Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 11 (1):27-42 (2010) Artvin Çoruh University Faculty of Forestry Journal, 11 (1):27-42 (2010)

Araştırma makalesi Research article

Uzundere İlçesi ve Yakın Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Tuba ORHAN*, Faris KARAHAN Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü 25240,

Geliş Tarihi: 21.10.2009

ÖZET Uzundere İlçesi doğal zenginliği, kültürel, tarihi ve rekreasyonel değerleri açısından Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinin önemli turizm potansiyeline sahip yörelerindendir. Çok geniş kültürel mirasa ve doğal zenginliğe sahip olan ilçe yerli ve yabancı turistler için alternatif bir turizm bölgesi potansiyeline sahiptir. Bu çalışmada bölgedeki mevcut potansiyelin, bölgesel düzeyde turizme kaynak oluşturan değerler yönünden sınıflandırılması hedeflenmiştir. Araştırmada yöntem olarak SWOT Analizi tekniği kullanılmış, yörenin ekoturizm açısından güçlü ve zayıf yanları ile fırsatlar ve tehditler belirlenmeye çalışılmıştır. SWOT Analizi, gözlemler ve yörede yapılan çalışmalar yardımı ile mevcut ve potansiyel turizm etkinlikleri değerlendirilmiş, sınıflandırılmış ve haritalanmıştır. Aktif turizm etkinlikleri (1) İnanç Turizmi Etkinlikleri, (2) Şelalesi ve Yıkıklar (Yedi Göller) Odaklı Etkinlikler, (3) Piknik Aktiviteleri, (4) Festival ve Şenlikler olarak belirlenmiştir. Potansiyel turizm etkinlikleri ise, (1) Botanik Turizmi, (2) Kuş Gözlemciliği, (3) Kelebek Gözlemciliği, (4) Yaban Hayatı Gözlemciliği, (5) Trekking, (6)Manzara Seyri, (7) Tortum Gölü’ne Dayalı Etkinlikler olarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucu olarak yörede coğrafi, ekolojik ve sosyo-kültürel açıdan ekoturizme kaynak oluşturan önemli değerler bulunduğu ve yörenin sivil toplum, üniversite, yerel yönetim ve kamu yatırımları ile önemli bir ekoturizm merkezi olabileceği görüşü oluşmuştur.

Anahtar kelimeler: Ekoturizm, Turizm Planlaması, Rekreasyon, SWOT Analizi, Uzundere

Evaluation of Ecotourism Potential of Uzundere District and Its Environs

ABSTRACT Uzundere with is naturel beauties, culturel, historical and recreational facilities is one of the most important environs of Northeastern Anatolian Region which has the potential for tourism. Having natural beauties and cultural heritage, Uzundere have on alternative tourism potential for the native and foreign tourists. In this study, it is aimed to make valuable contribution to the environs in the way of preserving natural and cultural sources and to make it be a part of tourism sector with the help of ecotourism planning in order to preserve these areas and to classify ecotourism sources. In this study, SWOT Analysis in used as a method and we try to define the strong and weak aspects of environs with the oppurtunities and threats in terms of ecotourism. The present and potential tourism activities are evaluated, classified and mapped with the help of observations and researches done in the environs. Active tourism activities are defined as (1) Faith Tourism Activities, (2) Activities focused one Tortum Waterfull and The Ruins (Seven Lakes), (3) Picnic Activities, (4)Festivities. Potential tourism activities are assessed as (1) Botanical Tourism, (2) Bird Watching, (3) Butterfly Watching, (4) Wild Life Watching, (5) Trekking, (6) Sightseeing, (7) Activities focused one Tortum Lake. As result of the research, we reach conclusion that the significant values which form the source of ecotourism in terms of geographical, ecological and sociocultural in the environs and the environs may be significant ecotourism center with its civil society, university, local authorities and public investment. Key Words: Ecotourism, Tourism Planning, Recreation, SWOT Analysis, Uzundere.

GİRİŞ aktivitelerinde de önemli değişiklikler Turizm, doğal, kültürel ve sosyal değerleri ile meydana gelmiştir. Günümüzde turistler, özellik arz eden, temiz ve sağlıklı bir çevrede doğal çevrenin tahrip edilmediği ve sürekli gelişebilen ve bulunduğu yöreye ve ülkeye korunduğu alanlara yönelmekte, tatillerini, ekonomik yararlar sağlayan ulusal ve hobilerini ve ilgi alanlarını geliştirerek, tatmin uluslararası küresel bir etkinliktir. Son yıllarda olabilecekleri yöreleri tercih etmeye çalışan, değişen ve gelişen ekonomik, teknolojik ve bulundukları ortama yabancı kalmayıp çevre siyasal gelişmelere paralel olarak turizm ile bütünleşen, insanları ve kültürleri tanımaya

27 *Sorumlu yazar e-posta: [email protected] Tel: +90 536 3296629 Uzundere İlçesi ve Yakın Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

gayret eden, çevreye duyarlı kişiler olarak hareketleri yanında tarih, kültür, sanat, doğal karşımıza çıkmaktadırlar. Son yıllarda turizmin güzellikler ve yerel halk ile de eşsiz alternatif geliştiği ülkelerde yeni eğilimler turizm imkânlarına sahiptir. Bu doğrultuda son incelendiğinde; tatilcilerin tercihlerinin, deniz– yıllarda doğaya ve yerel halka öncelik tanıyan, kum–güneş(3S/Sea–Sand–Sun) üçlüsünden, çevre dostu turizm hareketi olarak da eğlence–eğitim–çevre(3E/Entertainment– adlandırılan ekoturizm ülkemizde de ön plana Education–Environment) üçlüsüne kaydığı çıkmaya başlamıştır. Özellikle son yıllarda gözlenmektedir (Nurlu ve Kesgin, 2007). Doğu Karadeniz ve Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde var olan doğal kaynakların ve İnsanların eğitim seviyelerinin ve çevre kültürel zenginliklerin sürdürülebilirliklerinin bilincinin artmasıyla birlikte, son yıllarda sağlanarak ekoturizm sektöründe özellikle doğal ve kültürel açıdan hassas değerlendirilmesine yönelik çalışmalar alanlara yönelik seyahatler hızla gelişme yoğunlaşmıştır. göstermektedir. Uluslararası turizm talebinin yapısındaki bu değişiklikler ekoturizm Bu çalışmada Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde seyahatlerine olan talebi de arttırmaktadır yer alan Doğu Anadolu Bölgesi’nin Doğu (Çevirgen, 2004). Bu gelişmeler sonucunda, Karadeniz Bölgesi ile sınır bölgelerinden birini doğal kaynakların daha uzun süreli kullanımına oluşturan Uzundere İlçesi ve yakın çevresinin dayanan sürdürülebilir turizm, alternatif ekoturizm potansiyelini araştırmak ve mevcut turizm, ekoturizm, doğa turizmi ve özel ilgi turizm talebinin alana ve yakın çevresine olan turizmi gibi turizm çeşitleri gündeme gelmiştir. sosyal, kültürel ve ekonomik etkilerini ortaya koymak hedeflenmiştir. Bu kapsamda Son 10 yıl içerisinde giderek artan şekilde sözü Uzundere İlçesi ve yakın çevresinin ekoturizm edilmeye başlanan ekoturizm, doğal bölgelere planlanmasına yönelik her türlü kaynak ve yapılan, doğal çevreyi korumayı, doğal çevre tehdit unsurları da gözönünde tutularak tüm ile etkileşim içerisinde yaşayarak kendine has doğal ve kültürel kaynakların sürdürülebilir bir kültür yaratmış olan yöre insanını ve kullanımını güvenceye alacak yönetim kültürünü tanımayı amaçlayan sorumlu bir önerileri oluşturulmaya çalışılmıştır. seyahat olarak tarif edilmektedir (Özhan, Çalışmada; ilçenin sahip olduğu mevcut 1997). Kitle turizmine bir tepki ve alternatif potansiyelin, doğal ve kültürel çevreye zarar olarak 1990'lı yıllarda gelişme gösteren vermeyecek ve ekonomik faydalar ekoturizm kavramı, kırsal ve kültürel turizmin üretebilecek ekoturizm planlaması ile turizm unsurlarını içermekte ve hassas doğal ve sektörüne alternatif sunulması ve kültürel alanlarda geliştirilebilecek en uygun kazandırılması hedeflenmektedir. Ayrıca turizm türü olarak ifade edilmektedir. yörenin ileride plansız turizm yatırımlarıyla Kontrolsüz gelişen kitlesel turizm hareketinin kitlesel turizm merkezi haline getirilebileceği çevre ve toplum üzerindeki tahribatları ihtimallerini de göz önüne alarak, karşısında ekoturizm, sürdürülebilir gelişmenin sürdürülebilir bir kalkınma ve turizm planlama sağlanmasında önemli bir araç olarak yaklaşımı ile mevcut doğal, kültürel, sosyal görülmektedir (Arslan, 2005). Ekoturizm özellik ve zenginliklerin değerlendirilmesi kavramı güçlü bir doğa bağlantısını ve sosyal amaçlanmıştır. Yörede uygulanacak ekoturizm sorumluluk sağduyusunu birlikte ele çalışmalarında mevcut turizm faaliyetlerinin almaktadır. Ecotourism Society’n tanımı ile yanında potansiyel olacak turizm çeşitleri ve ekoturizm doğal ve kültürel çevreye, çevreyi kaynaklarının varlığının ortaya çıkarılması koruyarak ve fakat yerel halkın refahını ekoturizm etkinlikleri açısından yeni başlayan gözeterek yapılan bir seyahattir. Ekoturizm kullanım ve aktivitelerin bilinçli olarak oldukça kompleks ve disiplinler arası ekoloji ve gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. ekonomi evliliğinin bir ürünüdür (Özhan, 1997). Ülkemiz deniz, kum, güneş gibi kaynaklarla gerçekleştirilen kitle turizm

