Prace kliniczne i kazuistyczne

Parasitic – emerging problem Pasożytnicze nicienie – nowy problem in bird (Theraphosidae) breeding w hodowli ptaszników (Theraphosidae) Skomorucha Ł.1, Skarżyńska Z.2, Ostoja and Ostoja Salvet Surgeries in Warsaw1, Veterinary Surgery in Jelenia Gora2 Łukasz Skomorucha1, Zofia Skarżyńska2

This article aims at the presentation of health prob- z Przychodni Weterynaryjnej Salvet i Ostoja Salvet w Warszawie1 oraz Całodobowego lem of the intervertebrate pets. Theraphosid spiders Pogotowia Weterynaryjnego 4 Łapy w Jeleniej Górze2 (Theraphosidae), are the largest family of all known spiders. Their size, charismatic appearance, longevity czyli , oraz „wyższe” – kilku gatunków z rodziny pogońcowatych and – in many species – contrasting coloration, makes . Chociaż Araneomor- (Lycosidae), m.in. tarantuli włoskiej (Lyco- them very interesting pets. Although theraphosids are phae grupuje zdecydowaną większość spo- sa ) i tarantuli ukraińskiej (L. sin- one of the most popular captive held invertebrates, śród współcześnie żyjących pająków (około goriensis). Bardzo często przesadnie demo- professional knowledge about their health problems 93 rodzin, 3400 rodzajów i 37 000 gatun- nizowana jest siła jadu ptaszników. W rze- still remains rather poor. One of the emerging diffi- ków), to do Mygalomorphae należą naj- czywistości porównując toksyczność jadu culties in these spiders breeding are infestations with powszechniej hodowane pająki – ptaszni- Theraphosidae i niektórych pająków „wyż- oral nematodes belonging to the family Panagrolaim- ki (Theraphosidae). Rodzina ta obejmuje szych” (czarnych wdów z rodzaju Latro- idae. The disease is inevitably fatal and till today – 10 podrodzin, 128 rodzajów i 962 gatun- dectus, pustelników Loxosceles spp. czy incurable. In this article known facts about nema- ki (stan na koniec marca 2015 r.; 2), jednak wałęsaków Phoneutria spp.), okazują się todes infestation of spiders, theraphosids in particu- wciąż odkrywane i opisywane są kolejne one praktycznie niegroźne. W większości lar, were summarized and presented. gatunki (3, 4, 5, 6, 7, 8, 9), a nawet rodzaje przypadków zarejestrowanych ukąszeń lu- (10). Theraphosidae jest więc najliczniej- dzi (enwenomacji) dochodziło jedynie do Keywords: Theraphosidae, oral nematodes, szą w gatunki rodziną w obrębie całego in- nieznacznych objawów porównywanych Panagrolaimidae. frarzędu, chociaż geologiczne szczątki jej do użądlenia pszczoły (uczucie świądu, przedstawicieli są zaskakująco rzadkie – ból, obrzęk, rzadziej wymioty, gorączka), obecnie znanych jest jedynie dwóch kopal- często zlokalizowanych tylko w miejscu edycyna bezkręgowców, mimo ich nych przedstawicieli (11). Zasiedlają one wprowadzenia jadu. Pewnym wyjątkiem nieprzebranej różnorodności, jest praktycznie wszystkie kontynenty, z wy- wydają się ukąszenia azjatyckich Poecilo- bardzoM słabo rozwiniętą dziedziną. Tylko jątkiem Antarktydy, w tym również połu- theria spp., które często wywołują utrzy- nieliczne gatunki doczekały się szerszego dniową Europę, gdzie spotyka się reprezen- mujące się kilka dni bolesne skurcze mię- opracowania. Dotyczy to głównie organi- tantów dwóch rodzajów – Chaetopelma na śni szkieletowych całego ciała, silny ból, zmów wykorzystywanych przez człowie- wschodzie i Ischnocolus na zachodzie ob- gorączkę i tachykardię. Podobne objawy ka – pszczoły miodnej (Apis mellifera), je- szaru śródziemnomorskiego (12). Zdecy- opisywano jako wynik działania jadu pają- dwabnika morwowego (Bombyx mori) oraz dowanie najliczniej jednak zasiedlają stre- ków z rodzaju Lampropelma i Pterinochilus małży z rodziny ostrygowatych (Ostreidae). fę klimatu równikowego. Większość z nich (15, 16). Nie istnieją w pełni potwierdzone W stosunku do bezkręgowców utrzymy- to gatunki naziemne, znani są jednak licz- doniesienia o śmierci spowodowanej dzia- wanych hobbystycznie dane weterynaryj- ni przedstawiciele prowadzący nadrzewny łaniem jadu ptaszników u ludzi, za to bar- ne są bardzo skąpe lub brak ich w ogóle, tryb życia. Theraphosidae spotkać można dzo wysoką wrażliwość na ich jad wykazu- a piśmiennictwo ogranicza się do nielicz- zarówno w środowisku półpustynnym, jak ją niektóre zwierzęta, w tym psy (do 100% nych tytułów (1). Nie zmienia to faktu, że i w tropikalnych lasach deszczowych, zna- śmiertelności!; 17, 18). Większym zagroże- liczba gatunków bezkręgowców utrzymy- ne są nawet gatunki troglobiontyczne (5). niem dla ludzi zdają się być włoski draż- wanych w domowych kolekcjach wciąż ro- Znaczna liczba gatunków cechuje się niące (sześć różnych typów) pokrywające śnie. Wymienić należy chociażby drobne dużymi rozmiarami ciała, kontrastowym ciało większości gatunków amerykańskich organizmy akwariowe – ślimaki („świder- ubarwieniem, a także długowiecznością (do 10 000 na mm2). W momencie zagro- ki” – Melanoides tuberculata, Tylomelania – samice niektórych gatunków potrafią żenia są one (w szczególności typ III) „wy- spp., Pomacea spp. i wiele innych), krewet- osiągać wiek około 20 lat (13), co zwięk- czesywane” za pomocą odnóży krocznych ki (Caridina multidentata, Atya gabonen- sza ich atrakcyjność jako zwierząt hodo- w stronę napastnika. Z racji zaostrzonego sis), raki (Procambarus spp., Cherax spp.), wanych hobbystycznie (ryc. 1). Porównując kształtu mogą one wbijać się w ciało na- ukwiały i koralowce w akwariach mor- rozstaw odnóży krocznych współczesnych pastnika, powodując miejscowe stany za- skich, bardzo liczne owady z rzędu stra- pająków, ptasznik blondi nie- palne skóry (19), podrażnienia oczu (od szyków (Phasmida), chrząszczy (Coelop- znacznie ustępuje tylko należącemu do in- niewielkiego zapalenia spojówek po zespół tera), modliszek (Mantodea), karaczanów frarzędu Araneomorphae i rodziny spa- określany jako ophthalmia nodosa; 20, 21, (Blattodea), prostoskrzydłych (Orthopte- chaczowatych (Sparassidae) Heteropoda 22), błony śluzowej jamy nosowej do reakcji ra), pajęczaków (skorpiony, pająki, spawę- maxima (14). Jednak to T. blondi jest zde- anafilaktycznych włącznie (23). Jednak przy ki), wije – różnorodne skolopendry (Sco- cydowanie bardziej masywny, a co za tym prawidłowym obchodzeniu się ze zwierzę- lopendromorpha) i krocionogi (Julidae) idzie – cięższy od H. maxima. Wiele nie- ciem i zachowaniem środków ostrożności, oraz lądowe ślimaki olbrzymie z rodziny ścisłości i błędnych przekonań związanych ptaszniki okazują się ciekawym i stosunko- Achatinidae i wiele innych. jest z ptasznikami, w tym natury nomenkla- wo niekłopotliwym obiektem hodowli. Je- Współcześnie rząd pająków (Araneae) turowej. Jedną z nich jest chociażby okre- dynie przedstawiciele rodzaju obejmuje około 44 000 gatunków podzie- ślanie ich mianem „tarantula”. Wprawdzie oraz dwa gatunki z rodzaju lonych na dwa podrzędy: najbardziej pier- w anglojęzycznych opracowaniach nazwa – A. albiceps i A. pallidum – objęte są kon- wotne Mesothelae (niespełna 100 gatun- „” jest przypisana rodzinie Thera- wencją o międzynarodowym handlu dziki- ków) oraz Opistothelae. Te drugie dzie- phosidae, jednak w języku polskim termin mi zwierzętami i roślinami gatunków za- li się na dwa infrarzędy – pająki „niższe”, ten zarezerwowany jest dla przedstawicieli grożonych wyginięciem (CITES).

