BesDİ. Formasyonu'nun Alidamı (Kahta-Adıyaman) Kuzeybatısındaki Stratigrafik Gelişimi ile ilgili Yeni Gözlemler

New observations- on the stratigraphicàl development of Formation to the northwest of Alidam% (Kahta-Adıyaman)

ENGİN .MEEÎÇ I.T.Ü., Maden Fak, Jeoloji Bölümü, , FAZIL Y. OKTAY l.T,TX, Maden Fak. Jeoloji Bölümü, İstanbul., SACİT ÖZER lOE.tX, Müh.. Fak., Jeoloji Bölümü, İzmir.

ÖZ : Güneydoğu Anadolu'nun fransgresif gelişmiş, Üst Kretas® Eosen, yaşlı tortul istifi iğinde özgüm bir İL tostratigrafik birini olan. Besni Formasyonu, günümüze değin yapılan çalışmalarda, 'alttaki Antak ve üst- teki Germay Formasyonlarıyla uyumlu gelişmiş resifal bir kireçtaşı olarak tanunlanmıştır. Yine önceki araş- tırmalarda Antak ve Besni Formasyonlarının birbirlerini griftlik göstermeden izlediklerine ve tortul istifin alt kesimini oluşturan Antak-Besni ve Germav Formasyonlarının, yörede daima aynı stratigrafik; dizilim içinde olduklarına değinilmiştir, Alîdamı (Kahta-Adıyaman) kuzeybatısında ise, şimdiye kadar bilinenden farpı olarak, Antak ve Besni Formasyonlarının girift şekilde geliştikleri ve yeryer, Antak Formasyonunun arada Besni Formasyonu olmaksızın Germav Formasyonu tarafından uyumlu olarak, izlendiği gözlenmek- tedir.

ABSTRACT : Until now, in previous studies, Besni Fërmafion, which constitutes a characteristic fitosttsa- tigraphical unit of the Upper Greaceoiis-Ijasen. aged sedimentary secpieiifie öf Southeast Anatolia^ has bee» :èescrïfee*l as a leefal Hnnesfone ooncordontfy developed with Antak andı Gesmav formations. It has been again, said that; the Antak and Gennav formations follow each-otfaer wîthont ittterftngroing- ami. An-" tak, Besnii ani Gennav formations wllefe ^cûnsfitato^ the lower part: of the sedimentary sequence aro always see» in the same stral%iaphlcal order to tine area.,, To- the .Northwest AUdami (ICalita-JLiiyaiBaii) however, 1 it is abservedl that AnÉak and .Besai fO'rmaMons^ eadhite an interfingerJng stratigrapMbal devApmemt andf place, Antak Formatio-n İla ooocordant^f oveilaln toy the Gennav Formation as different from the sofar known»

