MENGELBERG EN ZIJN TIJD

Chasa in de gloria! .. Cornelis Dopper tevreden op tweede plaats

... en het is weer passietijd

EEN UITGAVE VAN DE WILLEM MENGELBERG VERENIGING 23E JAARGANG NUMMER 92 MAART 2010 sr - Inhoud

Van het bestuur

Chasa verkocht

Mengelberg bouwt zich een heiligdom

7 De Matthaus Passion van Willem Mengelberg

10 De Mengelberg Passion

12 Bachs Tweede Orkestsuite

14 Van fabriekshal tot concertzaal

16 Cornelis Dopper: iemand die genoegen nam met de tweede plaats

20 Mahler, Schopenhauer en evolutie

22 Mozart in Amsterdam

26 Mengelberg en de reclame — Lentenummer MezT 2010

NIKS

'AFSCHEID VAN DE CHASAT !

Misschien heeft u er zich net zo over opgewonden als evenementen organiseren en hij wil de Wirtschaft en ik: de verkoop van de Chasa Mengelberg. Los van de de overnachtingsfaciliteiten van de Hof en de Chasa vele achtergebleven muziekregistraties en foto's van behouden en nieuw leven inblazen. Niks 'afscheid van Mengelberg is dit chalet het nog enige echt tastbare de Chasa' dus zoals wij in vorige uitgaven treurden. erfgoed van de legendarische dirigent. Het grootste Het jaar kon niet beter beginnen! De Stiftung en de deel van het huis verkeert nog min of meer in dezelfde vereniging houden contact met dr. Berry rond de staat als in de tijd van de maestro en velen hebben uitwerking van zijn plannen. het gezien als een soort bedevaartsoort op een beeldschone en nog pure plek in de Zwitserse bergen. Leesvoer In 2007 bezocht ik de Chasa en heb daar ervaren dat In dit lentenummer weer een aantal boeiende het gehucht Zuort een ongelooflijk belangrijke rol speelt onderwerpen: het is passietijd en dus twee stukken als een soort vangnet voor de geschiedenis. Maar de over de Matthàus, waaronder een stuk van Kasper een berust in het feit dat niets eeuwig is, de ander Jansen dat hij schreef bij de cd die mede op zijn wil zo lang mogelijk vasthouden aan die stille getuige instigatie in 2006 uitgebracht werd. Ab van Kapel gaat uit tijden die wij als club juist levend willen houden. dieper in op de Tweede Orkestsuite van Bach, Johan Daarom is de Chasa erg belangrijk. Krediet laat ons kennis maken met Cornelis Dopper Wat zou er gebeuren als de Chasa aan iemand en hij wijst ons op een bezoek van de jonge Mozart verkocht zou worden die geen enkele binding met de aan Amsterdam en ds. Wim Brouwer legt een verband geschiedenis van de gebouwen heeft? De inventaris tussen Mahler, Schopenhauer en de evolutie. geveild? Een interieurarchitect er doorheen die alles wit pleistert en designmeubilair plaatst? Een jeugdherberg We wensen u weer veel leesplezier! erin? Afscheid van een stukje geschiedenis. 't Idee Het liep allemaal verrassend anders. Hoewel de Chasa Pieter J. Bogaers lang te koop stond in een tijd waarin weinigen zich wagen aan dit soort uitgaven (vraagprijs was bijna een miljoen Zwitserse franken), meldde zich ene dr. Peter Robert Berry uit St. Moritz, goed 75 km Wilt u MezT liever als pdf ontvangen? verderop. En wat wil hij met de Chasa? Zoals het er Meld dit dan bij het secretariaat: [email protected] nu naar uitziet, hem in beginsel houden zoals hij is! Sterker nog: hij wil samen met de Stiftung culturele

COLOFON

Mengelberg en zijn Tijd is een kwartaaluitgave van de Willem Mengelberg Vereniging, opgericht op 13 februari 1987. Overname van de redactionele inhoud is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming. Aanlevering kopij voor MezT 93 uiterlijk 15 mei 2010. Redactie: J. Krediet, mr. A.A. Meurer en P.J. Bogaers (eindredactie en opmaak) (Redactie)Secretariaat: Mozartkade 14, 1077 DJ Amsterdam, telefoon (020) 626 2550, e-mail: [email protected], bankrekening 155 802 Bestuur van de Willem Mengelberg Vereniging: Voorzitter: dr. Eveline A. Nikkels (072) 589 5000, Secretaris-penningmeester: mr. Albert A. Meurer (020) 626 2550, Leden: mr. Jan C. Reinoud (026) 339 1139, mr. Frederik Heemskerk (06) 21 296 791 en dr. Frits. W. Zwart (070) 314 0700 Erelid: Riccardo Chailly Minimale jaarcontributie €27,50 voor leden binnen Europa (€32,50 buiten Europa), over te maken op bankrekening 155 802 t.n.v. Willem Mengelberg Vereniging te Amsterdam. Opzeggingen uitsluitend tegen 1 januari met een opzeggingstermijn van 1 maand. Aan de inhoud van dit periodiek kunnen geen rechten ontleend worden. www.WillemMengelberg.nl Ci 2010 Van het bestuur

JAARVERGADERING BIJ NMI MET KASPER JANSEN

Jaarvergadering op 29 mei 2010 in Den Haag bij het Nederlands Muziekinstituut Gast: Kasper Jansen over 'recenseren in de praktijk' (uitnodiging volgt)

Noteert u vast in uw agenda voor 29 mei aanstaande: 's ochtends is de algemene ledenvergadering en in de middag zal Kasper Jansen, gepensioneerd als muziekredacteur van NRC Handelsblad maar nog steeds actief als recensent, vertellen over het vak dat hij dertig jaar uitoefende. Met bijzondere aandacht voor Mengelberg en Mahler. U kunt binnenkort per e-mail de 'een lang, afwisselend verhalend en lyrisch gedicht van officiële uitnodiging met het volledige dagprogramma Ramsey Nasr over de vierde symfonie'. In het Cultureel tegemoet zien. Zij die geen e-mail hebben, ontvangen Supplement bij NRC Handelsblad van de uitnodiging uiteraard per post. 14 februari jongstleden stond dit gedicht overigens ook afgedrukt. Het is tevens opgenomen in het boek Website Schrijvers over Mahler 2010-2011 (verkrijgbaar via Het werk aan de website vordert gestaag. De nummers www.concertgebouworkest.nl/mahlerboek). 1 tot en met 67 van Mengelberg en zijn Tijd zijn Mengelberg komt hierin uitvoerig aan de orde. inmiddels door Bas Dekker gescand. Een heel werk, We kunnen ons natuurlijk gestreeld voelen dat want het moest allemaal met de hand! de Dichter des Vaderlands zich over Mengelberg Nu moeten de gescande beeldbestanden worden heeft gebogen, anderzijds roept de inhoud van zijn omgezet naar doorzoekbare tekstbestanden. gedicht de gebruikelijke gemengde gevoelens bij ons 4 Vanaf nummer 68 was MezT al elektronisch op: tevredenheid dat de immense verdiensten van beschikbaar. Deze artikelen worden in een databank Mengelberg voor Mahler weer eens worden benadrukt, geplaatst, vervolgens wordt MezT integraal op onze een zekere beschroomdheid bij de ontwikkelingen in de website gepubliceerd, in de huidige vormgeving. jaren '30 en '40. Het is niet anders. Daarna moet het ontwerpen van een (beheers)plan voor een state of the art-website ter hand worden 0 ja ... de contributie! genomen. Bas Dekker en Pieter Bogaers zetten zich Denkt u — voorzover u dat niet al hebt gedaan — aan hieraan. Uiteindelijk doel is een dynamische website overmaking van de contributie van minimaal € 27,50 op van internationale allure. onze bankrekening 155802?

Chasa Het bestuur hoopt op vele leden en introducés op 29 Half februari kwam er in de vorm van een mei! 'Pressemitteilung' van de Willem Mengelberg Stiftung belangrijk nieuws uit Zwitserland: de Chasa is verkocht! Namens het bestuur, Als vereniging hadden we daarvan al de Albert Meurer. onvermijdelijkheid ingezien, maar we willen de vurige hoop uitspreken — ook te bestemder plaatse — dat naast de Stiftung ook de nieuwe eigenaar de 'Pflege des Andenkens des Stifters' hoog in het vaandel zal (blijven) voeren. Op de pagina hiernaast vindt u behalve een weergave van de Pressemitteilung van de Stiftung ook een mailbericht van de nieuwe eigenaar aan Pieter Bogaers. De inhoud hiervan doet veronderstellen dat deze hoop niet tevergeefs hoeft te zijn

Vestdijk Ter gelegenheid van de Mahler-jubileumjaren 2010 en 2011 heeft De Bezige Bij alle essays van Simon Vestdijk over Gustav Mahler bijeengebracht en opnieuw uitgegeven (ISBN 978 90 234 6294 1) . Zij warden voorafgegaan door wat op de omslag heet Chasa

Chasa verkocht aan Zwitserse weldoener

De Chasa Mengelberg, het Zwitserse buiten van Willem Ein Einbezug der Mengelberg in het dit jaar precies een eeuw geleden Chasa Mengelberg door hem ontdekte Val Sinestra in Unterengadin, stond aus dem Jahr 1910 al enige tijd te koop. Vraagprijs: bijna 1 miljoen SFr. 50 wie weiterer (ruim € 6,8 ton). De Zwitserse Stiftung belast met het Nebengebaude in beheer werd al langer geplaagd door de hoge kosten van das Konzept, vorab de Chasa (met name het onderhoud van de weg naar im kulturellen und de Chasa was een dure zorg). De stichtingskas dreigde gastgeberischen uitgeput te raken en dus moesten er zware knopen Bereich, ist worden doorgehakt: de Chasa zou worden verkocht beabsichtigt. om later met dat geld de herinnering aan Willem Mengelberg toch levend te kunnen blijven houden. Medio februari kon de Stiftung dit persbericht versturen: Even zoekend op internet kom je er al gauw achter dat de familie Berry tot de notabelen van St. Moritz behoort. Stiftung Willem Mengelberg Net als zijn grootvader en vader schildert hij en hij heeft yerkauft Grundbesitz Zuort an Dr. Peter R. Berry een eigen museum. Die Stiftung Willem Mengelberg, Sent, hat ihren De redactie nam via mail contact op met dr. Berry om te gesamten Liegenschaftsbesitz auf Zuort an Herm Dr. vernemen wat voor hem de redenen waren om de Chasa Peter R. Berry, St. Moritz, verouSert. Der Verkauf erfolgte te kopen. Hier zijn (licht ingekorte) antwoord: in Absprache und mit Unterstutzung der Gemeinden Sent und Ramosch. Mit dem Er/os wird sich die Stiftung Ich bin vierter Generation Arzt in St. Moritz. Meine vermehrt um das Andenken des Stifters und die Grojgmutter war Annie Both aus Rotterdam. Sie hat FOrderung junger Musikerinnen und Musiker widmen. Mengelberg personlich gekannt. Mein Grofivater war Der Kaufer und die Stiftung beabsichtigen in Zukunft auch Arzt und Maler (siehe www.berrymuseum.com). auch gemeinsam kulturelle Projekte im Unterengadin Ich beabsichtige den Hof Zuort und das kulturelle Erbe durchzufuhren. Der neue Eigentumer wird den zu bewahren. la habe immer eine solche Zeitkapsel historischen Hof Zuort und die Landwirtschaft als agro- gesucht. St. Moritz hot sich noch 150 Jahren — wie meine touristischen Hybridbetrieb nachhaltig weiter betreiben. Vorfahren als Pioniere zusammen mit Badrutt (red.: bekend van het beroemde'Badrutt Palace Hotel') diesen Kurort,erfunden' haben, etwas ausgelebt. lch werde mit der Stiftung Mengelberg in Verbindung bleiben. Auch den traditionellen hollandischen Kontakt meiner Familie — durch meine Mutter die halb Hollánderin war— mochte ich sehr gerne wieder aufleben lassen. Wenn ich das Fotoalbum Mengelbergs aus den 30er Jahren anschaue, habe ich viele déjà vu-Erlebnisse aus deren Photoalbum des Berghauses in St. Moritz Suvretta das meiner Grofimutter gehorte. Nur: Zuort ist immer noch Zuort und St. Moritz ist jetzt zum Teil leider 'Alpine Disneyland'. Wenn man wie ich uber 50 Jahre in St. Moritz ge/ebt hat, schOtzt man eine kulturgeographische Zeitkapsel ganz besonders. Ubrigens ist die Kombination aus einheimischer Substanz — vor allem Gasthaus, Bauernhof, Kuhstall — mit internationaler kultivierter Klientele (das was ich unsere 'hochalpine KuK Gesel/schaft' nenne): eben zwischen Kuhdorf und Kurort oder der sympathische Mix aus Kuhmist und Kultur. Also, sie sehen, es geht weiter.

