Hokkaido, Honshu & Sado 14 Februari – 10 Maart 2019

Reisverslag van…

14 februari – 10 maart 2019

Rick van der Weijde Moordrecht, The Netherlands [email protected] / [email protected]

Website: http://www.corotauria.nl http://www.pbase.com/corotauria

Deelnemers: Rens van der Weijde & José van der Weijde-Kemp & Rick van der Weijde Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

Inhoud

ALGEMEEN ...... 3 Aanleiding...... 3 Route ...... 3 Timing ...... 5 Weer ...... 6 Omgeving ...... 6 Gezien en Gezocht ...... 6

LOGISTIEK EN VOORBEREIDING ...... 7 De Reis ...... 7 Visa ...... 7 Vervoer ter plaatse ...... 7 Autohuur ...... 7 Veerboten ...... 9 Openbaar Vervoer ...... 10 Wegen en Verkeer ...... 12 Eten en Gezondheid ...... 13 Vaccinaties...... 14 Veiligheid ...... 14 Taal ...... 14 Gidsen en Activiteiten ...... 14 Geld en Kosten ...... 16 Geraadpleegde Boeken en Verslagen ...... 16

ROUTE EN VERBLIJF ...... 19 Hokkaido ...... 19 Centraal-Honshu & Sado ...... 23

BEZOCHTE GEBIEDEN ...... 27 Hokkaido ...... 27 Centraal-Honshu & Sado ...... 42

DAGVERSLAGEN ...... 59

SOORTENLIJSTEN ...... 89 Nieuwe vogelsoorten ...... 89 Soortenlijst vogels ...... 90 Nieuwe soorten zoogdieren ...... 102 Soortenlijst zoogdieren ...... 103 Soortenlijst amfibieën, reptielen en vissen ...... 105 Soortenlijst insecten ...... 105 Soortenlijst overige ongewervelden ...... 105 Streeplijst per dag ...... 106

VERSIEBEHEER Versie 1: 15 november 2019

2 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Algemeen

AANLEIDING Voor we komen tot het onderwerp Japan, is het goed om eerst een beeld te krijgen van ons reisgezelschap. Als stel hebben we, al dan niet gezamenlijk met vrienden, al meerdere verre reizen gemaakt. De geboorte van onze zoon Rens (2017) hoefde daar wat ons betreft geen verandering in te brengen. De wereld is te mooi om deze niet te verkennen en het ontdekken van nieuwe landen is zeker iets wat we onze zoon willen meegeven. In de keuze van nieuwe reisbestemmingen houden we echter uiteraard rekening met het reizen samen met een kind. We hanteren hiervoor een paar (eigen) richtlijnen: 1. geen malariagebieden of landen met andere tropische ziekten waar voor kinderen heftige inentingen, medicatie (van het kaliber troep) of DEET van 98% noodzakelijk wordt geacht; 2. berggebieden tot een maximale hoogte van circa 2000 meter (in verband met hoogteziekte); 3. geen risicogebieden ten aanzien van veiligheid, politieke instabiliteit of anderszins gevaarlijk door de lokale bevolking danwel cultuur; 4. geen volledige rijdagen; 5. pelagische en/of snorkeltochten doen we om beurten, zodat altijd één van ons op Rens kan passen; 6. medische voorzieningen moeten of in voldoende mate kunnen worden meegenomen of lokaal goed geborgd zijn. Bovenstaande resulteert erin dat we op dit moment niet overal heen kunnen, maar er genoeg van de wereld over blijft om als gezin naar toe te reizen. Daarbij hebben we het geluk dat Rens graag buiten is en we dus zonder probleem een hele dag de natuur in kunnen.

Het continent Azië werd door ons nog nooit bezocht en daar moest maar eens verandering in komen. We hadden 3 landen op de shortlist: Taiwan, Thailand en Japan. Bij nadere verkenning zouden we bij de eerste 2 landen in het reisprogramma rekening moeten houden met één van bovenstaande richtlijnen: daar waar een aantal graag bezochte gebieden in Thailand zijn aangewezen als malariagebied (bijvoorbeeld Kaeng Krachan National Park), ligt een (voor vogelaars belangrijk) deel van Taiwan ver boven de 2000m. In de tussentijd kwamen we bij toeval ook langs een fotoserie van een winters Japan. Het was medio december (2018) en dus vrij kort dag om één en ander te organiseren voor deze toch wel populaire winterbestemming. We besloten dat als de belangrijkste locaties op Hokkaido ons nog konden huisvesten (viel op een aantal locaties overigens nog niet mee, zie blz. 19 - iets ruimer van tevoren organiseren is aan te bevelen), we het er op zouden wagen. Twee maanden later zaten we in het vliegtuig.

ROUTE Zelden hebben we zo veel logistieke overwegingen moeten maken in voorbereiding op een reis als deze naar Japan. Eén en ander wordt (uiteraard) vooral veroorzaakt doordat Japan uit vele eilanden bestaat, met endemische soorten tot enkele van deze eilanden beperkt. Voeg daar de verschillende manieren van eilandhoppen aan toe (vliegen, varen of treinen) en de logistieke puzzel is een feit. De min of meer standaard georganiseerde winterreizen bezoeken in 16-20 dagen de eilanden Hokkaido (Stellers Sea Eagle, Blakiston’s Fish Owl), Honshu (‘Snow Monkey’) en Kyushu (Hooded en White-Naped Crane). Zelfgeorganiseerde reizen voegen daar in een aantal extra dagen (circa 23 dagen lijkt een minimum) ook Okinawa, Amami en/of de Izu eilanden aan toe. Deze routes gaan echter veelal gepaard met een aantal binnenlandse vluchten, korte verblijftijden op iedere locatie en een reistempo wat te hoog ligt voor een reis met (een) kind(eren). Dat betekent voor ons dat we óf langer de tijd moeten (kunnen) nemen óf de route moeten inkorten. Daar het eerste er niet in zat met werk, werd dat logischerwijs het tweede. Een proces van keuzes maken is het onvermijdelijke gevolg.

Uiteindelijk hebben we (ten dele achteraf beschouwd) in onze uiteindelijke route de volgende overwegingen meegenomen: a. totale reisduur circa 23-25 dagen (inclusief reisdagen zijn dat er uiteindelijk 25 geworden); b. zo min mogelijk binnenlandse vliegreizen; c. zo veel mogelijk met eigen vervoer; d. lokaal geen lange reisdagen, maximale geplande reistijd per gebiedswissel 4 uur (vanuit richtlijn #4); e. de gebieden die we bezoeken, zo compleet mogelijk bezoeken.

3 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

We hebben Japan als het ware in tweeën gedeeld, waarbij we deze reis de noordelijke helft (min of meer alles ten noorden van Tokyo) hebben willen bezoeken. Alles min of meer ten zuiden van Tokyo zouden we dan kunnen bewaren voor een eventuele toekomstige ‘Zuid-Japan’-winterreis.

3 2 1

Bezochte gebieden:

7 6 Hokkaido 1. Kushiro / Tsurui / Akan 2. Lake Furen / Nemuro Peninsula 3. Yuyado Daiichi 4. Rausu 5. Tomakomai 8 Honshu 9 6. Niigata

7. Sado Island 10 11 8. Yamanouchi 9. Karuizawa / Saku / Chino 10. Okutama / Nippara 11 . Tokyo Bron: GoogleBron: Maps 1. Ligging van belangrijkste, bezochte gebieden.

Hokkaido Dag 1. Don. 14/02/2019 - Moordrecht – Amsterdam – London Heathrow Dag 2. Vrij. 15/02/2019 - Tokyo – Kushiro Dag 3. Zat. 16/02/2019 - Kushiro – Akkeshi – Cape Kiritappu – Furenko Dag 4. Zon. 17/02/2019 - Furenko – Ochiishi – Hanasakiminato Harbour – Nemuro – Furenko Dag 5. Maa. 18/02/2019 - Furenko – Habomai – Cape Nosappu – Onnemoto – Nemuro – Furenko Dag 6. Din. 19/02/2019 - Furenko – Ochiishi – Sakikimachi – Yuyado Daiichi Dag 7. Woe. 20/02/2019 - Yuyado Daiichi – Shibetsu – Rausu Dag 8. Don. 21/02/2019 - Rausu – Aidomari – Rausu Dag 9. Vrij. 22/02/2019 - Rausu – Notsuke Peninsula – Tsurui Dag 10. Zat. 23/02/2019 - Tsurui – Akan – Chitose – Tomakomai

4 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Honshu & Sado Dag 11. Zon. 24/02/2019 - Niigata Dag 12. Maa. 25/02/2019 - Niigata – Fukushimigata Lagoon – Toyanogata Lagoon – Niigata Dag 13. Din. 26/02/2019 - Niigata – Sado Island – Niigata Dag 14. Woe. 27/02/2019 - Niigata – Lake Hyo – Yamanouchi – Jigokudani Monkey Park – Yamanouchi Dag 15. Don. 28/02/2019 - Yamanouchi – Jigokudani Monkey Park – Karuizawa Dag 16. Vrij. 01/03/2019 - Karuizawa Dag 17. Zat. 02/03/2019 - Karuizawa Dag 18. Zon. 03/03/2019 - Karuizawa – Saku – Chino Dag 19. Maa. 04/03/2019 - Chino – Okutama Dag 20. Din. 05/03/2019 - Okutama – Nippara Limestone Caves – Okutama Dag 21. Woe. 06/03/2019 - Okutama – Tokyo: Tama River – Haneda – Takeshiba Pier – Shiba Park Hotel Dag 22. Don. 07/03/2019 - Tokyo: Shiba Park Hotel – Yoyogipark – Meiji Shrine – Shinjuku Gyoen Park Dag 23. Vrij. 08/03/2019 - Tokyo: Shiba Park Hotel – Ueno Zoo – Shinobazu Pond Dag 24. Zat. 09/03/2019 - Tokyo: Shiba Park Hotel – Kasairinkaikõen Park Dag 25. Zon. 10/03/2019 - Tokyo – Narita Airport – Helsinki – Amsterdam – Moordrecht

Idealiter hadden we bovenstaand reisschema liever omgekeerd gevolgd, waarbij we zouden beginnen in Tokyo en eindigen in het oosten van Hokkaido, zonder twijfel het mooiste deel van onze reis. Om in de juiste periode op Hokkaido te zijn, zou dit echter betekenen dat we eind januari al hadden moeten vertrekken en dat was simpelweg te kort dag om dat – vanaf voorgaande Kerst – georganiseerd te krijgen.

Nog een paar laatste aandachtspunten waar wij – in de voorbereiding of ter plaatse – tegen aan zijn gelopen en zullen moeten worden meegenomen in een logistieke puzzel: ‹ we hadden op Hokkaido aanvankelijk nog een hotel geboekt in Shari (bossen alhier zijn goed voor Black en Grey-Headed Woodpecker). De weg tussen Rausu en Shari is ’s winters echter afgesloten, omrijden kost circa 3 uur extra. Gelukkig kwamen wij daar tijdig achter: hotel geannuleerd en een extra nacht in Rausu geboekt; ‹ we hebben er (uiteindelijk) voor gekozen om met een veerboot vanaf Tomakomai (Hokkaido) naar Niigata (halverwege Honshu) te reizen (circa 15 uur). Een alternatief is de kortste oversteek tussen Hokkaido en Honshu door vanaf Hakodate (Hokkaido) naar Oma of Aomori (Honshu) te varen (circa 2 uur). Dat resulteert echter alsnog in een aantal >4+ uur-reisdagen om tot Niigata te geraken. Een ander alternatief – vrijwel door iedereen genomen die niet vliegt – is de veerboot vanaf Tomakomai naar Oarai (oostzijde Honshu, 18 uur); bekend om zijn zeevogels, maar in welk geval je Honshu nog moet oversteken wil je in Niigata uitkomen. Onze gekozen route levert de minste autokilometers op, maar was onbekend terrein voor wat betreft zeevogels en -zoogdieren; ‹ we hebben op Honshu nog een bezoek aan Kaga overwogen, circa 3 uur rijden vanaf Naoetsu. De wetlands nabij Kaga zijn bezoekenswaardig, maar huisvest slechts enkele soorten die niet bij Niigata te vinden zouden moeten zijn, met Grey-Headed Lapwing als belangrijkste soort. Overige potentiële en met Kaga combineerbare bestemmingen waren vooral enkele vleermuisgrotten in Shiga Prefecture (tot april gesloten). Daarmee vonden we de extra afstand niet in verhouding staan tot de in potentie toe te voegen soorten; ‹ vanuit overweging #e en een mogelijk toekomstige ‘Zuid-Japan’-reis hadden we aanvankelijk een dagtocht vanaf Tokyo naar de Izu eilanden geboekt (heen 6, terug 7 maart). Deze hebben we echter lokaal moeten annuleren, vanwege de door ruwe omstandigheden aangepaste vaartijden van de boot.

TIMING Voor een succesvolle wintertrip naar Hokkaido is timing cruciaal. Het pakijs nabij Rausu is er gemiddels slechts 2 weken (laatste 2 weken van februari); nabij Lake Furen wordt tot 10 maart gevoederd. Daarna nemen (naar zeggen) de concentraties aan arenden snel af. Voor Blakiston’s Fish Owls is dit echter kennelijk de meest onzekere periode; zij zitten in deze periode al op nest, waardoor slechts één vogel van het lokale paar de bekende locaties bezoekt. Later in het jaar – tussen juni en september – schijnt de beste periode te zijn. Voor Honshu is de periode rond eind februari minder cruciaal, maar wil je nog steeds niet veel later in het jaar om de ‘Snow Monkeys’ nabij Nakano badend aan te treffen. Mocht het overigens iets later worden, heb je wel kans om Japan in de beroemde blossom te zien staan. Bij ons stonden slechts enkele bomen in Tokyo in bloei.

5 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

WEER Over het algemeen hebben we het behoorlijk goed getroffen met het weer. Op Hokkaido verliepen vrijwel alle dagen droog en zonnig, met overdag temperaturen tussen -7°C en +1°C. ’s Nachts daalde het kwik tot maximaal -16°C bij Tsurui. Doordat er de meeste dagen relatief weinig wind stond, was het erg aangenaam. Zodra de wind opstak werd het qua gevoelstemperatuur direct erg koud. Zo nu en dan dwarrelde er een sneeuwvlokje uit de lucht. Dat heeft nimmer voor problemen gezorgd. Op Honshu hing het voorjaar al in de lucht met temperaturen in Niigata en Tokyo van rond de 12-15°C. Uiteraard was het in de bergen een stuk koeler met overdag temperaturen van net boven het vriespunt. Hier hebben we wel enkele regendagen gehad, maar behoudens één dag in Tokyo, viel het meeste water tijdens onze rij-uren. In Tokyo kwam de wind van zee, wat ondanks de absolute temperaturen van rond de 15°C, toch voor behoorlijke koele dagen zorgde.

OMGEVING Een wereld van verschil tussen de verschillende eilanden. Hokkaido is vrij dun bevolkt, uitgestrekt en ruig. In de winter resulteert dat in oneindig witte vlaktes afstekend tegen ruige bergen. Het zuidoosten van Hokkaido is relatief plat en is de agrarische regio van het eiland en daarmee geschikt leefgebied voor Red-Crowned Crane. Het noordoosten van Hokkaido, richting Rausu, wordt gevormd door de bergketen van het Shiretoko National Park, leefgebied voor bijvoorbeeld de Steller’s Sea en White-Tailed Eagles en – ’s winters helaas in winterslaap – Brown Bears. Het is een rustige regio, waar je op het gemak kan toeren zonder echt veel mensen tegen te komen. Uitzondering hierop zijn Tsurui, Akan en Rausu waar het toch erg druk is met (met name Chinese/Koreaanse?) fotografen; we schatten de topdrukte bij Tsurui bijvoorbeeld op zo’n 300 fotografen. Honshu is van heel andere aard. Alle enigszins vlakke delen van het eiland zijn bebouwd, steden zijn aaneengeschakeld en door het gematigde klimaat doet het landschap van dit vlakke deel (bij bijvoorbeeld Niigata) erg Hollands aan. Tokyo is een metropool, een wereldstad met zo’n 32 miljoen mensen. Ondanks de hoeveelheid mensen is de drukte eigenlijk niet echt storend, wat met name komt door de ordentelijke gebruiken en de discipline om je daar aan te houden. Op het trottoir loopt men netjes aan de linkerkant (geen uitzonderingen), bij een rood voetgangerslicht zal er niemand naar de overkant hollen en ook het autoverkeer gedraagt zich keurig. Toch is voor ons natuurmensen 4 dagen meer dan genoeg. Nee, op Honshu is het dan aangenamer in het centrale deel: de Japanse Alpen. De bergen hebben er voor gezorgd dat hier weinig gebouwd is en dus is een groot deel van het bergebied met bos bedekt. Fijn wandelen en vogelen.

GEZIEN EN GEZOCHT Voor vertrek schatte ik op basis van reisverslagen in dat de totale vogellijst voor onze route zou moeten kunnen uitkomen tussen de 120 en de 150 soorten. Het zijn er uiteindelijk 132 geworden (exoten niet meegerekend). Qua targets stonden eigenlijk alleen het fotograferen van Steller’s Sea Eagle, Red-Crowned Crane, Blakiston’s Fish Owl en Japanese Macaque op de wensenlijst. Deze targets hebben we allemaal kunnen afvinken. Verder hebben we de meeste van de soorten waarnaar men ’s winters in Japan op zoek gaat, kunnen vinden. We hebben 2 soorten wel gezocht maar niet gevonden: Solitary Snipe (gezocht bij Yuyado Daiichi, Rausu, Karuizawa, Saku) en Long-Billed Plover (Tokyo). Een aantal andere gemiste soorten waren soorten die niet jaarlijks worden gezien en/of geen vaste locaties kennen, zoals Japanese Waxwing en Pallas’ Rosefinch. Qua zoogdieren pakte het eveneens behoorlijk volgens verwachting uit, alleen de Sables bij Yuyado Daiichi en de Japanese Serows bij Yamanouchi / Karuizawa werden ondanks zoeken, niet gevonden. Van de overige soortgroepen hadden we geen verwachtingen gezien het reisseizoen. Desondanks werden op Honshu toch nog enkele spaarzame vlinders gevonden.

6 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Logistiek en voorbereiding

DE REIS Als na een grote logistieke puzzel de route dan eindelijk is bepaald, moet je ook nog bijbehorende vliegtickets zien te regelen. Alhoewel Japan een aantal internationale vliegvelden heeft, is het aantal Europese vluchten op Sapporo (internationale vliegveld van Hokkaido) niet dik gezaaid. Om vanuit Nederland op Hokkaido te geraken is daarmee een overstap onvermijdelijk. Daar we tussentijds geen binnenlandse vluchten meer willen maken (overweging #b. zie blz. 3), wilden we eigenlijk direct naar Hokkaido en omdat een tussenstop dan toch noodzakelijk wordt, dan bij voorkeur toch direct op Kushiro in plaats van Sapporo – dat scheelt weer 4 auto- uren (overweging #d. zie blz. 3). Terugvlucht hoe dan ook vanaf Tokyo. Tokyo heeft het nadeel twee vliegvelden te hebben: Narita (waar de meeste internationale vluchten op vliegen) en Haneda (waar vrijwel alle binnenlandse vluchten op vliegen). Directe vluchten van Amsterdam naar Tokyo (KLM) vliegen dan ook op Narita; de binnenlandse vluchten naar Kushiro vertrekken allen vanaf Haneda. Ondanks de directe OV- verbinding is de reistijd van Narita naar Haneda zeker 1,5 uur. Dit gaf ons uiteindelijk twee reële vliegopties: 1. OV in Tokyo: heen : directe vlucht van Amsterdam naar Narita met KLM, met openbaar vervoer in circa 1,5 uur naar Haneda en daar een los geboekte vlucht met ANA of JAL naar Kushiro. Terug: directe vlucht van Narita naar Amsterdam; 2. Extra overstappen: heen : een doorgeboekte vlucht van Amsterdam naar Kushiro met JAL, met een tussenstop in London Heathrow en Haneda. Terug: vlucht van Narita naar Amsterdam, met een tussenstop in Helsinki. Uiteindelijk gaven wij de voorkeur aan twee extra overstappen en het vermijden van het (overigens uitstekend!) Japans openbaar vervoer na een reis van 12uur. Het werd dus optie 2. Vlak voor Kerst 2018 boekten we onze tickets via Tix.nl. Het Tix-systeem kon voor de vlucht van Tokyo naar Kushiro een schootzittend kind niet verwerken. De foutmelding was echter helder: boek de tickets zonder kind en neem contact op met de klantenservice. Dat werkte uiteindelijk prima. Totale ticketprijs (2 volwassen, 1 baby): € 1.501,05 (waarvan € 67,75 voor de baby).

De heenreis op 14 februari 2019 bestond dus uit 3 delen: Amsterdam – London Heathrow (verzorgd door British Airways), London Heathrow – Tokyo Haneda (verzorgd door Japan Airlines), Tokyo Haneda – Kushiro (eveneens verzorgd door Japan Airlines). Uitstekende vluchten en met name de lange vlucht naar Tokyo uitgevoerd door Japan Airlines, was één van de meest comfortabele vluchten die we tot op heden hebben gehad. Overstaptijden waren niet ruim, zowel op London Heathrow als op Haneda circa 1,5 uur. In London hadden we uiteindelijk voldoende tijd om zelfs nog een bak koffie te doen (waar het niet dat onze Britse ponden te oud en daarmee ongeldig waren); op Haneda was het allemaal precies pas met het ophalen van de ruimbagage en opnieuw inchecken voor de binnenlandse vlucht. Overigens zou Japan Japan niet zijn als voor overstappen naar een binnenlandse vlucht met een overstaptijd <45 minuten, niet een aparte rij zou gelden. Volg op Haneda voor overstappen naar binnenlandse vluchten trouwens niet de (witte) bordjes met ‘Domestic terminal’ maar de (groene) bordjes met ‘Domestic flights’. Dat zorgt ervoor dat je vóór het transport naar de terminal je ruimbagage al kunt inchecken (in de aankomsthal rechtsaf en helemaal doorlopen tot het einde). De terugreis op 10 maart 2019 verliep in 2 etappes: Tokyo Narita – Helsinki (Finnair) gevolgd door Helsinki – Amsterdam (eveneens Finnair). In tegenstelling tot Japan Airlines zijn de vluchten van Finnair wel heel erg sober en doelmatig. Ook hier hadden we circa 1,5uur voor de overstap; voldoende qua tijd, te lang voor het comfort. Helsinki Airport kent het principe van wachtruimtes bij de gates nog niet, zowel in de zin van ruimte als in de zin van zitgelegenheid, wat er dus voor zorgt dat alle reizigers in het gangpad stáán te wachten. Chaos en bovendien een behoorlijke cultuurshok op de terugreis vanuit het (over)georganiseerde en gedisciplineerde Japan. Bij keuze zou ik bij toekomstige vluchten voor een andere maatschappij kiezen.

VISA Visum is voor Nederlanders bij aankomst bij de douane te regelen middels een daarvoor in het vliegtuig verstrekt formulier. Hieraan zijn geen kosten verbonden.

VERVOER TER PLAATSE

Autohuur Na het vergelijk van enkele websites, waaronder Sunnycars.nl en Tix.nl, hebben we uiteindelijk al onze auto’s (3) geboekt via https://www2.tocoo.jp/en/ , een website die we vonden in diverse reisverslagen naar Japan.

7 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

Concurrerende prijzen, ophaallocaties in iedere enigszins grote plaats in Japan, betaling bij afhalen en een handige website, met bijvoorbeeld selectiemogelijkheden op winterbanden, Engelstalige navigatie, autotype en dergelijke. Let er bij prijsvergelijken wel op dat er gedurende het reserveringsproces nog een heel aantal kosten bij komen ten opzichte van de eerst getoonde prijs, deels optioneel, deels verplicht. Reken je dus niet rijk op basis van een eerste blik. Voor het huren van een auto is een creditcard op naam van de bestuurder en een internationaal rijbewijs noodzakelijk. Autohuur in Japan is niet goedkoop. Daar bovenop hebben wij ook niet de goedkoopste auto’s geselecteerd, maar iets grotere auto’s met voldoende (laad)ruimte voor het reizen met een baby (kinderwagen!), alle bagage en fotospullen bij de hand. Indien enigszins betaalbaar kiezen we dan bij voorkeur voor een SUV-type; op Hokkaido lukte dat wel, op Honshu was het prijsverschil te groot. We hebben via Tocoo bij reservering het eigen risico van de verzekering afgekocht; hierdoor is het ook niet nodig om in te gaan op de aanvullende verzekeringen die de verhurende partijen bij afhalen van de auto nog proberen te verkopen. Tot slot hebben we – uiteraard – bij alle auto’s een kinderzitje bijgeregeld, die in alle gevallen reeds bij afhalen was geïnstalleerd. Overigens is het afhalen én inleveren sowieso goed georganiseerd; in alle drie de gevallen stond de auto klaar, lagen de papieren gereed, was de navigatie reeds op Engels ingesteld en is inleveren in 5 minuten gebeurd, inclusief de bijbehorende administratie.

Op Hokkaido huurden we bij Nippon Rent A Car een SUV van het type Subaru XV; deze konden we ophalen nabij Kushiro Airport (2 minuten rijden, haal-en-brengservice) op 15 februari 2019 (9:30uur) en inleveren nabij New Chitose Airport (haal-en-brengservice naar het vliegveld of – in ons geval – naar het JR Minami-Chitose Station) op 23 februari 2019 (18:30uur); 9 huurdagen. Overigens is het ook mogelijk om de auto in te leveren in Tomakomai, maar dan zonder gegarandeerde aansluiting op openbaar vervoer richting de juiste veerbootterminal, de reden dat wij de ons geselecteerde locatie prefereerden. De auto was nieuw, reed lekker, maar had een relatief kleine kofferbak, waardoor al onze spullen toch eigenlijk maar net paste. De totale huurprijs aan Nippon Rent A Car was ¥ 91.152 (¥ 69.552 basishuur, ¥ 9.720 afkoop eigen risico, ¥ 1.000 kinderzitje, ¥ 1.160 huur ETC-card (zie ‘Wegen en verkeer’) en ¥ 9.720 one-way drop-off kosten), lokaal te betalen bij ophalen van de huurauto. Daar bovenop komt dan nog een verplicht ‘optionele’ fee voor de T.A.S. van Tocoo (Compensate for N.O.C. & Towing Fee) van in totaal ¥ 12.150, welke wordt afgeschreven van de creditcard bij bevestiging van de reservering. In totaal kostte de eerste huurauto daarmee ¥ 103.302 (€ 839,90).

Op Honshu huurden we bij Times Car Rental een Mini-Van van het type Mazda Premacy; deze konden we ophalen nabij Niigata Station (met OV van de veerbootterminal naar het station) op 24 februari 2019 (16:00uur) en inleveren nabij Tokyo Haneda Airport (metro- en treinstation op circa 5 minuten lopen) op 6 maart 2019 (16:00uur); 10 huurdagen. We besloten de dagen in Tokyo zelf (van 6 tot 10 maart 2019) geen gebruik te maken van een huurauto, maar te vertrouwen op het openbaar vervoer, wat prima uitpakte. De Premacy was een lekker ruime (familie!)auto, daardoor wel wat duurder, met helaas wel een wat lage grondspeling – maar goed dat de onderkant van de auto bij het ophalen en inleveren van de auto niet gecontroleerd wordt. De totale huurprijs aan Times Car Rental was ¥ 122.040 (¥ 83.160 basishuur, ¥ 14.040 afkoop eigen risico, ¥ 1.080 kinderzitje en ¥ 23.760 one-way drop-off kosten). Ook hier de verplicht ‘optionele’ kosten aan Tocoo voor de T.A.S. en Telephone translator van in totaal ¥ 20.196 en huur ETC-card via Tocoo van ¥ 3.564, welke kan worden opgehaald bij een postkantoor of kan worden toegezonden naar een hotel; wij kozen het laatste, wat prima werkte. In totaal kostte de tweede huurauto daarmee ¥ 145.800 (€ 1.188,51).

2. Subaru XV, huurauto op Hokkaido (20-feb). 3. Nissan Note, huurauto op Sado (26-feb).

8 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Tot slot huurden we ook voor ons dagbezoek (26 februari 2019) aan Sado Island een auto (de oplettende lezer ziet dat we op 26 februari 2019 dus 2 huurauto’s tot onze beschikking hadden…). Of beter gezegd: een autootje; we hadden op deze dagtocht immers weinig bagage bij ons. We hebben de goedkoopste auto die we konden vinden via Tocoo gehuurd. Dit bleek een Nissan Note via Nippon Rent A Car (10 minuten lopen vanaf de veerbootterminal, haal-en-brengservice) welke we huurden van 9:00uur tot 16:30 uur. Eveneens een prima wagentje. De totale huurprijs aan Nippon Rent A Car was ¥ 7.776 (¥ 6.156 basishuur, ¥ 1.080 afkoop eigen risico en ¥ 540 kinderzitje). Daar bovenop komt dan wederom de verplicht ‘optionele’ fee voor de T.A.S. en Telephone translator support van Tocoo van in totaal ¥ 1.836. In totaal kostte dit dagtransport op Sado ons ¥ 9.612 (€ 78,08).

De autohuur van de gehele vakantie kwam daarmee in totaal op ¥ 260.235,77 (€ 2.106,49) – in totaal 20 huurdagen – en vormt daarmee een significant deel van de totale kosten van de vakantie (25%). Zoals gezegd: autohuur in Japan is niet goedkoop. Ik schat in dat hierop door selectie van een kleinere cq. goedkopere auto zo’n € 400-500 is te besparen en nog eens zo’n € 200 door een eigen risico te accepteren.

