FRAGMENTA NATURAE VOL. 53: 13–16 (2020) http://doi.org/10.5281 /zenodo.3727462 FORMERLY NATURE JOURNAL Opole Scientific Society ISSN 2544-3941

PIERWSZE STWIERDZENIE CENTRAGO (HAWORTH, 1809) (: ) W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO – POMORSKIM

FIRST RECORD OF (HAWORTH, 1809) (LEPIDOPTERA: NOCTUIDAE) IN THE KUYAVIA-POMERANIA REGION

BARTŁOMIEJ PACUK

al. Powstańców Wielkopolskich 21/4, 85-090 Bydgoszcz, e-mail: [email protected]

ABSTRACT: The article presents first information about occurrence of Atethmia centrago (Lepidoptera: Noctuidae) in the Kuyavia-Pomerania region. One specimen was observed in the ash-maple alley. The data about biology and extending range of this species in central Europe is also given.

KEY WORDS: Lepidoptera, Noctuidae, Atethmia centrago, new record, distribution, Kuyavia- Pomerania, Poland

~ 14 ~

Wstęp Wyniki Atethmia centrago (Haworth, 1809) to motyl W dniu 23.08.2019 r., w okolicach spotykany niemal w całej Europie. miejscowości Mrozowo (UTM: XU59, Nie stwierdzono go jak dotąd jedynie w 53°09'25.3"N 17°21'32.8"E) w województwie północnej części kontynentu (Islandii, kujawsko-pomorskim, stwierdzono jednego Norwegii, Finlandii), a także w Estonii, na osobnika Atethmia centrago. Łotwie, Białorusi i Malcie (Kobes 2014, Motyla obserwowano w godzinach Aarvik i in. 2017). W ostatnich latach po raz popołudniowych, siedzącego na pniu jesionu pierwszy wykazany ze Szwecji (Palmqvist wyniosłego excelsior L., na 2012) i Litwy (Švitra i in. 2016, wysokości ok. 120-130 cm nad ziemią (Fot. 1). Ūsaitis i in. 2019). Poza Europą gatunek został Obserwacja miała miejsce w śródpolnej alei stwierdzony w Armenii, Turcji, Iranie, Syrii, jesionowo-klonowej (najliczniejsze gatunki Palestynie, Izraelu, Libanie, Jordanii i Egipcie drzew: jesion wyniosły, klon polny Acer (Amer i in. 2018). Odnotowano go także w campestre L., klon zwyczajny Acer azjatyckich pasmach górskich Kopet-Dag, platanoides L.), ciągnącej się południkowo na Tienszan, Pamir i północno-zachodnich długości mniej więcej 2250 m, około 1200 m Himalajach (Ronkay i in. 2001). na zachód od miejscowości Mrozowo. W środkowej Europie jest to gatunek Bezpośrednie otoczenie alei stanowiły uprawy, spotykany dość lokalnie (Nowacki 1998). m. in. kukurydzy i innych zbóż. Najbliższe W Polsce publikowane stanowiska A. centrago kompleksy leśne otaczające aleję od zachodu i obejmują siedem województw: lubuskie, wschodu znajdują się w odległości około 250- wielkopolskie, łódzkie, lubelskie, 1400 m od alei, przy czym jej północny i dolnośląskie, opolskie i śląskie (Buszko i południowy skraj dochodzą do ściany lasu. Nowacki 2017, Larysz i Maroń 2019). Dominujące gatunki drzew we wspomnianych Ponadto znane są wiarygodne dane z kompleksach leśnych to dęby Quercus L., województw świętokrzyskiego, mazowiec- sosna zwyczajna Pinus sylvestris L., olsza kiego i podkarpackiego, pochodzące z czarna Alnus glutinosa Gaertn. (wzdłuż rzeki internetowej bazy obserwacji motyli Orli), a także jawor Acer pseudoplatanus L., (Jonko 2020). buk zwyczajny Fagus sylvatica L. i brzozy Gąsienica A. centrago rozwija się głównie Betula L. (Bank Danych o Lasach 2020). na jesionach Fraxinus L., ponadto w Omawiana aleja położona jest niedaleko (250- literaturze można również znaleźć informację 1800 m) od granicy województwa kujawsko- o jej żerowaniu na wiązach Ulmus L. pomorskiego i wielkopolskiego. (Kobes 2014). Gatunek zasiedla lasy liściaste Dyskusja (m. in. łęgi, buczyny) i mieszane, lasostepy, W ostatnich 20-30 latach Atethmia doliny rzeczne, parki, aleje i zadrzewienia centrago wydaje się rozszerzać swój zasięg śródpolne z udziałem jesionu, torfowiska występowania w kierunku północno- porośnięte jesionem i olszą Alnus Mill. wschodnim. Mogą na to wskazywać (Nowacki 1998, Gelbrecht 1999, Hacker obserwacje z Danii, gdzie pierwsze 2002, Palmqvist 2012). Są to zwykle stwierdzenie odnotowano w 1997 r., a już po stanowiska o wysokim poziomie wód kilku latach gatunek był obserwowany gruntowych, ciepłe i wilgotne (Gelbrecht lokalnie w wielu miejscach w tym kraju 1999).