Mit freundlichen Grufgen,

P. Berry.

Dr. Peter R. Berry op 18 februari 2010 in Zuort Chasa Mengelberg Mengelberg bouwde zich een heiligdom

Frits Zwart schrijft op blz. zichtbare God omgeven en verzorgd door tastbare 359 van zijn biografie over engelen. Willem Mengelberg: 'Chasa Mengelberg: een door God Duizenden jaren eerder, volgens hoofdstuk 24 van het uitverkoren plek'. bijbelboek Exodus, zei de Heer tegen Mozes: "Beklim de Het is 1910 als Mengelberg berg, kom naar mij toe." Mozes verblijft veertig dagen tijdens een wandeling en veertig nachten op de berg en hij krijgt de opdracht in de omgeving van Val voor God een heiligdom te bouwen. Minutieus Sinestra de boerderij Hof worden de afmetingen beschreven, de te gebruiken Zuort ontdekt en daar voor materialen, de kleuren van gordijnen, kleden en de enkele weken zijn intrek uitbeelding van engelen. Geen maat is willekeurig, neemt. Overweldigd door het materiaal is doordacht en geen kleur is toevallig; de schoonheid van het gelijk een schepper betaamt. Zelfs de inrichting wordt berglandschap neemt hij een kloek besluit, koopt bij nauwkeurig beschreven zoals de tafel, de verbondskist de Hof een stuk grond waarover hij op 23 augustus (de troon), het altaar, de kandelaars, de schenkkannen, 1910 aan zijn vrouw schrijft: "Ik zou hier liefst 'n klein de wasbekkens, het goud, zilver, brons en koper, de zomerhuisje bouwen en er een paar maanden in den schalen, de pannen en de potten. zomer heerlijk uitrusten. ( ) Ik geloof dat ik hier voor 'n 2 3000 fcs 'n aardig Zwitsersch houten huisje kan Huub Oosterhuis zingt: zetten". Omdat Hij niet ver wou zijn is de Heer gekomen, Weer terug in de Lage Landen ontwikkelen zich zijn midden in wat mensen zijn heeft Hij willen wonen. plannen voor de bouw van het houten huisje. Hij tekent en schetst en het huisje wordt een houten En overal waar mensen zijn verschijnen godshuizen 6 huis van drie verdiepingen, sousterrain en kelder, een ter aanbidding van onzichtbare goden die in tempels, veranda en een balkon. Met de bouw wordt in 1911 synagogen, kathedralen, basilieken of gewoon begonnen en tegen de tijd dat het klaar is neemt hij uit kerken worden ondergebracht. Enkelen zijn voor de zijn verzamelde bezit, dat zich in zijn overvolle woning eeuwigheid gebouwd en kosten de overheden veel in de Van Eeghenstraat bevindt, wat zijn hart hem geld om ze in stand te houden. Anderen zijn voor de ingeeft en zijn vrouw hem toestaat zoals: meubilair, tijdelijkheid gebouwd, worden afgebroken of dienen tapijten, schilderijen, aardewerk, zilver, brons, tin, als muziekzaal, tentoonstellings- en vergaderruimte, koper, glaswerk, kunstwerken, potten en pannen. Op opslagplaats of kantoor. de veranda van zijn Zwitserse huis moet de schoonheid Er zijn ook huizen die door het nageslacht ter ere van de van de natuur in volle teugen beleden en geproefd schepper/kunstenaar die er is geboren of heeft geleefd kunnen worden en hij laat daarvoor een keuken en en gewerkt tot heiligdom worden verheven, zoals voor een wijnkelder inrichten. Tijdens zijn verblijf aldaar Bach, Beethoven, Mozart of Rembrandt. Door ze als gaat hij tijdens het middagmaal zijn gasten voor in een museum in te richten en entreeprijzen te heffen - met eenvoudig gebedje: een beetje subsidie - blijven ze exploitabel.

"Lieber Gott ich bitte Dich, Het door Willem Mengelberg zelf ontworpen heiligdom segne diese Speise und mich." 'Chasa Mengelberg' is tot bijna 60 jaar na zijn dood in stand gebleven onder beheer van een Zwitserse Stiftung In tegenstelling tot deze nederigheid brengt hij een en ten koste van veel geld. Elly Bysterus Heemskerk en deel van zijn tijd door in zijn hoogst persoonlijke Adriaan van Woudenberg hebben zich grote moeite appartement met balkon op de bovenste etage en getroost om in de geest van Mengelberg - zoals door verkeert daar tussen zuilen die geen enkele dragende hem testamentair was vastgelegd - het gastheerschap functie hebben maar macht tot uitdrukking brengen. voor musici en leden van het Concertgebouworkest In de kamer bevindt zich ook het huisaltaar met in het bijzonder en later voor vele andere monstrans en een schrijftafel met de Cabinets-Ordre: belangstellenden, levendig te houden. "Het is in de Chasa streng verboden filosofische werken te lezen", voorzien van een lint en lakstempel 'Willem Ik moet de tijdelijkheid van het heiligdom 'Chasa Imperator Rex'. Dit is zijn troonzaal, zijn vrouw Tilly Mengelberg' dienen te accepteren, maar hoop wel slaapt een etage lager. dat de nieuwe eigenaar er een passende, museale Zo leeft hij veertig jaren lang in zijn heiligdom, dat bestemming aan zal geven. inmiddels 'Chasa Mengelberg' is gaan heten, als een Johan Krediet Tijd voor herwaardering DE MATTHÁUS PASSION VAN WILLEM MENGELBERG

ver de Matthaus Passion van Willem Mengelberg, Mengelberg hield overigens helemaal niet van opera. die sinds 1899 met zijn jaarlijkse uitvoeringen Maar in zijn zo gedetailleerde en reliëfrijke Matthaus Obij het Concertgebouworkest het fundament Passion is hij een toonbeeld van het op dramatische legde onder de unieke Nederlandse Matthaus-traditie, en theatrale wijze hanteren van een grote variëteit aan doen de wildste geruchten de ronde. Want slechts een tempi en accentueringen. Daarmee deed hij telkens klein deel van degenen die daarover een uitgesproken recht aan de vele aspecten van het Lijdensverhaal, zoals mening hebben, heeft ook werkelijk geluisterd naar dat door een ooggetuige, Christus' discipel Mattheus, is de enige opname van een Mengelberg-uitvoering, opgetekend in zijn Evangelie. die op Palmzondag 2 april 1939 in het Amsterdamse De recitatieven van de Evangelist klinken bij Concertgebouw. Mengelberg gedragen. De souverein gezongen Een moderne legende is het gerucht dat de Matthaus woorden van de lijdende Christus hebben hier letterlijk Passion van Willem Mengelberg onverdraaglijk langzaam eeuwigheidswaarde. Koralen waarin we de bezinning was en meer dan eindeloos lang duurde. In werkelijkheid van de gelovigen horen gereflecteerd, kunnen in hun duurde de Matthaus Passion in 1939 2 uur, 43 min en 15 ootmoedig mede-lijden zeer langzaam en meditatief sec. Het is een lengte die tegenwoordig gebruikelijk is zijn. Maar vrijwel alle aria's hebben een tempo dat niet in de 'authentieke' uitvoeringspraktijk, die poogt terug veel wezenlijk langzamer is dan tegenwoordig. En de te gaan naar de snelle speelstijl met kleine bezettingen meest dramatische scènes, zoals de gevangenneming van die Johann Sebastian Bach zelf rond 1730 tijdens Christus in de hof van Getsemane en de verbijsterende zijn Matthaus Passion zou hebben laten horen in de gebeurtenissen na de dood van Christus aan het kruis op Thomaskirche in Leipzig. De opname van Ton Koopman Golgotha, kunnen zelfs bijna flitsend worden genoemd. uit 1993 duurt 2.43.26, die van Frans BrUggen uit 1998 Er is alle reden om na zeven decennia nog eens met komt uit op 2.39.57. extra aandacht te luisteren naar deze allereerste en in Die nu 'normale lengte van de Matthaus Passion kwam alle opzichten historische opname van een Hollandse bij Mengelberg overigens tot stand door negenentwintig Matthaus Passion. Het was de veertigste die Mengelberg, kleinere en grotere coupures in het origineel van Bach. vrijwel altijd op Palmzondag, uitvoerde na zijn eerste Tegenwoordig zeer geliefde aria's, zoals 'Gerne will ich op 8 april 1899. Alleen in 1934 stond hij niet voor het mich bequemen', 'Gebt mir meinem Jesum wieder', Concertgebouworkest en het Toonkunstkoor, die toen 'Geduld', 'Kannen Tranen meiner Wangen', 'Komnn suszes werden geleid door Hermann Abendroth. In totaal Kreuz' en 'Mache dich mein Herze rein' werden meer dirigeerde Mengelberg in Amsterdam vijfenveertig dan vier decennia niet gehoord in het Amsterdamse keer de Matthaus Passion, de vooruitvoeringen niet Concertgebouw. Ze staan dus ook niet op de opname uit meegerekend. Zijn laatste Matthaus vond plaats op 2 april 1939. 1944. Ook volgens Mengelberg was een lengte van rond twee De eerste Matthaus van Mengelberg legde dan wel het uur en drie kwartier dus een 'natuurlijke' lengte van de fundament onder de Nederlandse Matthaus-traditie, Matthaus Passion. En dat was zeker niet eindeloos lang, maar was lang niet de eerste Matthaus in Nederland. Die maar met lichaam èn geest goed te doorstaan. Andere was, nadat wel eerder fragmenten waren uitgevoerd, dirigenten vroegen later veel meer van hun publiek. in 1870 te horen in Rotterdam in de sociëteit Harmonie Herbert von Karajan kwam in 1950 tot 3.35.34. De o.l.v. de Duitse dirigent Woldemar Bargiel. Daarmee liep opname van de Nederlandse Bachvereniging uit 1958 Nederland eenenveertig jaar achter op Duitsland, waar de o.l.v. Anthon van der Horst, in stijl de grote tegenhanger Matthaus Passion op 11 maart 1829 in Berlijn weer voor van Mengelberg, duurt 3.17.23. De monumentale het eerst in het openbaar klonk sinds de uitvoeringen in opname van Otto Klemperer uit 1962 duurde 3.43,29, Leipzig onder leiding van Bach zelf. een vol uur langer dan die van Mengelberg! Er is wel Die uitvoering, o.l.v. Felix Mendelssohn-Bartholdy, was geschat dat een complete Matthaus van Mengelberg nog in vele opzichten een muzikaal-historische gebeurtenis. achttien minuten langer zou hebben geduurd dan die van Voor het eerst sinds bijna een eeuw werd het grootste Klemperer. werk van een van de belangrijkste componisten Al wordt dat door velen gedacht, saai, eenvormig of weer onder de aandacht van het publiek gebracht. slaapverwekkend is de Matthaus Passion van Willem Minstens even belangrijk, in een tijd waarin nog steeds Mengelberg allerminst. De kritiek op Mengelberg was voornamelijk eigentijdse muziek werd uitgevoerd, was de juist vaak dat hij van het stichtelijke kerkelijke werk van ontdekking van het verschijnsel 'oude muziek' - muziek Bach met veel te veel uiterlijkheden een opera maakte. uit een ver verleden van zo groot belang, dat die het waard was ook in andere tijden uit te voeren. een huldiging van Mengelberg met een diner van The Maar dat gebeurde niet op 'authentieke wijze. De Bohemians, de New York Musicians Club, op 26 december uitvoering was door Mendelssohn, een maand eerder 1925. Goldmark had in Amsterdam een indrukwekkende twintig geworden, drastisch aangepast aan de eisen van en ontroerende uitvoering van de Matthaus Passion de eigen tijd. Hij leidde de Matthaus niet vanachter een meegemaakt en meteen na afloop had Mengelberg tegen klavecimbel, maar hij zat achter een hamerklavier, een hem gezegd met nog van emotie trillende stem: „Diese ist ouderwetse piano. Het instrumentarium was eigentijds, die schonste Musik die je geschrieben wurde." allerlei hoge noten van de Evangelist waren verlaagd en Mengelberg voerde zeer veel Bach uit. In het eerste er waren vele coupures aangebracht. deel van zijn Mengelberg-biografie somt Frits Zwart Mendelssohns Matthaus leidde overal in Europa tot een 56 instrumentale en vocale werken van Bach op die herleving van Bachmuziek. En de uitvoeringswijze van Mengelberg tussen 1895 en 1918 dirigeerde, waaronder Mendelssohn bleef zelfs bijna een eeuw maatgevend. In zelfs 31 verschillende cantates. 1874 klonk de Matthaus Passion o.l.v. Johannes Verhuist Goldmark zei in zijn toespraak ook dat de smaak van voor het eerst in Amsterdam. Dat gebeurde in de Parkzaal Mengelberg katholiek was. Het is een opmerking die van in de Plantage, de Amsterdamse concertzaal die in 1881 wezenlijk belang is bij het beluisteren, beoordelen en werd afgebroken en uiteindelijk in 1888 werd vervangen beleven van de Matthaus Passion van Mengelberg. De door het Concertgebouw. Daar klonk de Matthaus voor dirigent was katholiek in hart en nieren, al wordt dat nu het eerst in 1891 en 1895 in Amsterdam o.l.v. Julius nog door weinigen beseft. Mengelbergs biograaf Frits Röntgen. Die uitvoeringen van de Matthaus waren, naar Zwart beschrijft hoe zijn vader, in 1837 geboren als zoon het voorbeeld van Mendelssohn, niet compleet. van protestantse ouders, op 18-jarige leeftijd katholiek In de Annsterdamsche Courant werd er toen al over werd, in Keulen opgegroeid in de schaduw van de Dom, in geklaagd: men had beter kunnen schrappen in het de tijd dat die na zes eeuwen eindelijk werd voltooid. algemeen bekende verhaal om wat meer aria's te laten Vader Wilhelm Mengelberg werd een kerkelijk horen. Maar het Algemeen Handelsblad juichte dat op kunstenaar: beeldhouwer, kunstschilder, architect en 11 april 1895 op virtuoos verwoorde wijze toe. „Een ontwerper van religieuze kunst. Hij kreeg ook opdrachten uitvoering er van duurt duurt volle vier uren, en zelfs uit Nederland, waar hij zich in 1869 vestigde. Hij de warmste Bachvereerder zal moeten erkennen, dat begon een atelier in Utrecht en maakte de Utrechtse door de thans gebruikelijke bekortingen den meester bisschopszetel. In 1888 won hij een ontwerpprijsvraag toch niet te kort wordt gedaan, al wordt er wel eens een voor het noordportaal van de Keulse Dom en in heel 8 mooi gedeelte overgeslagen. Niet het minst van Bachs Nederland richtte hij katholieke kerken in, ook de St. massieve kunst geldt de uitspraak, dat men van het goede Franciscus Xaveriuskerk, de 'Krijtberg' in Amsterdam te veel kan krijgen." aan het Singel tegenover het Spui. De dirigent Willem Mengelberg volgde zijn vader later na, toen hij naast De Matthaus als Mengelbergs geloofsbelijdenis Chasa Mengelberg, zijn buitenhuis in de Zwitserse Alpen, Er is een kardinaal verschil tussen de Matthaus Passion zelf een kapel bouwde en die inrichtte met kerkelijke van Mengelberg en de Matthaus Passion zoals die kunst. nu bij tal van dirigenten klinkt in de 'authentieke' Het diepe, typisch katholieke gevoel van Mengelberg uitvoeringsstijl. Voor de huidige generatie Bachdirigenten blijkt onmiddellijk in het openingskoor van de Matthaus is Bachs muziek eerst en vooral muziek, die zo esthetisch Passion. Vijf keer klinkt in het tweede deel daarvan mogelijk moet worden vertolkt volgens de musicologische de frase 'Seht! - wohin? - auf unsre Schuld.' Telkens normen uit de tijd van Bach. De puur religieuze betekenis langzamer en nadrukkelijker en deprinnerender klinkt dat is vaak van veel minder belang of zelfs geheel afwezig. 'auf unsre Schuld'. Het is een echo van het 'mea culpa, En dat geldt eveneens voor een deel van het publiek: mea culpa, mea maxima culpa', (door mijn schuld, door de Matthaus-uitvoeringen worden ook bezocht door mijn schuld, door mijn overgrote schuld) uit het Confiteor, onkerkelijken en atheïsten die niet afkomen op het de Rooms-Katholieke schuldbelijdenis. werkelijk meebeleven van het Lijdensverhaal van Daar tegenover staat de lieflijk en stralend uitgelichte Christus. frase 'Sehet ihn! - wie - als wie ein Lamm.' Het lam is Voor Mengelberg was de uitvoering van de Matthaus Christus, zoals hij werd begroet door Johannes de Doper: Passion een hoogstpersoonlijke uiting van opperste 'Zie het Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt.' geloofsbeleving. Al vond de uitvoering dan plaats in de De tekst uit Joh 1:29 is ook die van het katholieke misdeel concertzaal, de Matthaus Passion in het Amsterdamse Agnus Dei. Concertgebouw was op Palmzondag een muzikale Met puur muzikale middelen benadrukt Mengelberg de kerkdienst, met Mengelberg als voorganger, als de tekst zei dat in het openingskoor de religieuze thematiek Amsterdamse cantor. Hij was een Hollandse opvolger van de Matthaus Passion op de indringendst mogelijke van Bach zelf, die volgens Mengelberg zijn eigen werk wijze wordt neergezet. De zondige mens is schuldig, maar in die tijd met dezelfde grote formaties aan musici en wordt gered door het offer van Christus, die met zijn koorzangers zou hebben vertolkt. dood de gelovigen verlost. Hoe diep de Matthaus Passion Mengelberg aangreep, Al vinden we nu dat de muzikale opvattingen van blijkt ook uit een toespraak die de Amerikaanse Mengelberg niet 'authentiek' waren zoals in de tijd van componist Rubin Goldmark (1872-1936) hield tijdens Bach, Mengelberg doet wel maximaal authentiek recht 9 aan een aantal wezenlijke kenmerken van de de Matthaus hing, of lag, daar niet voor een jaartje. Op de derde dag Passion van Bach. Want Bach richt zich met de gevoelige verrees Hij alweer. teksten van vooral de aria's - soms zelfs letterlijk 'larmoyant' want tranen verwekkend - en met zijn vaak Aardiger, maar veel onbekender, is de anekdote over de zeer beeldende muziek rechtstreeks tot het religieuze bas Herman Schey. Die werd mij verteld door prof. dr. hart van de gelovige. Eduard Reeser, in 2002 overleden op 94-jarige leeftijd en voor de oorlog enkele jaren muziekredacteur van Twee anekdotes de Nieuwe Rotterdannsche Courant. Schey, zo was het Nog steeds de bekendste anekdote over de Matthaus verhaal, maakte zich eens vrolijk over de coupures in de Passion in Nederland is die over Jo Vincent (1898-1989). Matthaus van Mengelberg en kwam met een idee voor Na een uitvoering van de Matthaus zou zij eens hebben de kortst denkbare Matthaus. "Eerst het openingskoor. gezegd: „Zo, die hangt weer voor een jaartje." Toen ik Dan zingt de Evangelist: 'Da Jesus diese Rede vollendet haar eens sprak, enkele jaren voor haar dood, vroeg ze halte, schriee Er abermal laut und verschied. En dan het mij in tranen na haar overlijden in de krant te schrijven slotkoor." Deze ultrakorte Matthaus van Schey zou in de dat ze dat nooit heeft gezegd. En zangeres had dat versie van Mengelberg toch nog altijd een lengte hebben volgens haar verteld, "uit nijd". gehad van bijna twintig minuten! Al was Jo Vincent een vrolijke en spontane persoonlijkheid van wie velen aannamen dat ze dat best Kasper Jansen kon hebben gezegd, zoiets was uitgesloten. Jo Vincent oud-muziekredacteur NRC Handelsblad had een kinderlijk geloof in 'Onze Lieve Heer'. "Ik ga naar de hemel om voor Hem te zingen." Zo mogelijk een nog overtuigender bewijs dat de anekdote niet op waarheid berust, is de vaststelling dat aan het slot van de Matthaus Passion Christus niet aan het kruis hangt. Hij ligt in zijn graf, althans in het graf van Afgedrukt in 2006 bij een heruitgave van de opname van Jozef van Arimathea. 'Wir setzen uns mit Tranen nieder de Mattheius Passion van Willem Mengelberg door NRC und rufen dir im Grabe zu: Ruhe sanfte, sanfte Ruh!' Zó Handelsblad en Trouw (niet meer leverbaar) eindigt de Matthaus en niemand wist dat beter dan Jo Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het boek De Vincent die er vele malen bij stond en, zeker in gedachte, Mattheius-Passion, 100 jaar passietraditie van het dat slotkoor moet hebben meegezongen. Bovendien: Hij Koninklijk Concertgebouworkest (1999) DE MENGELBERG PASSION

