntԥqԥ 2-dԥ 'digԥr' yol istifadԥçilԥri ümumi hesablamalarÕn orta göstԥricisinin 0,89 %-ini tԥúkil etmiúdir vԥ onlardan 0,49 %-i (23 nԥfԥr) piyadalar, 0.17 %-i (8 nԥfԥr) isԥ motosiklet sürücülԥri olmuúdur. Sosial-iqtisadi baza 8-121 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Mԥntԥqԥ 3-dԥ yol hԥrԥkԥtinin vԥziyyԥti (Kürdԥmir yaxÕnlÕ÷Õnda) Tԥdqiqat ԥrazisindԥki yol (Fotoúԥkil 8-7-yԥ baxÕn) a÷Õr maúÕnlar üçün uy÷un gԥlԥn yaxúÕ vԥziyyԥtdԥ geniú birtԥrԥfli magistral yol idi.
Bu ԥrazidԥ gün ԥrzindԥ 3705 avtomobil hesablanmÕúdÕr. TÕxac müúahidԥ olunmamÕú vԥ yol hԥrԥkԥti sakit úԥkildԥ davam etmiúdir. Kürdԥmirin úԥrqindԥ pik saatlÕq axÕn saatda 270 avtomobil idi vԥ sԥhԥr saatlarÕnda 09.00 vԥ 10.00 arasÕnda baú verib. Kürdԥmirin qԥrbindԥ pik saatÕnda axÕn saat 15.00 - 16.00 arasÕnda saatda 306 avtomobil olmuúdur vԥ daha çox yol hԥrԥkԥti sԥhԥr yox, günorta vaxtÕ müúahidԥ olunmuúdur.
Yol istifadԥçilԥri arasÕnda a÷Õr maúÕnlarÕn nisbԥti ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ olub (22,83%).
Mԥntԥqԥ 3-dԥ 'digԥr' yol istifadԥçilԥri ümumi hesablamalarÕn orta göstԥricisinin 0,35 %-ini tԥúkil etmiúdir vԥ onlardan 0,08 %-i (3 nԥfԥr) piyadalar olmuúdur.
Fotoúԥkil 8-7: Kürdԥmirin ùԥrqindԥ Yolun Görünüúü
Mԥntԥqԥ 4-dԥ yol hԥrԥkԥtinin vԥziyyԥti (Yevlax yaxÕnlÕ÷Õnda) 4-cü tԥdqiqat ԥrazisindԥki yol (Fotoúԥkil 8-8-ԥ baxÕn) a÷Õr maúÕnlar üçün yararlÕ vԥziyyԥtdԥdir, bura dörd zolaqlÕ iki tԥrԥfli yoldur. Avtomobillԥrin az olmasÕ nԥticԥsindԥ tԥdqiqat aparÕlan günlԥrinin heç birindԥ tÕxac müúahidԥ olunmamÕúdÕr.
Hԥftԥ içindԥ (I-V günlԥr) aparÕlmÕú tԥdqiqat zamanÕ YevlaxÕn úԥrqindԥ pik saatÕndakÕ nԥqliyyat axÕnÕ saatda 342 avtomobil idi vԥ bu, saat 16.00 - 17.00 arasÕnda baú vermiúdi. YevlaxÕn qԥrbindԥ isԥ pik saatÕnda nԥqliyyat axÕnÕ saatda 290 avtomobil idi vԥ bu, saat 13.00 - 14.00 arasÕnda baú vermiúdi. Yol istifadԥçilԥri arasÕnda a÷Õr maúÕnlarÕn nisbԥti ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ olmuúdur (19,05%).
Sosial-iqtisadi baza 8-122 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Fotoúԥkil 8-8: Mԥntԥqԥ 4-dԥ YevlaxÕn ùԥrqindԥ Yolun Görünüúü
Hԥftԥ sonu (úԥnbԥ vԥ bazar günlԥri) aparÕlmÕú tԥdqiqat zamanÕ YevlaxÕn úԥrqindԥ pik saatÕndakÕ nԥqliyyat axÕnÕ saatda 347 avtomobil idi vԥ bu, saat 14.00 - 15.00 vԥ saat 16.00 - 17.00 arasÕnda olmuúdu. Yevlaxdan qԥrbdԥ pik saatÕndakÕ nԥqliyyat axÕnÕ saatda 333 avtomobil idi vԥ bu, saat 15.00 - 16.00 arasÕnda baú vermiúdi. Yol istifadԥçilԥri arasÕnda a÷Õr maúÕnlarÕn nisbԥti ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ olmuúdur (16,65%).
Marúrut üzrԥ hԥftԥ içi iú günlԥri (I-V günlԥr) vԥ hԥftԥ sonu (úԥnbԥ vԥ bazar günlԥri) ԥrzindԥ yol hԥrԥkԥtinin ümumi göstԥricilԥri arasÕnda kiçik fԥrq mövcud olmuúdur, hԥftԥ içi iú günlԥri –4619 vԥ hԥftԥ sonu – 4523. Qeydԥ alÕnan yol hԥrԥkԥti nԥqliyyatÕnÕn tipindԥki nisbԥt dԥ eyni olmuúdur vԥ hԥftԥ sonlarÕnda a÷Õr maúÕnlarÕn sayÕ kiçik avtomobillԥrdԥn bir az artÕq olmuúdur. Hԥftԥ içi vԥ hԥftԥ sonu üçün pik saatÕ üzrԥ aúa÷Õ axÕn göstԥricisi saat 09.00 - 10.00 arasÕnda, yüksԥk axÕn göstԥricisi ilԥ saat 16.00 - 17.00 arasÕnda qeydԥ alÕnmÕúdÕr. Yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕ ümumilikdԥ gün ԥrzindԥ balanslaúdÕrÕlmÕú qaydada olmuúdur vԥ pik saatlarÕndakÕ göstԥricilԥr nadir hallarda orta saatlÕq göstԥricilԥrdԥn yüksԥk olmuúdur.
