Dziedzictwo Ponad Granicami

Magdalena Zylik

DZIEDZICTWO PONAD GRANICAMI

Scenariusze warsztatów dotyczące kultury i dziedzictwa narodowego Polski

Poznań 2016 Magdalena Zylik

DZIEDZICTWOMagdalena Zylik PONAD GRANICAMI DZIEDZICTWO PONAD GRANICAMI

Scenariusze warsztatów dotyczące kultury i dziedzictwa narodowego Polski

Poznań 2016

Poznań 2016 Magdalena Zylik

DZIEDZICTWOMagdalena Zylik PONAD GRANICAMI DZIEDZICTWO PONAD GRANICAMI

Scenariusze warsztatów dotyczące kultury i dziedzictwa narodowego Polski

Poznań 2016

Poznań 2016 Niniejsza publikacja jest objęta licencją Creative Commons 3.0

Egzemplarz przeznaczony do bezpłatnej dystrybucji

Autorka scenariuszy i koncepcji merytorycznej projektu Magdalena Zylik Konsultacja merytoryczna scenariuszy Olga Storbiecka-Rozmiarek

Współpraca Jan Kosmowski

Redakcja techniczna i korekta językowa Katarzyna Plebańczyk

ISBN 978-83-946371-0-1 Wydanie elektroniczne

Realizator projektu i wydawca publikacji Magdalena Zylik [email protected]

Partnerzy projektu MIP - Migrant Info Point (Poznań) Żytomierski Uniwersytet Państwowy im. Iwana Franki (Ukraina) Studencki Klub Polski w Żytomierzu (Ukraina) Dom Polski w Żytomierzu (Ukraina)

Skład i opracowanie graficzne Przemysław Krupski www.fruwamojamarynara.pl

Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego SPIS TREŚCI

WSTĘP ...... 7

SCENARIUSZ 1 - „Jak powstała Polska” ...... 9 SCENARIUSZ 2 - „Polska wielokulturowa” ...... 17 SCENARIUSZ 3 - „Elementy polskiej kultury ludowej” ...... 27 SCENARIUSZ 4 - „Polska na liście UNESCO” ...... 33 SCENARIUSZ 5 - „Polscy Nobliści” ...... 43 SCENARIUSZ 6 - „Oscary dla Polaków” ...... 51

BIBLIOGRAFIA ...... 62 NOTA O AUTORZE ...... 63

Wstęp

Dziedzictwo ponad granicami to publikacja zawierająca sześć autorskich scenariuszy doty- czących kultury i dziedzictwa narodowego Polski. Wszystkie scenariusze zostały napisane z myślą o obcokrajowcach mieszkających w Poznaniu, ponieważ to oni byli głównymi od- biorcami mojego projektu stypendialnego.

Dlaczego? się motywacją dla korzystających z nich, oraz uczest- To proste! Chciałam odpowiedzieć na zmiany, które ników zajęć do pogłębiania wiedzy i dyskutowania zachodzą w społeczeństwie – napływanie do Polski o poruszanych zagadnieniach. coraz większej liczby obcokrajowców. I nie mam na myśli jedynie imigrantów, czy uchodźców. Rzesza ob- Uczestnikami prowadzonych przeze mnie zajęć byli cokrajowców przebywająca w Poznaniu to studenci, obcokrajowcy mieszkający w Poznaniu, którzy się nie osoby uczestniczące w różnego rodzaju wymianach znają, dlatego każdy ze scenariuszy ma bardzo roz- międzynarodowych. Bardzo często nie znają i nie ro- budowaną część integracyjną. Pozwala to na korzy- zumieją oni miejsca, w którym się znaleźli, przez co stanie z nich na zasadzie odrębnych skryptów, które trudno im się zaaklimatyzować. można dowolnie ze sobą łączyć i mieszać. Mogą one Pisząc, a następnie realizując projekt, przekona- również tworzyć pewną całość, czego przykładem są łam się, że był to strzał w dziesiątkę. Do tej pory do- przeprowadzone przeze mnie w Poznaniu warsztaty. staje od uczestników zajęć wiadomości, w których Odrębne scenariusze sprawdziły się świetnie pod- piszą, że zdobyta na warsztatach wiedza pomaga im czas pobytu w Żytomierzu (Ukraina), gdzie na zapro- w nawiązywaniu i budowaniu dobrych relacji z Po- szenie Studenckiego Klubu Polskiego prowadziłam lakami. Podczas wyjazdów do Warszawy, Krakowa, zajęcia dotyczące wybranych tematów ze studen- Wrocławia wiedzą, kim był Kazimierz Wielki i że to tami Uniwersytetu Ivana Franki oraz słuchaczami on wybudował Uniwersytet Jagielloński. Wiedzą, języka polskiego w Domu Polskim. W ciągu trzygo- jaka kolumna stoi na Starym Mieście w Warszawie, dzinnego spotkania (na tyle rozpisany jest każdy ze a Wrocław kojarzą m.in. z Halą Stulecia i listą UNE- scenariuszy) zamiast jednego tematu, realizowałam SCO. Potrafią też powiedzieć dlaczego 11 listopada dwa wybrane przez uczestników, ponieważ czas po- w Polsce jest dniem wolnym. święcony na integrację był znacznie krótszy. Kto z nas nie uśmiechnie się, gdy osoba z innego państwa powie łamaną polszczyzną „dziękuję”, „do Mam ogromną nadzieję, że urozmaicony zestaw widzenia”, „przepraszam”, wykaże się wiedzą na te- ćwiczeń i zadań oraz elementy dramy stosowanej mat polskiej historii czy tradycji, a podczas rozmowy będą świetną podstawą do poznawania kultury o Świętach Bożego Narodzenia zacznie wymieniać i dziedzictwa narodowego Polski również dla uczest- polskie tradycyjne dania, których miała okazję spró- ników Waszych zajęć. bować? Niniejsza publikacja zawiera sześć scenariuszy, zatytułowanych kolejno: Jak powstała Polska, Polska wielokulturowa, Elementy polskiej kultury ludowej, Polska na liście UNESCO, Polscy Nobliści, Oscary dla Polaków. Tematy te są bardzo obszerne i dlatego scenariusze zawierają jedynie niektóre, wybrane przeze mnie elementy. Pisząc je chciałam, aby stały

SCENARIUSZ 1 „Jak powstała Polska”

Czas zajęć: 3 godziny Grupa docelowa: obcokrajowcy mieszkający w Polsce, 16 osób

Materiały niezbędne do przeprowadzenia zajęć: Cele: l flipczart, Zapoznanie uczestników z: l flamastry do flipczartu, l legendą o powstaniu Polski, l wydrukowane i przygotowane załączniki, l sylwetkami polskich władców i książąt, l torba z przedmiotami. l sylwetkami prezydentów Polski i osób pełniących obowiązki głowy państwa, l polskimi symbolami narodowymi. 10 JAK POWSTAŁA POLSKA SCENARIUSZ 1

Część I Wstęp i integracja uczestników

1. Przedstawienie się prowadzącego oraz prezenta- 3. Przedstawienie się uczestników – 20 minut cja planu warsztatów – 10 minut Uczestnicy siadają w kręgu, prowadzący rozkłada Prowadzący wita wszystkich uczestników zajęć, przed- w jego środku przedmioty, które przyniósł ze sobą. stawia się i krótko omawia temat oraz cele warsztatu. Następnie prosi uczestników, aby wybrali po jednym Następnie prosi każdego uczestnika, aby podał swoje z nich. Zadaniem każdego jest opowiedzenie o so- imię i powiedział z jakiego państwa/miasta przyjechał bie przy wykorzystaniu wybranego przedmiotu, np. do Polski. Po krótkiej rundzie prowadzący w skrócie mam na imię Cyprian, studiuję ekonomię w Pozna- opowiada o metodach pracy (edukacja pozaformal- niu, wybrałem globus, ponieważ uwielbiam podró- na), które będą wykorzystane podczas zajęć. żować. Najbardziej lubię podróże do Azji i Australii.

2. Ramy współpracy – 15 minut Ważne: Po omówieniu planu i celów warsztatu warto zawrzeć Zadaniem prowadzącego jest przyniesie- z grupą kontrakt/zasady współpracy, które będą obo- nie na zajęcia większej liczby przedmio- wiązywały na warsztatach. Warto zadbać o to, by: tów niż liczba uczestników, aby ostatnia l każdy mógł wyrazić swój pogląd, zdanie, opinię; osoba nie miała poczucia, że nie miała l każdy miał szansę na rozwój i naukę, co wiąże się wyboru. Przedmioty powinny być różno- z możliwością popełniania błędów; rodne i nie powinny się powtarzać. l każdy dbał o swoje potrzeby i je komunikował; l każdy mógł zaangażować się na 100% w proponowane gry i ćwiczenia; 4. Karnety – 15 minut l każdy miał przestrzeń do wypowiedzi i wysłuchania Uczestnicy dostają od prowadzącego karnety (Załącz- innych. nik 1). Wraz z prowadzącym ustalają godziny, które Zasady współpracy mogą być ustalone w grupie wpiszą w kolejne rubryki karnetów. Następnie każ- wspólnie, mogą być również zaproponowane i omó- dy uczestnik ma za zadanie umówić się z wybranymi wione przez prowadzącego. Należy pamiętać o tym, przez siebie osobami na rozmowy. Każda umówiona że bez względu na to, jaką formę się wykorzysta, na- osoba wpisana zostaje na jedną z godzin zanotowaną leży zapytać uczestników, czy nie zechcieliby dodać wcześniej w karnecie. swojej propozycji do kontraktu oraz czy zgadzają się Kiedy wszyscy uczestnicy mają wypełnione karnety, na przedstawione zasady. prowadzący prosi, żeby pary „umówione” na pierw- szą godzinę się spotkały. Gdy pary się odnajdą, pro- Ważne: wadzący podaje im temat do rozmowy (przykłado- Przy ustalaniu kontraktu należy doprecy- wa lista poniżej). Rozmowy trwają około 3-4 minut. zowywać hasła, pojęcia, które wypowia- Następnie prowadzący prosi o zakończenie rozmów dają uczestnicy, np.: i odnalezienie kolejnych zapisanych w karnetach l jesteśmy wobec siebie tolerancyjni – pro- osób. Ćwiczenie powtarza się do momentu zakończe- wadzący powinien dopytać: „Co to ozna- nia wszystkich zaplanowanych rozmów. cza dla Ciebie / Was być tolerancyjnym, Przykładowe tematy rozmów: Kiedy wiesz / wiecie, że ktoś jest wobec l Odpoczywam gdy… Was tolerancyjny?” l Moje hobby to… l bądźmy dla siebie mili – prowadzący po- l Gdybym wygrał/a milion dolarów to… winien doprecyzować, co oznacza stwier- l Na wymarzoną podróż zabrałbym/zabrałabym dzenie „być miłym”; „Kiedy odczuwasz, że 3 rzeczy… (jakie?) ktoś jest dla Ciebie miły?”. l W Polsce robię/zajmuję się… l Na warsztaty przyszedłem/przyszłam bo… JAK POWSTAŁA POLSKA 11 SCENARIUSZ 1

Ważne: lub wcale, dzięki czemu poznają nowe osoby. l należy pamiętać, że w przypadku grupy, l moduł integracyjny jest bardzo istotny podczas której członkowie się nie znają, nie na- pracy z grupami. To od niego zależy tempo i roz- leży podawać tematów zbyt intymnych wój kolejnych etapów pracy, dlatego prowadzą- i prywatnych, które zamiast otworzyć cy powinien podsumować ten moduł kilkoma i zintegrować uczestników mogą ich za- zdaniami, np.: Właśnie zakończyliśmy moduł blokować i zniechęcić do uczestnictwa związany z integracją, poznawaniem się, ale pa- w dalszej części warsztatów. miętajcie, że całe warsztaty są przestrzenią do Przy tym ćwiczeniu prowadzący powinien tego, aby wzajemnie się poznawać. Zachęcam zachęcić uczestników, aby dobierali się do kontynuowania rozpoczętych rozmów na w pary z tymi, których znają bardzo słabo przerwie.

5. Przerwa – 15 minut

Część II Jak powstała Polska?

6. Maszyny – 10 minut 7. Legenda o powstaniu Polski – 20 minut Uczestnicy zostają podzieleni przez prowadzącego na Uczestnicy zostają podzieleni na 4 grupy. Każda cztery grupy. Każda grupa otrzymuje od prowadzące- z nich otrzymuje fragment legendy o założeniu Pol- go hasło, które wspólnie musi przedstawić niewerbal- ski (Załącznik 2). Zadaniem każdej grupy jest przy- nie. gotowanie krótkiej, 3 minutowej improwizacji, Przykładowo: jeśli hasłem będzie „lew”, cała grupa przedstawiającej wybrany fragment. Grupy nie kon- wspólnie przedstawia jednego lwa. Zadaniem pozo- sultują się między sobą. Następnie prowadzący prosi stałych grup jest odgadnięcie prezentowanego hasła. o zaprezentowanie przygotowanych improwizacji. Po każdej uczestnicy omawiają co widzieli i zastanawiają Proponowane hasła: się, kto może występować w tej historii. Po prezen- l Kategoria zwierzę: jeż, bóbr, wróbel, wiewiórka tacji i omówieniu pracy ostatniej z grup, prowadzący (zwierzęta żyjące w Polsce) wraz z uczestnikami odczytuje całość legendy. l Kategoria danie: gołąbki, bigos, pierogi, kopytka (polskie potrawy) 8. Polska – ważne miejsca i daty – 40 minut l Kategoria polskie sławy: Robert Lewandowski, Je- Uczestnicy zostają podzieleni na 4 grupy. Każda rzy Owsiak, Anja Rubik, Maria Skłodowska-Curie z grup dostaje do wykonania zadanie, które następ- nie zaprezentuje na forum przed wszystkimi uczest- Ważne: nikami. l istotne jest, aby każda osoba z grupy brała udział w ćwiczeniu i została włą- Grupa 1 czona w proces twórczy i prezentację, Uczestnicy dostają od prowadzącego arkusz papie- l prowadzący powinien upewnić się, że ru z konturami obecnych granic Polski, oraz zazna- podane w ćwiczeniu potrawy są zna- czonymi punktami, które wskazują na dawne stolice ne uczestnikom. Może się zdarzyć, że Polski. Dodatkowo grupa otrzymuje nazwy miast, nikt nie będzie kojarzył podanych dań, a także daty, w których dane miasto było stolicą. dlatego należy mieć zestaw zapasowy Zadaniem uczestników jest przyporządkować daty z listą popularnych potraw np.: pizza, i herby do miast oraz nakleić je w odpowiednie hot-dog, kebab, frytki. miejsca na mapie (Załącznik 3). 12 JAK POWSTAŁA POLSKA SCENARIUSZ 1

Grupa 2 Grupa 4 Uczestnicy dostają od prowadzącego wizerunki Uczestnicy otrzymują od prowadzącego arkusz pa- polskich prezydentów, ich imiona i nazwiska, oraz pieru z konturami granic i województw Polski, na- daty, w których sprawowali tę funkcję. Zadaniem zwy państw graniczących z Polską, nazwy najważ- uczestników jest dopasować wizerunek prezydenta niejszych polskich rzek, oraz nazwy województw do jego imienia i nazwiska oraz daty, w której pełnił i ich stolic. Zadaniem uczestników jest dopasować urząd (Załącznik 4). elementy i przykleić je we właściwych miejscach (Załącznik 6). Grupa 3 Uczestnicy dostają od prowadzącego wizerunki wy- Prezentacja pracy uczestników - po zakończeniu prac branych królów i książąt Polski. Zadaniem uczestni- wszystkie grupy prezentują efekt swoich działań. ków jest przypisanie odpowiednich nazwisk do wi- zerunków (Załącznik 5).

Ważne: uczestników i pozwala zakorzenić informa- Przy omawianiu tego zadania rekomen- cje w historii, np. informacja o Kazimierzu duję, aby prowadzący miał przygotowane Wielkim – założyciel pierwszego Uniwersyte- krótkie informacje na temat danych wład- tu w Polsce – wówczas Akademia Krakowska, ców, ponieważ systematyzuje to wiedzę obecnie Uniwersytet Jagielloński w Krakowie.

9. Przerwa – 15 minut

Część III Zakończenie 10. Zakończenie – 20 minut Uczestnicy wraz z prowadzącym siadają w kręgu. Każdy z uczestników wypisuje na kartce odpowiedzi na pytania: l Co mi się podobało podczas zajęć? l Co z nich zapamiętałem? l Co mi sprzyjało w pracy? l Co bym zmienił?

11. Kapelusz – 20 minut Dodatkowo każdy z uczestników może zapisać i wy- powiedzieć zdanie: O Polsce chciałbym dowiedzieć się, ale bałem się zapytać…

Prowadzący zapisuje każde z pytań na tablicy. Jeśli grupa lub prowadzący są w stanie, odpowiadają na pytania podczas zajęć, w przeciwnym razie prowa- dzący przygotowuje odpowiedź na kolejne zajęcia. JAK POWSTAŁA POLSKA 13 SCENARIUSZ 1

Załączniki

Załącznik 1 (karnety)

Godz. Imię i nazwisko

Godz. Imię i nazwisko 14 JAK POWSTAŁA POLSKA SCENARIUSZ 1

Załącznik 2 7. Warszawa:1815–1831, 1918–1939, Od 1945, konstytucyjnie od 1952 r. Legenda o Polsce Przed wiekami, gdy ziemie między dwiema pięknymi Załącznik 4 rzekami Wisłą i Odrą pokrywały nieprzebyte bory, w których łatwiej było spotkać tura czy niedźwie- Polscy prezydenci/osoby sprawujące funkcje gło- dzia niż myśliwego, w poszukiwaniu nowego miejsca wy państwa osiedlenia przywędrowały tu plemiona słowiańskie. 1. Józef Klemens Piłsudski (1867–1935) Na ich czele jechali trzej rodzeni bracia: pogodny, pło- sprawował urząd głowy państwa jako: wowłosy Lech, bystry i ruchliwy Czech oraz milczący l Naczelny Dowódca Wojsk Polskich (do 29 listopa- Rus. Po długiej wędrówce puszcza przerzedziła się i da 1918) oczom wędrowców ukazała się piękna kraina poprze- l Tymczasowy Naczelnik Państwa (do 20 lutego cinana pagórkami i jeziorami, w których odbijał się 1919) błękit nieba. l Naczelnik Państwa Niezwykły widok zachwycił braci, szczególnie zaś 11.11.1918–14.02.1922 ujął serce Lecha. Na jednym z pagórków bracia do- 5. Gabriel Narutowicz (1865–1922); strzegli ogromny, rozłożysty dąb, a na nim swoje 11.12.1922–16.12.1922 gniazdo zbudował biały orzeł. Ten piękny ptak, na wi- 6. Maciej Rataj (1884–1940); dok zbliżających się ludzi, rozpostarł skrzydła i wzbił zastępował Prezydenta RP po opróżnieniu urzędu się w powietrze. Rus pochwycił za łuk, jednak Lech jako marszałek Sejmu powstrzymał go, gdyż uznał to za znak, by tu osiąść na 16.12.1922–22.12.1922) stałe i założyć swój gród. 7. Stanisław Wojciechowski (1869–1953); Białego orła, którego widział na tle zachodzącego 22.12.1922–15.05.1926 purpurą słońca, obrał sobie Lech za godło państwa, 8. Maciej Rataj (1884–1940); zaś gród, który zbudował w tym miejscu, nazwał zastępował Prezydenta RP po opróżnieniu urzędu Gniezdnem. I tak na wiele wieków biały orzeł na czer- jako marszałek Sejmu wonym polu łopoczący na chorągwiach prowadził 15.05.1926–01.06.1926 polskich rycerzy, a później żołnierzy do walki o chwa- 9. Józef Klemens Piłsudski (1867–1935); łę lub wolność naszej ojczyzny. Pozostał także gród 31.05.1926 gnieźnieński, w którym jako w pierwszej stolicy Polski wybrany 31 maja 1926 przez Zgromadzenie Narodo- zamieszkiwali nasi pierwsi książęta i królowie. we na urząd prezydenta RP, nie przyjął urzędu. Tu rozstali się bracia. Czech wyruszył na południe, 10. Ignacy Mościcki (1867–1946); zaś Rus na wschód i tam założyli swoje państwa, które 04.06.1926–30.09.1939 od ich imion nazwano Czechami i Rusią. Zaś Polaków 11. Bolesław Bierut (1892–1956); nasi sąsiedzi przez długie lata nazywali Lechitami, wi- 05.02.1947–20.11.1952 dząc w nas zapewne potomków legendarnego Lecha. 12. Wojciech Jaruzelski (1923–2014); 19.07.1989–30.12.1989 Źródło: http://www.sredniawies.pl/czulnia2/legenda2.htm 13. Lech Wałęsa (1943); 20.12.1990–22.12.1995 Załącznik 3 14. Aleksander Kwaśniewski (1954); 23.12.1995–23.12.2005 Stolice Polski 15. Lech Kaczyński (1949 - 2010); 1. Gniezno: ok. 940–1039/1040 23.12.2005–10.04.2010 2. Kraków: 1039/1040–1079 16. Bronisław Komorowski (1952); 3. Płock: 1079–1138 10.04.2010–08.07.2010 4. Kraków: 1138–1290 tymczasowo wykonywał obowiązki Prezydenta RP 5. Poznań: 1290–1296 jako marszałek Senatu 6. Kraków: 1296–1795 JAK POWSTAŁA POLSKA 15 SCENARIUSZ 1