GtBtŞ A:LtBÄMI ÄPZEYMMB .BESNİ FORMASYONUMUN İlk kze 1958 ete Amaseas Petrol. Şirketi taraûn- STRATtGRAFtSt WM FAUXAI. İÇERtÖÎ dan ayırtlanan ve' ajdlanan Besni Formasyonu Adıya- Besni Formasyonu Alidamı kuzeybatısında (Şe- man il sınırları içinde geniş bir yayıhm gösterir. Tip kil: 1), giriş bölümünde kısaca verilen stratigrafisin- kesiti yazarlarca da gözlendiği, gibi Göiteşı-Adıyaman den farklı bir gelişim, sunar.. Bu. yörede Alidamı ku- yolunun 26 ncı km.,, sinde ve Terbûzek (Çürükkaya) kö- zeybatısındaki Karaçukur Tepenin kuzey yamacında yü kuzeyindedir (Tuna, 1973). Tip nievkl.de bîrim yazarlarca ölçülen kesitte -(Şekil;: 2} .stratigrafik ola- Antak (Terbûzek) Formasyonu üzerinde uyumlu, 2,5 rak Kastei Formasyonu özerinde uyumsuz Antak (Ter- m. kalmlıklı, kirli beyaz: renkli, belirsiz tabakalı, alt bûzek) Formasyonunun kızıl, renkli konglonıera-kom- kesimi yoğun, üste doğru boyutça küçülen ve seyrek- taşları içinde tümü ile rudistlerden ve iri foraminL. leşen çakıllı-kumlu bir karbonat çökeli île başlamak- ferlerden oluşmuş,, çatallamp iki veya üçe ayrılabilen. tadır. Üst kesimde ise 32 m. kalınlıkta, Lo.lt«slaf Or- ve .kalınlıkları 0.5-£ m. arasında değişen, mercekler' bitoules, Omnaalocyelo» gibi bol iri forajniniferli, eki- şeklinde başlar. nid.il ve kalın, tabakalı biyostromal nitelikli, bîr1 kireçtaşı şeklindedir. Litolojik olarak beyazımsı-açık bej renkli, taba- kalanmasız ve 4 m kalmlıklı bıyoklastik-litoklastik Formasyon, ooğrafik olarak, tip mevkideki stra- istif taşı (Dunham, 1962; Embry ve Klovan,, (1971) tigraflsinden oldukça önemli farklılıklar gösterir (Sun- biîe§inıli birinci kireçtaşı merceği içinde (örnek gurlu, 1974i Yalçın, 1977; Perinçek „ 197z). Ge- no: Ad-1 Vaatrinia iSyriaca VAUTRIN, Vaccâni. nelde Üist Maestrihtiyen yaşlıdır. tes bra.efen.sis SLADIC-TfUFUWOVICei,, Vaodnll«i

JEOLOJİ MÜHEN'BtELÎĞÎfEKÎM 1085 51 DER)r tayin edilemeyen diğer algler,, mercan kesit- leri ve .rudist kavkı parçaları ile birlikte radîyolarit ve volkanik kökenli,, 5-6 mm., boyutlu terrijen parça- lar da bulunmaktadır. Hem bunlar ve hemde İbiyojenik kırıntılar' mikrit içinde zayıfça, yönlenmiş; olarak, da- ğılmışlardır.. Bu son kireçtaşı merceği üzerinde kırımı- ' zı. renkli, ve 62 k kalınlıklı .Antak (Terbözek) Formas- yonunun konglomeraları izlenil-;. Bu konglomeralar üzerinde kahve-bej .renkli ve bol Loftusialı, üste doğru, değişik kalınlıklı ki,reçta§ı aratabakaları içeren çamurtaşları gözlenir (Germav Formasyonu). Dalga etkinliği sının altında, düşük enerjili açık .§elf koşullarında çökeldiği düşünülebilen bu çamurtagtannm alt kesimlerinde (örnek no: Ad-8) taşındıklarını açıkça be-lirtir şekilde, kırıklı ve parçalı.

Dorothia sp,., IıOftusia morjgaııi DOUVIIJIJEJ 1*. bay-. teali MEİRİÇ, I*, ©ktayi MERİÇ,, Sıdcoperenline sp.,, Or- Ibitoiies^ médias {d'ARCHIAC^Omplialocyclns^ ma,cr«- poras (LAMARCK), SideroUtes calcitrapràdes. LAMA- RCK, Olobotruncanft sp.,, Rqgog;lobigeriiia iSp., Globo. rotalites sp., Cibicldles sp., Goupinaudine cf., fichirsuBen» sis RAHAGHI, ostrakodlar, Spondytııs sp. bulunmuş- tur. Yine, aynı çaınurtaşlan içinde, fakat daha üst düzeylerde (örnek no: Ad-9) Loftusia mo-rganî DOîü- Şekil 1 : Yer bnMara halitası» VIUyB:,. L. baykall. M'MRÎÇ,, L. oktayi MESRİÇ, Orbttoi- Figpıre 1 : liöcaticuı. map. ûe®. médius (d'ARCHIAC), Omphalocyclas matisroporas .{.LAMARCK), Si'ieroEtes calcitrapoides LAMARCK,