Veerboten Voor een land wat uit meer dan 6800 eilanden bestaat, is het niet verwonderlijk dat Japan een uitgebreid netwerk aan veerdiensten heeft. Ideaal voor hen die het aantal binnenlandse vliegreizen wil beperken (overweging #b, zie blz. 3). Een handig overzicht van alle binnenlandse veerdiensten is te vinden op https://www.japan-guide.com/e/e2355.html . Alhoewel men via deze site ook naar een boekingssite kan doorklikken, hebben wij al onze veerdiensten (3) geboekt direct bij de operator. Wij hebben alle veerdiensten vooraf geregeld (voor de zekerheid), al lijkt dat niet bij alle veerdiensten noodzakelijk.

De eerste veerdienst – zowel in de reisroute als vastgelegd – was de veerdienst op 23-24 februari 2019 van Hokkaido naar Honshu. Van de reizigers die eerder kozen om de overtocht tussen beide eilanden varend te doen, kiest het merendeel voor de verbinding tussen Tomakomai (Hokkaido) en Oarai (Honshu). Die tocht schijnt in dit seizoen goed te zijn voor diverse soorten zeevogels en –zoogdieren. Omdat wij echter sowieso Sado wilden bezoeken en we daarvoor dus in Niigata moesten zijn, kozen wij voor de verbinding tussen Tomakomai (Hokkaido) en Niigata (Honshu) welke wordt uitgevoerd door Shin Nihonkai Ferry. We vonden hierover geen ervaringen in andere reisverslagen en dus was het onbekend of dit traject op gebied van zeevogels en/of –zoogdieren ook wat te bieden had. Dit viel wat tegen: Yellow-Billed Loon , Black-Legged Kittiwake en Rhinoceros Auklet waren de enige noemenswaardige soorten. Informatie en boeken kan via de (Engelstalige) website: http://www.snf.jp/english.html . Goedkoopste overtocht gaat voor ¥ 6.680 p.p. voor een matje op een 10-persoons slaapzaal (babies gratis). Wij boekten hier een 4-persoonkamer (State RoomB) met Westerse bedden voor in totaal ¥ 26.320 (€ 216.06), wel zo lekker met een baby mee aan boord. De kamer was ruim genoeg voor al onze bagage en kinderwagen. Aan boord diverse entertainmentruimtes, gedeelde toilet en doucheruimtes en een restaurant met vooral Japanse gerechten. De overtocht start om 19:30uur vanuit Tomakomai, maakt een tussenstop in Akita en komt uiteindelijk rond 15:30uur volgende dag aan in Niigata. Er gaat vanaf het JR Minami-Chitose Station nabij New Chitose Airport, Hokkaido om 18:25uur een directe shuttlebus (¥ 1.000 p.p. - ook voor babies) naar de East Terminal in Tomakomai. De maatschappij garandeert tijdige aankomst voor het halen van de boot van 19:30uur. De bus stopt direct voor de uitgang van het station (GPS 42.808847, 141.675788). Bestemming op de bus is aangeduid

4. Mazda Premacy, huurauto op Honshu (6-mrt). 5. Shin Nihonkai Ferry, Tomakomai - Niigata (24-feb).

9 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

in Kanji: " 新日本海フェリー ". Ook bij de terminal in Niigata is een busstation aanwezig (GPS 37.938094, 139.068977), die om 16:00uur vertrekt richting Niigata Station (betalen gaat per OV-chipkaart, chauffeur spreekt geen Engels, wij konden uiteindelijk zonder te betalen gebruik maken van de shuttleservice). Let er overigens in het opstellen van de reisplanning op dat deze boot 6 dagen per week vaart (zondags niet).

Voor de veerdiensten naar en van Sado kan men eveneens terecht op een Engelstalige website van de operator, zijnde Sado Kisen: https://www.sadokisen.co.jp/en/ . Aanvankelijk hadden we het voornemen om de ene dag heen te varen vanaf Niigata (Honshu) naar Ryotsu (Sado), om de volgende dag aan de andere zijde van het eiland terug te varen vanaf Ogi (Sado) naar Naoetsu (Honshu). Helaas lag tijdens ons bezoek deze laatste dienst eruit en was de enige vaarverbinding met Sado die tussen Ryotsu en Niigata. In plaats van een overnachting op Sado besloten we er een dagtocht van te maken; deze vond plaats op dinsdag 26 februari 2019. Voor de overtocht naar Sado is er de keuze tussen de Car Ferry (tickets enkele reis vanaf ¥ 2.380 p.p., overtocht duurt ca. 2,5 uur) en de Jet Foil (tickets enkele reis vanaf ¥ 6.390, overtocht duurt ca. 1 uur). Wij kozen voor het laatste: de vertrek- en aankomsttijden sloten beter aan bij een dagtrip en we hadden bedacht dat we ons portie zeevogels kijken al wel even gehad zouden hebben na 20 uur varen een dag eerder en dus niet noodzakelijkerwijs de langzamere boot hoefden te prefereren. Ondanks dat de snelboot niet geschikt was om echt goed zeevogels te kijken, leek het wel een interessant stuk zee. Vrij veel Ancient Murrelets vlak langs de boot, één Rhinoceros Auklet en behoorlijk wat Black-Legged Kittiwakes . Wij hadden de boot heen van 7:55 uur vanaf Niigata, aankomst 9:00uur in Ryotsu; terug was vertrek om 16:25 uur met een aankomsttijd in Niigata om 17:30uur. Totale kosten ¥ 19.440 (€ 157,49). Vlakbij de terminal van Sado Kisen in Niigata is een parkeergarage aanwezig (GPS 37.928471, 139.061679).

De laatste boottocht die we hadden gereserveerd was die van Tokyo naar de Izu Eilanden; een route die in dit seizoen bekend staat om zijn zeevogels, waaronder 3 soorten albatrossen, en om die reden ook is opgenomen in menig georganiseerde Japan-reis. Op de eilanden zelf zijn daarnaast nog een aantal soorten te vinden die elders niet voorkomen, waaronder Izu Robin, Izu Thrush, Japanese Wood Pigeon and Owston’s Tit, naast nog enkele endemische ondersoorten van bijvoorbeeld Eastern Buzzard en Japanese Pygmy Woodpecker. Tokai Kisen is de uitvoerend operator, Engelstalige website via: https://www.tokaikisen.co.jp/en/ . De reguliere afvaart vertrekt vanaf Tokyo om 22:30 uur, komt om 5:00uur de volgende ochtend aan op Miyakejima, waarna zij door vaart naar uiteindelijk Hachijojima om daar om 8:50 uur aan te komen. Om 9:40 uur vertrekt deze boot weer vanaf Hachijojima richting Tokyo, maakt op de terugreis wederom een tussenstop op onder andere Miyakejima om 13:35 uur, om uiteindelijk rond 19:50uur weer aan te meren in Tokyo. Bovenstaand reisschema resulteert in grofweg 3 type mogelijkheden om de Izu Eilanden varend te bezoeken: 1. Overnachten: men neme de boot naar één van beide of beide eilanden, overnacht hier om vervolgens één of enkele dagen later terug te varen. Maximale kansen op zowel zeevogels als eilandendemen; 2. Miyakejima: men neme de avondboot naar Miyakejima, om hier om 5:00 uur aan te komen. Op het eiland heeft men circa 7 uur de tijd om alle eilandendemen te vinden voor om 13:35 uur weer opgestapt moet worden op de boot terug richting Tokyo. Kans op zeevogels beperkt tot de middagvaart terug naar Tokyo (op basis van reisverslagen zijn echter alle soorten mogelijk op dit stuk), reële kans op het vinden van alle eilandendemen. 3. Hachijojima: gelijk aan optie 2, maar in plaats van uitstappen op Miyakejima vaart men door naar Hachijojima. Dit vergroot de kansen op zeevogels (meer zeeuren en zeemijlen), maar verkleint de kans op het zien van de eilandendemen. In het half uur dat men op Hachijojima heeft, lijkt op basis van reisverslagen alleen Izu Thrush redelijk goed te doen in de haven.

Mede vanuit overweging #e (zie blz. 3) viel voor ons optie 3 af. Omwille van de tijd kozen wij uiteindelijk voor optie 2, al hadden wij achteraf voldoende tijd kunnen (en moeten) inbouwen om optie 1 in te passen. Tickets zijn niet goedkoop (naar Miyakejima vanaf ¥ 9.780 p.p. enkele reis) en lopen bij kamerupgrades ook zeer snel op (circa ¥ 4.000 p.p. per upgrade enkele reis, voor ons reisgezelschap heen-en-weer dus circa € 125,= per upgrade). Daar we alleen op de heenweg van de kamer gebruik zouden maken en dat het door de korte duur hoe dan ook een waardeloze nacht zou gaan worden, besloten we in beginsel te kiezen voor de goedkoopste optie (2nd Class cabin - slaapzaal). We gokten er op dat de boot niet vol zou zitten en dat als we om één of andere reden toch zouden willen upgraden, we dit vast aan boord nog zouden kunnen doen. We reserveerden een overtocht met vertrek op 6 maart 2019, retour naar Tokyo op 7 maart 2019 en zouden hiervoor in totaal ¥ 33.460 (€ 270,84) afrekenen.

10 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

De veerdienst vertrekt vanaf Takeshiba Pier, Tokyo. Vertrekhal bevindt zich in het gebouw aan de zuidzijde van het park (GPS 35.653959, 139.762647), op 2 minuten lopen vanaf Takeshiba Station of 10 minuten lopen vanaf Hamamatsuchõ Station. Op Hamamatsuchõ zijn in ieder geval lockers aanwezig om eventuele ruimbagage in op te slaan die aan boord of op het eiland niet nodig is. Wij hadden met het oog op de relatief late terugkomst een hotel in de buurt geboekt (Shiba Park Hotel, zie blz. 26) en hebben onze ruimbagage voor beoogd vertrek daar reeds afgegeven (bleek overigens een standaard-service van het hotel). Ter verkenning meldden wij ons op dag van vertrek rond 18:00 uur in de vertrekhal aan de Takeshiba Pier. Achteraf maar goed ook. Vanwege de ruige omstandigheden was het vaarschema van de boot aangepast: de veerdienst zou niet doorvaren naar Hachijojima, maar na aankomst op Miyakejima direct om 6:00 uur terugkeren naar Tokyo. Dat zou ons zeker té weinig tijd geven voor het zien van de eilandendemen. De verwachting was dat de omstandigheden – en daarmee deze aangepaste tijden – zouden duren tot 8 maart. Daar wij op 10 maart ‘s ochtends terug zouden vliegen naar Nederland en het risico van het missen of niet varen van de boot daarmee direct zou resulteren in het missen van het vliegtuig, was het uitstellen tot 8 maart geen optie. De overweging was dan óf overnachten op Miyakejima óf heen en weer en de overtocht alleen voor de zeevogels maken; zeevogels die zich bovendien zouden moeten laten zien in barre omstandigheden. En omstandigheden waar Rick in eerdere situaties bewezen niet tegen bestand is gebleken (Zuid-Afrika 2007) en je je kunt afvragen in hoeverre die pedagogisch verantwoord zouden zijn ten aanzien van een anderhalf jaar oude baby. Alles overwegende hebben we uiteindelijk de veerdienst geannulleerd; deze bewaren we voor een eventuele volgende Japan-reis.

Openbaar Vervoer Het openbaar vervoer netwerk in Japan is uitstekend en landdekkend: hogesnelheidstreinen verbinden inmiddels de 4 hoofdeilanden met elkaar en lokaal gaat dat over een in uitgebreid netwerk aan treinen, metro’s, buslijnen en monorails. Daar wij logistieke vrijheid verkiezen, mijden wij doorgaans het openbaar vervoer (zie overweging #c, blz. 3); deze vakantie maakten we hierop lokaal een uitzondering. Vooraf hadden wij aangenomen dat verplaatsen binnen de agglomoratie van Tokyo met openbaar vervoer effectiever zou zijn dan met een auto. Bovendien zouden we vanwege het geplande bezoek aan de Izu Eilanden een huurauto sowieso 2 dagen niet nodig hebben. De huurauto leverden we 6 maart 2019 weer in en de laatste 4 dagen van de vakantie waren we aangewezen op het lokale openbaar vervoer. Zoals eerder geschreven, het openbaar vervoer is uitstekend. Binnen Tokyo is een trein- of metrostation zelden verder dan 10 minuten lopen, op de meeste stations is één van de routekaarten in het Engels aangegeven en in de meeste treinen en metro’s wordt ieder station ook op zijn Engels omgeroepen. De kaartautomaten wijzen zich eigenlijk ook vanzelf, zodra je door hebt dat je niet een kaartje koopt naar een specifiek station, maar van een bepaalde waarde. Op de grote routekaarten in het station zijn de verschillende zones met prijzen aangeduid. Men lope het station binnen, werpen een blik op de routekaart, checken de prijs van het station waar men heen wenst te gaan en kopen in 1 minuut een kaartje van die waarde. Een kind kan de was doen. Zorg trouwens wel dat je een routekaart mee hebt – wij kregen er één bij het hotel, iedere reisgids zal onderstaande afbeelding eveneens hebben opgenomen. Handig ter voorbereiding van de beste verbinding, zowel de avond van tevoren als lokaal indien men van een ander station terugkeert - Google Maps werkt in dat op zicht trouwens ook fantastisch!

Met een Greater Tokyo Pass kan men een aantal (3) dagen onbeperkt reizen binnen de Greater Tokyo regio. Deze pas is echter pas rendabel (¥ 7.200 p.p.) als men een hele dag van hot naar her reist. Wij deden meestal één of twee parken op een dag kwamen daarmee bij lange na niet aan dit bedrag. We hebben daarom vooraf niets geregeld en overal ter plaatse een ticket (enkele reis) gekocht. Treinen rijden stipt (wij hebben op al onze verbindingen nog geen minuut vertraging opgelopen), reizigers formeren wachtrijen op het perron ter plaatse van een aanduiding waar de deuren zullen uitkomen (inclusief rolstoel / kinderwagen tekentjes). Tijdens de spits afgeladen vol en dan nog zal voor een kinderwagen op de daarvoor aangegeven plaats plek gemaakt worden door de altijd beleefde Japanners.

Daar we de auto hadden ingeleverd, waren we ook voor onze reis naar Narita Airport afhankelijk van het openbaar vervoer. Ook hier hadden we bij de selectie van ons hotel (Shiba Park Hotel, zie blz. 26) reeds rekening mee gehouden; we zaten vlak bij (op 10 minuten lopen van) het metrostation ‘Daimon Station’ (Asakusalijn), die 4 maal per uur als directe lijn doorrijdt naar Narita Station, waardoor overstappen met alle bagage (gelukkig) niet nodig is. Op dit traject zagen we overigens ook onze enige soort die we uitsluitend vanuit de metro/trein hebben waargenomen: Black-Winged Stilt .

11 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

tokyometro.jp

Bron: Bron: 6. Tokyo OV-routekaart; voor oriëntatie in de stations is het belangrijk om het nummer van de lijn te onthouden.

WEGEN EN VERKEER Autorijden in Japan is eigenlijk niet veel anders dan bij ons in de Westerse wereld, met dien verstande dat men daar links rijdt. De wegen zijn goed, de verkeersgebruiken vergelijkbaar met die van ons en de weggebruikers beschaafd. De meeste verkeersborden zijn zowel in Kanji als in het Engels aangegeven. De maximum snelheid is niet overal even duidelijk, op sommige plekken aangegeven op andere niet; we pasten ons gewoonlijk gewoon aan aan het overig verkeer. Wegen in Hokkaido en Japanse Alpen worden bij de eerst vlok sneeuw met bulldozers sneeuwvrij gemaakt. Desondanks zijn – zeker in Hokkaido – winterbanden wel aan te bevelen (en ik veronderstel eigenlijk dat alle huurauto’s hier standaard mee worden uitgerust); veel van de kleinere wegen hadden langs de randen plakkaten van aan het wegdek vastgevroren ijs. Verder is het ’s nachts in Hokkaido goed opletten geblazen op in de berm foeragerende Sika Deer , met name op het deel tussen Kushiro en Nemuro - nummer 1 oorzaak van auto-ongelukken! Check voor overige gebruiken de handige website van de ANWB: https://www.anwb.nl/vakantie/japan/informatie/verkeer .

De meeste snelwegen op Honshu en westelijk deel van Hokkaido zijn tolwegen. Je kunt hier cash betalen of gebruik maken van een ETC-card die men bij de autohuur kan bijboeken (zie ‘Autohuur’). Het voordeel van een ETC-card is dat je bij de tolpoortjes niet hoeft te stoppen; bij inleveren van de ETC-card wordt het totaal verschuldigde bedrag automatisch afgeschreven van de creditcard (bij uitchecken staat overigens de verschuldigde tol voor betreffend traject ter plaatse wel op een scherm aangegeven). De snelwegen, of tenminste een aantal ervan, in en rond Tokyo zijn uitsluitend met ETC-card toegankelijk; hier passeer je geen poortjes maar wordt open afrijden automatisch geregistreerd. Let op! Bij de ene autoverhuurder krijgt men de ETC-card direct mee bij het ophalen van de auto, bij de andere verhuurder regel je de ETC-card afzonderlijk en is deze op te halen bij een postkantoor of te versturen naar je hotel. Voor de kilometervreters kan het overigens aantrekkelijk zijn om één van de expressway passes van Tocoo te overwegen, waarmee tegen een vast bedrag per dag een onbeperkt aantal kilometers kan worden gereden. Zie https://www2.tocoo.jp/en/campaign/index?campaign_id=963&_ga=2.60930277.89728782.1560174487- 1175715328.1547377094 . Via de volgende website kan worden uitgerekend of dit opweegt tegen de reguliere tolkosten: http://www2.kumagaku.ac.jp/teacher/~masden/tolls/ . In ons geval bij lange na niet; wij betaalden in

12 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 totaal rond de ¥ 1.000 aan tol op Hokkaido en ¥ 12.360 op Honshu. Dat laatste is een bijkomend voordeel van een enkele reis op Honshu van Niigata naar Tokyo in plaats van een rondreis vanaf Tokyo.

Deze vakantie was de eerste maal dat we volledig op de autonavigatie reden. Zo’n beetje iedere huurauto is standaard uitgerust met navigatie, waarschijnlijk omdat Japanners zelf ook zonder navigatie niet van a naar b geraken. Bovendien zijn de (in Nederland verkrijgbare) wegenkaarten ook niet zo gedetailleerd dat je daar meer mee kunt dan een grove route bepalen of ter oriëntatie waar men zich op dat moment in den lande bevindt. Tot slot is navigatie ook pure noodzaak. Wegnamen zijn onbekend en/of niet aangegeven, op basis van de wegen is geen inschatting te maken of het een rode, gele of witte weg op de kaart is en diverse plaatsen van bestemming zijn – al stond men er recht voor – nog onherkenbaar. De navigatie werkt subliem op 2 manieren: men voert óf een telefoonnummer van bestemming in óf een zogenaamde mapcode. Dat eerste was ons bekend en dus hadden we van alle hotels en andere bestemmingen voor zover we dat konden vinden reeds het telefoonnummer opgezocht. Slechts een enkele maal werkte dat niet. Het systeem van mapcodes was ons vooraf onbekend, maar op Hokkaido werd bij het afhalen van de auto een folder van Hokkaido meegegeven waar voor alle bezienswaardigheden een mapcode in was opgenomen. Hotels/pensions weten van hun eigen locatie waarschijnlijk ook de mapcode wel, dus indien verblijfplaatsen vooraf geregeld worden en locatie mogelijk een probleem zou kunnen worden, vraag vooraf naar de mapcode. Helaas werkt de navigatie niet op GPS-coördinaten. De GPS-coördinaten van alle locaties die wij vooraf opzochten waren om die reden onbruikbaar. Gelukkig hadden we van al deze locaties ook een Google Maps-kaartje afgedrukt bij ons, zodat we de locatie in de autonavigatie alsnog konden vinden door simpelweg door de kaart heen te scrollen. De reistijden zoals opgegeven door Google Maps bleken redelijk accuraat; alleen bij grote afstanden over snelwegen is op deze opgegeven reisduur in te lopen.

ETEN EN GEZONDHEID Japanners houden van eten. Het land staat er om bekend. Een traditionele Japanse maaltijd bestaat uit een groot aantal (gemiddeld 5-7) gangen van relatief kleine hapjes, soep en rauwkost, eindigend met een hoofdgerecht, niet zelden in de vorm van een pannetje zodat dit aan tafel gaar wordt gekookt of gebakken. Voor het oog ziet alles er aantrekkelijk uit en aan ieder gerecht kun je zien dat er aandacht aan besteed is. So far, so good. Toch zal het niet door één ieder gewaardeerd kunnen worden. De ingrediënten van werkelijk ieder gerecht – op de als bijgerecht geserveerde rijst na – kennen hun oorsprong uit zee! Rauwe vis in 18 vormen vooraf, rauwkost bestaande uit zeewier, een voor zeeslak doorgaand bakje snot, een soep waar onderop de resten van een krab in terug te vinden zijn, eindigend met een moot gebakken vis, uiteraard volledig determineerbaar. Iedere dag. ’s Avonds, ’s middags en – in echt traditionele etablissementen – ook ’s ochtends… Daar waar José en zelfs Rens zo nu en dan een Japanse hap best konden waarderen, heb ik niet zelden alleen de rijst genuttigd. Een karige hap in een klimaat als dit. Op verzoek zijn Japanners echter zeker bereid om een maaltijd klaar te maken zonder vis, maar zorg dat dit vooraf is besproken – men heeft niet standaard alternatieve ingrediënten in huis. De meeste hotels serveerden overigens ’s ochtends wel een enigszins Engels geïnspireerd ontbijt, met toast, worstjes, ei en verschillende soorten jam, al dan niet in buffet vorm en/of naast de mogelijkheid van een traditioneel Japans ontbijt.

Een uitkomst voor de Hollandse eter, zijn de zogenaamde convenience stores (7/Eleven, FamilyMart, Lawson, etc.), waar heel goed eetbare kant-en-klaarmaaltijden (diverse soorten pastas, rijst met kip of varken) zijn af te halen. De meeste hotels zijn uitgerust met een magnetron en in het zeldzame geval dat dit niet het geval is, kunnen ze de maaltijd in de winkel zelf ook opwarmen. Ook de boterhammen voor het ontbijt en lunch werden hier in de regel gevonden, alhoewel de keuze relatief beperkt is. Japan is beslist géén broodland; het brood wat er te vinden is, is bovendien wit. Dergelijke convenience stores zijn in werkelijk ieder gehucht te vinden; wij zochten er zelden naar en stopten gewoon bij één van de stores waar we op dat moment toevallig langs reden. Zoals de naam doet vermoeden zijn de convience stores ingericht op het gemak van een snelle bezoeker of vluchtige voorbijganger, niet voor de uitgebreide boodschappen. Er is niet veel variëteit aan etenswaren te vinden en luiers gaan per stuk of per 3 (!). Voor dit soorten inkopen is men toch aangewezen op een grotere supermarkt, waar iets beter naar gezocht zal moeten worden. De grote supermarkten zijn ook direct écht groot en doen heel erg denken aan de WallMarts van Amerika [Florida 2018]. Hier kochten wij trouwens ook ons drinkwater, al is het water uit de kraan (op de meeste plekken) drinkbaar – kraanwater gebruikten wij bijvoorbeeld wel voor de koffie en thee. Mocht je trouwens in Tokyo zijn en het traditionele Japanse eten zat raken, we kunnen de Denny’s tegenover het Hamamatsuchõ Station (GPS 35.656762, 139.757099) van harte aanbevelen voor ouderwets, Westers schransen (cheeseburger, friet en een pannenkoek met ijs en aardbeien als toetje)!

13 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

Qua gezondheid en hygiëne is er op de Japanners niets aan te merken. Men is erg schoon van aard, zowel in de persoonlijke hygiëne als in bijvoorbeeld afval, wat overigens volledig gescheiden wordt ingezameld. En discipline, hè! Van een koffie gaat het roerhoutje in een andere bak dan het kartonnen bekertje, dat op zijn beurt weer in een andere bak verdwijnt dan het plastic deksteltje. Slechts bij uitzondering hebben we wel eens een openbaar toilet aangetroffen, die we bij het openen van de deur ook direct hebben verlaten. Het zal zoiets zijn dat àls er dan niet aan schoonmaak gedaan wordt, dan gaan ook alle remmen los en zeiken we het liefst vanaf het trottoir de hele boel onder... Maar op die ene uitzondering na, kunnen wij en met ons nog vele andere landen, nog heel veel van de Japanners leren.

7. Traditioneel Japans dinner, Yuyado Daiichi (19-feb). 8. Het alternatief uit een convenience store (5-mrt).

VACCINATIES Geen noodzakelijke vaccinaties; één van de redenen waarom we uiteindelijk op Japan uitkwamen.

VEILIGHEID Er is geen dag of plaats in Japan voorbij gekomen waar onze veiligheid in het geding is geweest. Nog zo’n eigenschap waar het land bekend om staat. Naar het schijnt is het grootste veiligheidsrisico in Japan gelegen in het feit dát het zo veilig is: mensen vertrouwen er nog wel eens blind op. Gezond blijven nadenken is natuurlijk overal een vereiste. Mensen zijn oprecht, vriendelijk, behulpzaam en in sommige gevallen bijna onderdanig te noemen, men is vreedzaam in het verkeer en zelfs op een terras in hartje Tokyo zou je je spullen ergens kunnen laten liggen en deze na een uur onaangeroerd kunnen terugvinden. Heel prettige atmosfeer.

TAAL Het zal men niet verbazen, maar de meeste mensen spreken Japans. Een heel aantal ook uitsluitend. Nu konden we in de meeste hotels en locaties waar meer toeristen komen, prima uit de voeten met steenkolen- Engels. Iets weg van de bekende toeristenplekken, zoals downtown Niigata of Okutama, kwamen we met Engels niet uit, schoten onze 2 woorden Japans (‘Konichiwa’ = hallo, ‘Arigato’ = bedankt) net te kort voor een fatsoenlijk gesprek en hadden we onvoldoende handen en voeten om gebarend elkaar duidelijk te maken wat we bedoelden. In die gevallen bood Google Translate uitkomst. Vooraf Japans gedownload op de telefoon, zodat het overal raadpleegbaar is. Soms kiest Google wat te letterlijke vertalingen (zoals “Wenst u in de ochtend de hete lente te gebruiken?”), maar vertaal het terug naar het Engels en het wordt al wat duidelijker (“Do you like to use the hot spring in the morning?”). Zonder Google Translate waren we waarschijnlijk nu nog in Okutama aan het inchecken…

GIDSEN EN ACTIVITEITEN ‹ Pelagic Nemuro Peninsula: De zee ten zuiden van het Nemuro schiereiland staat bekend om zijn overwinterende alkachtigen; tot wel 12 soorten kunnen hier ’s winters worden gezien. Het best door een pelagische tocht te boeken bij één van twee operators. De keuze is er tussen vertrek vanaf Habomai of Ochiishi. Volgens Take-san (Furen Lodge, zie blz. 20) zou Habomai door beter alkengebied varen dan Ochiishi; alhoewel de staff niet alle soorten kent en geen Engels spreekt, zouden ze wel vastberaden zijn in het vinden van de vogels. De kapitein van de Ochiishi operator kent zijn soorten en zou dus in staat zijn om de vogels ook van een naam te voorzien. Habomai gaat voor ¥ 5.000 p.p. (2 uur), Ochiishi voor ¥ 8.000 p.p. (2,5 uur), cash afrekenen. Wij kozen uiteindelijk voor Habomai, welke voor ons werd geregeld via Take-San. Vanwege wind is de boottocht eerst een dag verzet en daarna een uur ingekort; de duur viel dus wat tegen. Ook het aantal vogels en soorten was helaas niet

14 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

spectaculair, veel Spectacled Guillemots , 1 Snow’s Guillemot en 2 Crested Auklets . Voor hen die de tocht zelf willen organiseren, dit is de website: https://www.jf-habomai.jp/pleasure-cruises.html . Kantoor (tevens aanmelden) in Habomai haven, gebouw op de hoek, betonnen trap omhoog en dan doorlopen naar de laatste balie (GPS 43.340746, 145.757020; de boot vertrekt van GPS 43.337956, 145.754209). We hadden overigens onze enige Common Guillemot en Red-Necked Grebes net buiten de haven, te zien vanaf de brug aan de zuidzijde van de haven (GPS 43.336759, 145.754520).

Nosappu

Nemuro

Maps

Bron: Google Bron: 9. Habomai Cruise: A. kantoor (aanmeldlocatie) en B. ligplaats van de boot. Vanaf de brug bij C. zicht op zee buiten de haven (voorbij de strekdam) – daar onze enige Common Guillemot en Red-Necked Grebes .