17. Bogdan Borusewicz (1949 ) 4. Kazimierz III Wielki 08.07.2015 Lata panowania: 1333-1370. Siódmy król Polski. Kie- tymczasowo wykonywał obowiązki Prezydenta RP dy obejmował tron, kraj otaczały same wrogie pań- jako marszałek Senatu stwa. Po wielu latach rozbicia dzielnicowego i walk 18. Grzegorz Schetyna (1963) dynastycznych gospodarka przeżywała głęboki kry- 08.07.2015–06.08.2016 zys. Handel był w zastoju, skarbiec świecił pustkami. tymczasowo wykonywał obowiązki Prezydenta RP Mimo to doprowadził do ugody z Krzyżakami, roz- jako marszałek Senatu winął wsie i osady, zaczął budowę zamków obron- 19. Bronisław Komorowski (1952) nych, doprowadził do rozwoju handlu i rzemiosła, 06.08.2010–06.08.2015 uporządkował system podatkowy, założył pierwszy 20. Andrzej Duda (1972); Uniwersytet – Uniwersytet Krakowski. 06.08.2015–obecnie 5. Władysław II Jagiełło Załącznik 5 Lata panowania: 1386–1434. Najwyższy książę li- tewski 1386–1434. W 1385 zawarł z Polską unię Władcy Polski w Krewie, zobowiązując się do przyjęcia chrztu 1. Mieszko I i chrystianizacji Litwy oraz poślubienia królowej pol- Lata panowania: ok. 960–992. Pierwszy władca Pol- skiej Jadwigi w zamian za tron polski, który objął ski potwierdzony przez ówczesne źródła. Zjednoczył rok później. W 1401 oddał władzę na Litwie swoje- ziemie, które w późniejszym czasie tworzyły trzon mu stryjecznemu bratu, księciu Witoldowi, zacho- państwa polskiego: Wielkopolskę, Małopolskę, Zie- wując tytuł najwyższego księcia Litwy. Prowadził mię Lubuską, Kujawy, Ziemię Łęczycko-Sieradzką, wielką wojnę z zakonem krzyżackim (1409–1411) Śląsk, Pomorze. Na tym terenie mieszkało około mi- i dowodził zwycięskimi wojskami polsko-litewskimi liona ludzi. W 922 roku oddał siebie, swoją rodzinę w bitwie pod Grunwaldem. Pokojami toruńskim i podległe ziemie pod papieską opiekę. Małżeństwo i melneńskim uregulował stosunki Polski i Litwy z czeską księżniczką Dobrawą i chrzest Polski w 966 z Krzyżakami. roku podkreśliły jedność i niezależność państwa Pia- stów. W 968 roku na ziemiach polskich utworzone 6. Stanisław August Poniatowski zostało pierwsze biskupstwo. Lata panowania: 1764–1795. Był on człowiekiem wykształconym, posługiwał się językiem francu- 2. Bolesław I Chrobry skim, niemieckim i angielskim. W wieku 18 lat po Lata panowania: 992–1025. Pierwszy król Polski (ko- raz pierwszy został posłem na Sejm. W objęciu wła- ronowany w 1025), książę Czech 1003–1004 jako dzy pomogła mu caryca Katarzyna II, która miała Bolesław IV. Uzyskał zgodę na utworzenie w Gnieź- zupełnie inne plany wobec Polski niż Stanisław Au- nie arcybiskupstwa oraz biskupstw w Kołobrzegu, gust. Podczas jego panowania doszło do dwóch roz- Wrocławiu i Krakowie. W 999 roku doprowadził do biorów Polski – w 1772 r. oraz w 1793 r., powołano kanonizacji biskupa Wojciecha, który stał się „pierw- Komisję Edukacji Narodowej, została opracowana szym świętym” państwa polskiego. i uchwalona Konstytucja 3 Maja – 1791 r. Stanisław August Poniatowski wprowadził komisję skarbową 3. Władysław I Łokietek i wojskową. Lata panowania: 1320-1333. Szósty król Polski. Jego władanie kojarzy się ze zmiennym szczęściem. Kiedy 7. Zygmunt III Waza opanował Małopolskę, stracił Pomorze Gdańskie. Lata panowania: 1587–1632. Był artystycznie uzdol- Jego lata panowania to narastający konflikt z Zako- niony, parał się malarstwem i złotnictwem, grał na nem Krzyżackim, który sprowadził do Polski Konrad klawesynie i znał się na architekturze. Roztoczył Mazowiecki. opiekę nad sztuką, naśladując mecenat Habsbur- gów. Zgromadził obrazy mistrzów weneckich i fla- 16 JAK POWSTAŁA POLSKA SCENARIUSZ 1

mandzkich, tworząc pierwszą nowoczesną galerię l Bydgoszcz – kujawsko-pomorskie w Polsce. Przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy l Białystok – podlaskie w 1611 rok. Wstępując na tron miał zaledwie 21 lat. l Warszawa – mazowieckie W Warszawie na starym mieście znajduje się jego l Wrocław – dolnośląskie pomnik tzw. Kolumna Zygmunta – najstarszy świecki l Łódź – łódzkie pomnik w Warszawie. l Lublin – lubelskie l Opole – opolskie Załącznik 6 l Katowice – śląskie l Kielce – świętokrzyskie 1. Rzeki l Kraków – małopolskie l Warta l Rzeszów – podkarpackie l Odra l Wisła 3. Państwa graniczące z Polską l Bug l Rosja l Litwa 2. Stolice województw l Białoruś l Gdańsk – pomorskie l Ukraina l Olsztyn – warmińsko-mazurskie l Słowacja l Szczecin – zachodnio-pomorskie l Czechy l Gorzów Wielkopolski – lubuskie l Niemcy l Poznań – wielkopolskie 17

SCENARIUSZ 2 „Polska wielokulturowa”

Czas zajęć: 3 godziny Grupa docelowa: obcokrajowcy mieszkający w Polsce, 16 osób

Materiały potrzebne do przeprowadzenia zajęć: Cele: l flipczart, l poznanie i zintegrowanie uczestników ze sobą, l flamastry do flipczartu, l zapoznanie uczestników z pojęciami: mniejszość l wydrukowane i przygotowane załączniki, narodowa i mniejszość etniczna, opisanymi zgod- l wydrukowana i przygotowana mapa Polski z ponie z polskim ustawodawstwem, działem na województwa, l przedstawienie mniejszości narodowych i etnicz- l karty DIXIT. nych w Polsce, próba przybliżenia historii okolicz- ności ich osiedlenia na terenie Polski, l podjęcie dyskusji na temat wielokulturowości, jej wyzwań i szans dla państw, miast i społeczności. 18 POLSKA WIELOKULTUROWA SCENARIUSZ 2

Część I Wstęp i integracja uczestników

1. Przedstawienie się prowadzącego i prezentacja 3. Przedstawienie się uczestników – 15 minut planu warsztatów – 10 minut Prowadzący prosi uczestników, aby każdy z nich Prowadzący wita wszystkich uczestników zajęć, wziął do ręki swój telefon komórkowy i wybrał przedstawia się i krótko omawia temat oraz cele z niego zdjęcie, które najbardziej lubi i które może warsztatu. Następnie prosi każdego uczestnika, aby pokazać innym. Następnie każdy uczestnik przed- podał swoje imię i powiedział z jakiego państwa/ stawia się, podając swoje imię, pokazując wybrane miasta przyjechał do Polski. Po krótkiej rundzie zdjęcie i krótko je omawiając. prowadzący w skrócie opowiada o metodach pracy (edukacja pozaformalna), które będą wykorzystane 4. Wspólna tożsamość – 5 minut podczas zajęć. Zadaniem uczestników jest łączyć się w grupy we- dług proponowanych przez prowadzącego kate- 2. Ramy współpracy – 15 minut gorii. Istotne jest to, aby uczestnicy wykonywali Po omówieniu planu i celów warsztatu, warto z gru- ćwiczenie bez rozmawiania, jedynie przy pomocy pą zawrzeć kontrakt/zasady współpracy, które będą komunikacji niewerbalnej. obowiązywały na warsztatach. Warto zadbać o to, Proponowane kategorie grup: aby: l kolor włosów, l każdy mógł wyrazić swój pogląd, zdanie, opinię; l ulubiona pora roku, l każdy miał szansę na rozwój i naukę, co wiąże się l hobby, z możliwością popełniania błędów; l data urodzenia (miesiąc), l każdy dbał o swoje potrzeby i je komunikował; l państwo, z którego pochodzę, l każdy mógł zaangażować się na 100% w propono- l rozmiar buta. wane gry i ćwiczenia; l każdy miał przestrzeń do wypowiedzi i wysłucha- 5. Cebula – 20 minut nia innych. Prowadzący dzieli uczestników na dwie równe Zasady współpracy mogą być ustalone w grupie grupy (np. prosząc by kolejno odliczyli do dwóch). wspólnie, mogą być również zaproponowane i omó- Podzieleni uczestnicy mają za zadanie utworzyć wione przez prowadzącego. Należy pamiętać o tym, dwa kręgi, zwrócone twarzami do siebie. Następ- że bez względu na to, jaką formę się wykorzysta, na- nie prowadzący podaje temat, na który stojące leży zapytać uczestników, czy nie zechcieliby dodać naprzeciwko siebie osoby będą przez minutę roz- swojej propozycji do kontraktu oraz czy zgadzają się mawiać. Po upływie określonego czasu uczestnicy na przedstawione zasady. z zewnętrznego kręgu przesuwają się o jedną oso- bę w lewo, a prowadzący podaje kolejny temat do Ważne: rozmowy. Przy ustalaniu kontraktu należy doprecy- Ćwiczenie powtarzane jest tyle razy, ilu uczestni- zowywać hasła, pojęcia, które wypowia- ków jest w jednej grupie. dają uczestnicy, np.: Proponowane tematy: l jesteśmy tolerancyjni wobec siebie – pro- l Jestem w Polsce bo… wadzący powinien dopytać: „Co to ozna- l Marzę o podróży do… cza dla Was być tolerancyjnym, Kiedy wie- l Wydarzenie, które ostatnio mnie poruszyło… cie, że ktoś jest wobec Was tolerancyjny?” l Bawi mnie… / śmieję się, gdy… l bądźmy dla siebie mili – prowadzący po- l Lubię w sobie… winien doprecyzować, co oznacza stwier- dzenie „być miłym”; „Kiedy odczuwasz, że ktoś jest dla Ciebie miły?” POLSKA WIELOKULTUROWA 19 SCENARIUSZ 2

Aby płynnie przejść z części integracyjnej do przerwy, Ważne: prowadzący może krótko skomentować zakończo- Prowadzący powinien pamiętać o tym, ne ćwiczenie: „zapraszam na krótką, 15 minutową że grupa dopiero się poznaje. W związku przerwę, podczas której zachęcam do kontynuowa- z tym powinien dobierać tematy tak, aby nia rozpoczętych podczas tego ćwiczenia rozmów”. nie były zbyt prywatne i intymne. 6. Przerwa – 15 minut

Część II Wielokulturowa Polska

7. Pojęciowa burza mózgów – 15 minut grupy będą gotowe, prowadzący odczytuje prawi- Uczestnicy zostają podzieleni na trzy grupy. Każda dłowy podział i wymienia województwa, w których z grup otrzymuje flipczart z hasłem „wielokulturo- dana mniejszość najliczniej występuje. W tym czasie wość”. Prowadzący prosi grupy o zastanowienie się uczestnicy przyklejają nazwy mniejszości do woje- nad przydzielonym tematem oraz zapisanie wnio- wództw określonych wcześniej na mapie. sków na flipczarcie: l gr. 1 – Wszystkie skojarzenia dot. hasła „wielokul- Mniejszości narodowe: turowość”. l Białorusini – woj. podlaskie l gr. 2 – Jakie są wyzwania wielokulturowości? l Czesi – woj. śląskie l gr. 3 – Jakie możliwości daje wielokulturowość? l Litwini – woj. podlaskie l Niemcy – woj. opolskie, woj. śląskie Następnie każda grupa przedstawia efekty swojej l Ormianie – woj. mazowieckie, woj. śląskie, woj. pracy, które wspólnie zostają omówione. Prowadzą- małopolskie cy podsumowując dyskusję może skorzystać z wyja- l Rosjanie – woj. mazowieckie, woj. dolnośląskie, śnienia terminu wielokulturowość i wielokulturowy woj. podlaskie (Załącznik 1). l Słowacy – woj. małopolskie l Ukraińcy – woj. warmińsko-mazurskie, woj. za- Na koniec prowadzący może razem z uczestnikami chodniopomorskie, woj. podkarpackie wypisać obszary, w których przejawia się wielokul- l Żydzi – woj. mazowieckie, woj. dolnośląskie, woj. turowość, np.: tradycja, obyczaje, muzyka, architek- opolskie tura itp. Mniejszości etniczne: 8. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce – 30 l Karaimi – woj. mazowieckie, woj. dolnośląskie, minut woj. pomorskie, woj. małopolskie Pierwszym działaniem uczestników jest uzupełnie- l Łemkowie – woj. dolnośląskie, woj. podkarpackie, nie mapy Polski – dopasowanie nazw województw woj. małopolskie, woj. zachodnio-pomorskie oraz ich stolic do odpowiednich regionów na mapie l Romowie – woj. małopolskie, woj. dolnośląskie, (Załącznik 2). woj. mazowieckie Następnie prowadzący przedstawia uczestnikom l Tatarzy – woj. podlaskie, woj. mazowieckie, woj. pojęcia: mniejszość narodowa i mniejszość etnicz- pomorskie, woj. lubuskie na (Załącznik 3) i dzieli ich na mniejsze grupy. Każda (Uzupełnienie – Załącznik 4) z grup dostaje zestaw wymieszanych nazw mniej- szości narodowych i etnicznych. Jej zadaniem jest 9. Przerwa – 15 minut prawidłowe podzielenie otrzymanego zestawu na mniejszości narodowe i etniczne. Kiedy wszystkie 20 POLSKA WIELOKULTUROWA SCENARIUSZ 2

10. Przejawy wielokulturowości Polski w architek- 11. Przez żołądek do serca… – 20 minut turze – 20 minut Dzięki różnorodności kulturowej, historii oraz wpły- Dzieje polskiej architektury są tak samo burzliwe wom z innych krajów, możemy w Polsce pochwalić i skomplikowane, jak polityczne losy naszej części się „wielokulturowymi daniami”. Europy. Wielokrotnie przesuwane granice, zabory, wojny, komunizm, wreszcie fundusze europejskie Prowadzący zapisuje na flipczarcie „wielokulturowe – wszystko to składa się na obraz polskiej architek- dania” (Załącznik 6) (dania popularne w Polsce, za- tury: różnorodnej, zaskakującej, nowoczesnej, ale wierające w swoich nazwach nazwy innych państw), i nierzadko bardzo tradycyjnej. które przygotowujemy i jadamy w Polsce. Następnie prowadzący omawia z czego zrobiona i jak wykona- Źródło: http://culture.pl/pl/artykul/przewodnik-po-polskiej-architekturze na jest dana potrawa, a uczestnicy starają się zgad- nąć, o której potrawie mowa. Uczestnicy dostają od prowadzącego koperty z po- rozcinanymi obrazami budowli, które znajdują się Dania/potrawy: w Polsce, lecz nie zostały wybudowane lub zaprojek- l Barszcz ukraiński towane przez Polaków. Uczestnicy układają puzzle, l Ryba po grecku a następnie dobierają odpowiedni opis i nazwę bu- l Fasolka po bretońsku dowli do układanki. Opisy i nazwy budowli prowa- l Sałatka grecka dzący rozkłada wcześniej na osobnym stoliku (Za- l Tatar łącznik 5). l Włoszczyzna

Po ułożeniu puzzli oraz przypasowaniu opisów, Inne: uczestnicy umieszczają swoje prace w jednym miej- l Pierogi ruskie scu, tak aby stworzyły galerię budowli. l Sałatka litewska l Pieczeń rzymska Prowadzący wspólnie z uczestnikami omawia wyko- nane ćwiczenie: Uczestnikom można zadać kilka pytań podsumowu- l Czy znacie te budowle? jących: l Czy mieliście okazję być w tych miejscach? l Jakie jest Wasze ulubione polskie danie? l Czy w miastach, z których pochodzicie też są bu- l W jakich okolicznościach mogliście go spróbować? dowle zaprojektowane bądź zbudowane przez ob- cokrajowców?

Część III Zakończenie

12. Zakończenie – 15 minut Uczestnicy wraz z prowadzącym siadają w kręgu. Prowadzący rozkłada przez uczestnikami karty DIXIT w taki sposób, aby uczestnicy widzieli, co jest na kar- tach. Każdy z uczestników wybiera kartę, która najlepiej wyraża z czym kończy dzisiejsze zajęcia. POLSKA WIELOKULTUROWA 21 SCENARIUSZ 2

Załączniki

Załącznik 1 Załącznik 2

Wielokulturowość – pojęcie wywodzące się od an- l Gdańsk – pomorskie gielskiego terminu multiculturalism, obejmujące 3 l Olsztyn – warmińsko-mazurskie znaczenia: 1) w płaszczyźnie opisowej wskazuje po l Szczecin – zachodnio-pomorskie prostu na wielość kultur; wielokulturowość jest więc l Gorzów Wielkopolski – lubuskie stwierdzeniem obiektywnego faktu zróżnicowania l Poznań – wielkopolskie kulturowego danego społeczeństwa lub — szerzej l Bydgoszcz – kujawsko-pomorskie – faktu istnienia na świecie odmiennych kultur et- l Białystok – podlaskie nicznych, grup religijnych, subkultur itp.; 2) oznacza l Warszawa – mazowieckie również politykę rządową zmierzającą do niwelacji l Wrocław – dolnośląskie napięć społecznych związanych z faktem wielokul- l Łódź – łódzkie turowości danej populacji; 3) jest też nazwą pewnej l Lublin – lubelskie doktryny, ruchu, nawet filozofii. W tym ostatnim l Opole – opolskie przypadku wielokulturowość. oznacza działania śro- l Katowice – śląskie dowisk mniejszościowych skierowane na emancy- l Kielce – świętokrzyskie pację i pełniejszy udział różnych środowisk w życiu l Kraków – małopolskie społecznym, politycznym i kulturowym kraju. l Rzeszów – podkarpackie

Źródło: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ Załącznik 3 wielokulturowosc;3995791.html Pojęcia mniejszości narodowej i mniejszości Wielokulturowy etnicznej l posiadający cechy charakterystyczne dla różnych Polska Ustawa o mniejszościach narodowych i et- kultur; nicznych oraz o języku regionalnym z 2005 r. de- l czerpiący z dorobku kulturalnego wielu narodów; finiuje pojęcie mniejszości narodowej i etnicznej l budowany dorobkiem kulturalnym wielu narodów w następujący sposób: Art. 2. 1. Mniejszością narodową, w rozumieniu Żródło: http://sjp.pl/wielokulturowy ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: międzykulturowy – «dotyczący różnych kultur» l jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; Źródło: http://sjp.pwn.pl/sjp/;2483077 l w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; Międzykulturowość ściśle łączy się z wielokulturo- l dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tra- wością. Oznacza ona trwałe jak i dynamiczne inte- dycji; rakcje między różnymi kulturami. To wzajemne prze- l ma świadomość własnej historycznej wspólnoty nikanie się i wymiana wartości różnych kultur. Wiąże narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie się ona często z migracjami i przemieszczaniem. i ochronę; l jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Źródło: http://www.ceo.org.pl/pl/szkolatolerancji/news/ wielokulturowosc-i-miedzykulturowosc Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; l utożsamia się z narodem zorganizowanym we wła- snym państwie. 22 POLSKA WIELOKULTUROWA SCENARIUSZ 2

2. Za mniejszości narodowe uznaje się następujące odrębnym pochodzeniem i kulturą, a często także mniejszości: językiem i religią. Z jednej strony mniejszości etnicz- l białoruską; ne zwykle starają się zachować swoją odrębność. l czeską; Z drugiej strony zwykle podlegają procesom asymila- l litewską; cji kulturowej. l niemiecką; Mniejszość etniczna w odróżnieniu od mniejszości l ormiańską; narodowej nie posiada i nigdy nie posiadała własne- l rosyjską; go państwa, które zgodnie z funkcjonalną teorią po- l słowacką; wstania państwa jest najwyższą formą rozwoju grupy l ukraińską; społecznej. l żydowską. 3. Mniejszością etniczną, w rozumieniu ustawy, jest Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/ grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie nastę- Mniejszo%C5%9B%C4%87_etniczna pujące warunki: Załącznik 4 l jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; Mniejszości narodowe l w sposób istotny odróżnia się od pozostałych oby- Białorusini – mniejszość białoruska to ludność au- wateli językiem, kulturą lub tradycją; tochtoniczna (rdzenna), mieszkająca w swoich hi- l dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tra- storycznych skupiskach w II Rzeczypospolitej w wo- dycji; jewództwie wileńskim, nowogródzkim, białostockim l ma świadomość własnej historycznej wspólnoty i poleskim. Po II wojnie światowej większość skupisk etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie białoruskich pozostała w obrębie ZSRR. i ochronę; l jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Czesi – pierwsza grupa czeskich osadników przyby- Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; ła w XVI wieku. Byli to bracia czescy, którzy opuścili l nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we swoje tereny z powodu prześladowań religijnych. własnym państwie. Dzisiejsze skupiska m.in. w Zelowie, niedaleko Łodzi 4. Za mniejszości etniczne uznaje się następujące i Piotrkowa Trybunalskiego powstały w XIX wieku na mniejszości: skutek rozwoju przemysły włókienniczego i oznaczały l karaimską; przybycie rzemieślników, robotników i specjalistów l łemkowską; tego przemysłu. l romską; l tatarską. Litwini – są autochtonami i zamieszkują tereny historyczne Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na Suwalsz- Mniejszość narodowa – grupa ludzi zamieszkująca czyźnie początki ich osadnictwa sięgają XV wieku. obszar danego państwa, odróżniająca się od większo- ści społeczeństwa językiem, kulturą, pochodzeniem Niemcy – ludność ta przywędrowała do Polski w kilku etnicznym bądź religią. falach, pierwsza w Średniowieczu z powodów eko- Mniejszość narodowa w odróżnieniu od mniejszości nomicznych, druga fala w wiekach XV-XVII wiązała etnicznej posiada lub posiadała własne państwo, któ- się z tolerancją religijną, trzecia natomiast przypadła re zgodnie z funkcjonalną teorią powstania państwa w okresie zaborów i miała charakter w dużej części jest najwyższą formą rozwoju grupy społecznej. polityczny. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/ Mniejszo%C5%9B%C4%87_narodowa Ormianie – pierwsze kolonie ormiańskie powstały w XI wieku na Rusi Kijowskiej (Lwów, Łuck, Kamieniec Mniejszość etniczna – grupa etniczna, która jest osie- Podolski) i weszły w skład państwa polskiego za pano- dlona na terytorium innej zbiorowości i wyróżnia się wania Kazimierza Wielkiego. POLSKA WIELOKULTUROWA 23 SCENARIUSZ 2

Rosjanie – w okresie międzywojennym zamieszkiwa- jownicy, którzy za służbę otrzymywali ziemię, lub tali ziemie byłego zaboru rosyjskiego. Byli to głównie tarscy jeńcy wojenni. dawni urzędnicy cesarscy oraz koloniści rolni. Inną grupą są staroobrzędowcy, którzy osiedlali się na zie- Źródło: Izabela Czerniejewska, Edukacja wielokulturowa. Działa- nia Podejmowane w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersy- miach polskich (w XVIII wieku). tetu Mikołaja Kopernika, str. 44-49.