520 Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(8) Prace kliniczne i kazuistyczne

Pająki są gospodarzami wielu pasoży- rozwoju osobniczego gardziel traci łącz- preferencje poszczególnych nicieni, wraż- tów, chociaż ich parazytofauna jest dosyć ność z jelitem środkowym. To ostatnie liwe na zakażenie nimi są owady należą- słabo poznana. Szczątki kopalne (syninklu- pełni zresztą rolę narządu kumulującego ce do 10 różnych rzędów, między innymi zje w bursztynie) dostarczają dowodów na materiał odżywczy (trofosom), który wy- chrząszczy, muchówek, motyli i wcior- zależności pająków i ich pasożytów sięga- korzystywany jest przez niepobierające nastków (49). Niektóre mają bardzo sze- jące kilkudziesięciu milionów lat wstecz pokarmu formy „postpasożytnicze”. Pre- roki zakres gatunkowy żywicieli, inne wy- (24, 25, 26, 27). Ogólnie znanymi pasoży- walencja zarażeń struńcami u niektórych kazują znaczną specyficzność względem tami pająków są błonkówki z rodziny na- gatunków może sięgać 8% populacji (42). gatunku atakowanego owada. Na przy- stecznikowatych (Pompilidae). Polują one znane są zarówno z Mygalo- kład Steinernema scapterisci jest inwazyj- na pająki, które paraliżują przez wprowa- morphae, jak i Araneomorphae (43). Ben- ny wyłącznie względem południowoame- dzenie jadu do ich organizmu. Unierucho- nett i Penney (44) wymieniają listę 59 ga- rykańskich turkuci z rodzaju Scapteriscus, miona zdobycz jest deponowana w wyko- tunków pająków, przedstawicieli 21 rodzin, kuzynów naszego turkucia podjadka (Gryl- panej wcześniej norce w ziemi, stanowiącej stwierdzonych jako żywicieli tych nicieni, lotalpa gryllotalpa; 50). Nicienie te wyko- „komorę lęgową” dla rozwijającej się lar- z czego najwięcej doniesień dotyczy ro- rzystuje się także do zwalczania kleszczy wy. Niektóre nastecznikowate (przedstawi- dziny pogońcowatych (Lycosidae). Wciąż (51). Znane są już ze skamieniałości sięga- ciele rodzajów Pepsis i Hemipepsis) zyska- jednak pojawiają się doniesienia o wystę- jących 100 mln lat (52). ły nawet anglojęzyczne miano „tarantula powaniu struńców u kolejnych gatunków Mechanizm działania nicieni Steiner- hawk” (hawk po angielsku znaczy jastrząb). (45). Cztery spośród wymienionych rodzin nematidae i Heterorhabditidae jest inny Również w Polsce występują przedstawi- należą do podrzędu Mygalomorphae (An- niż w przypadku Mermithidae. Inwazyjne ciele tej rodziny. Dotychczas wykazano trodiaetidae, Hexathelidae, Idiopidae oraz formy larwalne (L3) wyszukują, prawdo- u nas 89 spośród 284 europejskich gatun- Nemesiidae), jednak w dostępnej autorom podobnie za pomocą zmysłu powonienia ków (28). Błonkówkami będącymi pasoży- literaturze brak jest danych na temat inwa- (53), dogodny gatunek stawonoga-żywiciela tami pająków są także niektóre gąsienicz- zji struńców u Theraphosidae. (zależnie od gatunku poprzez aktywne po- niki (Ichneumonidae). Nie paraliżują one Z racji osiąganych przez pasożyta roz- szukiwania lub metodą „z zasadzki”), wni- pająków, a ich larwy jako ektopasożyty od- miarów (Meyer [46] donosi o nieziden- kają do jego organizmu poprzez naturalne żywiają się hemolimfą (29, 30). Pasożyta- tyfikowanym gatunku długości 19 cm otwory ciała (między innymi przetchlinki; mi pająków są grzebaczowate (Sphecidae; opuszczającym pająka o odwłoku długo- Steinernematidae) lub aktywnie penetru- rozwój podobny jak u Pompilidae), a także ści 3 mm), zarażony pająk wykazuje za- jąc jego chitynowy oskórek (Heterorhab- niektóre muchówki, np. Acroceridae, za- zwyczaj wyraźne deformacje ciała. Naj- ditidae). Po wniknięciu do ciała żywiciela drowate (Phoridae) i część rączycowatych częściej można stwierdzić powiększony umiejscawiają się w hemocelu i uwalnia- (Tachinidae; 31). Owady mogą atakować obrys odwłoku (opisthosoma), deformacje ją zmagazynowane w przewodzie pokar- nie tylko dorosłe pajęczaki, ale także pa- płytki płciowej (epigynum), nogogłaszcz- mowym symbiotyczne bakterie z rodzaju sożytować wewnątrz kokonów jajowych, ków (pedipalpus) i odnóży krocznych. Xenorabdus (w przypadku Steinernemati- jak przedstawiciele rodzajów Gelis, Idris, Czasami nicień jest na tyle duży, że czę- dae) lub Photorhabdus (w przypadku Hete- Eurytoma czy Baeus (32, 33). Wśród paso- ściowo umiejscawia się także w głowotu- rorhabditidae; 54). Bakterie (Gram-ujem- żytów pająków często wymieniane są rów- łowiu (prosoma). Wzrost pasożyta powo- ne laseczki z rodziny Enterobacteriaceae; nież różne roztocze. Należy jednak zwrócić duje uwstecznienie i zanik narządów we- 48) bardzo szybko się namnażają, dopro- uwagę, iż w znacznej części przypadków są wnętrznych żywiciela. Dochodzi też do wadzają do uogólnionego zakażenia orga- to raczej powiązania foretyczne niż paso- zmian w zachowaniu pająków, które zde- nizmu żywiciela i jego śmierci zazwyczaj żytnicze (34), choć przy nadmiernym na- cydowanie częściej przebywają w pobliżu w przeciągu 24–48 godzin od wniknięcia mnożeniu mogą one faktycznie negatywnie zbiorników wodnych, niezbędnych paso- nicieni. Jednocześnie wydzielane przez wpływać na gospodarza przez mechanicz- żytowi do zamknięcia cyklu życiowego. Po ne drażnienie lub zatykanie płucotchawek. opuszczeniu żywiciela (co wiąże się z jego Prawdziwe powiązania pasożytnicze mię- śmiercią) młodociane formy żyją w środo- dzy pająkami a roztoczami są rzadko opi- wisku wodnym – przechodzą linienie do sywane w literaturze i dotyczą głównie postaci dorosłych, kopulują i składają jaja. przedstawicieli rodzin Trombidiidae (ro- W przypadku Aranimermis giganteus izo- dzaje Trombidium, Clinotrombium, Allo- lowanego od Mygalomorphae z Nowej Ze- thrombium), Erythraeidae (Lasioerythra- landii – jaja są połykane przez prowadzące eus spp., Charletonia spp.) oraz Laelapi- wodny tryb życia postaci młodociane owa- dae (35). Pojedyncze doniesienia wykazują dów, w których osadzają się w jamie cia- również możliwość pasożytowania na pa- ła (hemocoel) i otorbiają do momentu, aż jąkach nitnikowców (Nematomorpha; 36). żywiciel pośredni zostanie zjedzony przez Spośród pasożytniczych nicieni od daw- pająka (47). Złożony cykl rozwojowy wyka- na znane i często opisywane są przypadki zano jeszcze u Pheromermis spp., pasoży- inwazji u pająków przedstawicieli rodzi- tów mrówek i os; pozostałe Mermithidae ny Mermithidae (rząd Mermithida, zwa- cechuje prosty cykl rozwojowy. ne struńcami). Są to stosunkowo duże ni- Nicienie określane jako entomopatogen- cienie (samice osiągają długość ciała ponad ne osiągają zdecydowanie mniejsze rozmia- 20 cm), pasożyty wewnętrzne stawono- ry ciała. Najlepiej znani są przedstawicie- gów – głównie owadów, rzadziej pajęcza- le rodzin Steinernematidae oraz Heteror- ków (37), skorpionów, kosarzy (38, 39), za- habditidae (48). Choć nie są ze sobą blisko leszczotków (40)), jak również mięczaków, spokrewnione, ich cykl rozwojowy jest do pierścienic i skorupiaków (41). Wyróżnia siebie bardzo zbliżony. Wykazano bardzo Ryc. 1. Atrakcyjny wygląd ptaszników, je obecność stichosomu (tylnej, gruczoło- szeroką wrażliwość przedstawicieli rzędu np. Chromatopelma cyanopubescens, sprawia, że są wej części gardzieli) oraz fakt, że w miarę Insecta na inwazję pasożytów – sumując one coraz powszechniej hodowane hobbystycznie

Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(8) 521 Prace kliniczne i kazuistyczne

nie substancje konserwują jego ciało, co powoduje maksymalnie 30‑proc. śmiertel- hematogenną, kolonizując niemal wszyst- umożliwia rozwój nawet trzech kolejnych ność u narażonych na ekspozycję pająków kie narządy, głównie mózg i opony mó- pokoleń nicieni żerujących na bakteriach Neoscona theisi. Poinar i Thomas (57, 65) zgowo-rdzeniowe, nerki, żuchwę, szczę- i szczątkach owada. Gdy źródło pokarmu wymieniają wśród gatunków wrażliwych kę, gałki oczne, a także jądra, wątrobę, ser- wyczerpuje się (7–10 dni w przypadku Ste- nasosznika trzęsia (Pholcus phalangioides), ce, przytarczyce, węzły chłonne czy skórę. inernematidae, około 15 dni dla Heteror- czarną wdowę (Latrodectus mactans) i Pi- W tkankach żywiciela nicienie namnaża- habditidae), inwazyjne larwy L3 opuszcza- rata spp., przy czym w żadnym z tych żywi- ją się bardzo szybko drogą partenogenezy, ją zwłoki owada i wywędrowują do gleby, cieli nie doszło do namnożenia się pasoży- powodując silne uszkodzenia opanowane- gdzie poszukują kolejnego żywiciela. Larwy tów. Kucharski i wsp. (66) donoszą o wystę- go narządu. Objawy kliniczne uzależnione są stosunkowo odporne na warunki środo- powaniu Steinernematidae na ptasznikach są od tego, które narządy zostały opanowa- wiskowe i posiadają przystosowania do dłu- utrzymywanych w krajowych hodowlach. ne przez pasożyta, i obejmują najczęściej: giego przebywania poza organizmem żywi- Z obserwacji własnych jednego z autorów różnego typu objawy neurologiczne, de- ciela (wielowarstwowy oskórek, zamknięty wynika, że różne gatunki ptaszników zdają formacje w obrębie kości żuchwy i szczęki otwór gębowy, brak połączenia gardzie- się być także oporne na inwazję Steinerne- oraz ślepotę. Histopatologicznie stwierdza li z jelitem, granule tłuszczowe stanowią- ma feltiae, wykorzystywanych w bioprepa- się w zajętych tkankach bardzo liczne for- ce zapas substancji odżywczych). Dosko- ratach do zwalczania ziemiórek. my larwalne oraz dojrzałe samice długości nałe opracowanie trybu życia tych nicieni W ostatnich latach szczególnym zagro- 200–300 µm i szerokości 11–20 µm. Bar- znaleźć można w pracy Lewis i wsp. (55). żeniem dla utrzymywanych w hodowlach dzo często diagnozę potwierdza się dopie- Specyficzny tryb życia sprawił, iż ni- ptaszników wydają się drobne (do 3 mm ro badaniem pośmiertnym. Należy zwrócić cienie te są powszechnie wykorzystywa- długości) nieoznaczone co do gatunku ni- uwagę, że chociaż dotychczas opisano zale- ne jako „biopestycydy” – naturalne środ- cienie, zidentyfikowane jako przedstawicie- dwie kilka przypadków inwazji Halicepha- ki zwalczania szkodliwych gatunków owa- le rodziny Panagrolaimidae (rząd Rhabdi- lobus gingivalis u ludzi, wszystkie zakoń- dów. W Polsce wykorzystuje się je głównie tida). Należą do niej gatunki o bardzo sze- czyły się śmiercią pacjentów (79). Skrajnie w walce z pędrakami chrabąszczy (Me- rokiej amplitudzie ekologicznej – spotyka wysoka śmiertelność cechuje też inwazje lolontha spp.), opuchlakami (Otiorhyn- się wśród nich formy wykazujące rozdziel- u koniowatych – spośród blisko 70 opisa- chus sulcatus) w uprawach leśnych, ziele- nopłciowość, hermafrodytyzm, jak również nych w literaturze przypadków inwazji Ha- ni miejskiej i uprawach polowych, wcior- rozmnażające się bezpłciowo (67). W więk- licephalobus gingivalis, w zaledwie trzech nastkami (Thysanoptera) w warunkach szości są to wolno żyjące nicienie żywią- przypadkach inwazja nie zakończyła się szklarniowych oraz ziemiórkami (Sciari- ce się bakteriami, znane są jednak gatunki śmiercią zwierzęcia (81, 82, 83). Wszystkie dae) w pieczarkarniach. Istnieją także pra- entomopatogenne, związane z chrząszcza- jednak dotyczyły miejscowych, ograniczo- ce nad wykorzystaniem nicieni w zwalcza- mi z podrodziny kornikowatych Scolytinae nych inwazji, przy czym w przypadku ogie- niu szkodliwych chrząszczy w hodowlach (rodzina ryjkowcowate Curculionidae; 68). ra, u którego inwazja przebiegała w postaci drobiarskich (56). Uznawane są za meto- Niektóre z nich cechuje wytrzymałość na zapalenia napletka, nie udało się doprowa- dę bezpieczną zarówno dla środowiska, jak ekstremalne warunki środowiskowe. Za- dzić do pełnego wyleczenia i w pięć mie- i zwierząt kręgowych (57), stąd ich przewa- siedlający antarktyczne tereny Panagrola- sięcy po przeprowadzonej kuracji zmiany ga nad tradycyjnymi preparatami chemicz- imus davidi, przechodząc w stan krypto- skórne nadal były obecne, a biopsja wyka- nymi. Dodatkowo zwraca się uwagę, iż ni- biozy jest w stanie przetrwać w środowisku zała w nich obecność nicieni. Badania in cienie pasożytujące na stawonogach wystę- o wilgotności względnej 0% (69). Gatunek vitro wykazały znaczną oporność H. gin- pują powszechnie w środowisku, również ten jest również w stanie przetrwać całko- givalis na iwermektynę i tiabendazol (84). na terenach silnie zurbanizowanych, w tym wite zamarznięcie (70). Halicephalobus me- Przypadki inwazji nieoznaczonych do- wielkomiejskich (58). Jednak niektórzy ba- phisto został odkryty w 2011 r. w datowa- tychczas co do gatunku nicieni z rodziny dacze wskazują, że przy braku odpowied- nych na 12 tys. lat wodach kopalni złota Panagrolaimidae u ptaszników notuje się niej znajomości biologii poszczególnych pasma Witwatersrand w Republice Połu- coraz częściej w hodowlach na całym świe- gatunków ich wykorzystanie może stano- dniowej Afryki na głębokości ponad 3,5 km cie. Doniesienia pochodzą zarówno z Ame- wić zagrożenie dla rzadkich i chronionych pod powierzchnią ziemi, co czyni go najgłę- ryki Północnej, jak i Europy. Praktycznie gatunków stawonogów, np. pachnicy dę- biej występującym organizmem wieloko- wszystkie gatunki wydają się wrażliwe na bowej (Osmoderma eremita; 59). Istnieją mórkowym (71). Przedstawicielem rodziny zakażenie – nematodozy opisano u gatun- też pojedyncze doniesienia o możliwości jest też węgorek octowy (Turbatrix aceti), ków wywodzących się zarówno z konty- wystąpienia zakażeń wywołanych przez znany z możliwości przetrwania w środo- nentu amerykańskiego, jak i ptaszników bakterie Photorhabdus spp. u ludzi, w tym wisku o bardzo niskim pH. azjatyckich czy afrykańskich, prowadzą- ograniczonych zakażeń skóry i tkanki pod- Chyba najbardziej znanym z wetery- cych naziemny, jak i nadrzewny tryb życia, skórnej, jak również uogólnionych bakte- naryjnego punktu widzenia przedstawi- u osobników od pokoleń rozmnażanych riemii (60, 61). W co najmniej 3 przypad- cielem Panagrolaimidae jest występujący w hodowli, jak i u osobników pochodzą- kach rany te wynikały z kontaktu z pają- kosmopolitycznie Halicephalobus gingi- cych z odłowu ze środowiska naturalnego kiem (61, 62), jednak badania wykazały valis – fakultatywny pasożyt koniowatych: (88). Po wprowadzeniu zarażonego ptasz- różnice między izolatami pochodzącymi koni (72, 73, 74, 75, 76, 77), zebr (78), osłów nika do hodowli choroba może się szyb- z ran od tych pochodzących z nicieni en- (72) i ludzi (79). Istnieją doniesienia su- ko rozprzestrzeniać pomiędzy poszcze- tomopatogennych. gerujące możliwość wystąpienia inwazji gólnymi terrariami. Nie jest znana droga Dotychczas doniesienia o występo- także u krów (80). Zazwyczaj jest nicie- zarażenia, najczęściej sugeruje się jednak, waniu Steinernematidae bądź Heteror- niem wolno żyjącym, zasiedlającym wil- że żywicielem pośrednim lub po prostu habditidae u pająków były bardzo rzadko gotną glebę i sterty kompostu lub oborni- mechanicznym wektorem mogą być mu- odnotowywane. Bathon (63) wykazał in- ka, jednak w rzadkich przypadkach może chówki z rodziny zadrowatych (Phoridae),­ wazyjność Heterorhabditis bacteriopho- wniknąć do organizmu ssaków, zapewne powszechnie występujące owady komen- ra w warunkach laboratoryjnych, z ko- poprzez uszkodzoną błonę śluzową jamy saliczne lub larwy mącznika młynarka lei w pracy Anes i Ganguly (64) wykaza- ustnej lub nosowej. W ustroju rozprze- ­(Tenebrio molitor), stosowane jako po- no, że nawet znaczna koncentracja nicieni strzenia się najprawdopodobniej drogą karm dla pająków.

522 Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(8) Prace kliniczne i kazuistyczne

Ryc. 2. parachybana ze schwytanym karaczanem. U pająków Ryc. 3. Charakterystyczna biała wydzielina w okolicy otworu gębowego cierpiących z powodu inwazji nicieni z rodziny Panagrolaimidae szczękoczułki u Brachypelma klaasi porażonego przez nicienie ulegają porażeniu, w związku z czym chwytanie zdobyczy staje się niemożliwe