Globotrancana sp.r Rngoglobigerîııa. sp.., OiMciiea sp.f Gonpillaudlna sp., ostrakodlar, Spoadylus sp. il© sp., Caprina. sp. ve On^iıalocyclUs macroporus (LA- JBiXogyra -sp. saptanmıştır. Bu fauna çamurtaglarmın MARCK), arenase kavkılı foraminîferler, kırmızı alg- daha üst kesminde de benzer şekilde devam, ecler (ör- lerden Eliıeîia alto (PFBNDER), diğer algler, bryo- nek no: Ad-12). zoerler, mercan kesitleri, gastropod, kavkı kesitleri ve nidi s t kavkı parçalan; 0.5 m,, kalınlıktaki ikinci bi- Birim içinde izlenen., önceki araştırmalarda Bes- yoklastik istiftaşı içinde (örnek no; Ad-2) Vautxinia ni Formasyonu olarak tanımlanmış (Yalçın,. 1977) syrisea VAUTRIN ve ÖrMfoMes anedlııs' (cl.ARCHI- ve olasılıkla dana kuzeyde yaygın, çökelîmini sürdür- AC), belirgin, olmayan, foraminîf erler, kırmızı algler- mekte olan Besni Formasyonundan, taşınmış malzeme- den EtMIîa. alba (PFENDER), cins tayini yapılmayan, nin biyostromlar şeklinde çökelmesi ile oluşmuş flo- algler, mercan, kesitleri, rudist kavkı parçaları; 1 m., atstone* bilegimli kireçtaşı aratabakalarında Praera* kalınlıklı ve. benzer bîyoklastik istiftaşı şeklindeki eradiolites t p., EMctyoptycus eupfaraüca KARACABEY- üçüncü kireçtaşı mercefin.de: (örnek no: Ad-3) ' JPIro- ÖZTEMÜR ve Loftusia morgani DOUVILLE, I*, bay- nea aıtatolica KARACABEY, PSronea sp., Sablnia sp., kali KEKtÇ, L. cf. okteyi ÎİERÎÇ, Orbltoide» medins Dietyopfycn» sp. ve Orbitoldes medin» (d'A.RCHIAC) » (d'ARCHIAC), öıuphalocyclus maeroporus (lıAMA- Omphalocycliıs maeroporos (LAMARCK), Sıılcopercn-. RCK), Siderolites calcätrapoiid^ LAMARCK, Exogyra Una sp., algler1 mercan kesitleri, rudist kavkı parça- owerveegi von BUCH, Spomdyliis sp., Neithea. (JFaniira-) ları; 3 m, kalınlıklı dördüncü biyo'klastik istiftaşı mer- sp., Conulus donvillel COTTBAU ve GAUTHIER gibi ceği içinde (örnek no: Ad-4) OrMtoîdes médius (d'AR- zengin bir fauna gözlenmiştir (örnek no: Ad-10, Ad- CHIAC), O'inphalocyclııs macroporns ('LAMARCK), il, Ad-13). Faun al içerik açısından, alt kireçtaşı ara- Textu.laril.dae,, algler, hryozoerler, mercan kesitleri, ru- katkıları, üsttekilere oranla çok daha zengindir., Daha dist kavkı parçalan yanında pelmikrit intraklastlan; üste doğru İse, Germav Formasyonuna ait pelajik ki- 0.5 m., 'kalınlıklı beşinci biyoklastlk istiftaşı merceği reçtaşı aratabakalannı içeren, karbonatça zengin içinde (örnek, no: Ad-5) Orbîtoides médius (d'ARC- Globotruncana sp., Boliviııoidies -sp., Gandıyna sp., HIAC), Omphalocydus. macroporns (LAMARCK) ve Ttritasûa sp., ve belirgin, olmayan pelajik foramîniferli 3 ııı. kalınlıldı altıncı Myoklasti'k istiftaşı merceği için- çamurtaşları izlenmektedir (örnek no: Ad-14, Ad-16). de: de (örnek no: Ad-6) .Dictyoptycıu» cf. eaphratica KARACABEY-ÖZTESMOR, Sabimia sp., Vaccliıites sp. ile ince kesitlerinde rudist kavkı parçaları; yaklaşık: (*} Floatstone: Çamur-kum boyutlu, karbonat .kırıntı- 0.5 m. kaliDİıklı yedinci ve sonuncu Myoklastik istif ta- larından, yapılmış bi:r matriks içinde-, .yüzer durum- şı içinde fdernek no-: Ad-7) Orbitoiies mediııs (d'ARC- Iu ve iki mm. den iri boyutlu,, .resiften türemiş HIAC), OmplıaEocyctas niacFoponis (LAMARCK), Le. gerecin taşlaşmasıyla oluşmuş bir litoloji anlamın- piäorbttoides sp., kırmızı alglerden E*Ma alba (PPBN- da kullanılmıştır.