Słowacy – jako autochtoni znaleźli się w granicach Załącznik nr 5 II Rzeczypospolitej po 1920 roku, w okresie II wojny światowej byli na terytorium państwa słowackiego, Przykłady budowli zaprojektowanych a następnie znów w Polsce. przez zagranicznych projektantów 1. Muzeum Historii Żydów Polskich (Warszawa) Ukraińcy – można powiedzieć, że mieszkają na tere- Projektant – Pracownia Fina Rainera Mahlamäkiego nie Polski od czasu przyłączenia Rusi Halickiej przez Długo wyczekiwane Muzeum Historii Polskich Żydów Kazimierza Wielkiego. To ludność autochtoniczna, w Warszawie to pierwsza próba pokazania w jed- związana z ziemią. nym miejscu ciągłości tysiącletnich dziejów polskich Żydów – od średniowiecza do współczesności. Po- Żydzi – początki ich osadnictwa na ziemiach polskich wstałe na obszarze dawnego getta – w miejscu jednej są trudne do ustalenia. Niektórzy badacze określają z największych tragedii europejskich Żydów – i wcze- je na wiek X, nawet przed panowaniem Mieszka I. śniejszej dzielnicy żydowskiej (jednego z najwięk- Prześladowani i wypędzeni z Europy z powodu prak- szych skupisk Żydów na świecie) Muzeum ma w od- tyk religijnych, tutaj znaleźli schronienie. Żydzi za- różnieniu od innych słynnych instytucji poświęconych mieszkiwali najczęściej miasta, zajmując się handlem żydowskiej kulturze (jak Yad Vashem w Jerozolimie i rzemiosłem. czy Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie) pokazywać przede wszystkim to, jak Żydzi żyli – być Mniejszości etniczne „podróżą, do niezwykłego świata, który wbrew pozo- Karaimi – mniejszość etniczna wywodząca się z osia- rom nie należy wcale do przeszłości”. dłych na Krymie w X wieku szczepów kipczacko-poło- wieckich i miejscowej ludności pochodzenia tureckie- Źródło: http://culture.pl/pl/miejsce/ go. Pierwsza grupa karaimskich osadników przybyła muzeum-historii-zydow-polskich-polin w XIII wieku, kolejna po wyprawie księcia Witolda na Krym w 1397 roku. 2. Muzeum Śląskie (Katowice) Projektant – 1929 r. Karol Schayer; Dziś: Austriackie Łemkowie – napływ ludności włoskiej i ruskiej na biuro Riegler Riewe Architekten tereny Łemkowszczyzny (po stronie Polski wybrane Utworzenie Muzeum Śląskiego wiązało się ściśle z po- rejony Karpat) datuje się na okres między XIV a XVI wołaniem w 1924 roku Towarzystwa Muzeum Ziemi wiekiem. Łemkowie podczas akcji „Wisła”* zostali Śląskiej, którego zadaniem było gromadzenie pamią- przesiedleni na tereny Zachodniej Polski. tek kultury materialnej i duchowej wytworzonych na Śląsku. Oficjalnie Muzeum Śląskie rozpoczęło swoją Romowie – pierwsze wzmianki o obecności Romów działalność dnia 23 stycznia 1929 roku, a już w maju na ziemiach polskich pochodzą z XV wieku. Wielu tego samego roku udostępniono pierwsze wystawy, z nich przybyło w następstwie edyktów banicyjnych które były eksponowane na piątym piętrze gmachu (ogłoszone wygnanie z ojczyzny) wydanych w Niem- Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego. Pierwszym czech. dyrektorem muzeum był Tadeusz Dobrowolski. Jako organizator i autor koncepcji programowej instytu- Tatarzy – najpierw zaczęli się osiedlać na ziemiach cji rozpoczął gromadzenie pierwszych eksponatów, Wielkiego Księstwa Litewskiego, a potem Rzeczypo- w tym: stroi ludowych, wyrobów rzemiosła artystycz- spolitej pod koniec XIV wieku. Byli to zazwyczaj wo- nego, obrazów oraz kolekcji sztuki sakralnej. Rok 1936 to początek budowy jednego z najnowo- 24 POLSKA WIELOKULTUROWA SCENARIUSZ 2

cześniejszych w ówczesnej Europie gmachu Muzeum „Przełomy” projektu KWK Promes Roberta Koniecz- Śląskiego, którego autorem był Karol Schayer. Nie- nego. Budynek Filharmonii nie pozwala pozostać stety, mimo zakończenia prac budowlanych w 1939 obojętnym i na długo nie daje o sobie zapomnieć. roku, budynek nie doczekał się oficjalnego otwarcia. Zakończenie prac zbiegło się z wybuchem II wojny Źródło: http://culture.pl/pl/artykul/ światowej i zamiast otwarcia była grabież symbolu filharmonia-w-szczecinie-wierzcholek-gory-lodowej polskości dokonana przez hitlerowców. Część zbio- 5. Teatr Szekspirowski (Gdańsk) rów, którą udało się ocalić przed zniszczeniem prze- Projektant: Renato Rizzi wieziono do Landesmuseum w Bytomiu, dzisiejszego Najpierw wchodzimy do wnętrza eleganckiej szka- Muzeum Górnośląskiego. tuły w kolorze antracytu, a dopiero później do de- Źródło: http://www.muzeumslaskie.pl/ likatnego, drewnianego elżbietańskiego teatru. Po o-muzeum-powstanie-1929.php lewej wąska uliczka, dziedziniec i kilka zacienionych zaułków. Jasne kamienne schody prowadzą widzów 3. Muzeum Sztuki Współczesnej (Kraków) na przypominające gotyckie kościoły tarasy z ciemnej Projektanci: włoscy architekci, Claudio Nardi we cegły, które jednocześnie są ścieżkami spacerowymi współpracy z Leonardo Marią Proli i Annalisą Tronci. z widokiem na panoramę Gdańska, i starsze o siedem Autor projektu Muzeum, Claudio Nardi, z typowo wieków pozostałości murów obronnych. (...) Nowo- włoskim podejściem do architektury starał się nawią- czesna, wielofunkcyjna bryła z ponad 620 tysięcy zać do zastanego kontekstu urbanistycznego, pod- ręcznie formowanych cegieł jednych zachwyca, inni kreślając kulturowy charakter miejsca. Nowy obiekt uważają, że zaburza linię architektoniczną gdańskiej miał przede wszystkim wkomponować się w otocze- Starówki. Recenzje widzów są skrajne i żywiołowe, nie, nie stanowić wyróżniającego się i odstającego zupełnie tak, jak w oryginalnych elżbietańskich wiod reszty punktu w przestrzeni miasta. Aby uzyskać dowiskach. Znawcy architektury twierdzą, że Włoch ten efekt, część nowego budynku została „zatopiona” w swojej śmiałej wizji wykroczył poza epokę i zapre- w terenie, stając się niewidoczna. Charakterystyczny zentował coś, czego w architekturze jeszcze nie było. przemysłowy dach szedowy istniejących hal fabrycz- nych, który stał się wiodącym elementem wizual- Źródło: http://culture.pl/pl/artykul/ wielkie-otwarcie-gdanskiego-teatru-szekspirowskiego nym całości przedsięwzięcia, został przedłużony na konstrukcję nowego budynku, nadając w ten sposób 6. Zamek Królewski na Wawelu (Kraków) architektoniczną jedność całemu kompleksowi oraz – nagrobki Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki oraz podkreślając ciągłość pomiędzy tym, co istniało tu ołtarz wcześniej, a nowoczesnością. Projektanci: Berrecci, Santi Gucci, Hans Dürer Nagrobki Zygmuntów Źródło: https://www.mocak.pl/budynek Pierwotnie w arkadowej wnęce znajdował się jedynie 4. Filharmonia Szczecińska (Szczecin) nagrobek Zygmunta I Starego, który powstał jeszcze Projektanci: Estudio Barozzi Veiga, czyli hiszpańsko za jego życia (zm. 1548). Po śmierci Zygmunta II Augu- -włoski duet architektoniczny sta sarkofag ten podniesiono, umieszczając pod nim Filharmonia im. M. Karłowicza w Szczecinie to no- rzeźbioną trumnę z posągiem ostatniego z Jagiello- woczesna instytucja czerpiąca z tradycji muzycznych nów, fundacji siostry, Anny. Posąg Zygmunta Starego swojego miasta i całej Polski. Stoi dokładnie w tym sa- w pozycji budzącego się ze snu wykonał (a niewąt- mym miejscu, w którym 130 lat temu odbył się pierw- pliwie zaprojektował) sam Berrecci. Posąg Zygmunta szy koncert w Konzerthausie – kulturalnym centrum Augusta rzeźbił Santi Gucci. Nagrobny pomnik stał się dawnego Szczecina, czyli u zbiegu ulic Matejki i Ma- wzorem dla wielu nagrobków magnackich i szlachec- łopolskiej. Sąsiaduje z przedwojennym budynkiem kich w Polsce, jego wpływy znaleźć można również na Policji, oraz właśnie budowanym nowym oddziałem innych nagrobkach w katedrze. Muzeum Narodowego w Szczecinie Centrum Dialogu POLSKA WIELOKULTUROWA 25 SCENARIUSZ 2

Ołtarz wież, które poruszały się po torach położonych wokół Ufundowany przez Zygmunta Starego otwierany oł- budynku tempo prac było nadzwyczaj wysokie. Zasi- tarz jest dziełem zbiorowym artystów norymberskich lane elektrycznie wieże – połączone linami ze szczy- z lat 1531–1538, wykonanym według ogólnego pro- tem wierzchołka wznoszonej konstrukcji – tworzyły jektu Hansa Dürera. Płaskorzeźby otwartego ołtarza, rozpiętą nad rusztowaniem kolejkę linową o udźwigu ze scenami z życia Marii, wykuł w srebrze Melchior do 2500 kg. Baier przy pomocy odlewów Pankracego Labenwolfa, wykonanych w oparciu o drewniane modele Piotra Źródło: http://halastulecia.pl/o-hali/historia-hali/budowa-hali/ Flötnera. Skrzydła zamkniętego ołtarza, ze scenami Męki Pańskiej malował Georg Pencz. 9. Pałac Kultury (Warszawa) Architekt: Lew Rudniew Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/ Położenie: Plac Defilad 1, Warszawa, Polska Kaplica_Zygmuntowska_na_Wawelu Czas powstania: 1 maja 1952 – rozpoczęcie budowy 7. Muzeum Fryderyka Chopina (Warszawa) 21 lipca 1955 r. – zakończenie budowy. 21 lipca 2015 Projektant: Tylman z Gameren (Holender) roku Pałac Kultury i Nauki skończył 60 lat!!! Misją Muzeum Fryderyka Chopina jest kultywowanie Materiały: stal, beton, cegła, ceramika, kamień, pamięci wielkiego Kompozytora oraz udostępnienie drewno wiedzy na temat jego życia i twórczości szerokiemu Wysokość: 237 m – ze wspornikiem antenowym, sta- gronu odbiorców. Celem Muzeum jest gromadze- nowiącym integralną część iglicy, dodanym w 1994 r. nie i przekazywanie najwyższej jakości wiedzy oraz 187,68 m – bez iglicy doświadczeń artystycznych, których indywidualny Powierzchnia: 123 084 m2 (1 324 876 ft2) 817 000 wybór będzie zależał od widza. Innowacyjna forma m3 (28 840 100 ft3) – kubatura zwiedzania oparta będzie na interakcji z publicznością i natychmiastowej reakcji na indywidualne potrzeby Źródło: http://www.pkin.pl/historia-palacu/ zwiedzających. Źródło całego załącznika: http://culture.pl/pl/artykul/ przewodnik-po-polskiej-architekturze

Źródło: http://chopin.museum/pl/about/us Załącznik 6 8. Hala Stulecia (Wrocław) Projektant: Max Berg Opisy potraw Pierwsze prace nad Halą Stulecia (polegające na zago- Barszcz ukraiński – zupa zaprawiana, w której skład spodarowaniu placu budowy) rozpoczęły się w maju wchodzą buraki, kapusta świeża oraz ziemniaki po- 1911 roku. (...) Żelbet – lekki i sprężysty materiał, krojone w słupki. Może zawierać kawałki gotowane- mimo znakomitych parametrów technicznych, budził go mięsa (wołowiny lub wieprzowiny). W Polsce do obawy w epoce Berga. Stal posiadała swoją wartość barszczu ukraińskiego dodaje się również fasolę lub – mierzalną w wadze. Stalowe konstrukcje, mimo ol- grzyby; na Ukrainie barszcz z fasolą nazywają „barsz- brzymiego ciężaru i znacznych kosztów, cieszyły się czem czernihowskim” (ukr. борщ чернігівський, zaufaniem budowniczych. Obawiano się chwili, gdy borszcz czernihiwśkyj). Podstawową cechą, która hala stanąć będzie musiała o własnych siłach, kiedy wyróżnia barszcz ukraiński spośród innych barszczy usunięte zostaną wszystkie rusztowania. Strach ro- (przygotowywanych na Ukrainie), jest dodany do re- botników odpowiedzialnych za prowadzenie budowy ceptury czosnek oraz podawanie go z pampuszkami przeszedł w zdumienie, kiedy Berg wyszedł na ulicę, (małymi bułeczkami), polanymi zimnym sosem czo- prosząc przypadkowego przechodnia, by w zamian za snkowym. złotą markę pomógł architektowi w odkręceniu śru- Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Barszcz_ukrai%C5%84ski by pierwszego szalunku. W chwili tej żelbet – zbro- jony beton, rozpoczął erę triumfu w budownictwie Ryba po grecku – podawana na ciepło lub zimno po- i architekturze.(...) Hala Stulecia została wzniesiona trawa, na którą składają się smażone kawałki lub file- zaledwie w 14 miesięcy. Dzięki wykorzystaniu dwóch ty rybne w sosie warzywnym. Podstawowymi skład- 26 POLSKA WIELOKULTUROWA SCENARIUSZ 2

nikami sosu są najczęściej tarte: marchew, pietruszka Nazwa potrawy jest prawdopodobnie wynikiem i seler, cebula oraz koncentrat pomidorowy smażone skojarzenia – w XVI-XVII wieku pałaszowanie suro- na oleju, a następnie duszone z dodatkiem wody, soli, wego mięsa uznawano za przejaw dzikości, czyli ce- pieprzu i przypraw (tradycyjnie ziela angielskiego i li- chy, którą wiązano przez wieki z tatarskimi hordami. ścia laurowego oraz czasem innych). Po usmażeniu Według innej wersji nazwę zawdzięczamy ojczyźnie ryby, krótko dusi się ją w uduszonych wcześniej wa- potraw z siekaną wołowiną, czyli Francji. Już w XIX rzywach. wieku popularnym daniem serwowanym przez słyn- Ryba duszona w podduszonej uprzednio poszatko- ne paryskie restauracje był bowiem „steak tartare”. wanej włoszczyźnie i cebuli nazywana była rybą po żydowsku. Źródło: http://kuchnia.wp.pl/kat,1037881,title, Co-powinnismy-wiedziec-o-tatarze,wid,17113672,wiadomosc. Ryba po grecku bywa podawana w Polsce na kolację html?ticaid=1181f0 wigilijną. Podobnym daniem w Grecji jest „Psari Plaki”. Włoszczyzna – zestaw warzyw sprzedawany w skle- Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ryba_po_grecku pach i na straganach, służący jako uniwersalny zbiór składników roślinnych do przygotowania niektórych Fasolka po bretońsku – danie, które zawiera fasolę zup (np. zupa jarzynowa, rosół) w tak zwanych pęcz- gotowaną lub duszoną z sosem pomidorowym wraz kach (w siatce lub złączone recepturką). z dodatkami. Jest to jedno z najbardziej popularnych Na włoszczyznę składają się porcje następujących dań w kuchni polskiej. roślin: korzenie marchwi, pietruszki, selera, oraz Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/ liście pora. W niektórych regionach dodawane są Fasolka_po_breto%C5%84sku liście kapusty włoskiej a czasem również nać pietruszki. Sałatka grecka – tradycyjna sałatka kuchni greckiej, Wiele warzyw zostało sprowadzonych do Polski podawana w różnych wariantach, znana i jadana z Włoch przez królową Bonę, stąd wzięła się nazwa na całym świecie. W wersji z Grecji: grubo pokrojo- włoszczyzny. ne pomidory i ogórki, czerwona cebula w plastrach, zielona, słodka papryka w plastrach, oliwa, ser feta Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82oszczyzna (w lokalach – w plastrze, feta po grecku – plaster), oliwki brązowe, czasem także zielone, niekiedy dodaje się kapary, anchois, oraz – jako przyprawę – ore- gano. Sałatka ta w różnych wariantach (np. z sałatą, octem winnym, serem feta pokrojonym w kostkę) jest serwowana powszechnie, także w restauracjach typu fast-food. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Sa%C5%82atka_grecka

Tatar – potrawa (zazwyczaj jako przystawka) przy- rządzana ze skrobanego, mielonego lub drobno siekanego mięsa wołowego, żółtek jaj, cebuli, oleju i przypraw (soli, pieprzu oraz opcjonalnie Maggi). Nieobowiązkowymi dodatkami są grzyby maryno- wane, ogórki (kiszone lub konserwowe) lub sardyn- ki w oleju. Mięso przeznaczone na befsztyk tatarski powinno być chude – najlepiej nadaje się do tego polędwica – a także miękkie i świeże. Tatara spoży- wa się na surowo, bez obróbki termicznej.

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Befsztyk_tatarski 27

SCENARIUSZ 3 „Elementy polskiej kultury ludowej”

Czas zajęć: 3 godziny Grupa docelowa: obcokrajowcy mieszkający w Polsce, 16 osób

Materiały niezbędne do przeprowadzenia zajęć: Cele: l flipczart, l zapoznanie uczestników z pojęciem kultury ludo- l flamastry do flipczartu, wej, l wydrukowane i przygotowane załączniki. l rozróżnienie kultury masowej od kultury ludowej, l wskazanie przejawów kultury ludowej w życiu co- dziennym. 28 ELEMENTY POLSKIEJ KULTURY LUDOWEJ SCENARIUSZ 3

Część I Wstęp i integracja uczestników

1. Przedstawienie się prowadzącego oraz prezenta- 3. Uściski dłoni – 5 minut cja planu warsztatów – 10 minut Prowadzący tasuje karteczki z cyframi i rozdaje je Prowadzący wita wszystkich uczestników zajęć, przed- uczestnikom. Każda karteczka w talii ma swoją parę. stawia się i krótko omawia temat oraz cele warsztatu. Cyfra podana na karteczce wskazuje, ile razy nale- Następnie prosi każdego uczestnika, aby podał swoje ży potrząsnąć dłonią napotkanej osoby. Uczestnicy imię i powiedział z jakiego państwa/miasta przyjechał rozchodzą się po sali i ściskają dłonie wszystkich na- do Polski. Po krótkiej rundzie prowadzący w skrócie potkanych osób. Po liczbie potrząśnięć dłoni rozpo- opowiada o metodach pracy (edukacja pozaformal- znają swoich partnerów. Powitania trwają tak długo, na), które będą wykorzystane podczas zajęć. dopóki nie odnajdą się wszystkie pary.

2. Ramy współpracy – 15 minut 4. Przedstawienie się uczestników – 15 minut Po omówieniu planu i celów warsztatu, warto z gru- Uczestnicy w parach, które powstały w poprzednim pą zawrzeć kontrakt/zasady współpracy, które będą ćwiczeniu, mają przeprowadzić krótkie rozmowy obowiązywały na warsztatach. Warto zadbać o to, (wywiady). Zadaniem każdego uczestnika jest podać aby: swojemu partnerowi przynajmniej 10 informacji l każdy mógł wyrazić swój pogląd, zdanie, opinię; o sobie. Druga osoba z pary słucha wypowiedzi l każdy miał szansę na rozwój i naukę, co wiąże się partnera, może też notować informacje, które sły- z możliwością popełniania błędów; szy. Następnie role się odwracają. Kiedy obie osoby l każdy dbał o swoje potrzeby i je komunikował; się wypowiedzą, prowadzący daje uczestnikom 5 l każdy mógł zaangażować się na 100% w propono- minut na narysowanie loga swojego partnera, które wane gry i ćwiczenia; zobrazuje jego osobę. Później na forum uczestnicy l każdy miał przestrzeń do wypowiedzi i wysłuchania opowiadają czego się dowiedzieli i co zapamiętali innych. o swoim partnerze; prezentują też narysowane logo. Zasady współpracy mogą być ustalone w grupie wspólnie, mogą być również zaproponowane i omó- Przykładowe informacje, o które można pytać: wione przez prowadzącego. Należy pamiętać o tym, l Skąd pochodzisz? że bez względu na to, jaką formę się wykorzysta, na- l Jak długo jesteś w Polsce? leży zapytać uczestników, czy nie zechcieliby dodać l Co robisz w Polsce? swojej propozycji do kontraktu oraz czy zgadzają się l W jakim miejscu w Poznaniu najchętniej spotykasz na przedstawione zasady. się ze znajomymi? l Które polskie danie chętnie przygotowałbyś w swo- Ważne: im kraju? Przy ustalaniu kontraktu należy doprecy- l Podczas pobytu w Polsce cieszy mnie... zowywać hasła, pojęcia, które wypowia- l Jakie jest Twoje hobby? dają uczestnicy, np.: l Zawsze marzyłem/marzyłam o…. l jesteśmy tolerancyjni wobec siebie – pro- l Przedmiot, z którym się nigdy nie rozstaje to..., po- wadzący powinien dopytać: „Co to ozna- nieważ... cza dla Ciebie / Was być tolerancyjnym, Kiedy wiesz / wiecie, że ktoś jest wobec Was tolerancyjny?” l bądźmy dla siebie mili – prowadzący powinien doprecyzować, co oznacza stwier- dzenie „być miłym”; „Kiedy odczuwasz, że ktoś jest dla Ciebie miły?”. ELEMENTY POLSKIEJ KULTURY LUDOWEJ 29 SCENARIUSZ 3

Część II Kultura ludowa

5. Burza mózgów – 10 minut Warto wspomnieć o kulturze ludowej w czasie PRL-u Uczestnicy mają za zadanie wspólnie wypisać Wielki wpływ m.in. na komercjalizację sztuki ludo- wszystkie skojarzenia na temat hasła „kultura ludowej miała w czasach PRL-u „Cepelia” – działalność wa”. Następnie razem odczytują efekty swojej pracy, „Cepelii” jest dyskusyjna. Z jednej strony niewąt- a prowadzący, korzystając z Załącznika 1, podaje de- pliwie wspierała, opiekowała się i motywowała finicję kultury ludowej. twórców, ale też doprowadzała do różnego rodzaju deformacji, np. ustalając i narzucając sztywne „ka- 6. Wybierz i dopasuj – 30 minut nony” ludowości. Kultura ludowa w okresie PRL-u Prowadzący rozkłada przed uczestnikami obrazki, na często traktowana była jako „ozdoba” panującego których przedstawione są elementy kultury ludowej ustroju. oraz obrazki z wytworami kultury masowej – przynajmniej po 7 z każdego obszaru. Uczestnicy mają Źródło: http://nck.pl/media/attachments/302604/ za zadanie wspólnie podzielić wymieszane obrazki kultura_ludowa.pdf na poszczególne obszary: kulturę ludową i kulturę Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego masową. (CPLiA), „Cepelia” – centralny związek spółdzielni Następnie prowadzący omawia wraz z uczestnikami rękodzieła, który prowadził placówki handlowe zaj- wszystkie zdjęcia/obrazy związane z kulturą ludową. mujące się zbytem towarów produkowanych w zrze- szonych spółdzielniach, wykonywanych bądź inspi- Ważne! rowanych twórczością polskich artystów ludowych. Istotne jest, aby obrazki/zdjęcia przedsta- wiały różne przejawy kultury ludowej, np. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Cepelia_(CPLiA) strój ludowy, drewniane zabawki, palenie zniczy na cmentarzu, topienie Marzanny. 8. Przerwa – 10 minut Ważne jest, aby przedstawione obrazy ukazywały różnorodność kultury ludowej. 9. Zróżnicowanie kultury ludowej w Polsce Prowadzący może też wykorzystać zdjęcia Etap 1. – 5 minut lub inne materiały, które przedstawia- Prowadzący pokazuje uczestnikom mapę prezentu- ją połączenie kultury ludowej z kulturą jącą różnorodność kultury ludowej w Polsce i jej re- współczesną np. trampki z wyhaftowa- gionalne zróżnicowanie (Załącznik 2). Mapa będzie nym wzorem ludowym. potrzebna również do kolejnego zadania.