‹ Pelagic Rausu: Een must voor iedere natuurliefhebber, vogelaar of fotograaf en een aanrader voor de rest. Rausu is dé locatie om ’s winters Steller’s Sea en White-Tailed Eagles te zien en fotograferen op het drijfijs wat tegen de noordkust van Hokkaido aan klotst. Honderden overwinteren hier en hebben zich inmiddels afhankelijk gemaakt van de diverse operators die hier met cruises uitvaren en bijvoeren om de arenden zo dicht mogelijk te lokken. De omstandigheden kunnen nogal snel variëren: daar waar ’s avonds op de zee geen ijs te bekennen is, kunnen ’s ochtends mogelijk de boten van de hoeveelheid ijs niet uitvaren. Er zijn diverse operators; wij boekten onze tochten (een fotografietocht van 3 uur om 5:00 uur en een cruise van 1 uur om 9:oo uur) via https://kamuiwakka.jp/ryuhyocruising/index-en.php (respectievelijk ¥ 10.000 p.p. en ¥ 4.000 p.p, cash afrekenen.). Wij hadden voldoende ruimte op de boot. Evergreen was de meest succesvolle operator met de meeste boten op het water en allemaal ramvol. Parkeren en afrekenen in de zuidhaven van Rausu (GPS 44.018622, 145.195422); kan niet missen (zie de kaart op blz. 41).

‹ Ueno Zoo: Door het uitvallen van ons bezoek aan de Izu Eilanden (zie blz. 11), hadden we ineens een aantal dagen ‘over’ in Tokyo zelf. In het hotel lagen folders voor Ueno Zoo, de oudste dierentuin van Japan, op slechts 20 minuten met de trein. Een bezoek was snel besloten. Ueno Zoo ligt op ongeveer 10 minuten lopen van Ueno station en bestaat uit twee delen met elkaar verbonden door een brug. Als dierentuin best een fraaie tuin met een uitgebreide collectie en sterke focus op inheemse fauna. Qua wilde natuur heeft de dierentuin echter weinig te bieden; op een aantal uitzonderingen na is de dierentuin vrij inspiratieloos qua vormgeving. Uitzondering is de Shinobazu Pond, waarvan één deel binnen de zoo is gelegen en waar een kolonie van circa 60 paar Great Cormorants nestelt. Overigens ook prima te overzien vanaf het openbare deel van Shinobazu Pond (zie blz. 57). Entree ¥ 600 p.p.

15 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

10. Habomai Cruise (18-feb). 11. Rausu sightseeing course (21-feb).

GELD EN KOSTEN Ten tijde van ons verblijf hebben wij onze Japanse Yen (¥, 円 ) aangeschaft tegen een gemiddelde kostprijs van ¥123,54 / euro. Het is voordeliger om lokaal geld te pinnen en cash te betalen (gemiddeld ¥123,70 / euro) dan om met creditcard te betalen (gemiddeld ¥122,26 / euro). Geld halen is nergens een probleem. Iedere zogenaamde ‘convenience store’ (7/Eleven, FamilyMart, Lawson) heeft een ATM waar de Maestro gewoon werkt (beter dan op Kushiro Airport overigens, daar kon je alleen met Visa terecht) en op iedere derde hoek van de straat bevindt zich zo’n buurtsuper. Bij enkele ATM’s is de maximale pinlimiet ¥ 50.000, iets om rekening mee te houden in de contante delen van het land, zoals het (oosten van) Hokkaido. Ondanks de relatief beperkte waarde wordt in Japan alles tot op de yen afgerekend. Voor de snelle rekenaars ¥1 = €0,008… Na twee supermarktbezoeken puilt de portemonnee dan ook uit van de ¥1, ¥5, ¥10, ¥100 en ¥500 munten. Briefgeld start vanaf ¥1000 en kent daarnaast alleen nog ¥5.000 en ¥10.000 biljetten. Bij de luxere hotels en op de meeste plekken in Tokyo kun je overigens direct met creditcard betalen.

Japan is niet persé een goedkoop land en zelfs duur te noemen als je de kosten vergelijkt met andere Aziatische landen. Veel prijzen zijn vergelijkbaar met die van West-Europese landen. In de supermarkt gaat bijvoorbeeld 1,5 liter cola weg voor circa ¥150 (€ 1,21) en een simpele kant-en-klaarmaaltijd voor 1 persoon voor circa ¥450 (€ 3,64). Dinneren (zonder voor- of nagerecht) in een deftig restaurant met 2,5 persoon kost zo maar ¥ 7000 (€ 56,66), in een Denny’s in Tokyo (met nagerecht) zo’n ¥ 3.500 (€ 28,33). Fooi is bij de eindrekening inbegrepen; de meeste eetgelegenheden zetten hiervoor na de brutoprijs nog een bepaald percentage over de rekening heen. Zo kan het zijn dat je voor 2 cola à ¥350 p.s. een totaalrekening gepresenteerd krijgt van ¥756. Het voorkomt in ieder geval ongemakkelijke overwegingen ten aanzien van fooi geven.

In het schema hieronder is een overzicht gegeven van de totale kosten van de vakantie. Gebaseerd op een 25- daagse rondreis met klein gezin (2 volwassen, 1 kind van 1 jaar) komen de totale kosten voor deze reis neer op € 8.330,62 (circa € 3.332,25 p.p.). Dit bedrag is als volgt opgebouwd: ‹ Vliegtickets - ¥ - - € 1.501,05 ‹ Veerboten - ¥ 46.148,37 - € 373,55 ‹ Openbaar vervoer (metro/bus/trein) - ¥ 7.019,54 - € 56,82 ‹ Autohuur - ¥ 260.235,77 - € 2.106,49 ‹ Benzine (regular circa ¥149/ liter) - ¥ 20.384,10 - € 165,00 ‹ Auto overig (tol) - ¥ 13.520,22 - € 109,44 ‹ Verblijfkosten (ten dele incl. eten) - ¥ 353.682,67 - € 2.862,90 ‹ Activiteiten (boottochten, entrees NP) - ¥ 30.140,05 - € 243,97 ‹ Uiteten / koffie / etc. - ¥ 56.061,22 - € 453,79 ‹ Boodschappen (lunch / drinken) - ¥ 56.533,14 - € 457,61 € 8.330,62

GERAADPLEEGDE BOEKEN EN VERSLAGEN

Kaarten Google Maps & Maps.me Van alle locaties waar we heen wilden of waar specifieke soorten te vinden waren hadden we vooraf via Google Maps een route uitgestippeld en deze op papier uitgedraaid. Oorspronkelijk zouden deze dienen als

16 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 detailkaarten in aanvulling op onderstaande kaarten. In de praktijk werden deze echter direct gebruikt om een locatie in de autonavigatie op te zoeken, deze bestemming in te geven om daar vervolgens middels de navigatie heen te rijden. Vooraf hadden we ook de tip gelezen om op de tablet de app Maps.me te installeren en de kaarten van Japan te downloaden als navigatie. Wel gedownload en geïnstalleerd, echter niet gebruikt.

Japan - International Travel Maps, schaal 1 : 1.100.000 Geschikt voor de grove lijn en bevat met name het hoofdwegennet van Japan. Prima om de route mee uit te zetten of plaats(nam)en te vinden. Voor alles wat iets meer precisie nodig heeft dan dat, is de kaart niet te gebruiken. Uiteindelijk nauwelijks gebruikt (zie boven).

Japan North & Hokkaido - International Travel Maps, schaal 1 : 700.000 Aangeschaft als aanvulling op bovenstaande kaart, vanwege op basis van schaalaanduiding vermoeden van iets hoger detailniveau. Dat bleek echter niet het geval. Er staat exact hetzelfde op als bovengenoemde kaart, alleen iets groter afgedrukt. Niet gebruikt.

Japan Travel Atlas - Tuttle, schaal wisselt van 1 : 2.000.000 tot 1 : 15.000. Aangeschaft als aanvulling op bovenstaande kaarten. Verzameling aan kaarten met steeds hoger detailniveau, uitgaande van een aantal regios (voor onze reis bijvoorbeeld Hokkaido, North-Honshu en Tokyo). Weinig bezochte gebieden – bijvoorbeeld oosten van Hokkaido – gaan niet gedetailleerder dan 1 : 2.000.000. Voegt voor dat deel dan ook niets toe aan bijvoorbeeld bovengenoemde kaarten. Voor hartje Tokyo worden echter ook kaarten gepresenteerd van 1 : 15.000 en zijn daardoor wel degelijk bruikbaar als wandelkaart om bijvoorbeeld van het ene park naar het andere te lopen.

Boeken Lonely Planet’s Best of Japan (Millner, R. e.a; 1e druk, 2017) Een speciale uitgave van Lonely Planet, met minder praktische informatie over lokale gebruiken, hotels, restaurants en dergelijke en meer informatie en foto’s over locaties en te bezoeken highlights. Beviel mij niets, wellicht omdat ik anders had verwacht en/of gewend was. Retour gestuurd. ISBN: 9781786572363.

The Rough Guide to Japan (Gray, P. e.a., 7 e druk, 2017) Vanaf mijn eerste Rough Guide ben ik fan van de serie. Heldere opbouw, leuk geschreven, veel details en accomodatiemogelijkheden en als naslagwerk uitstekend om in dit geval Japan beter te leren kennen. De uitgave van Japan is echter wel een dikke pil; heel Japan staat er in. Daar wij al onze accomodaties vooraf hadden geboekt en toch niet van plan waren buiten de deur te eten, is dit boek uiteindelijk thuis gebleven; met pijn in het hart. ISBN: 978-0-24127-915-1.

Insight Guide Japan (Wismeijer, H. & M. Sarneel, 2 e druk, 2018) De andere ‘vaste serie’, mede vanwege de Nederlandstalige uitgaves. Qua praktische informatie (hotels e.d.) bevat deze minder informatie dan bijvoorbeeld The Rough Guides, maar de achtergronddocumentatie van regio’s, culturen en/of bezienswaardigheden is uitgebreid en vaak geïllustreerd met schitterende foto’s en tekeningen. Ook hiervan zorgen we doorgaans dat we deze van een te bezoeken land in huis halen, indien deze in het Nederlands beschikbaar is. ISBN: 978-90-6655-461-0.

Birds of Japan (Brazil, M., 2018) Qua veldgidsen zijn er twee mogelijkheden: ‘Birds of Japan’ of de ‘Birds of East Asia’, van dezelfde auteur en veel van dezelfde illustraties. Voordeel van het tweede boek, is dat door een bredere dekking er meer soorten in staan en voor eventuele toekomstige Oost-Azië-reizen geen nieuwe gids hoeft te worden aangeschaft. Toch ging onze voorkeur uit naar ‘Birds of Japan’ vanwege de accuratere informatie betreffende de verspreiding en status van de verschillende soorten in Japan. Uitstekende gids met goede illustraties. Taxonomisch redelijk progressief, maar afwijkingen t.o.v. andere lijsten zijn opgenomen. De enige echte inconsequentie die ik heb kunnen ontdekken is bij de Eurasian Nuthatch (Boomklever). Volgens de gids komt ssp. clara voor op Hokkaido (klopt met IOC) en ssp. a murensis op Honshu (wat volgens IOC ssp. hondoensis moet zijn). Afgebeeld is dan weer ssp. asiatica die volgens ‘Birds of Japan’ niet in Japan voorkomt, maar is overgenomen uit ‘Birds of East Asia’, waarin die ondersoort wordt toegeschreven als voorkomend op Hokkaido. Het zal allemaal best op elkaar lijken... ISBN: 978-1-4729-1386-9.

17 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

Japan Nature Guides – Mammals of Japan (Brazil, M. & Y. Masayuki, 2015) Helaas is er geen Engelstalige veldgids voor zoogdieren van Oost-Azië of Japan beschikbaar, enkel dure (> € 150) encyclopedieën. Een tweetalige gids (alhoewel schijnbaar alleen namen in het Engels zijn weergegeven) is de ‘Field Best Encyclopedia – Mammals in Japan’. Deze lijkt echter alleen in Japan zelf beschikbaar – ook via Amazon – met verzendkosten die niet rendabel zijn. Zie: https://www.amazon.com/Mammals-Japan-Field- Best-Picture/dp/4054013740 . Een ‘Where to find Mammals in Japan’ is momenteel in voorbereiding door Vladimir Dinets. Bij Furen Lodge vonden we echter bovengenoemde handzame flyer, met de meest algemene en iconische soorten hierin opgenomen (56 soorten in totaal), welke we konden aanschaffen voor ¥ 1.000. In het kader van iets is beter dan niets. ISBN: 978-4-9907228-1-4.

Reisverslagen Op Cloudbirders zijn diverse reisverslagen (voor vogels) te vinden. Voordeel van het Cloudbirders-systeem is dat er is te zoeken op ‘independent travel mode’, zodat alle reisverslagen van reisorganisaties worden weggefilterd. Veel bruikbare informatie is dan te vinden, waarbij uiteindelijk de volgende reisverslagen een weg naar de printer hebben gevonden (de grijs-gedrukte waren leuk om te lezen, maar bevatten weinig concrete locatie-informatie): TR1. Japan 24 februari-8 maart 2008 Mark Lopez e.a. TR2. Japan in winter 7-24 februari 2013 Henk Hendriks e.a. TR3. Short report: Tokyo 11-13 maart 2015 Peter Schmidt TR4. Birding Japan 30 januari-14 februari 2016 Måns Grundsten e.a. TR5. Birding Japan in winter 4-24 februari 2017 Frank Dorèl e.a. TR6. Hokkaido & Honshu 18-27 februari 2017 Garry Armstrong & Wilton Farrelly TR7. Japan 2018 3-19 februari 2018 Nick Bonomo e.a. TR8. Winter birding in Japan 14 februari-7 maart 2018 Colin Reid & Stuart Warren TR9. Bird trip to Japan 23 februari-6 maart 2018 Oystein Storkersen

Internet Handige websites zijn: ‹ http://www.japan.observado.org – voor recente waarnemingen in Japan, wordt vooral door Nederlanders, Belgen en enkele andere Europese landen gebruikt; ‹ https://ebird.org/region/JP?yr=cur – voor recente vogelwaarnemingen in Japan, wordt vooral door Amerikanen gebruikt. De paar Japanners die hun waarnemingen digitaal opslaan, lijken Ebird te prefereren boven Observado (de Spanjaarden die wij tegenkwamen overigens ook); ‹ http://www.cloudbirders.com – voor reisverslagen gericht op vogels; ‹ http://www.mammalwatching.com – voor tips en reisverslagen gericht op zoogdieren. ‹ https://www.birdforum.net/showthread.php?s=7d9ab0fb8e52584a12bc5d8377a6d970&t=325403 – reisverslag met een landdekkende winterreis (Amami, Okinawa, Kyushu, Honshu, Hokkaido). ‹ https://www.japannatureguides.com/ website met een uitgebreid locatieoverzicht waar je op zoek zou moeten naar bepaalde soorten, met gedetailleerde routebeschrijvingen.

En sinds 10 maart 2019…: ‹ https://pbase.com/corotauria/japan2019 – voor de fotoreportage wat in samenhang kan worden bekeken met voorliggend reisverslag.

12. Aan het ontbijt in Proof Point, Kushiro (16-feb). 13. Rens vogelt bij het ontbijt in Furen Lodge (17-feb).

18 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Route en verblijf We hadden al onze overnachtingslocaties vooraf vastgelegd. Ten eerste omdat wij uit eerdere reisverslagen hadden vernomen dat veel accomodaties niet als zodanig herkenbaar zijn en we lokaal niet al te veel tijd wilden besteden aan het eindeloos zoeken naar plekken die niet te vinden zijn. Ten tweede omdat we aannamen – zo georganiseerd als de Japanners zijn – dat ineens ergens op de stoep staan niet persé zou worden gewaardeerd. We hebben het internet afgestruind op bekende en minder bekende websites als https://www.booking.com , https://www.google.nl , https://www.japanican.com/en/ , etc. etc. Boeken deden we waar mogelijk bij voorkeur via de website of mail van de accommodatie zelf. We hebben een wijd scala aan type accomodaties gezocht, veelal geselecteerd op sfeer, authenticiteit en locatie. Pas daarna op prijs. We hebben dus op veel locaties niet persé de goedkoopste accomodaties geboekt en voor de budgetreiziger kan hierop aanzienlijk bespaard worden. Men betaalt doorgaans per persoon, niet per kamer. Babies zijn veelal gratis, mits er geen extra bed(je) voor hoeft te worden bijgeplaatst. Let op! ’s Winters komt er op veel locaties nog een toeslag boven op voor ‘heating’. Op de meeste locaties kwamen we uit op zo’n ¥ 5.000 (€ 40) tot ¥ 10.000 (€ 80) p.p.p.n.; bij zogenaamde Minshukus is dat inclusief 2 maaltijden.

Ondanks dat we relatief laat waren met boeken (vanaf Kerst 2018), gaf het vinden van accomodaties op de meeste plekken geen probleem. Kritisch waren Minshuku Furen (die had over de maanden januari-februari- maart nog slechts 3 nachten beschikbaar; daar hebben we qua data de hele vakantie omheen gepland!), Rausu (nog 1 accommodatie met kamers beschikbaar) en Tsurui (alles vol, daar hebben we uiteindelijk bij iemand in huis geslapen). Het wordt gewaardeerd als je een verwachte aankomsttijd doorgeeft en onthoudt: Japanners zijn stipt. Dat geldt ook voor de tijden waarop afgesproken wordt dat maaltijden worden geserveerd. Eerder aanschuiven wordt niet gewaardeerd, dan beter even wachten in de lobby.

HOKKAIDO

3 1

Bron: GoogleBron: Maps 14. Kaart met afgelegde route (blauwe lijn) en overnachtingslocaties (rode ballonnetjes). De getallen refereren naar het aantal overnachtingen op betreffende locatie.

19 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

Donderdag 14 februari 2019 MOORDRECHT – Amsterdam Schiphol – London Heathrow – Vlucht JL42 Accomodatie: - Vlucht JL42 Overige opmerkingen: - Zie ‘De Reis’ (blz. 7).

Vrijdag 15 februari 2019 Vlucht JL42 – Tokyo Haneda Airport – Kushiro Airport – KUSHIRO Accomodatie: - Guesthouse Proof Point, Kushiro Contactgegevens: - https://www.booking.com/hotel/jp/gesutohouse-proofpoint Tel. +81-154 65 5527; Coördinaten: - 42.58998, 144.22977; Routebeschrijving: - Zonder navigatie moeilijk te vinden; telefoonnummer is/was in de autonavigatie helaas ook niet bekend. Dus op basis van een vooraf uitgedraaid Google Maps-kaartje hebben we de locatie in de autonavigatie opgezocht en ingevoerd (zie ook ‘Wegen en Verkeer’ op blz. 13). Prijs: - ¥ 13.420 p.n. (2 pers., geen maaltijden) – pinbetaling mogelijk. Overige opmerkingen: - Erg gezellig opgezet guesthouse, met huiselijke aankleding, gedeelde woonkamer en keuken op 1 e etage. Kamers op 2 e en 3 e etage. Eigen parkeerplaatsen aanwezig (begane grond). Gratis WiFi. Kamer met 2 eenpersoonsbedden en een stapelbed, sofa en klein tafeltje. Voldoende vloer onbenut om alle tassen kwijt te kunnen en te herpakken. Badkamer gedeeld; geen probleem, goed schoon. Eigenaar spreekt beperkt, maar voldoende Engels.

Zaterdag 16 februari 2019 KUSHIRO – Akkeshi – Cape Kiritappu – FURENKO Accomodatie: - Minshuku Furen (Furen Lodge), Nemuro Contactgegevens: - Takeyoshi (aka Take-san) en Masako Matsuo: [email protected] Coördinaten: - 43.26971, 145.47218; Routebeschrijving: - Gemakkelijk te vinden, ook zonder navigatie. Volg van Kushiro / Attoko de R44 richting Nemuro. Op een gegeven moment rijdt men langs de oever van een dichtgevroren, sneeuwwit Lake Furen, waarbij men al snel een klein restaurantje passeert (bolvormig, zie ook – Lake Furen op blz. 34/35). 750m na dit restaurantje slaat men schuin linksaf en rijdt men de helling af evenwijdig aan de R44. Hier staan een aantal loodsen en houten gebouwtjes. Na 350m vindt men Minshuku Furen aan de linkerzijde (groot bruin houten gebouw, aangereden vanaf de achterzijde). Mocht je de afslag missen (hij valt niet echt op) draait de R44 met een wijde bocht naar rechts, vlak daarna gevolgd door een grote brug. Dan ben je te ver. Keer om en vlak voor men de wijde bocht maakt, is er eveneens een afslag naar de parallelweg, ga na 150m linksaf en na nog eens 150m ben je op plaats van bestemming (dit keer van voren aangereden). Prijs: - ¥ 7.500 p.p.p.n. (incl. 2 maaltijden) – cash afrekenen. Overige opmerkingen: - Een must voor iedere vogelaar, niet op de minste plaats omdat de eigenaar (Take-san) ook vogelaar is, Engels spreekt, de regio kent, connecties heeft (zie ‘Pelagic Nemuro Peninsula’ op blz. 14) en goed op de hoogte is van actueel vogelnieuws (Pine Bunting in Ochiishi). De herberg zelf is basic, maar prima. Het is eten wat de pot schaft op traditioneel Japanse wijze (indien geen visliefhebber, dan van tevoren doorgeven en nogmaals bij inchecken). Gratis WiFi. Kamers zijn klein, 2 eenpersoonsbedden, hard als steen en Rens er bij in. Toilet met verwarmde bril, douche lekker, traditioneel Japans bad beschikbaar. Veel vogels in de tuin (gevoerd).

Zondag 17 februari 2019 FURENKO – Lake Furen – Ochiishi – Hanasakiminato Harbour – Nemuro – Hattaushi Bridge – FURENKO Accomodatie: - Minshuku Furen (Furen Lodge), Nemuro Overige opmerkingen: - Zie zaterdag 16 februari 2019.

20 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Maandag 18 februari 2019 FURENKO – Habomai – Habomai Pelagic Cruise – Goyõmai Harbour – Cape Nosappu – Onnemoto – Northern Natural Flower Garden – Nemuro – FURENKO Accomodatie: - Minshuku Furen (Furen Lodge), Nemuro Overige opmerkingen: - Zie zaterdag 16 februari 2019.

Dinsdag 19 februari 2019 FURENKO – Ochiishi – Sakakimachi – Attoko – Yuyado Daiichi – YOROUSHI Accomodatie: - Yuyado Daiichi, Yoroushi Contactgegevens: - http://www.yoroushi.jp/en/ Tel. +81-153 78 2131. Boekingen gaan alleen per telefoon; men reageert niet op e-mail. Onze boeking is gedaan door Take-san (zie zaterdag 16 februari 2019). Coördinaten: - 43.58767, 144.72234; Routebeschrijving: - Met navigatie gemakkelijk aan te rijden. De juiste ingang van Yuyado Daiichi ligt achter het hotel waar de navigatie heen leidt; vlak voor dat hotel, linksaf slaan het parkeerterrein op, doorrijden tot het gebouw en dan rechtsaf slaan richting entree van dit resort. Prijs: - ¥ 13.110 p.p.p.n. (incl. 2 maaltijden) voor een kamer aan de wegzijde; ¥ 16.350 p.p.p.n. (incl. 2 maaltijden) voor een kamer aan de beekzijde. Overige opmerkingen: - Luxe resort, met traditioneel Japans onsen (binnen) en hot springs (buiten), gelegen in een bosrijk gebied aan een beek. Traditioneel Japans avondeten, schijnt uitstekend te zijn. Ontbijtbuffet zowel traditioneel als Engels. Kamers enorm, grote bedden, goed verzorgd. Gratis WiFi. Veel vogels in de tuin (gevoerd) en belangrijkste: 1 van de 2 beste locaties voor Blakiston’s Fish Owl , die hier nagenoeg iedere nacht komt vissen in een daarvoor aangelegd vijvertje. Uitstekend te observeren vanuit de verwarmde lobby van het resort. Alternatief voor deze soort is Washi-N-Yado nabij Rausu (contact via [email protected] ), maar die locatie is kennelijk een jaar van tevoren al volgeboekt.

15. Yuyado Daiichi, met zicht op een visuil (19-feb). 16. Bunkhouse van Heart ’n Tree (23-feb).

Woensdag 20 februari 2019 YOROUSHI – Yuyado Daiichi – Shibetsu – RAUSU Accomodatie: - Shiretoko Serai, Rausu Contactgegevens: - https://www.shiretokoserai.com/en/ ; Tel. +81-153 85 8800. Geboekt via de website, bevestigd per e-mail ( [email protected] ); Coördinaten: - 44.01545, 145.19072; Routebeschrijving: - Ook zonder navigatie zeer eenvoudig te vinden. Men rijdt vanaf Shibetsu richting Rausu en blijft in Rausu de kustlijn volgen. Op 350m voor de afslag naar de haven (vlak voor een tankstation) aan de linkerzijde van de weg met uitzicht over zee. Gebouw herkenbaar aan de kubusvormige bouw en logo van zwartwitte berenpoot (zie ook de kaart op blz. 41). Prijs: - ¥ 9.572 p.p.p.n. (incl. 2 maaltijden, incl. ‘heating costs’);

21 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

Overige opmerkingen: - Via Booking.com en Google leken alle accomodaties in Rausu vol; dit hotel werd aanbevolen door Take-san (zie zaterdag 16 februari 2019). Ziet er behoorlijk nieuw uit. Alles tip top in orde, maar daardoor wel wat steriel (mist wat sfeer). Kamers ruim, schoon en verzorgd, met eigen ietwat kleine badkamer/toilet. Restaurant bij de receptie; goed eten – visloos op verzoek. Gratis WiFi. Bij een dichtgevroren zee zijn grote concentraties Steller’s Sea Eagles zichtbaar vanuit de eigen kamer; 5 minuten rijden van de haven vanwaar de boottochten starten (zie ‘Pelagic Rausu’ op blz. 15). Boek eerst het hotel, dan de Pelagic – dan krijg je de avond voorafgaand aan de Pelagic de laatste informatie per fax naar het hotel gestuurd.

Donderdag 21 februari 2019 RAUSU – Pelagic ‘Photocourse’ (5:00uur) – Pelagic ‘Siteseeing’ (9:00uur) – Rausu – Aidomari – RAUSU Accomodatie: - Shiretoko Serai, Rausu Overige opmerkingen: - Zie woensdag 20 februari 2019.

Vrijdag 22 februari 2019 RAUSU – Shibetsu – Notsuke Peninsula – Nakashibetsu – Kushiro-Shitsugen National Park – Tsurui Dosanko Farm – Otawa Bridge – Tsurui Ito Tancho Crane Sanctuary – TSURUI Accomodatie: - Heart ’n Tree Farm Cottage, Tsurui Contactgegevens: - https://heartntree.jimdo.com/%E8%8B%B1%E8%AA%9E-english/ Tel. +81-503573 9603. Geboekt per e-mail ( [email protected] ) Coördinaten: - 43.15302, 144.20298; Routebeschrijving: - Ook zonder navigatie eenvoudig te vinden. Rijdt vanuit Tsurui (Crane Sanctuary) via de hoofdweg R53 richting het noorden. Op circa 1.3km vanaf het dorp neemt men de 2 e afslag (haaks) rechtsaf (de 1 e ligt daar ongeveer 100m voor en gaat schuin teruguit). Vervolgens bij de eerste kruising links. Heart ’n Tree is het eerste complex aan de rechterzijde op circa 1.4km vanaf de kruising (neem de 2 e inrit). Zie ook kaart 25 op blz. 30. Prijs: - ¥ 10.800 p.p.p.n. (incl. 2 maaltijden, excl. 8% taks); Overige opmerkingen: - Sfeervol, haast schattige community met een cottage, bunkhouse, geitenboerderij en restaurant. Alles vol (in heel Tsurui), dus wij hadden een suite in huis (‘Main building’) – met andere woorden: iemand heeft zijn/haar eigen slaapkamer ter beschikking gesteld. We hadden een slaapkamer, eigen douche/bad, eigen toilet en konden gebruik maken van een soort woonkamer en keukentje. Restaurant was uitstekend en alleen open voor gasten.

Zaterdag 23 februari 2019 TSURUI – Otowa Bridge – Heart ’n Tree – Tsurui Ito Tancho Crane Sanctuary – Akan Crane Sanctuary – New Chitose – Tomakomai – SHIN NIHONKAI FERRY Accomodatie: - Shin Nihonkai Ferry Contactgegevens: - Zie ‘Veerboten’ op blz. 9; Coördinaten: - Wisselend…; Routebeschrijving: - Zie ‘Veerboten’ op blz. 9; Prijs: - ¥ 26.320 (StateRoom B, 2 pers.); Overige opmerkingen: - Ruimer dan verwacht, 2 stapelbedden en een klein zitgedeelte, wastafeltje en een garderobe. Ruim genoeg voor alle bagage die we mee hadden. Wel erg warm in het kamertje. WiFi aan boord, maar inloggen lijkt alleen te kunnen met Facebook. Restaurant aan boord, naast vele andere faciliteiten.

22 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

CENTRAAL-HONSHU & SADO

Bron: GoogleBron: Maps 17. Kaart met afgelegde autoroute (blauwe lijn), OV-route (groene lijn) en overnachtingslocaties (rode ballonnetjes). De getallen refereren naar het aantal overnachtingen op betreffende locatie.