Meer dan vijf en veertig jaar stond hij in het Concertgebouw te Amsterdam, meestal op

Palmzondag, in zijn dirigeerstoel voor het Concertgebouw Orkest, het Toonkunst Koor en

een Jongenskoor en leidde hen en de duizenden luisteraars naar Golgotha waar Jezus elk jaar

opnieuw wordt veroordeeld, gekruisigd, sterft en in een uitgehouwen graf wordt gelegd.

Als kind had hij in het atelier van zijn vader midden Sehet!, Wen? Den Breiutigam, tussen de uit veertien staties bestaande kruisweg Sehet!, Wie? Als wie ein Lamm. verkeerd, die door zijn vader in opdracht werden geschilderd. Hij had gezien dat Jezus door Pontius Zijn ogen flitsen en als een lichtstraal klinkt op maat 30 Pilatus ter dood werd veroordeeld, door Romeinse - hij kende elke maat van de partituur door jarenlange soldaten werd weggeleid naar de berg Golgotha om daar studie, repetities en uitvoeringen uit zijn hoofd - gekruisigd te worden. Hij had gezien hoe Jezus gekroond het jongenskoor met de melodie en tekst van het met een doornenkroon bijna bezweek onder het gewicht Kirchengesang uit 1545: van het kruis, al spelend had hij gezien hoe Jezus stierf aan het kruis. 0, Lamm Gottes unschuldig Vanaf zijn tiende jaar maakte hij kennis met de kerkelijke Am Stamm des Kreuzes geschlachtet. muzikale verkondiging van het lijdensverhaal doordat hij zong in het koor St. Gregorius Magnus van de Kathedraal De twee koren en orkesten vervolgen hun vraag- en te Utrecht. Het 'Agnus Dei qui tollis peccata mundi' werd antwoordspel met: hem a.h.w. met de paplepel in woord, beeld en muziek toegediend. Seht! wohin? Auf unsre Schuld; 10 Door zijn benoeming in 1895 als dirigent van het Sehet Ihn aus Lieb' und Huid, Concertgebouworkest en in 1898 als dirigent van het Holz zum Kreuze selber tragen. Toonkunstkoor-Amsterdam kreeg hij de mogelijkheid het rooms katholieke geloof, zoals dat hem als kind door onderbroken door het jongenskoor, met het vervolg van zijn ouders was bijgebracht en waarvan hij de gekleurde het Kirchengesang: romantische voorstellingen van zijn vader en de muziek uit de Renaissance in zich had opgenomen, jaarlijks in de Allzeit erfund'n geduldig, Passietijd in zijn toonschildering te verkondigen, ondanks Wiewohl du warest verochtet. tegenweer en oorlogen. ... om gezamenlijk te eindigen met orkest en orgel het Het is weer Palmzondag en hij ligt op een ligstoel op machtige antwoord in E-groot: zijn privé balkon van de Chasa en geniet van de stilte, de bergen en het dal, maar in gedachten vertoeft hij te Als wie ein Lamm! Amsterdam in het Concertgebouw. Om twaalf uur in de middag staat hij op en leunt met Zijn lichaam ontspant zich, zijn handen rusten op de zijn handen op de balustrade van het balkon zoals hij balustrade en zijn ogen kijken droevig in het dal: "Zijn gewend was het in zijn dirigeerstoel te doen. Als in een de mensen nog zo boos op me? Als ik iets gedaan had reflex heft hij zijn armen en hij hoort het orkest inzetten zou ik het begrijpen, maar ik heb mij toch nergens mee met de lage 'e' van de contrabassen als doodsklok bemoeid?" gedurende de eerste vijf maten en vanaf maat 9 vervolgens op 'b'; dan klinken de fluiten en hobo's die Herzliebster lesu, was hast du verbrochen, de melodie van de klaagzang spelen als voorspel tot de Dass man ein solch hart Urteil hot gesprochen? inzet van het koor waarvan de sopranen vanaf maat 17 Was ist die Schuld, in was fijt- Missetaten op een gebroken e-mineur akkoord zingen: Bist du geraten?

Kommt, ihr Tóchter, helft mir klagen! Dit koraal heb ik altijd piano, pianissimo a capella Vanaf maat 26 splitst het koor zich in twee delen laten zingen, de volgende keer zal ik het met meer waarvan elk deel een eigen rol krijgt toebedeeld in het verontwaardiging laten doen, besloot hij. Maar mijn vraag- en antwoordspel dat ontstaat: koraal 31: 11 Was mein Gott will, das g'scheh' allzeit, Inquart in de zaal aanwezig zou zijn? Dan had ze ook Sein Will' ist stets der beste; niet moeten optreden, dan had ik een andere sopraan Zu helfen den'n er ist bereit, genomen. Die an ihn glauben feste; Er hilft aus Not, Mein Jesus schweigt zu falschen Lugen stille, Der fromme Gott, Um uns damit zu zeigen, Und zuchtiget mit Massen. Dass sein erbarmensvoller Wille Wer Gott vertraut, Vor uns zum Leiden sei geneigt, Fest auf ihn bout, Und dass wir in dergleichen Pein Den will er nicht verlassen. Ihm sollen uhnlich sein, Und in Verfolgung stille schweigen. zal ik met nog meer overtuiging laten zingen, met begeleiding van het orkest en het orgel, zoals ik het "Ik heb veel geluk in mijn leven gehad, misschien moet tijdens de oorlog heb gedaan om de mensen te troosten ik dit nu eerst doormaken en te bemoedigen. Velen zijn mij daarvoor komen En om zich heenkijkend: "Wat een zegen dat ik dit bedanken en schrijven mij nog steeds : "Wij missen heb. De Heer heeft gegeven en genomen, de naam des U hier erg" en 'Was U maar weer hier". Hij nam weer Heren zij geloofd". plaats op zijn ligstoel en genoot van zijn muziek. Ten gevolge van de intense stilte en de warmte van de zon raakten zijn ogen 'voll Schlafs' Mir hot die Welt truglich gericht't Mit Lijgen und mit falschem G'dicht, Johan Krediet Viel Netz und heimlich Stricken. Herr, nimm mein wahr in dieser G'fahr, B'hut mich vorfalschen Tucken!