7. Podsumowanie – 15 minut Etap 2. Stroje ludowe – 10 minut Po omówieniu wcześniejszych przejawów kultury lu- Zapoznanie uczestników ze strojem ludowym. dowej prowadzący zaprasza uczestników do dyskusji Uczestnicy otrzymują zdjęcia różnych polskich stro- i refleksji: jów ludowych (wraz z podpisem) i próbują je dopa- l Czy uczestnicy mieli okazję spotkać się już z kultu- sować do właściwego regionu na mapie. rą ludową? l Jeśli tak, to gdzie to było? 10. Omówienie – 10 minut l Co ich najbardziej zaskoczyło? Prowadzący zaprasza uczestników do dyskusji i re- l Czy mają pytania dotyczące polskich tradycji, ob- fleksji: rzędów? l Czy w Waszym kraju również występują stroje lu- l Jakie są obyczaje i tradycje w krajach z których dowe? pochodzą? Które z nich są dla uczestników zajęć l Jak one wyglądają? szczególnie ważne i kultywują je w Polsce? l Czy są podobne do tych z Polski? 30 ELEMENTY POLSKIEJ KULTURY LUDOWEJ SCENARIUSZ 3

l Kiedy zakłada się u Was stroje ludowe? 12. Podsumowanie – 10 minut Prowadzący na flipczarcie zapisuje informacje, które 11. Tańce i muzyka ludowa – 20 minut mogą pomóc uczestnikom w bliższym poznaniu kul- Prowadzący zapoznaje uczestników z tańcami naro- tury ludowej w Polsce. dowymi (ludowymi) Polski (Załącznik 3). W Wielkopolsce znajduje się kilka miejsc związanych l Oberek z kulturą ludową: l Mazur l Polonez l Muzeum Etnograficzne w Poznaniu. l Krakowiak Źródło: http://www.mnp.art.pl/muzeum/oddzialy/ l Kujawiak muzeum-etnograficzne/

Po odczytaniu i zapoznaniu z opisem tańców ludo- l Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowi- wych prowadzący powinien skorzystać z dostępnych cach w Internecie nagrań, przedstawiających polskie Źródło: http://www.lednicamuzeum.pl/ tańce narodowe. Pokazując materiały prowadzący strona,wielkopolski-park-etnograficzny-1.html może również przypomnieć sobie z uczestnikami stroje ludowe, w które są ubrani tancerze, oraz za- l Muzeum w Szreniawie prezentować Polskie zespoły ludowe znane nie tylko w naszym kraju, np. Mazowsze. Źródło: http://www.muzeum-szreniawa.pl/imuzeum/ web/app.php/vortal/ Po obejrzeniu materiałów prowadzący zaprasza uczestników do dobrania się w pary i nauki jednego l Puszcza w Zielonce z tańców narodowych, jakim jest polonez. Źródło: http://www.puszcza-zielonka.pl/

Część III ZAKOŃCZENIE

13. Podsumowanie – 15 minut Uczestnicy siadają w kole razem z prowadzącym. Prowadzący zaprasza uczestników do dokończenia zdania: Gdybym miał opowiedzieć o dzisiejszych warsztatach swojemu przyjacielowi, powiedziałbym mu… ELEMENTY POLSKIEJ KULTURY LUDOWEJ 31 SCENARIUSZ 3

Załączniki

Załącznik 1 wej religijności, charakteryzującej się synkretyzmem. Synkretyzm przejawiał się w łączeniu ze sobą ele- Kultura ludowa mentów pogańskich z doktryną chrześcijańską, wiarą Nieoderwanym elementem życia wsi była kultura w świętość figur przedstawiających osoby święte oraz tworzona przez chłopów dla zaspokojenia ich potrzeb. manifestowaniem własnej religijności w obrzędach. Kulturę ludową można rozumieć zatem jako szeroko Mieszkańcy wsi na co dzień nie oddalali się daleko pojęte życie i gospodarowanie na wsi. Według Ksa- od swoich domostw. Wyjątkiem były pielgrzymki do werego Piwockiego w każdym społeczeństwie klaso- centrów odpustowych, m.in. Częstochowy, Kalwa- wym występują dwa różne nurty kultury. Pierwszy rii Zebrzydowskiej i Wilna. Takie ograniczenie prze- związany z ludem oraz drugi związany z wyższą klasą strzenne miało wpływ na izolację świadomościową społeczną. W przeciwieństwie do kultury elitarnej, mieszkańców wsi. kultura ludowa jest zróżnicowana regionalnie, co jest Źródło: http://naludowo.pl/kultura-ludowa/ następstwem izolacji przestrzennej w jakiej znajdo- co-to-jest-kultura-ludowa-chlopska-tradycjonalizm-cechy- wały się lokalne wspólnoty. definicja-lud-izolacja.html Krótką, ale mocną definicję podaje Jan Szczepański: „Kultura ludowa to wszystko to, co nie wyrasta samo Kultura ludowa przejawia się w: przez się z przyrody, lecz powstaje dzięki pracy czło- l obrzędach, wieka, co jest wytworem celowej refleksji i działalno- l tradycjach, ści ludzkiej”. l języku, Kultura ludowa związana jest z tradycją, która two- l strojach, rzyła reguły życia wsi. Była źródłem artystycznym oraz l legendach, baśniach, skarbnicą form dla życia obyczajowego i obrzędowe- l grach, zabawach, go. Autorytetem były starsze osoby, który stały na l tańcu, straży przyjętych zasad. Młodsze pokolenia próbowa- l muzyce, ły wprowadzać innowacje, które mogły zaistnieć tylko l wytworach artystycznych (biżuterii, haftach, serwe- wtedy, kiedy starszyzna wyraziła na to zgodę. tach obrusach, kowalstwie artystycznym, garncar- Omawiając kulturę ludową wspomnieć należy o ludo- stwie, instrumentach).

Załącznik 2 Regiony etnograficzne w Polsce 32 ELEMENTY POLSKIEJ KULTURY LUDOWEJ SCENARIUSZ 3

Załącznik 3 czysty”. Metrum 3/4 lub 3/8, dużo rytmów punkto- wanych, akcenty często na słabych częściach taktów. Polskie tańce ludowe (wybrane) Oberek – polski taniec ludowy, o żywym tempie Krakowiak – żywy, polski taniec ludowy z okolic Kra- i skocznej melodii w rytmie nieparzystym; popular- kowa, zaliczany do polskich tańców narodowych, ny na wsi w wielu regionach Polski, szczególnie lu- w metrum 2/4 i w charakterystycznym, synkopo- biany na Mazowszu i Radomszczyźnie. W swoim na- wanym rytmie. Nazwa tańca pochodzi z XVIII wieku turalnym kontekście (zabawy, wesela) zaczął zanikać i odnosiła się do grupy tańców posiadających wła- w II połowie XX wieku, obecnie tańczony wyjątkowo sne lokalne nazwy: mijany, dreptany, ścigany, skal- na weselach tylko przez starszych i na ich życzenie, mierzak, przebiegany. pod warunkiem, że kapela weselna ma oberka w re- pertuarze, co zdarza się rzadko (częściej wtedy jest Polonez – Polonaise (fr.) – polski; nazywany pier- to skomponowany w mieście „oberek wilanowski”). wotnie chodzonym. Jest polskim tańcem dworskim, Wytrawny tancerz zakładał się z muzykantami „kto choć jego korzenie tkwią w muzyce ludowej. Cechy: kogo przetrzyma” i tańczył bez przerwy czasem dłu- dostojny, raczej powolny, akcent na raz, metrum żej niż pół godziny, zmieniając partnerki. W XIX wie- 3/4, tempo umiarkowane i jednostajne. ku, w miastach i dworach tańczono oberka (z uwagi na to, że jest wykonywany w bardzo szybkim tem- Kujawiak – taniec pochodzący z Kujaw. Cechy: po- pie) z poprzedzającym go polonezem, czyli tańcem wolny, metrum 3/4. Najwolniejszy z tańców narodo- „chodzonym” i następującym po nim wolniejszym – wych. Kolebany. Melodia utrzymana jest najczęściej kujawiakiem. Oberek wywodzi się z Mazowsza. w tonacji molowej.

Mazur – taniec pochodzący z Mazowsza. Cechy: Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/ tempo szybkie, akcentowane podskoki, żywy, „siar- Polskie_ta%C5%84ce_narodowe 33

SCENARIUSZ 4 „Polska na liście UNESCO”

Czas zajęć: 3 godziny Grupa docelowa: obcokrajowcy mieszkający w Polsce, 16 osób

Materiały niezbędne do przeprowadzenia zajęć: Cele: l flipczart, l zapoznanie uczestników ze sobą – integracja, wza- l flamastry do flipczartu, jemnie poznanie się, l wydrukowane i przygotowane załączniki, l zapoznanie uczestników ze skrótem UNESCO, hi- l zdjęcia obiektów zaliczonych do listy materialnego storią i genezą powstania Organizacji Narodów dziedzictwa UNESCO, Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury, l mapa Polski, l zapoznanie uczestników z polskimi obiektami na l balony. liście UNESCO, l dyskusja z uczestnikami na temat obiektów z ich krajów, znajdujących się na liście UNESCO. 34 POLSKA NA LIŚCIE UNESCO SCENARIUSZ 4

Część I Wstęp i integracja uczestników

1. Przedstawienie się prowadzącego oraz prezenta- 3. Jarmark – 10 minut cja planu warsztatów – 10 minut Uczestnicy otrzymują po jednym balonie. Zadaniem Prowadzący wita uczestników zajęć, przedstawia się każdej osoby jest nadmuchanie go i podpisanie swo- i krótko omawia temat oraz cele warsztatu. Następ- im imieniem. Gdy wszystkie balony są już gotowe, nie prosi każdego uczestnika, aby podał swoje imię prowadzący puszcza muzykę, a uczestnicy zaczynają i powiedział z jakiego państwa/miasta przyjechał podbijać balony do góry. Podczas ćwiczenia nie trze- do Polski. Po krótkiej rundzie prowadzący w skrócie ba pilnować swojego balonu – ważne jest to, aby opowiada o metodach pracy (edukacja pozaformal- żaden nie spadł na ziemię. Kiedy muzyka milknie, na), które będą wykorzystane podczas zajęć. każdy łapie jeden balon, szuka jego właściciela i ma za zadanie czegoś się o nim dowiedzieć. 2. Ramy współpracy – 15 minut Po omówieniu planu i celów warsztatu, warto z gru- Przykładowe pytania jakie można zadać właścicielo- pą zawrzeć kontrakt/zasady współpracy, które będą wi balona: obowiązywały na warsztatach. Warto zadbać o to, l Jak długo mieszkasz w Poznaniu? aby: l Dlaczego przyjechałeś/aś do Polski? l każdy mógł wyrazić swój pogląd, zdanie, opinię; l Jak Ci się mieszka w Polsce, Poznaniu? l każdy miał szansę na rozwój i naukę, co wiąże się l Co Ci się najbardziej podoba w Poznaniu? z możliwością popełniania błędów; l Czy jest miejsce w Polsce / Poznaniu, który przypo- l każdy dbał o swoje potrzeby i je komunikował; mina Ci miejsce, z którego pochodzisz? l każdy mógł zaangażować się na 100 % w proponowane gry i ćwiczenia; 4. Twój ruch – 10 minut l każdy miał przestrzeń do wypowiedzi i wysłucha- Uczestnicy stoją w kole. Każdy z uczestników podaje nia innych. swoje imię i gest, ruch lub rytm, który będzie go cha- Zasady współpracy mogą być ustalone w grupie rakteryzował, np. Grzegorz (podskakuje dwa razy do wspólnie, mogą być również zaproponowane i omó- góry i robi obrót w prawo). Każdy uczestnik szuka dla wione przez prowadzącego. Należy pamiętać o tym, siebie niepowtarzalnego ruchu. Ważne jest to, aby że bez względu na to, jaką formę się wykorzysta, na- po przedstawieniu się każdej osoby wszyscy powtó- leży zapytać uczestników, czy nie zechcieliby dodać rzyli jej ruch w celu jego zapamiętania. Kiedy wszy- swojej propozycji do kontraktu oraz czy zgadzają się scy się przedstawią, uczestnicy zaczynają chodzić na przedstawione zasady. po sali, w dowolnym kierunku i tempie. Prowadzą- cy wykrzykuje wybrane przez siebie imię jednego Ważne: z uczestników. Zadaniem grupy jest ustawić się Przy ustalaniu kontraktu należy doprecy- w kole (osoba wywołana stoi pośrodku), wykrzyk- zowywać hasła, pojęcia, które wypowia- nąć razem imię osoby znjadującej się w środku, dają uczestnicy, np.: a następnie powtórzyć jej charakterystyczny ruch. l jesteśmy tolerancyjni wobec siebie – pro- wadzący powinien dopytać: „Co to ozna- 5. Kto tak, jak ja… – 15 minut cza dla Was być tolerancyjnym, Kiedy wie- Uczestnicy otrzymują kartkę z 10 hasłami, które cie, że ktoś jest wobec Was tolerancyjny?” zaczynają się od słów „Kto tak, jak ja…”. Zadaniem l bądźmy dla siebie mili – prowadzący po- każdego jest dokończyć zdania, znaleźć osoby, któ- winien doprecyzować, co oznacza stwier- re mają podobnie i dopisać ich imiona obok zdań. dzenie „być miłym”; „Kiedy odczuwasz, że Uwaga, nie chodzi wyłącznie o wypełnienie pustych ktoś jest dla Ciebie miły?”. pól, istotne jest też, aby uczestnicy porozmawiali ze sobą o sprawach, które ich łączą. POLSKA NA LIŚCIE UNESCO 35 SCENARIUSZ 4

Przykładowe propozycje zdań: l Kto tak, jak ja docenia… l Kto tak jak ja, lubi… l Kto tak, jak ja nie może się obejść bez… l Kto tak, jak ja chce… l Kto tak, jak ja lubi mieć zawsze przy sobie… l Kto tak, jak ja marzy o… l Kto tak, jak ja czuje się lepiej, gdy… l Kto tak, jak ja szuka… l Kto tak, jak ja podziwia… 6. Przerwa – 15 minut l Kto tak, jak ja słucha…

Część II Polska na liście UNESCO (Materialne Dziedzictwo)

7. Krzyżówka – 20 minut śniej materiałów) – 10 minut. Uczestnicy zostają podzieleni na mniejsze grupy (3-4 Każda para na kartce A4 przygotowuje rebus, które- osobowe). Każda z grup otrzymuje opis tego czym go rozwiązaniem jest nazwa obiektu ze Światowej Li- jest UNESCO – najważniejsze informacje (Załącznik sty UNESCO, wylosowanego na początku ćwiczenia. 1). Grupy mają za zadanie na podstawie otrzyma- Po jego przygotowaniu uczestnicy wykonują z kartek nego tekstu ułożyć krzyżówki, w których hasłem jest samolot i ozdabiają go w wybrany przez siebie spo- skrót UNESCO. Po zakończeniu prac wszystkie grupy sób. Następnie uczestnicy rzucają swoje samoloty prezentują efekty swoich działań. tak aby się wymieszały. Na znak prowadzącego każ- da para wybiera samolot, który nie został przez nią 8. Dziedzictwo materialne Polski – 60 minut wykonany i rozwiązuje znajdujący się na nim rebus. Uczestnicy dobierają się w pary. Każda para losuje Wszystkie przygotowane podczas zajęć prace zosta- kartki z nazwami miejsc znajdujących się na Świato- ją zaprezentowane i przywieszone na ścianie. wej Liście UNESCO (Załącznik 2). Następnie na wy- wieszonej mapie Polski odnajdują i zaznaczają loka- 9. Podsumowanie – 15 minut lizacje wylosowanych miejsc – 10 minut. Czy znaliście któreś z wymienionych miejsc? Kolejnym zadaniem par jest określenie (przy pomo- Czy mieliście możliwość być w którymś z tych miejsc? cy internetu) odległości między wylosowanym miej- Jakie obiekty w Waszych krajach są wpisane na Listę scem, a Poznaniem i zapisanie jej na strzałce, pro- UNESCO? wadzącej od Poznania do tego miejsca – 10 minut. Odwiedzaliście te miejsca? Następnym etapem jest znalezienie wśród rozsy- Jakie obiekty z Polski / świata powinny Waszym zda- panki zdjęć i opisów pasujących do wylosowanych niem znaleźć się na tej liście? haseł (Załącznik 3). Wszystkie materiały pary nakle- jają na jednej kartce (flipczartu lub innego rozmiaru 9. Przerwa – 15 minut – w zależności od rozmiaru przygotowanych wcze-

Część III Zakończenie

10. Podsumowanie – 15 minut tu. Na koniec odczytywane są wszystkie informacje Uczestnicy siadają w kole razem z prowadzącym. z karteczek i w razie niejasności omawiane. Prowadzący prezentuje uczestnikom 3 flipczarty (Załącznik 4) – każdy obraz na innym flipczarcie. Pro- si uczestników o wypisanie na karteczkach przylep- nych swoich opinii/komentarzy do każdego flipczar- 36 POLSKA NA LIŚCIE UNESCO SCENARIUSZ 4

Załączniki Równie ważne dla UNESCO są działania w dziedzinie edukacji. Ich celem jest uświadamianie, że prawo do Załącznik 1 edukacji jest podstawowym prawem człowieka. Po- krewnym celem jest poprawa jakości edukacji oraz UNESCO (ang. United Nations Educational, Scien- wspieranie doświadczeń, innowacyjności i dialogu. tific and Cultural Organization; łac. unesco – łączę W dziedzinie edukacji program Edukacja dla Wszyst- się w jedno) – organizacja wyspecjalizowana ONZ, kich, (Education for All) jest od 1990 (daty Świato- której podstawowym celem jest wspieranie współ- wej Konferencji w Jomtien) głównym programem pracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki edukacyjnym UNESCO. W roku 2000, podsumowu- i nauki, a także wzbudzanie szacunku dla praw czło- jąc dziesięciolecie realizacji programu na Świato- wieka, bez względu na kolor skóry, status społeczny wym Forum Edukacyjnym w Dakarze, stwierdzono i religię. że mimo postępu w wielu dziedzinach, problemy Dziełem UNESCO jest Konwencja w sprawie zwal- związane z zapewnieniem wszystkim, niezależnie od czania dyskryminacji w dziedzinie oświaty. wieku, płci, rasy i narodowości, dostępu do edukacji Siedziba UNESCO mieści się przy place de Fontenoy na prawdziwie wysokim poziomie, pozostają nadal 7/9 w 7. dzielnicy Paryża. nierozwiązane. Program działalności UNESCO obejmuje dwa zasad- nicze działy: Innym polem działania UNESCO jest współpraca l działania na rzecz rozwoju nauki i kultury, naukowa, która dotyczy zarówno nauk ścisłych, hu- l udzielanie pomocy materialnej, technicznej i ka- manistycznych, jak i nauk społecznych. UNESCO nie drowej w organizowaniu oświaty. ustaje również w staraniach aby zapewnić równy dostęp do informacji we wszystkich krajach człon- Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/UNESCO kowskich.