Zondag 24 februari 2019 SHIN NIHONKAI FERRY – NIIGATA Accomodatie: - Kurano Yado Ryoufusou, Niigata Contactgegevens: - https://www.booking.com/hotel/jp/kurano-yado-ryoufuso Tel. +81-25 388 5314. Coördinaten: - 37.54746, 139.14274; Routebeschrijving: - Vanaf Niigata centrum volgt men de R7 richting het noorden (in plaats van de tolweg die hieraan min of meer parallel loopt). Afslag Toyosaka IC (R46), beneden aan de afrit rechtsaf richting Toyosaka. Na 2.4km passeert men de (tol)snelweg E7; na dit viaduct bij de 6 e stoplichten linksaf, richting Toriana (R264). Men volgt de R264 voor 950m, met de bocht mee naar links (langs het water), eerste gebouw aan de linkerzijde is de receptie van het park. Prijs: - ¥ 9.000 p.n. (2 pers., excl. maaltijden); Overige opmerkingen: - Is feitelijk een bungalowpark, met huisjes op zijn Japans. Basic, maar sfeervol en erg ruim. Enkele bungalows zijn tevens uitgerust met Westerse bedden. Verder heeft iedere bungalow een keukentje (met magnetron en kookplaat), badkamer, separaat toilet. Gratis WiFi. Geselecteerd vanwege

23 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

ligging aan natuurgebied Fukushimigata Lagoon; wandelkaarten beschikbaar bij de receptie. Daar zijn tevens wasmachines beschikbaar. Receptionisten spreken geen Engels.

Maandag 25 februari 2019 NIIGATA – Fukushimigata Lagoon – Toyanogata Lagoon – NIIGATA Accomodatie: - Kurano Yado Ryoufusou, Niigata Overige opmerkingen: - Zie zondag 24 februari 2019.

Dinsdag 26 februari 2019 NIIGATA – Sado Kisen Terminal – SADO ISLAND: Ryotsu – Toki Forest Park – Osada Skyline – Sawanemachi – Inakujira – Nagate Cape – Ryotsu – NIIGATA Accomodatie: - Kurano Yado Ryoufusou, Niigata Overige opmerkingen: - Zie zondag 24 februari 2019.

Woensdag 27 februari 2019 NIIGATA – Fukushimagata Lagoon – Hyo Lake (Agano) – Niigata – Nagaoka – Joetsu – Nakano – Yamanouchi – Jigokudani Monkey Park – YAMANOUCHI Accomodatie: - Yudanaka Yasuragi, Yamanouchi Contactgegevens: - https://www.booking.com/hotel/jp/yasuragi ; Tel. +81-269 33 1270. Coördinaten: - 36.44615, 138.24430; Routebeschrijving: - Volg vanaf Nakano de R292 richting Yamanouchi, Yudanaka; neem afslag Yudanaka Shibuonsenkyo Spa / Togari-Yudanaka. Onder aan de afrit linksaf richting Yudanaka. Over de brug rechtsaf en direct na 100m linksaf een nietszeggend straatje in (achterzijde van de 7/Eleven). Halverwege de helling (na 50m) treft men aan de linkerzijde de accommodatie. Prijs: - ¥ 6.120 p.p.p.n. (incl. ontbijt). Avondeten Japanse stijl ¥ 3.950 p.p.; Overige opmerkingen: - Eerste indruk is die van een vreemde locatie voor een herberg, maar op zich een prima etablissement. Entree sfeervol ingericht, kamers zelf erg basic – zelfs voor Japanners – maar wel van alle gemakken voorzien: tafel, futons, ‘stoelen’ (zonder poten), koelkast en tafelverwarming. Gratis WiFi. Avondeten Japanse stijl, kwalitatief minder dan we elders hebben gekregen en zeker niet onze smaak. Ontbijt, met broodjes op verzoek. Spa aanwezig.

Donderdag 28 februari 2019 YAMANOUCHI – Jigokudani Monkey Park – Yamanouchi – Nagano – Tomi – Karuizawa – ISAK – KARUIZAWA Accomodatie: - Ikoisanso, Karuizawa Contactgegevens: - https://www.booking.com/hotel/jp/ikoisanso ; Tel. +81-267 45 5254. Coördinaten: - 36.21285, 138.35314; Routebeschrijving: - Volg de R18 richting Karuizawa. Neem in Karuizawa de R146 noordwaarts richting Kusatsu / Naganohara / Tsumagoi. Sla na 700m linksaf; het groene bordje van Ikoi staat aangegeven, maar valt nauwelijks op. Zie je links een 7/Eleven dan ben je 150m te ver doorgereden. Prijs: - ¥ 11.684 p.n. (2 pers, excl. maaltijden); Overige opmerkingen: - Prima hotel / (jeugd)herberg, prachtig gelegen aan de bosrand ( Japanese Grosbeak vanuit de kamer). Japanse stijl kamers met eigen badkamer (ook met gedeelde badkamer te reserveren) – koude WC-bril! Restaurant aanwezig, maar vanwege inkoopbeleid minimaal 3 dagen voorafgaand te reserveren (beter dus direct bij boeking indien gewenst). Gratis WiFi en strikt slipperbeleid (paar voor buiten, paar voor de gang, paar voor de eigen kamer en nog een paar voor in het toilet). 10 minuten lopen van de belangrijkste vogelgebieden.

Vrijdag 1 maart 2019 KARUIZAWA – Ikoisanso – Hoshino Onsen – Wild Bird Forest – Shiobotsu Onsen – Ikoisanso – KARUIZAWA Accomodatie: - Ikoisanso, Karuizawa Overige opmerkingen: - Zie donderdag 28 februari 2019.

24 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

18. Ruime kamer in Ikoisanso, Karuizawa (2-mrt). 19. Klein hok in Arasawaya Ryokan, Okutama (4-mrt).

Zaterdag 2 maart 2019 KARUIZAWA – Ikoisanso – Mount Asama – Kumoba Pond – R18 – ISAK – Ikoisanso – KARUIZAWA Accomodatie: - Ikoisanso, Karuizawa Overige opmerkingen: - Zie donderdag 28 februari 2019.

Zondag 3 maart 2019 KARUIZAWA – Senga Falls – Saku – Nonotorinooka Park – Chikuma River – Tateshina – CHINO Accomodatie: - Pension Bergcot, Chino Contactgegevens: - Azusa & Daisaku Masuda (e-mail: [email protected] ) Tel. +81-266 60 2461; mapcode 218-886-288. http://pbergcot.sakura.ne.jp Coördinaten: - 36.04515, 138.15362; Routebeschrijving: - Mapcode invoeren in de autonavigatie en je rijdt er blind heen. Op basis van een kaart zijn de wegen in dit skigebied wat onoverzichtelijk. In het echt valt dit best mee; men volgt de hoofdweg R192 naar het skigebied Tateshina Tokyu. Door het skigebied blijft men min of meer de doorgaande weg volgen (houdt bij de Y-splitsing links aan). Het pension bevindt zich op 6,8km vanaf de R192 en is aangegeven met een klein bordje ‘Bergcot’. Prijs: - ¥ 8.900 p.p.p.n. (incl. 2 maaltijden), ¥ 2.160 p.p.p.n. (kind <2 jaar); Overige opmerkingen: - Schitterend pension, mooi afgelegen, heel sfeervol ingericht, ontzettend aardige en gastvrije eigenaars en fantastisch lekker eten (visloos op verzoek). Beste accommodatie van de hele reis. Kamer met 3 bedden (Westers of Japans) en toilet, gedeelde badkamer met bad. Gratis WiFi. Voert vogels (diverse soorten mezen, Grey-Bellied Bull-finch , Japanese Grosbeak ) en dieren ( Raccoon Dog , Japanese Marten , Japanese Squirrel ).

Maandag 4 maart 2019 CHINO – Yamanashi – Otsuki – Uenohara – Ome – OKUTAMA Accomodatie: - Arasawaya Ryokan, Okutama Contactgegevens: - https://arasawaya.co.jp/en/ Contact via de website, geboekt per e-mail: [email protected] Tel. +81-428 83 2365. Coördinaten: - 35.808096, 138.26778; Routebeschrijving: - Eenvoudig te vinden in Okutama door in het centrum aan de westzijde van de rivier richting het noorden te rijden (Nippara-Kaido Ave., R204). Na 70m aan de linkerzijde van de weg, opvallend gebouw (aarderood, driehoekig). Prijs: - ¥ 19.200 p.n. (2 pers. 1 baby, incl. taks, excl. maaltijden), ontbijt ¥ 1.620 p.p., avondeten ¥ 5.940 p.p. (indien gewenst – voor ons dus niet); Overige opmerkingen: - Via Booking.com niets te vinden in de buurt van Okutama (op een cluster op Mount Mitake na – geen handige locatie voor buurtbezoeken) en dit was de enige accommodatie die reageerde op Engelstalige e-mail. Eigenaars blijken echter geen woord Engels te spreken (Google-translate!). Van buiten heel net, aantrekkelijk gebouw (1 parkeerplaats beschikbaar voor gasten). Van binnen vrij oud, vervallen en de kleinste kamers die we hadden. Kamers

25 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

op 1 e etage, badkamer met onsen op 2 e etage. Gratis WiFi. De krappe kamers waren gevuld met 2 futons en zithoek (met tafelverwarming). Eigen toilet en wastafel. Gratis WiFi. Geen magnetron aanwezig, geen wasmachine. Uitzicht op een muur en met moeite de rivier. Prijs (veel!) te hoog voor wat geboden wordt. De minste accommodatie van de reis.

Dinsdag 5 maart 2019 OKUTAMA – Nippara Limestone Caves – Okutama – Tama River – Lake Okutama – OKUTAMA Accomodatie: - Arasawaya Ryokan, Okutama Overige opmerkingen: - Zie maandag 4 maart 2019.

Woensdag 6 maart 2019 OKUTAMA – Ome – Nakagawara – Tama Shiritsu Kotsu Park – Shiba Park Hotel – Tokyo Haneda – Otorii Station – Hamamatsuchõ Station – Takeshiba Pier – Shiba Park Hotel – TOKYO Accomodatie: - Shiba Park Hotel, Tokyo Contactgegevens: - https://www.booking.com/hotel/jp/shiba-park ; Tel. +81-3 3433 4141. Coördinaten: - 35.39523, 139.45143; Routebeschrijving: - Met de auto, zonder navigatie niet te vinden. Met openbaar vervoer goed te doen vanaf treinstation Hamamatsuchõ (North Exit) of metrostation Daimon (West Exit). Loop westwaards, groot kruispunt (met Daiichikeihin Ave.) oversteken, volgend kruispunt (met de shrine over de weg heen) rechtsaf, hotel is 200m verder (net voorbij de 7/Eleven). Prijs: - ¥ 15.181 p.n. (2 pers. 1 baby, excl. maaltijden) vooraf geboekt, ¥ 17.000 p.n. (2 pers. 1 baby, excl maaltijden) aan de balie geboekt. Ontbijt ¥ 2.750 p.p.; Overige opmerkingen: - Via Booking.com zoeken op Tokyo levert >1250 accommodaties. Deze gekozen vanwege gunstige locatie ten opzichte van Takeshiba Pier (zie ‘Veerboten’ op blz. 11) en enigszins betaalbare prijs; bleek ook gunstig gelegen voor Yoyogipark / Meiji Shrine en Ueno Zoo (beiden circa 20 min). Zeer deftig hotel, tot in de puntjes verzorgd, alles klopt qua inrichting en personeel. Kamer niet al te ruim, maar groot genoeg en uitgerust met een tweepersoonsbed met opklapbare randen voor gezinnen met babies. Gratis WiFi. Groot minpunt is de afwezigheid van airco. Wordt toch warm ’s nachts; raam open helpt, maar levert geluidsoverlast door herrie van straat en dak. Douche niet fijn (harde straal), bad afwezig. Uitstekend ontbijtbuffet, wel duur. Old Grill Restaurant is op zijn best ok (de pasta was niet persé beter dan de opwarmmaaltijd van de 7/Eleven) en erg duur. Bagageservice aanwezig.

Donderdag 7 maart 2019 TOKYO: Shiba Park Hotel – Yoyogipark – Meiji Shrine – Shinjuku Gyoen National Garden – Shiba Park Hotel Accomodatie: - Shiba Park Hotel, Tokyo Overige opmerkingen: - Zie woensdag 6 maart 2019.

Vrijdag 8 maart 2019 TOKYO: Shiba Park Hotel – Ueno Zoo – Shinobazu Pond – Shiba Park Hotel Accomodatie: - Shiba Park Hotel, Tokyo Overige opmerkingen: - Zie woensdag 6 maart 2019.

Zaterdag 9 maart 2019 TOKYO: Shiba Park Hotel - Kasairinkaikõen Park – Shiba Park Hotel Accomodatie: - Shiba Park Hotel, Tokyo Overige opmerkingen: - Zie woensdag 6 maart 2019.

Zondag 10 maart 2019 TOKYO Shiba Park Hotel – Daimon Station – Tokyo Narita Airport – Helsinki (Finland) – Amsterdam (Nederland) – MOORDRECHT

26 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Bezochte gebieden In de opvolgende paragrafen wordt per eiland ieder bezocht gebied wat nader uitgelicht; de nummers corresponderen met bijbehorende kaart. In voorbereiding op de reis hebben we diverse ogenschijnlijk interessante gebieden gevonden die we uiteindelijk niet bezocht hebben. Het zou jammer zijn om deze informatie ongenoemd de prullenbak in te werpen en dus zijn ook die gebieden in de kaart opgenomen. Deze komen verder niet terug in een uitgebreide uitwerking, daar we geen eigen ervaring hebben met betreffend gebied, maar de reden dat we een bezoek overwogen hebben wordt aan het einde van de paragraaf wel genoemd. Daarnaast wordt per eiland aan het begin een overzicht gegeven van de vogelsoorten waar men zich op betreffend eiland op zou moeten richten, óf omdat de soort binnen Japan alleen/vooral daar te zien is óf omdat de lokale vorm endemisch is voor het betreffende eiland (in welk geval ook de naam van de ondersoort is opgenomen). De nummering die hier aan toegevoegd is betreft óf een verwijzing naar het gebied waar wij betreffende soort gezien hebben (voor de waargenomen soorten) óf het gebied waar betreffende soort het best gezocht kan worden (voor de soorten die wij niet waargenomen hebben, cursief ).

In de waargenomen soortenlijst van de uitgewerkte gebieden zijn cursief gedrukte soortnamen soorten typisch voor het betreffende gebied, dikgedrukt soorten die we vrijwel nergens anders hebben gezien en soorten met een asterisk* geïntroduceerde soorten voor Japan.

HOKKAIDO

Bezochte gebieden: 1. Akan 2. Kushiro 16 3. Tsurui 4. Akkeshi 5. Cape Kiritappu 13 6. Sakikimachi / Hattaushi 7. Lake Furen 15 8. Ochiishi 12 9. Nemuro / Cape Nosappu 10. Notsuke Peninsula 11. Yuyado Daiichi 12. Rausu

Niet-Bezochte Gebieden: 13. Shari 14. Lake Kussharo 15. Abashiri 16. Lake Shikotsu 11 14 10

3 6 8 1 5

4 2 Bron: GoogleBron: Maps 20. Ligging bezochte gebieden (in rood) en potentieel interessante, maar niet-bezochte gebieden (in grijs). De bezochte gebieden worden opvolgend uitgewerkt, nummers corresponderen met de kaart. Onder aan de paragraaf komen kort de niet-bezochte gebieden aan bod met de reden waarom ze in potentie interessant zijn.

27 Japan: Hokkaido, Honshu & Sado Februari-Maart 2019

Interessante vogelsoorten voor Hokkaido - Hazel Grouze (ssp. vicinitas) – 7, 14 - White-Backed Woodpecker (ssp. subcirris) – 7, 11 - Red-Faced Cormorant – 9 - Eurasian Tree-Toed Woodpecker (ssp. inouyei) - ? - Rough-Legged Buzzard – 9, 10 - Black Woodpecker – 13, 14 - White-Tailed Eagle – wijd verspreid - Grey-Headed Woodpecker (ssp. jessoeinsis) – 13, 16 - Steller’s Sea Eagle – wijd verspreid (7, 12) - Northern Shrike - 3 - Red-Crowned Crane – 1, 3 - Eurasian Jay (ssp. brandtii) – 11 - Rock Sandpiper – 9, 15 - Northern Raven – 10 - Pigeon Guillemot – 9 - Marsh Tit (ssp. hensoni) – 7, 11 - Eurasian Eagle-Owl - ? - Japanese White-Eye (ssp. yesoensis) – zomergast - Blakiston’s Fish Owl – 11, 12 - Eurasian Nuthatch (ssp. clara) – wijd verspreid - Ural Owl (ssp. hokkaido) – 3, 6 - Eurasian Treecreeper (ssp. daurica) – 6 - Boreal Owl - ? - Asian Rosy Finch – 5, 6, 8, 10 - Crested Kingfisher (ssp. pallida) – 11 - Pine Grosbeak - ? - Japanese Pygmy Woodpecker (ssp. seebohmi) – 7 - Lapland Longspur - ? - Lesser Spotted Woodpecker – 3 - Snow Bunting - 10

21. Red-Crowned Cranes bij Akan (23-feb). 22. Fotografen bij Otowa Bridge (23-feb).

1. AKAN

Routebeschrijving Het Akan International Crane Sanctuary is eenvoudig te vinden en aan te rijden vanaf Kushiro (16,5 km vanaf Kushiro Airport, 20 minuten). Volg vanaf Kushiro (Airport) de R240 naar het westen (richting Central Akan). Men kruist de IC snelweg richting Horibetsu en rijdt rechtdoor richting Akan. Blijf ook door Akan de hoofdweg R240 volgen die langzaam richting het noorden afbuigt. Circa 3,5km voorbij het dorp Akan bevindt zich het Akan International Crane Sanctuary aan de rechterzijde van de weg. Het gebouw spreekt voor zich.

Losse opmerkingen • Bezoekdatum: 23 februari 2019. GPS 43.144368, 144.146499. • Akan International Crane Sanctuary heeft een entree met bezoekersscentrum. Entree bedraagt ¥ 470 p.p. (babies gratis). Voorzieningen (waaronder toilet) aanwezig; begaanbaar voor minder-validen. Mede door de heffing van entreegelden en de regulering van bezoekers, gaat het er hier een stuk gestructureerder aan toe dan in Tsurui. Rond de velden zijn wandelpaden aanwezig en bij de voederlocaties wordt met verschillende niveaus gewerkt om zo meer plek te genereren. • Belangrijkste soort binnen het reservaat is uiteraard de Red-Crowned Crane . Aantallen blijven iets achter in vergelijking tot Tsurui. Daar staan echter goede aantallen Whooper Swans tegenover, die bij Tsurui nauwelijks aanwezig bleken. Check de kraanvogels ook op Common Crane , die hiertussen nog wel eens wil opduiken. White-Tailed Eagle jaagt met grote regelmaat de groepen vogels de stuipen op het lijf. Ook Red Fox jaagt hier geregeld. • Foto-omstandigheden voor kraanvogels zijn bij Akan beter; let op, de wandelpaden zijn vooral gelegen aan de westzijde van de kraanvogelvelden. ’s Ochtends tegenlicht, ’s middags zon in de rug. • Pad tussen parkeerplaats en entree had wat leuke feedingflocks met mezen (vooral Long-Tailed Tit ssp. caudatus ).

28 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Waargenomen soorten: Vogels: Whooper Swan, White-Tailed Eagle, Red-Crowned Crane , Feral Pigeon*, Great Spotted Woodpecker, Marsh Tit, Coal Tit, Japanese Tit, Brown-Eared Bulbul, Long-Tailed Tit, Eurasian Nuthatch, Eurasian Tree Sparrow

2. KUSHIRO

Routebeschrijving De mensen die vliegen op Hokkaido, zullen veelal in Kushiro aankomen. Zo ook wij. Het is ongeveer 15 minuten rijden vanaf het vliegveld naar het centrum, uiteraard afhankelijk van de eindbestemming binnen Kushiro. Het is de grootste plaats in het zuidoosten van Hokkaido en ontsluit dit deel van het eiland. Wij hebben binnen Kushiro weinig specifieke locaties bezocht om vogels te kijken.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 15 en 16 februari 2019. • Al vanaf de hoofdweg rondom Kushiro vallen de grote aantal White-Tailed Eagles en Black-Eared Kites op. Vijf van de tien telefoonpalen in en rond de stad dient als uitkijkpost – bijzonder om Zeearenden als Buizerden op paaltjes te zien zitten. • Onze Guesthouse bevond zich vlakbij de monding van de Kushiro River (GPS 42.981718, 144.380527). Niet veel vogels gezien, maar wel onze eerste Greater Scaups en Red-Breasted Mergansers . • Op weg naar Akkeshi zijn wij nog gestopt bij Chiyonoura Harbour (GPS 42.967655, 144.391683). Ook daar vooral soorten die in nagenoeg alle haventjes van Hokkaido te zien zijn ( Black Scoter en Greater Scaups , Glaucous-Winged en Slaty-Backed Gulls ). • Japanese Cormorant zou zijn te zien in de West Harbour (probeer GPS 42.998165, 144.315347). Wij zijn daar niet geweest en veronderstelden dat we Japanese Cormorant vast wel ergens tegen het lijf zouden lopen. Helaas (waarschijnlijk wel als onze reis naar de Izu Eilanden door had gegaan)!

Waargenomen soorten: Vogels: Greater Scaup, Black Scoter, Common Merganser, Red-Breasted Merganser, Black-Eared Kite, White-Tailed Eagle, Glaucous-Winged Gull, Slaty-Backed Gull, Carrion Crow, Large-Billed Crow, Dusky Thrush

3. TSURUI

Routebeschrijving Volg vanaf Kushiro R53 naar het noorden richting Teshikaga en Tsurui. Vanaf de kruising R53/E38 is het ongeveer 25km tot aan de bebouwde kom van Tsurui. Tsurui Ito Tancho Crane Sanctuary staat in het dorp met groene bordjes aangegeven (eerste straat rechts bij het binnen rijden van Tsurui, deze uitrijden en aan het eind met de bocht mee naar links).

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 22 en 23 februari 2019. • De bekendste locatie voor Red-Crowned Crane , waar letterlijk honderden fotografen op af komen. Al toerend zijn kraanvogels op diverse velden te vinden; ze komen ook geregeld overgevlogen. Beste fotolocatie in Tsurui is echter het Tsurui Ito Tancho Crane Sanctuary ( 1), net ten oosten van het dorp (GPS 43.228002, 144.331800). Zie routebeschrijving hierboven. Klein parkeerterrein; kraanvogelvelden aan de overzijde van de weg gelegen. Geen entree, gewoon aansluiten bij de rest van de mensen. Let op! Kan glad zijn. Om 9:00uur wordt er gevoerd. Het aantal Whooper Swans is doorgaans op één hand te tellen. Check ook hier de kraanvogels op Common Crane , die hier ’s winters af en toe op duikt. • Een andere populaire fotolocatie voor Red-Crowned Crane is de Otowa Bridge (2 – GPS 43.187831, 144.334087). Rijdt vanaf Tsurui richting Kushiro, sla na 6,6km linksaf richting Shibecha. Circa 1.5km verder is de Otowa Bridge. De kraanvogels slapen hier in de Setsuri River ten zuiden van de brug, dus bij zonsopkomst zijn hier in het eerste licht de kraanvogels te fotograferen in een nevelige setting. Zorg dat je hier vroeg bent. Wij waren er rond 6:00uur; vroeg genoeg wat het licht betreft, maar aan de late kant om op een goede plek te staan. Slechts 150-200 fotografen waren ons voor…; veel van hen staan er naar het schijnt al om 3:00uur! Weinig bijvangsten overigens; wat Marsh Tits en een Common Goldeneye in de rivier. Anderen hadden hier ook Lesser Spotted Woodpecker en American Mink .

29 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

H Teshikaga

1 1 P

6,6km Shibecha

3 5,6km

1,5km

oogle Maps Kushiro

Bron: G Bron: 23. Tsurui met 1. Tsurui Ito Tancho Crane Sanctuary, 2. Otowa Bridge en 3. locatie voor Ural Owl. Bij H. de accommodatie Heart ’n Tree Farm Cottage (zie blz. 22).

30 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

• Nabij Tsurui Dosanko Farm bevindt zich een vaste locatie voor Ural Owl (3), die hier nagenoeg gegarandeerd is. Rijdt vanaf de Otowa Bridge ( 2) door naar het oosten richting Shibecha. Na circa 5,5km passeert men aan de linkerzijde van de weg de boerderij Dosanko Farm (herkenbaar aan het groene bordje “Dosanko Horse Trekking”). Na een afslag naar rechts (rijdt deze voorbij), buigt de weg naar links. Direct na de bocht wordt de weg aan weerszijden begrensd met een laag hekje, direct gevolgd door een afrit naar links (en vlak daarna een afrit naar rechts). Parkeer bij de eerste afrit aan de zijkant van de weg (GPS 43.196461, 144.391603), loop de afrit af richting het noorden en houdt bij de steeds smaller wordende paadjes links aan (het spoor in de sneeuw volgen), tot aan een afgezet en platgelopen plateau. De nestboom van een paar Ural Owls bevindt zich aan de overzijde van de vallei. In de groepjes mezen alhier hadden we ook Willow Tit .

Waargenomen soorten: Vogels: Whooper Swan, Common Goldeneye, Black-Eared Kite, Steller’s Sea Eagle, Red-Crowned Crane , Ural Owl , Great Spotted Woodpecker, Large-Billed Crow, Marsh Tit, Willow Tit, Japanese Tit, Long-Tailed Tit, Eurasian Nuthatch, Eurasian Tree Sparrow

4. AKKESHI

Routebeschrijving Volg vanaf Kushiro R44 naar het oosten richting Akkeshi / Nemuro (of de R142 voor een scenic route). Na circa 44km bereikt men Akkeshi. Rijdt voor het bezoekerscentrum verder langs de R44 richting Nemuro. Op 5,4km buiten Akkeshi bevindt het bezoekerscentrum zich aan de linkerzijde van de weg. Voor Akkeshi Bay neemt men in Akkeshi R123 naar het zuiden richting Hichirippu / Central Akkeshi. Blijf de R123 volgen, na 1,7km bereikt men Akkeshi Bridge. Steek deze over en sla na de brug direct 2x linksaf om onder de brug te komen.

Losse opmerkingen • Bezoekdatum: 16 februari 2019. • Tussen Kushiro en Akkeshi hadden we onze eerste (van vele!) overvliegende Steller’s Sea Eagles , als ook Sika Deer en Red Fox . R142 lijkt voor deze laatste 2 soorten beter geschikt dan de R44. • Akkeshi Bay staat bekend om zijn overwinterende watervogels. Vanaf de R44 is de rivier en baai dichtgevroren en er zijn daardoor vanaf die zijde nauwelijks vogels te zien. Grotere aantallen hadden we nabij Akkeshi Bridge (GPS 43.045159, 144.851979). Whooper Swans , Northern Pintails , Eurasian Wigeons en Common Goldeneyes waren de talrijkste soorten. Wij hadden hier bovendien onze enige Black-Headed Gull en Dunlins van Hokkaido (zeldzame wintergasten) en Black-Backed Wagtail (schaarse wintergast op Hokkaido). Door gebrek aan tijd zijn we de zuidoever van de baai niet verder langs gereden, maar dat kan de moeite best lonen daar men geregeld direct aan het water kan komen. • Ten noorden van de baai kwamen we tijdens onze zoektocht naar een geschikte locatie om over de baai uit te kijken, per ongeluk uit bij een bezoekerscentrum uit (GPS 43.096972, 144.863377). Dit zal met name in het latere voorjaar een interessante locatie kunnen zijn om broedende Red-Crowned Cranes waar te nemen. Nu hadden we er weinig vogels. Steller’s Sea Eagle , Black-Eared Kite en een Common Kestrel naast een eenzaam roepende Willow Tit . • Door via de R123 richting Cape Kiritappu (zie volgende paragraaf) te rijden, passeert men aan de kust het plaatsje Hichirippu. In de baai alhier grote groepen Common Mergansers , in het bos tientallen Sika Deers en de kust richting Kiritappu had onze eerste Pelagic Cormorants (nabij Kenbokki Island).

Waargenomen soorten: Vogels: Whooper Swan , Eurasian Wigeon, Northern Pintail , Greater Scaup, Common Goldeneye, Common Merganser, Red-Breasted Merganser, Pelagic Cormorant, Black-Eared Kite, White- Tailed Eagle, Steller’s Sea Eagle, Common Kestrel, Dunlin , Black-Headed Gull , Glaucous- Winged Gull, Slaty-Backed Gull, Feral Pigeon, Large-Billed Crow, Willow Tit, Black-Backed Wagtail Zoogdieren: Sika Deer

5. CAPE KIRITAPPU

Routebeschrijving Volg vanaf Akkeshi de R123 richting het oosten en men raakt uiteindelijk vanzelf in Kiritappu. Vanaf Kushiro

31 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

2 Kiritappu

P 3

Bron: GoogleBron: Maps 24. Cape Kiritappu met 1. bosjes voor Asian Rosy Finch, 2. velden met Common Kestrel, 3. kliffen met Peregrine Falcons en Sea Otters en 4. uitkijkpunt over zee voor zeevogels.

kan men er ook geraken door de R44 richting het oosten te volgen en in Chanai af te slaan richting Chanai Sta. (R506). Deze uitrijden tot aan het station. Hier rechtsaf (R599); weg gaat met een bocht naar links over het spoor en gaat dan over in de R808. Deze sluit vlak voor Kiritappu aan op de R123. In Kiritappu zelf staat Kiritappu Cape al aangegeven. Ga op het kruispunt R123/R1039 rechtdoor (de R123 langs de kust is linksaf) richting Kiritappu, volg deze weg geheel door het dorp heen; einde weg rechtsaf, waarna de weg omhoog de klif op gaat. Bovenaan direct linksaf en men komt uiteindelijk op de parkeerplaats uit bij Cape Kiritappu.

