T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ HASTANESİ'NE KENE ISIRMASI İLE BAŞVURAN HASTALARIN VE PİLOT BÖLGELERDEKİ KENELERİN ARAŞTIRILMASI

LEYLA ÖVER

TTIIBBBBİİ PPAARRAAZZİİTTOOLLOOJJİİ

DOKTORA TEZİ

İZMİR-2009

T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ HASTANESİ'NE KENE ISIRMASI İLE BAŞVURAN HASTALARIN VE PİLOT BÖLGELERDEKİ KENELERİN ARAŞTIRILMASI

TTIIBBBBİİ PPAARRAAZZİİTTOOLLOOJJİİ

DDOOKKTTOORRAA TTEEZZİİ

LEYLA ÖVER

Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Çiler AKISÜ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE

Sağlık Bilimleri Enstitüsü Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Tıbbi Parazitoloji Doktora programı öğrencisi Dr. Leyla ÖVER, 22.10.2010 tarihinde aşağıda yer alan jüri huzurunda “Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi’ne Kene Isırması İle Başvuran Hastaların ve Pilot Bölgelerdeki Kenelerin Araştırılması “ başlıklı tezi savunmuş olup, başarılı bulunmuştur. Gereğini bilgilerinize saygı ile sunarım.

Prof. Dr. Çiler AKISÜ Danışman (Başkan)

Prof. Dr. Ümit AKSOY Doç. Dr. Nur YAPAR (Üye) (Üye)

Doç. Dr. Tonay İNCEBOZ Doç. Dr. Ayşegül YOLASIĞMAZ ÜNVER (Üye) (Üye)

Doç. Dr. Songül BAYRAM DELİBAŞ Prof. Dr. Ahmet ÜNER (Yedek Üye) (Yedek Üye)

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ...... i

ŞEKİL, GRAFİK LİSTESİ ...... iii

TABLO LİSTESİ ...... v

KISALTMALAR ...... vi

TEŞEKKÜR ...... viii

ÖZET ...... 1

İNGİLİZCE ÖZET ...... 3

1. GİRİŞ VE AMAÇ ...... 5

2. GENEL BİLGİLER ...... 6

2.1. Kenelerin tarihçesi ...... 6 2.2. Kenelerin kökeni ...... 7 2.3. Kenelerin taksonomisi ...... 8 2.4. Kenelerin morfolojisi...... 9 2.5. Kenelerin yaşam döngüsü ...... 14 2.6. Kenelerin konak seçicilikleri ...... 15 2.7. Dünyada kene soylarının coğrafi dağılımı, konakları ve vektörlükleri ...... 17 2.8. Türkiye’de kene dağılımları ...... 26 2.9. Kene vektörlüğü ile bulaşan hastalıklar...... 33 2.10. Kene ile bulaşan hastalıklardan korunma ...... 42

3. GEREÇ VE YÖNTEMLER ...... 45

3.1. Araştırma evreni ve zaman çizelgesi ...... 45 3.2. Kene ısırması insan olguları...... 45

i 3.3. Kene ısırması olgularının kene ile ısırıldıkları bölgelerin özellikleri ...... 47 3.4. Hayvan çiftliklerinden kene toplanması ...... 49 3.5. Otlak alanlardan kene toplanması ...... 52 3.6. Kenelerin incelenmesi ...... 53 3.7. Kenelerde soy ve tür tayininde kullanılan anahtar cetveller ...... 54 3.8. Kenelerin saklanması...... 61 3.9. Veri değerlendirilmesi ...... 61 3.10. Araştırmanın sınırlılığı ...... 61 3.11. Araştırma etiği ...... 61

4. BULGULAR...... 62

5. TARTIŞMA ...... 84

6. SONUÇ VE ÖNERİLER ...... 100

7. KAYNAKLAR ...... 101

8. EKLER ...... 115

8.1. Etik kurul raporu ...... 115 8.2. Özgeçmiş ...... 116

ii ŞEKİL, GRAFİK LİSTESİ

Şekil 1. Amberde Korunmuş spp. Fosili ...... 7 Şekil 2. Kenelerin Filogenezi ...... 8 Şekil 3. Kan Emmiş ve Kan Emmemiş Dişi Dermacentor marginatus ...... 9 Şekil 4. Sert Kenede Deriye Giren Hipostom ...... 10 Şekil 5. Erkeklerinin Morfolojisi (Dorsal) ...... 12 Şekil 6. Ixodidae Erkeklerinin Morfolojisi (Ventral) ...... 12 Şekil 7. Ixodidae Dişilerinin Morfolojisi (Dorsal) ...... 13 Şekil 8. Ixodidae Dişilerinin Morfolojisi (Ventral) ...... 13 Şekil 9. Larva, Nimf, Erişkin Erkek ve Erişkin Dişi ...... 14 Şekil 10. Üç Konaklı Kene Evrimi ...... 16 Şekil 11. ile enfeste köpek ...... 22 Şekil