UNESCO jest organizacją multilateralną koordynu- Źródło: http://www.unesco.pl/unesco/misja-unesco/ jącą działania służące rozwojowi międzynarodowej współpracy kulturalnej, oświatowej oraz naukowej. Załącznik 2 Tworząc standardy współpracy poprzez ustanawia- nie prawa międzynarodowego w wymienionych Polskie obiekty wpisane na Listę Światowego Dzie- dziedzinach oraz mobilizując społeczność między- dzictwa UNESCO narodową dla wspólnych działań, realizuje cele po- 1. Stare Miasto w Krakowie (wpis w 1978 r.) lityki, którą nazwalibyśmy dzisiaj public diplomacy. Wpis na podstawie kryterium IV: wybitny przykład Wychodząc z założenia, że pokój to nie tylko stan typu budowli, zespołu architektonicznego, zespo- braku wojny, Organizacja aktywnie zabiega o rozwi- łu obiektów techniki lub krajobrazu, który ilustruje janie kultury pokoju w świecie. Wymaga to zaanga- znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. żowania ze strony państw, współpracy różnych instytucji i wdrożenia programów, ale przede wszystkim 2. Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni zaangażowania ludzi, którzy są wolni od uprzedzeń, (wpis w 1978 r., 2013 r.) chęci rewanżu i nie powoduje nimi strach, lecz mię- Wpis na podstawie kryterium IV: wybitne przykłady dzyludzka solidarność. Zakładając również, że pokój typu budowli, zespołu architektonicznego, zespo- jest wyborem, który opiera się na poszanowaniu od- łu obiektów techniki lub krajobrazu, który ilustruje mienności i nie jest możliwy bez dialogu, UNESCO znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. stało się promotorem dialogu pomiędzy narodami i cywilizacjami. Organizacja wspiera wymianę do- 3. Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz świadczeń, której celem jest trwały rozwój, oparty koncentracyjny i zagłady (wpis w 1979 r.) na założeniu, że kolejne pokolenia będą mogły ko- Wpis na podstawie kryterium VI: powiązany w spo- rzystać z dziedzictwa, które jest udziałem współcze- sób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub snych ludzi. POLSKA NA LIŚCIE UNESCO 37 SCENARIUSZ 4

żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami monumentalnych, urbanistyki lub projektowania artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwer- krajobrazu. salnym znaczeniu. Wpisany na podstawie kryterium IV: jest wybitnym przykładem typu budowli, zespołu architektonicz- 4. Puszcza Białowieska (w 1979 r. na Listę Świa- nego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, któ- towego Dziedzictwa została wpisana część obszary ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. ru Białowieskiego Parku Narodowego. Białoru- ska część Puszczy Białowieskiej została wpisana 8. Zamek krzyżacki w Malborku (wpisany w 1997 r.) w 1992 r. jako rozszerzenie wpisu). Wpisany na podstawie kryterium II: ukazuje znaczą- Wpisana na podstawie kryterium IX: stanowi wy- cą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie jątkowe przykłady reprezentatywne dla trwających czasu lub na danym obszarze kulturowym świata procesów ekologicznych i biologicznych istotnych w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów monumentalnych, urbanistyki lub projektowania zwierzęcych i roślinnych lądowych, słodkowodnych, krajobrazu. nadbrzeżnych i morskich; Wpisany na podstawie kryterium III: niesie unikal- Wpisana na podstawie kryterium X: obejmuje siedli- ne, lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji ska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważ- kulturowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nie- niejsze dla ochrony in situ różnorodności biologicz- istniejącej. nej, włączając te, w których występują zagrożone Wpisany na podstawie kryterium IV: jest wybitnym gatunki o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punk- przykładem typu budowli, zespołu architektonicz- tu widzenia nauki lub ochrony przyrody. nego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, któ- ry ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. 5. Stare Miasto w Warszawie (wpis w 1980 r.) Wpisane na podstawie kryterium II: ukazuje znaczą- 9. Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół cą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie architektoniczny i krajobrazowy oraz park piel- czasu lub na danym obszarze kulturowym świata grzymkowy (wpis w 1999 r.) w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk Wpisana na podstawie kryterium II: ukazuje znaczą- monumentalnych, urbanistyki lub projektowania cą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie krajobrazu. czasu lub na danym obszarze kulturowym świata Wpisane na podstawie kryterium VI: jest powiąza- w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk ne w sposób bezpośredni lub materialny z wydarze- monumentalnych, urbanistyki lub projektowania niami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, krajobrazu. dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątko- Wpisana na podstawie kryterium IV: jest wybitnym wym uniwersalnym znaczeniu. przykładem typu budowli, zespołu architektonicznego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, któ- 6. Stare Miasto w Zamościu (wpis w 1992 r.) ry ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. Wpisane na podstawie kryterium IV: jest wybitnym przykładem typu budowli, zespołu architektonicz- 10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (wpis nego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, któ- w 2001 r.) ry ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. Wpisane na podstawie kryterium III: niesie unikalne, lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji 7. Średniowieczny zespół miejski Torunia (wpis kulturowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nie- w 1997 r.) istniejącej. Wpisany na podstawie kryterium II: ukazuje znaczą- Wpisane na podstawie kryterium IV: są wybitnym cą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie przykładem typu budowli, zespołu architektonicz- czasu lub na danym obszarze kulturowym świata nego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, któ- w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk ry ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. 38 POLSKA NA LIŚCIE UNESCO SCENARIUSZ 4

Wpisane na podstawie kryterium VI: są powiązane niejącej. w sposób bezpośredni lub materialny z wydarze- Wpisane na podstawie kryterium IV: są wybitnym niami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, przykładem typu budowli, zespołu architektonicz- dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątko- nego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, któ- wym uniwersalnym znaczeniu. (Komitet jest zdania, ry ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. że kryterium to powinno być stosowane na ogół łącznie z innymi kryteriami). Źródło: http://www.unesco.pl

11. Drewniane kościoły południowej Małopolski Załącznik 3 – Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Muro- wana, Sękowa (wpis w 2003 r.) Opis miejsc wpisanych na listę Światowego Wpisane na podstawie kryterium III: niosą unikalne Dziedzictwa UNESCO lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kul- 1. Stare Miasto w Krakowie turowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nieist- Stare Miasto Krakowa, dawnej stolicy Polski, roz- niejącej. ciąga się u stóp Zamku Królewskiego na Wawelu. Wpisane na podstawie kryterium IV: są wybitnym XIII-wieczne miasto kupieckie posiada największy przykładem typu budowli, zespołu architektonicz- w Europie rynek, liczne zabytkowe kamienice oraz nego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, któ- bogato wyposażone pałace i kościoły. O świetnej ry ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. przeszłości Krakowa świadczą fragmenty XIV-wiecz- nych murów miejskich, położona na południu miasta 12. Park Mużakowski (wpis w 2004 r.) średniowieczna dzielnica Kazimierz, z zabytkowymi Wpisany na podstawie kryterium I: stanowi wybitne synagogami, Uniwersytet Jagielloński oraz katedra dzieło twórczego geniuszu człowieka. gotycka, w której pochowani są królowie Polski. Wpisany na podstawie kryterium IV: jest wybitnym przykładem typu budowli, zespołu architektonicz- 2. Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni nego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, któ- Pokłady soli kamiennej w Wieliczce eksploatowane ry ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. są od XIII w. Kopalnia rozciąga się na 9 poziomach i liczy 360 km chodników, w których znajdują się wy- 13. Hala Stulecia we Wrocławiu (wpis w 2006 r.) rzeźbione w soli ołtarze, posągi i inne dzieła sztuki, Wpisana na podstawie kryterium I: stanowi wybitne etapy pasjonującej pielgrzymki ku przeszłości tego dzieło twórczego geniuszu człowieka. zakrojonego na szeroką skalę przedsięwzięcia prze- Wpisana na podstawie kryterium II: ukazuje znaczą- mysłowego. Kopalnia Soli w Wieliczce została wpi- cą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie sana w 1978 r. W 2013 r. wpis rozszerzono o wielicki czasu lub na danym obszarze kulturowym świata Zamek Żupny. w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk Strefę zabytkową Kopalni w Bochni, wpisanej monumentalnych, urbanistyki lub projektowania w 2013 r., stanowią 3 szyby: Sutoris (z połowy XIII krajobrazu. w.), Campi (z połowy XVI w.) i Trinitatis (z począt- Wpisana na podstawie kryterium IV: jest wybitnym ku XX w.) oraz 9 poziomów, usytuowanych pod po- przykładem typu budowli, zespołu architektonicz- wierzchnią. Cenną spuściznę kultury duchowej bo- nego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, któ- cheńskich górników stanowią podziemne kaplice ry ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości. i miejsca kultu religijnego.

14. Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim re- 3. Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz gionie Karpat (wpis w 2013 r.) koncentracyjny i zagłady (1940–1945) Wpisane na podstawie kryterium III: niosą unikalne Ogrodzenia, druty kolczaste, wieże strażnicze, ba- lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kul- raki, szubienice, komory gazowe oraz krematoria turowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nieist- świadczą o warunkach w jakich odbywało się hitlerowskie ludobójstwo na terenie dawnego obozu POLSKA NA LIŚCIE UNESCO 39 SCENARIUSZ 4

koncentracyjnego i obozu zagłady Auschwitz-Birke- alnego, zbudowany przez pochodzącego z Padwy ar- nau, największego w III Rzeszy. Badania historyczne chitekta Bernardo Morandiego, stanowi doskonały wykazały, że w obozie tym, stanowiącym symbol przykład miasta renesansowego z końca XVI w., któ- okrucieństwa ludzi wobec ludzi w XX wieku, syste- re zachowało pierwotny plan, fortyfikacje oraz licz- matycznie głodzono, torturowano i wymordowano ne budowle, łączące włoskie i środkowoeuropejskie 1,5 miliona ludzi, w przeważającej części Żydów. tradycje architektoniczne.

4. Puszcza Białowieska 7. Średniowieczny zespół miejski Torunia Obiekt transgraniczny polsko-białoruski Toruń zawdzięcza swe początki Zakonowi Krzyżac- Puszcza Białowieska położona na terytorium Polski kiemu, który w połowie XIII w. zbudował tam za- i Białorusi jest rozległą połacią pierwotnego lasu, mek, mający służyć za bazę wypadową do podbo- w którym występują zarówno drzewa iglaste, jak ju i ewangelizacji Prus. Miasto, należące do Hanzy, i liściaste. Obszar wpisany rozciąga się na powierzch- wkrótce zaczęło odgrywać istotną rolę handlową. ni liczącej 141 885 ha. Jest to miejsce unikalne O jego randze świadczą liczne okazałe, XIV i XV z punktu widzenia zachowania różnorodności biolo- -wieczne budowle publiczne i prywatne (m.in. Dom gicznej. Występuje tu najliczniejsza populacja żubra Kopernika), wznoszące się na Starym i na Nowym europejskiego, gatunku, który symbolizuje Puszczę Mieście. Białowieską. W 1979 r. na Listę Światowego Dziedzictwa została 8. Zamek krzyżacki w Malborku wpisana część obszaru Białowieskiego Parku Narodo- XIII-wieczny, warowny klasztor Zakonu Krzyżackiego wego. Białoruska część Puszczy Białowieskiej została został znacznie rozbudowany i upiększony po 1309 wpisana w 1992 r. jako rozszerzenie wpisu. Od 1992 roku, kiedy przeniesiono tu z Wenecji siedzibę Wiel- r. obie części Puszczy stanowią jeden obiekt transgra- kiego Mistrza. Ten znakomity przykład średniowiecz- niczny. W 2014 roku miejsce Światowego Dziedzic- nego zamku ceglanego popadł następnie w ruinę, twa zostało rozszerzone, przede wszystkim po stronie ale został pieczołowicie odrestaurowany na prze- polskiej (z powierzchni 5.069 ha do 59.576,09 ha). łomie XIX i XX w. To właśnie w Malborku powstało Nastąpiła również zmiana nazwy (ang. Białowieża wiele obowiązujących dzisiaj technik konserwator- Forest, przedtem: Białowieża Forest/Belovezhskaya skich. Po poważnych zniszczeniach w czasie II Wojny Pushcha) i zmiana kryteriów wpisu (poprzednio: kry- Światowej, zamek został ponownie odrestaurowany terium VII). na podstawie szczegółowej dokumentacji opraco- wanej przez jego wcześniejszych konserwatorów. 5. Stare Miasto w Warszawie W sierpniu 1944, w czasie Powstania Warszawskie- 9. Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół go, przeszło 85% zabudowy Starego Miasta zostało architektoniczny i krajobrazowy oraz park piel- zniszczone przez oddziały hitlerowskie. Po wojnie, grzymkowy z woli społeczeństwa, podjęto trwające pięć lat dzie- W Kalwarii Zebrzydowskiej uderza malowniczy kra- ło odbudowy, pieczołowicie restaurując kościoły, jobraz kulturowy o wymowie duchowej. Otoczenie pałace oraz Rynek Starego Miasta. Jest to wyjątko- naturalne, w które wpisują się symboliczne miejsca wy przykład niemal całkowitej odbudowy zabytków odnoszące się do Męki Pańskiej oraz do życia Matki pochodzących z nieprzerwanego ciągu historyczne- Boskiej, pozostało prawie niezmienione od XVII w. go, od XIII do XX wieku. Kalwaria Zebrzydowska nadal stanowi cel pielgrzy- mek. 6. Stare Miasto w Zamościu Miasto zostało założone w XVI wieku przez kanclerza 10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy Jana Zamoyskiego, na szlaku handlowym łączącym Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, największe Europę Zachodnią i Północną z Morzem Czarnym. w Europie budowle sakralne o konstrukcji szkieleto- Zamość, wzorowany na włoskim modelu miasta ide- wej, zostały wzniesione na Śląsku w połowie XVII w., 40 POLSKA NA LIŚCIE UNESCO SCENARIUSZ 4

w następstwie Pokoju Westfalskiego, regulującego lazobeton. Wzniesiona została w latach 1911-1913 kwestie religijne. Ograniczone warunkami politycz- przez architekta Maxa Berga na terenach Wystawy nymi i materiałowymi, świadczą o poszukiwaniu Stulecia, jako budowla wielofunkcyjna, służąca re- wolności religijnej i przyjmują formy wyrazu właści- kreacji. Zbudowana na planie koła z czterema absy- we kościołom katolickim, lecz mało rozpowszech- dami, Hala mieści ogromną cylindryczną widownię nione w tradycji luterańskiej. na około 6000 osób. Wznosząca się na wysokość 23 metrów kopuła zwieńczona jest latarnią ze stali 11. Drewniane kościoły południowej Małopolski i szkła. Hala Stulecia jest rozwiązaniem pionierskim – Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Muro- pod względem architektonicznym i inżynierskim, wana, Sękowa dokumentującym przenikanie się różnych wpły- Drewniane kościoły południowej Małopolski sta- wów we wczesnych latach XX wieku i stanowiącym nowią wyjątkowy przykład różnych aspektów tra- zasadniczy punkt odniesienia dla dalszego rozwoju dycji budowlanych kościołów średniowiecznych budownictwa w dziedzinie dużych konstrukcji zbro- w kulturze rzymsko-katolickiej. Do ich budowy wy- jonych. korzystano technikę zrębową, rozpowszechnioną w Europie Północnej i Wschodniej od średniowiecza. 14. Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim re- Kościoły powstawały z fundacji rodzin szlacheckich gionie Karpat i były symbolem prestiżu. Stanowiły interesującą al- Seryjny wpis transgraniczny polsko-ukraiński ternatywę dla budowli murowanych, powstających Wpis obejmuje 16 wybranych cerkwi, z których w miastach. osiem znajduje się na terytorium Polski i osiem na Ukrainie. Są to: cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu, 12. Park Mużakowski / Muskauer Park cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (obiekt transgraniczny polsko-niemiecki) w Chotyńcu, cerkiew św. Michała Archanioła Park krajobrazowy o powierzchni 559,90 hektarów, w Smolniku, cerkiew św. Michała Archanioła w Tu- rozciągający się po obu stronach Nysy Łużyckiej, rzańsku (Podkarpacie) i cerkiew św. Jakuba Młod- wzdłuż której przebiega granica polsko-niemiecka, szego Apostoła w Powroźniku, cerkiew Opieki Bo- został stworzony przez księcia Hermanna von Püc- gurodzicy w Owczarach, cerkiew św. Paraskiewy kler-Muskau w latach 1815-1844. Park, harmonijnie w Kwiatoniu, cerkiew św. Michała Archanioła w Bru- wpisany w wiejski krajobraz, zapoczątkował nowe narach Wyżnych (Małopolska) i osiem na Ukrainie podejście w projektowaniu krajobrazu i wpłynął na (cerkiew Zesłania Ducha Świętego w Potyliczu, cer- rozwój architektury krajobrazu w Europie i Amery- kiew św. Dymitra w Matkowie, cerkiew Świętej Trójcy ce. Zaprojektowany jako „obraz malowany za pomo- w Żółkwi, cerkiew św. Jerzego w Drohobyczu (ob- cą roślin” nie miał nawiązywać do klasycystycznego wód lwowski), cerkiew Św. Ducha w Rohatyniu krajobrazu, wyobrażenia Edenu, czy utraconej do- i cerkiew Narodzenia Theotokos w Werbiążu Niżnym skonałości, ale wykorzystywał miejscową roślinność (obwód iwanofrankowski), cerkiew Wniebowstąpie- do podkreślenia walorów istniejącego krajobrazu. nia Pańskiego w Jasinie i cerkiew św. Michała w Użo- Ten „zintegrowany krajobraz” rozciąga się aż do ku (obwód zakarpacki). miasta Muskau, poprzez pasy zieleni tworzące par- Cerkwie są budowlami o konstrukcji zrębowej. Zo- ki miejskie otaczające obszary zabudowane. Miasto stały wzniesione w okresie od XVI do XIX wieku jako stało się w ten sposób jednym z elementów utopij- świątynie społeczności wyznania prawosławnego nego krajobrazu. W skład obiektu wchodzi również i greckokatolickiego. Według typów architektonicz- odbudowany zamek, mosty i arboretum. nych wyróżnia się cerkwie halickie, łemkowskie, bojkowskie i huculskie. Obrzędowość, ikonogra- 13. Hala Stulecia we Wrocławiu fia i technika związane z kulturą poszczególnych Hala Ludowa we Wrocławiu została wpisana pod grup etnicznych rozwijały się na przestrzeni dzie- pierwotną nazwą Hali Stulecia. Jest to budowla prze- jów. Świątynie są świadectwem odrębnych tradycji łomowa w historii architektury wykorzystującej że- budowlanych, zakorzenionych w tradycji Kościoła POLSKA NA LIŚCIE UNESCO 41 SCENARIUSZ 4

Wschodniego. Zawierają elementy lokalnego budownictwa i symboliczne odniesienia do kosmogo- nii danej społeczności. Trójdzielne świątynie wień- czą namiotowe lub cebulaste hełmy. W obrębie obszarów wpisanych, poza cerkwiami znajdują się drewniane dzwonnice, cmentarze i bramy, a we- wnątrz cerkwi – ikonostasy i polichromie.

Źródło: http://www.unesco.pl/?id=290

Załącznik 4

SCENARIUSZ 5 „Polscy Nobliści” Czas zajęć: 3 godziny Grupa docelowa: obcokrajowcy mieszkający w Polsce, 16 osób

Materiały niezbędne do przeprowadzenia zajęć: Cele: l flipczart, l zapoznanie uczestników z informacjami na temat l flamastry do flipczartu, Nagrody Nobla, l wydrukowane i przygotowane załączniki, l sprowokowanie do dyskusji na temat przyznawa- l karteczki samoprzylepne. nych nagród – czy są potrzebne, czy nie? Jaką rolę odkrywają we współczesnym świecie?, l zapoznanie uczestników z sylwetkami polskich laureatów Nagrody Nobla oraz ich osiągnięciami, l zaproszenie uczestników do poznania noblistów pochodzących z ich krajów i zaprezentowania ich sylwetek na forum grupy. 44 POLSCY NOBLIŚCI SCENARIUSZ 5

Część I Wstęp i integracja uczestników

1. Przedstawienie się prowadzącego i prezentacja 3. Imię z amnezją – 5 minut planu warsztatów – 10 minut Uczestnicy stoją w kręgu. Na znak prowadzącego za- Prowadzący wita wszystkich uczestników zajęć, przed- czynają chodzić po sali i witać się z innymi poprzez po- stawia się i krótko omawia temat oraz cele warsztatu. danie swojego imienia i uścisk dłoni. Uczestnicy wyko- Następnie prosi każdego uczestnika, aby podał swoje nują tę czynność do momentu aż prowadzący powie imię i powiedział z jakiego państwa/miasta przyjechał „Stop”. do Polski. Po krótkiej rundzie prowadzący w skrócie Następnie uczestnicy chodzą po sali i witają się ze opowiada o metodach pracy (edukacja pozaformal- sobą podając najpierw swoje imię, a następnie imię na), które będą wykorzystane podczas zajęć. osoby z którą się właśnie przywitali, np. podchodzę do pierwszej osoby i mówię: (swoje imię) Magda, poda- 2. Ramy współpracy – 15 minut ję jej rękę, ona przedstawia się jako Olga, podchodzę Po omówieniu planu i celów warsztatu, warto z gru- do kolejnej osoby i podaję imię Olga, ona ściskając mi pą zawrzeć kontrakt/zasady współpracy, które będą dłoń mówi Monika, kolejnej osobie przedstawiam się obowiązywały na warsztatach. Warto zadbać o to, jako Monika itd. aby: l każdy mógł wyrazić swój pogląd, zdanie, opinię; 4. Ja nigdy nie… – 10 minut l każdy miał szansę na rozwój i naukę, co wiąże się Wszyscy uczestnicy siedzą w dużym kole na krzeseł- z możliwością popełniania błędów; kach. Jedna osoba – ochotnik (która nie ma krzesła) l każdy dbał o swoje potrzeby i je komunikował; stoi w środku. Jej zadaniem jest dokończyć zdanie l każdy mógł zaangażować się na 100% w propono- „Ja nigdy nie...”. Uzupełniając je podaje czynność, wane gry i ćwiczenia; której nigdy w życiu nie robiła (np. nigdy nie grałam l każdy miał przestrzeń do wypowiedzi i wysłuchania w warcaby, nigdy nie pływałam w basenie, nigdy nie innych. zwiedziłam Torunia, nigdy nie byłam w Lublinie itd.). Zasady współpracy mogą być ustalone w grupie Osoby, które wykonywały podaną czynność (grałam wspólnie, mogą być również zaproponowane i omó- w warcaby, pływałam w basenie, zwiedziłam Toruń, wione przez prowadzącego. Należy pamiętać o tym, byłam w Lublinie) muszą wstać i zmienić miejsce (nie że bez względu na to, jaką formę się wykorzysta, na- można ponownie usiąść na swoje krzesełko, trzeba leży zapytać uczestników, czy nie zechcieliby dodać zająć inne). Uczestnik, który nie zdąży zająć miejsca swojej propozycji do kontraktu oraz czy zgadzają się (pozostanie bez krzesełka) staje w środku koła. Teraz na przedstawione zasady. następuje jego kolej i musi dokończyć zdanie „Ja nigdy nie...”. Ważne: Przy ustalaniu kontraktu należy doprecy- Ważne: zowywać hasła, pojęcia, które wypowia- Zdania wypowiadane przez osoby stoją- dają uczestnicy, np.: ce w środku koła nie mogą się powtarzać l jesteśmy tolerancyjni wobec siebie – pro- (jeśli jedna osoba mówi, że nigdy nie była wadzący powinien dopytać: „Co to ozna- w Warszawie, nikt inny nie może już powie- cza dla Was być tolerancyjnym, Kiedy wie- dzieć tego zdania). cie, że ktoś jest wobec Was tolerancyjny?” l bądźmy dla siebie mili – prowadzący powinien doprecyzować, co oznacza stwier- 5. Wikipedia – 15 minut dzenie „być miłym”; „Kiedy odczuwasz, że Każdy z uczestników zabawy tworzy notkę biograficz- ktoś jest dla Ciebie miły?”. ną o sobie samym, tak jakby tworzył wpis do ency- klopedii. Informacja może dotyczyć tego co ktoś osią- POLSCY NOBLIŚCI 45 SCENARIUSZ 5

gnął lub wybiegać w przyszłość i opisywać to, czego najbliżej, zapoznaje się z treścią notatki i próbuje zna- dopiero zamierza dokonać. Następnie uczestnicy ro- leźć osobę, do której on należy. Gdy wszyscy właścicie- bią ze swoich notek samoloty i zaczynają puszczać je le zostaną odnalezieni, każdy z uczestników opowiada w pomieszczeniu. Po wypuszczeniu swojego, pod- na forum o osobie, której samolot wylosował. noszą z ziemi inny samolot i puszczają go dalej. Nie trzeba „śledzić” swojego samolotu. Na sygnał prowa- 6. Przerwa – 15 minut dzącego, każdy z uczestników sięga po samolot leżący