Waarom moest Jo nu verklaren: "Tijdens een concert in Den Haag heeft hij mij een teken gegeven dat ik ook naar de kant van de loge van Seyss Inquart moest groeten". Ik kan het mij niet herinneren dat ik dat De citaten tussen aanhalingstekens zijn overgenomen uit het gedaan heb, bovendien wist ze toch tevoren dat Seyss boekje Over Willem Mengelberg van Elly Bysterus Heemskerk. De klinkende Mengelberg

BACHS TWEEDE ORKESTSUITE Mengelberg heeft van Bach niet veel werken op grammofoonplaten opgenomen. Zo nam hij in

1929 met het New York Philharmonisch Orkest het Air op uit de derde orkestsuite. In 1931 werd

de tweede orkestsuite door Columbia uitgebracht, en in 1935 het concert voor twee violen met

Zimmerman en Helman, beide met het Concertgebouworkest. Telefunken bracht in 1937 het Air

uit de derde suite uit, eveneens met het Concertgebouworkest. Dat is alles. Gelukkig zijn we ook

in het bezit van live-opnamen, destijds door de AVRO opgenomen. Daar is allereerst de Matthaus-

Passion uit 1939, de cantates 57 (1940) en 202 (1939), het klavierconcert nr. 5 met AgyJambor

(1939), delen uit de Matthaus-Passion (1936), en de Tweede Orkestsuite (1939).

van de zeventiende eeuw kreeg de suite haar definitieve vorm: Allemande — Courante —Sarabande — Gigue, waaraan andere dansen, als bijvoorbeeld Menuet, Bourree toegevoegd kunnen worden. In de Derde Suite voegt Bach een Air toe, dat wil zeggen Aria. Dus beslist geen dansvorm, maar liedvorm. Behalve vier suites voor orkest schreef Bach dergelijke werken voor klavier, bijvoorbeeld Franse suites, Engelse suites en Italiaanse suites, die hij Partitas noemde. Ook voor cello schreef 12 Bach suites.

Tijd voor instrumentale muziek De orkestsuites zijn ontstaan toen Bach in Kothen aan het hof werkte, van 1717 tot 1723. Het was een gereformeerd hof en dus behoefde Bach geen kerkelijke werken zoals cantates te schrijven. Hij had alle tijd voor instrumentale muziek. Zo ontstonden daar ook de Brandenburgse concerten. Er zijn in deze concerten drie vormen te onderscheiden: een meerkorigheid, bijvoorbeeld het Derde Brandenburgse concert, waar Bach drie groepen met elkaar laat musiceren: een vioolgroep, een altvioolgroep en een cellogroep. Meerkorigheid vinden we bijvoorbeeld ook in de Water Music Suite van Handel, waar hij houtblazers, koperblazers en strijkers tegenover elkaar plaatst. Een tweede vorm van het concert is het Concerto grosso, een kleine groep, het concertino, staat tegenover het Met dit laatste werk willen we ons nu bezighouden. hele orkest, bijvoorbeeld het Tweede Brandenburgse Het woord komt van Jean-Baptiste Lully (1632-1687), concert. Het concertino bestaat uit viool, fluit, hobo en hofcomponist van Lodewijk XIV. Lully componeerde voor trompet. Een derde vorm is het soloconcert. Dat vinden het Franse hof opera's waarin veel ballet voorkwam. we bijvoorbeeld in het Vijfde Brandenburgse concert, Hij ging er toe over om suites samen te stellen uit de waar het klavier een grote solorol vervult. instrumentale dansstukken van zijn opera's, waaraan hij dan de ouverture van de opera liet voorafgaan. Ook Om terug te komen op de Tweede Suite, hier is het andere componisten kwamen ertoe suites voor orkest te concerterend element veel minder aanwezig. De fluit schrijven, die dan vaak naar het eerste deel 'Ouvertures' heeft af en toe een solo, en even later valt het tutti, dus werden genoemd. Zo ontstonden bijvoorbeeld de vier het hele strijkersensemble, weer in. De suite is namelijk orkestsuites van Bach en de Water Music Suite van geschreven voor fluit (traverso), twee violen, altviool en Handel. De oudste suites hadden de volgorde Pavane continuo, beperkter dan de Brandenburgse concerten, — Gaillarde — Allemande — Courante. In de tweede helft waar Bach veel meer instrumenten laat musiceren dus.

everture •a ,n ~~~~~~~~-ro~~1~1 irr -~5.4•••• EMIR ILWIR 11•1 aW • ~ • co 551•-•Mr•rni DIR••• 1 ./5•1 P-5 ~••• OME 1~1 • /7 ~ft Ie amm mum • dIL wg~.~,0 OB "~por .441 serm ~ MIE II ris MUM ■■ ist Thema ,~11~11111/ a ~Ei MI11~11 ~I MrliM 111~111•1111 WIM•mom MEM

á •ir 4' -ai • Mik ..•.~11 • AI NE ..0, • ••••• a•-•501~•-• IE • . ;1111110. lir e' Mia • OM 51~ MB • Im Mi .15 MIa IIIPMC• wi' .451~- . cm mi ..41- airs 1P-W á ...• •M i I • • 1 :11•1 Ik Pi••1 ~I • IM ~Mi OM • MI 1121, EO OIR ~ .~11111~~ ~E ilk IM Mi Midi .4 wi au cm as • 2nd These ~arm MI galm •15 MI il~ ~II~ ~~•NI all ~MI 11113~

4 . 11~7~ aill~- ~-1111MIEMEHM-+. • BI .AB MIE W1-M 1i~ ie ..•aM ■~2, .11~0W • wil ..~1 ~111~1111.1.1.1~~~miirers~~iii -aam§ AM MINI NOM ~ a ;we, am wow ~I MBnuoir ~~ ~11~15 ME rm it~ ~~ ~ ~~ Rondeau 9,4~1~mop ~na ~ ~•r -- MOM Mi MI al• ~ ei ~~

d , 1 .rill 'ar ptt'. MI .4111 ~kW •I•I ~MI1~ . ~MEM Cr -1•11~11.11~1~ 1••• ii 1.5~ •• • , 511.1.. l• p Myr IMI ••• ..••••1~ MS IMIIMI• •••~1 1~ ~E ~MI l•-'111~5 • I IV- ". çrimM hm aa Sarabande I:: 111111 LIN• MEM Mi 11•01~W113 ~I MI ~P ~I •IMI 5 ~It lal ..i . I. . • ..• • • "arm om • ■3 ~Ik. .III~WO ~In •15~1 la mem •—■1111‘11•110161 uiiIIII 511~ WI MIME

• ~~ ~ma.--~~~ mi in .~~ l~~ .3~ ery"~ ~ .1~ .1r • 5111~~~111.11~~ ia -MIMI eo ~ ár~r~~me ~ ~ Bourria . 1~~ :.r~r~s -dm ~ ~ ~1~~ 4~ imior Min ammir ~am r~i~ IP MIMI Ca~ tila~ 0~111• MEM fl 11•11~1~~

Polonaise

. -aa • 4 ,1•.• 51.• • 11•151~ PIM .hI MI MEM tm. ni ~VI MI Jill» ~OM ~111.1~ ~E ~Mi ~MI .0~ It 1~51 Maa Mi lie MI ME IE -wo ~ min ~2~~1ED ~11 III ~I •I•1•• wi alle WO ego OM dia MIN ia ilinuet %.3 • al". -.ME 11•11 MI MI 5~•/ •••• - 1~111111111~1111~~1 -111 '"""MI 13 • wo er sa •/c J" 1 Eli wo om 111..41~ MB lir Mi MI MUS Iffir. "91ff mem WIM 511 "1....15 =•," •.d•.'" MI Or 1••••• Mr• FINIM •DIM 11 Bekeert. sur •••■.....~ • ~... Maip 4.• 15.4~.4.1 SIM ..01~ • a Ma HM MI ri offil ami~ mie glai MW. ffillffili~~S mei ~1.~ Met !WI I•• Pm WO mi ME ~1, •••"!

Dansvormen hoor je het verschil. Mengelberg neemt een langzaam De tweede Suite begint met een Ouverture, die bestaat tempo, heel plechtstatig en zwaarwichtig, met een uit een langzame inleiding en een snellere fuga. Dan rijke expressieve orkestklank. De trillers worden zwaar volgt een aantal dansvormen. Bach noemt het tweede aangezet. Daartegenover de opname uit 1994: heel deel Rondeau, maar dat slaat meer op de vorm, want licht, sneller, transparant, lichte trillers, een enorm eigenlijk is het een Gavotte. Het derde deel, Sarabande, verschil, maar dan ook een verschil van zestig jaar, is van oorsprong een statige Spaanse dans. Deze wordt waaruit blijkt dat de opvatting behoorlijk veranderd is. gevolgd door een Polonaise. In het middendeel spelen de celli de melodie, terwijl de fluit een virtuoze partij De Tweede Suite is op cd uitgebracht door Pearl in daartegenover blaast. Het zesde deel is een Menuet. Volume 1 van de twee cassettes met alle Columbia- Dit is een rustige dans in een driedelige maat. Tenslotte opnamen van Mengelberg, en door Hubert Wendel in klinkt een door de fluit virtuoos geblazen Badinerie, een Volume 4 van zijn Mengelbergserie. luchtig Scherzo. Ab van Kapel Kleinere bezetting Luisteren we nu naar de opname van Mengelberg en vergelijken we deze met moderne opnamen, dan valt op dat men tegenwoordig een veel kleinere bezetting prefereert. Mengelberg heeft een groot orkest, maakt soms ritardandi, terwijl de moderne opvatting is om strak in de maat te musiceren. Ik vergeleek een opname van La Stravaganza Koln, onder leiding van Andrew Manze uit 1994 met de opname van Mengelberg uit 1931. Onmiddellijk bij de inzet van de Ouverture

VAN FABRIEKSHAL TOT CONCERTZAAL

Als Duivendrechter de Kloosterstraat passerend hoor ik nog steeds in mijn herinnering het Celloconcert van Dvok en zie ik Saskia Boon in de voormalige fabriekshal, die daar is gevestigd en eigendom is van ons lid Arthur Bauer. In deze hal leeft Arthur zich uit in het verzamelen en tentoonstellen van zendapparatuur uit de tijd dat onze radio-ontvangers nog waren uitgerust met spoelen en grote lampen en er regelmatig radio-uitzendingen plaats vonden van het Concertgebouworkest te Amsterdam o.l.v. Willem Mengelberg. Bovendien heeft Arthur daar een geluidsinstallatie gemonteerd die je al luisterend het gevoel geeft - behalve de stoelen - in een concertzaal te zitten.

Wij luisterden dus naar het Celloconcert van Dvofák dat Je liet als inleiding ons een celloconcert horen van een zeer boeiend en illustratief door Saskia werd toegelicht. componist en door een cellist gespeeld wier namen ik De secretaris schrijft daarover in MezT nr. 91 van ben vergeten, maar ik vond het wel zo mooi dat het december 2009: "Wij hingen aan haar lippen." nog steeds in mijn hoofd klinkt. Je bekende terecht: Dat 'hangen laat ik graag aan hem en anderen over; ik daardoor ben ik celliste geworden en je bevestigde doe het op mijn manier en schrijf: deze bekentenis door je cello een paar intieme tikjes te geven. Op dat moment dacht ik: was ik ook maar cellist Lieve Saskia, geworden. Als jongen van dertien speelde ik namelijk Het was voor ons, leden van de Willem Mengelberg ook cello, in een strijkersgroepje dat aan onze kerk was 14 Vereniging, geweldig om je het vorige jaar op verbonden. Het groepje bestond uit tien violen en twee zaterdagmiddag 28 november in ons midden te cello's. Wij speelden hoofdzakelijk geestelijke liederen hebben en je te horen vertellen waarom je celliste en als bijzondere uitschieter het Largo van Handel. Op bent geworden en je te horen spreken over het mijn elfde was ik in het groepje als violist begonnen, Celloconcert van Dvofák. Voor mij was het nog bijzonderder omdat ik je als meisje een paar keer in en om de Eend van je vader heb gezien. Ik was namelijk zijn Eendenleverancier en ik huisde aan het Stadionplein in het mooie Citroëngebouw, dat thans tot gezichtsbepalend monument is verklaard. Je vader - jullie woonden nog in Amstelveen - kwam regelmatig als hij vanaf het Concertgebouw naar huis reed even bij mij binnen voor een kopje koffie en om een tijdens de repetitie ontstane anekdote te vertellen. Hoe anders was dat op 13 april 1959 toen hij aangedaan min of meer binnenstormde en zonder begroeting zei: "Johan, Eduard is een uur geleden in mijn armen overleden."

Groei Als abonnementhouder van de zondagmiddagconcerten heb ik je in 1968, tegelijk met de bastrombonist waardoor je nu Saskia van Bergen-Boon heet, op het podium als celliste zien plaatsnemen en zien groeien tot een volwaardig orkestlid. In de loop van 38 jaar en na zo'n 300 concerten is er voor mij een door jou onopgemerkte eenzijdige relatie ontstaan.

Mijn vrouw en ik zaten op het podium op de eerste rij vlak achter de harpen en we zagen je met een bepaalde nonchalance binnenkomen, maar gepassioneerd spelen. En zo was ook je optreden die zaterdagmiddag. Johan Krediet: "Was ik maar cellist geworden ..." maar toen een van de cellisten kwam te overlijden leek het mij leuk om zijn taak over te nemen. Na thuis flink geoefend te hebben op Moe er ligt een kip in't water speelde ik mijn partijtje na enkele weken braaf mee. Kort daarna, echt niet door mij, is het groepje ter ziele gegaan en heb ik de cello ingeleverd. In mijn latere leven heb ik spijt gekregen dat ik er niet mee ben doorgegaan, maar in mijn kring maakte je geen muziek als vak. Een cello vind ik nog steeds het mooiste instrument, een bariton onder de zangers, een Dietrich Fischer-Dieskau.