Zwracano również uwagę na zoonotycz- w terrarium żywe owady karmowe, jednak do wyniszczenia w ciągu kilku tygodni do ny potencjał nicieni (biorąc pod uwagę opi- jest to objaw często bagatelizowany, ponie- kilku miesięcy. Najbardziej charakterystycz- sanego poprzednio H. gingivialis), nie zo- waż wiązany jest ze zbliżającą się wylinką. ny objaw pojawia się, niestety, w fazie ter- stał on jednak dotychczas potwierdzony Obecność nicieni powoduje paraliż szczę- minalnej, gdy inwazja rozprzestrzeniła się (Pizzi, komunikacja prywatna). koczułków (chelicerae), przez co pająk staje już po całej hodowli. Wokół otworu gębo- Nieznany jest okres prepatentny inwazji się niezdolny do polowania (ryc. 2). Prostym wego ptasznika pojawia się biała wydzieli- ani czas trwania cyklu rozwojowego intere- testem na odróżnienie paraliżu od ano- na (ryc. 3), a w pojemniku (terrarium) cha- sujących nas nicieni. Z doświadczenia wia- reksji związanej z wylinką jest drażnienie rakterystyczny słodkawy zapach. Po roz- domo, że okres od wprowadzenia osobni- zwierzęcia – ptasznik w pozycji obronnej prowadzeniu wydzieliny bezpośrednio na ka podejrzanego o nosicielstwo do hodowli wysuwa szczękoczułki. Jeśli pozostają one szkiełku podstawowym lub w kropli wody do wystąpienia pierwszych objawów inwa- nieruchome może być to oznaką inwazji. widoczne są nicienie osiągające długość od zji u innych osobników waha się od kilku Kolejnym dość nieswoistym objawem 0,5 do 3 mm (ryc. 4, 5). W badaniach mikro- tygodni nawet do kilku miesięcy. W związ- jest podkurczanie nogogłaszczków. Zara- skopowych tkanek martwych pająków wy- ku z domniemanym przenoszeniem nicie- żone okazy często podkurczają pierwszą kazuje się obecność wtórnych zakażeń bak- ni przez muchówki, inwazja może bardzo i drugą parę odnóży krocznych pod siebie, teryjnych (89), jak również obecność nicieni szybko rozprzestrzeniać się w pomieszcze- jednak zdrowe ptaszniki często przyjmują w tkankach głowotułowia i płucotchawkach, niach hodowli i niekiedy nawet umieszcza- podobną pozycję podczas czyszczenia koń- które ulegają znacznemu uszkodzeniu (91). nie pająków w osobnych pokojach nie daje czyn. W takiej sytuacji wystarczy delikat- Pierwsze upadki pojawiają się zazwyczaj rezultatów. Dodatkowo sprzyja temu brak nie potrząsnąć pojemnikiem z ptasznikiem. po kilku tygodniach od wprowadzenia pa- higieny w hodowli, rzadkie usuwanie resztek Zdrowy ptasznik zawsze opuści wszyst- jąka-nosiciela do hodowli, a ze względu na pokarmowych, niezbyt częste wymienianie kie kończyny, łącznie z nogogłaszczkami, niespecyficzne objawy inwazja zostaje za- podłoża oraz brak sterylizacji narzędzi uży- w celu utrzymania równowagi. uważona dość późno. Może to skutkować wanych do obsługi i karmienia ptaszników. Warto zaznaczyć, że zarażone zwierzę ogromnymi stratami zwłaszcza w hodow- Pierwsze objawy inwazji są nieswo- nie pobiera pokarmu przez dłuższy czas, co lach profesjonalnych, które mają powyżej iste. Uwagę hodowcy zwracają pozostające w zależności od wieku i gatunku prowadzi kilkudziesięciu samic.

Ryc. 4. Bardzo liczne nicienie widoczne po rozcieńczeniu na szkiełku wydzieliny Ryc. 5. Widok dwu nicieni; warto zwrócić uwagę na różnicę wielkości pobranej od pająka z ryc. 3

Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(8) 523 Prace kliniczne i kazuistyczne