Mԥntԥqԥ 4-dԥ 'digԥr' yol istifadԥçilԥri hԥftԥ içi günlԥr (I-V günlԥr) üçün ümumi hesablamalarÕn orta göstԥricisinin 0,54 %-ini, hԥftԥ sonu üçünsԥ 0,33 %-ini tԥúkil etmiúdir. PiyadalarÕn ümumi sayÕ sÕfÕr olmuúdur.
Mԥntԥqԥ 5-dԥ yol hԥrԥkԥtinin vԥziyyԥti (Yevlax yaxÕnlÕ÷Õnda) 5-ci tԥdqiqat ԥrazisindԥki yol (Fotoúԥkil 8-9-a baxÕn) a÷Õr maúÕnlar üçün yararlÕ vԥziyyԥtdԥ olan vԥ kifayԥt qԥdԥr yol niúanlarÕ olmayan birtԥrԥfli yol idi. Tԥdqiqat ԥrzindԥ avtomobillԥrin ümumi sayÕ 4433 olmuúdur. Tԥdqiqat günündԥ tÕxac müúahidԥ olunmamÕú vԥ yol hԥrԥkԥti normal úԥkildԥ davam etmiúdir. Yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕ gün ԥrzindԥ balanslaúdÕrÕlmÕú qaydada olmuú vԥ tԥsadüfi hallarda pik göstԥricilԥri saatlÕq orta göstԥricidԥn yuxarÕ olmuúdur.
Yevlaxdan úimalda vԥ cԥnubda pik saatÕndakÕ nԥqliyyat axÕnÕ müvafiq olaraq saat 09.00- 10.00 vԥ 11.00-12.00 arasÕnda saatda 322 avtomobil olmuúdur. Yol istifadԥçilԥrinin ԥksԥriyyԥti yüngül maúÕnlar olmuúdur (88,52%).
Mԥntԥqԥ 5-dԥ 'digԥr' yol istifadԥçilԥri ümumi hesablamalarÕn orta göstԥricisinin 0,77 %-ini tԥúkil etmiúdir vԥ onlardan 0,2 %-i (9 nԥfԥr) piyadalar olmuúdur.
Sosial-iqtisadi baza 8-123 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Fotoúԥkil 8-9: YevlaxÕn úimalÕnda 5-ci Mԥntԥqԥdԥ yolun görünüúü
Mԥntԥqԥ 6-da yol hԥrԥkԥtinin vԥziyyԥti (Gԥncԥ yaxÕnlÕ÷Õnda) 6-cÕ tԥdqiqat ԥrazisindԥ yol (Fotoúԥkil 8-10-a baxÕn) a÷Õr maúÕnlar üçün yararlÕ vԥziyyԥtdԥ olan, lakin kifayԥt qԥdԥr yol niúanlarÕ olmayan birtԥrԥfli yol idi. Yol Gԥncԥ yaxÕnlÕ÷Õnda, bir sÕra dükanlarÕn yanÕnda yerlԥúir vԥ ona görԥ dԥ digԥr ԥrazilԥrlԥ müqayisԥdԥ bu ԥrazidԥ daha çox piyada hԥrԥkԥti var idi. Burada iki tԥdqiqat günü ԥrzindԥ 164 nԥfԥr adam qeydԥ alÕnmÕúdÕr. Lakin ümumi yol hԥrԥkԥti hԥcmi yüksԥk oldu÷una görԥ 'digԥr yol istifadԥçilԥri' (piyadalarÕn da ԥhatԥ olundu÷u) bu ԥrazidԥki yol hԥrԥkԥti axÕnÕnÕn yalnÕz 2,49 %-ini tԥúkil etmiúdir.
Hԥftԥ içi (I-V günlԥr) aparÕlmÕú tԥdqiqat zamanÕ Gԥncԥdԥn cԥnubda pik saatlÕq axÕn saatda 379 avtomobil idi, bu saat 11.00 vԥ 12.00 arasÕnda baú verib. Gԥncԥdԥn úimalda pik saatÕndakÕ nԥqliyyat axÕnÕ saat 12.00 - 13:00 arasÕnda saatda 396 avtomobil olmuúdur. Yol istifadԥçilԥrinin 10,96 %-i a÷Õr maúÕnlar idi.
Hԥftԥ sonu (úԥnbԥ vԥ bazar günlԥri) aparÕlmÕú tԥdqiqat zamanÕ Gԥncԥyԥ tԥrԥf 16.00 - 17.00 arasÕnda pik saatÕndakÕ nԥqliyyat axÕnÕ saatda 356 avtomobil olmuúdur. Gԥncԥdԥn úimalda pik saatÕndakÕ nԥqliyyat axÕnÕ saat 11.00 - 12:00 arasÕnda saatda 394 avtomobil olmuúdur. Yol istifadԥçilԥrinin 11,21 %-i a÷Õr maúÕnlar olmuúdur.
Hԥftԥ içi (I-V günlԥr) vԥ hԥftԥ sonu (úԥnbԥ vԥ bazar) günlԥrdԥ aparÕlmÕú tԥdqiqatlarÕn müqayisԥsi onu göstԥrir ki, ümumi yol hԥrԥkԥti hԥcmlԥri arasÕnda fԥrq kiçik olmuúdur: Hԥftԥ içi 5264; vԥ hԥftԥ sonu 5329. Lakin hԥftԥ sonu günlԥr ԥrzindԥ piyadalarÕn sayÕ ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ azalmÕúdÕ: hԥftԥ içi günlԥr üzrԥ 110 göstԥrici ilԥ müqayisԥdԥ 54. Hԥm hԥftԥ içi, hԥm dԥ hԥftԥ sonu günlԥrdԥ aparÕlmÕú tԥdqiqatlarda pik saatlarÕndakÕ ümumi hԥrԥkԥt axÕnlarÕ saat 11.00 - 12.00 arasÕnda müúahidԥ olunmuúdur. Yol hԥrԥkԥti axÕnlarÕ ümumilikdԥ gün ԥrzindԥ balanslaúdÕrÕlmÕú qaydada olmuúdur vԥ pik göstԥricilԥri nadir hallarda orta saatlÕq göstԥricilԥrdԥn yüksԥk olmuúdur.
