Emilio Xosé Insua A nosa Terra é nosa! A das Irmandades da Fala (1916-1931)

SUB Hamburg

A/711691

Baia Edicións / Indice xeral

Limiar 11

Capítulo 1. Os anteccdentes para a fundación das Irmandades da Fala (1905-1916) 13 1. A reivindicación da lingua no período de entre séculos...... 13 2. O frustrado chamamento de Antón Villar Ponte na Revista Gallega, en 1905, para a fundación dunha “Liga de Amigos de ”...... 19 3. A Academia Galega: da polémica na súa fundación aos problemas de coherencia e viabüidade na súa traxectoria inicial...... 25 4. Un experimento agrario-rexionalista: a “Solidaridad Gallega”...... 29 5. Antón Villar Ponte en Cuba: un tempo de experiencias e contradicións...... 32 6. Unha corresponsalía decisiva no Portugal revolucionario de 1910...... 38 7. O decantamento ideolóxico de Antón Villar Ponte entre 1912 e 1916...... 42 8. Aurelio Ribalta e a revista Estudios Gailegos...... 50 9. A questione della lingua na sección “Con letra del siete” do xornal La Voz de Galicia: xermolación do programa esencial das Irmandades da Fala...... 54 10. Reconciliación provisoria de Antón Villar Ponte co núcleo rexionalista comñés e desencontro co agrarismo basilista...... 60

Capítulo 2. Xestación e expansión inicial das Irmandades da Fala (maio de 1916-decembro de 1917) 63 1. Xestación e constitución das Irmandades da Fala...... 63 2. Nacionalismo gallego. Nuestra afirmación regional. De folleto a libro...... 75 3. Expansión e principais actividades políticas e culturais das nacentes Irmandades da Fala...... 99

Capítulo 3. O decenario A Nosa Terra e outras publicacións das nacentes Irmandades 129 1. Antón Vülar Ponte na dirección do decenal A Nosa Terra. Principais trazos da liña editorial do voceiro das Irmandades antes da Asemblea de Lugo (1918)..... 129 1.1. Cuestións idiomáticas e culturais...... 136 1.2. Cuestións políticas e sociais...... 150 2. Outras publicacións periódicas promovidas polas Irmandades na súa primeira hora. 166 2.1.0 boletín Galicia, de Ferrol...... 167 2.2.0 xornal O Tto Marcos da Portela (3a época), de Ourense...... 169 3. Un poemario emblemático do “Poeta da Raza”: Da Terra asoballada...... 172

5 Capítulo 4. O decantamento nacionalista das Irmandades. A alianza co catalanismo e o fracaso electoral de febreiro de 1918 175 1. Estabelecemento de relacións das Irmandades da Fala co catalanismo conservador. 175 2. As Semanas galego-catalás de 1917...... 180 3. Os comicios lexislativos de febreiro de 1918...... 201 3.1. Programa, candidaturas e expectativas...... 202 3.2. Desenvolvemento da campaña electoral. Polémicas e agresións...... 207 3-3. Resultados e valorizacións...... 220

Capítulo 5. Clarificación ideolóxica e reformulación organizativa das Irmandades da Fala (febreiro-novembro de 1918) 225 1. As Irmandades da Fala e o xornal coruñés El Noroeste...... 225 2. Creación de Centros Rexionalistas e tensións entre nacionalistas e rexionalistas no seo das Irmandades...... 240 3. Ruptura coa Lliga de Cambó e abandono das Irmandades do sector rexionalista, encabezado por Rodrigo Sanz...... 243 4. Un intento de hexemonización do discurso galeguista por parte do tradicionalismo católico...... 250 5. Nace a Sección Feminina das Irmandades...... 254 6. Balanzo previo á Asemblea de Lugo...... 257 7. Reorientación lusitanista das Irmandades...... 258

Capílulo 6. AAsemblea e o Manifesto de Lugo (novembro de 1918): definición nacionalista das Irmandades da Fala 263 1. A morte de Porteiro Garea...... 263 2. A Asemblea e o Manifesto de Lugo: definición nacionalista das Irmandades...... 265 3. Traxectoria e liña editorial de A Nosa Terra desde a Asemblea de Lugo. Claves dunha progresiva radicalización ideolóxica...... 275 3.1. Cuestións idiomáticas e culturais...... 279 3.2. Cuestións políticas e sociais...... 289 4. Devir das Irmandades desde a Asemblea de Lugo até a 2a Asemblea Nacionalista ... 299

Capítulo 7. A 2a Asemblea das Irmandades, as eleccións municipais de 1920, o Conservatorio Nazonal doArte Gallego e outras actividades irmandiñas 307 1. A 2- Asemblea das Irmandades da Fala (1919)...... 307 2. As eleccións municipais de 1920. Liderados en crise, liderados novos...... 314 3. Do “Conservatorio Nazonal do Arte Gallego” á “Escola Dramática Galega”: a ambiciosa tarefa de crear un teatro nacional...... 318 4. Outras actividades culturais promovidas polas Irmandades da Fala...... 323 4.1. No camiño dunha casa editora para o libro galego: a efémera “Biblioteca Galeguista”...... 324 4.2.0 concurso teatral da Irmandade da Fala de Betanzos...... 326 4.3. Veladas académicas e de homenaxe a vultos do galeguismo...... 326 4.4.0 labor dos Coros Populares...... 329 4.5. A xira do álbum Nós, de Castelao...... 330 5. Dúas polémicas de Antón Villar Ponte con Unamuno e Ortega y Gasset e un artigo revelador no diario EI Sol...... 333