52 JEOLOJİ MÜHENDlSÜtĞÎ/EKİM 1985

SONUÇLAR KATKI BEIİR2MB Yazarlar arazi çalışma olanaklarını sağlayan X Bu çalışma ile bölgede, daha önce yapılmış araş- P.Ä..O. na ve Araştırma Grup Başkanı sayın Ozan, tırmalarda transgreslf nitelikli istifin genellikle: kireç- Sungurlu'ya, kireçtaşjları kesitlerinde değerli bilgi-. taşından, oluşmuş bir' birimi olarak tanımlamış Besni lerinden istifade ettikleri sayın Semra Yavuz'a (Yıl- Föriîiasyonunun alt ve üst birimler ile çökelme orta- dız Üniversitesi) .içtenlikle -teşekkür- ederler, mındaki pâleocoğrafik farklılıklar nedeniyle girift §e- Uüde geliştiği ilk, kez ortaya konulmaktadır. Ayrın- DEGİNfeLEN BELGEUE2R tıda, önceki çalışmalarda stratigrafîk olarak Besni For- DUNHAM,, R,. J., 1962, Classification of carbonate rocks masyonunun, sürekli altında bulunduğundan sozedi- 1 according to. depositions!, texture,, Mem.. Ass., len Antak {Terbüzek) Formasyonu içinde mercekler Petrol Geol, 1, 108.121, 1-7, Tülsa. şeklinde, olduğu saptanmıştır. Yine,, bu çalışma ile, EMBRY, A.. P. ve KliOVAN, J. G., 1971, A late De- Yalçın, 1977 tarafından Alidamı yöresinde Kastei vonian reef tract on Northeastern Banks Islands,, ¥e Antak (Terbüzek) Formasyonları arasında sürek- Northwest Territories. Cam. Petrol Geology siz ve iri rudistli bir kireçtaşı üyesi şeklînde ayırtlan- Bull, Ig, 730L781. mış Alidamı üyesinin «stratigrafik yerinin aslında bu PERÎNÇBK, D., 1979, Geological investigation of the iki birimin arasında değil, yukarıda değinildiği gibi, Çelikhan--Koçali area (Adıyaman provin- ce). I.Ü.F.F. Mecm.,.,, seri B, cilt 44, 127-147. Antak, (Terbüzek) Formasyonu iğinde bir mercek o- ; SUNGURLU, O., 1974, Yi Bölge kuzey sahalarının jeo- luşturduğu 'belgelenmektedir. lojisi» Türkiye tkinci Petrol Kongresi, 85-107. Bu çalışma île ortaya çıkan bir1 diğer önemli so- TUNA, D.,, 1973, VI Bölge litostratigrafi birimleri ad- nuç da, incelenen bölgede literatürde bilinenin tersi- lamasının, açıklayıcı raporu,. T.P.A.O., Ankara,. YALÇIN, N., 1977, Geology of the Naıince- ne, Germav Formasyonunun Besni. Formasyonu arada area (Adıyaman province) woA its petroleum. olmaksızın Antak (Terbüzek) Formasyonunu 'uyumlu possiMliti.es. tÜJF.F,. Mecm., seri Br cilt 41 (1,-4), örtmüş olmasıdır. 57-82,.

54 „ JEOIiOJt l'IÜHENDÎSO.ĞÎ/EKIM 1.985