Mԥntԥqԥ 6-da 'digԥr' yol istifadԥçilԥri hԥftԥ içi günlԥr ԥrzindԥ ümumi hesablamalarÕn orta göstԥricisinin 3 %-ni vԥ hԥftԥ sonunda 2 %-ini tԥúkil etmiúdir ki, onlardan müvafiq olaraq 2,09% (110 nԥfԥr) vԥ 1,01% (54 nԥfԥr) piyadalar olmuúdur.
Sosial-iqtisadi baza 8-124 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Fotoúԥkil 8-10: Mԥntԥqԥ 6-da Gԥncԥdԥn Cԥnubda Yolun Görünüúü
Mԥntԥqԥ 7-dԥ yol hԥrԥkԥtinin vԥziyyԥti (Gԥncԥ yaxÕnlÕ÷Õnda) 7-ci tԥdqiqat ԥrazisindԥ dörd zolaqlÕ ikitԥrԥfli yol (bax: Fotoúԥkil 8-11) yaxúÕ vԥziyyԥtdԥ vԥ a÷Õr maúÕnlar üçün yararlÕ olmuúdur. Ümumi hesablanmÕú yol hԥrԥkԥti gün ԥrzindԥ 5862 avtomobil olmuúdur. Gün ԥrzindԥ tÕxac müúahidԥ olunmamÕú vԥ yol öz tutumundan aúa÷Õ istismar olunmuúdur.
Fotoúԥkil 8-11: Mԥntԥqԥ 7-dԥ Gԥncԥdԥn ùԥrqdԥ Yolun Görünüúü
Gԥncԥnin qԥrbindԥ pik saatÕnda - saat 10.00 - 11.00 arasÕnda yol hԥrԥkԥti axÕnÕ saatda 420 avtomobil olmuúdur. Gԥncԥnin úԥrqindԥ isԥ pik saatÕnda - 13.00 - 14.00 arasÕnda yol hԥrԥkԥti axÕnÕ saatda 442 avtomobil olmuúdur. Gün ԥrzindԥ müúahidԥ olunan avtomobillԥrin ԥksԥriyyԥti yüngül avtomobillԥr olmuúdur (88.02%).
Mԥntԥqԥ 7-dԥ 'digԥr' yol istifadԥçilԥri ümumi hesablamalarÕn orta göstԥricisinin 0,02 %-i qԥdԥr olmuú vԥ onlardan 0,2 %-i (1 nԥfԥr) piyadalar olmuúdur.
Sosial-iqtisadi baza 8-125 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Mԥntԥqԥ 8-dԥ yol hԥrԥkԥtinin vԥziyyԥti (Tovuz yaxÕnlÕ÷Õnda) 8-ci tԥdqiqat ԥrazisindԥ yeni dairԥvi kԥsiúmԥdԥn cԥnuba gedԥn yol (Fotoúԥkil 8-12-yԥ baxÕn) a÷Õr maúÕnlar üçün yararlÕ vԥ yaxúÕ vԥziyyԥtdԥ idi.
Hԥftԥ içi günlԥrdԥ (I-V günlԥr) aparÕlmÕú tԥdqiqatlar zamanÕ gün ԥrzindԥ ümumi yol hԥrԥkԥti axÕnÕ 2350 avtomobildԥn ibarԥt olmuúdur. Tovuzun cԥnubunda pik saatÕnda - saat 09.00 - 10.00 arasÕnda yoldan saatda 200 avtomobil; Tovuzdan úimalda isԥ saat 12.00 - 13.00 arasÕnda saatda 178 avtomobil keçmiúdir. 'Digԥr yol iútirakçÕlarÕ', kateqoriyasÕ, ԥsasԥn, piyadalardan ibarԥt olmuúdur – onlar ümumi yol istifadԥçilԥrinin 2,81 %-ni tԥúkil etmiúlԥr. Hԥftԥ sonu günlԥrdԥ (úԥnbԥ vԥ bazar günlԥri) aparÕlmÕú tԥdqiqat zamanÕ gün ԥrzindԥ ümumi yol hԥrԥkԥti axÕnÕ 2230 avtomobildԥn ibarԥt olmuúdur. Tovuzun cԥnubunda pik saatÕnda - saat 13.00 - 14.00 arasÕnda nԥqliyyat axÕnÕ saatda 144 avtomobil; Tovuzdan úimalda isԥ saat 17.00 - 18.00 arasÕnda saatda 180 avtomobil olmuúdur.
Fotoúԥkil 8-12: Tovuzdan Cԥnubda Yolun Görünüúü
Hԥftԥ içi (I-V günlԥr) vԥ hԥftԥ sonu (úԥnbԥ vԥ bazar günlԥri) aparÕlmÕú tԥdqiqatlar arasÕnda müqayisԥ nԥqliyyat axÕnÕ üzrԥ ümumi göstԥricilԥrin eyni oldu÷unu göstԥrir. Buna baxmayaraq, piyadalarÕn sayÕ arasÕnda ԥhԥmiyyԥtli fԥrq olmuúdur, hԥftԥ içi günlԥrdԥ aparÕlmÕú tԥdqiqat zamanÕ 16 nԥfԥr qeydԥ alÕndÕ÷Õ halda, hԥftԥ sonu tԥdqiqatÕ ԥrzindԥ 66 qeydԥ alÕnmÕúdÕr. Hԥftԥ içi vԥ hԥftԥ sonu aparÕlmÕú tԥdqiqatlarÕn çox müxtԥlif pik vԥ zԥif axÕn göstԥricilԥri olmuúdur, hԥftԥ içi günlԥr ԥrzindԥ pik axÕnlar sԥhԥr vaxtlarÕnda, zԥif axÕnlar günorta vaxtlarÕnda, hԥftԥ sonunda isԥ ԥksinԥ olmuúdur: gur nԥqliyyat axÕnÕ günorta, zԥif nԥqliyyat axÕnÕ isԥ sԥhԥr olmuúdur.