Van Dvor'ák heb ik gelezen dat hij de klank van een cello, behalve het middendeel, niet zo fraai vond. In de hoogte vond hij de klank te nasaal en in de diepte te wollig. Toen hij eenmaal door zijn vriend H. Wihan was bekeerd schreef hij in 1895 - het jaar dat Willem Mengelberg als dirigent van het Concertgebouw Orkest werd aangesteld - wel een van de mooiste celloconcerten die er bestaan. Volgens DE KRONIEK van het Concertgebouw voerde Mengelberg dit concert in 1899 met Wihan als solist in Den Haag uit. Je hebt ons verschillende uitvoeringen, van Tortelier tot Jean Decroos, laten horen en toegelicht en je hebt details op je eigen instrument voorgespeeld met een gemak alsof je het zelf het concert als soliste had gespeeld. Mogelijk uit een zekere bescheidenheid heb je dat niet verteld, maar naar ik heb gehoord heb je het concert als soliste uitgevoerd hebt met het Heemsteeds Philharrrionisch Orkest o.l.v. 'man Soeteman.

Zaterdag de 28e november vorig jaar trad je weer met een zekere nonchalance voor het voetlicht, maar je vertelde gepassioneerd over je vak en de muziek waardoor de voormalige fabriekshal met de technische apparatuur voor ons het Concertgebouw werd. Je stond en zat nu vlakbij, ik kon je als het ware aanraken en ik beleefde opnieuw de prettige ontmoetingen met je vader Klaas.

Dank je wel Saskia en ik hoop tot ziens!

Johan Krediet

Arthur, jij bedankt voor het beschikbaar stellen van de ruimte en je vrouw bedankt voor de goede verzorging. Het smaakt naar meer!

CORNELIS DOPPER IEMAND DIE GENOEGEN NAM MET DE TWEEDE PLAATS

Cornelis Dopper maar niet Cornelis Dopper. Hij zit geposeerd als een ambtenaar van de Burgerlijke Stand schrijvend achter Stadskanaal 7 februari 1870 - zijn bureau. Een viool met strijkstok aan de muur geeft de indruk dat hij in zijn vrije tijd viool speelt. 18 september 1939 Amsterdam In mijn jeugdjaren werd bij mij thuis en op de Lagere ornelis Dopper, door intimi Kees genoemd, was School veel uit Kun je nog zingen, zing dan mee! van 1 september 1908 tot 1 januari 1932 tweede gezongen. De liedjes waar zijn naam bij stond zongen Cdirigent van het Concertgebouw Orkest. In 2002 we nooit, maar ik weet niet waarom. In de crisisjaren, verscheen er over hem een biografie van meer dan 570 die ik in mijn lagere schooltijd meemaakte, werden de pagina's geschreven door Joop Stam - pianist/dirigent werkeloze vaders van mijn vriendjes 'stempelaars' of ook en directeur van de muziekschool Zuid-Groningen - die wel 'doppers' genoemd en daar associeerde ik toen zijn hij noemde: Schitteren op de tweede rang. Dit boek heb naam mee, maar dat was niet de reden waarom wij zijn ik toen niet gekocht want Dopper zei mij weinig, ik vond liedjes niet zongen. het nogal duur en ik heb een hekel aan dikke boeken. Een folder over het Dopper Festival in Groningen van In de meer dan vijftig jaar dat mijn vrouw en 12 september 2009 tot 7 februari 2010 met muziek, ik abonnementhouders zijn geweest van de lezingen, een tentoonstelling 'Tussen Mahler en zondagmiddagserie van het Concertgebouworkest Mengelberg' en een verwijzing voor meer informatie kan ik mij niet herinneren ooit een werk van hem te naar www.cornelisdopper.n1 brachten mij op het spoor 16 hebben gehoord, ondanks dat zijn naam zichtbaar is op dat het boek Schitteren op de tweede rang van Joop een cartouche in de balkonrand. Op de rondwandeling Stam zojuist in afgeslankte editie van 310 bladzijden in pauzes keek ik terloops naar de schilderijen die was verschenen. Dit boek heb ik besteld en het werd mij in de gangen, foyers en in de koorzaal hangen. De door het Nederlandse Muziekinstituut toegestuurd. geportretteerde dirigenten zijn meestal in een bepaalde In het voorwoord van het boek schrijft Frits Zwart: "In dirigeerhouding met bezwerende handen vereeuwigd, de jaren dat ik aan het eerste deel van de biografie van Willem Mengelberg werkte, heb ik Cornelis Dopper 'goed leren kennen'. Het beeld dat gaandeweg bij mij ontstond was dat van een toegewijd mens, een degelijk musicus met conventionele, soms conservatieve opvattingen; van iemand die genoegen nam met de tweede plaats en het dienen van een 'groter' iemand als een levensvervulling zag; van een matig dirigent en een matig componist, maar van een uiterst kundig vakman. Kortom, van iemand die het mogelijk maakte dat geniale dirigenten, zoals Mengelberg, zich konden manifesteren en die met ere in de muziekgeschiedenis genoemd mogen worden, want zulke mensen, toegewijd als ze zijn, maken continuïteit mogelijk en vormen vaak de pijlers van een instituut, zoals bij Dopper, het Concertgebouworkest".

Cornelis Dopper werd 140 jaar geleden geboren te Stadskanaal in Oost-Groningen, een oord zoals het bijbelse Nazareth, waarvan Nathanael in het Evangelie naar Johannes zegt: 'Kan daar iets goeds vandaan komen?' Ik ken de streek en de mensen doordat ik het laatste jaar van de oorlog in Winschoten ondergedoken was. Om aan eten te komen werkte ik op boerderijen die in het Oldambt en de Veenkoloniën waren gevestigd en handelsreizigers in het logement van zijn ouders. De gasten en de plaatselijke veenbazen brachten de avonden meestal luidruchtig door in het café, waar stevig gedronken werd". In de tijd van Doppers jeugdjaren 1870-1888 waren het turfsteken en de turfhandel nog volop aan de gang. Hij zag de veenarbeiders van maandag tot en met zaterdag van de vroege ochtend totdat het donker werd aan het werk bij de veenderijen, waarvoor zij een schamele beloning ontvingen. Op de zondagen werd door die zelfde veenbazen - die meestal een kerkelijke functie bekleedden - verwacht dat ze tweemaal ter kerke zouden gaan om een urenlang sermoen aan te horen over zonde, genade en nederigheid; het zingen van psalmen hield ze wakker. 's Winters als door de vorst het steken van turf onmogelijk was en het kanaal was dicht gevroren, was er geen werk en dus ook geen inkomen; er heerste dan armoede en ellende. De veenbazen waren dan bereid om loon als voorschot te betalen of levensmiddelen op 'krediet' te leveren. In dit wereldje van calvinisme èn anarchisme groeide Kees op.

Ruim een jaar na Dopper zag in Utrecht aan 't Hoogt Cornelis Dopper in 1910 zijn toekomstige muziekbaas Willem Mengelberg en ik kwam zodoende ook wel in Stadskanaal om het levenslicht als vierde kind van de beeldhouwer/ boodschappen te doen. Fietsend op een damesrijwiel kunstschilder Friedrich Wilhelnn Mengelberg en Helena met massieve banden kwam ik langs saaie Schrattenholz, beiden van Duitse afkomst en rooms- arbeidershuisjes, de meeste van rode baksteen en katholiek. met maar één kamer en een zolderverdieping. Op de Ongeveer een jaar na Willems geboorte verhuisde maandagen kon ik aan de witte was, die op lijnen te de familie Mengelberg naar de Maliebaan in Utrecht; 17 drogen hing, de gezinssamenstelling en -situatie aflezen zij woonden daar op stand. Willem groeide op in een en daar was men zeer open mee. artistiek milieu dat hoofdzakelijk op beeldende kunst Om in Stadskanaal te komen reed ik meestal langs het was gericht, maar waar ook de muze van toonkunst Hoogdiep of het kanaal dat vanaf Hoogezand tot Ter werd aanbeden. Apel was gegraven en ik realiseerde mij dat dit graafwerk Joop Stam schrijft over Kees Dopper: "Zijn muzikale handmatig was gedaan. Dit werk en het turfsteken kwaliteiten kwamen in 1876 aan het licht toen hij werd hadden de ruggen van de veenarbeiders gekromd, ingeschreven op de lagere school van de bovenmeester schouders verbreed, nekken verkort, lippen gesloten en Klaas Jager die een goede onderwijzer, maar ook hun hersens afgestompt. Niet denken, niet protesteren een muzikaal man was die veel heeft bijgedragen tot maar doen, anders werd je ontslagen of worden een verbetering van de volkszang op zijn school. Ook kwam paar stuivers van het karige weekloon ingehouden. Mijn hij in relatie met Gerhard Wilhelnn Spitzen die later pleegvader vertelde mij dat zijn grootvader toen hij toneelstukken schreef en Duitse gedichten vertaalde in 60 jaar werd van de veenbaas te horen kreeg: "Harm de streektaal. Door deze zes jaar oudere vriend kwam je wordt oud, ik zie het aan je lopen, je presteert dus hij in contact met 'betere kringen' waarvan de leden minder. Je mag wel blijven werken, maar je weekloon ten huize van de familie Spitzen bijeenkwamen om te gaat met drie stuivers omlaag". musiceren en voordrachten te houden. Meer in het land stonden de kapitale boerderij/huizen Toen Kees een jaar of tien, elf was kwam hij in contact van de grootgrondbezitters, enkele zelfs met twee met de Culennborgse muziekleraar J.B. Kolkman die etages. De kamers, aan beide zijden van de ingang, een kamer betrok in het logement Dopper, daar waren van grote ramen voorzien en de muren waren aan muzieklessen gaf, leerlingenuitvoeringen organiseerde de buitenzijde gepleisterd. Een oprijlaan maakte het huis en een relatie aanging met Kees' zuster Grietje, hetgeen vanaf de weg of dijk toegankelijk. Buiten hing geen was uiteindelijk tot een huwelijk leidde. Kolkman merkte te drogen, dat werd op zolder gedaan. al gauw het meer dan middelmatige muziektalent van Kees en als zijn voogd - toen Kees 15 jaar was overleed Cornelis Dopper werd geboren als achtste kind van zijn vader en twee jaar later zijn moeder - stuurde hij de logementhouder Lucas Dopper en de van Duitse hem op zeventienjarige leeftijd naar Winschoten om er afkomst zijnde Grietje Stoffers Swarts, beiden lid van muzieklessen te volgen bij de Duitse muziekonderwijzer de Hervormde Kerk. Joop Stam schrijft in zijn boek: "In Carl Ernst Sebening, die hem klaarstoomde voor het een rustige omgeving groeide Cornelis niet op. Behalve `Konigliches Conservatorium der Musik' te Leipzig. Op de vaste huurders overnachtten er eenvoudige kooplui 4 oktober 1888 werd hij daar toegelaten, maar wegens

PROGRAMMA muziekonderwijzer. Hij voorziet in zijn levensonderhoud vAN 11/11 door het geven van pianolessen, als koordirigent en ADONNEPICNTS-CONCERT als dirigent van een fanfarekorps. In 1891 vertrekt hij naar de stad Groningen, waar hij denkt betere Onnet« 1,0tinthl VAN MIN MUM toekomstmogelijkheden te hebben. Een seizoen cORNELiS Dorrem, lang speelt hij als tweede violist in het Gronings symfonieorkest 'De Harmonie'. Maar het werk als orkestmusicus bevredigt hem niet; scheppend nomdielkbAG 3 SEPTEMCR 1908 — a UUR: kunstenaar wil hij worden. Zijn vriend Arie Kuiper, een violist bij de Harmonie, weet zijn nnedeorkestleden te bewegen de composities van Dopper onder leiding

1. $1-nrunatn No, 5 (r, II.. 7. 01...... artlAlKOSTRKV. van Dopper zelf door te spelen waardoor deze (I840-18D3) praktijkervaringen opdoet als dirigent". Andluito. .Ukoro con AM:1We rantaláln, ron niromii limans*. e. V alant Allexra$ inorlera(n. Het eerste werk dat Dopper in 1894 doorneemt is zijn n. Finale: Andnnle macitnan, Allrgrn vivace. opera Het blinde meisje van Castel-Cuillé. Opmerkelijk is dat op 18 en 20 december van hetzelfde jaar de opera

—PAUZE- in de Amsterdamse Schouwburg o.l.v. Cornelis van der Linden met groot succes wordt uitgevoerd. Simon van Milligen schrijft in de Amsterdammer: 01,VklATIIIO: 'VAN DE r1,A Jat lto' n'Va" ,,,,,,, E. Lalt), (18213–.1R11:11 "De heer Dopper, een jong componist, heeft door zijn muziek getoond dat men iets van hem hopen mag. 3. Igrotaiwoxs dl-FALIE 0. eirt.nrrmrn, Wat hem bezield heeft naar dit libretto te grijpen, blijft (om 1868) voor zijn verantwoording, maar vooral uit de orkestrale A. 1Wrénaár. e. A In Fontaine. • $or len (linea. behandeling blijkt, dat hij de begaafdheid van een ». Nepal. componist bezit".