Pacuk B. Pierwsze stwierdzenie Atethmia centrago w województwie kujawsko-pomorskim. ISSN 2544-3941 Fragmenta Naturae, vol. 53: 13-16 (2020) http://doi.org/10.5281 /zenodo.3727462 ~ 15 ~

(Palmqvist 2012). Tezę wspierają także liczne Bank Danych o Lasach 2020. Updated 03 stwierdzenia z północno-wschodnich Niemiec December 2019, accessed 10 February 2020. z drugiej połowy lat 90. XX w. (Gelbrecht https://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/mapy. 1999). W 2011 r. gatunek stwierdzono po raz Buszko J., Nowacki J. (Eds.) 2017. A pierwszy w Szwecji (Palmqvist 2012), w 2016 distributional checklist of the Lepidoptera of r. w Wilnie (południowa część Litwy) (Švitra i Poland. Polish Entomological Monographs. in. 2016), a w 2019 r. także w północnej części 13, Poznań, 222 pp. Litwy (Ūsaitis i in. 2019). Dane te wskazują ponadto na możliwość pojawienia się gatunku Gelbrecht J. 1999. Aktuelle Verbreitung und także w północnych województwach naszego ökologische Ansprüche von Atethmia centrago kraju, w których jak dotąd go nie (Haworth, 1809) in Brandenburg und obserwowano. Jednoznaczna interpretacja tak angrenzenden Gebieten (Lep., Noctuidae). Zur dynamicznych zmian zasięgu Atethmia Faunistik und Ökologie der Schmetterlinge in centrago jest trudna. Prawdopodobna wydaje der Mark Brandenburg XIII. Entomologische się rzeczywista ekspansja tego Nachrichten und Berichte. 43: 203-206. południowoeuropejskiego gatunku Hacker H. 2002. Insekten an Esche. In: (przynajmniej w skali lokalnej), związana z Beiträge zur Esche. LFW Berichte aus der obserwowanym ociepleniem klimatu Bayerischen Landesanstalt für Wald und (Gelbrecht 1999, Palmqvist 2012). Należy Forstwirtschaft, Freising, 34: 44-49. jednak zauważyć, że np. w Brandenburgii Jonko K. 2020. Lepidoptera Mundi. Updated wiele nowych populacji tej sówki odnaleziono 22 December 2019, accessed 11 February dzięki ukierunkowanym poszukiwaniom w 2020. https://lepidoptera.eu/species/914. odpowiednich siedliskach, z wykorzystaniem połowów do światła (Gelbrecht 1999). Klimek K. 2014. Nowe stanowiska Atethmia Gatunek, mimo iż obecny w środowisku, centrago (Haworth, 1809) (Lepidoptera: wcześniej mógł pozostawać niewykryty. Noctuidae) w południowej Polsce na terenie Możliwe iż lokalnie z podobną sytuacją mamy województwa opolskiego. Acta entomologica do czynienia w Polsce (Klimek 2014, Larysz i silesiana, 22 (online 007): 1. Maroń 2019) i intensyfikacja badań we Kobes L. W. R. 2014. Eulenfalter-Neufunde właściwych siedliskach przyniesie wzrost für Mitteldeutschland. Atethmia centrago wiedzy na temat rozmieszczenia tego gatunku Haworth, Omphaloscelis lunosa Haworth, w naszym kraju. Conistra ligula Esper, Chilodes maritima Bibliography Tauscher und Ipimorpha subtusa Denis & Schiffermüller (Lepidoptera, Noctuidae, Aarvik L., Bengtsson B. Å., Elven H., Hadeninae, Ipimorphinae [Xylenini s. l.], fünf Ivinskis P., Jürivete U., Karsholt O., Neuoder Wiederfunde für Mitteldeutschland. Mutanen M., Savenkov N. 2017. Nordic- Entomofauna. Zeitschrift für Entomologie, 35 Baltic Checklist of Lepidoptera. Norwegian (12): 217-228. Journal of Entomology. Supplement, 3: 1-236. Larysz A., Maroń J. 2019. Materiały do Amer A. M., El Torkey A. M., Al Azab S. znajomości fauny motyli (Lepidoptera) Polski. A. 2018. Review of subfamily Xyleninae of Część I. Acta entomologica silesiana, 27 Egypt (Lepidoptera, Noctuidae). Egyptian (online 028): 1-6. Academic Journal of Biological Sciences, 11 (5): 103-125.