''Digԥr' yol istifadԥçilԥri hԥftԥ içi günlԥr ԥrzindԥ Mԥntԥqԥ 6-da ümumi hesablamalarÕn orta göstԥricisinin 3,20 %-ini vԥ hԥftԥ sonu günlԥrindԥ 0,98 %-ini tԥúkil etmiúdir vԥ onlardan müvafiq olaraq 2,81 %-i (66 nԥfԥr) vԥ 0,89 %-i (20 nԥfԥr) piyadalar olmuúdur.
Mԥntԥqԥ 9-da yol hԥrԥkԥtinin vԥziyyԥti (Tovuz yaxÕnlÕ÷Õnda) Mԥntԥqԥ 9 (Fotoúԥkil 8-13-ԥ baxÕn) úԥrq-qԥrb magistral yolunun yeni Tovuz dairԥvi kԥsiúmԥsinin yaxÕnlÕ÷Õnda yerlԥúir. Yol pis vԥziyyԥtdԥdir. Ümumi yol nԥqliyyatÕnÕn sayÕ gün ԥrzindԥ 175 olmuúdur ki, bu bütün tԥdqiqat ԥrazilԥrindԥn ԥhԥmiyyԥtli dԥrԥcԥdԥ azdÕr vԥ a÷Õr maúÕnlara aid olunan faiz nisbԥti isԥ çox aúa÷Õ olmuúdur.
Cԥlillidԥn cԥnubda pik saatlarÕ zamanÕ – sԥhԥr saat 10.00 - 11.00 vԥ günortadan sonra saat 15.00 - 16.00 arasÕnda nԥqliyyat axÕnÕ saatda 15 olmuúdur. Cԥlillidԥn úimalda isԥ pik
Sosial-iqtisadi baza 8-126 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
vaxtÕ – saat 16.00 - 17.00 arasÕnda nԥqliyyat axÕnÕ saatda 19 olmuúdur. Bu ԥrazinin ümumi yol hԥrԥkԥti axÕnÕnÕn faiz baxÕmdan “digԥr yol istifadԥçilԥri” (ԥsasԥn, piyadalar) nisbԥtԥn yüksԥk göstԥricisini (16,57%) tԥúkil etsԥ dԥ, tԥdqiqat dövrü ԥrzindԥ cԥmi 24 piyada qeydԥ alÕnmÕúdÕr. Burada piyadalarÕ faiz nisbԥti ilԥ qeydԥ alarkԥn, ümumilikdԥ yol hԥrԥkԥti axÕnÕ aúa÷Õ oldu÷una görԥ, alÕnan nԥticԥ dԥ aldadÕcÕ olmuúdur.
Mԥntԥqԥ 9-da 'digԥr' yol istifadԥçilԥri ümumi hesabÕn orta hesabla 16,75% tԥúkil etmiúdir ki, onlarÕn da 13,71 %-i (24 nԥfԥr) piyadalar olmuúdur.
Fotoúԥkil 8-13: Tovuzdan Cԥnubda Yol Hԥrԥkԥtinin Görünüúü
Mԥntԥqԥ 10-da yol hԥrԥkԥtinin vԥziyyԥti (A÷stafa yaxÕnlÕ÷Õnda) Yolun A÷stafadan úimaldakÕ hissԥlԥrindԥ tԥdqiqat zamanÕ bԥrpa iúlԥri aparÕlÕrdÕ vԥ bu iúlԥr ayrÕ-ayrÕ yerlԥrdԥ müxtԥlif mԥrhԥlԥlԥrdԥ idi. Müúahidԥyԥ görԥ, yolun ümumi vԥziyyԥti pisdir. 10-cu tԥdqiqat ԥrazisindԥ (Fotoúԥkil 8-14-ԥ baxÕn) yol dardÕr, torpaqdan qurulmuú yüksԥklik üzԥrindԥ yerlԥúir vԥ mövcud dԥmiryolu xԥttinin üstündԥn keçdiyinԥ görԥ döngԥlidir.
Gün ԥrzindԥ yolda hԥrԥkԥt edԥn avtomobillԥrin ümumi sayÕ 1750 olmuúdur. A÷stafadan cԥnubda pik saatÕnda – saat 10.00 - 11.00 arasÕnda hԥrԥkԥt axÕnÕ saatda 156 olmuúdur, A÷stafadan úimalda isԥ pik saatÕnda saat 16.00 - 17.00 arasÕnda hԥrԥkԥt axÕnÕ saatda 149 olmuúdur. Yol hԥrԥkԥti gün ԥrzindԥ dԥyiúmiúdir vԥ pik saatlarÕndakÕ axÕn orta saatlÕq axÕndan tԥxminԥn 50% yüksԥk olmuúdur.
Mԥntԥqԥ 10-da 'digԥr' yol istifadԥçilԥri ümumi hesablamadan orta hesabla 2,47 %-ini tԥúkil etmiúdir vԥ onlardan 1,43 %-i (25 nԥfԥri) piyadalar olmuúdur.