4. POLOXAISE NO. 4 F. 1,iui. Daniel de Lange schrijft in een tijdschrift over muziek: (0811-1886) "In de muziek van de heer Dopper meen ik een ernstig 18 streven te herkennen, en daarom begroet ik zijn werk financiële omstandigheden moest hij na twee jaar zijn met sympathie, met welwillendheid". Na een uitvoerige muziekstudie beëindigen. beschrijving van het werk eindigt hij met een opmerking Een zeer eenvoudig milieu, armoede, verdriet, dood over Doppers houterigheid: "Men treft in dit muzikale en ellende zijn de trefwoorden uit Kees Doppers gezelschap voortdurend oude kennissen aan. Hier Jeugdjaren". een handdruk, daar een vriendelijke groet, hier een eenvoudige hoofdknik, daar een stijve buiging. Zal hij in Over de jeugd van Willem Mengelberg merkt Frits Zwart staat zijn dit gestand te doen?" in zijn Biografie Willem Mengelberg 1871-1951 o.m. op dat vader en moeder Mengelberg hun kinderen volgens Aangemoedigd door zijn successen voltooit Dopper de leer van de moederkerk probeerden op te voeden en in 1895 - het jaar dat Mengelberg werd aangesteld hen dikwijls wezen op de noodzaak van een vroom en tot dirigent van het Concertgebouworkest - zijn opera godvruchtig leven. Frithjof. Dopper componeert in zijn Groningse jaren niet Verderop schrijft hij: "De muzikale talenten van de kleine alleen opera's maar ook symfonische muziek, waaronder Willem werden al vroeg onderkend. Vanaf zijn derde jaar een Petite suite op. 4 en het symfonische werk Diana dat probeerde hij piano te spelen, daarin gestimuleerd door hij later classificeerde als zijn Eerste symfonie. zijn moeder. Behalve dat zij goed piano speelde zong zij In materieel opzicht verlopen deze jaren voor Dopper ook graag, wat op de kleine Willem een blijvende indruk vrij moeizaam, hij raakt overwerkt en is depressief. maakte. ( ) Vanaf zijn vierde of vijfde jaar kreeg hij Plotseling vertrekt hij in 1895 naar het kuuroord Bad pianoles van de oude Utrechtse pianoleraar Umland. Ems, maar over zijn verblijf aldaar is niets bekend. Ruim ( ) Inzake het te volgen muziekonderwijs vroegen een jaar later, in oktober 1896, duikt hij op in het Friese zijn ouders raad aan jhr.nnr.J.C.M. van Riemsdijk. ( ) stadje Balk waar zijn zuster Gesiena en zijn zwager Adolf Hij vond dat Willem een professionele opleiding in de van Kleffens wonen. Hier begint hij met de partituur muziek zou moeten volgen." van zijn opera William Ratcliff onder allesbehalve In september 1888 ging Willem Mengelberg naar het rooskleurige omstandigheden, maar zijn jeugdjaren conservatorium te Keulen, na vier jaar sloot hij zijn hebben hem geleerd om aan te pakken en niet bij de studie met de grootste lof af. Het artistieke milieu, de pakken neer te zitten. Hij besluit om te solliciteren als zingende moeder en de piano waren bepalend geweest er bij de Nederlandsche Opera te Amsterdam - o.l.v. voor de richting die zijn leven kreeg. Cornelis van der Linden - een plaats vrij komt bij de Joop Stam vervolgt in zijn boek: "In de loop van 1890 tweede violen. Van der Linden kent Dopper door de keert Cornelis terug en vestigt zich in Sappemeer als opvoering van Doppers opera Het blinde meisje van Castel-Cuillé. Hij besluit Dopper te contracteren want dan beschikt hij niet alleen over een violist, maar ook over iemand die piano speelt en zich in de loop der jaren zou kunnen ontwikkelen tot een hulpdirigent. Anderzijds krijgt Dopper de gelegenheid ervaring op te doen als repetitor en dirigent binnen de door hem zo geliefde operawereld. Hotel Dopper, Cornelis' geboortehuis Over zijn ervaringen met de Nederlandsche Opera, aan Mengelberg over. In een soort sollicitatiebrief over zijn ontmoeting met Sophie Zimmerman - de schrijft Dopper: "Overbodig is het te zeggen, dat het zuster van Louis, de toekomstige concertmeester van mijn doel is, om in uw geest met u samen te werken". het Concertgebouworkest - en zijn tournee door de Dit 'boerenslimmigheidje' wordt door Mengelberg Verenigde Staten, Canada en Mexico als tweede dirigent onderstreept, maar Mengelberg neemt pas op de van een rondreizend operagezelschap "The Henry bestuursvergadering van 9 juli 1908 zijn beslissing. Savage Opera Company" in de seizoenen 1906-1907 en Dopper wordt per 1 september 1908 aangesteld als 1907-1908 zal ik in een volgend artikel schrijven. onderdirecteur tegen een salaris van f. 1.200,-- per jaar. Mengelberg toucheerde zelf in die tijd een salaris van f. Belangrijk nu is te schrijven over zijn aandringen 20.000,-- per jaar. De bescheiden Dopper is de antipode om Willem Mengelberg te ontmoeten en hem zijn van de autocraat Mengelberg. Zijn enigszins houterige Rembrandt-symfonie voor te spelen. Mengelberg is bewegingen zijn niet te vergelijken met de majestueuze danig onder de indruk en zegt Dopper toe het werk gebaren van zijn baas en dat komt in het salaris tot in het seizoen 1904/05 te zullen uitvoeren. Tegen het uitdrukking. einde van het seizoen heeft Dopper, die geboren is in een streek waar een `joa' en 'ja' is, nog niets van In de chronologie van de jaartallen blijkt in de Kroniek Mengelberg vernomen. Hij schrijft hem daarom op 9 van het Concertgebouw dat Mengelberg in het jaar april 1904 een brief waarin hij Mengelberg aan zijn 1910 - het jaar dat hij in de Zwitserse alpen een stuk belofte herinnert. Een jaar later heeft Dopper nog niets grond koopt - het zich permitteert om maar 7 keer het vernomen en hij schrijft op 20 maart 1906 weer een Concertgebouworkest te leiden terwijl Dopper 12 keer brief die tot gevolg heeft dat Mengelberg op 24 mei voor het orkest staat. 1906 het werk ten gehore brengt; waarbij Dopper niet aanwezig is. De symfonie maakt zoveel indruk op het Dopper is voor Mengelberg de ideale tweede man, ze publiek dat Mengelberg het volgende seizoen op 30 mei schelen amper een jaar in leeftijd. Ook hierbij is het 1907 - Dopper was net terug van zijn eerder genoemde Evangelie van Johannes toepasselijk waar hij in het tournee - de symfonie herhaalt. Kennelijk is Dopper zelfde hoofdstuk Jezus over Nathanaël laat zeggen: bij deze uitvoering wel aanwezig want tijdens Doppers "Dat is nu een echte Israëliet, een mens zonder bedrog". tweede tournee door de Verenigde Staten schrijft hij op Mengelberg toont zijn erkentelijkheid door regelmatig 6 november 1907 in een brief aan Mengelberg: "Zult Doppers composities ten doop te houden - zelfs in u niet vergeten mijn Rembrandt-symfonie een goede Amerika - en hem voor bezoeken aan de Chasa uit te uitvoering te geven? En zult u de trompet en trombone nodigen. in het laatste deel unisono laten spelen?" Voor de 'Ontwikkeling van Amsterdam tot muziekstad' Volkomen onverwacht, misschien door de is Cornelis Dopper van groot belang geweest en de stad aanmerkingen, krijgt Dopper van Mengelberg de dankt hem daarvoor met een zilveren - Mengelberg had gelegenheid de Rembrandt-symfonie op 17 mei 1908 zelf reeds een gouden - eremedaille. Tenslotte wordt in de in het Concertgebouw te komen dirigeren. zestiger jaren een kade - geen straat, hij is tenslotte een `knoaler' - naar hem vernoemd, een eer die Mengelberg Per 1 september 1908 neemt de tweede dirigent van nog steeds is onthouden. Cornelis Dopper wordt op het Concertgebouworkest Martin S. Heuckeroth ontslag. 20 september 1939 op Zorgvlied aan de Amsteldijk Het bestuur besluit een nieuwe tweede dirigent aan begraven, zijn graf is onder meer afgedekt met een te stellen en heeft daarvoor de volgende kandidaten krans van Willem Mengelberg: 'Aan mijn onvergetelijke op het oog: Anton B.H. Verhey, Jan Kwast, Jan van collega'. Gilse en Cornelis Dopper, maar men laat de beslissing Johan Krediet Enkele gedachten bij Mahlers Derde MAHLER, SCHOPENHAUER

De redactie heeft mij gevraagd om iets van de natuur. De verwantschap met 'de wil' van te schrijven over de Derde symfonie Schopenhauer is hier evident: bij Schopenhauer wordt van Mahler, onlangs door het Koninklijk het bestaan beheerst door een universele wil tot Concertgebouworkest onder Mariss Jansons leven die zich in alles manifesteert, van de 'levenloze' natuur van mineralen tot en met de in zijn ogen meest uitgevoerd, en waarover ik in januari in complexe levensvorm: de mens. Met die levenswil als Duivendrecht een lezing gegeven heb. Omdat onderliggende kracht raken volgens Schopenhauer ik erg geboeid ben door het 'evolutionaire al die manifestaties met elkaar in strijd, waarmee hij vooruitwijst op Darwins 'struggle for life'. Deze karakter' van deze symfonie, wil ik hierover strijd brengt lijden voort, waardoor ook het menselijk graag enkele gedachten met u delen. Voor bestaan geheel wordt bepaald. kritiek, aanvullingen en andere reacties houd ik Aan deze 'wil' valt moeilijk te ontkomen, omdat deze mij van harte aanbevolen. kracht volgens Schopenhauer aan het begin van alles staat en als het ware aan de tijd vooraf gaat. Het is In het Concertgebouw hoorde ik eens naast mij een mogelijk om dit idee terug te horen aan het begin gesprek over 'Die Schopfung van Haydn, waarbij van de Derde symfonie. De openings'fanfare' is dan iemand zich afvroeg of in de negentiende eeuw de de wil, terwijl de tijd pas even later inzet bij het begin evolutietheorie van Darwin ook ergens in muziek van de eerste mars. De mars, in vele vormen in al zijn was terug te vinden. Ik wilde me niet in het gesprek symfonieën aanwezig, lijkt bij Mahler inderdaad bij mengen, maar dacht onmiddellijk aan de Derde uitstek de muzikale verbeeldingsvorm van de tijd. symfonie van Mahler. Want deze symfonie zou je bij uitstek als een evolutiesymfonie kunnen opvatten. Schopenhauer stelde zich de vraag of de mens een 20 uitweg kan vinden uit zijn onderworpenheid aan de Hoewel Mahler waarschijnlijk wel met Darwin universele wil. Hij zoekt die uitweg in de ontkenning van bekend was en zeker met andere aanzetten tot deze wil, door middel van ascese en door middel van 'evolutietheorieën' — hij was goed op de hoogte van de zelfopoffering en medelijden. Hoewel atheïst, herkende wetenschappelijke ontwikkelingen in de negentiende hij deze levenshoudingen in het Boeddhisme en in het eeuw — moeten we de theoretische achtergrond Christendom. voor de Derde symfonie vooral bij de filosofen Arthur Schopenhauer en Friedrich Nietzsche zoeken. Van Nietzsche nam veel van Schopenhauer over, maar ging laatstgenoemde neemt Mahler expliciet een fragment in tegen de nogal pessimistische en ascetische inslag uit 'Also sprach Zarathustra' in zijn symfonie op, maar van Schopenhauers filosofie. Niet het lijden, maar de de invloed van Schopenhauer is minstens zo duidelijk vreugde van het leven stond voor Nietzsche centraal. aanwijsbaar. Van medelijden en zelfopoffering wilde Nietzsche niets weten, vandaar dat hij zich ook volstrekt niet Schopenhauer overleed in 1860, het jaar waarin Mahler kon vinden in Wagners Parsifal waarin dit medelijden geboren werd. De beide delen van zijn hoofdwerk, centraal staat. 'Die Welt als Wille und Vorstellung' verschenen in respectievelijk 1819 en 1844. Dat was ruim voor het Hoewel Mahler in het vierde deel van zijn symfonie een verschijnen van Darwins 'On the Origin of Species' in tekst van Nietzsche gebruikt, is het de vraag of wat we 1859. In het werk van Schopenhauer komen we veel horen in het laatste deel niet dichter bij het denken tegen van wat we later ook bij Darwin terugvinden. van Schopenhauer staat dan bij dat van Nietzsche. Schopenhauer bestudeerde de evolutietheorieën Alleen het stralende slot brengt de sfeer van Nietzsches van een van de voorlopers van Darwin, de Franse 'frohliche Wissenschaft' weer heel dichtbij. Overigens zooloog Jean-Baptiste de Lamarck (1744 -1829) en zou Mahler al gauw enige afstand van het denken van verwerkte diens bevindingen in zijn filosofie. Lamarck Nietzsche nemen, die hij meer bewonderde om zijn was overtuigd van het samenvallen van 'evolutie' taal en creativiteit dan om zijn filosofische ideeën. en 'perfectionering' en sprak over 'de ladder van Hoewel Mahler de bijschriften die hij aanvankelijk de natuur': evolutie verloopt lineair en doelgericht. boven de delen plaatste later heeft geschrapt, geven Volgens Lamarck wil elk organisme zelf veranderen en deze ons toch inzicht in de opzet van de symfonie. Het beschikt het over creatieve kracht; dit in tegenstelling bijschrift bij het laatste deel, 'Was mir die Liebe erzahlt', tot het passieve wezen in de darwinistische doet ons deze muziek eerder in verband brengen evolutietheorie dat overgeleverd is aan de willekeur met Schopenhauers medelijden dan met Nietzsche's EN EVOLUTIE vreugde. Veelzeggend is het dat Mahler in dit deel onder meer citeert uit Tristan und Isolde, een werk dat hem zeer dierbaar was en dat hij vaak gedirigeerd heeft. De invloed van het denken van Schopenhauer op Wagner is juist in Tristan und Isolde sterk aanwezig. Die invloed vinden we ook terug in gedichten van Mathilde Wesendonck, waarvan Wagner er enkele op muziek zette als voorstudies voor Tristan und Isolde. In het lied 'Im Treibhaus is er sprake van het lijden in de zin van Schopenhauer, als gevolg van de wil tot leven die nooit geheel bevredigd kan worden. Bijzonder in dit gedicht is (en geheel in de lijn van Schopenhauer) dat dit lijden, waarvan we geneigd zijn om het vooral als een menselijk lijden te zien, door die mens gedeeld wordt met de natuur: Arthur Schopenhauer