Do tej pory nie opracowano i nie opu- larva) przyczepiają się do powierzchni cia- 25. Poinar G.O. jr.: New fossil nematodes in Dominican and Baltic amber. Nematology. 2012, 14, 483–488. blikowano żadnego skutecznego leczenia. ła stawonogów i są przez nie przenoszone 26. Poinar G.O. jr.: Heydenius araneus n.sp. (Nematoda: Mer- W internecie można znaleźć artykuły, któ- na znaczne odległości (91, 92). mithidae), a parasite of a fossil ; with an examina- rych autorzy przedstawiają nieliczne do- tion of helminths from extant spiders (Arachnida: Ara- Piśmiennictwo neae). Inv. Biol. 2000, 119, 388–393. niesienia o próbach zwalczania inwazji 27. Poinar G.O.: Fossil evidence of spider parasitism by Ich- przy użyciu chemioterapeutyków i leków neumonidae. J. Arachnol. 1986, 14, 399–400. przeciwpasożytniczych. Jak dotąd niesku- 1. Lewbart G.A.: Invertebrate Medicine. Blackwell Publi- 28. Wiśniowski B.: Spider-hunting wasps (Hymenoptera: Pom- pilidae) of Poland. Ojców National Park Poland, 2009 teczne okazało się stosowanie oksfendazo- shing, 2006. 2. Bond J.E., Hendrixon B.E., Hamilton Ch.A., Hedin M.: 29. Korenko S., Pekár S.: Parasitoid Wasp induces Overwin- lu, fenbendazolu, enrofloksacyny i trime- A Reconsideration of the Classification of the Spider in- tering Behaviour in its Spider Host. PLoS One. 2011, 6. toprimu (88), potwierdziły to także na- fraorder Mygalomorphae (Arachnida: Araneae) Based 30. Eberhard W.G.: Recovery of spiders from the effects of parasitic wasps: implications for fine-tuned mechanisms sze osobiste doświadczenia i obserwacje on Three Nuclear Genes and Morphology. Plos. One. 2012, 7. of manipulation. Behaviour. 2010, 79, 375–383. przeprowadzone między innymi na zara- 3. Sanap R.V., Mirza Z.A.: A new iridescent tarantula of the 31. Vincent, L.S.: The first record of a tachinid fly as an internal żonych samicach z gatunków Ephebopus genus Thrigmopoeus Pocock 1899 from Western Ghats, parasitoid of a spider (Diptera: Tachinidae; Araneae: Antro- India. C. R. Biol. 2014, 337, 480–486. diaetidae). Pan-Pacific Entomologist, 1985, 61, 224–235.. murinus i Brachypelma klaasi. Istnieje do- 4. Marroquín J.I.: victori, the first 32. Fernando M.C.: Some parasites of spider eggs. Journal of niesienie z 2011 r. o udanej terapii samicy arboreal theraphosid spider described for Mexico (Ara- Arts Science and Letters. 1985, 13, 111–124. z gatunku rosea zakładają- neae: Theraphosidae: Aviculariinae). Rev. Mex. Biodiv. 33. Kessler A., Fokkinga A.: Hymenopterous parasites in egg 2014, 85, 728–735. sacs of spiders of the genus Pardosa (Araneae, Lycosidae). ce stosowanie cefotaksymu w połączeniu 5. Bertani R., Bichuette M.E., Pedroso D.R.: Tmesiphan- Tijdschrift Voor Entomologie. 1973, 116, 43–61. z fenbendazolem stosowane wokół otwo- tes hypogeus sp.nov. (Araneae, Theraphosidae), the first 34. Welbourn W.C., Young O.P.: Mites parasitic on spiders ru gębowego przez 3–5 dni (http://giant- troglobitic tarantula from Brazil. An. Acad. Bras. Ciênc. with a description of a new species of Eutrombidium 2013, 85, 235–243. (Acari, Eutrombidiidae). J. Arachnol. 1988, 16, 373–385. spiders.com/article12/). 6. Gonzalez-Filho H.M.O., Brescovit A.D., Lucas S.M.: A new 35. Mašán P., Simpson Ch., Perotti M.A., Braig H.R.: Mites W związku z brakiem potwierdzone- species of (Araneae, Theraphosidae) from parasitic on australian and african spiders found in the the state of Pará, Brazil. Iheringia. Sér. Zool. 2014, 104, pet trade; a redescription of ljunghia pulleinei Womer- go skutecznego leczenia, jedynym sposo- 223–227. sley. PLoS One. 2012, 7. bem zatrzymania inwazji jest uśmiercenie 7. Bertani R., Huff J.: Avicularia rickwesti sp.nov. a remar- 36. Błaszczak Cz., Skoracki M.: Typ: Nitnikowce – Nematomor- ptaszników wykazujących objawy i usu- kable new species of Avicularia (Theraphosidae: Avicu- pha W: Błaszczak Cz.: Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1 cz. 1. lariinae) from Dominican Republic. Zoologia 2013, 30, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014. nięcie ich szczątków z hodowli, a następ- 333–337. 37. Vandergast A.G., Roderick G.K.: Mermithid parasitism nie dokładna dezynfekcja wszystkich ter- 8. Raven R.J.: A new tarantula species from northern Au- of Hawaiian Tetragnatha spiders in a fragmented land- rariów oraz wymiana podłoża. Jako huma- stralia (Araneae, Theraphosidae). Zootaxa 2005, 1004, scape. J. Invertebr. Pathol. 2003, 84, 128–136. 15–28. 38. Poinar G.O.: Mermithid (Nematoda) parasites of spiders nitarny sposób eutanazji Pizzi (89) zaleca 9. Ferretti N., Barneche J.: Description of two new species and harvestmen. J. Arachnol. 1985, 13, 121–128. najpierw znieczulenie pająka gazem ane- of (Araneae, Theraphosidae, Theraphosinae) 39. Poinar G.O., Čurčic B.P.M., Karaman I.M., Cokendolpher stetycznym (np. izofluranem) w komorze, from Argentina. Iheringia Sér. Zool. 2013, 103, 374–380. J.C., Mitov P.G.: parasitism of harvestmen. Ne- 10. Siliwal M., Gupta N., Raven R.: A new genus of the family matology. 2000, 2, 587–590. a następnie zatopienie go w 70‑proc. roz- Theraphosidae (Araneae, Mygalomorphae) with descrip- 40. Poinar G.O., Čurčic B.P.M.: Parasitism of pseudoscor- tworze etanolu. Metoda ta umożliwia uzy- tion of three new species from the Western Ghats of Kar- pions (Arachnida) by Mermithidae (Nematoda). J. Arach- nataka, India. J. Threatened Taxa 2012, 14, 3233–3254. skanie zdatnych do badania próbek w przy- nol. 1992, 20, 64–66. 11. Dunlop J.A., Harms D., Penney D.: A fossil tarantula (Ara- 41. Poinar G. jr., Latham A.D.M., Poulin R.: Thaumamermis padku ewentualnych późniejszych badań neae: Theraphosidae) from Miocene Chiapas amber, Me- zealandica n.sp. (Mermithidae: Nematoda) parasitising histopatologicznych. xico. Rev. Iber. Aracnol. 