Sosial-iqtisadi baza 8-127 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Fotoúԥkil 8-14: A÷stafanÕn Cԥnubunda Yolun Görünüúü
8.9.3.4 Tikinti düúιrgιlιrinin 2-ci Alternativ sahιlιrinι vι tιyin edilmiú boru anbarÕ, dιmiryol qolu vι yükboúaltma sahιlιrinι giriúdι yol vι nιqliyyatÕn müúahidιsi
Mu÷an Boru AnbarÕ sahԥsi, Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma MeydançasÕ Bu sahԥyԥ giriú yolu tԥqribԥn 800m uzunlu÷undadÕr. O, eni 10 m-dԥn az olan, yaxúÕ vԥziyyԥtdԥ qeyri-asfalt yoldan ibarԥtdir vԥ bu yol cԥnub istiqamԥtindԥki avtomagistraldan Mu÷an úԥhԥrindԥn keçir. Yol boyunca evlԥr vԥ dükanlar yerlԥúir vԥ bir neçԥ dolama yol onu úԥhԥrԥ do÷ru istiqamԥtlԥndirir. Bu yol sahԥyԥ çatana qԥdԥr nԥzarԥtsiz qalmÕú keçid üzԥrindԥki dԥmiryol xԥttindԥn keçir. Yoldan sahԥyԥ daxil olan tikinti nԥqliyyatÕ vԥ sahԥ personalÕ tԥrԥfindԥn istifadԥ olunacaq, lakin boru daúÕyan a÷Õr yüklü nԥqliyyat vasitԥlԥri bu yoldan istifadԥ etmԥyԥcԥk, belԥ ki, onlar üçün sahԥlԥrdԥn mövcud yol vasitԥsilԥ Kԥmԥr Sahԥsinԥ (KS) birbaúa giriú yolu mövcuddur.
Kürdԥmir Düúԥrgԥsi Variant 4 Tԥklif edilԥn sahԥ ԥsas úԥrq-qԥrb magistral yolundan 1km cԥnubda yerlԥúir vԥ BP úirkԥtinin BTC boru kԥmԥrinin 1 saylÕ nasos stansiyasÕna giriú üçün tikdiyi yoldan giriú mümkündür. Yol yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir vԥ hԥr hansÕ nԥzԥrԥçarpacaq tԥkmillԥúdirmԥ vԥ ya tԥmir tԥlԥb etmԥyԥcԥk. Mövcud nԥqliyyat axÕnÕnÕn yüngül olmasÕ ehtimal edilir, çünki yol ancaq iki kiçik qԥsԥbԥyԥ, o cümlԥdԥn nasos stansiyasÕna xidmԥt edir.
Kürdԥmir Düúԥrgԥsi Variant 5 Nԥzԥrdԥ tutulan sahԥ ԥsas úԥrq-qԥrb avtomagistralÕnÕn tԥqribԥn 1km cԥnubunda yerlԥúir vԥ sahԥyԥ giriú tԥxminԥn 8m enindԥ mövcud asfalt yol vasitԥsilԥ hԥyata keçirilir. Yol yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir vԥ heç bir ciddi bԥrpa vԥ ya tԥmir iúlԥrinԥ ehtiyac olmayacaq. Bu yoldan sahԥyԥ yeni 250m uzunlu÷unda giriú yolunun inúasÕ zԥruri olacaq.
Kürdԥmir Boru AnbarÕ sahԥsi Variant 1 (Müsüslü), Kürdԥmir Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma sahԥsi Borunun cԥnub istiqamԥtindԥki boru anbarÕ meydançasÕndan úԥrq-qԥrb avtomagistralÕna daúÕnmasÕ üçün tԥlԥb olunan giriú yolunun köhnԥ istifadԥsiz qalmÕú vԥ atÕlmÕú dԥmiryol körpüsü ԥrazisindԥki hissԥsinin yenilԥnmԥsi tԥlԥb olunacaq. Körpüdԥn keçԥn yolun sԥrt mailliyi vardÕr, birxԥtli yoldur vԥ çox islana bilԥr. Boru anbarÕ meydançasÕna aid olan giriú yolu vԥ dԥmiryolu qolu vԥ yükboúaltma meydançasÕndan uúaqlar mԥktԥbԥ gedib- gԥlԥrkԥn istifadԥ edirlԥr.
Sosial-iqtisadi baza 8-128 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
Kürdԥmir Boru AnbarÕ sahԥsi Variant 2 (Müsüslü) Borunun dԥmiryol qolu ԥrazidindԥn boru anbarÕ meydançasÕna daúÕnmasÕ köhnԥ (tԥhlükԥli) dԥmiryol körpüsündԥn keçԥn yol vasitԥsilԥ hԥyata keçirilmԥlidir, demԥli, yuxarÕda, Kürdԥmir Boru AnbarÕ sahԥsi Variant 1 (Müsüslü) üçün göstԥrilmiú bԥrpa yenilԥnmԥ iúi burada da tԥlԥb olunacaq.
Boru anbarÕ sahԥsinin özünԥ giriú úԥrq-qԥrb avtomagistralÕndan cԥnuba istiqamԥtlԥnԥn vԥ yaxúÕ vԥziyyԥtdԥ olan qÕsa yol vasitԥsilԥ hԥyata keçrilir. Anbar sahԥsi borularÕn saxlanmasÕ üçün istifadԥ olunarsa, giriú borunun cԥnub ԥrazisindԥn vԥ daxili drenaj kanalÕndan keçԥn mövcud giriú yolu vasitԥsilԥ mümkün olacaq.
Ucar Düúԥrgԥsi Variant 5 Tԥklif edilԥn sahԥ ԥsas úԥrq-qԥrb magistral yolundan 2km cԥnubda yerlԥúir. Yol yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir vԥ hԥr hansÕ nԥzԥrԥçarpacaq tԥkmillԥúdirmԥ vԥ ya tԥmir tԥlԥb etmԥyԥcԥk. Günün bԥzi vaxtlarÕnda yolda nԥqliyyat gur olur vԥ bir sÕra kiçik ma÷azalar vԥ ticarԥt obyektlԥrinin yanÕndan keçir
Yevlax Boru AnbarÕ sahԥsi vԥ Yevlax Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma MeydançasÕ Sahԥyԥ giriú Bԥrdԥyԥ gedԥn R28 yolu vasitԥsilԥ, cԥnub istiqamԥtindԥ ԥsas úԥrq-qԥrb avtomagistralÕndandÕr. Bu avtomagistral sahԥyԥ çatana qԥdԥr, körpü vasitԥsilԥ dԥmiryol qolundan keçir. Sonradan sahԥyԥ giriú iki yaúayÕú evinin vԥ insanlarÕn yaúadÕ÷Õ köhnԥ hԥrbi úԥhԥrciyin yaxÕnlÕ÷Õndan keçԥn kiçik döúԥnmԥmiú yol vasitԥsilԥ hԥyata keçirilmiúdir. Sahԥlԥrdԥn Kԥmԥr Sahԥsinԥ (KS) birbaúa giriú yolu vardÕr, bu yol kiçildilԥcԥk, lakin borunun avtomobil yolu vasitԥsilԥ Kԥmԥr Sahԥsinԥ (KS) daúÕnmasÕ ehtiyacÕnÕ tam mԥhdudlaúdÕrmayacaq.