6 Capílulo 8. A 3a Asemblea das Irmandades. Algunhas iniciativas, publicacións e teorizacións do nacionalismo irmandiño 339 1. Nacemento das “Xuventudes Nazonalistas”...... 339 2. A 3a Asemblea das Irmandades. Agromar das desavinzas que levarán á ruptura. 343 3. O nacionalismo na dirección do xornal ferrolán EI Correo Gallego...... 354 4. A primeira etapa do boletín Nós...... 358 5. A primera etapa do boletin Rexurdimento, de Betanzos...... 363 6. As teorizacións do nacionalismo irmandiño: os Discursos á nazón gaiega de Antón Villar Ponte, a Teoria do nacionalismo galego de e a Doctrina nazonalista de Ramón Villar Ponte...... 366

Capítulo 9. Crise e ruptura das Irmandades da Fala: a Asemblea de Monforte (febreiro de 1922) 375 1. Primeiros síntomas da crise. Cesamento de Antón Villar Ponte como director de A Nosa Terra...... 375 2. Desfeita do cadro de declamación da Irmandade coruñesa...... 381 3. A vertente politica do manifesto ¡Máis alá!...... 382 4. O rexeitamento das directrices normativizadoras da Gramática de Lugrís Freire.... 387 5. A 4a Asemblea Nacionalista, en Monforte. Debates e resolucións: ruptura das Irmandades da Fala...... 389 6. Os galeguistas e o diario La Zarpa...... 403 7. A editorial “Céltiga”, de Ferrol...... 406 8. A revista pontevedresa Alborada...... 412 9. A revista infantil As Roladas...... 415 10. O galeguismo irmandiño en América antes de 1923...... 417

Capítulo 10. As traxectorias da ING e da Irmandade da Fala coruñesa desde a ruptura (febreiro de 1922) até o golpe de estado do xeneral Primo de Rivera (setembro de 1923) 423 1. Entes distintos; idénticas actividades...... 423 2. A 5a Asemblea Nazonalista (I.N.G.)...... 426 3. A reorganización da Irmandade coruñesa...... 431 4. Relacionamento dos nacionalistas cos núcleos agraristas...... 433 5. Defendendo o país por separado...... 439 6. Algúns intentos frustrados de reconciliación...... 444 7. ATriple Alianza de 1923: un pacto entre os nacionalismos periféricos...... 447 8. As “Escolas do Insiño Galego”...... 450 9. O xornal estradense Ei Emigrado...... 457 10. A segunda época do boletín betanceiro Rexurdimento...... 459 11. A I.N.G. e a posta en marcha do xornal vigués Galicía...... 464

Capítulo 11. Entre a prevención e a esperanza. O nacionalismo galego perante a instauración da ditadura (setembro de 1923) 475 1. O golpe de Primo de Rivera e o devir inmediato do nacionalismo...... 475 2. Primeiras reaccións perante o estabelecemento da Ditadura...... 482 3. As derivas diverxentes de agrarismo e nacionalismo...... 490 4. O colaboracionismo inicial dos dirixentes da I.N.G. coas novas autoridades..... 493 5. A frustración da Mancomunidade...... 501

7 Capítulo 12. O nacionalismo galeg'o contra a ditadura primorriverista 511 1. Enfraquecemento organizatívo do nacionalismo...... 511 2. A proposta de creación dun partido liberal autonomista galego (1925)...... 517 3- No camiño da recomposición do nacionalismo...... 526 4. A constante batalla contra a censura de prensa...... 528 4.1. Acabamento do xornal Galicia...... 532 4.2. El Pueblo Gallego colle o relevo...... 538 4.3-0 boletín A Nosa Terra resiste...... 544 4.4. Tamén resiste El Emigrado estradense...... 551 5. O nacionalismo galego na diáspora na década dos 20...... 552

Capítulo 13. Unha titánica loita. A cultura galega baixo a ditadura primorriverista 561 1. Unha cultura á intemperie e sen apenas aliados...... 56l 2. O debate entre vellos e novos sobre a cultura galega...... 572 3. A revista Nós (2- época)...... 586 4. As editoras “Lar” e “Nós”...... 589 5. A Academia Galega e o nacionalismo durante a Ditadura primorriverista...... 597 6. O labor do “Seminario de Estudos Galegos”...... 608 7. Outras institucións e iniciativas para a resistencia cultural...... 6ll 8. Debates sobre a estandarización da lingua nesta época...... 615

Capítulo 14. A O.R.G.A. A 6a Asemblea Nacionalista (abril de 1930) e os dilemas do galeguismo na alborada republicana 627 1. A Irmandade coruñesa recupera o pulso político do nacionalismo...... 627 2. Coa República no horizonte. Nacemento da O.R.G.A. e da F.R.G...... 629 3. Peripecia e fracaso do xornal vespertino E¡ Momento...... 642 4. Á 6a Asemblea Nacionalista...... 647 5. O Dia de Galiza de 1930. Unha xornada de loita pola lingua...... 656 6. As Irmandades da Fala e os Pactos de Donosti e Barrantes. Tanteos para unha táctica propia...... 659

Capítulo 15. O final das Irmandades: disolución no Partido Galeguista (decembro de 1931) 667 1. Os comicios municipais do 12 de abril de 1931 e o cambio de rexime...... 667 2. O nacionalismo galego perante a Asemblea pró-Estatuto do 4 de xuño de 1931...... 672 3- As eleccións a Cortes Constituíntes de xuño de 1931. Resultados para o nacionalismo...... 684 4. A minoría republicana galega nas Cortes Constituíntes...... 690 5. O escándalo do “Banquete da Bombilla” e as frustracións do nacionalismo galego no debate constitucional...... 692 6. O nacionalismo galego perante o “Estatuto dos parlamentarios”: outra estación do calvario autonomista...... 704 7. Constitución do Partido Galeguista e disolución definitiva das Irmandades...... 707

Referencias bibliográficas 717

8