2008, 15, 9–17. the intertidal marine amphipod Talorchestia quoyana 12. Decae A.E.: Patterns of distribution and diversity in Eu- (Talitridae: Amphipoda) in New Zeland, with a summa- Zapobieganie inwazji jest stosunkowo ropean mygalomorph spiders. Proceedings of the 24th Eu- ry of mermithids infecting amphipods. Systematic Para- ropean Congress of Arachnology, Brno, 2008. proste, lecz pracochłonne. Pierwszą pod- sitology. 2002, 53, 227–233. stawową zasadą jest ograniczenie populacji 13. Ibler B., Michalik P., Fischer K.: Factors affecting lifespan 42. Allard C., Robertson M.W.: Nematode and dipteran en- in bird-eating spiders (Arachnida: Mygalomorphae, The- doparasites of the wolf spider Pardosa milvina (Araneae, raphosidae) – A multi-species approach. Zoologischer An- muchówek, będących wektorami dla nicie- Lycosidae). J. Arachnol. 2003, 31, 139–141. zeiger – J. Comp. Zool. 2013, , 126–136. ni. Jak zauważyliśmy, chorobie często towa- 253 43. Rodrigues T., Álvares É.S.S., Machado É.O., Maria M.: 14. Jaeger P.: A new species of Heteropoda (Araneae, Sparas- New records of the family Mermithidae (Nematoda) as rzyszy duża liczba muchówek w pomiesz- sidae, Heteropodinae) from Laos, the largest huntsman parasitoids of spiders (Arachnida: Araneae) in Brazil and spider? Zoosystema. 2001, 23, 461–465. czeniach hodowlanych. Przedstawiciele Peru. Revista ibérica de aracnología. 2005, 12, 119–120. 15. Fuchs J., von Dechend M., Mordasini R., Ceschi A., Nen- rodziny zadrowatych żerują na resztkach 44. Penney D., Bennett S.P.: First unequivocal Mermithid-Li- twig W.: A verified spider bite and a review of the lite- nyphiid (Araneae) parasite-host association. J. Arachnol. pokarmu pozostawionych przez ptaszni- rature confirm Indian ornamental tree spiders (Poecilo- 2006, 34, 273–278. theria species) as underestimated theraphosids of medi- ki, tak więc podstawową zasadą jest utrzy- 45. Zamani A.: First report of a mermithid nematode para- cal importance. Toxicon. 2014, 77, 73–77. sitizing the crab spider Heriaenus spinipalpus (Araneae: mywanie higieny w pojemnikach hodow- 16. Ahmed N., Pinkham M., Warrell D.A.: Symptom in search Thomisidae). Acta Arachnol. 2014, , 63–64. lanych i regularne usuwanie resztek. Nie- of a toxin: muscle spasms following bites by Old World 63 46. Meyer M.: New record of a parasitoid worm (Mermithi- dopuszczalne natomiast jest przekładanie tarantula spiders (Lampropelma nigerrimum, Pterino- chilus murinus, Poecilotheria regalis) with review. QJM. dae, Nematoda) in a spider of the genus Trochsa (Lyco- sidae). Arachnologische Mitteilungen. 2014, , 13–15. niezjedzonej „karmówki” do innych ter- 2009, 102, 851–857. 48 rariów. Przydatne są również lepy na mu- 17. Isbister G.K., Seymour J.E., Gray M.R., Raven R.J.: Bites 47. Poinar G.O. jr., Early J.W.: Aranimermis giganteus n.sp. (Mermithidae: nematode), a parasitie of New Zeland my- chy. Drugim krokiem jest zachowanie mi- by spiders of the family Theraphosidae in humans and ca- nines. Toxicon. 2003, 41, 519–524. galomorp spiders (Araneae: Arachnida). Revue Nématol. nimum dwumiesięcznej kwarantanny no- 18. Srugo I., Aroch I., Bruchim Y.: Anaphylactic reaction to 1990, 13, 403–410. wych osobników w hodowli, co, niestety, a spider (Chaetopelma aegyptiaca) bite in a dog. Isr. J. Vet. 48. Stock S.P., Blair H.G.: Entomopathogenic nematodes and Med. 2009, 64, 84–87. their bacterial symbionts: the inside out of a mutualistic jest trudne w przypadku krótko żyjących 19. Hsu Ch.-K., Hsu M.M.-L., West R.C., Chu Y.-I: Skin in- association. Symbiosis. 2008, 46, 65–75. dorosłych samców. Nowo przybyłe ptasz- jury caused by urticating hair of tarantula. Dermatol Si- 49. Dzięgielewska M., Erlichowski T.: Wykorzystanie nicie- niki należy umieścić w odizolowanym po- nica. 2007, 25, 232–235. ni owadobójczych do biologicznego zwalczania szkodni- 20. Blaikie A.J., Ellis J., Sanders R., MacEwen C.J.: Eye dise- ków glebowych w uprawach rolniczych. Ziemniak Polski. mieszczeniu, a do ich obsługi używać od- ase associated with handling pet tarantulas: three case 2010, 4, 31–34. dzielnych narzędzi. Wówczas skuteczność reports. BMJ. 1997, 314, 1524–1525. 50. Nguyen K.B., Smart G.C. jr.: Steinernema scapterisci zapobiegania inwazji nicieni jest stosunko- 21. McAnena L., Murphy C., O’Connor J.: “Tarantula Kera- n. sp. (Rhabditida: Steinernematidae). J. Nematol. 1990, titis” a case report. Ir. J. Med. Sci. 2013, 182, 349–350. 22, 187–199. wo wysoka i pozwala na rozwój hodowli za- 22. Sandboe F.D.: Spider keratouveitis. A case report. Acta 51. Monteiro C.M.O., Matos R.S., Araújo L.X., Perinotto równo profesjonalnej, jak i hobbystycznej. Ophthalmol. Scand. 2001, 79, 531–532. W.M.S., Bittencourt V.R.E.P., Dolinski C., Prata M.C.A.: 23. Castro F.F., Antila M.A., Croce J.: Occupational allergy First report of pathogenicity of entomopathogenic nema- Nie wszystkie nicienie związane z pa- caused by urticating hair of Brazilian spider. J. Allergy. todes of the genus Heterorhabditis on partially engorged jęczakami uznać należy za ich pasożyty. Clin. Immunol. 1995, 95, 1282–1285. females of Dermatocentor nites (Acari: Ixodidae). Biolo- Przedstawiciele rodzaju Rhabditophanes są 24. Wunderlich J.: Fossil jumping spiders (Araneae: Salti- gical Control 2014, 69, 78–81. cidae) in Baltic and Dominican amber with remarks on 52. Poinar G.O. jr.: Evolutionary History of Terrestrial Patho- wolno żyjącymi, saprofitycznymi nicienia- Salticidae subfamilies. Beitrage fur Araneologie. 2004, 3B, gens and Endoparasites as reveled in Fossils and subfos- mi, których larwy przetrwalnikowe (dauer 1761–1819. sils. Advances in Biology, 2014.