28

T. Orhan, F. Karahan

MATERYAL VE YÖNTEM tarım ve hayvancılık faaliyetlerini Çalışmada ekoturizm etkinlikleri açısından, sürdürmektedir. Erzurum İli Uzundere İlçesi ve yakın çevresinin ekoturizme kaynak olabilecek sahip olduğu Uzundere İlçesi coğrafi konumu, rakımı ve doğal ve kültürel kaynaklar araştırma mikro klima iklimi sayesinde tarımsal peyzaj materyalini oluşturmaktadır. Araştırmada açısından çok fazla çeşitlilik arz etmektedir ve yöntem olarak SWOT Analizi Tekniği’nden tarımsal faaliyetler dar alanlarda yapılmakta, faydalanılmıştır. Uzundere İlçesi ve yakın yöre halkı çoğunlukla kendi ihtiyaçlarına çevresinin ekoturizm potansiyelinin yönelik sürdürmekte ve ekonomik açıdan belirlenmesi, mevcut ve potansiyel turizm pazarlama az olup ticari gaye çok fazla etkinliklerinin sınıflandırılmasında SWOT güdülmemektedir. Uzundere İlçesinin de Analizi’nden yararlanılarak, alanın ekoturizm içerisinde yer aldığı Çoruh Vadisi sahip olduğu potansiyelinin içsel (güçlü ve zayıf yönler) ve canlı türleri ve doğal güzellikleri ile Uluslararası dışsal (fırsatlar ve tehditler) faktörleri Koruma Örgütü (Conservation International belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma alanının iç (CI)) tarafından yeryüzünün en önemli ve dış etkenleri dikkate alarak izlenen bu biyolojik çeşitliliğe sahip ve tehdit altındaki 34 yöntemle, alanın var olan güçlü yönleri ve sıcak bölge arasında sayılan ve 220 önemli fırsatlardan en üst düzeyde yararlanacak, ekolojik bölgesinden biri olan "Kafkasya tehditlerin ve zayıf yanlarının etkisini en aza Ekolojik Bölgesi" içinde yer alır (Anonim indirecek plan ve öneriler geliştirilmiştir. Swot 2008a). Uzundere İlçesi ve yakın çevresi bitki Analizi yapılırken bölgede yürütülen Doğu familyaları ve bitki türleri bakımından oldukça Anadolu Turizm Geliştirme Projesi(DATUR) zengin olup, yapılan botanik araştırmalar kapsamında elde edilen verilerden de ilçenin botanik kompozisyon bakımından son kapsamlı biçimde yararlanılmıştır. derece zengin olduğunu göstermektedir. Yörenin vejetasyonu daha çok İran–Turan ve ARAŞTIRMA BULGULARI Avrupa–Sibirya fitocoğrafik bölge bitkileri ile karakterize edilse de Akdeniz (Mediterrian) Araştırma Alanının Doğal ve Kültürel bitki örtüsü özelliklerine de rastlanmaktadır Özellikleri (Kaya, 1996). Uzundere Vadisi doğal bitki Erzurum İli’ne bağlı Uzundere İlçesi il örtüsü çeşitliliği (1)Tarımsal Biyoçeşitlilik, merkezine 84km mesafededir. Uzundere İlçesi (2)Ormanlar, (3)Kayalık Ortam Vejetasyonları, coğrafi konumu itibariyle Erzurum–Artvin (4)Dere Kenarı Vejetasyonları, (5)Stepler, Karayolu (950–02) üzerinde, Tortum Çayı (6)Alpin Çayırlar olarak sınıflandırılabilir. vadisinde kurulmuştur. 840km2 yüz ölçümüne sahip olan ilçe merkezinin denizden yüksekliği Uzundere İlçesi ve yakın çevresi barındırdığı 1050m olup yukarı mahallelerde bu yükseklik fauna açısından önemli çeşitlilik 2100m’ye kadar çıkmaktadır. Doğu Anadolu arzetmektedir. Bölge fauna açısından, içerdiği Bölgesinin Doğu Karadeniz Bölgesi ile olan sınır Boz Ayı(Ursus arctos), Çengel Boynuzlu Dağ bölgelerinden birini oluşturan Uzundere İlçesi Keçisi(Rupicapra rupicapra), Dağ Keçisi(Capra doğuda , batıda İspir, kuzeyde Yusufeli ve aegagrus), Kurt(Canis lupus), Yaban güneyde Tortum ilçeleriyle komşudur. Coğrafi Kedisi(Felis silvestris), Vaşak (Lynx lynx) yapı ve rakımının düşük olması nedeniyle populasyonları ile önemli memeli alanı Erzurum’a göre ılık bir iklime sahip ilçenin niteliğindedir. Alan, içerdiği tüm bu özelliklerin güney ve batısında karasal, kuzey ve bir birleşimi olarak aynı zamanda Önemli Doğa doğusunda Doğu Karadeniz iklimi hakimdir. Alanı statüsü taşır(Bekir, 2008). Vadi içlerindeki mikro klima iklim özelliğiyle ilçede narenciye üretimi dışında tüm sebze ve İnsan faaliyeti çok yoğun olmadığı için doğal meyve üretimi yapılmaktadır. İlçe nüfusunun zenginliklerini büyük ölçüde korumuş bölgede büyük çoğunluğu doğal kaynaklar desteğinde farklı iklimlerin aynı anda egemen olması, burada yaşayan bitki ve hayvan türlerinin