Losse opmerkingen • Bezoekdatum: 16 februari 2019. Coördinaten (P): GPS 43.075532, 145.164016. • Het loont de moeite om direct bij de parkeerplaats de kliffen naar beneden te kijken ( 3). Wij hadden hier maar liefst 3 Sea Otters en een paartje Peregrine Falcons . Nadeel is wel dat je hier vol in de wind staat. Iets doorlopen richting vuurtoren kan ook; beter zicht op de Sea Otters , maar niet meer dan dat. • Het is een leuk wandelingetje naar de punt van het schiereiland ( 4). De vuurtoren staat op het hoogste punt, hier kan men rechts voorbij waarna men op een iets lager gelegen uitkijkplatform komt met onbelemmerd zicht op zee. Onder goede omstandigheden een uitstekende locatie voor het waarnemen van zeevogels (alkachtigen, duikers, futen). Helaas was de wind bij ons dusdanig dat een verrekijker stil houden er al nauwelijks in zat, laat staan alken vinden op een ruwe zee. • De voornaamste reden dat men Cape Kiritappu bezoekt is vanwege een vaste winterlocatie voor Asian Rosy Finch . Deze voegt zich bij andere zaadeters (vooral Eurasian Tree Sparrow ) nabij de woning op de hoek van R1039 en de weg richting de zuidhaven (1 – GPS 43.080803, 145.150718) en komt af op de voederplanken bij het huisje. Let op! De eigenaar is niet echt gesteld op vogelaars (getuige diverse reisverslagen alsook de bordjes in de tuin) en schijnt nogal een kort lontje te hebben. In plaats van voor de voordeur schijnt observeren vanaf de R1039 een betere optie te zijn. Bij ons viel er overigens weinig te zien; geen vogels. Alternatieve locatie voor Asian Rosy Finch zijn de klifranden ten zuiden van de parkeerplaats, maar ook daar kon in ons geval geen vogel blijven zitten vanwege wind op stormkracht. • Moedig was een Common Kestrel die – ondanks de storm – gewoon op jacht was in de velden op de noordzijde van het schiereiland ( 2). Zo moedig, dat een plek in het reisverslag niet onverdiend is…

Waargenomen soorten: Vogels: Mallard, Harlequin Duck, Black Scoter, Pelagic Cormorant, Black-Tailed Gull , Glaucous Gull, Slaty-Backed Gull, Common Kestrel, Peregrine Falcon , Large-Billed Crow, Dusky Thrush Zoogdieren: Sea Otter

32 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

6. SAKIKIMACHI / HATTAUSHI

Routebeschrijving De locatie van Asian Rosy Finch nabij Sakikimachi (1) is te vinden door vanaf Cape Kiritappu de R123 langs de kust richting het noorden te volgen. Als de R123 naar links afbuigt, gaat men rechtdoor de R142 op om langs de weg langs de kust te blijven vervolgen. Men volgt deze weg voor 17,7km, waarna men uitkomt bij de afslag naar Attoko (R988) en de locatie voor Asian Rosy Finch. Als men de weg blijft vervolgen komt men 12,3km later bij Hattaushi Bridge (2) uit. Hattaushi Bridge is vanaf Kushiro/Attoko of Nemuro eenvoudiger te vinden door de R44 te nemen. Vanaf Attoko (splitsing met de R243) is het 8,2km tot aan afslag Hattaushi; vanaf Minshuku Furen (zie blz.20) is het 11,8km. Neem deze afslag. Na 350m passeert men de brug over Bettoga River. Parkeer de auto 200m verder op in een inrit aan één van beide zijden van de weg.

Shibetsu Hattaushi Bridge Nemuro 2

Attoko 3

Akkeshi / Kushiro

Sakikimachi

Sakikimachi Hattaushi Bridge Attoko

1a 2a

2 P

2b Kiritappu

Bron: GoogleBron: Maps 25. Attoko regio met 1. Sakikimachi (Asian Rosy Finch), 2. Hattaushi Bridge (Blakiston’s Fish Owl) en (onbezocht) 3. Attoko (Ural Owl).

33 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 17 en 19 februari 2019. • Geen (algemeen) bekende winterlocatie voor Asian Rosy Finch en mogelijk niet jaarlijks bezocht. De Spanjaarden met wie wij bij Minshuku Furen verbleven, vonden bij toeval 6 vogels die de weg over vlogen nabij 1c (paardenweitje). Toen wij de regio bezochtten op onze weg naar Yuyado Daiichi vonden we geen vogels bij 1c, maar vonden we uiteindelijk een grote groep van niet minder dan 50 Asian Rosy Finches foeragerend op de helling langs de weg (onder een stalen sneeuwhek) nabij 1b (GPS 43.165712, 145.267865). De vogels vlogen heen en weer tussen helling en de aan de andere zijde van het sneeuwhek gelegen boerderij. Nadat de vogels hoog richting oost waren weggevlogen, vonden we de groep uiteindelijk terug op een kale, rotsige helling net ten westen van de R988 richting Attoko ( 1a – GPS 43.171473, 145.277820). Ze leken regelmatig heen en weer te pendelen tussen 1a en 1b . • Hattaushi Bridge is – buiten de 2 lodges waar ze gevoerd worden (zie Yuyado Daiichi op blz. 21) – waarschijnlijk de beste locatie voor Blakiston’s Fish Owl . Wij kenden de locatie niet, maar deze werd ons uitgelegd door de Spanjaarden die bij Minshuku Furen verbleven. Achteraf blijkt deze locatie overigens wel op het net te vinden. Routebeschrijving hierboven onder ‘Routebeschrijving’. De uilen hebben hun territorium in het bos aan de westzijde van de ‘parkeerplaats’ (GPS 43.244896, 145.346141) ongeveer ter hoogte van 2. Wij hoorden één vogel van hieruit ook roepen. Het loont de moeite om met de schemer de weg tussen de brug ( 2a ) en de telefoonpalen ( 2b ) af te lopen, daar ze zich hier kennelijk uitstekend laten zien; check ook de palen zelf. Naast White-Tailed Eagle en roepende Red-Crowned Crane hadden wij hier ook onze enige Eurasian Treecreepers van Hokkaido. • In Attoko ( 3) hadden we vooraf een locatie gevonden voor Ural Owl ; wegens tijdgebrek hebben we er daar echter niet naar gezocht. Locatie bevindt zich in het bosgebiedje achter de Seicomart (GPS 43.231236, 145.259357).

Waargenomen soorten: Vogels: White-Tailed Eagle, Steller’s Sea Eagle, Red-Crowned Crane, Slaty-Backed Gull, Blakiston’s Fish Owl , Large-Billed Crow, Marsh Tit, Eurasian Treecreeper , Asian Rosy Finch Zoogdieren: Sika Deer

7. LAKE FUREN

Routebeschrijving De zuidzijde van de baai is eenvoudig aan te rijden door vanaf Kushiro / Attoko de R44 richting Nemuro te volgen. Deze weg passeert de zuidoever. Het centrale deel (westoever) schijnt ook de moeite waard te zijn, al hebben wij deze niet bezocht. Deze is te bereiken door in Attoko de R243 noordwaarts te volgen richting Shibetsu en na 3,3km vanaf de R44 rechtsaf te slaan richting Yarimukashi; deze weg voor circa 13km blijven volgen.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 16, 17, 18 en 19 februari 2019. • Buiten Rausu is Lake Furen de beste locatie voor het zien van Steller’s Sea Eagle . Bij een klein restaurantje ( 1 - GPS 43.263418, 145.462049) vindt iedere ochtend om 9:00uur een feeding plaats. Tot circa 8:00uur is er kans op een p-plaats voor de deur. Entree kost ¥ 1.000 p.p. Voordat de vis gebracht wordt, zijn het vooral de Black-Eared Kites en Large-Billed Crows die aanwezig zijn en show geven. Zodra er echter vis in het spel is, beginnen steeds meer Steller’s Sea Eagles (totaal circa 60) en White- Tailed Eagles (totaal circa 70) zich van steeds dichter te laten bekijken. • Bij Minshuku Furen ( H – zie ook blz. 20) wordt dagelijks gevoerd. De massa wordt gevormd door Eurasian Tree Sparrows , maar daarnaast dagelijks ook Great Spotted Woodpecker , Brown-Eared Bulbul , Marsh Tits en Eurasian Nuthatch . In de tuin had José één ochtend een Japanese Weasel . • De binnenbaai (2) achter Minshuku Furen was nagenoeg dichtgevroren, op één wak na. Dit zat dagelijks ramvol met Common Mergansers . Mooi gezicht. In Nemuro Bay nabij P1 een aantal Glaucous Gulls . • Dichtstbijzijnde bosgebied nabij Minshuku Furen is Shunkunitai Primeval Wild Bird Park (3), met bezoekerscentrum en parkeerplaats ( P2 - GPS 43.269672, 145.477004). Wandelpad door het bosgebied is een leuke ochtendwandeling met diverse soorten spechten ( Japanese Pygmy , Great Spotted en White-Backed Woodpecker ), mezen ( Marsh , Willow , Coal en Japanese Tit ) en vinkachtigen (Brambling , Grey-Bellied Bullfinch en Grey-Capped Greenfinch ). Verder erg veel Sika Deer en

34 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

2 6 3

H P2

Nemuro

Akkeshi / Kushiro

Bron: GoogleBron: Maps 26. Lake Furen met 1. eagle Feeding (Steller’s Sea Eagle, White-Tailed Eagle, Black-Eared Kite), 2. Furenko (Common Merganser), 3. Shunkunitai Primeval Wild Bird Park (Japanese Pygmy Woodpecker, White-backed Woodpecker, Siberian Flying Squirrel), 4. Nemuro Bay (Glaucous Gull, Whooper Swan, Common Goldeneye) en (onbezocht) 5. Tobai Forest (White-Backed Woodpecker, Hazel Grouse) en 6. Akaezomatsukõsu Forest (?). Bij H. de bekende accommodatie Minshuku Furen (zie blz.20).

getuige de vele nestkasten en informatiebordjes zou hier ook Siberian Flying Squirrel moeten voorkomen. Halverwege de wandeling krijgt men uitzicht over Nemuro Bay ( 4) met Whooper Swans , Common Merganser , Harlequin Duck en (als talrijkste soort) Common Goldeneye . • Volgens diverse reisverslagen is het beste bosgebied aan de zuidoever van Lake Furen het zogeheten Tobai Forest ( 5), waar men komt door vlak voor de grote brug naar het Nemuro schiereiland rechtsaf te slaan en dan door te rijden tot waar mogelijk. Wij zijn hier niet geweest. Schijnbaar veel vergelijkbare soorten met het Shunkunitai PW Bird Park ( 3), maar met (meer) kans op Hazel Grouse . • Volgens Take San is het beste bosgebied Akaezomatsukõsu Forest (6) op een eiland in Lake Furen. Je bereikt dit bos door te parkeren bij P1 en dan een lang vlonderpad af te lopen over de baai heen. Primair bosgebied, maar daardoor tevens een deel afgesloten. Onbezocht.

Waargenomen soorten: Vogels: Whooper Swan, Greater Scaup, Harlequin Duck, Black Scoter, Common Goldeneye , Common Merganser, Black-Eared Kite , White-Tailed Eagle , Steller’s Sea Eagle , Glaucous Gull, Japanese Pygmy Woodpecker , White-Backed Woodpecker , Great Spotted Woodpecker, Large-Billed Crow, Marsh Tit, Willow Tit, Coal Tit , Japanese Tit, Brown-Eared Bulbul, Eurasian Nuthatch, Brambling , Grey-Bellied Bullfinch , Grey-Capped Greenfinch , Eurasian Tree Sparrow Zoogdieren: Sika Deer , Japanese Weasel

8. OCHIISHI

Routebeschrijving Volg vanaf Kushiro de R44 naar het oosten richting Nemuro. Op 13,6km na Attoko slaat men rechtsaf richting Bettoga. Rijdt deze straat uit tot aan het station en sla hier linksaf de R953/142 op. Deze weg komt uiteindelijk in Ochiishi uit. Sla aan het einde bij de T-splitsing rechtsaf om in de haven terecht te komen. Vanaf Minshuku

35 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Furen doet men er beter aan om eerst de R44 richting Nemuro te volgen om 2km na de brug rechtsaf te slaan richting Hanasaki (R780). Neem na 2,9km de afrit richting de R142 (Nosappumidaki / Ochiishi) en sla onderaan de afrit rechtsaf richting Ochiishi. Deze weg voor circa 12km blijven volgen en men raakt vanzelf in de haven.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 17 en 19 februari 2019. GPS 43.186762, 145.507686. • Net als alle andere havens op Hokkaido is Ochiishi Harbour interessant voor diverse soorten eenden als Greater Scaup , Black Scoter , Long-Tailed en Harlequin Ducks (check vooral de havens bij 1). In de havenkom ter hoogte van 2 hadden we tussen de Eurasian Wigeons ook Black Brant en Falcated Duck (onze enige op Hokkaido). Anderen hadden hier ook Smew . • Jaarlijks overwinteren enkele Asian Rosy Finches in Ochiishi. Naar zeggen sluiten de vinken zich aan bij de Eurasian Tree Sparrows die afkomen op de birdfeeders nabij enkele huisjes ter hoogte van 3 (GPS 43.179217, 145.505790). De vogels schijnen te overnachten op de kliffen ter hoogte van 4. Op beide locaties lieten ze zich door ons echter niet vinden. • Een andere goede locatie voor Asian Rosy Finches zijn de veldjes tussen het havengebied en de botenligplaats ( 6). Doorgaans steken hier enkele halmen met gras boven het sneeuw uit, waar zaadeters de laatste restjes uit peuteren. Een paar dagen voor ons bezoek werd hier bijvoorbeeld ook Pine Bunting gevonden. • Op zoek naar Asian Rosy Finches liepen we onder langs de kliffen aan de zuidzijde van Rakuseki Bay ( 4), waarbij we uiteindelijk goed zicht kregen op de buitenbaai ( 5). Naast een grote groep Red-Breasted Mergansers , vonden we hier onze enige Harbour Seal van de reis. • In het hele havengebied lopen diverse Sika Deer , die tussen de gebouwen op zoek zijn naar een laatste snack. Ook de helling ten zuiden van Ochiishi ( 7) had vele herten.

Nemuro

3 5

Bron: GoogleBron: Maps 27. Ochiishi Harbour met 1. birdfeeders (Asian Rosy Finch), 2. s laapplaats Asian Rosy Finch, 3. Rakuseki Bay (Harbour Seal), 4. havenkom (Black Brant, Falcated Duck, Smew), 5. veldjes (gorzen, vinken), 6. havens (eenden) en 7. Sika Deer.

36 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Waargenomen soorten: Vogels: Brant Goose , Whooper Swan, Eurasian Wigeon, Falcated Duck , Mallard, Greater Scaup, Harlequin Duck, Black Scoter, Long-Tailed Duck, Common Goldeneye, Common Merganser, Red-Breasted Merganser, Pelagic Cormorant, Steller’s Sea Eagle, Common Gull, Glaucous- Winged Gull, Slaty-Backed Gull, Carrion Crow, Large-Billed Crow, Eurasian Tree Sparrow Zoogdieren: Sika Deer , Harbour Seal

9. NEMURO / CAPE NOSAPPU

Routebeschrijving In Nemuro komt men vanzelf door de R44 richting het oosten te volgen. Het Nemuro schiereiland is vernoemd naar zijn grootste plaats en na Kushiro bovendien de grootste in het zuidoosten van Hokkaido. Volg vanaf Nemuro de R35 om het gehele schiereiland rond te rijden.

Losse opmerkingen • Bezoekdatum: 18 februari 2019. • Onze strategie kwam simpel gezegd neer op het bezoeken van iedere haven die we langs reden. Uiteraard veel van dezelfde soorten (zie ook Ochiishi op de voorgaande bladzijde), al wisselde het van haven tot haven welke soort domineerde. Habomai Harbour (GPS 43.336759, 145.754520 - zie ook blz. 15) was het meest interessant, met – naast de vaste formatie aan eenden en meeuwen – tevens Red- Necked Grebe en Common Murre . • Habomai is tevens één van de twee locaties vanwaar ‘s winters pelagische alkentochten aanvangen. Kans op in totaal 12 soorten alkachtigen, gemiddeld lijken 7-8 soorten op één tocht niet ongebruikelijk. Wat dat aangaat viel onze tocht tegen met wel veel Spectacled Guillemots , echter slechts verder 1 Snow’s Guillemot en 2 Crested Auklets . Zie verder voor pelagische tochten blz. 14. • Check alle groepen Eurasian Wigeons op American Wigeon die hier jaarlijks overwintert (check vooral zee buiten de havens van Habomai en Goyõmai). Ondanks diverse voorafgaande waarnemingen enkele weken eerder, wisten wij er hier geen te lokaliseren. • Voor meeuwen was de beste haven Goyõmai Harbour (GPS 43.370181, 145.807999), met naast de ‘standaard’ Glaucous-Winged en Slaty-Backed , leuke aantallen Kamchatka (Mew) Gulls en onze enige Black-Tailed Gull van Hokkaido. • Cape Nosappu ( 1 – GPS 43.384933, 145.816143) is de uiterste oostpunt van het Nemuro schiereiland en daarmee Hokkaido en doorgaans tevens de grens van het pakijs (noordzijde met, zuidzijde zonder). Langs dit pakijs hadden wij diverse Spectacled Guillemots en een mogelijke Brünnich’s Guillemot (helaas te ver voor een zekere determinatie). De talrijkste eend vanaf hier was Harlequin Duck , met honderden in de wakken van het pakijs. Ook leuk de her en der als zwarte stippen over het pakijs verspreide Steller’s Sea Eagles . • De kolonie Pelagic Cormorants op de rotsen ten zuiden van Cape Nosappu ( 2 - GPS 43.381570, 145.814527) herbergen tevens de enige paartjes Red-Faced Cormorants van Japan, waarvan met name juveniele vogels zich ’s winters nog wel eens laten vinden. De rotsen zijn het best in de late namiddag te zien door te parkeren op P1 (GPS 43.381714, 145.809920). • In de baai alhier ( 3) trouwens ook onze enige Spotted Seals , het best te zien vanaf de weg bij P2 .

28. Sika Deer in Ochiishi Harbour (17-feb). 29. Onnemoto Bird Hide (18-feb).

37 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Onnemoto Cape Nossapu

4 1

P2 3

P1 2

Bron: GoogleBron: Maps 30. Cape Nosappu en Onnemoto met 1. vuurtoren, 2. Red-Faced Cormorant, 3. Spotted Seals en 4. Onnemoto Bird Hide voor Rock Sandpiper.

• Iets ten westen van Cape Nosappu ligt Onnemoto, wat de enige jaarlijkse winterlocatie is voor Rock Sandpiper . Volg de R35 vanaf Cape Nosappu richting het westen (bovenlangs) voor ongeveer 2km en sla dan rechtsaf, daarna direct links. Volg deze weg voor circa 400m en parkeer daar de auto bij P3 (GPS 43.387211, 145.781352). Het wandelpad wat hier aanvangt eindigt na circa 100m bij een kleine vogelkijkhut ( 4 – GPS 43.388627, 145.780962). De Rock Sandpipers overwinteren op de rotseilandjes tegenover de vogelkijkhut. Telescoop is aan te bevelen. Let op! De vogels foerageren regelmatig aan de achterzijde van de eilandjes en zijn dan niet zichtbaar. Neem bij ogenschijnlijke afwezigheid daarom de tijd of keer op een later tijdstip terug.

Waargenomen soorten: Vogels: Whooper Swan, Eurasian Wigeon, Northern Pintail, Common Pochard , Tufted Duck , Greater Scaup, Black Scoter , Long-Tailed Duck, Common Goldeneye, Common Merganser, Red- Breasted Merganser, Red-Necked Grebe , Pelagic Cormorant, Red-Faced Cormorant , Black- Eared Kite, White-Tailed Eagle, Steller’s Sea Eagle, Rock Sandpiper , Black-Tailed Gull , Mew Gull, Glaucous-Winged Gull, Glaucous Gull, Slaty-Backed Gull, Common Murre , Snow’s Guillemot , Spectacled Guillemot, Crested Auklet , Carrion Crow, Large-Billed Crow, Dusky Thrush, White Wagtail Zoogdieren: Sika Deer, Red Fox, Spotted Seal Vissen: Pietsch’s Small Sculpin

38 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

10. NOTSUKE PENINSULA

Routebeschrijving Volg van het zuiden van Hokkaido de R243 en R244 richting Shibetsu. Op circa 2,5km vóór Shibetsu slaat men rechtsaf richting Notsukehanto (R950). Deze weg leidt het Notsuke schiereiland op. Aanvankelijk nog op een brede met bos begroeide aansluiting met ‘het vaste land’ van Hokkaido, maar steeds smaller wordend en op een gegeven moment met aan de noordzijde (open) zee, aan de zuidzijde een (dichtgevroren) baai. Je kunt deze weg circa 18km volgen tot vlak voor de vuurtoren.

Losse opmerkingen • Bezoekdatum: 22 februari 2019. • Naast Ochiishi (zie #8) en Cape Kiritappu (zie #5) een bekende en jaarlijks bezochte winterlocatie voor Asian Rosy Finch . Zoek vooral rond de gebouwen tussen ‘het vasteland’ en het Notsuke Peninsula Nature Center. Wij hadden een groepje van 6 op GPS 43.612537, 145.257179 en een duo op GPS 43.610524, 145.269625. Hier ook onze enige Northern Ravens van de reis. • Op zee vanaf de vuurtoren (GPS 43.563642, 145.347663) hadden we onze enige Stejneger’s (White- Winged) Scoters van de reis. Op andere locaties op zee (bijvoorbeeld vanaf Notsuke Peninsula Nature Center) hadden we daarnaast Brant Goose , Red-Throated Loon en Spectacled Guillemot . De talrijkse eend hier was Red-Breasted Merganser , talrijkste meeuw Glaucous Gull . • De kuststrook voorbij de vuurtoren schijnt Japan’s beste locatie te zijn voor Snow Bunting . Wij hebben dit deel echter niet bezocht en zijn de soort elders nergens tegengekomen. • Het schiereiland is een ongekend goede locatie voor het zien van Red Foxes (6) en Sika Deer (>60).

Waargenomen soorten: Vogels: Brant Goose , Harlequin Duck, Stejneger’s Scoter , Black Scoter, Common Merganser, Red- Breasted Merganser, Red-Throated Loon , Pelagic Cormorant, White-Tailed Eagle, Glaucous Gull , Spectacled Guillemot, Carrion Crow, Large-Billed Crow, Northern Raven , Dusky Thrush, Asian Rosy Finch Zoogdieren: Sika Deer , Red Fox

11. YUYADO DAIICHI

Routebeschrijving Zie routebeschrijving Yuyado Daiichi onder ‘Route en Verblijf - dinsdag 19 februari 2019’ op blz. 21.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 19 en 20 februari 2019. Coördinaten: 43.58767, 144.72234. • ’s Werelds meest comfortabele locatie voor het zien van Blakiston’s Fish Owl , welke hier zo goed als gegarandeerd is. De lobby kijkt uit over een (zeer!) klein kunstmatig visvijvertje waar iedere avond verse (levende) vis in wordt gedaan. De visuil komt hier meestal één- of tweemaal op een nacht vissen; dit kan om 19:00uur zijn of om 05:00uur de volgende ochtend. Geduld is een vereiste. Wij hadden met een bezoek rond 23:00uur geluk. Zien is één, fotograferen twee. Flitsen is verboden, maar op het vijvertje staat een schijnwerper (ISO 3200!). Tijdens het wachten hadden we hier Red Fox , Grey Red- Backed Vole en Long-Clawed Shrew . ’s Ochtends werd de voederplek bezocht door een American Mink , die hier de overgebleven vis uit de vijver kwam hengelen. • Naast de visuil voert men hier (overdag) ook andere vogels, eveneens vanuit de lobby goed zichtbaar. Uiteraard veel mezen ( Marsh , Willow en Japanese Tit ), Eurasian Nuthatch en Brown-Eared Bulbul , maar ook erg veel Eurasian Jays en een enkele Hawfinch . • Leuk is een wandeling richting watervallen ( 1). Kan vanaf het hotel of (indien men hier niet verblijft) door te parkeren bij P1 (GPS 43.587657, 144.723496). Wandelpad wordt niet veel belopen, bij het hotel zijn sneeuwrackets beschikbaar voor onder je schoenen. In het bos diverse feedings flocks van mezen en boomklevers met daarnaast ook Japanese Pygmy Woodpecker . We hadden hier in het bos onze enige Eurasian Siskins van de reis, naast een Grey-Bellied Bullfinch . Aan het einde van het wandelpad, bij de brug over de beek, Brown Dipper . • Een tijdje op de brug ( 2) verblijven kan ook productief zijn. Wij hadden hier een paartje Brown Dippers , een langsvliegende (beek volgend) Crested Kingfisher en een paartje Hawfinches . Andere

39 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

mogelijkheden voor deze soorten zijn de brug bij 3 en het parkeerterrein van Yoroushi Hot Spring ( 4), alhoewel wij die daar niet gezien hebben. • Check onderweg naar Yuyado Daiichi op het agrarische platteland de boerderijen aan weerszijden van de weg. Wij hadden op of nabij de mesthopen van diverse boerderijen Red-Crowned Cranes .

Waargenomen soorten: Vogels: Black-Eared Kite, White-Tailed Eagle, Red-Crowned Crane, Blakiston’s Fish Owl , Crested Kingfisher , Japanese Pygmy Woodpecker, Great Spotted Woodpecker, Eurasian Jay, Large- Billed Crow, Marsh Tit, Willow Tit, Coal Tit, Japanese Tit, Brown-Eared Bulbul, Long-Tailed Tit, Eurasian Nuthatch, Dusky Thrush, Brown Dipper , Hawfinch , Grey-Bellied Bullfinch , Eurasian Siskin Zoogdieren: Grey Red-Backed Vole , Long-Clawed Shrew , Red Fox, American Mink*

12. RAUSU

Routebeschrijving Volg vanaf Shibetsu de R244 langs de kust richting het noorden. Daar waar de R244 het binnenland in buigt, gaat de kustweg over in de R335. Deze komt na een goed uur rijden vanzelf uit in Rausu.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 20, 21 en 22 februari 2019. • Een must voor iedere vogelen/of natuurliefhebber door de grote concentraties aan Steller’s Sea Eagles en White-Tailed Eagles die hier overwinteren. Wij schatten de waargenomen maxima op respectievelijk 200 en 150 vogels. Mooiste beleving is om met een boottocht mee te gaan (zie blz. 15), maar dit is niet noodzakelijk om de arenden van dichtbij te zien, zeker als het pakijs dicht aan de kust ligt. Men kan in dat geval naar het einde van de pier lopen bij de parkeerplaats in de haven ( 1) of – aan de noorzijde van de haven – op de verhoogde parkeergarage ( 2). Vanaf dit laatste punt hadden wij ’s avonds enorme groepen Pelagic Cormorants in voedselvluchten voorbij komend en collectief vissend op zee. Naast de arenden uiteraard ook veel meeuwen tijdens de boottochten; meest algemene was Slaty-Backed , maar daarnaast ook Glaucous en Glaucous-Winged . • Ook in de haven zelf handenvol arenden, echter vooral White-Tailed Eagles , en – uiteraard – weer de nodige eenden. Meest algemene soort in de haven was Common Merganser . • Vlak ten zuiden van de haven mondt de Rausu River uit in zee. De rivier is grotendeels (te voet) te volgen ( 3). Op het deel van de kaart alleen al hadden we 3 paartjes Brown Dipper . Verder ook Northern Pintail en Whooper Swan . Dit is tevens een bekende winterlocatie voor Solitary Snipe , ofschoon wij die er zelf niet gevonden hebben. • Per toeval vonden we zo ook een roestplaats ( 4) voor roofvogels, met handenvol White-Tailed Eagles en enkele Steller’s Sea Eagles . Hier ook onze enige Eurasian Wrens van Hokkaido. • Check tussen Shibetsu en Rausu de groepen eenden op zee. Langs dit stuk kust overwintert regelmatig (bijna jaarlijks) Bufflehead . • Door vanaf Rausu noordwaarts te rijden over de R87 richting Aidomari (circa 23km) krijgt men nog meer kustlijn af te scopen (check ook hier de eenden, talrijkst alhier Harlequin Duck ). Dit deel zou goed zijn voor zeehonden en zeeleeuwen (niet gezien). Men kruist ook diverse beken (bijvoorbeeld ter hoogte van GPS 44.139093, 145.264686 – Red Fox ); check ook deze waar mogelijk op Brown Dipper en Solitary Snipe .

Waargenomen soorten: Vogels: Whooper Swan, Northern Pintail, Tufted Duck , Greater Scaup, Harlequin Duck , Black Scoter, Common Goldeneye, Common Merganser, Red-Breasted Merganser, Pelagic Cormorant, White-Tailed Eagle , Steller’s Sea Eagle , Mew Gull, Glaucous-Winged Gull, Glaucous Gull, Slaty- Backed Gull , Japanese Pygmy Woodpecker, Carrion Crow, Large-Billed Crow, Willow Tit, Long- Tailed Tit, Eurasian Wren , Brown Dipper , Eurasian Tree Sparrow Zoogdieren: Red Fox

40 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

2 4 H P1

Shibetsu

Bron: GoogleBron: Maps 31. Yuyado Daiichi met 1. Brown Dipper, 2. Brown Dipper en Crested Kingfisher, 3. en 4. potentiële locaties voor Brown Dipper. Bij H. de accommodatie Yuyado Daiichi (Blakiston’s Fish Owl, zie ook blz. 21).