Wohl, ich well3 es, arme Pflanze; paukenslagen van de laatste maten toe. Zo is alles in Ein Geschicke teilen wir, deze symfonie onderling verweven, mens en natuur, Ob umstrahlt von Licht und Glanze, goed en kwaad, pijn en vreugde, lijden en verlossing. Unsre Heimat ist nicht hier! Naast de invloed van het denken van Schopenhauer Deze verwevenheid van mens en natuur ging bij en Nietzsche, is er ook de invloed van de wereld van Schopenhauer volgens een anekdote zo ver, dat hij zijn Des Knaben Wunderhorn. In de partituur schreef hond, als deze iets deed wat niet mocht, terechtwees Mahler bij het begin van het laatste deel twee regels door hem 'mens' te noemen. Hij was een van de eerste uit een Wunderhorn-lied: "Vater sieh an die Wunden denkers die zich fel keerde tegen vivisectie. Diezelfde mein! Kein Wesen lass verloren sein!" Vanuit dit verwevenheid van natuur en mens vinden we terug in motto kunnen we het laatste deel opvatten als een de Derde symfonie van Mahler. Zowel de mens als de nigoen, een gebed zonder woorden, zoals dat in het rest van de natuur zijn onderhevig aan de ervaring van chassidische jodendom bekend was. Daar is het een het lijden. Op het eerste gehoor lijkt het alsof de mens voertuig van geloof, een weg tot aanbidding van de pas in het vierde deel verschijnt, maar hij is er ook al in Schepper. Rabbi Nachnnan van Bratzlaw zei tegen zijn het derde deel, als bespeler van de posthoorn, midden chassidim: "Kom, ik zal jullie een nieuwe manier leren in het deel over de dieren. De symfonie verloopt in om je te hechten aan de Schepper. Niet door taal, maar een bepaald opzicht volgens een lineair proces, van door het lied. Als we samen zingen, zal de hemel ons de dode natuur via de planten, dieren, mensen en verstaan." In die geest lijkt Mahlers Derde te eindigen, engelen naar de goddelijke liefde, maar er gaat ook een door alle strijd en pijn heen. Sommigen hadden zich cyclische vorm schuil in deze muziek. lets van de liefde misschien een ingetogener slot gewenst, zoals in de van het laatste deel vinden we ook al in het eerste Negende symfonie, maar juist doordat de pijn van deel (bijvoorbeeld in de derde trombonesolo, als de het bestaan in alle delen van de symfonie voelbaar lijn van de melodie onverwacht naar boven gaat: een blijft, zijn in mijn beleving de laatste maten geheel aangrijpend teder moment in dat overigens zo heftige geloofwaardig. deel). Omgekeerd blijft de strijd uit het eerste deel tot Wim Brouwer in het laatste deel hoorbaar: nooit is er sprake van een bestaan zonder strijd. Mahlers Derde is geen pastorale, geen schildering van Arcadia: het bloemenstuk wordt Geraadpleegde bronnen: verstoord door een wervelende wind, en bij de Fischer, Jens Malte: 'Der fremde Vertraute', Uitg. Zsolnay 2003 dieren loopt het uiteindelijk flink uit de hand. Ook de Nikkels, Eveline: Gustav Mahler, een leven in tien symfonieën, kiemcel van twee noten, waarmee de schepping na de Uitg.: Briljant Classics 2003, (nog?)verkrijgbaar bij Het Kruidvat openingsfanfare vanuit de stilte begint, keert steeds Haenchen, Hartmut: Mahler, Wenen - Amsterdam: 'Fiktieve weer terug, onder meer nadrukkelijk in het vierde Briefe', Uitg.: Stichting Ned. Philharmonisch Orkest (1999) deel over de mens. Zoals elk embryo min of meer alle Rohde, Klaus: 'Arthur Schopenhauer, Vorgënger Darwins?', stadia van de evolutie doorloopt, vanaf het moment artikel geplaatst op: http://knol.google.com van de eerste celdeling (motief van twee noten!), blijft Starr, Jason (productie en regie): 'What The Universe Tells Me - dit oerbegin in de hele symfonie aanwezig, tot in de A Film About Mahler's Third Symphony' Uitg.:VAI DVD 4267

Amsterdam ontwikkelt zich tot muziekstad: 1750 - 1775 MOZART IN AMSTERDAM

In deze periode kreeg de historieschrijver Jan Wagenaar (1709-1773) opdracht van het

gemeentebestuur van Amsterdam de geschiedenis van de stad te beschrijven. Aan dit magnum

opus, bestaande uit dertien delen, besteedde hij zes jaar, van 1762 tot 1768, en hij noemde

het werk: Amsterdam in zyne Opkomst, Aanwas, Geschiedenissen, Voorregten, Koophandel,

Gebouwen, Kerkenstaat, Schooien, Schutterye, Gilden en Regeeringe.

Over de ontwikkeling van Amsterdam tot muziekstad Mozart-kinderen te groot en te duur zijn geweest. De schreef hij niet. Amsterdam bezat namelijk geen eigen toneelinrichting bood buitengewoon veel mogelijkheden orkest of kapel, anders dan Den Haag waar prins Willem voor toneelschrijvers en toneelspelers, maar niet V en zijn muzikale zuster Caroline verbleven en er een voor het solistisch optreden van muzikanten op een hofkapel op na hielden, bestaande uit tien en soms wel klavecimbel. veertien muzikanten. Ondanks dat het hof zich niet altijd In 1772 brandde de Schouwburg tot de grond toe met zoveel liefde voor de muziek van zijn taken heeft af ten koste van 18 mensenlevens. Voor herbouw gekweten als de hoven in Versailles, Wenen, Berlijn, van de schouwburg werd een geschikte locatie op München, Londen of zelfs Mannheim, was het toch een het Leidseplein gevonden. Vanwege de kosten werd bezit dat Amsterdam miste. het gebouw van hout opgetrokken en reeds in 1774 geopend en werd weldra in de volksmond de "Houten Amsterdam beschikte in de periode 1750 tot 1775 wel kast" genoemd. De 'Kast' beschikte ook weer over een over een schouwburgorkest, bestaande uit 15 tot 20 eigen orkest van ongeveer 15 instrumentalisten o.l.v. muzikanten, dat voor het opgaan van het doek en in Bartholomeus Ruloffs die in 1791 ook dirigent werd van 22 de pauzes wat muziek ten gehore bracht en balletten het orkest van Felix Meritis. begeleidde. Ook bestonden er "Collegia Musica", bestaande uit De 'Stadsschouwburg' aan de Keizersgracht tussen de leden van de gegoede stand die over en weer bij elkaar Beren- en de Runstraat, waar nu op nr. 384 het Blakes huisconcerten verzorgden. Tijdens het concerteren werd Hotel staat, zou voor de klavecimbelconcerten van de wel eens te vaak het glas geheven waardoor de strijkers van mening verschilden over hun streken en de blazers moeite kregen met hun embouchure. Het optreden van reizende muzikanten, op weg naar Londen of Versailles, vond hoofdzakelijk plaats in de salons van de statige huizen aan de grachten. De van Duitse ouders afkomstige fluitist Joan Frederik Gronemann (1708-1781) verzorgde naast de huisconcerten ook een openbaar concert, net even buiten het rechtsgebied van Amsterdam, op de Overtoom in de gemeente Nieuwer-Amstel. Op 13 juli 1751 adverteerde hij in de Annsterdamsche Courant: "Joan Frederik Gronemann zal morgen wederom Vocael en Instrumentael Concert geven in de Vauxhall op de Weg van den Overtoom, zullende beginnen ten half vyf uuren, ook zullen zig verscheide Virtuosen laten horen, en zal driemaal in de week, 's Maendags, Woensdags en Saturdags daer mede continueeren: ook zal voor een premie van f. 25,--, een Mast beklommen worden, en kunnen die geene die daer toe bekwaem zyn zig by hem adresseeren". Onder het hoofdstuk attracties valt ook het optreden dat als volgt werd aangekondigd in de Amsterdannsche Courant van 28 september 1758: "Geduurende de kermis, zal t'Amst. ten huize van Anthony Bergmeyer, Castelyn in Blauw Jan, te zien zyn overheerlyk Konst- kabinet, benevens 2 nieuw geinventeerde Mechanische -•■• • EI,71,VeS ft

a _ „ tun7rhen Iii

Figu uren, verbeeldende een herder en herderin, welke directie van de in Duitsland geboren Johann Julius op natuurlyke wys op de Fluit-Traversiere speelen, Primo Hummel (1728-1798) die zich in 1753 te Amsterdam 23 en Secondo, wiens weerga nooit meer te zien is". Ter op de Vijgendam als muziekuitgever had gevestigd. herinnering aan de menagerie "Blauw Jan", die gevestigd Het tweede concert op 26 februari en het derde op 16 was aan de Kloveniersburgwal in de omgeving van de april werden door Leopold zelf georganiseerd omdat Doelenzaal, is in 1994 een bronzen beeldengroep van Hummel de helft van de recettes verlangde en dat was hagedissen in het Kleine-Gartnnanplantsoen geplaatst. vader te gortig. Hij schreef daarover op 16 mei 1766 aan De stadsorganisten en -beiaardiers die in dienst Lorenz Hagenauer, zijn huisbaas in Salzburg: "Sie sind waren van de stad Amsterdam en door haar werden verwundert uber diesen meiner Caracter sonst ganz betaald, waren verplicht minstens eenmaal per week und gar nicht ahnlichen Vortrag! Nicht wahr? Allein, een orgelconcert te geven en dagelijks het carillon te denken sie doch, ich komme schnurgerad aus Holland! bespelen. Charles Burney, een Engelse musicoloog, die Mann nimnnt von jedem Lande etwas nnit: und in Holland in 1772 Amsterdam bezocht schrijft over de openbare lernet man nichts bessers, als eigennutzig zu seyn". muziekuitvoeringen in Amsterdam: "The jingling of the bells and ducats". Leopold Mozart was een goede vader voor zijn kinderen, maar ook een gewiekste exploitant van hun bijzondere Voor het geven van openbare concerten had Amsterdam muzikale gaven. De concerten die hij voor eigen rekening zo'n 250 jaar geleden dan ook weinig accommodatie wilde geven adverteerde hij de 21e januari 1766 in de van enig niveau te bieden. Dat ondervonden Leopold Annsterdamsche Courant. Hij schrijft: "De Heer Mozart, Mozart, zijn vrouw Anna Maria Pertl en hun twee Muziekmeester van den Prins Bisschop van Salzburg, kinderen, Nannerl en Wolfgang, toen zij in 1766 zal de eer zal hebben op Vrijdag 29 Januari een Groot Amsterdam bezochten. Ter dekking van de reis- en Concert te geven in de Zael van De Manége, in hetwelk verblijfkosten organiseerde vader Leopold drie zyn zoon, 8 Jaeren en 11 Maenden oud, benevens zyn concerten waarvoor hij - terwijl hij gewend was in Dogter, oud 14 Jaeren, Concerten op het Clavecimbael andere hoofdsteden aan hoven ontvangen te worden zullen executeren. Alle de Ouvertures zullen zyn van - genoegen moest nemen met "De Muziekzaal boven de Compositie van dien jonge Componist, die nooyt de Manége" aan het einde van de Leidsegracht, een zijn weerga gevonden hebbende, de goedkeuring van zaal die voornamelijk werd gebruikt voor balletlessen den Hoven van Weenen, Versailles en Londen heeft en andere doeleinden dan muziek. Opmerkelijk is dat weggedragen. De Liefhebbers kunnen na hun plaisier de maandagavonden steeds voor muziekuitvoeringen hem Muziek voorleggen, hij zal het zelve voor de vuyst waren gereserveerd. speelen". In de advertentie voor het tweede en derde Het eerste concert op 29 januari werd gegeven onder concert voegde hij toe: "De entree Biljetten worden uytgegeeven bij de Heer Mozart, Logeerende in hotel De Gouden Leeuw." De opgave van Wolfgangs leeftijd in de advertenties is niet juist, uit reclameoverwegingen trok Leopold er namelijk een jaartje van af, maar dit zij hem vergeven. Uit tijdverdrijf en omdat zijn vader er brood in zag componeerde Wolfgang in het hotel zijn 7 variaties KV 25 voor klavecimbel op het Wilhelmus van Nassau. Met een goed gevulde beurs en overladen met kostbare geschenken vertrok Leopold met zijn gezin na het laatste concert om via Utrecht, Antwerpen, Brussel, Parijs, Lyon en Genève uiteindelijk op 29 november 1766 in Salzburg te arriveren. Ze waren ruim drie jaar onderweg geweest. Afbeelding van de Doelenzaal door Jacobus Buys: 'Feestmaaltijd ter gelegenheid van de alliantie met Frankrijk op 27 januari 1786'