29 Uzundere İlçesi ve Yakın Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

çeşitliliğini arttırdığı gibi, bölgeyi kuşlar tarafından tescil edilerek korunması gereken açısından da son derece özel bir konuma taşınmaz kültür varlıkları arasına alınmıştır getirir. Kuş göçünün yanı sıra, kuş gözlem (Özkan, 1994). turizmi açısından yüksek bir potansiyele sahip olan birçok kuş türünün Çoruh Vadisi Ağcakale (Üngüzek Kalesi):Uzundere İlçe içerisinde yer alan Uzundere İlçesi ve yakın merkezine 3km mesafedeki kale, Uzundere– çevresinde rahatlıkla gözlemlenebildiği Tortum karayolu üzerindeki çayın kıyısından belirlenmiştir (Bekir ve ark. 2008a). yükselen farklı görünüşlü sarp ve yüksek bir kayalık üzerindedir. Çok iyi korunmuş Aktif Turizm Etkinlikleri durumdaki, tipik mimariye sahip kale, Dikyar Köyü sınırları içerisindedir. Ortaçağda İnanç turizmi etkinlikleri: derebeylik şeklinde hüküm süren Türk Beyleri Çoruh Nehri ve kollarının suladığı vadiler, tarih tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Kalede kaynaklarında Tao–Klarjeti adı ile bilinir. tarihi şekil ve kitabe bulunmamakta olup, 9.yüzyıl başından 11.yüzyılın ilk çeyreğine yapının tarihi konusunda kesin bir bilgi mevcut kadar bölge derebeylik sisteminde, birbirinden değildir. İç kale surlarının bir kısmı ayaktadır. bağımsız kent devletleri şeklinde yönetilmiştir. Tapınağı, çok yüksek burçları, iç kale surları, Bu dönemde Gürcü beyleri para ve toprak gözetleme kulesi, fırını, hamamı, Tortum yardımı ile manastır mimarisini desteklemişler Çayı’na inen gizli suyolları ve dolambaçlı ve bölgede manastır yaşamı canlanmıştır. sokakları ile görülmeye değer bir eserdir (Özkan, 1994). İlçe ve yakın çevresinde inanç (Anonim 2008b). turizmine yönelik olarak bölgede çok çeşitli yapılar ve kiliseler mevcuttur. Tarihin canlı Akkoyunlu ve Karakoyunlu Mezar Taşları: tanıkları durumundaki bu eserler inanç ve Uzundere İlçesi ve yakın çevresi 14. ve kültür turizmi yönüyle yöreyi ekoturizm 15.yüzyıllarda Karakoyunlular ve Akkoyunlular açısından avantajlı duruma getirmektedir. devletlerinin yönetimine geçmiştir. Eski Tarih boyunca ilçe ve yakın çevresinde çeşitli Oğuzlar’dan olan bu devletler Eski Oğuzlar’ın inançlara ait izler, tarihi miras ve değerler töreleri gereği ünlü kişilerin mezar taşlarını inanç turizmi açısından büyük bir potansiyel koç–koyun şeklinde yapılırdı. Uzundere İlçesi yaratmakta olup, bu potansiyelin ekoturizm Altınçanak Köyü’ndeki kilise önünde koç– amaçlı kullanılabilmesi ve sürekliliğinin koyun şeklindeki mezar taşlarından birisinin sağlanabilmesi ise bu tarihi değerlerin tanıtımı üzerinde ok, yay, baltalar, testi ve gül; ve korunmasına bağlıdır. diğerlerinin üzerinde ise orak, boynunda bir gül, maşrapa, testi, gürz ve balta resimleri Öşvank Kilisesi (Öşk Manastırı Kilisesi): oyma olarak yerleştirilmişlerdir (Özsoy, 2005). Uzundere İlçesi Çamlıyamaç Köyü sınırları içerisinde yer alan Öşvank Kilisesi dünya Uzundere Evleri: Eski bir Türk yurdu olan Hıristiyan Gürcülerince çok büyük önem farklı, kültür ve medeniyetlerin harmanlandığı taşımaktadır. Her yıl yerli turistlerin yanı sıra ilçede Tarihi Ambarlı Eyvanlı Uzundere Evleri dünyanın çeşitli ülkelerinden teologlar ve diye adlandırılan evler vardır. Bu evler turistler bu kiliseyi ziyarete gelmektedirler. günümüzde de bulunmakta olup evler ve Gürcü Bağrat Devleti döneminde önemli dini ambarlarda el yapım sanatı olan ahşap eserlerden olan Uzundere İlçesi Çamlıyamaç malzemeli nakış ve süslemeler bulunmaktadır. Köyü’nde yer almaktadır. Bölgedeki Ambar bölümü ahşaptan olan bu evlerin piskoposluk merkezlerinden biri olan Öşkvank bazıları 200–250 yıllık olup, bu evlerdeki yerel Kilisesi, 11.yüzyılda elyazmalarıyla ünlü önemli araç ve gereçler ile yapı biçimleri çok eskidir. bir kültür merkezi olarak bilinmektedir. Öşkvank Kilisesi, 19.yüzyılın sonundan 1980 Yörede bu eserlerin dışında da bazı önemli yılına kadar cami işlevi ile kullanılmıştır. 1985 ziyaret yerleri ve kaleler de bulunmaktadır. yılında ise TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Bunlar: Keşiş Peyleri, Ziyaret Tepe Ziyaretgahı,

30

T. Orhan, F. Karahan

Murat Dağı Ziyaretgahı, Gülü Bağdat rastlanmaktadır. Şelalelerin muhteşem Ziyaretgahı, Kemerli Dağ Ziyaretgahı, Sapaca görüntüsünün yanında çevredeki görsel değeri Kalesi, Kirazlı Kalesi, Cevizli Kalesi’dir. artıran vadi ve ilginç jeolojik oluşumlar, ilginç peyzaj formları ve bitkilerin sunduğu Tortum Şelalesi ve Yıkıklar (Yedi Göller) mevsimsel renk gösterileriyle zengin görsel Odaklı Etkinlikler peyzajı izleme imkanı sunmaktadır.

Tortum Şelalesi: Uzundere İlçesi Çağlayanlı Piknik Aktiviteleri Köyü’nde yer alan Tortum Şelalesi coğrafi Uzundere İlçesi ve yakın çevresi vadileri, bölge olarak Karadeniz Bölgesi’nin Doğu yaylaları, ormanları, florası ve faunası, üstün Karadeniz Bölümü sınırları içerisinde yer peyzaj görüntüleri ile rekreasyonel faaliyetler almaktadır. Türkiye'nin en yüksek şelaleleri açısından da önemli bir değere sahiptir. Bol arasında yer alan Tortum Şelalesi oluşumu oksijenli serin ve temiz havada sağlıklı yaşam açısından ve yüksekliği bakımından ise için yürüyüş yapmak, köylerde yaşayan dünyanın sayılı şelalelerinden birisidir. Tortum insanlarla kısa bir süre bir arada bulunup Şelalesi çevresinin deniz seviyesinden paylaşım içerisinde olmak, çadır kurmak, yüksekliği yaklaşık 1000m dolayındadır. yaban hayvanlarını yaşadıkları doğal Tortum Şelalesi’nin oluşumuna, ortamlarında izlemek, görüntülemek, bitki Kemerlidağ’dan kopan büyük bir heyelan türlerini incelemek açısından ilçe ve çevresi kütlesinin Tortum Çayı’nın aktığı Tev Vadisi’ni giderek artan bir ilgi görmekte piknik kapatması sebep olmuştur. Tortum Gölü’nden aktiviteleri açısından önemli bir potansiyel gelip 22m’lik genişlikten 48m yükseklikten oluşturmaktadır. Erzurum İli, çevre il ve düşen sular, altta koca bir dev kazanı meydana ilçelerden gelen ziyaretçiler için Uzundere getirmiştir(Güresinli, 1978) Tortum İlçesi piknik amaçlı etkinlikler için yoğun bir ilgi Hidroelektrik Santrali devreye girdikten sonra ve kullanım alanıdır. Tortum Gölü ve Tortum Tortum Gölü’nden santral türbinlerine alınan Şelalesi çevresi, Yıkıklar(Yedigöller), Zugar su, şelalenin eski heybetini biraz yitirmesine Boğazı bölgesi yörenin en başlıca tercih edilen sebep olsa da suların kabardığı ilkbahar piknik alanları arasında yer almaktadırlar. aylarında şelale muhteşem görünümüne Ayrıca ilçe merkezi, köyleri ve çevresi piknik sahiptir. etkinlikleri açısından birçok alternatif oluşturmakta zengin bir potansiyel Yıkıklar (Yedi Göller): Yıkık Bağlar da denilen sunmaktadır. Bu alanlar piknik yapmaya bölge Tortum Gölü’nün hemen altında Ulubağ elverişli olduğu kadar doğa gezileri, bisiklet Köyü’nün bir mahallesidir. turları, trekking gibi birçok aktivitelere de Yıkıklar(Yedigöller)’ın denizden yüksekliği olanak sağlamaktadır. 800m’dir. Tortum Gölü havzasından ve yeraltından sızan sızıntı suların oluşturduğu Festival ve Şenlikler İncegöl, Karagöl, Efendigilin ve Nazlıgilin isimli Uzundere İlçesi ve yakın çevresinde göller bulunmaktadır. Göllerden birinde gelenekselleşmiş çeşitli şenlikler alabalık çiftliği ve mesire yeri bulunmaktadır. düzenlenmektedir. Bunlardan birisi Uzundere Sandalla gölde gezinti yapılabilmektedir. Belediyesi tarafından düzenlenen Cumhuriyetin kurulduğu günden itibaren her Mevsimlik Şelaleler: Uzundere İlçesi’nde yıl aksatılmadan 29 Ekim tarihinde yapılan bahar aylarında çok sayıda mevsimlik şelale Cumhuriyet Karakucak Güreşleri Festivali’dir. görülmektedir. En önemlilerinden biri ilçe Çamlıyamaç Köyü Muhtarlığı tarafından merkezi Uzundere deresi yatağı yanında Yayla düzenlenen her yıl Eylül ayının 2. haftası Mahallesi orman yolunda bulunan Sudökülen yapılan Armutlu Mezra Festivali bir diğer Şelalesi’dir. Mevsimlik şelalelere Sapaca Köyü, önemli festivaldir. Bu festival suresince yöre Cevizli Yaylası gibi topografya ve orman halkı tarafından yetiştirilen çeşitli tarım kaynakları zengin alanlarda da sıkça ürünleri arasında yarışmalar yapılmakta, yöre