Część II Nagroda Alfreda Nobla

7. Prawda – fałsz – 10 minut podczas słuchania. Po przygotowaniu map uczestnicy Uczestnicy zostają podzieleni na mniejsze grupy. Każ- prezentują wyniki swojej pracy. da grupa otrzymuje od prowadzącego krótką biografię Alfreda Nobla (Załącznik 1). Uwaga! W treści zapląta- 9. Omówienie – 15 minut ły się zdania nieprawdziwe). Zadaniem uczestników l Czy coś w biografii Nobla ich zaskoczyło? Jeśli tak, jest wytypowanie błędnych informacji. Po zakończe- to co? niu prac uczestnicy odczytują biogram Alfreda Nobla l Czy tego typu nagrody / wyróżnienia są potrzebne? wskazując fałszywe zdania. l Jaką rolę odgrywają w dzisiejszym świecie? l Dzielą, czy łączą ludzi? 8. Nagroda Nobla – Testament – 15 minut l Czy Waszym zdaniem wśród osób, które nie otrzy- Prowadzący zapoznaje uczestników z testamentem mały jeszcze Nagrody Nobla, jest taka, która powin- Nobla oraz innymi informacjami dotyczącymi przy- na ją dostać? Jeśli tak, to kto i dlaczego? znawania nagrody (Załącznik 2). Następnie uczestnicy mają za zadanie stworzyć w grupach mapę myśli, któ- 10. Przerwa – 15 minut ra będzie zbierać najważniejsze informacje uzyskane

Część III Polscy Nobliści

11. Obraz – 10 minut Po każdej z etiud uczestnicy wspólnie próbują odgad- Prowadzący podaje hasło, np. dworzec kolejowy. nąć kogo dotyczyła oraz dopasować zdjęcia do opisu. Pierwsza osoba wychodzi na środek, ustawia się (Na flipczarcie obok będą podane nazwiska i zdjęcia w jakiejś pozycji związanej z podanym hasłem. Kolej- osób). ne osoby dołączają do niej, tworząc nieruchomy obraz. Kiedy wszyscy znajdują się już „w obrazie”, można Ważne: dodać kolejne zadanie: dołącz dźwięk/ słowo/ zdanie/ W zależności od grupy i jej poziomu wiedzy gest… Takie zadanie spowoduje ożywienie obrazu, sta- na temat Polski i jej historii, może zdarzyć nie się on ruchomą sceną. się tak, że część haseł z opisów poszczegól- nych noblistów nie będzie znana, np.: „So- 12. Polscy Nobliści, czyli kto? – 20 minut lidarność”, Trylogia itd. W takim wypadku Uczestnicy są podzieleni na mniejsze grupy. Każda do- należy przed przygotowaniem etiud wyja- staje opis jednego z polskich noblistów (Załącznik 3). śnić grupom niezrozumiałe hasła, aby nie Zadaniem grup jest przedstawienie w krótkiej etiudzie stanowiły one bariery w wykonaniu zadania życiorysu nagrodzonej osoby, ze szczególnym zaakcen- i dobrej zabawie. towaniem osiągnięć, za które otrzymała Nobla. 46 POLSCY NOBLIŚCI SCENARIUSZ 5

Dodatkowo przy przedstawianiu nazwisk polskich no- l Co o niej słyszeli? blistów można mieć przygotowaną prezentację z ich l Czy w krajach z których pochodzą są laureaci Nagród zdjęciami, tak aby grupie było łatwiej identyfikować Nobla? W jakiej dziedzinie? imię i nazwisko z osobą. l Nad jakimi obszarami nauki pracuje się w Waszych krajach? Jakie są mocno rozwijające się kierunki? 13. Podsumowanie – 15 minut l Czy uczestnicy znali wcześniej którąś z tych osób?

Część IV Zakończenie

14. Mówiąca ściana – 15 minut Prowadzący na oddzielnych kartkach z flipczartu zapisuje niedokończone zdania. Zadaniem każdego uczestnika jest napisanie do nich zakończeń na karteczkach samoprzylepnych i przyklejenie ich na odpowiedni flipczart. Na koniec prowadzący odczytuje treści z przylepionych kartek. POLSCY NOBLIŚCI 47 SCENARIUSZ 5

Załączniki

Załącznik 1 wodów, jeszcze od ławy szkolnej, po prostu się nie znosili. Alfred Bernhard Nobel (1833–1896) Istnieje jeszcze jedna plotka. Nobel miał ponoć za- Chemik i przedsiębiorca szwedzki. kochać się w pięknej i niezwykle zdolnej rosyjskiej Ojciec Nobla zdobył majątek, produkując broń na matematyczce, Sofii Kowalewskiej. Podobno około potrzeby armii rosyjskiej. Zajmował się różnymi wy- 1885 roku bawiła ona w Szwecji i tam poznała Alfre- nalazkami, które następnie wykorzystywał w swych da, ale odrzuciła jego konkury, bowiem po prostu się fabrykach. Alfred Nobel odziedziczył po ojcu zainte- jej nie spodobał. Być może to było przyczyną swo- resowanie do eksperymentów. Jego ojciec zajmował istej zemsty Nobla i nie przyznanie matematykom się mechaniką, w swoim warsztacie eksperymento- nagrody. Z tego powodu najwybitniejsze umysły wał z udoskonaleniami swoich urządzeń i maszyn. matematyczne otrzymywały nagrodę za osiągnięcia W młodości dużo podróżował, był miłośnikiem lite- w fizyce, ekonomii i medycynie. ratury, nie znał żadnego języka obcego. Po powro- Przed samą śmiercią Nobel ożenił się z piękną cie do Szwecji w 1867 roku opatentował dynamit – Szwedką o imieniu Sofi, która, jak się później okaza- mieszankę nitrogliceryny (75%) i ziemi okrzemkowej ło, była jego pierwszą szkolną miłością. Nobel zmarł (25%). Produkcja dynamitu zapoczątkowała wielką na atak serca w swoim domu w San Remo we Wło- fortunę Nobla, pomnażaną później dzięki umiejęt- szech 10 grudnia 1896. nemu zastosowaniu własnych wynalazków (opaten- tował ich w sumie ponad trzysta pięćdziesiąt, głów- UWAGA! nie materiały wybuchowe oraz sztuczny jedwab, Informacje zaznaczone na czerwono są syntetyczny kauczuk i sztuczną skórę). Posiadał po- fałszywe. nad 90 fabryk i laboratoriów w 20 krajach. Miał ogromne powodzenie u kobiet. Często bywał na przyjęciach, na których poznawał piękne i zamoż- Załącznik 2 ne kobiety. W swoim testamencie z 1896 roku przeznaczył cały Testament Nobla swój ogromny majątek na wypłacanie każdego roku Całość mojego pozostałego, nadającego się do spie- nagród za wybitne osiągnięcia naukowe w dziedzi- niężenia majątku ma być rozdysponowana w sposób nie fizyki, chemii, literatury, medycyny lub fizjologii następujący: kapitał zainwestowany w bezpieczne oraz tym, którzy uczynili najwięcej dla krzewienia papiery wartościowe przez wykonawców testa- idei pokoju. Po rozwiązaniu problemu z ustaleniem mentu ma stanowić fundusz, od którego odsetki egzekucji jego testamentu powstała Fundacja Nobla będą rozdzielane dorocznie w formie nagród mię- i pierwsze nagrody przyznano w 1901 roku. dzy tych, którzy w poprzednim roku wyświadczyli Ponoć piękna kobieta, którą stary Nobel darzył mi- ludzkości największe dobrodziejstwa. Wspomniane łością, odeszła z młodszym matematykiem (miał to odsetki mają być podzielone na pięć równych czę- być ponoć znakomity szwedzki matematyk Magnus ści i przyznawane następująco: pierwsza część – Mittag-Leffler). Nobel żywił od tamtego czasu uraz osobie, która dokona najważniejszego odkrycia lub do tej nauki i wszystkiego, co z nią związane. Na wynalazku w fizyce; druga – osobie, która dokona koniec zaś zastrzegł, że nagroda, którą ustanowił, najważniejszego odkrycia lub ulepszenia w chemii; nie będzie dotyczyć osiągnięć w czystej matematy- trzecia – osobie, która dokona najważniejszego od- ce. Być może Nobel obawiał się, że w razie objęcia krycia w dziedzinie fizjologii lub medycyny; czwarta fundowaną nagrodą matematyków, jego konkurent – osobie, która w dziedzinie literatury napisze naj- byłby do niej niemal stuprocentowym kandydatem. wybitniejsze dzieło o tendencjach idealistycznych Inne tłumaczenie z gatunku plotkarskich jest takie, i piąta część osobie, która będzie działała najlepiej że Nobel i Mittag-Leffler z jakichś nieznanych po- na rzecz braterstwa narodów, likwidacji lub ograni- 48 POLSCY NOBLIŚCI SCENARIUSZ 5

czenia stałych armii i zwoływania oraz popierania działalność pokojową. W obecności rządu, człon- kongresów pokojowych. Nagrody w dziedzinie fizyki ków parlamentu, przedstawicieli kultury i sztuki, i chemii mają być przyznawane przez Szwedzką Aka- król Norwegii wręcza laureatowi dyplom i czek. demię Nauk; w dziedzinie prac medycznych i fizjo- Wieczorem odbywa się bankiet na cześć laureata, logicznych przez Instytut Karolinska w Sztokholmie; a następnego dnia nagrodzony wygłasza na uniwer- w dziedzinie literatury przez Akademię w Sztokhol- sytecie wykład dla studentów i działaczy państwo- mie, zaś dla rzeczników pokoju przez komitet skła- wych. Zwyczaj wygłaszania wykładów obowiązuje dający się z pięciu osób, wybierany przez norweski także laureatów nagród: literackiej i naukowych. Storting (parlament). Jest moim wyraźnym - życze niem, by przy przyznawaniu nagród nie brano pod Źródło: http://www.gim11gdynia.pl/pliki/001/AlfredNobel.pdf uwagę narodowości kandydatów, ale by nagroda trafiała do rąk ludzi najbardziej wartościowych, bez Załącznik 3 względu na to, czy są oni Skandynawami, czy nie. Polscy nobliści Kolejka do Nobla Maria Skłodowska-Curie – przyznanie nagrody Komitety złożone z fizyków i chemików Szwedzkiej w 1903 r. i 1911 r. Akademii Nauk oraz lekarzy z Instytutu Karolin- Maria Salomea Skłodowska-Curie na świat przy- ska otrzymują co roku setki zgłoszeń do nagrody szła 7 lipca 1867 roku w Warszawie. Chemik, fizyk od swoich kolegów z całego świata. W dziedzinie polskiego pochodzenia, prekursorka radiochemii, fizyki wstępna lista obejmuje zwykle blisko 300, dwukrotnie odznaczona nagrodą Nobla. Na świat w chemii – 400, a w medycynie – 250 nazwisk. Wiele przyszła w rodzinie mającej tradycje nauczyciel- z nich powtarza się z roku na rok, kolejka do No- skie. Jej ojciec jak i dziadek byli nauczycielami, oj- bla jest dziś bowiem bardzo długa. Środowiska na- ciec sprawował ponadto funkcję dyrektora w dwóch ukowe twierdzą, że ostatnio nie zdarza się, by lau- warszawskich gimnazjach. Maria sprawowała pieczę reatem została osoba zgłoszona po raz pierwszy, nad żeńską pensją dla dziewcząt wywodzących się nawet jeśli dokonała niezwykle ważnego odkrycia. z dobrych rodzin. Po ukończeniu gimnazjum została (Prawdopodobnie na liście do nagrody medycznej guwernantką. Po rozstaniu ze swym narzeczonym, widnieje już np. twórca sklonowanej owcy Dolly, wyjechała do Paryża, gdzie udało się jej zdać egzami- Ian Wilmut, ale czy i kiedy doczeka się Nobla?). ny na elitarny wydział fizyki i chemii Sorbony. Na tej Z początkiem lata szwedzcy akademicy i Komitet uczelni zdobyła tytuł licencjata zarówno chemii jak Noblowski z Instytutu Karolinska otrzymują raporty i matematyki, poznała tam też swojego męża Pier- komitetów z propozycją konkretnych kandydatów re’a Curie, którego poślubiła w 1895 roku. W 8 lat do nagród. Pod koniec września toczą się dyskusje później została pierwszą w historii kobietą z tytułem plenarne, podczas których bardzo rzadko dochodzi doktora fizyki, rok ten przyniósł jej również Nagrodę do zmiany werdyktu. Nobla. Po otrzymaniu tej nagrody Maria otworzyła Ceremonia Wręczenia nagród odbywa się 10 grud- swoje własne laboratorium, w którym sprawowała nia, w rocznicę śmierci Nobla. Honorowe dyplomy funkcję kierownika badań. W roku 1911 otrzymała i medale wręcza laureatom sam król Szwecji. Póź- drugą Nagrodę Nobla, co zaowocowało pieniędzmi niej w wielkiej Błękitnej Sali sztokholmskiego ratu- z rządu francuskiego na budowę prywatnego sza odbywa się wystawne przyjęcie. Pierwszy toast Instytutu Radowego. Po I wojnie światowej nadal burmistrz stolicy wznosi na cześć króla, następny szefowała swojemu instytutowi, a także jeździła po ku pamięci Nobla. W ostatnich latach w ceremonii świecie pomagając w leczeniu nowotworów. Zmarła wręczania nagród bierze udział około 2000 osób, 4 lipca 1934 roku w alpejskiej klinice Sancellemoz w bankiecie – 1500 osób, w tym 250 szwedzkich w Passy. studentów wybranych drogą losowania. Również Żródło: https://biografia24.pl/maria-sklodowska-curie/ 10 grudnia punktualnie o godzinie 13 w ratuszu w Oslo, w Norwegii odbywa się wręczenie Nobla za POLSCY NOBLIŚCI 49 SCENARIUSZ 5

Wisława Szymborska – przyznanie nagrody imieniu odebrała jego żona Danuta. Pod koniec lat w 1996 r. osiemdziesiątych rozpoczęte zostały rozmowy Okrą- Urodzona 2 lipca 1923 r. w Prowencie (dzisiejszy głego Stołu, które zakończyły się porozumieniem. Kórnik) polska poetka, eseistka, tłumaczka. Laureat- Konstytucja PRL została zmieniona. W czerwcu 1989 ka Nagrody Nobla za rok 1996. Całe życie związana roku odbyły się wybory parlamentarne. Wałęsa zo- z Krakowem. Zadebiutowała w 1946 utworem „Szu- stał prezydentem Polski w 1990 roku. Trzy lata póź- kam słowa” opublikowanym w dodatku do „Dzien- niej był założycielem Bezpartyjnego Bloku Wspiera- nika Polskiego” – „Walka”. Sekretarz redakcji dwuty- nia Reform, a w 1995 przegrał wybory prezydenckie godnika „Świetlica Krakowska” w latach 1947–1948. z Aleksandrem Kwaśniewskim. W roku 2000, po- Przez 24 lata związana z „Życiem Literackim”, gdzie nownie kandydował na urząd prezydencki, po raz prowadziła dział poezji oraz pocztę literacką, na- kolejny bez rezultatów(1,01% poparcia). Wspierał stępnie zaś publikowała felietony z cyklu „Lektury on ukraińską „pomarańczową rewolucję”. Przez nie- nadobowiązkowe”. Zauważona jako poetka socreali- które kręgi polityczne podejrzewany o współpracę zmu. Działaczka PZPR. Oddała legitymację partyjną, z SB, jako tajny współpracownik o pseudonimie „Bo- gdy z partii usunięto Leszka Kołakowskiego. Należała lek”. W 2008 roku przeszedł w USA poważną opera- do zespołu redakcyjnego miesięcznika „Pismo”, wy- cję serca. dawanego w drugim obiegu w latach 1981–1983. Źródło: https://biografia24.pl/lech-walesa/ Współzałożycielka Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1988). Członek Polskiej Akademii Umiejętności Władysław Reymont – przyznanie nagrody w 1924 r. od 1996 r. Publikowała w „Twórczości”, „Odrze”, Urodzony 7 maja 1867 r. w Kobielach Wielkich. „Współczesności”, „The Literary Review”, „Arce” Polski pisarz, laureat Literackiej Nagrody Nobla za i paryskiej „Kulturze”. Laureatka Nagrody im. Fun- epopeję „Chłopi”. Pisał dzieła osadzone w nurcie dacji Kościelskich (1960). Wybrane zbiory jej poezji: realizmu z elementami naturalizmu. Tworzył w epo- „Dlatego żyjemy” (1952), „Wołanie do Yeti” (1957), ce młodopolskiej. Ojciec Władysława Reymonta był „Sto pociech” (1967), „Wielka liczba” (1976), „Lu- organistą. Wbrew woli rodziców Władysław nie po- dzie na moście” (1986), „Koniec i początek” (1993), szedł w ślady ojca, odmawiał uczęszczania do szkół. „Dwukropek” (2005). Uczył się w warszawskiej Szkole Niedzielno-Rze- Zmarła we śnie, we własnym domu, 1 lutego 2012. mieślniczej. Następnie zdobył zawód krawca. W latach 1884–1889 Władysław Reymont pracował jako Źródło: https://biografia24.pl/wislawa-szymborska/ aktor w wędrownych teatrach. W 1894 r. osiedlił się w Warszawie i zaczął zajmować się dziennikarstwem Lech Wałęsa – przyznanie nagrody w 1983 r. oraz pisaniem. Pod koniec lat 90. XIX wieku podró- Urodził się 23 września 1943 roku w Popowie. Syn żował po Europie. W tym czasie napisał „Pielgrzym- Bolesława Wałęsy i Feliksy (…). Działacz związko- kę do Jasnej Góry”, „Komediantkę”, „Fermenty”. wy, przywódca opozycji demokratycznej w czasach Zaczął też zbierać materiały do „Ziemi obiecanej”, PRL. Z wykształcenia elektryk, skończył Zasadniczą którą wydał w 1899 r. Rok później Reymont uległ Szkołę Zawodową w Lipnie. W latach 60 pracował wypadkowi kolejowemu, miał m.in. złamane 12 że- w Zakładach ZREMB, później podjął pracę w Stoczni ber. Dostał jednak bardzo wysokie odszkodowanie, Gdańskiej. Był jednym z członków Komitetu Strajko- dzięki czemu mógł wreszcie zdobyć niezależność wego Stoczni, za co został skazany na rok pozbawie- finansową. W 1902 r. poślubił Aurelię Szabłowską. nia wolności i zwolnienie ze stoczni. Jest on jednym Wkrótce potem powstało arcydzieło Władysława z współzałożycieli Wolnych Związków Zawodowych Reymonta, wydawana w latach 1904–1909 cztero- Wybrzeża. Na początku lat 80. został wybrany prze- tomowa epicka powieść „Chłopi”. Pisarz zdobył za wodniczącym Solidarności. Internowany w 1981 nią literacką nagrodę Nobla. W 1924 r. Reymont wy- roku, przebywał początkowo w rządowym ośrodku dał swoją ostatnią powieść, „Bunt”. Zmarł 5 grudnia w Chylicach, później zaś w Arłamowie. Zwolniony 1925 r. w Warszawie. w listopadzie 1982 roku. W 1983 roku został lau- reatem Pokojowej Nagrody Nobla, którą w jego Źródło: https://biografia24.pl/wladyslaw-reymont/ 50 POLSCY NOBLIŚCI SCENARIUSZ 5

Czesław Miłosz – przyznanie nagrody w 1980 r. szowskiej. Naukę rozpoczął w warszawskim gimna- Urodzony 30 czerwca 1911 w Szetejniach, zm. 14 zjum. Świadectwo dojrzałości otrzymał w 1866 i za sierpnia 2004 w Krakowie, polski noblista, literat, namową rodziców zdał na wydział lekarski Szkoły dyplomata, wykładowca i tłumacz. Młodość spędził Głównej w Warszawie, który porzucił i przeniósł się na Litwie, studiował polonistykę i prawo w Wilnie. na wydział Filologiczno-Historyczny. Studiów jed- Debiutował w 1930 roku, był członkiem grupy lite- nak nie ukończył. W latach 70. ukazuje się w prasie rackiej „Żagary”. W czasie wojny emigrował do Ru- jego powieść „Na marne”, z powodzeniem pisuje munii, powrócił jednak do Wilna, a następnie prze- też felietony. Po ukazaniu się nowel „Hania” i „Sta- bywał w Warszawie i Krakowie. Okres powojenny ry sługa” Sienkiewicz udaje się w podróż po Ame- budzi największe kontrowersje wśród biografów Mi- ryce Północnej. W 1881 powstaje nowela „Latar- łosza – wielu oskarża go o aktywne wspieranie sta- nik”. Kolejne lata okazują się przełomowe w życiu linowskiego reżimu. Jednakże w 1951 roku poprosił i twórczości Sienkiewicza, ukazuje się Trylogia, czyli on o azyl polityczny we Francji i związał się ze śro- „Ogniem i mieczem”, „Potop” i „Pan Wołodyjowski”. dowiskiem emigracyjnym skupionym wokół „Kultu- Powieści te przyniosły Sienkiewiczowi sławę i uzna- ry” i Jerzego Giedroycia. W 1960 Miłosz zamieszkał nie. Pod koniec XIX wieku powstaje „Quo Vadis”, w USA i rozpoczął pracę na tamtejszych uczelniach a w roku 1900 „Krzyżacy”. Dzieła Sienkiewicza cieszą wyższych. W 1980 roku otrzymał literacką nagro- się sporą popularnością nie tylko w Polsce ale i na dę Nobla. Po tym wydarzeniu mógł już odwiedzać świecie, tłumaczone są one na wiele języków. Jedną Polskę, a definitywnie wrócił do kraju w 1993 roku. z przyczyn jego popularności był rozgłos jaki przynio- Zmarł mając 93 lata. sła Sienkiewiczowi nagroda Nobla, którą otrzymał w 1905 roku za całokształt twórczości (a nie – jak się Źródło: https://biografia24.pl/czeslaw-milosz/ powszechnie sądzi – za powieść „Quo Vadis”). Wy- buch wojny wpłynął na decyzję o opuszczeniu Polski Henryk Sienkiewicz – przyznanie nagrody w 1905 r. i wyjazdu do Szwajcarii. Zmarł w Vevey 15 listopada Polski powieściopisarz, nowelista, laureat nagro- 1916, gdzie go pochowano. dy Nobla w dziedzinie literatury. Urodził się 5 maja 1846 roku w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Był Źródło: https://biografia24.pl/henryk-sienkiewicz/ synem Józefa i Stefani Sienkiewicz, z domu Cieci- 51