QazançÕ Boru AnbarÕ sahԥsi Variant A, QazançÕ Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma MeydançasÕ vԥ QazançÕ Boru AnbarÕ sahԥsi Variant B Bütün QazançÕ sahԥlԥrinԥ giriú QazançÕ kԥndinԥ gedԥn yerli yol boyunca ԥsas úԥrq-qԥrb avtomagistralÕndandÕr. Tikinti iúlԥrinԥ aid nԥqliyyat vasitԥlԥrinin sahԥlԥrԥ giriúini tԥmin etmԥk üçün, bu yolda nԥqliyyatÕn hԥrԥkԥtinin müvԥqqԥti dayandÕrÕlmasÕ zԥruri olacaq. Lakin, boru birbaúa boru anbarÕ sahԥsindԥn (sahԥlԥrindԥn) KS-nԥ daúÕnacaq, bu zaman layihԥ ilԥ ԥlaqԥdar nԥqliyyatÕn böyük hissԥsinin ümumi úose yoldan istifadԥ üçün sahԥdԥn istifadԥ etmԥsinԥ ehtiyac olmayacaq.
Goranboy Düúԥrgԥsi Variant 3 Tԥklif edilԥn sahԥ ԥsas úԥrq-qԥrb magistral yolundan 1km cԥnubda yerlԥúir vԥ Goranboy dairԥvi yolundan giriú mümkündür. Yol yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir vԥ hԥr hansÕ nԥzԥrԥçarpacaq tԥkmillԥúdirmԥ vԥ ya tԥmir tԥlԥb etmԥyԥcԥk. Sahԥyԥ giriú (asfalt yoldan) üçün yeni 50m uzunlu÷unda giriú yolunun salÕnmasÕ tԥlԥb olunur.
Dԥllԥr Boru AnbarÕ sahԥsi vԥ Dԥllԥr Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma sahԥsi Giriú yaxúÕ vԥziyyԥtdԥ olan vԥ úԥrq-qԥrb avtomagistralÕnÕn yaxÕnlÕ÷Õnda yerlԥúԥn mövcud enli asfalt yollardandÕr. Boru quru ilԥ, dԥmiryol qolundan boru anbarÕ sahԥsinԥ daúÕna bilԥr, bu zaman ümumi úose yoldan istifadԥyԥ ehtiyac qalmayacaq. Hԥr iki sahԥyԥ giriú yolu yaúayÕú evlԥri olan yerdԥn keçir.
Samux Düúԥrgԥsi Variant 3 Bu tԥklif edilԥn sahԥyԥ tam giriú marúrutu tԥsdiq edilmԥlidir, lakin bu yol Gԥncԥdԥn vԥ ya ZazalÕdan asfalt yolla, bu yaúayÕú mԥntԥqԥlԥrinin içindԥn keçmԥklԥ mümkün ola bilԥr. Mövcud nԥqliyyat axÕnlarÕ vԥ yolun úԥraiti qiymԥtlԥndirilmԥmiúdir, lakin bu yaúayÕú mԥntԥqԥlԥrinin ölçüsünü nԥzԥrԥ alaraq, hԥrԥkԥt gur ola bilԥr. Gԥncԥnin kԥnarlarÕndan sahԥyԥ giriú yolu enlidir vԥ nԥzԥrԥçarpacaq tԥkmillԥúdirmԥ vԥ ya tԥmir tԥlԥb etmԥdԥn tikinti nԥqliyyatÕnÕn istifadԥsi üçün yararlÕdÕr.
Dԥllԥr Boru AnbarÕ MeydançasÕ variant 1B (BayramlÕ) Giriú ԥsas Tovuz-Gԥncԥ avtomagistralÕndan qÕsa mԥsafԥdԥ yerlԥúԥn, yaxúÕ vԥziyyԥtdԥ olan asfalt yoldandÕr. Eyni yoldan borunun úimal istiqamԥtindԥki boru anbarÕ sahԥsindԥn
Sosial-iqtisadi baza 8-129 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
KS-nԥ daúÕnmasÕ üçün istifadԥ olunacaq. Nԥzԥrdԥ tutulan sahԥnin yaxÕnlÕ÷ÕndakÕ yeni kԥnd tԥsԥrrüfatÕ tikililԥrindԥn baúqa, yol boyunca heç bir yaúayÕú evi vԥ ya digԥr hԥssas reseptorlar mövcud deyildir.
A÷stafa Düúԥrgԥsi Variant 3 Tԥklif edilԥn sahԥyԥ giriú ԥsas úԥrq-qԥrb magistralÕndan ayrÕlan 4km-lik beton yoldandÕr. Yolun eni 4 metrdir, ona görԥ dԥ, keçid yerlԥri tԥlԥb oluna bilԥr. Yol fermerlԥr, peyklԥri tԥqibetmԥ stansiyasÕnÕn müsafirlԥri vԥ yol boyu yerlԥúԥn digԥr binalarÕn sakinlԥri tԥrԥfindԥn istifadԥ edilir.
Poylu Boru AnbarÕ sahԥsi Boru anbarÕ sahԥsinԥ giriú dԥmiryol qolundan istiqamԥtlԥnԥn xüsusi yoldan vԥ dԥmiryol xԥttinin altÕndan keçԥn yükboúaltma ԥrazisindԥndir. Boru anbarÕ sahԥsindԥn boru KS-nԥ birbaúa giriú yolu mövcuddur.