31 Uzundere İlçesi ve Yakın Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

halkı hasat mevsiminin bitişini kutlamaktadır. Araştırma sonucunda mevcut rekreasyonel Benzer festivallerden biri de Sapaca Köyü etkinliklere ilişkin potansiyeller Şekil 1’de Puşulu Yaylası Festivali’dir. İlki 2007 yılında gösterilmiştir düzenlenen festival Muhtarlık ve Sapaca Kültür ve Turizm Derneği tarafından organize Potansiyel Turizm Etkinlikleri edilmektedir. Festivallerden bir diğeri de Uzundere Kültür Yardımlaşma ve Dayanışma Botanik Turizmi Derneği Tarafından düzenlenen Uluslararası Uzundere İlçesi zengin florası ve doğal bitki Uzundere Karakucak Güreşleri’dir. Uzundere örtüsü ekoturizm potansiyeli açısından flora İlçesi Tortum Gölü’nde 1 Temmuz 2007’de ilki turizmine önemli derecede katkı sağlayacak düzenlenen Denizcilik ve Kabotaj Bayramı boyuttadır. İlçe dünyanın 220 önemli ekolojik kutlanmıştır. Uzundere Kaymakamlığı, bölgesinden biri olan Batı Kafkasya Ekolojik Uzundere Belediyesi, Türkiye Yelken Bölgesi içerisinde yer almaktadır. Bu da Federasyonu ve Denizcilik Müsteşarlığı barındırdığı doğal bitki örtüsü zenginliğini tarafından düzenlenen etkinlik kapsamında artırmaktadır. Uzundere vadisinin en alçak ve Tortum Gölü’nde yelken yarışları en yüksek nokta arasında 1000–3000m'leri düzenlenmiştir. Bunların yanı sıra köylerde de bulan rakım değişimleri, vadi içlerindeki çeşitli küçük çaplı şenlikler yapılmaktadır. mikroklima özellik ve iklim farklılıklarının Paisor Yaylası’nda yine her yıl küçük çaplı bir sonucu olarak, aralarında çok ender türler de festival düzenlenmektedir. Her yıl Temmuz ayı dahil olmak üzere 100'den fazla endemik ya da sonunda Sapaca Köyü Puşulu Mezrası’nda başka bölgelerde az görülen türleri ortaya güreş, bal, buzağı festivalleri düzenlenmekte, çıkmaktadır. Bir başka ifade ile yörenin sahip bu kapsamında yörenin yerel yemeği olan Cağ olduğu doğal, kültürel ve tarihi değerlerin yanı Kebabı yapılmaktadır. 19 Mayıs 2008 tarihinde sıra zengin doğal bitki örtüsü de ekoturizm Uzundere İlçesi Tortum Şelalesi’nde 1.Şelale potansiyeli açısından turistleri bu alana çeken Festivali ve Gençlik Şöleni düzenlenmiştir. önemli bir faktördür. Yörenin doğal bitki Ayrıca Efes Pilsen’in, Birleşmiş Milletler örtüsü çeşitliliğinde yer alan zengin step Kalkınma Programı(UNDP) ve Kültür ve Turizm vejetasyonu, alpin çayırlar, orman ve tarımsal Bakanlığı işbirliğiyle yürüttüğü Doğu Anadolu çeşitlilikle bu bitkilerin oluşturduğu mevsimsel Turizm Geliştirme Projesi(DATUR) kapsamında renk değişimleri de görsel peyzaj değerini 25-27 Eylül 2009’da düzenlenen 2.Çoruh yükseltmekte, flora turizmine katkı sağlayacak Vadisi Kuş Gözlem Festivali Uzundere ilçesinde boyuttadır. Uzundere İlçesi doğal bitki örtüsü gerçekleştirilmiştir. Bu etkinliklerin yanı sıra çeşitliliği botanik turizmi açısından ekolojik, yaz ve sonbahar aylarında doğa şenlikleri, kuş ekonomik önem ve turizm perspektifine göre gözlem festivalleri, yarışlar, yelken yarışları, sınıflandırılacak olursa ekolojik özelliklerine dağcılık ve kamçılık gibi yeni faaliyetlerin de göre; Alpin vejetasyonu, Orman vejetasyonu, yapılması planlanmaktadır. İlçe ve yakın Sucul vejetasyon şeklinde bir yapı gösterir. . çevresinde yapılan ve yapılacak olan festival ve şenlik gibi etkinliklerde yöreye özgü geleneksel kültürel ürünlerin tanıtımı ve satışı için uygun ortam oluşturacaktır. Ayrıca düzenlenen bu etkinlikler aracılığıyla yörenin sahip olduğu diğer ekoturizm etkinlikleri çeşitleri konusunda yöre tanıtılıp bilgiler verilerek gelen ziyaretçi ve turistlerin ilgileri doğrultusunda bu etkinliklere yönlendirilmesi de sağlanabilecektir.

32

T. Orhan, F. Karahan

33 Uzundere İlçesi ve Yakın Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Ekonomik önem ve turizm perspektifine göre açıklığı 3m’ye yaklaşan bu ender akbaba ise; Yabani meyve türleri, Şifalı bitkiler, türünün Türkiye’de gözlemlenebildiği nadir Sukkulent bitkiler, Alpin bitkiler, Odunsu alanlardan biri Çoruh Vadisi’dir. Vadi ve ağaç ve çalı türleri, otsu ve yer örtücü bitkiler Uzundere İlçesi çevresinde neredeyse her şeklinde bir yapı gösterir. gün Sakallı Akbaba gözlemlemek mümkündür. Diğer bir nadir akbaba türü Kuş Gözlemciliği olan Kızıl Akbaba’nın da Türkiye’de Uzundere Vadisinin de içinde yer aldığı gözlenebildiği en iyi noktalardan biri Çoruh Vadisi, kuş göç yolları açısından da Uzundere vadisidir. Koloniler halinde üreyen büyük önem taşımaktadır. Bulunduğu bu tür, Tortum ile Verçenik Dağı civarında bölgenin geneline göre daha düşük bir rahatlıkla gözlenebilmektedir. Ülkemizde ve rakıma sahip olan Çoruh Vadisi, Kafkasya ile Avrupa’da yaşayan en büyük akbaba türü Anadolu arasında süzülerek göç eden yırtıcı olan Kara Akbaba, Çoruh Vadisi ve kuşlar ile diğer göçmen kuşlar için bir geçiş çevresinde gözlemlenebilen diğer bir akbaba koridoru vazifesi görmektedir. Süzülen türüdür. Sadece iğne yapraklı yaşlı kuşlar, Orta Asya’dan Afrika’ya iki yolla ormanlarda üreyebilen bu akbaba türünün gidebilmektedir. Birinci yol; Hazar Denizi’nin nesli, ürediği alanların yok olmasından dolayı doğusundan geçerek Ortadoğu’ya oradan ya dünya ölçeğinde tehlike altındadır (Bekir ve Mısır üzerinden ya da Arap yarımadası ark. 2008b). Şah Kartal(Aquila heliaca), üzerinden Afrika’ya ulaşmaktadır. İkinci yol Bozkır Kartalı(Aquila nipalensis), Bozkır ise; Hazar Denizi’nin batısından geçerek Delicesi(Circus macrourus) gibi Türkiye’de Çoruh Vadisi’ni takip ederek Anadolu çok ender görülen yırtıcı kuş türleri, özellikle üzerinden Ortadoğu’ya buradan ya Mısır ya sonbahar göçü sırasında Çoruh Vadisi’nde da Arap Yarımadası’na oradan da Afrika’ya izlenebilmektedir. Uzundere vadisinden ulaşmaktır. Çoruh Vadisi, ikinci yolu yoğun olarak geçen diğer yırtıcı kuş türleri ise kullanarak Karadeniz ile Hazar Denizi Şahin(Buteo buteo), Arı Şahini(Pernis arasından geçerek Afrika’ya ulaşmaya çalışan apivorus), Çayır Delicesi(Circus pygargus), onbinlerce kuş türünün yoğunlaştığı bir Atmaca(Accipiter nisus), Kara Çaylak(Milvus koridor görevi görmektedir. (Bekir ve ark. migrans) ve Saz Delicesi(Circus 2008a). Doğada gözlemlenmesi oldukça güç aeruginosus)’dir. Ayrıca göç esnasında Küçük olan ve görülebilmesi için uzun mesafe Orman Kartalı(Aquila pomarina), Büyük yürümeyi gerektirebilen birçok kuş türünün Orman Kartalı(Aquila clanga), Yılan bölgede araç yolundan uzaklaşılmadan Kartalı(Circaetus gallicus), Küçük gözlenebiliyor olması bu bölgeyi daha da Kartal(Hieraeetus pennatus), Yoz ayrıcalıklı bir konuma getirmektedir (Bekir ve Atmaca(Accipiter brevipes), Ala Doğan(Falco ark. 2008b). İnsan faaliyeti çok yoğun vespertinus) ve nadiren de Kızıl Akbaba(Gyps olmadığı için doğal zenginliklerini büyük fulvus) gözlenebilmektedir (Bekir ve ark. ölçüde korumuş bölgede farklı iklimlerin aynı 2008a). Dünya üzerinde oldukça dar bir anda egemen olması, burada yaşayan bitki yayılışa sahip olan Urkeklik(Tetraogallus ve hayvan türlerinin çeşitliliğini arttırdığı gibi, caspius), dağların ulaşılması güç, sarp ve bölgeyi kuşlar açısından da son derece özel kayalık kesimlerinde yaşar. Bu nadir tür, bir konuma getirmektedir. Ülkemizde Sakallı sabahın erken saatlerinde Uzundere İlçesi ve Akbaba(Gypaetus barbatus), Kızıl yakın çevresinin yüksek kesimlerinde Akbaba(Gyps fulvus), Kara Akbaba(Aegypius kolaylıkla gözlenebilmektedir. Diğer Çıvgın monachus) ve Küçük Akbaba(Neophron türlerinden farklı olarak sadece Kafkasya percnopterus) olmak üzere 4 farklı akbaba Bölgesi ve Doğu Karadeniz Dağları’nda türü bulunur. Leş ile beslenen bu iri kuşların bulunan Kafkas Çıvgını(Phylloscopus dördünü de Çoruh Vadisi’nde yer alan sindiatus), bölgede ormanlık alanlarda Uzundere’de görmek mümkündür. Sakallı gözlenebilmektedir. Alamecek(Rhodopechys Akbaba’nın dünya populasyonunun büyük sanguinea), Kara İskete(Serinus pusillus), bölümü Türkiye’de bulunmaktadır. Kanat Kara Ağaçkakan(Dryocopus martius),