SCENARIUSZ 6 „Oscary dla Polaków” Czas zajęć: 3 godziny Grupa docelowa: obcokrajowcy mieszkający w Polsce, 16 osób

Materiały niezbędne do przeprowadzenia zajęć: Cele: l flipczart, Zapoznanie uczestników z: l flamastry do flipczartu, l nagrodą Oscar, l wydrukowane i przygotowane załączniki, l polskimi nominacjami do Oscara (filmy i reżyserzy), l 1-2 rolki papieru toaletowego, l sylwetkami polskich zdobywców Oscarów, l czyste kartki papieru A4, l zintegrowanie uczestników zajęć ze sobą. l koc. 52 OSCARY DLA POLAKÓW SCENARIUSZ 6

Część I Wstęp i integracja uczestników

1. Przedstawienie się prowadzącego oraz prezenta- 3. Zapoznanie się uczestników – 15 minut cja planu warsztatów – 10 minut Uczestnicy siedzą w kręgu. Prowadzący podaje Prowadzący wita wszystkich uczestników zajęć, pierwszemu uczestnikowi rolkę papieru toaleto- przedstawia się i krótko omawia temat oraz cele wego i prosi, aby urwał sobie tyle listków ile chce. warsztatu. Następnie prosi każdego uczestnika, aby Rolka papieru wędruje po kole, tak aby każdy podał swoje imię i powiedział z jakiego państwa/mia- uczestnik miał wybraną przez siebie ilość listków. sta przyjechał do Polski. Po krótkiej rundzie prowa- Następnie prowadzący prosi uczestników by podali dzący w skrócie opowiada o metodach pracy (eduka- swoje imię i tyle informacji o sobie, ile mają listków cja pozaformalna), które będą wykorzystane podczas papieru. Jeden listek, to jedna informacja. Uwaga! zajęć. Imię nie wlicza się w liczbę informacje określoną przez listki. 2. Ramy współpracy – 15 minut Po omówieniu planu i celów warsztatu, warto z gru- Ważne: pą zawrzeć kontrakt/zasady współpracy, które będą Prowadzący może pierwszy oderwać obowiązywały na warsztatach. Warto zadbać o to, by: dłuższą ilość z rolki, wtedy uczestnicy l każdy mógł wyrazić swój pogląd, zdanie, opinię; chętniej będą odrywali dłuższe kawałki. l każdy miał szansę na rozwój i naukę, co wiąże się Nie będą podejrzewali, że kryje się za z możliwością popełniania błędów; tym zadanie do wykonania. l każdy dbał o swoje potrzeby i je komunikował; l każdy mógł zaangażować się na 100% w propono- 4. Krzyżówka z imion – 15 minut wane gry i ćwiczenia; Każdy z uczestników otrzymuje kartkę papieru A4. l każdy miał przestrzeń do wypowiedzi i wysłuchania Na środku kartek uczestnicy rysują pionowo tyle innych. kratek, ile mają liter imienia. Uwaga! Nie wpisują Zasady współpracy mogą być ustalone w grupie w kratki swojego imienia. Następnie uczestnicy wspólnie, mogą być również zaproponowane i omó- dopisują do każdej z liter swojego imienia przy- wione przez prowadzącego. Należy pamiętać o tym, miotniki, rzeczy, które ich określają (prowadzący że bez względu na to, jaką formę się wykorzysta, na- powinien zachęcić do wpisania niestandardowych, leży zapytać uczestników, czy nie zechcieliby dodać niecodziennych informacji, ciekawych dla innych swojej propozycji do kontraktu oraz czy zgadzają się osób), dorysowując obok każdej litery taką liczbę na przedstawione zasady. kratek, ile ma dane słowo. Wpisując słowa uczestnicy powinni pamiętać o tym, że kratki tworzą- Ważne: ce ich imię powinny nadal pozostać puste. Wzór Przy ustalaniu kontraktu należy doprecy- przygotowanej krzyżówki w Załączniku 1. Kiedy zowywać hasła, pojęcia, które wypowia- wszyscy uporają się z zadaniem, prowadzący zbie- dają uczestnicy, np.: ra kartki i miesza je, prosząc następnie, aby każdy l jesteśmy wobec siebie tolerancyjni – pro- z uczestników wylosował krzyżówkę i ją uzupełnił – wadzący powinien dopytać: „Co to ozna- dzięki temu dowie się do kogo ona należy. Następ- cza dla Ciebie / Was być tolerancyjnym, nie wszyscy siadają w kole i każdy z uczestników Kiedy wiesz / wiecie, że ktoś jest wobec na podstawie informacji zawartych w krzyżówce Was tolerancyjny?” przedstawia pozostałym uczestnikom osobę, której l bądźmy dla siebie mili – prowadzący po- kartkę wylosował. winien doprecyzować, co oznacza stwier- dzenie „być miłym”; „Kiedy odczuwasz, że ktoś jest dla Ciebie miły?”. OSCARY DLA POLAKÓW 53 SCENARIUSZ 6

nimi staje prowadzący z jeszcze jedną osobą i razem Ważne: trzymają rozłożony koc w taki sposób, aby uczestni- Każdy z uczestników po tym, jak zosta- cy z obu grup nie widzieli się wzajemnie. Prowadzą- nie przedstawiony, może coś dopowie- cy prosi, aby do koca podeszła jedna osoba z każdej dzieć, wyjaśnić informacje o sobie. Może drużyny. W momencie kiedy koc zostanie opusz- się zdarzyć, że ktoś przedstawiając inną czony, uczestnicy mają za zadanie podanie imienia osobę powie coś nie do końca zgodnego osoby znajdującej się po drugiej stronie koca. Oso- z prawdą. Dlatego ważne jest, aby poin- ba, która jako pierwsza wypowie (prawidłowe) imię formować uczestników, że po każdej za- osoby po drugiej stronie koca, zabiera ją do swojej kończonej prezentacji, właściciel krzyżów- drużyny. ki może doprecyzować wypowiedziane Zabawa kończy się w momencie, kiedy jedna druży- informacje. na utraci wszystkich członków, lub wszyscy uczestnicy wezmą udział w zabawie. 5. Jakie to było imię? – 10 minut Uczestnicy dzielą się na dwie mniej więcej równo 6. Przerwa – 15 minut liczne grupy. Stają naprzeciwko siebie. Pomiędzy

Część II Oscary dla Polaków

7. Oscar i Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Każda z grup ma za zadanie przygotować dla pozo- Filmowej – 20 minut stałych uczestników krótkie improwizacje przedsta- Uczestnicy zostają podzieleni na 3 grupy. Każda gru- wiające fabułę i tytuł filmu. W międzyczasie, prowa- pa otrzymuje krótki opis związany z genezą, histo- dzący wypisuje na flipczarcie tytuły, reżyserów oraz rią Nagrody Akademii Filmowej. Każda z grup ma daty nominacji poszczególnych filmów. Gdy wszyst- za zadanie przedstawić na dużej kartce z flipczartu kie grupy będą gotowe, każda po kolei pokazuje po najważniejsze informacje, które wyczytała z otrzy- jednej przygotowanej etiudzie. Po przedstawieniu manego opisu (Załącznik 2). pozostali uczestnicy próbują odgadnąć tytuł z zapi- Po przygotowaniu prac, każda z grup prezentuje na sanej na flipczarcie listy. Po odgadnięciu, uczestnicy forum, to co udało jej się wypracować. którzy mieli wylosowany dany film, mogą odczytać krótką informację o filmie, aby usystematyzować 8. Kategorie Oscarów – 10 minut wiedzę. Każda grupa uczestników otrzymuje od prowa- dzącego przygotowany wcześniej zestaw kategorii 10. Przerwa – 10 minut i podkategorii w jakich przyznawane są Oscary. Za- daniem każdej z grup jest dopasowanie podkatego- 11. Zdobywcy Oscarów – 20 minut rii do poszczególnych kategorii (Załącznik 3). Uczestnicy zostają podzieleni na dwie grupy. Każda W momencie, kiedy wszystkie grupy skończą, pro- z grup dostaje od prowadzącego komplet materia- wadzący omawia z uczestnikami ich pracę i wyjaśnia łów, na który składają się zdjęcia plakatów filmo- czym są poszczególne nagrody, a szczególnie nagro- wych, które dostały Oscara i zdjęcia zdobywców dy okolicznościowe (Załącznik 4). Oscara. Zadaniem uczestników jest próba dopaso- wania zdjęć do plakatów. 9. Nominacje do Oscara – Kalambury – 30 minut Po krótkiej pracy uczestników prowadzący omawia Każda z trzech grup losuje po 3 tytuły filmów, które z nimi efekty ich pracy. były nominowane do Oscara. Lista filmów w Załącz- Informacje dotyczące zdobywców Oscarów dostęp- niku 5. ne w Załączniku 6. 54 OSCARY DLA POLAKÓW SCENARIUSZ 6

Omówienie – 15 minut Ważne Prowadzący krótko podsumowuje II część warszta- Jeśli prowadzący wie, że opisane powyżej tów: zadanie może być dla uczestników zbyt l Czy znaliście któryś z filmów lub osób wymienio- trudne, może przygotować prezentację, nych we wcześniejszych ćwiczeniach? którą krótko z nimi omówi. W następnej l Czy jest film, który Was szczególnie zainteresował? kolejności uczestnicy mogą ułożyć rozsy- Dlaczego? pankę ze zdjęć plakatów i twarzy Polaków, l Jakie znacie inne nagrody filmowe? którzy otrzymali Oscara. Istotne jest to, l Czy w Waszych krajach również są zdobywcy Osca- aby uczestnicy nie mieli poczucia porażki. rów?

Część III Zakończenie

12. Taśma filmowa – 15 minut Każdy z uczestników warsztatów otrzymuje od pro- wadzącego kartkę A4 z wydrukowaną taśmą filmo- wą (Załącznik 7). Zadaniem każdego jest napisanie na tej kartce tego, z czym wychodzi z warsztatów, np.: nową wiedzą z dziedziny..., inspiracją na filmowy wieczór ;) itp. Kiedy wszyscy są gotowi, prowa- dzący prosi uczestników o odczytanie tego, co zapi- sali. OSCARY DLA POLAKÓW 55 SCENARIUSZ 6

Załączniki

Załącznik 1 Przykład krzyżówki A K C A P O Z N Ñ E G O C J A T O R C I R P L I W Y K O N S E W E N T N Y

dziły umiarkowane zainteresowanie, a przedstawi- Załącznik 2 ciele mediów opuścili pierwszą galę jeszcze przed jej zakończeniem. Do zwiększenia popularności nagród Grupa 1 przyczyniły się media, radio, a następnie telewizja. Nagroda Akademii Filmowej – znana jako Oscar (ang. Podczas pierwszej dekady wyniki były podawane Oscar lub Academy Awards) – coroczna nagroda do gazet do publikacji o godzinie 23.00 w noc gali. przyznawana przez Amerykańską Akademię Sztuki Przestano stosować tę metodę, gdy Los Angeles Ti- i Wiedzy Filmowej (Academy of Motion Picture Arts mes zapowiedział zwycięzców zanim rozpoczęła się and Sciences) w dziedzinie filmu. Została ufundowa- ceremonia. Do tego incydentu doszło w 1940 roku. na w 1927 roku. W rezultacie od tego czasu do wyjawiania nazwisk Nagradzane są wstępnie nominowane filmy, które zwycięzców Akademia stosuje zapieczętowane ko- w poprzedzającym roku kalendarzowym były wy- perty. Poza kopertami zmieniło się także miejsce gali. świetlane w amerykańskich kinach. Uroczystość wrę- Na początku lat 40. uroczystość przeniesiono z hoteli czenia Oscarów odbywa się zwykle wczesną wiosną. do teatrów. Pierwszym z teatrów, w których się odby- Oscary, z wyłączeniem jednej kategorii, przyznawane ła, był Grauman’s Chinese Theatre, a odbywająca się są przeważnie filmom anglojęzycznym. Ceremonia w nim w 1944 roku ceremonia była pierwszą transmi- rozdania Oscarów od 2002 roku odbywa się w Teatrze towaną poza granice Stanów Zjednoczonych. Od 2002 Dolby w Hollywood. Obecnie nagroda ta jest uznawa- roku nagrody są przyznawane w nowo zbudowanym na za najbardziej prestiżową nagrodę filmową, pomi- Teatrze Dolby. Pierwsze gale wręczenia nagród Aka- mo że dotyczy głównie kinematografii amerykańskiej. demii miały najczęściej miejsce na przełomie marca i kwietnia. Począwszy od roku 2004 uroczystości od- Grupa 2 bywają się w ostatnią niedzielę lutego (z wyjątkiem Historia roku 2006). Ogłaszaną z dużym wyprzedzeniem datę Nagrody Akademii Filmowej ufundowano w tym ceremonii przekładano w 1938 roku z powodu powo- samym roku (1927), co samą Akademię, skupiającą dzi, jakie nawiedziły Los Angeles, w 1968 z powodu amerykańskich filmowców. Pierwsze nagrody zosta- pogrzebu Martina Luthera Kinga i w 1981 z powodu ły zaprezentowane w 1929 roku w Hollywood Ro- próby zabójstwa Ronalda Reagana. osevelt Hotel przy udziale 250 osób, ówczesna gala trwała zaledwie 15 minut. Początkowo Oscary bu- 56 OSCARY DLA POLAKÓW SCENARIUSZ 6

Grupa 3 4. Dźwięk i Efekty Specjalne Statuetka l Najlepsze Efekty Specjalne Nagroda jest statuetką przedstawiającą rycerza opie- l Najlepszy Dźwięk rającego się na dwuręcznym mieczu, stojącego na l Najlepszy Montaż Dźwięku rolce filmu posiadającej pięć szprych, z których każda symbolizuje jedną z grup zawodowych reprezento- 5. Muzyczne wanych w Akademii: aktorów, scenarzystów, reżyse- l Najlepsza Muzyka rów, producentów i techników. Statuetka waży ok. l Najlepsza Piosenka (dla twórcy słów i muzyki) 3,9 kg (8,5 funta) i ma ok. 35 cm (13,5 cala) wyso- kości. Wykonana jest z tzw. „britannium”, czyli stopu 6. Kostiumy i Charakteryzacja cyny (93%), antymonu (5%) i miedzi (2%), pokrytego l Najlepsze Kostiumy 24-karatowym złotem. Statuetkę zaprojektował Ce- l Najlepsza Charakteryzacja dric Gibbons w 1928 r., a jej odlew wykonał rzeźbiarz George Stanley. Statuetki są wykonywane przez jedną 7. Animacje z fabryk w Chicago. Oficjalnie nagroda Akademii na- l Najlepszy Pełnometrażowy Film Animowany zywana jest Academy Award of Merit, jednak od roku l Najlepszy Krótkometrażowy Film Animowany 1931 używa się potocznej nazwy Oscar, która zosta- ła uznana za oficjalną w 1939. Pochodzi ona według 8. Dokumentalne jednej z legend od uwagi wygłoszonej w roku 1931 l Najlepszy Pełnometrażowy Film Dokumentalny przez Margaret Herrick, bibliotekarkę Akademii, któ- l Najlepszy Krótkometrażowy Film Dokumentalny ra na widok statuetki stwierdziła, że przypomina jej wuja Oscara Pierce’a. Usłyszeć to miał hollywoodzki 9. Pozostałe dziennikarz Sidney Skolsky, któremu bardzo spodoba- l Najlepszy Film Nieanglojęzyczny ło się to określenie i zaczął go używać w felietonach. l Najlepszy Krótkometrażowy Film Aktorski Inna legenda głosi, iż nazwę Oscar statuetce nadała l Najlepsza Choreografia (przyznawana do 1937 r.) aktorka Bette Davis. 10. Okolicznościowe Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/ Nagroda_Akademii_Filmowej l Honorowe i Specjalne l Nagroda im. Irvinga G. Thalberga Załącznik 3 l Nagroda za działalność humanitarną im. Jeana Hersholta Kategorie i podkategorie przyznawanych nagród l Nagroda im. Gordona E. Sawyera 1. Produkcja l Academy Juvenile Award (przyznawana do 1961 r.) l Najlepszy film (nagroda dla producenta) l Najlepszy Reżyser Załącznik 4 l Najlepszy Scenariusz Oryginalny l Najlepszy Scenariusz Adaptowany Oscary okolicznościowe 1. Oscary honorowe przyznawane są za całokształt 2. Aktorskie osiągnięć dla wybitnych twórców kina światowego, l Najlepszy Aktor za wkład w rozwój technologii filmowej oraz za pro- l Najlepsza Aktorka pagowanie sztuki filmowej. l Najlepszy Aktor Drugoplanowy l Najlepsza Aktorka Drugoplanowa Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/ Oscary_Honorowe_i_Specjalne 3. Techniczne l Najlepsza Scenografia i Dekoracja Wnętrz 2. Nagroda im. Irvinga G. Thalberga to nagroda l Najlepsze Zdjęcia Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej l Najlepszy Montaż OSCARY DLA POLAKÓW 57 SCENARIUSZ 6

przyznawana od 1938 roku. Przyznaje się ją twór- ga, zastąpił go Davidem O. Selznickiem i Walterem czym producentom filmowym, których działalność Wangerem. Gdy Thalberg wrócił do pracy w 1933, przyczynia się w istotny sposób do wzrostu poziomu został tylko jednym z producentów studia. Niemniej produkcji filmowej. Nagroda przyznawana jest okre- jednak Thalberg pomógł w realizacji prestiżowych sowo na uroczystościach wręczania Oscarów. przedsięwzięć MGM: Ludzie w hotelu (1932), Bunt Nazwa nagrody pochodzi od nazwiska Irvinga Thal- na Bounty (1935), China Seas (1935), Noc w operze berga, szefa produkcji wytwórni Metro-Goldwyn (1935) z braćmi Marx, San Francisco (1936) i Ro- -Mayer. meo i Julia (1936). Thalberg zmarł na zapalenie płuc w wieku 37 lat w Santa Monica w Kalifornii. Pra- Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/ cował wówczas przy przygotowaniach do filmów Nagroda_im._Irvinga_G._Thalberga Dzień na wyścigach (1937) i Maria Antonina (1938). Irving Grant Thalberg (ur. 30 maja 1899 w Nowym Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej Jorku, zm. 14 września 1936 w Santa Monica w Ka- wręcza Nagrodę im. Irvinga G. Thalberga dla twór- lifornii) – amerykański producent filmowy, dyrektor czych producentów filmowych, których działalność wytwórni filmowych. przyczynia się w istotny sposób do wzrostu pozio- Irving Thalberg urodził się na nowojorskim Brookly- mu produkcji filmowej. Nagroda przedstawia odlaną nie w rodzinie niemiecko-żydowskich emigrantów. z brązu głowę Irvinga Thalberga na czarnej marmu- Miał słabe serce i przez całe życie nękały go różne rowej podstawie. Waży 4,9 kg i ma 22,9 cm długości. dolegliwości. Po ukończeniu szkoły średniej został zatrudniony przez nowojorskie biuro Universal Pic- Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Irving_Thalberg tures. Pracował tam jako osobisty sekretarz legen- 3. Nagroda im. Jeana Hersholta darnego założyciela studia Carla Laemmle, szefa Jean Hersholt – duński aktor, który osiedlił się Universal Pictures. Thalberg był błyskotliwy i uparty. w Stanach Zjednoczonych. Występował zarówno w W wieku 21 lat kierował produkcją w Universal City, filmach jak i w audycjach radiowych. Znany - głów czyli w studiach filmowych Universalu w Kalifornii. nie z słuchowiska radiowego Dr Christian oraz z roli Z uporem walczył z Erichem von Stroheimem w cza- dziadka postaci granej przez Shirley Temple w filmie sie realizacji filmu Szalone żony (1922) i kontrolował Heidi. Dwukrotnie dostał Oscara honorowego. Ame- każdy aspekt produkcji Dzwonnika z Notre Dame rykańska Akademia Filmowa na jego cześć przyznaje (1923). W 1924 przeszedł z Universalu do Louis B. Nagrodę im. Jeana Hersholta. Mayer Productions, które później przekształciło się w Metro-Goldwyn-Mayer. Thalberg jest znany ze Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jean_Hersholt stworzenia systemu zarządzania produkcją, dzięki któremu system produkcji jest podzielony na części. Więcej informacji: http://www.oscars.org/governors/hersholt Umożliwia to niezależną kontrolę nad filmem pro- 4. Nagroda im. Gordona E. Sawayera ducentów, dyrektorów, etc. Pierwszym sukcesem Gordon E. Sawyer (27 sierpnia 1905–15 maja 1980) Thalberga w MGM była wyreżyserowana przez Kinga był dyrektorem akustycznego w Samuel Goldwyn Vidora Wielka parada (1925). Do 1932, kiedy prze- Productions. Zdobył 3 Oscary za najlepszy dźwięk szedł atak serca, nadzorował każdą ważną produkcję i był nominowany kolejne 13 razy. studia MGM. Kontrolował filmy na etapie przygoto- Przez ponad 50 lat, Gordon E. Sawyer pełnił funk- wawczym, badał przyjęcie filmu przez publiczność cję dyrektora dźwięku dla Samuel Goldwyn Studios, przedpremierową. W 1927 ożenił się z aktorką Nor- a później MGM. W ciągu swojej kariery został uho- mą Shearer. Chciał, by żona była kurą domową, ale norowany trzema Oscarami za pracę nad Żoną Bi- Norma nalegała by dostawać lepsze role. Pragnęła skupa (1947), Alamo (1960) i West Side Story (1961 zostać największą gwiazdą MGM lat trzydziestych. ) i otrzymał dwanaście nominacji do Oscara. Nazwa- Mieli dwoje dzieci: Irvinga Jr. (1930–1988) i Kathe- na na jego cześć nagroda, jest przyznawana corocz- rine (1935–2006). Podczas choroby Thalberga, Louis nie przez Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy B. Mayer, którego raziły wpływy i sukcesy Thalber- Filmowej. Nagrodę za całokształt twórczości jest 58 OSCARY DLA POLAKÓW SCENARIUSZ 6