524 Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(8) Higiena żywności i pasz

53. Dillman A.R., Guillermin M.L., Lee J.H., Kim B., Stern- 66. Kucharski D., Kucharska K., Pezowicz E., Skowronek J., 79. Papadi B., Boudreaux C., Tucker J.A., Mathison B., Bishop berg P.W., Hallem E.A.: Olfaction shapes host-parasite in- Drożdżal T.: Stwierdzenie pasożytniczych nicieni w kra- H., Eberhard M.E.: Halicephalobus gingivalis: A Rare Cau- teractions in parasitic nematodes. Proc. Natl. Acad. Sci. jowych hodowlach pająków. II Ogólnopolska Konferencja se of Fatal Meningoencephalomyelitis in Humans. Am. U S A. 2012, 109, 2324–2333. Młodych Naukowców , Katowice, 2013. J. Trop. Med. Hyg. 2013, 88, 1062–1064. 54. Kowalska J.: Wzajemne powiązania pomiędzy nicieniami 67. Lewis S.C., Dyal L.A., Hilburn C.F., Weitz S., Liau W.S., 80. Montgomery D., O’Toole D.: Neurological disease in owadobójczymi, owadami i bakteriami oraz ich wykorzy- LaMunyon C.W., Denver D.R.: Molecular evolution in a cow in Big Horn Basin due to a free-living nematode. stanie w praktyce. Wiad. Parazytol. 2006, 52, 93–98. Panagrolaimus nematodes: origins of parthenogenesis, Wyoming State Veterinary Laramie: Laboratory Newslet- 55. Lewis E.E., Campbell J., Griffin Ch., Kaya H., Peters A.: hermaphroditism and the antarctic species P.davidi. BMC ter. 2006, 3–4. Behavioral ecology of entomopathogenic nematodes. Bio- Evolutionary Biology. 2009, 9. 81. Pearce S.G., Bouré L.P., Taylor J.A., Peregrine A.S.: Treat- logical Control 2006, 38, 66–79. 68. Varaprasad K.S., Balasubramanian S., Diwakar B.J., Rao ment of a granuloma caused by Halicephalobus gingivalis 56. Pezowicz E.: Nicienie owadobójcze jako czynnik zmniej- C.V. R.: First report of an entomogenous nematode, Pa- in a horse. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2001, 219, ­1735–1738. szający liczebność populacji pleśniakowca lśniącego (Al- nagrolaimus sp., from coffee-berry borer, Hypothenemus 82. Muller S., Grzybowski M., Sager H., Bornand V., Brehm - phitobius diaperinusPanzer) w brojlerniach. Rozpr. Nauk. gampei(Ferrari) from Karnataka, India. Plant Protection W.: A nodular granulomatous posthitis caused by Hali cephalobus sp. in a horse. Vet. Dermatol. 2008, 19, 44–48.­ Monogr. Wyd. SGGW, Warszawa 2005. Bulletin. 1994, 46, 34. 83. Berrocal A., Aguilar Chavarría A., Oliveira J.B.: Unusual 57. Poinar G.O. jr.: Non-insect hosts for the entomogenous 69. Wharton D.A., Barclay S.: Anhydrobiosis in the free-li- nodular cutaneous presentation of Halicephalobus gin- rhabditoid nematodes Neoaplectana (Steinernematidae) ving antarctic nematode Panagrolaimus davidi (Nemato- givalis in a mare. Annual Meeting American Veterinary and Heterorhabditis (Heterorhabditidae). Revue Néma- da: Rhabditida). Fundam. Appl. Nematol. 1993, , 17–22. 16 Pathology. Montreal, Canada. 2013. tol. 1989, 12, 423–428. 70. Wharton D., Ferns D.: Survival of intracellular freezing 84. Fonderie P., Bert W., Hendrickx F., Houthoofd W., Mo- 58. Dzięgielewska M.: Nicienie owadobójcze (Steinernema- by the antarctic nematode Panagrolaimus davidi. J. Exp. tidae, Heterorhabditidae) jako naturalny czynnik oporu ens T.: Anthelmintic tolerance in free-living and faculta- Biol. 1995, 198, 1381–1387. środowiska w warunkach miejskich. Proceedings of EC tive parasitic isolates of Halicephalobus (Panagrolaimi- 71. Borgonie G., García-Moyano A., Litthauer D., Bert W., Opole. 2008, , 433–437. dae). Parasitology. 2012, 139, 1301–1308. 2 Bester A., van Heerden E., Möller C., Erasmus M., On- 59. Kucharska K., Kucharski D., Pezowicz E.: Entomopatho- 85. Mayer J., Donelly T.M.: Clinical Veterinary Advisor, Birds stott T.C.: Nematoda from the terrestrial subsurface of genic nematodes in agriculture-potential threat to pro- and Exotic Pets. Saunders. 2013. South Africa. Nature. 2011, 474, 79–82. tected beetle species. Annals of Warsaw University of Life 86. Noordam A.P., Samson R.A., Sudhaus W.: Fungi and ne- 72. Fonderie P., de Vries C., Verryken K., Ducatelle., Moens Sciences – SGGW. Animal Science. 2009, 46, 205–209. matoda on Centromerus sylvaticus (Araneae, Linyphii- T., van Loon G., Bert W.: Maxillary Granulomatous In- 60. Gerrard J.G., McNevin S., Alfredson D., Forgan-Smith R., dae). Proceedings of the 17th European Colloquium of flammation caused by Halicephalobus gingivalis (Nema- Fraser N.: Photorhabdus species: bioluminescent bacteria Arachnology, Edinburgh 1997. toda) in a Connemara Mare in Belgium. J. Equine Vet. Sci. as emerging human pathogen? Emerg. Infect. Dis. 2003, 87. Curcić B.P., Sudhaus W., Dimitrijević R.N., Makarov S.E., 2013, 33, 186–190. Tomić V.T.: Rhabditophanes schneideri (Rhabditida) pho- 9, 251–254. 61. Peel M.M., Alfredson D.A., Gerrard J.G., Davis J.M., Rob- 73. Henneke Ch., Jespersen A., Jacobsen S., Nielsen M.K., retic on a cave pseudoscorpion. J. Invertebr. Pathol. 2008, son J.M., McDougall R.J., Scullie B.L., Akhurst R.J.: Isola- McEvoy F., Jensen H.E.: The distribution pattern of Hali- 99, 254–256. 88. Pizzi R. Parasites of Tarantulas (Theraphosidae). J. Ex. tion, Identification and molecular characterization of stra- cephalobus gingivalis in a horse is suggestive of a haemato- Pet. Med. 2009, , 282–288. ins of Photorhabdus luminescens from infected humans genous spread of the nematode. Acta Vet. Scand. 2014, 56. 18 89. Pizzi R., Carta L., George S.: Oral nematode infection of in Australia. J. Clin. Microbiol. 1999, 37, 3647–3653. 74. Berrocal A., Oliveira J.B.: Halicephalus gingivalis in two tarantulas. Vet. Rec. 2003, , 695. 62. Farmer J.J. 3rd, Jorgensen J.H., Grimont P.A., Akhurst R.J., horses from Honduras and Costa Rica. Vet. Pathol. 2011, 22 90. Tansley G.: Nematodes Worms and Tarantulas. British Poinar G.O. jr, Ageron E., Pierce G.V., Smith J.A., Carter 48, E16. Tarantula Society Journal 2003, 18, 118–122. G.P., Wilson K.L.: Xenorhabdus luminescens (DNA Hy- 75. Kinde H., Mathews M., Ash L., Leger J.S.: Halicephalobus 91. Noordman A.P., Samson R.A., Sudhaus W.: Fungi and ne- bridization Group 5) from Human Clinical Specimens. gingivalis (H.deletrix) infection in two horses in southern matoda on Centromerus sylvaticus. Proceedings of the 17th J. Clin. Microbiol. 1989, 27, 1594–1600. California. J. Vet. Diagn. Invest. 2000, 12, 162–165. European Colloquium of Arachnology, 1997, Edinburgh. 63. Bathon H.: Impact of entomopathogenic nematodes on 76. De Sant’ Ana F.J.F. et all.: Granulomatous meningoence- 92. Curcić B.P., Sudhaus W., Dimitrijević R.N., Makarov S.E., non-target hosts. Biocontrol Science and Technology. 1996, phalitis due to Helicephalobus gingivalis in a horse. Braz. Tomić V.T.: Rhabditophanes schneideri (Rhabditida) pho- 6, 421–434. J. Vet.Pathol. 2012, 5, 12–15. retic on a cave pseudoscorpion. J. Invertebr. Pathol. 2008, 64. Anes K.M., Ganguly S.: Effect of Entomopathogenic Ne- 77. Gracia-Calvo L.A., Martín-Cuervo M., Durán M.E., Vie- 99, 254–256. matodes (Nematoda: Rhabitida) on Earthworms, Spiders ítez V., Serrano F., Jiménez J., Ezquerra L.J.: Maxillary oste- and ants. Res. J. Agric. Forest. Sci. 2015, 3, 19–22. omyelitis due to Halicephalobus gingivalis and fatal disse- 65. Poinar G.O. jr, Thomas G.M.: Laboratory infection of mination in a horse. Arch. Med. Vet. 2014, 46, ­407–411. spiders and harvestmen (Arachnida: Araneae and Opi- 78. Isaza R., Schiller C.A., Stover J., Smith P.J., Greiner E.C.: Lek. wet. Łukasz Skomorucha, liones) with Neoaplectana and Heterorhabditis Nemato- Halicephalbus gingivalis (Nematoda) infection in Gravys des (Rhabditoidea). J. Arachnol. 1985, 13, 297–302. zebra (Equus grevyi). J. Zoo. Wildl. Med. 2000, 31, 77–81. e-mail: [email protected]