34

T. Orhan, F. Karahan

Alasığırcık(Sturnus roseus), Büyük Kelebek Gözlemciliği Dağbülbülü(Prunella collaris), Sürmeli Doğada vakit geçirmeyi, canlılarla iç içe Dağbülbülü(Prunella ocularis), Akyanaklı olmayı seven insanların, gördükleri Baştankara(Parus lugubris), Aksırtlı kelebekleri fotoğraflaması ve giderek Kuyrukkakan(Oenanthe finschii) gibi zor bunların türlerini merak etmeye görülen türlerde Uzundere vadisi ve başlamasıyla Türkiye'de son birkaç yıldır aktif çevresinde gözlemlenebilmektedir. hale gelen kelebek gözlemciliği, başta Avrupa Anadolu’da birçok türküye adını vermiş olan ve ABD olmak üzere yurt dışında oldukça Kınalı Keklik(Alectoris chukar), vadinin her yaygın bir uğraştır. Avrupa kıtasında bulunan köşesinde rahatlıkla görülebilmektedir. Alaca 500 türe karşın Türkiye sınırları içerisindeki Sinekkapan(Ficedula semitorquata)’ın kelebek türü sayısının 380 ile 407 arasında Türkiye’de en iyi bilinen üreme alanlarından olduğu tahmin edilmektedir. Tür sayısı biri de Uzundere vadisidir. Ülkemizin en konusunda kesin olamamanın nedeni büyük baykuş türü olan Puhu(Bubo bubo), kelebek taksonomisinin kesin sayılar vadide yerli olarak bulunmaktadır. Küresel söyleyemeyecek ve tüm araştırmacıları ortak ölçekte nesli tehlike altında statüsünde bir listede birleştiremeyecek kadar karışık bulunan Sürmeli Kızkuşu(Chettusia olmasıdır. Türkiye’de farklı coğrafik gregarius) ve ülkemizde nadir görülen Kara bölgelerde dağılım gösteren pek çok kelebek Kanatlı Bataklıkkırlangıcı(Glareola türü gözlemlenebilmektedir. Bunlar nordmanni), vadiye oldukça yakın bir içerisinde en zengin çeşitlilik doğu mesafede bulunan Erzurum Ovası üzerinden bölgelerimizde bulunmaktadır. Türkiye’nin göç etmektedir. İnsan müdahalesinden uzak kuzeydoğu ucu ise yüksek dağlar ve derin alanları tercih eden Kara Leylek(Ciconia vadilerin bulunduğu dünyada benzeri az nigra) ve Bıyıklı Doğan(Falco biarmicus), sarp bulunan kelebek alanlarından birisidir. kayalık kesimlerinde üremektedir. Sayıları Burada Çoruh Vadisinin sıcak kurak çok azalmış olan, nesli tehlike altında çayırlıklarından ağaçlıklı nehir kenarlarına, Uludogan(Falco cherrug) vadide göç güneşli orman açıkları ve meralardan dönemlerinde beslenmektedir. Türkiye’de subalpin çayırlıklara ve çıplak dağ zirvelerine nesli tehlike altında bulunan Akkuyruklu pek çok farklı yaşam alanı ve bu alanlara Kartal(Haliaeetus albicilla) Tortum Gölü özgü kelebekler bulunmaktadır. Sadece çevresinde üremektedir (Bekir ve ark. Yusufeli-Artvin yöresinde 200’ün üzerinde 2008a). Uzundere İlçesi ve yakın çevresinde kelebek türü kaydedilmiştir ki bu çeşitlilik kuş göçünün oldukça yakından izlenebileceği Avrupa’da ki birçok ülkenin sahip olduğu tür pek çok göç izleme noktası bulunmaktadır. sayısından fazladır(Welch ve Karaçetin, Alanda kuş gözlem uzmanları tarafından 2010). Kelebek türleri bakımından Çoruh yapılan detaylı arazi çalışmaları sonucunda 5 Vadisi ve çevresi zengin bir çeşitliliğe adet en iyi kuş izleme rotası çıkartılmıştır. Bu sahiptir. Alman bilim adamlarının yaptığı son rotalar; Mescit Dağları Uzundere–İspir geçidi, araştırmalara göre Çoruh Havzası Türkiye Çamlıyamaç–Kılıçkaya geçidi, Tortum Gölü, deki kelebek türlerinin üçte ikisini Zugar Boğazı, Ağcakale olarak belirlenmiştir. bünyesinde barındırmaktadır. Uzundere Uygun zaman ve hava koşullarında, bu İlçesi ve yakın çevresi topoğrafik yapısı, iklim noktalardan Doğu Karadeniz Dağları’nda koşulları ve yağış gibi etkenler bölgenin bitki yaşanan yoğun kuş göçünün önemli bir kısmı çeşitliliğini artmasını sağlamış, bu durum ve vadinin ender türleri kolay bir şekilde diğer canlı gruplarının da barınmasına imkan izlenebilmektedir (Bekir, 2008). Uzundere tanımıştır. Kelebek türleri açısından da önem vadisinin kuşlar açısından potansiyeli gözler arzeden İlçe ve yakın çevresi birçok kelebek önüne serildiğinde, hali hazırda ülkemize kuş türlerini barındırmaktadır. Son yıllarda gözlem turları düzenleyen tur kelebek gözlemciliği konusuna ilgi duyanların operatörlerinin de Uzundere İlçesi ve yakın giderek artması ve kelebek gözlemciliği çevresini tur güzergahlarına katacaklarını turlarındaki yoğun artış sebebiyle Uzundere tahmin edilmektedir. İlçesi ve yakın çevresi kelebek gözlemciliği