Shibetsu

Bron: GoogleBron: Maps 32. Rausu met 1. verzamelplaats voor pelagische tochten, 2. uitkijkpunt over zee, 3. beek voor Brown Dipper (en Solitary Snipe?) en 4. roestplaats van arenden. Bij H. de accommodatie Shiretoko Serai (zie blz. 21).

41 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

NIET BEZOCHTE-GEBIEDEN HOKKAIDO 13. Shari: Gelegen aan de westzijde van Shiretoko Peninsula ter hoogte van Rausu. Bosgebied alhier lijkt op basis van waarnemingen een betrouwbare locatie voor Black Woodpecker (GPS 44.104296, 145.036137) en Grey-Headed Woodpecker (Shiretoko Campground - GPS 44.074224, 145.002345). Vanaf Cape Puyuni (GPS 44.088785, 145.009777) of Cape Utoro (GPS 44.097706, 145.015199) is via Mammalwatching.com Ringed Seal gemeld. 14. Lake Kussharo: De bekendste locatie voor het fotograferen van Whooper Swans in een bevroren, mistige setting. Parkeren kan bij Sunayu (GPS 43.624223, 144.360595). Het bos aan de oostzijde hiervan is goed voor Black en White-Backed Woodpecker en Hazel Grouse en de Japanse ondersoort van de Red Squirrel . 15. Abashiri: Het Komaba Kinohiroba Park in Abashiri (GPS 43.999612, 144.287318) lijkt de meest betrouwbare locatie voor Siberian Flying Squirrel en Japanese Squirrel . Op de basaltblokken in de haven van Abashiri (GPS 44.027811, 144.283728) worden nog wel eens Rock Sandpipers gezien. 16. Lake Shikotsu: Gelegen in het westen van Hokkaido en alleen interessant indien men hier in de buurt overnacht. Op het Shikotsu-Lakeside Bifue Campground (GPS 42.730466, 141.264485) zijn zowel White-Backed als Grey-Headed Woodpecker gezien.

CENTRAAL-HONSHU & SADO

Bezochte gebieden: 1. Sado Island 2. Niigata 1 3. Yamanouchi 4. Karuizawa 5. Saku 2 6. Chino 7. Okutama / Nippara 8. Tokyo: Tama River 16 9. Tokyo: Centrum

Niet-Bezochte Gebieden: 10. Joetsu 11. Nikko / Mount Nantai 12. Tokyo: Itakura 10 13. Lake Miyagase 14. Tone River 15. Takayama 16. Tome

3 11

4 12 5

15 6

7 8 9

Bron: GoogleBron: Maps 33. Ligging bezochte gebieden (in rood) en potentieel interessante, maar niet-bezochte gebieden (in grijs). De bezochte gebieden worden opvolgend uitgewerkt, nummers corresponderen met de kaart. Onder aan de paragraaf komen kort de niet-bezochte gebieden aan bod met de reden waarom ze in potentie interessant zijn.

42 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Interessante vogelsoorten voor Centraal-Honshu & Sado - Rock Ptarmigan (ssp. japonica) - 15 - White-Backed Woodpecker (ssp. stejnegeri) – 1 - Copper Pheasant (ssp. scintillans) – 4 - White-Backed Woodpecker (ssp. namiyei) – 4 - Green Pheasant (ssp. robustipes) – 2 - Japanese Green Woodpecker – 4 - Green Pheasant (ssp. tohkaidi) – 4, 8 - Eurasian Jay (ssp. tokugawae) – 1 - Crested Ibis – 1 - Eurasian Jay (ssp. japonicus) – 4, 7 - Golden Eagle (ssp. japonica) - 15 - Spotted Nutcracker (ssp. japonica) – 15 - Black-Winged Stilt – 9 - Azure-Winged Magpie (ssp. japonica) – 9 - Ural Owl (ssp. hondoensis) – 11 - Long-Tailed Tit (ssp. trivirgatus) – 1, 2, 4, 7 - Ural Owl (ssp. momiymae) – ? - Alpine Accentor (ssp. erythropygia) – 15 - Japanese Pygmy Woodpecker (ssp. nippon) – 4 - Japanese Accentor – 4, 7

34. Fukushimigata Lagoon, Niigata (25-feb). 35. Lake Kamo, Sado Island (26-feb).

1. SADO ISLAND

Routebeschrijving Men neme de boot van Niigata (Honshu) naar Ryotsu (Sado). Zie ‘Vervoer ter plaatse – Veerboten’ op blz. 10.

Losse opmerkingen • Bezoekdatum: 26 februari 2019. • De belangrijkste ornithologische reden voor een bezoek aan Sado Island is zonder twijfel Crested Ibis . De soort was in Japan nagenoeg uitgestorven; de laatste 5 wilde vogels werden op Sado Island gevangen in 1981 om deze deel te laten nemen aan een fokprogramma ten behoeve van behoud van de soort. Op Sado vond dit fokprogramma plaats in het daarvoor opgerichte ‘Tokinomori Park’. Vanaf 2008 zijn (en worden nog steeds jaarlijks) vogels vanuit dit fokprogramma op het eiland vrij gelaten. In 2012 vond het eerste ‘nieuwe’ broedgeval in het wild plaats en vanaf 2016 planten ook deze wild- geboren Crested Ibisses zich hier voort. De totale populatie van geïntroduceerde en wild-geboren vogels bedraagt nu rond de 300 vogels. Alle losgelaten vogels zijn geringd; ergo alle niet-geringde vogels zijn wild-geboren. Een goede locatie om de zoektocht naar de ibissen te starten is vanaf het bezoekbare ‘Tokinomori Park’ (2), parkeerplaats op GPS 38.037575, 138.420549. Tijdens ons dagbezoek aan Sado was het park echter gesloten vanwege een verbouwing en was slechts één volière met één paartje ‘Toki’s’ nabij een klein bezoekerscentrum te bezichtigen. Op basis van waarnemingen op Ebird lijkt het meest favoriete foerageergebied de rijstvelden ten westen hiervan (ter hoogte van 3/3b ). ’s Winters schijnen hier ook grote getale Greater White-Fronted Gooses te verblijven. Wij hebben ieder paadje afgereden, maar door chronisch gebrek aan water waren zowel de ibissen als de ganzen in geen velden of wegen te bekennen. Al toerend (of eigenlijk meer wanhopig zoekend) vonden wij uiteindelijk, met erg veel moeite een handvol Crested Ibisses op enkele weinig zeggende rijstveldjes ter hoogte van 3a (op GPS 38.037944, 138.414411, GPS 38.036548, 138.416366 en GPS 38.038667, 138.417024). Van de 5 vogels alhier, waren er 3 zeker geringd (adult zomerkleed) en 1 zeker ongeringd (winterkleed). Verder hadden we eind van de middag aan de westkust van Sado ter hoogte van 4 ook nog een overvliegende (adulte) Crested Ibis ; niet kunnen constateren of deze geringd was of niet. Overigens spreken diverse verslagen / waarnemingen over ‘de nestboom’; maar de exacte locatie hebben wij niet kunnen achterhalen.

43 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

• Wij hadden de snelboot van Niigata naar Ryotsu en hadden ondanks de snelheid en de dichte boot in totaal een goede 50 Ancient Murrelets , 1 Rhinoceros Auklet en enkele handen vol Black-Legged Kittiwakes . Een Car Ferry levert mogelijk meer op (zie ‘Vervoer ter plaatse – Veerboten’ op blz. 10). • Als men vanaf Ryotsu via de R65 het eiland op rijdt, passeert men de zuidzijde van Lake Kamo ( 1). Op het water wat eenden ( Eurasian Wigeon , Mallard ), Eurasian Coots en Great Crested Grebes . Op de rijstvelden even verderop ook onze eerste Japanese Wagtails van het eiland. Naar het schijnt dient Lake Kamo ook als slaapplaats voor roestende ganzen. Nu echter geen spoor.

Ryotsu - Niigata

6 1

3a 2

s 3b

Bron: GoogleBron: Map 36. Sado Island met 1. Lake Kamo (ganzen, eenden, futen), 2. Tokinomori Park (breeding centre voor Crested Ibis), 3. rijstvelden (foerageergebied van Crested Ibis), 4. Kubota (Black-Tailed Gull, (Eastern) Blue Rock Thrush), 5. Nanaurashogakko (Black-Eared Kite, Vega Gull, Black-Necked Grebe) en 6. Osada Skyline (bosvogels).

44 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

• De rijstvelden ( 3b ) ontbeerden weliswaar de begeerde Crested Ibisses, maar hadden wel flink wat reigers ( Grey Heron en Great Egret ), Eastern Buzzards , Common Kestrel en in de bosschages langs Kokufu River (3c ) diverse Bull-Headed Shrikes . • De westkust (4) had een leuke kuststrook met erg veel eenden op het water (vooral Eurasian Wigeon en enkele Red-Breasted Merganser ). Op de basaltblokken erg veel meeuwen; naast de talrijke Slaty- Backed hier ook enkele Black-Tailed Gulls . Op de gebouwen hier diverse Eastern Blue Rock Thrushes . Naast een eenzaam individu bij een waterzuivering tussen de rijstvelden, de enigen die wij zagen. • De haven van Nanaurashogakko ( 5 – GPS 37.974329, 138.236435) had opvallend veel Black-Eared Kites . Bij een tankstation/winkeltje (met uitgehangen vis) net ten noorden van het dorpje (GPS 37.978845, 138.232968) bevond zich een roestplaats. De haven had verder onze enige Vega Gulls van Sado en een eenzame Black-Necked Grebe . • In een poging om de endemische ondersoort van Eurasian Jay te zien, hebben we een stuk van de Osada Skyline (6) afgereden. Deze gaat de bergen in, dwars door bosrijk gebied. Ter hoogte van wat er uit ziet als een militair complex was de weg echter afgesloten. We hebben nog een picknick gedaan bij een stuwmeer (GPS 38.063015, 138.357198), maar meer dan Eurasian Wren en Grey-Capped Greenfinch leverde ons dat niet op. Overigens viel pas na thuiskomst op dat er zich een parkeerplaats bevindt door ter hoogte van het stuwmeer linksaf te slaan (Yuzuro Park – GPS 38.064768, 138.356651); mogelijk dat vanaf hier wat wandelpaden starten wat de kans op bosvogels aanzienlijk vergroot. • Een verborgen waterreservoir (GPS 38.038558, 138.369874) langs de route de helling af had een grote groep Eurasian Teals ; op het rijstveld ervoor een paartje Japanese Wagtails .

Waargenomen soorten: Vogels: Eurasian Wigeon , Mallard, Eurasian Teal, Red-Breasted Merganser, Great Crested Grebe, Black-Necked Grebe, Crested Ibis (*), Grey Heron, Great Egret, Black-Eared Kite, Eastern Buzzard, Eurasian Coot, Black-Legged Kittiwake , Black-Tailed Gull, Mew Gull, Vega Gull , Slaty-Backed Gull, Ancient Murrelet , Rhinoceros Auklet , Feral Pigeon*, Oriental Turtle Dove, Common Kestrel, Bull-Headed Shrike , Carrion Crow, Large-Billed Crow, Japanese Tit, Brown- Eared Bulbul, Long-Tailed Tit, Eurasian Wren, White-Cheeked Starling, Dusky Thrush, (Eastern ) Blue Rock Thrush , Eurasian Tree Sparrow, Japanese Wagtail , Grey-Capped Greenfinch, Meadow Bunting

2. NIIGATA

Routebeschrijving Niigata zelf staat op iedere kaart aangegeven. Voor de routebeschrijving naar Fukushimagata Lagoon, zie ‘Route en Verblijf, zondag 24 februari 2019’ op blz. 23. Voor Toyanogata Lagoon neemt men op de Nihonkai Tohoku Expressway (E7) exit 14 richting Niigata-chuo / Aizuwakamatsu. Na de tolgate houdt men links aan richting ‘Toyanogata Park’, om bij de verkeerslichten rechtsaf te slaan. Na het 2 e kruispunt is het parkeerterrein van ‘Toyanogata Park’ (P1 ) aan de linkerzijde van de weg aangegeven.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 24, 25, 26 en 27 februari 2019. • Grootste wetland in de omgeving van Niigata is Fukushimagata Lagoon ( A). Parkeren (gratis) kan bij het bezoekerscentrum/uitkijktoren P5 (GPS 37.914114, 139.240711) of bij Kurano Yado Ryoufusou ( 7), waar ook een paartje Japanese Wagtails broedt. Grootste concentraties aan Eastern Spot-Billed Ducks en Little Grebes vanaf de brug over Fukushimagata Discharge Channel ( 8). Weg oversteken sluit direct aan op de wandelpaden aan de noordzijde van het gebied ( 9). In het riet alhier Brambling , Meadow en Common Reed Bunting . Op de waterpartijen hier vooral Eurasian Wigeon (en een smient met minimaal 50% Amerikaanse genen). Wandelpad komt uiteindelijk bij een uitkijktoren ( 11 ), met weids uitzicht over de rietvelden en waterpartijen. Pas dan vallen de enorme aantallen eenden op. Massa wordt gevormd door Mallard (>2500) en Eurasian Teal (>1500). Vanaf hier ook een vrouwtje Hen Harrier , diverse Eastern Marsh Harriers en een Western Osprey (uitkijkboom ter hoogte van 10 ). • Men kan aan de zuidzijde van Fukushimagata Lagoon komen door vanaf P5 richting Niigata te rijden en dan als de weg met een bocht naar rechts gaat, linksaf te slaan de brug over. Sla direct weer linksaf en men rijdt op het dijkje wat het gebied aan de zuidzijde begrenst. Vanaf hier enkele Great Egrets (Prickly Waterlily Pond) en bij 12 erg veel Eurasian Tree Sparrows en Northen Lapwings in het veld. Common Kingfisher in het kanaaltje ter hoogte van 13 .

45 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Niigata

14 15

D A

C Agano

Agano 4 5

P3 C. Hyo Lake 3

1 P2 2 6

P4 P1

B. Toyanogata Lagoon

Bron: GoogleBron: Maps 37. Niigata met A. Fukushimagata Lagoon (eenden, Western Osprey, Eastern Marsh Harrier), B. Toyanogata Lagoon (Baikal Teal, Tundra Swan, Green Pheasant, gorzen), C. Hyo Lake (eenden, Tundra Swan) en (onbezocht en net buiten de kaart) D. Aoyama Seaside Park (Japanese Scops Owl vanaf 2 e helft april).

46 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

A. Fukushimagata Lagoon

P5 11 7 H 8 9

Bron: GoogleBron: Maps 38. Fukushimigata Lagoon, Niigata voor eenden en rietvogels. Wandelpad bij 9, uitkijktoren bij 11 . Bij H. bevindt zich de accommodatie Kurano Yado Ryoufusou (zie blz. 23).

• Beste locatie in het ‘noorden’ van Japan voor Baikal Teal is Toyanogata Lagoon ( B), waar groepen van enkele tientallen vogels niet ongebruikelijk was, al neemt de soort (ook hier) af. Er overwinteren enorme aantallen eenden op het meer, vooral ter hoogte van 3 en 4 wat net iets beschutting heeft. Deze locaties zijn echter moeilijk te overzien. Wij vonden na lang zoeken onze enige (!) Baikal Teal in een groep Eurasian Teals ter hoogte van 4. Deze groep is het best te overzien vanuit het park achter de Public Library ( 5), parkeren bij P3 (GPS 37.889623, 139.051361). Vanaf hier ook een groep van 63 roestende Tundra Swans , Northern Pintails en een Little Egret . In het parkje zelf een koppel Rustic Buntings als enige noemenswaardige soort. • Het park aan de zuidzijde van Toyanogata Lagoon ( 1) is wat groter en biedt onderdak aan meer vogels, waaronder vele Oriental Turtle Doves , Japanese Pygmy Woodpecker , Japanese en Long-Tailed Tits (ssp. trivirgatus) en Green Pheasant (ssp. robustipes). Op het water waren het vanaf hier vooral Mallards met daartussen onze enige Gadwalls van Niigata en omstreken. In de oeverbegroeiing van het meer aan de uiterste westzijde ( 2) een groepje gorzen met in ieder geval Rustic en Black-Faced Bunting . Hier ook Japanese Bush Warbler . Officiële parkeerterrein van het park ( P1 - GPS 37.877655, 139.041403) is hier nabij gelegen; wij kwamen van de andere zijde af en waren onbekend met dat parkeerterrein en vonden een plek bij een lokale kinderboerderij ter hoogte van P2 (GPS 37.880631, 139.050247). Let op! Betaald parkeren. • Naar aanleiding van een waarneming van Lesser Scaup op Ebird bezochtten we Lake Hyo nabij Agano (C). Dit is een klein parkje waar kennelijk consequent meermaals per dag (om 9:00 en 15:00uur) eenden gevoerd worden. Het resultaat is dat er ontzettend veel eenden zitten en deze inmiddels hun schuwheid hebben verloren. Aan zwemvliezen zagen wij er Tundra Swan (9), Eurasian Wigeon (250), Mallard (30), Eastern Spot-Billed Duck (10), Northern Shoveler (6), Northern Pintail (400), Common Pochard (800), Tufted Duck (600), Lesser Scaup (1) en Smew (1). Leuk is dat de lokale Black-Eared Kites de voedertijden inmiddels ook kennen en gebruik maken van de chaos die bij het voederen ontstaat om zo een graantje (of eendje…) mee te pikken.

47 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

• In de haven van Niigata (14 – GPS 37.939093, 139.067580 – zie ook blz. 9) was Black-Tailed Gull de meest algemene meeuw. • Let onderweg ook goed op. Wij hadden onderweg 1 van de slechts 2 Azure-Winged Magpies van onze reis overvliegend over de R7 (ongeveer ter hoogte van 15 ) als ook onze enige kolonies Rooks (vanaf de E49 ongeveer ter hoogte van 16 en net na de aansluiting op de E8 ongeveer ter hoogte van 17 ). • Aoyama Seaside Park ( D) is een betrouwbare locatie voor Japanese Scops Owl . Deze zijn (lijken?) hier echter zomergast en pas vanaf medio april terug. Parkeren bij GPS 37.899881, 138.993404.

Waargenomen soorten: Vogels: Green Pheasant , Tundra Swan , Gadwall, Eurasian Wigeon , Hybrid American x Eurasian Wigeon , Mallard , Eastern Spot-Billed Duck, Northern Shoveler, Northern Pintail, Baikal Teal , Eurasian Teal , Common Pochard , Tufted Duck , Lesser Scaup , Smew , Little Grebe , Great Crested Grebe, Grey Heron, Great Egret, Little Egret, Great Cormorant, Western Osprey , Black-Eared Kite, Eastern Marsh Harrier , Hen Harrier , Eastern Buzzard, Eurasian Coot, Northern Lapwing , Black-Headed Gull, Mew Gull, Black-Tailed Gull, Vega Gull, Feral Pigeon*, Oriental Turtle Dove, Common Kingfisher, Japanese Pygmy Woodpecker, Azure-Winged Magpie , Rook , Carrion Crow, Large-Billed Crow, Japanese Tit, Brown-Eared Bulbul, Japanese Bush Warbler , Long-Tailed Tit, Eurasian Wren, White-Cheeked Starling, Dusky Thrush, Eurasian Tree Sparrow, White Wagtail, Japanese Wagtail, Brambling, Grey-Capped Greenfinch, Meadow Bunting, Rustic Bunting, Black-Faced Bunting, Common Reed Bunting Zoogdieren: Bat spec.

3. YAMANOUCHI

Routebeschrijving Neem op de Shinshu-Nakano IC Expressway (E18) exit 15 richting Shinshu-Nakano / Shigakogen. Na de tolpoortjes bij het kruispunt rechtdoor richting Shigakogen / Nozawaonsen (R292). Deze blijft men voor circa 14km volgen; men passeert dan een Shell tankstation aan de linkerzijde van de weg. Circa 300m verder slaat men linksaf (bijna 180° draaien) de helling op. Bij de T-splitsing rechtsaf, waarna men na circa 150m aan de rechterzijde de parkeerplaats ziet van Jigokudani Monkey Park (GPS 36.729895, 138.444133).

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 27 en 28 februari 2019. • Jigokudani Monkey Park is inmiddels een erg populaire attractie, waar het ontzettend druk kan zijn. Parkeerplaats is op de dag niet groot genoeg. Wees dus vroeg (rond 8:00uur) of kom pas eind van de middag (rond 16:00uur). Dit vergroot bovendien de kans op Japanese Serow langs het wandelpad tussen het parkeerterrein en de entree van het park; door ons gemist. Sowieso maar weinig leven langs de wandelroute door het bos. • Na een goede 45 minuten wandelen komt men bij de ingang van het ‘park’. Entree ¥ 800 p.p. In en rond het park leven een tweetal groepen Japanese Macaques (‘Snow Monkeys’), die hier jaarrond bijgevoerd worden en daardoor in en rond het park blijven, vooral rond de ‘hot spring’. Het is hier waar beroemde beelden zijn geschoten van badderende apen. Let op! Hoe kouder de omstandigheden, hoe groter de kans dat de apen ook daadwerkelijk badderen. Een droge 6-7°C in de middag is kennelijk te warm voor een bad; een regenachtige 4°C in de ochtend daarentegen… Verder hadden we ook hier weinig ander leven; anderen zagen hier Mountain Hawk-Eagle . • Het sparrenbos vanaf de parkeerplaats de helling af richting hoofdweg (bij de T-splitsing rechtdoor) was goed voor Coal , Willow en Varied Tit . • De rivier in Yamanouchi (zie voor een routebeschrijving ‘Route en Verblijf, woensdag 27 februari 2019 op blz. 24) zag er geschikt uit voor Brown Dipper . Wij hebben hier echter niet de tijd voor genomen.

Waargenomen soorten: Vogels: Feral Pigeon*, Oriental Turtle Dove, Large-Billed Crow, Willow Tit, Varied Tit, Coal Tit, Brown- Eared Bulbul, Eurasian Wren, Grey-Capped Greenfinch Zoogdieren: Japanese Macaque

48 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

39. Jigokudani Monkey Park, Yamanouchi (27-feb). 40. Trail to Senga Falls, Karuizawa (3-mrt).

4. KARUIZAWA

Routebeschrijving Zie ‘Route en Verblijf, donderdag 28 februari 2019’ op blz. 24.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 28 februari, 1, 2 en 3 maart 2019. • De omgeving van Karuizawa wordt bestempeld als het beste vogelgebied van Centraal-Honshu; diverse georganiseerde reizen bezoeken op Honshu (buiten Yamanouchi) uitsluitend dit gebied. En niet zonder reden; het is een betrouwbare locatie voor zo’n beetje alle Japanse fazanten, spechten, vinken (rosefinches) en gorzen. En wat niet onaardig is, de meeste gebieden zijn zonder auto al wandelend te bezoeken, zowel ten opzichte van elkaar als ook ten opzichte van het station. Een verblijf langs de R146 is dan wel aan te bevelen. Wij verbleven bij Ikoisanso ( H – zie ook blz. 24); beste soort vanuit de hotelkamer (GPS 36.354920, 138.588636) was Japanese Grosbeak . • In de wijk achter Ikoisanso vonden we bij toeval een bamboebosje ( 1 – GPS 36.355153, 138.586878), waarin we – naast een groepje Bramblings – onze enige Chinese Hwameis van onze reis vonden. Een geïntroduceerde soort, maar wel een mooie. Best te bereiken door vanaf Ikoisanso richting hoofdweg te lopen, vlak voor de aansluiting met de hoofdweg rechtsaf te slaan en dan door het parkje aan de rechterhand naar de achterliggende weg te lopen. Hier nog een klein stukje rechts en dan ziet men het bamboebosjes aan de linkerzijde van de weg. • De meeste reisverslagen spreken als goede locatie voor onder meer de rosefinches over de ‘scrubs behind the 7/Eleven’ ( 2). Daar waar op de luchtfoto inderdaad nog sprake is van ‘scrubs’, blijkt hier in de werkelijkheid inmiddels een hotel verrezen. Dit heeft het gebiedje geen goed gedaan… In de dennen rondom de 7/Eleven (GPS 36.356114, 138.589590) wel een leuk aantal Hawfinches . • Volg de hoofdweg (R146) vanaf de 7/Eleven ( 2) richting het noorden en je komt regelmatig langs de Yukawa River te lopen. Check zo vaak als mogelijk het riviertje op Brown Dipper en Solitary Snipe . Wij vonden alleen de eerste (ter hoogte van de splitsing richting Hoshino Onsen), waar een vrijliggend wandelpad langs de rivier loopt (GPS 36.361063, 138.589050). Anderen vonden Solitary Snipe tussen hier en de 7/Eleven. Op de heuvel aan de andere zijde van de hoofdweg hadden we diverse Green Pheasants en onze enige (mannelijke) Daurian Redstart van Karuizawa. • Sla ter hoogte van het Eneos tankstation rechtsaf richting Hoshino Onsen. Mocht je niet de in de regio verblijven, is hier tevens het dichtstbijzijnde parkeerterrein (GPS 36.361713, 138.588694) te vinden voor het Wild Bird Sanctuary ( 8). Volg het wandelpad tussen de ‘hot springs’ van Hoshino Onsen en het hotel (trek je niets aan van de Japanners in Kimono) en blijf aan deze zijde van de brug ( 5). Op de grasvelden hier hadden we Japanese Green Woodpecker , een grote groep Hawfinches en – naast een paartje Meadow Buntings – ook een groepje Rustic Buntings . In het parkje (GPS 36.362816, 138.589787) hangen diverse nestkasten die in gebruik zijn bij Japanese Giant Flying Squirrel . Je kunt hier zelf naar op zoek of je informeert bij het Picchio Nature Centre ( https://www.wildlife-picchio.com/ , GPS 36.363663, 138.591443) die tevens tours organiseert. Vanaf de (auto)brug oostwaarts ons 2 e paartje Brown Dippers van Karuizawa. • Brug over steken, wandelpad vervolgen. Bij het kruispunt kan men rechts het bos in, links leidt naar Hoshino Onsen. Tussen de bungalows hier Japanese Green en Japanese Pygmy Woodpecker (GPS

49 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Zie blz. 52.

6 7 8

4 5

1 H

Bron: GoogleBron: Maps 41. Karuizawa, het beste vogelgebied van Centraal-Honshu. Bovenste kaart de ruime omgeving; voor de nummers op die kaart is een auto aan te bevelen. Onderste kaart is het beste gebied in Karuizawa wat zich onderling allemaal op loopafstand van elkaar als ook van het treinstation in Karuizawa bevindt. Bij H. de accommodatie Ikoisanso, Karuizawa (zie blz. 24).