Poylu Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma sahԥsi Sahԥ Poyluya gedԥn R24 yolu ilԥ ԥsas úԥrq-qԥrb avtomagistralÕna birlԥúir. Yol bu yaxÕnlarda yenilԥnmiúdir, elԥcԥ dԥ, asfaltlanmÕúdÕr vԥ yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir. Bu yoldan sahԥyԥ giriú dԥmiryol xԥttinin altÕnda yerlԥúԥn kiçik beton tuneldԥn keçir. Poyluda sahԥnin yaxÕnlÕ÷Õnda R24 yolu boyunca bir sÕra evlԥr vardÕr. R24 yolundan dԥmiryol qolu sahԥsindԥki gipsin saxlanma yerinin istismarÕ nԥticԥsindԥ yaranan nԥqliyyatÕn intensiv hԥrԥkԥti üçün istifadԥ olunur.
Salo÷lu Dԥmiryol Qolu vԥ Yükboúaltma sahԥsi vԥ Salo÷lu düúԥrgԥsi vԥ Boru AnbarÕ sahԥsi Bu sahԥlԥr Kür çayÕ üzԥrindԥki körpüdԥn keçԥn döúԥnmԥmiú yol (R24) vasitԥsilԥ ԥsas úԥrq-qԥrb avtomagistralÕna birlԥúir. Bu yol çox yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir, belԥ ki, bu yaxÕnlarda geniúlԥndirilmiú vԥ hamarlanmÕúdÕr. Lakin, Kür çayÕ üzԥrindԥki bu körpü birxԥtli yoldan ibarԥtdir ki, bu da hԥmin nöqtԥdԥ tÕxaca sԥbԥb ola bilԥr.
Tikinti düúԥrgԥsinԥ vԥ boru anbarÕ sahԥsinԥ giriú birbaúa R24 yolundan olacaq. Dԥmiryol qolu vԥ yükboúaltma meydançasÕna giriú baúqa istifadԥçilԥr tԥrԥfindԥn istifadԥ olunan mövcud dar giriú yolu ilԥdir. Onun geniúlԥndirilmԥsi zԥruri ola bilԥr vԥ ya digԥr istifadԥçilԥr üçün alternativ giriú yolu nԥzԥrdԥ tutula bilԥr. Dԥmiryol qolu sahԥsi ԥrazisindԥ R24 yolu boyunca cԥmi bir neçԥ ev yerlԥúir. Boru, Poyludan keçmԥmԥk úԥrtilԥ, R24 yolu boyunca úԥrqԥ, boru anbarÕ sahԥsinԥ daúÕnacaq.
8.9.4 HԥssaslÕqlar CQBKG Layihԥsi üzrԥ yol hԥrԥkԥti ilԥ ba÷lÕ hԥssaslÕqlar aúa÷ÕdakÕ kimi ümumilԥúdirilib:
x Mԥntԥqԥ 9 vԥ Mԥntԥqԥ 10 tԥdqiqat yerlԥri istisna olmaqla, Tikinti texnikasÕ üçün istifadԥ edilmԥsi nԥzԥrdԥ tutulan ԥsas yollar yaxúÕ vԥziyyԥtdԥdir vԥ tԥmirԥ vԥ ya rekonstruksiyaya ehtiyac duyulmadan a÷Õr nԥqliyyat vasitԥlԥri üçün yararlÕdÕr. Mԥntԥqԥ 9 vԥ Mԥntԥqԥ 10-da yollarÕn pis vԥziyyԥtdԥ olmasÕ o demԥkdir ki, nԥqliyyat axÕnÕnÕn artmasÕna qarúÕ bu yollar hԥssas olacaq, xüsusԥn dԥ a÷Õr tonnajlÕ yük maúÕnlarÕnÕn sayÕnÕn artmasÕ vԥziyyԥti daha da pislԥúdirԥcԥk. x Mԥntԥqԥ 4-dԥn baúqa bütün Mԥntԥqԥlԥrdԥ, piyadalar nԥqliyyat axÕnÕn ümumi hԥcminin aúa÷Õ faizini tԥúkil edir vԥ qeydԥ alÕnan rԥqԥmlԥr, ümumԥn, qԥrbԥ do÷ru artÕmÕn yoldu÷una dԥlalԥt edir. PiyadalarÕn birbaúa yolda gԥzdiklԥri müúahidԥ olunmuúdur ki, bu da onlarÕn bԥdbԥxt hadisԥlԥrԥ düçar olmasÕ ehtimalÕnÕ artÕrÕr. x Birbaúa øpԥk Yolunun kԥnarÕnda vԥ ona birlԥúԥn yardÕmçÕ yollarÕn kԥnarÕnda 'ticarԥt' obyektlԥri müúahidԥ olunmuúdur, hԥmin yerlԥrdԥ yolkԥnarÕ köúklԥrin vԥ heyvan sürülԥrinin olmasÕ adi mԥnzԥrԥdir. Bu cür ԥrazilԥrdԥ bԥdbԥxt hadisԥlԥrin baú vermԥsi ehtimalÕ yüksԥkdir.
Sosial-iqtisadi baza 8-130 CQNKL Geniúlԥndirilmԥsi Layihԥsi, Azԥrbaycan Ԥtraf mühitԥ vԥ sosial sahԥyԥ tԥsirin qiymԥtlԥndirilmԥsi Son variant
8.10 Ԥsas Sosial-iqtisadi HԥssaslÕqlar
Bu bölmԥ tԥdqiqat nԥticԥlԥrinin xülasԥsini verir vԥ Layihԥ nöqteyi-nԥzԥrindԥn vԥ Layihԥnin yerinԥ yetirilmԥsindԥn yaranaca÷Õ ehtimal edilԥn tԥsirlԥr ԥsasÕnda ԥn vacib hesab olunan sosial-iqtisadi elementlԥri müԥyyԥn edir.