35 Uzundere İlçesi ve Yakın Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

faaliyetleri açısından önemli bir değere sahip katılımcılarla birlikte yapılan trekking rota olmaktadır. çalışmaları ve değerlendirmeleri sonucu kapsamında Uzundere İlçesi ve yakın çevresi Yaban Hayatı Gözlemciliği için farklı zorluk derecelerine sahip 8 rota Yaban hayatı gözlemciliği bilinçli ve kurallara GPS sistemi ile tespit edilmiştir. Bunlar; uygun olarak yapılması durumunda her Cevizli Yaylası, Uzunkavak–Yedigöller, Sapaca yönden olumlu etkileri olan bir turizm Yaylası, Ağcakale, Paisor Yaylası, Öskvank türüdür. Bir yandan ülkenin yaban hayatını Kilisesi, Carmis Yaylası, Balıklı Köyü rotaları koruyup geliştirirken, diğer yandan da yöre şeklindedir (Durmuş ve ark. 2007). için önemli bir gelir kaynağını oluşturmaktadır. Çoruh Vadisi sahip olduğu Manzara Seyri canlı türleri ve doğal güzellikleri ile Dünya'da Uzundere İlçesi ve yakın çevresi, çok derin 34 sıcak nokta arasında bulunan Kafkasya vadi sistemleri ve sarp yapısı ile Ekolojik Bölgesi içinde yer almaktadır. Çoruh ziyaretçilerine eşsiz manzaralar sunmaktadır. Vadisi içerisinde yer alan Uzundere İlçesi ve Bölgede akarsular, bahar aylarında görülen yakın çevresi de bu zenginliğin bir bölümünü mevsimlik şelaleler, kayalık derin vadiler, içerisinde barındırmaktadır. Ayrıca alan, tepeler, küçük düzlükler ve yüksek dağ içerdiği, Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi zirveleri yalnızca bu coğrafyada görülen (Rupicapra rupicapra), Dağ Keçisi (Capra bitkilerin ve hayvanların yanısıra çok çeşitli aegagrus), Boz Ayı(Ursus arctos), Kurt (Canis canlı türlerine de elverişli yaşam alanı lupus), Yaban Kedisi (Felis silvestris), Vaşak sağlamaktadır. (Lynx lynx) populasyonları ile önemli memeli alanı niteliğindedir. Alan, içerdiği tüm bu Bölgede çeşitli jeolojik zamanlara ait özelliklerin bir birleşimi olarak aynı zamanda formasyonlar ve çok çeşitli kayalar Önemli Doğa Alanı statüsü taşır (Bekir, bulunmaktadır. Çok eski jeolojik 2008). zamanlardan kalma okyanus tabanına ait deniz canlılarına ait fosillere bile Trekking rastlanabilmektedir. İlçe ve çevresinin geniş Uzundere İlçesi ve yakın çevresinde çeşitli lav ve tüf kayalar gibi çoğunlukla volkanik vadi ve yayla oluşumlarıyla farklı zeminlere kaynaklı olan jeolojik yapısı, Tortum Şelalesi sahip, bazen tırmanmayı gerektiren, bazen ve Tortum Gölü, Yıkıklar (Yedigöller), de sadece sarıçam ormanlarının arasından mevsimlik şelaleler, ilginç jeolojik oluşumlar, yürünebilecek, bazen de göl ve şelaleler peribacaları oluşumları, kahverengi, sarı, arasından geçilen pek çok dağ yürüyüşü kırmızı, yeşil renkteki kaya ve toprak rotası bulunmaktadır. Kültür ve Turizm parçalarıyla şaşırtıcı manzaralar oluşturur. Bakanlığı ve UNDP işbirliğinde Efes Pilsen Görsel kalite değeri bulunan bu öğelerden finansal desteği ile yürütülmekte olan Doğu vadi ile doğrudan ilgili olanlar; Uzundere Anadolu Turizmini Geliştirme Projesi Vadisi, Tortum Heyelan Seti Gölü, Tortum kapsamında Uzundere İlçesi ve çevresinde Şelalesi ve heyelanın akma bölgesindeki dağ yürüyüşü rotaları çıkartılmıştır. Bu küçük göller Yıkıklar(Yedigöller) dir. Vadi rotaların büyük çoğunluğu GPS sistemi ile yamaçlarıyla ilgili olan öğeler; Badlands işaretlenip, parkurların özellikleri detaylı bir (kırgıbayır) yüzeyleri ve peribacaları, kıvrımlı şekilde ele alınmıştır. Bu çalışmalar Uzundere tektonik yapıya ait makro ve mikro İlçesi ve yakın çevresinin trekking parkurları oluşumlar, renkli organojen istifler ve Pillow açısından sahip olduğu potansiyeli ortaya lav (yastık lav) mostralarıdır. Bunlardan çıkarma, bölgedeki yerel halkı bu bölgeye başka Uzundere İlçesindeki mağara, daha gelecek kişilere rehberlik etmeleri yüksek kesimlerdeki mevsimlik göl ve konusunda teşvik etme ve var olan turizm şelaleler, kısa mesafelerdeki fark edilebilen potansiyeline farklı bir açıdan bakıp yorum iklimsel ve vejetatif çeşitlilik gibi unsurlar da yapabilme imkanı sağlayacaktır (Durmuş ve farklı kesimlerde olan ancak aynı koridorda ark. 2007). Uzman ekip ve yerel halktan bulunan değerler olup jeoturizm bakımından

36

T. Orhan, F. Karahan

önemli olgulardır. Ayrıca bölgedeki fauna ve görülebileceği ve aynı zamanda da su flora çeşitliliği de seyir açısından ayrı bir sporları yapmaya uygun tesislerin alternatif oluşturmaktadır. Alan manzara ve kurulabileceği potansiyel yerlerden birisi, doğal peyzaj görünümüyle ekoturizm ve Balıklı Köyü yakınlarından göle doğru rekreasyon amaçlı fotoğrafçılık ve manzara sokulmuş bulunan Uzunburun çıkıntısıdır. seyri faaliyetleri açısından alternatifler ve Tortum Gölü, Tortum Şelalesi ve Tortum büyük zenginlikler sunmaktadır. Bölgeye Hidroelektrik Santrali çevresinde, doğal gelen ziyaretçi ve turistler tüm çevre faktörlerinden olan litolojik ve yorgunluklardan kısa sürede sıyrılıp temiz hidrografık doğal çevre elemanlarıyla ilgili, havanın etkisi ve gözü okşayan muhteşem çok muhteşem doğa manzaraları vardır. Bu manzaralar ile doğanın keyfini doyasıya göz alıcı ve gösterişli manzara, ancak vadi yaşamaktadırlar. Şelalelerin muhteşem periferisi üzerindeki hakim noktalar görüntüsünün yanında çevredeki görsel üzerinden iyi seyredilebilir. Örneğin, bir değeri artıran vadi ve ilginç jeolojik bütün olarak göl manzarasını seyredebilmek oluşumlar, ilginç peyzaj formları ve bitkilerin için, Tevin Dağı(2400m) veya Kemerli sunduğu mevsimsel renk gösterileriyle de Dağı(2700m) doruklarından birine çıkmak zengin görsel peyzajı izleme imkanı gerekir. Buralardan bakıldığında, insanın sunmaktadır. Bölgede değişik şekilli görüş ufkuna göz kamaştırıcı, görkemli, jeomorfolojik oluşumlar incelendiğinde, coğrafi oluşum ve doğa turizmi potansiyeli ekoturizm için cazip mekanların varlığı bakımından, hayranlık uyandıran bir peyzaj alternatif aktivite mekanlarını artırmaktadır. serilmektedir. Bu çevre, hem âdeta bir jeoloji Vadiler, göller, şelaleler, yaylalar, flora ve ilmi laboratuvarı gibidir ve hem de, dağcılık, fauna çeşitliliği, vadi boyunca manzara yani Alpinizm bakımından, yüksek bir koridorları gibi morfolojik birimler potansiyel taşımaktadır (Doğanay, 1994). ekoturistlere dağcılık, trekking, kamping, Tortum Gölü ve çevresi suya dayalı birçok yaban hayatı izleme, kuş ve bitki gözlemciliği rekreasyonel faaliyete imkan sunmakta olup, vb. birçok etkinlik açısından zengin olanaklar yelken, kürekçilik, kano, su kayağı, balıkçılık, sunmaktadır. kayıkla gezinti, sandallarla kürek çekme ve benzeri birçok aktivite için eşşiz bir Tortum Gölü’ne Dayalı Etkinlikler potansiyel ve büyüklüğe sahiptir. Su sporları, 1700’lü yılların ortalarında, Balıklı Köyü fotoğrafçılık, doğa yürüyüşü(trekking), batısında bulunan Kemerli Dağı’ndan piknik, dağ bisikleti, kamping, avlanma(balık heyelan sonucu kopan bir kütlenin Tortum tutma), kuş gözlemleme, bitki gözlemleme, Çayı vadisinin önünü tıkayarak, vadi manzara seyriyle sessizliği dinleyerek yatağının Tortum Çayı sularıyla dolmasıyla dinlenme yapılabilecek aktivitelerin en meydana gelen Tortum Gölü Uzundere İlçesi başında gelenleridir. merkezine yaklaşık 8km mesafededir. 6.625.000m² yüzölçümüne sahip Tortum Araştırma sonucunda potansiyel Gölü, bir dağ göçüntüsünün meydana rekreasyonel etkinliklere ilişkin getirdiği set gölü(doğal baraj)dür. Tortum değerlendirmeler Şekil 2’de gösterilmiştir. Gölü’nün uzunluğu kuzey–güney yönünde 11km, genişliği doğu–batı yönünde 600 ile 1000m’yi bulmaktadır. Derinliği 40–50m olan Tortum Gölü’nün denizden yüksekliği 1027m’dir (Güresinli, 1978). Gölde kafes balıkçılığı yapılmakta olup, alabalık ve aynalı sazan üretilen türlerdir. Tortum Gölü ekoturizm faaliyetleri açısından en önemli sorun, konaklama ve tesis imkanlarının bulunmamasıdır. Tortum Gölü’nün yakın çevresinde, göl manzarasının en iyi