50 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

36.367704, 138.592473). Op de Yukawa River hier (7) hadden we Grey Wagtail . Anderen vonden hier tussen de bungalows ook Japanese Accentor . Let op! De ratelende roep van deze kan sterk lijken op een roep van Varied Tit die in dit deel van het bos ook algemeen is. • In plaats van de brug over richting Hoshino Onsen gaan de meeste vogelaars rechtsaf het Yachi-No- Mori ‘Wild Bird Sanctuary’ (8) in. Nagenoeg alle doelsoorten van een bezoek aan Karuizawa zijn hier te vinden, inclusief Copper Pheasant , Long-Tailed en Pallas’ Rosefinch en Yellow-Throated Bunting . Dat geluk hadden wij niet; van deze soorten vonden wij in dit bos alleen een enkele Long-Tailed Rosefinch , die wij vonden bij een locatie met ‘bird feeders’ ( 9 – GPS 36.364296, 138.597471). Naast flinke aantallen mezen, zijn verder alleen Japanese Green en Japanse Pygmy Woodpecker noemenswaardig. Een handig ‘wandelkaartje’ is opgenomen in het reisverslag TR7 (Bonomo e.a.), zie blz. 18. • De bekendste locatie voor Japanese Accentor (en Japanese Squirrel ) zijn de voedertafels van Shiotsubo Onsen ( 6 – GPS 36.366213, 138.588276). Het hotel was wegens renovatie gesloten, maar een (dure) koffie was er nog wel mogelijk. Geen Japanese Accentor gezien; alleen een enorme hoeveelheid Varied Tits kwam op de voedertafel af. In de bosschages achter de parkeerplaats wel onze enige Red- Flanked Bluetail van de reis. Om hier te geraken volgt men de hoofdweg R146 vanaf de splitsing richting Hoshino Onsen noordwaarts. De weg krijgt achtereenvolgens een afslag naar links, nog een afslag naar links (met stoplichten) en loopt dan een helling op. Op 350m na de stoplichten slaat men rechtsaf de helling af richting Shiotsubo Onsen. • Als men bij bovengenoemde stoplichten (GPS 36.362330, 138.587801) linksaf slaat rijdt men richting Mount Asama. Men passeert al vrij snel aan de rechterzijde een waterplasje (4), waar de bosschages kennelijk regelmatig gorzen en rosefinches aantrekken. Wij hadden er alleen Eastern Spot-Billed Ducks . Blijf deze weg volgen en wanneer deze na 850m naar rechts afbuigt (terug richting hoofdweg), slaat men linskaf verder de helling op. Sla na 400m rechtsaf (ter hoogte van een grote waterplas in het bos), door een openstaande houten poort om dan na 1,4km op een parkeerplaats uit te komen ( 14 – GPS 36.381822, 138.576277). Vanaf hier start een wandeling naar de Senga Falls. Laat de kinderwagen in de auto, de route heeft erg veel traptreden… Wij liepen hier in de hoop Japanese Serow te vinden, maar verder dan wat vermoedelijke sporen kwamen wij niet. Wel Brown Dipper en in het bos tussen de parkeerplaats en de doorgaande weg Hawfinch en onze enige Eurasian Treecreepers van Honshu. • In plaats van de afslag naar Senga Falls kan men ook de doorgaande weg vervolgen. Houdt bij de Y- splitsing na 550m links aan (asfaltweg). Na 350m komt men op een kruispunt; sla hier rechtsaf. Men passeert wat huisjes aan de rechterzijde. In het bos vóór de volgende huisjes hadden wij aan de linkerzijde van de weg een groep Copper Pheasants (GPS 36.371557, 138.569608). Blijf de weg vervolgen tot men na circa 800m vanaf het kruispunt bij een houten ‘slag’boom en een parkeerplaats (13 – GPS 36.372297, 138.564946) uitkomt. Het was ons onduidelijk of het is toegestaan, maar wij zijn wandelend voorbij de houten ‘slag’boom gegaan en volgden het karrenspoor Mount Asama op. Een fraai stuk bos met als beste soorten Copper Pheasant , Japanese Green Woodpecker , Yellow- Throated Bunting , Japanese Grosbeak en Japanese Squirrel . • Rijdt vanaf de parkeerplaats van de vorige locatie terug richting Karuizawa en ga bij het kruispunt rechtdoor. Eerste straat (na circa 70m) rechtsaf, dan na circa 550m linksaf. Men komt nu in een bosrijke buurt met houten vakantiehuisjes waar het wegennet als een raster overheen is gelegd ( 12 ). Vanuit Karuizawa is dit bosgebied ook te bereiken door bij het kruispunt ter hoogte van de afslag richting Hoshino Onsen linksaf te slaan, vervolgens 2e straat (na circa 500m) rechtsaf, 5 e straat (na circa 1,1km) linksaf, deze weg 1km volgen. Dit totale bosgebied is goed voor Green en Copper Pheasants (wij hadden een mannetje op GPS 36.365812, 138.562727), Yellow-Throated Bunting (rond GPS 36.364879, 138.566371) en Pale Thrush (rond 10 – GPS 36.356308, 138.567628). Strategie is eigenlijk simpelweg rond blijven rijden. Op de velden tussen hier en UWC ISAK Japan ( 11 ) hadden we een grote groep (>70 vogels) gorzen bestaande uit Meadow en Rustic Buntings (GPS 36.363594, 138.558907). • Door vanuit Karuizawa de R18 oostwaarts te volgen richting Takasaki / Matsuida komt men buiten het stadje op de Usui Pass ( 15 ). Een schitterende route met langzaamrijdend verkeer. We reden deze heen en weer omdat anderen langs deze weg Japanese Serow hadden. Wij niet. We hebben diverse van de voormalige spoorwegtunnels gecontroleerd op vleermuizen, maar vonden er geen. Na circa 7,5km komt men bij het parkeerterrein van Kumanotaira Shrine / Station (GPS 36.354362, 138.684387). Anderen hadden daar Japanese Accentor en Mountain Hawk-Eagle . • Wij hadden onze Japanese Accentors uiteindelijk bij Kumoba Pond (GPS 36.351522, 138.626883) in het oosten van Karuizawa. Men geraakt hier door vanaf Ikoisanso, West-Karuizawa richting centrum te rijden. Bij de T-splitsing met de R18 slaat men linksaf richting Matsuida / Takasaki. Blijf deze weg circa 1,5km volgen; men rijdt dan een viaduct onder door met direct daarna een afslag naar links richting

51 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Kumoba Pond 18 Kyukruizawa. Neem deze afslag. Volg deze weg voor circa 1,7km tot men bij een kruispunt aan de linkerzijde van de weg een groot parkeerterrein ( P2 ) tegenkomt. Parkeer hier de auto. Let op! Officieel is het betaald 17 parkeren, alhoewel de instructies wat onduidelijk zijn.

Loop vanaf de parkeerplaats de straat in richting het noorden, veel Coal Tits in de naaldbomen langs de straat (16 ), en sla bij het volgende kruispunt rechtsaf. Na 100m 19 treft men Kumoba Pond aan de linkerzijde van de weg. Men kan het hele plasje rondlopen. Mallard , Tufted Ducks en Eurasian Coots op het water. Loop de plas linksom. Na circa 450m treft men een rijtje met coniferen wat dienst doet als haag ( 17 – GPS 36.353531, 138.626669). Dit is de locatie waar wij een paartje Japanese Accentors hadden. Door nog verder te lopen, wordt het meertje steeds smaller en uiteindelijk een beekje ( 18 ). In dit beekje Japanese en White (Black- Backed) Wagtail . Het bosgebiedje en de tuin ten oosten van Kumoba Pond 16 (19 ) hadden Eurasian Wrens , Eurasian Jays en een overvliegende Eurasian Sparrowhawk .

P2 42. Kumoba Pond, Karuizawa met op 16. Coal Tits, 17. Karuizawa Japanese Accentor, 18. Japanese en White (Black-Backed)

Bron: GoogleBron: Maps Wagtail en 19. Eurasian Wren en Eurasian Jay.

Waargenomen soorten: Vogels: Copper Pheasant , Green Pheasant, Mallard, Eastern Spot-Billed Duck, Tufted Duck, Grey Heron, Black-Eared Kite, Eurasian Sparrowhawk , Eastern Buzzard, Eurasian Coot, Oriental Turtle Dove, Japanese Pygmy Woodpecker , Great Spotted Woodpecker, Japanese Green Woodpecker , Eurasian Jay, Large-Billed Crow, Willow Tit, Varied Tit , Coal Tit, Japanese Tit, Brown-Eared Bulbul, Long-Tailed Tit , Chinese Hwamei*, Eurasian Wren , Eurasian Nuthatch, Eurasian Treecreeper , Pale Thrush , Dusky Thrush, Red-Flanked Bluetail , Daurian Redstart, Brown Dipper , Japanese Accentor , White Wagtail, Japanese Wagtail, Eurasian Tree Sparrow, Grey Wagtail , Brambling, Hawfinch, Japanese Grosbeak, Long-Tailed Rosefinch , Grey- Capped Greenfinch, Meadow Bunting, Rustic Bunting, Yellow-Throated Bunting Zoogdieren: Japanese Giant Flying Squirrel , Japanese Squirrel

5. SAKU

Routebeschrijving Vanaf Karuizawa kan men in Saku geraken door de R18 westwaarts te volgen richting Ueda / Komoro. Sla na ruim 11km, net na het passeren van de snelweg E18, bij de stoplichten linksaf. Men rijdt na wat bochten parallel aan de E18; blijf deze weg circa 3,3km volgen (bij de kruispunten rechtdoor) en sla dan bij het kruispunt rechtsaf, de E18 onderdoor. Bij de stoplichten na 850m rechtsaf, om daarna 150m verder linksaf te slaan de R141 op. Volg deze weg voor ruim 5,3km. Bij het kruispunt met de R137 (Shimonita linksaf) slaat men rechtsaf, na 900m linksaf, parkeerterrein is 300m verder aan de rechterzijde van de weg (GPS 36.245142, 138.456577). Komt men van verder weg, dan komt men waarschijnlijk aangereden via de Joshin-Etsu Expressway (E18). Volg in dat geval bij het knooppunt met de Chubu Odan Expressway (E52) ‘Saku-kita / Nirasaki’ en volg deze E52 voor circa 7km. Neem de afslag naar Saku-minami / Tateshina (R142/R254) en sla na het passeren van de tolpoortjes linksaf richting Nirasaki / Tomioka / Sakuho (R142). Bij het kruispunt na 1,2km links (direct na het kruisen van de voetgangersbrug). Na circa 1,2km passeert men de Chikuma River, 200m verder is links de bovengenoemde parkeerplaats.

52 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

1 Saku (R141)

Saku (R142)

Bron: GoogleBron: Maps 43. Saku met 1. waterreservoir voor eenden (waaronder mogelijk Baikal Teal, Mandarin Duck), 2. Chikuma River (Long-Billed Plover, Japanese Wagtail) en 3. velden met in ieder geval Eurasian Tree Sparrow.

Losse opmerkingen • Bezoekdatum: 3 maart 2019. • De parkeerplaats ( P1 ) is bij Nonotorinooka Park. Het parkje had groepje Bramblings en een jagende Bull-Headed Shrike . • Vanuit het parkje kan men over het waterreservoir (1) uitkijken. Dit is een goede locatie voor een breed scala aan eenden. Wij hadden als beste soorten Smew en Common Merganser , maar sommige winters duiken hier ook Baikal Teal en Mandarin Duck op. Op de eilandjes een kleine kolonie Grey Herons. • De Chikuma River ( 2) is een bekende locatie voor Long-Billed Plover . Wij hebben iedere steen gecontroleerd, maar helaas geen plevier. Wel erg veel paartjes Japanese Wagtails op de keien en in het bos ten noorden van de brug een nestindicatieve Eastern Buzzard . • De parkeerplaats en velden ( 3) tegenover het park had een grote groep (>100 vogels) Eurasian Tree Sparrows . Voor we ze goed konden checken op afwijkende zaadeters, vloog de groep echter op om te landen op een locatie die niet was te overzien.

Waargenomen soorten: Vogels: Eurasian Wigeon, Mallard, Eastern Spot-Billed Duck , Northern Pintail, Eurasian Teal, Common Pochard, Tufted Duck, Smew , Common Merganser , Little Grebe, Grey Heron , Great Cormorant, Black-Eared Kite, Eastern Buzzard, Eurasian Coot, Bull-Headed Shrike, Brown- Eared Bulbul, White-Cheeked Starling, Eurasian Tree Sparrow , White Wagtail, Japanese Wagtail , Brambling

6. CHINO

Routebeschrijving Zie ‘Route en Verblijf – zondag 3 maart 2019’ op blz. 25 voor de route naar Pension Bergcot.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 3 en 4 maart 2019. • We hadden een nacht in Pension Bergcot geboekt nadat we op https://www.mammalwatching.com hadden gelezen dat hier goede kans bestond op Japanese Marten en ( Japanese ) Raccoon Dog . De eigenaars leggen iedere avond (18:00uur) voer uit en de meeste avonden komen de dieren wel even eten. Op onze avond hadden wij 2 Japanese Martens en 3 Raccoon Dogs . Vanaf de tweede van april komt daar nog Japanese Badger als mogelijke soort bij.

53 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

• Overdag wordt er tevens vogelvoer uitgestrooid. Naast af en aan vliegende mezen en boomklevers, waren met name Japanese Grosbeak en Grey-Bellied Bullfinch welkome verrassingen. Daarnaast ook minimaal 3 Japanese Squirrels . • Vlak nabij Pension Bergcot, langs de R192 net iets ten noorden van de afslag richting pension, ligt Tateshina Lake (GPS 36.051438, 138.256523). Wij hadden hier Mallard , Eastern Spot-Billed Duck , Eurasian Teal , Common Pochard , Tufted Duck en Little Grebe .

Waargenomen soorten: Vogels: Mallard, Eastern Spot-Billed Duck, Eurasian Teal, Common Pochard, Tufted Duck, Little Grebe, Black-Eared Kite, Eurasian Coot, Japanese Pygmy Woodpecker, Willow Tit , Varied Tit, Coal Tit, Japanese Tit, Eurasian Nuthatch, Brambling, Japanese Grosbeak , Grey-Bellied Bullfinch , Grey-Capped Greenfinch Zoogdieren: Japanese Squirrel, Raccoon Dog , Japanese Marten

7. OKUTAMA / NIPPARA

Routebeschrijving Volg de R411 vanaf Ome westwaarts of vanaf Yamanashi oostwaarts en men passeert vanzelf Okutama. Zie ook de ‘Route en Verblijf, maandag 4 maart 2019’ op blz. 25.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 4, 5 en 6 maart 2019. • Nippara Limestone Caves ( 1) waren de enige grotten die min of meer op de route lagen en waarvan we vooraf konden vinden dat ze open waren in dit seizoen (8:00-17:00uur, tussen december en maart 8:30- 16:30uur). Entree ¥ 600 p.p. ( http://www.nippara.com/ ). Vanaf Okutama zijn de Nippara Limestone Caves aangegeven (zie ook blz. 25); het is circa 10,5km vanaf de R411. Parkeren kan op GPS 35.851550, 139.040188. De ingang van de grotten is 200m verder en dan de trap af. Het gehele grottenstelsel kost je zo’n anderhalf uur; bij de ingang krijgt men een plattegrond mee. Met wat moeite vonden we 4 Greater Horseshoe Bats (losse individuen, geen groepsverband). Vanuit het dal bij de parkeerplaats diverse zingende Eurasian Wrens . Onderweg tussen de Nippara Limestone Caves en Okutama een overvliegende Mountain Hawk-Eagle . • In de begroeiing langs de Tama River ( 3) tegenover Arasawaya Ryokan (zie blz. 25) hadden we Chinese Bamboo Partridge (GPS 35.808341, 139.095894). Er zou hier ook een wandelpad langs lopen, maar er is geen plek om je auto achter te laten. Dit kan wel verderop in Okutama (bijvoorbeeld op GPS 35.806703, 139.099164), maar dit lijkt allemaal betaald parkeren. • Door vanaf Okutama de R411 richting Yamanashi (westwaarts) te volgen, komt men na circa 6km bij Lake Okutama ( 2) aan, een stuwmeer met de dam aan de zijde van Okutama wat bij ons opvallend leeg stond. Ook qua vogels erg rustig; wat Eastern Spot-Billed Ducks en grote groep Grey Herons . • In Okutama zijn diverse wandelroutes uitgezet; vraag bij de accommodatie om een folder van Okutama. Wij hebben een deel van de ‘River Trail’ gelopen. Volg vanaf Okutama de R411 richting Ome / Tokyo (oostwaarts) voor ongeveer 1,5km en sla dan rechtsaf richting Kofu / Lake Okutama (R184). Brug over en dan na 230m bij de stoplichten linksaf. Na 200m na de ballustrade direct weer linksaf (180° draaien), een zeer steile helling af en een andere weer op. Na 300m bij de T-splitsing linksaf en de auto stallen na 100m aan de linkerzijde van de weg ( P1 – GPS 35.804471, 139.111318). De weg te voet vervolgen. Dit pad leidt langs een beboste helling, parallel aan de Tama River en komt na circa 800m uit bij een brug naar Shiromaru (waar overigens ook geparkeerd kan worden, GPS 35.809979, 139.114095). Best een leuke wandeling met een groepje Japanese Accentors , overvliegende Mountain Hawk-Eagle en (vanaf de brug) Warbling White-Eye . Een Great Egret langs de rivier.

Waargenomen soorten: Vogels: Chinese Bamboo Partridge* , Eastern Spot-Billed Duck, Grey Heron , Great Egret, Great Cormorant, Black-Eared Kite, Mountain Hawk-Eagle , Feral Pigeon*, Great Spotted Woodpecker, Eurasian Jay, Carrion Crow, Willow Tit, Varied Tit, Japanese Tit, Brown-Eared Bulbul, Long-Tailed Tit, Warbling White-Eye , Eurasian Wren , White-Cheeked Starling, Eurasian Tree Sparrow, Japanese Accentor , Brambling, Grey-Capped Greenfinch Zoogdieren: Greater Horseshoe Bat Vlinders: Common Beak

54 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Ome / Tokyo

Okutama

Yamanachi

Bron: GoogleBron: Maps 44. Okutama met 1. Nippara Limestone Caves (Greater Horseshoe Bat, Mountain Hawk-Eagle), 2. Lake Okutama, 3. Tama River (Chinese Bamboo Partridge), 4. River Trail (Japanese Accentor, Mountain Hawk-Eagle, Warbling White-Eye). Op H. de accommodatie Arasawaya Ryokan (zie blz. 25).

55 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

P2 4

P1 3 1

Bron: GoogleBron: Maps 45. Tokyo: Tama River met 1. grindplaten in de Tama River (Long-Billed Plover, Mandarin Duck), 2. Okuri River (Common Kingfisher, Black-Faced Bunting, Japanese Bush Warbler), 3. zuidoever Tama River (Hawfinch, Daurian Redstart), 4. noordoever Tama River (Eurasian Skylark, Buff-Bellied Pipit), 5. grindplaten (Long-Billed Plover).

8. TOKYO: TAMA RIVER

Routebeschrijving Zorg dat je in de wijk Yotsuya/Fuchsu van Tokyo uitkomt op de R18 of R20 en houdt dan ‘Tama New Town’ aan. Men kruist dan vanzelf eerst een treinspoor (ter hoogte van Nakagawara Station) en vervolgens met een grote brug de Tama River. Sla direct na de brug linksaf. Men passeert een aantal sportvelden en komt uiteindelijk uit bij het ‘Tama Shiritsu Kotsu Park’ (met verkeers-speelplein voor kinderen). Auto parkeren op het eind van de weg lijkt niet mogelijk (allemaal eigen terrein) en officieel in de berm bij de sportvelden niet de bedoeling. Daar dit laatste collectief genegeerd lijkt te worden, stalden wij onze auto daar ook zonder problemen (P1 – GPS 35.650532, 139.459623).

Losse opmerkingen • Bezoekdatum: 4 maart 2019. • Op het eind van het schiereilandje was een vogelkijkhut (GPS 35.649670, 139.464135), maar effectiever is om daar 50m voorbij te lopen. Vanaf daar zijn de grindbanken ten oosten van dit uitkijkpunt goed af te scopen ( 1). Doelsoort is hier Long-Billed Plover . Helaas vonden we deze niet. Wel een enorme groep (>100 vogels) met White (Black-Backed) Wagtails en ruim een tiental Japanese Wagtails . Grote verrassing was een paartje Mandarin Ducks . • Eveneens vanaf hier te overzien is het zijriviertje (Okuri River) wat zich hier bij de Tama River voegt ( 2). Common Kingfisher , Meadow , Black-Faced en Common Reed Bunting in de begroeiing langs het water en Japanese Bush Warbler zingend vanaf de helling aan de overzijde van het water. Diverse schildpadden ( Red-Eared Sliders ) laten zien dat deze ook hier worden losgelaten. • De ruigte langs de zuidoever van de Tama River tussen het uitkijkpunt en de brug ( 3) was goed voor zaadeters als Eurasian Tree Sparrow , Hawfinch en Brambling . Hier tevens een Daurian Redstart . De noordzijde van de rivier ( 4) was goed voor zingende Eurasian (Japanese) Skylark , enkele Buff-Bellied Pipits en een paartje Grey Wagtails langs het water. Overvliegend een Eurasian Sparrowhawk . • In een poging alsnog Long-Billed Plover te vinden, zijn we ook nog iets naar het westen verplaatst om de rivier aldaar ( 5) te scannen (vanaf P2 op GPS 35.652448, 139.452299). Tevergeefs, enkel Grey Heron en Great Egret . Stroomafwaarts (richting het oosten dus) lijkt ter hoogte van Kataksu eveneens een goede locatie voor Long-Billed Plover (probeer GPS 35.617038, 139.598065).

Waargenomen soorten: Vogels: Green Pheasant, Mandarin Duck , Eurasian Wigeon, Eastern Spot-Billed Duck, Eurasian Teal, Tufted Duck, Little Grebe, Great Crested Grebe, Grey Heron, Great Egret, Little Egret, Great Cormorant, Black-Eared Kite, Eurasian Sparrowhawk , Eurasian Coot, Oriental Turtle Dove,

56 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Common Kingfisher , Large-Billed Crow, Japanese Tit, Eurasian (Japanese) Skylark , Brown- Eared Bulbul, Japanese Bush Warbler, Eurasian Wren, White-Cheeked Starling, Dusky Thrush, Daurian Redstart, Eurasian Tree Sparrow, Grey Wagtail , White Wagtail , Japanese Wagtail , Buff-Bellied Pipit , Brambling, Hawfinch, Grey-Capped Greenfinch, Meadow Bunting, Black- Faced Bunting, Common Reed Bunting Reptielen: Red-Eared Slider*

9. TOKYO: CENTRUM

Routebeschrijving De meeste snelwegen, treinen en metro’s uit de regio beginnen, eindigen of passeren Tokyo (Centrum). Ondanks de inmense populatie en de bebouwingsgraad is het in de diverse grote parken goed vogelen; voor sommige soorten is het zelfs de meest betrouwbare locatie (Mandarin Duck, Grey Bunting) van Oost-Honshu.

Losse opmerkingen • Bezoekdata: 6, 7, 8, 9 en 10 maart 2019. • Neem de trein richting Harajuku Station, south exit en men staat aan de poort van Yoyogipark en Meiji Shrine ( 1). Men kan vanuit het ene park niet doorsteken naar het andere en dus bezoekt men eerst het één dan het andere. Belangrijkste reden voor een bezoek aan Yoyogipark is het gegeven dat het een bekende winterlocatie is voor gorzen, waaronder Rustic , Black-Faced en Grey Bunting . De laatste twee hadden we bij elkaar in de onderbegroeiing in het westen van het park (rond GPS 35.670182, 139.692304). In het noorden van het park (rond GPS 35.672738, 139.695290) hadden we een grote groep (>150 vogels) Grey-Capped Greenfinch en (>40 vogels) Hawfinch , in het zuiden onze enige Pale Thrush in het park (rond GPS 35.670852, 139.698617). Meiji Shrine bracht ons niets aanvullends. • Vanaf Shinjuku of Sendagaya Station komt men uit bij Shinjuku Gyoen Garden ( 2). Dit park is ook wandelend in circa 15 minuten te bereiken vanaf Meiji Shrine. Ingangen naar het park op GPS 35.682447, 139.708845 (vanuit Meiji Shrine of Sendagaya St.) en GPS 35.688365, 139.707504 (vanuit Shinjuku St.). Entree ¥ 200 p.p., open 9:00-16:30uur. Dit park is in Oost-Honshu de enige vaste locatie voor Mandarin Duck . Wij hadden 23 vogels op de ‘Upper Pond’ (Kamino-Ike – GPS 35.685232, 139.705320). • Na ons bezoek aan Ueno Zoo (zie blz. 15) bezochten we Shinobazu Pond ( 3). Vanaf het vlonder aan de zuidzijde van de plas (GPS 35.710203, 139.771601) kijkt men over een rietveld met 3 soorten reigers,

5 H

Bron: GoogleBron: Maps 46. Tokyo: Centrum met op 1. Yoyogipark en Meiji Shrine (Grey Bunting, Pale Thrush), 2. Shinjuku Gyoen Gardens (Mandarin Duck), 3. Shinobazu Pond (meeuwen, Common Kingfisher, Falcated Duck), 4. Kasairinkaikõen Seaside Park (steltlopers, Saunder’s Gull, Brown-Headed Thrush, Azure-Winged Magpie) en onbezocht 5. Hamarikyu Gardens (Black-Crowned Night Heron). Bij H. de accommodatie Shiba Park Hotel (zie blz. 26).

57 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Common Moorhen , Common Kingfisher en een paartje Falcated Ducks . De westelijke plas (GPS 35.712810, 139.769963) had 5 soorten meeuwen ( Black-Headed , Black-Tailed , Glaucous , Vega en Slaty-Backed ) en leuke aantallen duikeenden. Ondanks het bordje ‘verboden te voeren’ zorgt een continu aangevulde voedselvoorraad voor veel (letterlijk) handtamme vogels bij de Shinobazunoike Bentendo Temple (GPS 35.712056, 139.771369), waaronder Eurasian Tree Sparrow , White-Cheeked Starling , Brown-Eared Bulbul en diverse soorten eenden en meeuwen. In het park (alsook in Ueno Zoo) diverse Brown Rats . In Ueno Zoo een kolonie Great Cormorants . • Een bezoek aan Kasairinkaikõen Seaside Park ( 4) kan een behoorlijk aantal kustvogels aan de lijst toevoegen, waaronder diverse soorten steltlopers en Saunder’s Gull . Deze laatste hadden wij niet. Wel enorme aantallen Greater Scaups (> 5000 vogels) en Great Crested Grebes (>1500 vogels), naast circa 65 Black-Necked Grebes en 2 Western Ospreys als meest noemenswaardige soorten. In het park zelf heeft men kans op Brown-Headed Thrush (ook gemist), naast diverse soorten gorzen, Bull-Headed Shrike en Azure-Winged Magpie . Overvliegend Northern Goshawk . Parkeerplaats en entree tegenover het Kasairinkaikõen Station (GPS 35.642820, 139.860595). Let op! Kan hier erg druk zijn doordat ook Sealife Tokyo in het park gevestigd is (en één halte verder Tokyo Disneyland). • De door ons onbezochte Hamarikyu Gardens ( 5 – GPS 35.662644, 139.763463) schijnt een kolonie Black-Crowned Night Herons te huisvesten.

Waargenomen soorten: Vogels: Mandarin Duck , Gadwall , Falcated Duck , Eurasian Wigeon, Mallard, Eastern Spot-Billed Duck, Northern Shoveler, Northern Pintail, Eurasian Teal, Common Pochard, Tufted Duck, Hybrid Common Pochard x Tufted Duck , Greater Scaup , Black Scoter, Red-Breasted Merganser, Little Grebe, Great Crested Grebe , Black-Necked Grebe , Grey Heron, Great Egret, Little Egret, Great Cormorant, Western Osprey , Black-Eared Kite, Northern Goshawk , Common Moorhen , Eurasian Coot, Black-Winged Stilt , Common Sandpiper , Dunlin , Black-Headed Gull , Black-Tailed Gull, Mew Gull, Glaucous Gull, Vega Gull, Slaty-Backed Gull, Feral Pigeon*, Oriental Turtle Dove , Common Kingfisher, Japanese Pygmy Woodpecker, Common Kestrel, Rose-Ringed Parakeet* , Bull-Headed Shrike, Azure-Winged Magpie , Carrion Crow, Large- Billed Crow, Varied Tit, Japanese Tit, Brown-Eared Bulbul, Japanese Bush Warbler , Warbling White-Eye , White-Cheeked Starling, Pale Thrush , Dusky Thrush, Eurasian Tree Sparrow , White Wagtail, Brambling, Hawfinch , Grey-Capped Greenfinch , Rustic Bunting, Meadow Bunting, Black-Faced Bunting, Grey Bunting , Common Reed Bunting Zoogdieren: Brown Rat Reptielen: Red-Eared Slider* Vlinders: Asian Comma Overig: Helice tridens

NIET BEZOCHTE-GEBIEDEN CENTRAAL-HONSHU 10. Joetsu: De haven zou goed zijn voor eenden, futen, duikers ( Red-Throated en Yellow-Billed Loons ) en alken (waaronder Spectacled Guillemot en Ancient Murrelets ). 11. Nikko / Mount Nantai: Nabij Senjõgahara, Mount Nantai (rond GPS 36.775233, 139.428532), net ten westen van Nikko, schijnt een goede locatie te zijn voor Ural Owl . 12. Tokyo - Itakura: Watarase Retarding Bassin (GPS 36.230561, 139.679052) is een groot wetland (3000ha) en een jaarlijkse winterlocatie voor Long-Billed Dowitcher . De nabij gelegen Itakura Rice Fields (GPS 36.23458, 139.61769) zijn de meest oostelijk gelegen winterlocaties voor Rook en Daurian Jackdaw . 13. Lake Miyagase: Is een bekende locatie voor Mountain Hawk-Eagle , Crested Kingfisher en Long- Tailed Rosefinch . Parkeren op GPS 35.524908, 139.221278 en dan wandelen naar de brug bij GPS 35.520749, 139.212366. Overnachtingsmogelijkheden in de buurt zijn beperkt (en relatief duur). 14. Tone River: Bekende overwinteringslocatie voor Japanese Reed Bunting . Probeer de rietvelden ter hoogte van GPS 35.849957, 140.659095 of vanaf het uitkijkplatform bij GPS 35.841355, 140.688020. 15. Takayama: De alpen rond Takayama zijn in het voorjaar/zomer de meest betrouwbare locatie voor (Japanese) Rock Ptarmigan en Alpine Accentor . Helaas is het onduidelijk gebleven of dit ’s winters ook goed te doen is. Probeer Mount Norikura, parkeerplaats op GPS 36.190530, 137.552067. 16. Tome: De velden ten zuidwesten van Tome zijn vaste winterlocaties voor Lesser White-Fronted Goose en Snow Goose . Probeer de velden bij GPS 38.678838, 141.148347 of GPS 38.665465, 141.153046. Ganzen en zwanen slapen op onder andere Lake Izunuma (GPS 38.718980, 141.099893) en Kabukuri- Numa (GPS 38.637501, 141.103760).