Aúkar edilmiú müԥyyԥn sosial-iqtisadi qruplar vԥ mԥsԥlԥlԥr tikinti iúlԥri ilԥ xüsusilԥ ԥlaqԥdardÕr. Bԥzi hallarda bu potensial mԥsԥlԥlԥr bütün CQBKG Layihԥsi sahԥlԥri üçün eynidir:
x Hԥm ölkԥyԥ miqrasiya, hԥm dԥ düúԥrgԥlԥrdԥ xarici iúçilԥrin olmasÕ ilԥ ԥlaqԥdar icmalarda daxil olan miqrasiyanÕn qԥfil dԥyiúmԥsi vԥ ԥlaqԥdar dini vԥ etnik gԥrginliklԥr x Sosial vԥziyyԥti a÷Õr olan qruplarÕn ev úԥraitlԥri, sԥhiyyԥ xidmԥti ilԥ ԥhatԥ dԥrԥcԥsi daha pis oldu÷u vԥ yeganԥ gԥlir mԥnbԥyi kimi ancaq tԥqaüdlԥrԥ arxalandÕqlarÕ üçün onlar ümumi ictimaiyyԥt/LTMQøc-la müqayisԥdԥ Layihԥnin tԥsiri riskinԥ daha çox mԥruz qalÕr x Azԥrbaycanda çoxsaylÕ dԥrmanlara müqavimԥtli vԥrԥm hallarÕ ÜST Avropa Regionu ölkԥlԥri arasÕnda ԥn yüksԥk göstԥricilԥrԥ malikdir x Yeni vԥ yenidԥn yayÕlan yoluxucu xԥstԥliklԥr; hԥm yoluxucu, hԥm dԥ yoluxucu olmayan xԥstԥliklԥr Azԥrbaycanda nԥzԥrԥçarpacaq sԥviyyԥdԥdir x Zԥrԥrvericilԥrin yaydÕ÷Õ xԥstԥliklԥr (malyariya, leyúmanioz, vԥba, tularaemia) Azԥrbaycanda endemik xԥstԥliklԥrdir x LTMQøc-n ԥksԥriyyԥtinin su tԥchizi, çirkab sularÕnÕn tԥmizlԥnmԥsi vԥ tullantÕlarÕn kԥnarlaúdÕrÕlmasÕ úԥraiti mԥqbul sԥviyyԥdԥ deyil vԥ onlar qrunt sularÕnÕn vԥ sԥthi sularÕn keyfiyyԥtinin dԥyiúmԥsinԥ hԥssasdÕr x Tԥdqiqat aparÕlmÕú LTMQøc-da qulaq, bo÷az vԥ burun infeksiyalarÕ (o cümlԥdԥn qrip vԥ soyuqdԥymԥ) adi hal kimi hesabat verilmiúdir ki, bu da nԥfԥs yollarÕnÕn infeksiyasÕnÕn geniú yayÕldÕ÷ÕnÕ göstԥrir x Tԥdqiqat aparÕlmÕú ԥksԥr LTMQøc-da sosial vԥziyyԥti a÷Õr olan qruplarÕn nԥzԥrԥçarpacaq hissԥsinin dԥrmanlarÕ almaq imkanÕ yoxdur x Digԥr fԥaliyyԥt növlԥri üçün istifadԥ edilԥn torpaqda Layihԥnin müvԥqqԥti qur÷ularÕnÕn yerlԥúmԥsi hԥyat úԥraitinԥ tԥsir edԥrԥk, hԥssaslÕ÷Õn yaranmasÕna sԥbԥb olur x Tikinti dԥhlizindԥ kԥnd tԥsԥrrüfatÕ fԥaliyyԥtinin pozulmasÕ, xüsusilԥ, marúrutun yüksԥk dԥyԥrli bitkilԥrin geniú miqyasda ԥkildiyi qԥrb hissԥsindԥ hԥssaslÕ÷Õ artÕrÕr x Layihԥ fԥaliyyԥtlԥri ilԥ ԥlaqԥdar ev vԥ ferma binalarÕnÕn köçürülmԥ potensialÕ bir sÕra úԥxslԥrԥ tԥsir edԥcԥk x YaxÕnlÕqdakÕ örüúlԥrԥ giriú imkanlarÕnÕn dԥyiúmԥsi hԥyat tԥrzi vԥ kasÕblÕq sԥviyyԥsi üçün hԥssaslÕq yaradacaq x Ԥksԥr LTMQøc üçün yüksԥk iúsizlik sԥviyyԥsi sԥciyyԥvidir vԥ daha kiçik kԥnd yerlԥrindԥ mövsümi gԥlir mövcuddur vԥ onlar iqtisadi zԥrbԥlԥrԥ hԥssasdÕr. øú bacarÕ÷ÕnÕn vԥ iú tapma÷a yardÕm edԥn mԥlumatÕn çatÕúmazlÕ÷Õna ԥlavԥ olaraq, onlar linqvistik sԥdlԥrlԥ dԥ üzlԥúir x Layihԥnin yaratdÕ÷Õ mԥú÷ulluq imkanlarÕ vԥ yaúayÕú tԥrzinԥ tԥsir edԥn hԥr hansÕ Layihԥ fԥaliyyԥtlԥri x Hԥr hansÕ müvԥqqԥti mԥú÷ulluqdan sonra gԥlirin azalmasÕna vԥ tԥdricԥn itirilmԥsinԥ hԥssaslÕq x CQBKG Layihԥsi mövcud yollarda nԥqliyyat axÕnÕnÕ artÕrarsa vԥ layihԥnin a÷Õr mexanizmlԥrdԥn istifadԥsi yollarÕn mövcud infrastrukturunu zԥdԥlԥyԥrsԥ, yoldan istifadԥ edԥn úԥxslԥr belԥ narahatlÕqlara hԥssas olacaq x Nԥqliyyat axÕnÕnÕn artmasÕ ilԥ ԥlaqԥdar yolkԥnarÕ satÕcÕlarÕn vԥ piyadalarÕn qԥzaya düúmԥsi mümkünlüyünün artmasÕ.
Sosial-iqtisadi baza 8-131