37 Uzundere İlçesi ve Yakın Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

38

T. Orhan, F. Karahan

SWOT Analizi Sonuçları:  Misafirperver, hoşgörülü yerel insan Uzundere İlçesi ve yakın çevresi için SWOT kaynağı analizi sonuçları aşağıdaki şekilde  İlçenin coğrafi konumu itibariyle Doğu değerlendirilmiş ve gruplandırılmıştır. Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgesi arasında geçiş özelliği taşıması Güçlü Yönler (S): Zayıf Yönler (W):  Uzundere İlçesi’nin Çoruh Vadisi  Ekoturizme yönelik tanıtım ve içerisinde yer alması pazarlamanın yetersizliği  İlçe sınırlarında dünyanın ve Türkiye’nin  Ekoturistik tesisler ve altyapıdaki oluşumu ve yüksekliği bakımından sayılı eksiklikler şelalelerinden biri olan Tortum  Ekoturizme yönelik en büyük sorun olan Şelalesi’nin varlığı konaklama imkanlarının çok yetersiz olup  Tortum Gölü’nün ilçe sınırları içerisinde ihtiyaçlara cevap verememesi yer alması  Turistik hizmet sektörünün gelişmemiş  Yıkıklar (Yedigöller)’in varlığı olması  İlçe sınırları içerisinde ve yakın çevresinde  Yöredeki el sanatlarının ve çeşitli yer alan yaylalar, irili ufaklı göl oluşumları geleneksel ürünlerin tanıtım eksikliği ve mevsimlik şelaleler  Sertifikalı ürünlerin geliştirilmemiş olması  İlçe ve yakın çevresinin barındırdığı zengin  Bölgedeki en önemli turizm kaynağı olan manzara seyir noktalarının bulunması Tortum Şelalesi ve Tortum Gölü’nün  Doğal kaynaklar ve bozulmamış doğal tanıtım eksikliği çevre  Ekoturizm etkinlikleri için eğitimli kalifiye  Yaban hayatı ve yaşam alanlarının varlığı eleman eksikliği  Ornitolojik açıdan değerli alanların varlığı  Tur organizasyonlarının eksikliği  Bitki örtüsü çeşitliliği ve yöreye özgü  Göç endemik floranın varlığı  Ekoturizme yönelik bilgi ve bilinç  Türkiye’deki 3 ana kuş göçü yollarından yetersizliği birinde yer alması  Tortum şelalesinin 4 mevsim boyunca  Tarihi öneme sahip inanç ve kültür turizmi akmaması açısından zengin kaynaklara sahip olması  Yöre halkının yabancı dil bilgisinin (Öşvank Kilisesi, Ağcakale vd. kültürel yetersizliği değerler)  Suya dayalı ve çeşitli rekreasyonel Fırsatlar (O): faaliyetlere potansiyel oluşturması  Alternatif turizm türleri potansiyelinin  Yörede ekoturizme yönelik yüksekliği, farklı ekoturistik aktivitelere kullanılabilecek doğal ve kültürel olanak vermesi zenginlikler  Yöre halkının ekoturizm faaliyetlerine  İlçenin tarihinin 3000 yıllık bir geçmişe katılım göstermeye istekli olması sahip olması  Doğu Anadolu Bölgesi’nin en büyük  Foto ve jeep safari olanağına sahip illerinden biri olan Erzurum İli’ne bağlı ilçe alanların varlığı olması  İlçenin konumunun Erzurum Artvin  Erzurum 2011 Universiate Kış karayolu koridoru üzerinde ulusal ana Olimpiyatları ulaşım ağı içerisinde yer alması  Çoruh Vadisi ve çevresinin artan  Değişik ekoturizm faaliyetlerine olanak ekoturizme yönelik ilgi çekicilik sağlayan topografik yapı  Koruma ve restorasyon çalışmalarıyla  Çeşitli jeomorfolojik süreçlere ait uygun hale getirilebilecek yörenin kültürel ve rölyefler, karstik ve volkanik yer doğal dokusu şekillerinin varlığı  İlçe ve çevresinde yörenin ekoturizmi  Yöresel gıdalar, yemekler ve el sanatları çalışmaları amacıyla devam etmekte olan

39 Uzundere İlçesi ve Yakın Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

Doğu Anadolu Turizm Geliştirme Projesi ve çözüm önerileri getirilmiştir. Uzundere (DATUR) çalışmaları İlçesi ve yakın çevresinde mevcut (aktif)  Toprak erozyonunu önleme çalışmalarının turizm etkinlikleri arasında (1)İnanç turizmi gün geçtikçe yöreye olumlu etkiler etkinlikleri, (2)Tortum Şelalesi ve kazandıracak olması Yıkıklar(Yedigöller) odaklı etkinlikler,  Çevre ve Orman Bakanlığı’nın Japon (3)Piknik aktiviteleri, (4)Festival ve şenlikler Hükümeti’nden sağladığı 25 Milyon Euro’luk olarak sınıflandırmak mümkündür. Çalışma Çoruh Vadisi Ağaçlandırma ve Rehabilitasyon da potansiyel turizm etkinlikleri ise, Projesi ve yaklaşımları (1)Botanik Turizmi, (2)Kuş Gözlemciliği,  Yöre ve çevresinin organik tarım ve (3)Kelebek Gözlemciliği, (4)Yaban Hayatı ürünlerine yönelik artan tüketici talebi Gözlemciliği, (5)Trekking, (6)Manzara Seyri,  Yerel halktan zengin olanların bölgeleri (7)Tortum Gölü’ne dayalı etkinlikler olarak için yatırım yapmaya istekli olması değerlendirilmiştir.  İlçe ve çevresinin ekoturizme yönelik her türlü tesis ve altyapı planlamasının Ekoturizme yönelik altyapı planlama gerçekleştirilmesine imkan sağlayacak uygun çalışmalarında, yer seçimi, planlama, alanlara sahip olması tasarım, ulaşım, konaklama, kirlilik (katı atık,  Çevreye göre yöre ikliminin mikro klima kanalizasyon yönetimi, vb.) doğal çevre ve iklim özelliği göstermesi sulak alanların korunması vb. çevresel  Erzurum–Uzundere karayolu bölünmüş önemin çalışmalar ve düzenlemelere önem yol çalışmalarının tamamlanma aşamasına verilemelidir. Ekoturizm açısından bölgede gelmesi çeşitli tehdit faktörleri bulunmakta olup  Yerel yönetimlerin ekoturizm yapılacak planlama ve etkinliklerde öncelikle çalışmalarına yönelik ilgisi dikkat edilmesi büyük önem arzetmektedir.  Atatürk Üniversitesi’nde ekoturizme Toprak erozyonunun doğal çevreye verdiği bağlantılı olarak yörede yürütülen araştırma, zararlar, seller, heyelanlar ve Tortum inceleme, geziler ve danışmanlık hizmetleri Gölü’nde sediment birikimi, kanalizasyon atıkları, Tortum Çayı ve diğer derelere Tehditler (T): bırakılan atık maddeler vb. doğal çevreye,  Toprak erozyonunun doğal çevreye sulak ortamlara ve canlılara büyük zararlar verdiği zararlar, seller, heyelanlar ve Tortum vermektedir. Bu alanlardaki kaynakların aşırı Gölü’nde sediment birikimi, kanalizasyon kullanımının engellenmesi, atıkların atıkları. önlenmesiyle kirlilikten korunması, erozyon  Tortum Gölü Hidroelektirik Santrali çalışmaları gibi tedbirler doğal değerlerinin  Planlama yapılmadan gerçekleştirilecek sürekliliği açısından büyük önem ekoturizm faaliyetleri ile alanın doğal taşımaktadır. Yıldız (2006)’ da çalışmasında yapısının bozulma riskinin olması belirttiği gibi Tortum Çayı havzasının sulak  Çevre kirliliği (göllerin kirliliği, alan olması nedeniyle, su kuşlarının yaşamı kanalizasyon, Tortum Çayı ve diğer derelere için kritik habitat oluşturan göl ve bırakılan atık maddeler vb.) çevresindeki alanların, otlatma, tarımsal  Festivallerle başlayan yayla ve diğer faaliyetler gibi kullanımlarına izin alanlarda kontrolsüz çevre bozulmaları verilmemelidir. Bilinçsiz tarım ve hayvancılık  Yaban hayatı açısından bilinçsiz avlanma faaliyetleri yörede festivallerle başlayan  Bilinçsiz tarım ve hayvancılık faaliyetleri yayla ve diğer alanlarda kontrolsüz çevre  İlçe nüfusu göçünün hızlanması ve bozulmaları da ekosistem açısından büyük ekoturizm faaliyetleri için genç nüfus risk taşımaktadır. bulmakta güçlük Uzundere İlçesi ve yakın çevresinde alt ve üst TARTIŞMA VE SONUÇ yapı sorunlarının doğal çevreyi bozmadan Çalışma kapsamında yapılan SWOT Analizi giderilerek, ev pansiyonculuğu, küçük yöntemi ışığında aşağıdaki tespitler yapılmış günübirlik tesisler gibi konaklama tesislerinin