przekazywana dla „twórców, którzy wnieśli najwięk- dla Egiptu traktat pokojowy z Asyrią. Zaniepokojeni szy technologiczny wkład w branżę filmową ”. tym kupcy feniccy zaczynają popierać Ramzesa, któ- ry otwarcie głosi konieczność wojny z Asyrią. Źródła: https://en.wikipedia.org/wiki/Gordon_E._Sawyer Reżyser: Jerzy Kawalerowicz, 1967 r. http://www.oscars.org/sci-tech-awards/ gordon-e-sawyer-awards „Potop” 5. Academy Juvenile Award – Nagroda przyznawa- Lata 1655–1660, okres najazdu szwedzkiego na Pol- na dla najmłodszych aktorów. skę. Zaręczony z Oleńką Billewiczówną (Małgorzata Braunek) chorąży orszański Andrzej Kmicic (Daniel Ol- Załącznik 5 brychski) opowiada się początkowo po stronie kola- borującego ze Szwedami potężnego rodu magnackie- Polskie filmy nominowane do Oscara go Radziwiłłów. Uznany przez szlachtę i narzeczoną „Nóż w wodzie” za zdrajcę zaczyna poniewczasie rozumieć, że Radzi- Dziennikarz Andrzej (Leon Niemczyk) i jego atrak- wiłłom chodzi nie o dobro ojczyzny, ale o własne in- cyjna żona Krystyna (Jolanta Umecka) wyjeżdżają na teresy. Aby odkupić winy, porywa księcia Bogusława jednodniowy rejs jachtem. Po drodze nad jezioro za- (Leszek Teleszyński), by zawieźć zdrajcę przed oblicze bierają młodego autostopowicza (Zygmunt Malano- króla Jana Kazimierza, ale Radziwiłł ciężko rani Kmi- wicz), a następnie zapraszają go na jacht. Na wodzie cica i ucieka. Doszedłszy do zdrowia, Andrzej Kmicic między mężczyznami dochodzi do rywalizacji w za- stara się zwrócić honor swojemu nazwisku. kresie siły, intelektu i poglądów życiowych. Andrzej Reżyser: Jerzy Hoffman, 1975r. preferujący dostatnie, łatwe mieszczańskie życie konfrontuje się z młodym idealistą i buntownikiem. „Ziemia obiecana” Reżyser: Roman Polański, 1964 r. Adaptacja powieści Władysława Reymonta. Epicki obraz konfliktów kapitalistycznej Łodzi końca XIX w. „Faraon” ukazany poprzez dzieje kariery trzech zaprzyjaźnio- Pochód udającej się na manewry armii młodego nych przemysłowców: Polaka, Żyda i Niemca, którzy Ramzesa (Jerzy Zelnik) zostaje zatrzymany przez za cenę rezygnacji z młodzieńczych ideałów i przeję- kapłana Herhora (Piotr Pawłowski), który dostrzegł cia bezwzględnych reguł walki o pieniądz zdobywają walczące na piasku skarabeusze – święte wizerunki fortunę. Jest to nowa, skrócona o 20 minut, reżyser- boga słońca Amona. By ominąć żuki, oddziały muszą ska wersja klasycznego już filmu z 1974 r. przejść przez kanał będący owocem morderczej pra- Reżyser: Andrzej Wajda, 1976 r. cy niewolnika – fellacha. Ramzes na próżno stara się przeciwstawić poleceniom kapłana. Rozwścieczony „Noce i dnie” swoją bezsilnością oddala się. W czasie samotnej Ekranizacja powieści Marii Dąbrowskiej. Saga rodzin- wędrówki spotyka piękną Żydówkę Sarę (Krystyna na, dwóch pokoleń rodziny Niechciców, ukazanie Mikołajewska). Zauroczony jej urodą obiecuje zana tle przemian, społeczeństwa polskiego w latach brać ją do pałacu. Herhor zdając raport panującemu 1865–1914. Podczas ucieczki z zajętego przez Niem- faraonowi-ojcu (Andrzej Girtler) sugeruje, że syn nie ców i płonącego Kalińca (I Wojna Światowa) Barbara dojrzał jeszcze do objęcia dowództwa armii. Młody wspomina swoje życie... Niespełnioną miłość do Józe- książę po raz kolejny doświadcza, jak silna jest wła- fa Tolibowskiego, małżeństwo z Bogumiłem, człowie- dza kapłanów. Odsunięty od spraw państwowych kiem pełnym energii, gospodarnym, ale nie obytym spędza czas na jałowych zabawach, ciągle popada towarzysko; trudy budowania wspólnego życia w Ser- w finansowe tarapaty, przez co musi zapożyczać się binowie, dużym majątku, którym mąż administrował; u Fenicjan. Gdy Sara rodzi mu syna, królowa Nikotris śmierć pierwszego dziecka, narodziny następnych; (Wiesława Mazurkiewicz) i Herhor postanawiają, że kłopoty z wychowaniem syna Tomasza; opuszczenie dziecko wychowane zostanie w wierze mojżeszo- męża; romanse z Bogumiłem; sprzedaż Serbinowa; wej, tak by nigdy nie mogło rościć pretensji do tro- chorobę i śmierć Bogumiła. nu. Tymczasem kapłani przygotowują niekorzystny Reżyser: Jerzy Antczak, 1977 r. OSCARY DLA POLAKÓW 59 SCENARIUSZ 6

„Panny z Wilka” nie się dla niego ważniejsze niż własna rodzina. Niespełna czterdziestoletni Wiktor Ruben po stracie Reżyser: Agnieszka Holland, 2012 r. przyjaciela przyjeżdża do wujostwa na wieś, gdzie w pobliskim dworku, w gronie kilku panien, spędził Źródło: http://www.filmweb.pl/ młodzieńcze lata. Julia doczekała się bliźniaczek, wy- Załącznik 6 emancypowana Jola wyszła za mąż, Fela przedwcze- śnie zmarła, zmieniły się też Zosia i Kazia, mała Tunia Polacy – zdobywcy Oscarów wyrosła na piękną pannę. Pojawienie się Rubena, 1. Leopold Stakowski (1942 r.) – Oscar za muzykę do jego wspomnienia i chęć ożywienia przeszłości burzą animowanego filmu (Fantazja) spokój mieszkanek dworu, ujawniają ich powikłane Fantazja z 1940 roku to zbiór krótkich animowanych losy, dramaty, życiowe klęski. nowel, ilustrujących słynne utwory muzyki klasycz- Reżyser: Andrzej Wajda, 1980 r. nej. Obraz podzielony jest na osiem części, a każda to osobna ilustracja klasycznych kompozycji w wyko- „Człowiek z żelaza” naniu Orkiestry Filadelfijskiej pod batutą słynnego Dziennikarz radiowy zostaje wysłany do Gdańska dyrygenta – Leopolda Stokowskiego, okraszona ko- w celu zrobienia reportażu kompromitującego jedne- mentarzem Deemsa Taylora. Pierwsza część to „Toc- go z przywódców strajkującej Stoczni Gdańskiej. Fa- cata i fuga d-moll” Jana Sebastiana Bacha zilustro- buła filmu jest kontynuacją losów rodziny Birkutów. wana abstrakcyjnymi kształtami. Druga to „Dziadek Syn Mateusza Birkuta, Maciek Tomczyk, jest robotni- do orzechów” – balet Piotra Czajkowskiego odtań- kiem w stoczni gdańskiej. Jest także aktywnym dzia- czony przez przyrodę. W kolejnej części „Uczeń Czar- łaczem komitetu strajkowego. Dziennikarz radiowy noksiężnika” Paula Dukasa, Myszka Miki za pomo- Winkel otrzymuje polecenie zrealizowania reportażu cą czarów sprawia, by miotła nosiła wiadra z wodą kompromitującego Tomczyka. za nią. Następnym utworem jest „Święto wiosny” Reżyser: Andrzej Wajda, 1982 r. Igora Strawińskiego, a towarzysząca mu sekwencja przedstawia wizję świata sprzed miliardów lat, kie- „Katyń” dy Ziemia i życie na niej dopiero się rodziło. Potem Gdy 17 września 1939 roku armia radziecka wkro- możemy obejrzeć pomysłową animację ukazującą czyła do Polski, nieprzygotowana do walki na dwóch „Ścieżkę dźwiękową”. Szósta symfonia Ludwiga van frontach armia II Rzeczpospolitej musiała ponieść klę- Beethovena zwana „Pastoralną”, to część czerpiąca skę. Wśród jeńców wojennych znalazło się kilkanaście inspirację z mitologii greckiej. Przedostatnia część tysięcy oficerów. Ich rodziny z utęsknieniem czekały to „Taniec godzin” Amilcare Ponchielliego, balet na ich powrót, który jednak nigdy nie nastąpił. Dzieło w wykonaniu strusi, hipopotamów, słoni i aligato- Andrzeja Wajdy ukazuje historie kobiet, które mimo rów. Z kolei „Noc na Łysej Górze” Modesta Musor- upływu lat, ciągle czekały na powrót swych mężów, gskiego ukazuje szatana i jego tańczące zjawy. Ich synów, braci i ojców, uwięzionych i rozstrzelanych harce ucichną na dźwięk dzwonu i utworu „Ave Ma- przez NKWD. ria” Franza Schuberta. Reżyser: Andrzej Wajda, 2008 r. 2. Bronisław Kaper (1954 r.) – Oscar za najlepszą „W ciemności” muzykę do filmu (Lili) Ta historia wydarzyła się we Lwowie podczas ostat- Lili, dorastająca sierota, doznaje bolesnego rozcza- nich lat II Wojny Światowej. rowania w miłości. Zapomnienia szuka w teatrzyku W labiryncie ciemnych kanałów pod miastem ukrywa marionetek, którego pogodne historyjki odwracają się grupa Żydów, którym udało się uniknąć masowych jej uwagę od wspomnień. Powściągliwy lalkarz zako- egzekucji i zamknięcia w obozie pracy. Pomaga im Po- chuje się w niej. Delikatnie zbliża się do Lili. Próbuje lak, drobny przestępca Leopold Socha (Robert Więc- natchnąć ją na nowo wiarą w życie... kiewicz), dla którego jest to szansa na łatwy zarobek. Z czasem jego działanie przyjmie jednak wymiar czy- 3. Stefan Kudelski (1965, 1977, 1978, 1990) – twór- sto bezinteresowny, a uratowanie „Żydów Sochy” sta- ca serii profesjonalnych magnetofonów Nagra. 60 OSCARY DLA POLAKÓW SCENARIUSZ 6

Nagra III z roku 1957 stała się w latach 60, techno- Jamesa Francisa Ryana (Matt Damon). Zadanie jest logiczną rewelacją, z której korzystali reporterzy ra- szczególnie ważne, gdyż Ryan jest ostatnim żyjącym diowi, telewizyjni i studia filmowe na całym świecie. z czterech walczących na froncie braci i dowództwu Kudelski otrzymał aż 4 nagrody amerykańskiej Aka- niezwykle zależy na ocaleniu chociaż jednego z nich. demii Filmowej: dwie nagrody naukowo-techniczne Mimo iż misja wydaje się być prawie niewykonalna, (1965 i 1977) oraz dwie statuetki Nagrodę za Zasługi ośmiu śmiałków podejmuje się zadania uratowania (Award of Merit w 1978 i honorową nagrodę Gordo- zaginionego spadochroniarza, mając przeświadcze- na E. Sawayera w 1990 r. nie, że może być to ich ostatnia wspólna walka.

4. Zbigniew Rybczyński (1982 r.) – Oscar za Krótko- 7. Andrzej Wajda (2000 r.) – Oscar za całokształt metrażowy Film Animowany (Tango) twórczości W skąpo umeblowanym pokoju w rytmie tanga po- jawiają się kolejno postacie – fetysze Rybczyńskiego: 8. Roman Polański (2002 r.) – Oscar za reżyserię fil- chłopczyk z piłką, para zakochanych, starsza pani, mu Pianista pies, pijak, sportowiec, matka z dzieckiem, naga Film jest ekranizacją wojennych wspomnień Wła- dziewczyna itd. Ponad 20 osób w jednym pomiesz- dysława Szpilmana, muzyka żydowskiego pocho- czeniu, opętanych wykonywaniem w kółko tych sa- dzenia, kompozytora i autora znanych piosenek. mych czynności, stale krzyżujących się ze sobą i ni- Podczas okupacji jego rodzina zostaje pozbawiona gdy się nie spotykających. środków do życia, a wkrótce przeniesiona do getta. Młody Szpilman (Adrien Brody) zarabia na utrzyma- 5. Ewa Braun i Alan Starski (1993 r.) – Oscar za naj- nie najbliższych grając w kawiarni. Niestety nieba- lepszą scenografię oraz wem rodzice i rodzeństwo zostają wywiezieni do Janusz Kamiński (1993 r.) – Oscar za najlepsze zdję- obozu koncentracyjnego, a jemu samemu cudem cia do filmu (Lista Schindlera) udaje się uniknąć deportacji. Dzięki pomocy przyja- Monumentalne dzieło Spielberga ukazujące praw- ciół ucieka z getta. dziwy dramat polskich Żydów w czasie wojennej okupacji. Na pierwszym planie mamy jednak histo- 9. Jan Kaczmarek (2005 r.) – Oscar za Najlepszą Mu- rię Austriackiego przedsiębiorcy – Oskara Schindle- zykę do filmu (Marzyciel) ra, który w owej sytuacji politycznej widzi możliwość Przepiękna, bajkowa opowieść o dorosłych chcą- zysku. Nadchodzi jednak czas, kiedy sam przekonuje cych pozostać dziećmi i dziećmi zmuszonymi do się o tragedii Holocaustu i o tym, że jedyną osobą, dorosłości. Kolorowo, epicko ale też chwytająco za która może cokolwiek zdziałać, jest on sam. W ten serce opowiedziana historia powstania powieści sposób w Schindlerze rodzi się „moc” – i ta właśnie J. M. Barrie’go „The Adventures of Peter Pan”. Film siła przyczynia się do uratowania życia 1100 Żydom. pokazuje wesołe, frywolne, lekkie życie trójki dzieci „Lista Schindlera” to obraz o życiu w czasie wojny, przeplatające się z okropieństwami życia, śmiercią poszanowaniu dla tradycji i dla ludzkiego życia. Hi- i twardą rzeczywistością. Doborowa obsada: John- storia ukazana przez Spielberga została uhonorowa- ny Depp jako James Barrie, Kate Winslet jako Sylvia na 7 Nagrodami Akademii, w tym za najlepszy film. Llewelyn Davies oraz Dustin Hoffman jako Charles Frohman tworzą obraz skłaniający do zastanowie- 6. Janusz Kamiński (1998 r.) – Oscar za Najlepsze nia się, w którym momencie sami przestaliśmy być Zdjęcia do filmu (Szeregowiec Ryan) dziećmi i czy na pewno udało się nam tego dokonać. Akcja rozgrywa się w trakcie drugiej wojny świato- wej, a dokładniej – podczas inwazji wojsk alianckich 10. Se-Ma-FOR / Suzie Templeton (2007 r.) za Naj- na Normandię („Operacja Overlord”) w 1944 roku. lepszy Film Krótkometrażowy Film Animowany (Pio- Grupa żołnierzy pod dowództwem kapitana Millera truś i wilk) (Tom Hanks) i sierżanta Horvatha (Tom Sizemore) Film powstał na podstawie bajki muzycznej Ser- otrzymuje specjalny rozkaz odnalezienia szeregowca giusza Prokofiewa. Piotruś mieszka z dziadkiem OSCARY DLA POLAKÓW 61 SCENARIUSZ 6

na odludziu. Do miasta prowadzi daleka droga, a samo miasto wydaje się nieprzyjazne dla naszego bohatera. O wiele bardziej fascynujące i pobudzają- ce wyobraźnię jest to, co kryje się za ogrodzeniem jego domu. Prokofiew każdej postaci przypisał inny instrument, który odgrywał jej motyw przewodni. I tak, do Ptaszka przypisany był flet, obój miał przy- pominać Kaczuszkę, pojawienie Kotka wygrywał klarnet, niskie dźwięki fagotu dotyczyły Dziadka, rogi – Wilka, talerze i duży bęben – strzały Myśliwych, a melodia instrumentów smyczkowych – Piotrusia.

11. Paweł Pawlikowski (2015 r.) – Oscar za reżyserię filmu Ida Lata 60. w Polsce. Anna jest nowicjuszką, sierotą wychowywaną w zakonie. Przed złożeniem ślubów matka przełożona stawia warunek: Anna musi od- wiedzić swoją ciotkę Wandę, jedyną żyjącą krewną. Obie wyruszają w podróż, która ma im pomóc nie tylko w poznaniu tragicznej historii ich rodziny, ale i prawdy o tym, kim są. Poruszający, kameralny, wybitny w obrazie dramat, którym reżyser wraca do ro- dzinnego kraju. Z wielkim wyczuciem łączy intymną historię młodej kobiety z historycznym i społecznym tłem.

Opisy filmów, źródło: http://www.filmweb.pl/

Załącznik 7 62

BIBLIOGRAFIA:

Materiały dotyczące dramy stosowanej: l Ogrodowska B., Polskie tradycje i obyczaje ro- l Drama łączy, red. A. Chodasz, Warszawa, Stowa- dzinne, Warszawa, Wydawnictwo Sport i Turysty- rzyszenie Praktyków Dramy STOP-KLATKA, 2012 ka MUZA SA, 2013 l W kierunku pozytywnej zmiany społecznej, red. l Hauff S., Hülsmann K., Krasowska N., Liedtke A. Rusiłowski-Jagiełło, Warszawa, Stowarzysze- H., Rösch J., Waiditschka K., W tej metodzie jest nie Praktyków Dramy STOP-KLATKA, 2010 zabawa, Warszawa/Poczdam, Wydawca Polsko- l Drama łączy pokolenia. Na przykładzie progra- Niemiecka Współpraca Młodzieży, 2014 mu Seniorzy i młodzież w twórczym działaniu, red. M. Hamerszmit, M. Winiarek-Kołucka, War- szawa, Stowarzyszenie Praktyków Dramy STOP -KLATKA, 2013 l Boal A., Gry dla aktorów i nieaktorów, Warszawa, Wydawnictwo Cyklady, 2014 l Drama stosowana jako narzędzie społecznej interwencji. Teoretyczne i praktyczne aspekty metody, red. K. Markowska–Byczek, Warszawa, Stowarzyszenie Praktyków dramy STOP-KLATKA, 2007 l Clifford S., Herrmann A., Drama. Teatr przebu- dzenia, Warszawa, Wydawnictwo Cyklady, 2004 l Pankowska K., Pedagogika dramy. Teoria i prak- tyka, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie Żak, 2000 l Pankowska K., Jastrzębska-Gzella H., Madzia- ra, A., Drama w przekraczaniu granic niepełno- sprawności, Warszawa, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, 2006 l Drama jako poruszający dialog, red. A. Rusiłow- ski-Jagiełło, Gdańsk, Stowarzyszenie Integracji Humanistycznej PO-MOST, 2010 l Way B., Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogicz- ne, 1990

Materiały dotyczące treści merytorycznych: l Michalak B., Polskie Oscary, Warszawa, Wydaw- nictwo Prószyński i S-ka, 2000 l Hollder B., Turowska Z., TOR Zespół, Warszawa, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2000 l Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Warszawa, Wy- dawnictwo PWN, 2015 l Czerwiński T., Polska wielu kultur i religii, War- szawa, Wydawnictwo Sport i Turystyka MUZA SA, 2013 63

NOTA O AUTORZE: Magdalena Zylik z zamiłowania i wykształcenia so- cjolog, trener dramy stosowanej rekomendowa- ny przez Stowarzyszenie Praktyków Dramy STOP – KLATKA, założycielka nieformalnej grupy dramo- wej „LUB drama” w Lublinie. Ukończyła szkołę tre- nerów Stowarzyszenia Trenerów Organizacji Poza- rządowych. Koordynator projektów edukacyjnych, społecznych i kulturalnych. Organizuje i prowadzi warsztaty z doskonalenia kompetencji społecznych w różnych grupach wiekowych. Zawodowo i prywat- nie – społecznica – chętnie angażuje się w projekty społeczne, kulturalne i edukacyjne. Stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2016 roku. Obecnie mieszka, pracuje i rozwija się w Po- znaniu, współpracując m.in. z Wojewódzką Bibliote- ką Publiczną i Centrum Animacji Kultury. Pracowała przy takich projektach jak, m.in. Szkoła Polonijnych Liderów Lokalnych, Dramowa Akademia Obywatel- ska, Międzypokoleniowy projekt „Most Pokolenio- wy”, Program Wolontariusz Kultury, Pisarki na Pla-

katy, IDŹ-PATRZ-CZUJ: Poznański Czerwiec ’56. Butryn Marcin Fot. Magdalena Zylik DZIEDZICTWO PONAD GRANICAMI Scenariusze warsztatów dotyczące kultury i dziedzictwa narodowego Polski

Niniejsza publikacja zawiera sześć scenariuszy, zatytułowanych kolejno: Jak powstała Polska, Polska wielokulturowa, Elementy polskiej kultury ludowej, Polska na liście UNESCO, Polscy Nobliści, Oscary dla Polaków. Te- maty te są bardzo obszerne i dlatego scenariusze zawierają jedynie niektóre, wybrane przeze mnie elementy.

Uczestnikami prowadzonych przeze mnie zajęć byli obcokrajowcy mieszkający w Poznaniu, którzy się nie zna- ją, dlatego każdy ze scenariuszy ma bardzo rozbudowaną część integracyjną. Pozwala to na korzystanie z nich na zasadzie odrębnych skryptów, które można dowolnie ze sobą łączyć i mieszać. Mogą one również tworzyć pewną całość, czego przykładem są przeprowadzone przeze mnie w Poznaniu warsztaty.

Odrębne scenariusze sprawdziły się świetnie podczas pobytu w Żytomierzu (Ukraina), gdzie na zaproszenie Studenckiego Klubu Polskiego prowadziłam zajęcia dotyczące wybranych tematów ze studentami Uniwersy- tetu Ivana Franki oraz słuchaczami języka polskiego w Domu Polskim. W ciągu trzygodzinnego spotkania (na tyle rozpisany jest każdy ze scenariuszy) zamiast jednego tematu, realizowałam dwa wybrane przez uczestni- ków, ponieważ czas poświęcony na integrację był znacznie krótszy.

Mam ogromną nadzieję, że urozmaicony zestaw ćwiczeń i zadań oraz elementy dramy stosowanej będą świet- ną podstawą do poznawania kultury i dziedzictwa narodowego Polski również dla uczestników Waszych zajęć.

(Ze WSTĘPU)

PARTNERZY PROJEKTU

Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

ISBN 978-83-946371-0-1