Locatelli's salonconcerten Helaas was de Italiaanse componist en violist Pietro en de uit 72 zang- en speelaria's bestaande bundel 'De Antonio Locatelli op 30 maart 1764, bijna twee jaar musikaale lente-, somer-, herfst- en wintertijdverdrijf voor het bezoek van Leopold, overleden. Locatelli achter. woonde al vanaf 1720 in Amsterdam en woonde bij zijn overlijden op de Prinsengracht. Hij gaf salonconcerten, Jacob Potholt: Amsterdams wonderkind muzieklessen en leidde een "College Musicum". Ook had Amsterdam had ook haar eigen wonderkind, maar hij zich bekwaamd in het goedkoop drukken en uitgeven helaas geen vader met pr-kwaliteiten zoals Wolfgang van muziek. Ongetwijfeld zouden de heren elkaar Amadeus Mozart die had. Zijn naam was Jacob Potholt hebben ontmoet. die in 1726 werd geboren en in 1780 overleed. Jacob werd na uitvoerig proefspel op twaalfjarige leeftijd 24 Leopold Mozarts verblijf met zijn kinderen in Amsterdam aangesteld als organist van de Westerkerk en als is van te korte duur geweest, het was slechts een klokkenist van het stadhuis op de Dam en in 1760 oponthoud i.v.m. een zakenreis naar Haarlem waar de als organist van de Oude Kerk. Uit zijn benoeming drukkerij Enschedé bezig was een Nederlandse uitgave op jeugdige leeftijd blijkt dat hij bijzonder begaafd van zijn "Violin Schule" te drukken. Onwillekeurig zou moet zijn geweest. Charles Burney die Amsterdam hij dan geattendeerd zijn geweest op de Doelenzaal bezocht om materiaal te verzamelen voor zijn gelegen op de eerste etage van de Kloveniersdoelen aan de Nieuwe Doelenstraat waar thans het huidige -c . Doelenhotel staat. De Doelenzaal heeft als concertzaal een oudere traditie dan de Manége en werd ook voor andere doeleinden gebruikt zoals verkopingen, veilingen

en demonstraties. :- itre..4,6,-

Oude Doelen _ t 'unziowt Een andere locatie om te musiceren was in "De Oude e Doelen" gelegen aan de Pijpenmarkt, tussen Paleisstraat en St. Luciënsteeg. Hier werd openbaar muziek gemaakt door de uit Duitsland afkomstige Johann Meder (1729- 0. -,,•11.k-romtuld si.d_lh..2 Ot,

1800), de Italiaanse violist Ignazio Rainnondi (1737-1813) , en de Belgische/Franse fluitist Antonio Mahault (1729?- Ptirr,1 1785). 1:1=-1:11EN Zij organiseerden tussen 1762 en 1780 zogenaamde A,, , mi. A .4 1". 'Intekenconcerten' - tegenwoordig spreken we over abonnementsconcerten - en traden op als solist, duo of trio. Voor Mahault brachten deze concerten niet voldoende op, of zijn uitgaven waren te hoog. Hij moest na 1780 Nederland verlaten om zijn schuldeisers te ontlopen, maar hij liet wel symfonieën, trio's voor drie fluiten, twee bundels met duetten voor twee fluiten, drie boeken met sonaten voor fluit, een bundel met Nieuwe Maendelyks musikaels tydverdryf; Bestaende in nieuwe Hollandsche Hollandsche Canzonettes of Zangliederen (1751-1752) canzonetten of zang-liederen, gecomponeerd door Antoine Mahaut, en in digtmaat d. K. Elzevier. Amst., A. Olofsen, (1751-52). boek over muziekgeschiedenis schrijft over Jacob: Bronnen: "Niettegenstaande zijn blindheid speelt hij met grote • Ons Amsterdam, maandblad vaardigheid en gevoelvolle voordracht". Ondanks • Muziekleven in Nederland in de 17e en 18e eeuw, DJ. zijn visuele handicap verschenen er van hem twaalf Balfoort symphonieën voor hoorn, viool, violoncel, alt en • Een muziek geschiedenis der Nederlanden, Louis Peter contrabas, 12 Airs et Menuets pour le clavecin, violon Grijp et flfite, avec une basse continue en muziek bij de 150 • Mozart, volledig overzicht van zijn leven en muziek, H.C. Psalmen en Lofzangen. Robbins London • Geschiedenis van Amsterdam 1650-1813, SUN Jan Wagenaar concludeerde reeds zo'n vijf jaar voor zijn • Van wieldraaiers tot fluitenmakers s.a.c. Dudok van Heel dood: "Niet van elke tegenslag kun je zeggen dat het een • Amsterdamse Muziekuitgeverijen van Paul van Reilen straf is en elke zegen is geen beloning". Dit geldt zeker • Componisten in Amsterdam 1580-1980, Leo Samama voor Jacob Potholt, maar ook voor Amsterdam in haar • Mozart en Amsterdam, Jo Elsendoorn ontwikkeling tot muziekstad. • Felix Meritis Cultureel Middelpunt, Ton Koot Johan Krediet • Het XYZ van Amsterdam

• CAC 16 • 11. Stand ein Birkenbaulk: 11. Bo lioJr13 6epega croaaa. Andantino.

1.Standein Bir-ken - ha.um ani gril-nen Rai ne, stand so ein-sam dort, so ganz al - lei - ne.

1. BO 110 -dl 6e - pe - aa CTO - Bo no - ByA - - Ba - CTO - 31 - na.

~ffil /11 IEP _1~ .1~ •1~ .1~ l~ ~N MI ~Er ------1~1~ I ál~.~ ~ .~ .~~ .0~ MOMuw - MOT _WK ~Mi .111M I.% w.~I~11~11~I•1~ ".1 IMIr ~IE& • IMIM■111O11/~~51~~..MIW .~ •WE. .~ arwareisw9 Hor ■~1~, "IK 211111~.~r.a•d111 ■I1M~I~ Ie E .0* kaZILMW11:N1~11~1~1~~~1111" • lid~~111iff e Mird• Cff..~~11ffilr M/MW'RMIK..~ ~" ~~1ff Mffir JIMM .~ »IIMPIMMIT 1/~~111 ZI~ 1.=

25 Ach ja, ja, so ganz al - lei - ne; ach • ja, ja, so ganz al - lei - ne. aro - - nu, J110 - CTO - Ii - na, ,7110 - - Juo CTO - H -

—ormpour ort.~inowirwrkwam' • "ffiumr. ~,~es, ~amea,war

MOM KMwml~moi ,•"1"— ie " /Wi:~~~ . ~11 ~Mi« AINE.~1 ~EO:~ '1111MEINMIIPM1•1

2. 2. Niemand ging, sich unter ihm zu strecken, Hercomy 6epeay saaomanr, Niemand sanitt von ihm sich einen Stecken. Hercomy anpany aankanaTir, I: Ach ja, ja, sich einen Stecken. laroJra, aro.= aaukunama.:1 3. 3 Ei, so will ich auf das Feld denn gehen, llorray a B% artes, noryaaro, Will mal nach dem Birkenbaume sehen. Btrtyro 6epeay aarro]staro, 1:Ach ja, ja, dem Baume sehen. :I laroaw, Jrroarr aaaomaro.:I 4. 4. Lass' di-ei Zweigelein von ihm mir schenken, ertHty H 6epeam Tpu npyToluca, MacW drei Pfeifchen draus zum Angedenken. Cykaaro na% MOM JE Tpu rvroluca, I:Ach ja, ja, zum Angedenken. :I 1,a10.7111, J110HH Tpri ryArriaa.:1 5. 5. Aus 'nem vierten mach' ich eine Fiedel, IlerBepTyro 6aaaaalirry, Spiel' der Bettelmann drauf seine CTapomy Arhay na aa6aBity, I: Ach ja, ja, drauf seine Lieden :1 Maur, J110/111 Ha sa6aBay. :I

Uit ruimtegebrek sneuvelde de afbeelding van 'Stand ein Birkenbaum' bij het artikel van Ab van Kapel in het vorig nummer van MezT. Op verzoek van Ab plaatsen wij dit stukje bladmuziek alsnog dat Tsjaikovski inspireerde bij de creatie van zijn Vierse symfonie. Hij laat daar variaties horen op dit Russische lied Het berkenboompje (Berjozka).

MENGELBERG

eclame wordt omschreven als een vorm van Rcommunicatie met het doel potentiële klanten informatie te geven over producten en diensten.

Veel reclame is ook bedoeld om de consumptie aan

te wakkeren door het creëren en versterken van een

merkimago en getrouwheid aan een merk. Het is

ook het promoten van een product, dienst, bedrijf of

idee door middel van een aanbeveling van iemand

die ter zake kundig of beroemd is.

Enkele krantenknipsels uit het archief van Cor Vinke

tonen aan hoe Willem Mengelberg, wij nemen aan

niet onbezoldigd, zich daarvoor beschikbaar stelde.

26 HET oolipe Dat klinkt goed!

Groots assortiment, helder advies, designbrillen, sportbrillen, zonnebrillen, lenzen Bij Sijbrants & van Olst.

vvvvvv.designbril.n1

=dat nl lat -t 2011

eken orkesiowlinne. stesta Irltok-

Zerf.ise.." á

f19.rtiel.. "

erk.a9Z"Zde:n.i dr r 9*. d_ ~I Mon Dr. ,„4„, St. Za. la da,. in "t • ho "oort,ki d. pm. '"... c‹, ~ron...*d v ""Mvore,

Sijbrants & van Olst speciaaloptiek

Dorpsstraal 29 Marktplein 21 °takt-kerk a/d Ainstel Uitboom 020 406 60 112 0297 54 07 77

Ook Sijbrants & Van 0/st profiteert van Mengelbergs roem .1.1.0500,vrigirs 'r33913:10es2 jo f 2 9100". ooto0 .1.-Iá430

140• 2 .1041001 alugt.y":4114%'01. 4,,..1i a itty »sou atooda-nru. :ttro Otiefil N30 • Ir MOVUO3SIVald !rMgrosli,,e1el: g, be 1011114 njer+44•14 ailia l`tell 1,100H

LZ

ICV **/ ir" eilir fVP-Pa9.4•30"7 AU" 1114pa40 1"Iwirliokr 21g

441~ Aan de firma VAN PRAA6 d, BIET, oc I OBER 191 t AM STERDAM.

M.

en en de verklaart pranO's van o gaarne, l

28

h en • elbe

*De Philip. Otoeffeffipétrabrkken *teaden aan den Hilverwonwhen Draadloozen Omroep twee 00 M. booge radio-torens ter beschik- king, die de uitzending dermete sullen vennerken, dat een ieder zal komen genieten van de &eed,' vetgebreehte, muziek, _ Met het Concertgebouw is "e'ea" overeenkom« gesloten ea de Mellgelberg-Calleertell elke,, Donderdag uit te eenden: De toren. zullen Magen. ook ant In Uw woning, mits gij er dabt* voor zorgt, trsdig in het beek te Itea oen oadvansteuetrtel voor- 1-Pea4 Philip« Radialen:men-dia di mrld, krachtig wei,SitiVere indIen ,CrtOlkal.j. Donderdag 8 lannarl. 8 one %ening ven het verwerkte station te Hilvertutn4 8.15 uur Uitzending bommel

g 4C;nk• l.f‘DA He ••••

Wat 'n goed idee!

Iemand het lidmaatschap

van de Willem Mengelberg Vereniging cadeau doen

SLECHTS é' 15,-

(Bestel een voucher bij het secretariaat!)

(Deze gegevens mailen naar winv(jp1anet.n1 of deze coupon sturen naar het secretariaat van de Willem Mengelberg Vereniging, Mozartkade 14, 1077 DJ A:mien-kun) Willem Mengelberg Vereniging

1, Hierbij deel ik u mede de heer/mevrouw Gefeliciteerd! adresgegevens:

Cl bent 'Cadtandicr van de Willem Mengelberg Vereniging. Gedurende een jaar ontvangt u gratis het kwartaaltijdschrift Mengelberg en zijn Tijd'. U wordt tevens uitgenodigd voor de jaarlijkse Mengelberg-dag en andere samenkomsten van de vereniging. Na dit jaar kunt u uw lidmaatschap zelf verlengen aan te melden voor een Cadeaulidmaatschap (gegevens daarover vindt u in ons kwartaaltijdschrift). van de Willem Mengelberg Vereniging. Dit cadeaulidmaatschap wordt u aangeboden door: Ik heb daartoe 12,50 oveigemaakt op girorekening 1552302 t.n.v. de W'illetri Mengelberg Vereniging Naam:

Handtekening: 1 u 2 J @ ci 1 a2u a in Lua 11! M • M M M