Pacuk B. Pierwsze stwierdzenie Atethmia centrago w województwie kujawsko-pomorskim. ISSN 2544-3941 Fragmenta Naturae, vol. 53: 13-16 (2020) http://doi.org/10.5281 /zenodo.3727462 ~ 16 ~

Nowacki J. 1998. The Noctuids Švitra G., Bačianskas V., Inokaitis V., (Lepidoptera, Noctuidae) of Central Europe, Kvietkauskas R., Mikalauskas D., Slamka Edit., Bratislava, 143 pp. Ūsaitis T. 2016. 2 new and 129 rare for the Palmqvist G. 2012. Intressanta fynd av lithuanian fauna Lepidoptera species recorded storfjärilar (Macrolepidoptera) i Sverige in 2016. New and Rare for Lithuania 2011. [Remarkable records of Species, 28: 61-78. Macrolepidoptera in Sweden 2011.]. Ūsaitis T., Mikalauskas D., Bačianskas Entomologisk Tidskrift, 133 (1-2): 41-53 V. 2019. New and rare for the lithuanian fauna Ronkay L., Yela J. L., Hreblay M. 2001. Lepidoptera species recorded in 2019. Bulletin Noctuidae Europaeae, Vol. 5, Hadeninae II. of the Lithuanian Entomological Society, 3 Sorø, Entomological Press, 452 pp. (31): 79-98.

Fot. 1. Atethmia centrago na pniu jesionu wyniosłego , śródpolna aleja jesionowo – klonowa na zachód od miejscowości Mrozowo (fot. B. Pacuk). Phot. 1. Atethmia centrago on the trunk of the common ash Fraxinus excelsior, mid-field ash-maple alley west of Mrozowo (phot. B. Pacuk).

Pacuk B. Pierwsze stwierdzenie Atethmia centrago w województwie kujawsko-pomorskim. ISSN 2544-3941 Fragmenta Naturae, vol. 53: 13-16 (2020) http://doi.org/10.5281 /zenodo.3727462