40

T. Orhan, F. Karahan

açılabilmesi için yerel halka teşvik ve kredi nüfusun geri dönüşünün sağlanması ile bir verilmesi gibi özendirici tedbirlerin alınması, avantaja dönüştürülebilir. düşünülen tesislerin ve çevrelerinin ekolojik, ekonomik, kültürel ve fiziksel taşıma İlçe’ye uygun ekoturizm etkinliklerinin kapasitelerinin belirlenerek turizm belirlenmesi ve bunların faaliyetlerinin doğaya zarar vermeden gerçekleştirilebileceği alanların saptanması gerçekleştirilmesinin sağlanması gibi bir dizi ile turizm şirketleri, yöre halkı ve kamu önlemin bir an önce alınması gerekmektedir. yöneticilerinin ortaklaşa çıkarabilecekleri Bölgeyi ekoturizm açısından ilgi gören bir turistik ürünler için altyapı oluşturacaktır. merkez haline getirecek ve bölge halkına Ekoturizm bileşenlerinden biri olan kültürel gelir sağlayacak, istihdam yaratacak miras ekoturizm içinde yer alan en önemli potansiyel ürünlerin geliştirilmesi konusunda bileşenlerdendir. Yöresel gelenek ve en önemli husus konaklama hizmeti görenekler içerisinde yer alan el sanatları, ihtiyacının karşılanması olacaktır. İlçe ve yerel mutfak, folklor, müzik, giyim–kuşam, çevresinde ekoturizm anlayışıyla işletilen mimari gibi özellikler bu mirasın içerisinde mekanların yok denecek kadar az olması, yer alır. Ekoturizm açısından yörede yerel el buralarda gerçekleştirilen aktivitelerin sanatlarının tanıtımı ve yaşatılması önemli olanaksızlıklar nedeniyle sınırlı ölçülerde bir yer tutar. Ahşap işlemeciliği, yöresel kalması, yöre ekoturizmi için büyük bir eşyalar ve dokuma gibi özgün el sanatları dezavantaj oluşturmaktadır. Ekinci (1998)’e örnekleri yöresel sanatlar arasında en başta göre konaklama ekoturizm için taşıma gelenlerdir. Bunların sürdürülebilirliği için kapasiteleri ile göz önünde bulundurulması ekoturizm plan ve projelerinde ayrıca önem gereken bir hizmet olup çevrenin dokusuyla ve yer verilmelidir. Üretilen sera ürünleri, uymayan çok katlı ve büyük mimari yapıların alabalık, bal, yetişen meyveler ve bunlardan yapılması ekoturizmin karakteristikleri yapılan ürünler(pekmez, reçel, marmelat, içerisinde yer almaz. Yapılacak konaklama vb.)ekoturizm pazarında yerel halk için birimlerinde doğal kırsal çevreye uyumlu, büyük kazanç kaynağı oluşturacaktır. Bu geleneksel yapı kültürü ve konut mimarisi ürünlerin ekoturizm pazarına sunulması göz önünde tutulması gereklidir. Yörede desteklenerek hayata geçirilmesi ile yapılacak konaklama tesislerinde geleneksel yetiştirilen organik tarım ürünlerinin sivil mimariyle ilgisi olmayan, büyük boyutlu ekoturizm ile ürünlerin pazarlanabilmesi bir yatırımlar yerine, aile işletmesi gibi küçük program çerçevesinde sağlanmalıdır. Ayrıca boyutlu ve doğayla uyumlu ahşap bungalov doğal bitki örtüsü, yabani meyveler ile ilgili tarzı konaklama birimleri, az maliyetli koruma ve tanıtım üretim çalışmaları yatırımlar ekoturizm için daha uygun yapılmalıdır. Doğal ve kültürel zenginliklere olacaktır. Uzundere İlçesi ve yakın çevresi ait veri bankası oluşturma, tanıtım, yayın ve halkının işsizlik ve göç sorunu da dikkate markalaştırma çalışmalarına önem alındığında, uygulanacak bu tür yerel verilmelidir. Yöre halkının kendi ürünlerini istihdama yönelik atılımların önemi apaçık pazarlayarak turizmden daha fazla gelir elde ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda kitle etmesine yönelik projeler geliştirilmelidir. turizminin yerini alternatif turizmin Son yıllarda yörede ekoturizme yönelik çeşitli almasının etkisiyle turizm acentalarının farklı çalışmalar başlamış bulunmakta olup aynı ve keşfedilmemiş destinasyonları farkedip zamanda ekoturizm ile ilgili hem ulusal hem üzerinde yoğunlaşmaları ile hareketlenen de uluslararası pek çok proje, eğitim ekoturizm pazarıyla göç veren kırsal programı ve aktivite sürdürülmektedir. alanlardaki genç nüfusun yörelerine geri Atatürk Üniversitesi’nde ekoturizme dönüşüne kısmen olanak sağladığını bağlantılı olarak yörede yürütülen araştırma, görmekteyiz. Söz konusu Uzundere İlçesi ve inceleme, geziler ve danışmanlık yakın çevresinde başlatılacak ekoturizm hizmetlerinin yanısıra yöredeki yerel çalışmalarıyla göçün durdurulup genç yönetimlerin ekoturizm çalışmalarına yönelik ilgisi ve desteği ekoturizmin tanıtımı ve

41 Uzundere İlçesi ve Yakın Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi

planlaması açısından büyük katkı Yusufeli bölgelerinde yapılan yeni sağlamaktadır. Ayrıca ilçe ve çevresinde trekking rotaları. Doğu Anadolu Turizm ekoturizme yönelik bir yılı aşkın süredir Geliştirme Projesi Trekking Raporu, devam etmekte olan Doğu Anadolu Turizmini Erzurum. Geliştirme Projesi(DATUR) yörenin turizme Ekinci, O. 1998. Turizm yatırımlarında planlama ve yerel kimlikler, 21. yy’da yönelik tanıtımı için büyük önem Sürdürülebilir Turizm Politikaları, 1. taşımaktadır. Yapılan tez çalışması da yörede Uluslararası Sempozyumu, Yıldız Teknik yapılacak turizm tanıtım, planlama ve Üniversitesi Yayın No: MF.SBP–99.002, etkinliklerine yönelik bir rehber kitap niteliği Basım Yılı 1999, . taşımakta olup yapılacak planlama ve etkinlik Güresinli, Y.Z., 1978. Tortum Gölü Su çalışmalarına yön verecek nitelikte önemli Toplama Havzasında Sedimentasyon bir kaynak olacaktır. Sorunu ve Kontrolü Üzerinde Bir Araştırma.(Basılmamış Doktora Tezi). KAYNAKLAR: S.166 Erzurum. Anonim, 2008a. Kaya, A., 1996. Uzundere (Kargapazarı http://www.coruhdogadernegi.org/doga.html Dağları) ve Çevresi Florası Üzerine Bir Ön Anonim, 2008b. http://www.choruh.com Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Arslan, Y. 2005. Erdek ve Çevresinin Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ekoturizm Açısından Değerlendirilmesi. Van. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Nurlu, E., Kesgin, B., 2007. Turizm Çevre Enstitüsü Dergisi (Mayıs /2005), Cilt /8, İlişkisi: Dünyada Turizm Hareketleri. Sayı:13 Gökyüzüne En Yakın Bitkiler Alpin Bekir, S., Çakır, E., Han, M., Gültekin, Y., Çiçekler Projesi Flora Turizmi Eğitim Orhan, T., Karahan, F., 2008a. Uzundere Programı Bildiriler Kitabı. Erzurum. Vadisinin (Çoruh Vadisi) Kuş Gözlemciliği Orhan, T. 2008. Uzundere İlçesi ve Yakın Yönünden Fırsatları. 1. Türkiye Av ve Çevresinin Ekoturizm Potansiyelinin Yaban Hayatı Sempozyumu ve sektörel Belirlenmesi ve Sınıflandırılması, Atatürk sergisi, 17–20 Nisan 2008, Side/Antalya. Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bekir, S., Çakır, E., Han, M., Gültekin, Y., Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Yüksek Orhan, T., Karahan, F., 2008b. Çoruh Lisans Tezi, Erzurum,2008. Vadisi’nin (İspir-) Kuş Özhan, E. 1997. Türkiye Kıyıları 97; Gözlemciliği Potansiyeli. İspir-Pazaryolu “Kıyılarımızda Ekoturizmin Tarih, Kültür ve Ekonomi Sempozyumu, Geliştirilmesinde Kentsel Tasarımın 26-28 Haziran 2008, Ispir/Erzurum. Rolü”; “Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları Bekir, S, 2008. Çoruh Vadisi Kuşları. Doğu I. Ulusal Konferansı”; ODTÜ, TÜBİTAK, Anadolu Turizm Geliştirme Projesi, İspir, Ankara. Uzundere, Yusufeli kuş gözlemi Özkan, H. 1994. Erzurum ve İlçelerindeki araştırmaları, Erzurum. Hıristiyan Mimarisi. Yüksek Lisans Çevirgen, A. 2004. Edremit Yöresinde Tezi.Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ekoturizme Yönelik Bir Talep Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Araştırması. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Anabilim Dalı, Erzurum. Bilimler Enstitüsü Dergisi (Aralık /2004), Özsoy, H. 2005. Uzundere İlçesi (Tarih- Cilt /7, Sayı:12 Coğrafya-Etnografya), Uzundere Doğanay, H. 1994. Tortum (Uzundere) Belediyesi Kültür Yayınları:1, Erzurum Çağlayanı ve Turistik Potansiyel (Coğrafi Welch, H., Karaçetin, E. 2010. Uçan Renkler, Bir Tanıtım). Turizm Yıllığı, Kalkınma Türkiyenin Kelebekleri.Atlas Dergisi, Bankası Yayını, Ankara. Aylık Coğrafya ve Keşif Dergisi, Haziran, Durmuş, MY, Demir, B., Aras, E., 2007. Sayı:207 Sayfa No:92-100. (Çoruh Vadisi) İspir, Uzundere ve

42