Brytania), Duński Uniwersytet Technicz- Oporność przeciwdrobnoustrojowa ny w Kopenhadze (DTU) oraz Narodowy Uniwersytet w Galway (Irlandia). Przygoto- Campylobacter i Salmonella izolowanych wanie zestawienia, również jak w ubiegłych latach, odbyło się przy udziale podgrupy od zwierząt, z żywności i od ludzi zadaniowej EFSA składającej się z przed- w krajach Unii Europejskiej w 2013 r. stawicieli poszczególnych krajów człon- kowskich UE, będących specjalistami w za- kresie mikrobiologii, epidemiologii, chorób odzwierzęcych i oporności przeciwdrobno- Kinga Wieczorek, Jacek Osek ustrojowej. Polskę reprezentuje w tym ze- spole dr hab. Kinga Wieczorek, prof. nadzw. z Zakładu Higieny Żywności Pochodzenia Zwierzęcego Państwowego Instytutu z ­PIWet-PIB w Puławach, której opracowa- Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach nia danych za lata 2011 i 2012 zostały przed- stawione poprzednio (3, 4). odobnie jak w poprzednich latach, Eu- zwierząt, z żywności i od ludzi w 2013 r. (1). Ocenę oporności/wrażliwości izolatów ropejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żyw- Analogicznie do wcześniejszych tego typu bakteryjnych przeprowadzono w większo- nościP (EFSA) oraz Europejskie Centrum ds. opracowań, również obecne zestawienie ści przypadków metodą MIC (minimal in- Zapobiegania i Zwalczania Chorób (ECDC) zostało przygotowane w oparciu o dyrekty- hibitory concentration, w mg/l), biorąc pod opublikowały 26 lutego 2015 r. doroczny wę 2003/99/WE (2), na podstawie danych uwagę epidemiologiczne koncentracje gra- raport dotyczący oporności na substan- przekazywanych przez kraje członkowskie niczne (epidemiological cut-off, ECOFF), cje przeciwbakteryjne bakterii zoonotycz- UE, przy współpracy podwykonawców – opierając się na danych EUCAST (Euro- nych (Salmonella i Campylobacter) izolo- Agencję ds. Zdrowia Zwierząt i Laborato- pean Committee on Antimicrobial Su- wanych w krajach Unii Europejskiej (UE) od riów Weterynaryjnych (AHVLA, Wielka sceptibility Testing; 5) oraz informacjach

Życie Weterynaryjne • 2015 • 90(8) 525