58 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Dagverslagen

DAG 1 – DONDERDAG 14 FEBRUARI 2019 Route: Moordrecht – Amsterdam Schiphol – London Heathrow – Vlucht JL42 Weer: Relatief warm, circa 10°C overdag in Nederland

Na een intensieve periode van voorbereiden en plannen was het vandaag dan eindelijk zover. Midden in de nacht, 03:15uur om precies te zijn, ging de wekker. De laatste spullen werden ingepakt en iets over vieren stappen we bij mijn pa de auto in. Een klein uur later werden we voor de deur afgezet bij Schiphol, precies op het moment dat de incheck-balie open ging. We waren de eerste. Dat wil zeggen de eerste die aan een incheck-balie stond, niet de eerste die er weg ging. Rens werd in het systeem nog niet gevonden voor de vlucht van Tokyo naar Kushiro; waarschijnlijk een software-ding, want in het ticket stond hij wel. Volgens de baliemedewerkster van British Airways was dit in London Heathrow oplosbaar bij de gate, waar we zouden boarden bij Japan Airlines die ook de vlucht naar Kushiro zou uitvoeren. We vertrouwen erop en continueren onze route langs de diverse balies en controles, waar we omstreeks 6:30uur door heen zijn. Stipt volgens schema vertrekken we om 7:30uur naar London, waar we een goede drie kwartier later al aankomen. De autorit naar Schiphol duurde langer…

We hadden op Schiphol al overstapinstructies meegekregen voor Heathrow en volgens het mondelinge bijschrift zouden we hiervoor ongeveer 90 minuten nodig hebben. Het was dus mooi meegenomen dat we eerder landden dan gepland en we bij elkaar 2 uur overstaptijd hadden in plaats van de geplande 1 uur en 40 minuten. We ondergaan de controles van terminal 5 en stappen in de bus met bestemming terminal 3. De bustocht van ruim 20 minuten toont het anti-logische ontwerp van het vliegveld en is alles behalve een reclame voor Heathrow. Bij terminal 3 wachtte ons enkele nieuwe controles, maar boven verwachting waren we de hele mallemolen al met een uur door. Gate nog onbekend en dus eerst maar eens een bak koffie en een fles voor Rens. In tegenstelling tot de hoop en de verwachting heeft ook hij vanaf 4:00uur niet meer geslapen en dus wel toe aan een ontbijt. Dát lukte, de koffie niet. De Engelse ponden die we nog op zak hadden, bleken uit een vorig era (2008) en werden niet meer geaccepteerd. De koffie werd overgeslagen en zodra de vertrekgate bekend werd, vervoegden wij ons bij de overige passagiers. Rens besloot vlak voor het boarden nog een poepluier te produceren van het dunste soort en dus was de eerste kledingwissel reeds voor het instappen een feit. Het liep hier verder gesmeerd: fotootje geschoten omdat het Valentijnsdag bleek, boarding passes voor Kushiro afgehaald inclusief die voor Rens en dankzij de voorrangsregels zaten we als eerste in het vliegtuig. Door de uitgebreide business-class van JAL, was het aantal economy-stoelen relatief beperkt. Resultaat: vliegtuig vol! Op zich prima, de verzorging was uitstekend, de beloofde beenruimte was verreweg voldoende (zelfs voor mij), het eten een eerste introductie van Japan met rijst en zalm als ontbijt. Rens had het ook naar zijn zin. Te veel naar zijn zin. Ook de rest van de dag (circa de helft van de totale vlucht) blijft hij wakker. Slapen is voor mietjes, leek het devies…

47. Overstap in London Heathrow (14-feb). 48. Bijkomen in ons guesthouse in Kushiro (15-feb).

DAG 2 – VRIJDAG 15 FEBRUARI 2019 Route: Vlucht JL42 – Tokyo Haneda Airport – Kushiro Airport - Kushiro Weer: In Kushiro stralende zon, blauwe lucht, -7° C. Kouder voelend door de straffe wind.

59 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

De vlucht verloopt sneller dan de seconden op de klok. Letterlijk. We vliegen tegen de tijd in, waardoor we iedere 2 uur op de klok in circa 60 minuten vliegen. Dat schiet lekker op. In de ‘nachtelijke’ helft krijgen we nog eens te eten, waarna Rens toch eindelijk instort en een paar uurtjes slaap pakt. Na iets meer dan 11 uur vliegen, landen we rond 6:00uur lokale tijd op Tokyo’s Haneda Airport. Ook hier was de overstaptijd beperkt tot zo’n anderhalf uur. We lopen door, zonder echt te haasten. Dat zou bovendien niet lukken al zouden we willen; na deze 2 e etappe van de vlucht zijn we toch al behoorlijk naar de klote. We moeten de stevige pas even inhouden bij de douane, maar efficiënt als de Japanners zijn, loopt ook dit nog aardig door. We wachten tot ook de ruimbagage de weg naar de aankomsthal heeft gevonden, deze moeten we immers hier al langs de douane loodsen. Aan de andere zijde van de douane vinden we al snel een incheck-balie voor de binnenlandse vluchten en dus doen we direct weer afstand van onze tassen. Met een bus worden we naar de Domestic Terminal vervoerd, lopen door de hal en arriveren bij de gate precies op het moment dat deze om 7:40uur de poorten opent. Het is geen vliegtuig, maar wederom een bus die ons er opwacht. Niet veel later zitten we toch op de vlucht naar Kushiro. Zonder overstapstress of zorgen dat we het niet zouden gaan halen, maar toch geen minuut over. Bijzonder; meestal wordt het omgekeerde ervaren. De vlucht naar Kushiro zelf verloopt ook voorspoedig. Om 9:35uur landen we op Hokkaido.

Na een korte adempauze melden we ons bij de balie van Nippon Rent A Car, worden we in twee minuten met een busje naar de outlet vervoerd, alwaar wij onze auto kunnen ophalen. Alles ligt en staat op ons de wachten: de papieren, huurgegevens, een gloednieuwe Subaru voor de deur en het kinderstoeltje alvast geïnstalleerd. We krabbelen een aantal Japanse briefjes af, hebben een gesprek via Google-translate en vinden dan zonder probleem de weg richting Kushiro. Links rijden is even wennen, maar we hebben geen haast en oh, wat is het hier mooi. Alles wit en bevroren, heerlijk winters zonnetje onder een strak blauwe hemel. Wat wenst een mens nog meer. Ook de eerste vogels worden genoteerd: Dusky Thrushes in de bosjes bij het vliegveld, onderweg meerdere Black-Eared Kites en een White-Tailed Eagle op een telefoonpaal. We besluiten eerst maar even naar ons guesthouse te rijden in de hoop dat we al kunnen inchecken. We stoppen onderweg bij een 7/Eleven voor wat proviant en cash, waarna we rond het middaguur zonder probleem ons guesthouse vinden. De eigenaar blijkt er niet te zijn, maar een vriendelijke vrouw – zelf ook (vaste?) gast – helpt ons met het invullen van de papieren en het toewijzen van 0nze kamer. Het duurt nét iets te lang; Rens en José moeten de slapeloze vluchten bekopen en storten verdiend op de bank van de gedeelde woonkamer in slaap. Kwart voor twee is de eigenaar terug, betalen we het afgesproken bedrag en verhuizen we ons één etage naar boven, waar we met ons allen nog een uurtje slaap pakken.

Om de dag niet helemaal ‘verloren’ voorbij te laten gaan, lopen we in het laatste licht van de dag nog een klein rondje langs de haven. De zon is weg en de wind maakt het ijzingwekkend koud. Er staat ons nog wat te wachten hier. In de baai veel kraaien (vooral Large-Billed Crows ), meeuwen (vooral Slaty-Backed Gulls ) en eenden ( Greater Scaups , Red-Breasted en Common Mergansers ) en een overvliegende White-Tailed Eagle . We halen bij een kleine supermarkt nog wat avondeten in de vorm van een opwarmmaaltijd. Terwijl wij thuis uitvogelen hoe de Japanse magnetron werkt, zien we hoe de vrouw des huizes met veel toewijding in anderhalf uur een maaltijd (bestaande uit diverse hapjes) voor twee in elkaar draait. Het contrast kon niet groter. De opgewarmde spaghetti wordt door ons vakkundig weggewerkt, Rens maakt vooral nieuwe vrienden. Zijn Japans is duidelijk beter dan het onze. Veel te laat gaat uiteindelijk om 23:00uur het licht uit.

DAG 3 – ZATERDAG 16 FEBRUARI 2019 Route: Kushiro – Akkeshi – Cape Kiritappu - Furenko Weer: Aanvankelijk heerlijk winters weer, rond het vriespunt, zonnig en weinig wind. ’s Middags op Cape Kiritappu ineens bewolkt, harde wind en erg guur. ’s Nachts circa -9° C.

Geen wekker, gewoon een keer wakker worden. Dat werd rond 8:00uur. Dat wil zeggen voor ons, Rens hebben we uiteindelijk om 9:00uur gewekt. Ontbijt, theetje, beetje spelen in de woonkamer en het is zo over 10-en. Toch maar eens op pad. We pakken de spullen, laden de auto in en beginnen met gewoon een richting uit te rijden. We komen daarbij eigenlijk per ongeluk in de East Harbour van Kushiro uit, waar we de eerste vogels maar eens door de verrekijker bekijken. Wat Black Scoters , Red-Breasted Mergansers en een White- Tailed Eagle op de blokken. Verder vooral Large-Billed Crows in de haven, zo nu en dan een Dusky Thrush .

We toeren door en vinden in de ‘Hokkaido Driving Map’ die we van onze autoverhuurder hadden meegekregen een mapcode voor het zogeheette ‘Akkeshi Wildfowl Nature Centre’. We voeren de bestemming in onze

60 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 autonavigatie in en rijden in een klein uur die kant op. Onderweg komen we onze eerste Sika Deer tegen. Ook onze eerste overvliegende Steller’s Sea Eagles tussen de vele tientallen Black-Eared Kites . Bij het ‘Nature Centre’ gebeurt er relatief weinig. Het is echter schitterend weer en het is lekker om weer even uit de auto te zijn. We bekijken het ijsvissen eens op het gemak, horen in de verte een Marsh Tit roepen en zien hoe een Common Kestrel zichtbaar geniet van een muisje. Alles zieter vredig uit – al dacht dat muisje daar ongetwijfeld anders over. We doen een klein hapje eten of in ieder geval een poging daartoe (Rens heeft er absoluut nog geen zin in) voor we door- of beter gezegd terugrijden naar Akkeshi om zo via een detour richting Kititappu te reizen. Vanaf de brug zien we volop leven op het water onder ons, dus na de brug links links en we staan aan de waterkant. Een aantal Whooper Swans op een half bevroren meer tegen een besneeuwd berglandschap in een winters zonnetje, is het Japan zoals je dat graag wilt zien. Verder veel fotogenieke Northern Pintails , Eurasian Wigeons , wat verre Common Goldeneyes , Red-Breasted Mergansers , Greater Scaups , een handvol Dunlins en wat Large-Billed Crows langs de oever. Vanaf hier zag de hele zuidoever er interessant uit qua vogels; helaas moesten wij door.

Een klein uur later rijden we door het plaatsje Kiritappu, waar we eenvoudig de weg naar boven vinden. Boven op de kliffen betrekt het weer ineens. Het wordt bewolkt, de wind trekt aan vanaf het noorden en het wordt ineens erg guur. Rens vindt er (logischerwijs!) weinig aan. We staan nog maar net buiten of we vinden eerst één, later uiteindelijk zelfs drie (!) Sea Otters , die overigens totaal geen moeite met het weer lijken te hebben. José en Rens houden het dan voor gezien en zoeken beschutting in de auto. Ik hol nog even heen en weer naar de punt van de kaap, iets voorbij de vuurtoren. Weinig nieuws onder de zon… uh, wind… wat Black Scoters en een handvol Harlequin Ducks . Boven de parkeerplaats stunt een paartje Peregrine Falcons in de wind en op de weg naar beneden een Common Kestrel . We vinden geen Asian Rosy Finches, ook niet bij het veel beschreven ‘Angry-Man’s House’, waar het bordje ‘Dear Birders, peeping is a crime!’ verraadt dat je wel op het juiste adres bent.

Het is inmiddels iets over 16:00uur. Het begint al te schemeren en dus besluiten we het laatste reisuur richting Furenko ook maar te overbruggen. Onderweg zien we nog een schitterende Red Fox op een steenworp van de auto in de wegberm slenteren en tijdens een plaspauze kunnen we een roepende Ural Owl bijschrijven. Rond 17:30uur checken we in bij Minshuku Furen en maken we kennis met de (eveneens veelbeschreven) Take-san. Voordat het eten wordt opgediend is het nog even wachten op een groep (naar het blijkt) Spaanse vogelaars die ruim een uur later arriveren. Traditionele Japanse kost verschijnt op tafel: 7 gerechtjes, waarvan 5 vis. Alleen de rijst en de groenten gaan op, niet omdat het lekker is, maar vooral omdat men iets moet eten om in leven te blijven. José en Rens doen het beter, waarbij zelfs een paar hapjes rauwe vis niet onaangeroerd blijven. Sinaasappel toe, dat is beter. Rond 20:00uur haken de meeste mensen af. Napraten met de Spanjaarden levert een goede locatie op voor Blakiston’s Fish Owl. Half 10 is het ook voor mij – als allerlaatste – einde dag.

49. Onder de brug in Akkeshi (16-feb). 50. Rick bij de eagle feeding, Lake Furen (17-feb).

DAG 4 – ZONDAG 17 FEBRUARI 2019 Route: Furenko – Lake Furen – Ochiishi – Hanasakiminato Harbour – Nemuro – Hattaushi Bridge - Furenko Weer: Wederom een heerlijk winters dagje. ’s Ochtends zon, ’s middags bewolkt en lichte sneeuw. Circa 0° C.

61 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Vandaag voor de zekerheid toch maar een wekker gezet. Het bleek niet nodig; we waren om 6:00uur wakker. Rens overigens nog niet, die was vannacht nog druk geweest en trakteerde zichzelf op een ochtendje uitslapen. Half 7 was ik eruit, rondje rond de lodge. José bleef binnen op wacht met zicht op de feeders in de tuin. Erg veel Eurasian Tree Sparrows , een paar Marsh en Japanese Tits , een paartje Eurasian Nuthatches en Great Spotted Woodpecker. Brown-Eared Bulbul was de eerste nieuwe soort van de dag. Om iets over zevenen terug naar het ontbijt. We waren te laat (ik, en de Spanjolen waren kennelijk ook al pad), wat zichtbaar niet op prijs gesteld werd. 7:00uur is 7:00uur. Take-san heeft contact gehad met Habomai Cruise; de pelagische tocht is voor vandaag geannuleerd wegens een overdaad aan wind. Bij het (lekkere!) ontbijt bespreken we een alternatieve dagvulling, waarbij we – mede op aanraden van Take-san – zouden beginnen bij een 300 meter verderop gelegen eagle feeding. We zijn mooi op tijd. Lang niet de eerste, maar wel de laatste met een parkeerplaats voor de deur. Het kost ons kennelijk ¥ 1.000 p.p. om naar de arenden te mogen kijken. Het bleek het waard, wat een spektakel! In het voorprogramma werd de show gestolen door honderden Black-Eared Kites , maar zodra de pakketten met bevroren vis tevoorschijn komen wordt de voorstelling al snel overgenomen door tientallen Steller’s Sea en White-Tailed Eagles . Fantastisch! De geheugenkaartjes worden volgeschoten, waarbij tot mijn grote schrik (en verbazing) de speciaal voor deze reis aangeschafte 64GB kaartjes het niet blijken te doen. Daar moet nog een oplossing voor bedacht worden, anders gaat dit een chagrijnige tweede helft van de vakantie opleveren. We blijven een paar uurtjes hangen bij Lake Furen; ik buiten bij de arenden, José en Rens binnen bij de koffie.

Het zal eind van de ochtend zijn geweest voor we doorrijden richting Ochiishi, eveneens op aanraden van Take-san. Drie dagen eerder was hier een Pine Bunting gevonden en het is bovendien een betrouwbaar alternatief voor Asian Rosy Finch, die we een dag eerder bij Cape Kiritappu gemist hadden. Lang verhaal kort: nu weer! Ook de Pine Bunting liet zich helaas niet vinden. In de haven wel veel Black Scoters , Greater Scaups , Red-Breasted Merganser en Common Goldeneyes . Daarnaast 2 Falcated Ducks (onverwacht!), 3 Long- Tailed Ducks en een paar Pelagic Cormorants . Op de ons uitgelegde locatie met birdfeeders in het dorp vinden we alleen Eurasian Tree Sparrows . We besluiten ons geluk verderop te zoeken en rijden richting het noordoosten, waarbij we uiteindelijk uitkomen in Hanasakiminato Fishing Port. Veel van dezelfde soorten als in Ochiishi, al vliegen hier tussen de meeuwen enkele Kamchatka (Mew) Gulls en trekken de ijsschotsen in de voor een deel dichtgevroren haven enkele White-Tailed Eagles aan. We doen in het dorp een simpele lunch bij de plaatselijke Seicomart. Rond 14:45uur zijn we er hier wel een beetje klaar mee en rijden we richting Nemuro. Bij een grotere supermarkt doen we boodschappen (waaronder eetbaar avondeten voor in ieder geval Rens) en rijden dan direct door naar Hattaushi Bridge, de door de Spanjaarden getipte locatie van de avond ervoor. We zijn aan de vroege kant, dus toeren nog wat zinloos door de omgeving voor we rond 16:30uur de auto stallen. In de verte horen we Red-Crowned Cranes roepen; die hadden we nog niet verwacht. Om 17:10uur begint dan toch het mannetje Blakiston’s Fish Owl te roepen. Het vrouwtje blijkt helaas niet eerder wakker dan dat wij moeten vertrekken (17:39uur) om op tijd aan te kunnen schuiven bij het avondeten (18:00uur). Ik kon het mij niet permitteren om nu wederom te laat te komen. Het avondeten bleek wederom vis, vis, vis en dus voor mij alleen rijst, rijst, rijst. Een karig Sonja-Bakker-dieet is er niets bij. Het zal niet voor 22:00uur zijn geweest voor we naar bed gaan.

DAG 5 – MAANDAG 18 FEBRUARI 2019 Route: Furenko – Habomai – Habomai Pelagic Cruise – Goyõmai Harbour – Cape Nosappu – Onnemoto – Northern Natural Flower Garden – Nemuro – Furenko Weer: Heerlijk zonnig, koud windje. Overdag rond de 0° C, ’s nachts circa -5° C .

Door het gestommel op de gang ben ik rond 6:00uur wakker; de Spanjaarden vertrekken. Ik blijf de huisvader vanochtend en wacht keurig aan de ontbijttafel. Het duurt niet lang voor ook José en Rens aanschuiven. Gezellig. Als papa en Rens even de andere kant op kijken, ziet mama ineens een Japanese Weasel door de tuin heen schieten. Ik ben te laat om hem nog te zien en te traag om hem buiten aan de andere kant van de lodge weer op te pikken. Het ritueel van binnenslippers en buitenschoenen helpt daarin natuurlijk ook niet mee. We doen rustig ontbijt, met buiten op de birdfeeders hetzelfde gezelschap als gisteren aan Japanese en Marsh Tits , Eurasian Tree Sparrows , Great Spotted Woodpecker en Brown-Eared Bulbul . Via Take-san krijgen we de bevestiging dat de pelagische boottocht deze ochtend wel vertrekt en het advies om er op tijd te zijn omdat in de loop van de ochtend de wind zal aantrekken. Zo gezegd, zo gedaan. Zowel wij als de Spanjaarden – die dezelfde tocht geboekt bleken te hebben – stappen direct na het ontbijt in de auto richting

62 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Habomai. Het bleek circa 35 minuten rijden en dus zijn we inderdaad ruim op tijd. Onderweg 2 Red Foxes die op jacht lijken in een nietszeggend veldje. Het weer is wederom schitterend, het landschap prachtig en het gezelschap uitstekend. Je zou haast denken dat het vakantie is…

Iets voor half 9 komen we aan op de door Take-san uitgelegde aanmeldlocatie voor de Habomai Cruise; we vinden het kantoortje keurig volgens beschrijving op de 2 e etage. We rekenen de ¥ 5.000 p.p. af en volgen de ‘gids’ (en de Spanjolen) richting boot. José blijft aan vastewal met Rens; dit is geen tocht voor babies. We hebben afgesproken dat zij ondertussen in de haven de Asian Rosy Finches vindt. Wij varen uit en volgen veelal de kustlijn richting het noordoosten tot we bij het pakijs aankomen. We zien weinig vogels; erg weinig vogels zelfs. Vooral Black Scoters en Harlequin Ducks , maar ook enkele Pelagic Cormorants en Long-Tailed Ducks . Het is lang wachten op onze eerste alkachtigen en de eerste paar die zich lieten zien, lieten zich niet determineren. Oh wat is dat moeilijk; alken determineren op afstand, vanaf een schommelende boot en in een alkenrijk-land waarin je niet alle soorten kent. Aan de gids hadden we ook niets; die sprak geen woord Engels. Het duurt even voor we een determineerbare vogel tegenkomen. Vanwege de witte vleugelvelden mét tekening zou de betreffende vogel een Snow’s Guillemot moeten zijn; andere kenmerken worden niet gezien. Daarna is het vooral Spectacled Guillemot wat de klok slaat. Bij elkaar circa 20 vogels; vaak los, soms in een tweetal, nog minder vaak in een klein groepje. Een donkere prop die met één van hen meevliegt, wordt door één van de Spanjaarden gedetermineerd als zekere Crested Auklet . Dan ineens is het over. De kapitein wordt zenuwachtig en gebaardt dat we terugvaren richting haven. Wij worden verplicht opgesloten in het onderdek en zien door de ruitjes hoe het voorsteven van de boot zeiknat wordt door het opspattend water, als de boot in hoog tempo richting haven vaart. Nog voor 10:00uur zijn we terug in Habomai. Teleurstellend is eigenlijk het enige woord dat te binnen schiet.

Eenmaal terug in de haven ( Black-Backed Wagtail bij het aanmeren) komt José net aangewandeld; zij is ook verbaasd ons nu al terug te zien. Het is niet anders. Haar zoektocht in de haven heeft geen Asian Rosy Finches opgeleverd, maar wel een locatie met goed uitzicht over zee. We rijden naar een andere hoek van de haven en zetten hier de telescoop op. We vinden er Common Guillemot , 3 Red-Necked Grebes en de inmiddels gebruikelijke zwemvliezen, maar helaas niet de eerder door José waargenomen Common/Black-Throated Loon. Rens is moe en geeft te kennen dat hij wil tukken, dus we stappen in de auto, eten een banaan en zien Rens 5 minuten later in slaap vallen. Ondertussen verkennen wij de rest van de haven. Veel van dezelfde soorten als eerder vandaag, al vinden we daarnaast ook Greater Scaup , Tufted Duck , Common Pochard , een paartje Eurasian Wigeon en een Northern Pintail . Na de hele haven te hebben doorzocht, zetten we koers richting noordoost en komen zo uit in de volgende haven, Goyõmai Harbour, waar eerder dit jaar nog een American Wigeon is gezien. Niet vandaag. Naast hetzelfde scala aan eenden, vallen vooral de grote hoeveelheden meeuwen hier op. Het blijken vooral Slaty-Backed en Glaucous-Winged Gulls , maar ook enkele Kamchatka (Mew) en één Black-Tailed Gull .

Dan door naar Cape Nosappu, de meest oostelijke punt van het Nemuro schiereiland, waar Red-Faced Cormorant de belangrijkste target is. Vanaf de kaap zelf, bij de vuurtoren, zien we weinig plekken waar aalscholvers zitten of kunnen zitten. We zetten de telescoop op om een paar verre silhouetten te checken, maar die zitten (natuurlijk) gewoon te ver om er een naam aan te plakken. Maar nu de telescoop toch staat worden ook de alkachtigen langs het pakijs gecontroleerd. Wederom veel Spectacled Guillemots , maar ook één waarschijnlijke Brünnich’s Guillemot – helaas kunnen we die laatste niet ‘af’ maken. Verder enorme hoeveelheden Harlequin Ducks en een handvol Steller’s Sea Eagles verspreid over het pakijs. Een schitterend gezicht. Vanuit zee komen nog enkele moedige Dusky Thrushes aangevlogen, die landden op het eerste land dat ze zien. Dan rijden we terug in de hoop om vanaf een kaap verder de door ons gezochte aalscholvers te vinden. Tevergeefs. Wel vinden we een groep zeehonden die dobberen met alleen de snuit boven water. Gebaseerd op formaat, vorm van de snuit en heel licht vlekkenpatroon, houden wij deze op Spotted/Largha Seals . Een welkome meevaller. We geven de aalscholvers op en rijden door richting Onnemoto. Rens slaapt nog, dus ik stap alleen uit. De vogelhut is snel gevonden, de hier ‘beloofde’ Rock Sandpipers echter niet. Kennelijk aan de achterzijde van de rotsen. Hebben wij weer. Wel weer erg veel eenden tussen het ijs. Net als ik de hut verlaat, kom ik buiten de Spanjaarden tegen. Zij hadden de Rock Sandpipers ook niet, maar hadden eerder die dag wel Red-Faced Cormorant bij Cape Nosappu. Dat steekt en dus terug richting Cape Nosappu om onze zoektocht naar aalscholvers nog even te vervolgen. We rijden de kaap voorbij om vanaf een klein kiezelpleintje aan de zuidzijde ervan terug richting kaap te kijken. Hier zien we op de achterzijde van een rots eindelijk een groepje aalscholvers. De eerste waar ik de telescoop op richt blijkt notabene direct een Red- Faced Cormorant te zijn. Yes! Toch nog! We scannen de rest van de groep af, maar het blijft bij een enkel

63 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

individu. We rijden richting Nemuro en komen zo nogmaals voorbij Onnemoto. Omdat het geluk toch weer heel even naar ons lijkt te lachen, parkeren we de auto en lopen we – dit keer met ons allen – terug naar de vogelkijkhut. We zetten de telescoop op en jawel: 3 Rock Sandpipers foerageerden op de punt. We zitten er een half uur en steeds meer vogels komen om de hoek gekeken; bij vertrek zijn het er 29!

Dan toch maar door richting Nemuro. We vullen de gelden voedselvoorraad aan bij de eerste 7/Eleven die we tegenkomen en rijden dan door naar K’S Denki, een electronicazaak en volgens Take-san de beste locatie in de regio voor het vinden van geheugenkaartjes. Helaas blijkt 16GB de grootste CF-kaart die beschikbaar is en die moet nog > ¥ 11.000 kosten ook. Niet te betalen. Ik ga de winkel door op zoek naar een andere oplossing en kom zo uiteindelijk bij de laptops uit. De goedkoopste optie blijkt omgerekend € 330,= te kosten. Dat gaat echter nog wat te snel en dus met lege handen de winkel weer uit. Om 18:00uur schuiven we aan voor het avondeten. Op ons verzoek heeft Take-san voor ons vandaag de vis ingeruild voor vlees. Heerlijk gegeten! Nog wat lopen brainstormen over mijn gebrek aan ‘fotografisch geheugen’ en met een eigen drankje de dagelijkse notulen opgemaakt. Bedtijd om 21:30 uur.

51. José bij Cape Nosappu (18-feb). 52. José en Rens op pad bij Furenko (19-feb).

DAG 6 – DINSDAG 19 FEBRUARI 2019 Route: Furenko – Ochiishi – Sakakimachi – Attoko – Yuyado Daiichi – Yoroushi Weer: Iets meer bewolking dan afgelopen dagen, overdag circa -1° C .

Door een foute knop op de verwarming worden we midden in de nacht wakker; 28° C was het inmiddels in ons kleine hokje. Knop om, deur open en het klimatologisch evenwicht was snel hersteld. Slapen deden we echter niet meer. Ik blijf liggen tot iets over 6-en en ga er dan snel uit voor een pré-breakfast-ochtend-wandeling. Ik loop naar het bosgebied achter het ‘Nature Centre’ om de hoek. Een half uur is natuurlijk veel te kort, maar de wandeling levert toch een aantal nieuwe reissoorten op, waaronder Coal Tit , Brambling , Grey-Headed Greenfinch en – als beste soort – een schitterend vrouwtje White-Backed Woodpecker . Dan snel terug voor het ontbijt. Oei, 7:05uur terug bij de lodge. De Spanjaarden zijn echter nog niet terug en dus maak ik alsnog een goede beurt bij Take-san en zijn vrouw. Het ontbijt liet zich wederom smaken. We rekenen cash af in Japanse Yen zoals van tevoren verzocht door Take-san, pakken onze spullen en laden de auto in. Na vriendelijk gedag te hebben gezegd en een high-five van Rens, laten we Take-san achter bij de 4 Spanjaarden die al een half uur met hem in gesprek zijn om een deel van de rekening in euro’s afgerekend te krijgen…

Onze eerste autorit van de dag is geen lange. We rijden de helling omhoog richting Nemuro, parkeren de auto na 2 minuten bovenaan bij het ‘Nature Centre’ en besluiten mijn haastige wandeling van vanochtend rustig over te doen. White-Backed Woodpecker liet zich helaas niet meer zien, Japanese Pygmy Woodpeckers des te meer (minimaal 5 verschillende vogels). Wat een fantastische vogeltjes zijn dat. Veel van dezelfde soorten als ’s ochtends, al was Grey-Bellied Bullfinch nog nieuw voor de reis. Het uitzicht halverwege de wandeling over een half dichtgevroren oceaan, met een paar verdwaalde net iets anders wit getinte vlekken in de vorm van groepen Whooper Swans , is ook een indrukwekkend gezicht. We lopen in circa een uur de gehele route rond. Het is bedtijd voor Rens en dus schakelen we over van lopen naar rijden. De andere in potentie interessante bosgebieden in de regio bewaren we voor een andere keer. Daar we nog steeds niet de volledige eendenlijst compleet hebben en we toch ook graag alsnog Asian Rosy Finch zouden bijschrijven, doen we nogmaals de haven van Ochiishi aan. We vinden er veel van dezelfde

64 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 soorten als een aantal dagen eerder, al is het aantal Falcated Ducks inmiddels gegroeid tot 17 exemplaren. Verder vinden we een Black Brant tussen de Common Goldeneyes en vliegen er ineens veel meer Kamchatka Gulls in de haven. We zoeken de kliffen af waar de gezochte vinken normaal de nacht doorbrengen, maar vinden er niets; buitengaats wel een Harbour Seal . Ook een rondje dorp waarbij iedere groep Eurasian Tree Sparrows vakkundig wordt gescand, levert niet de gewenste Asian Rosy Finches op. In het kader van ‘Mozes en de berg’ vinden we een route naar bovenop de kliffen, rijden er iedere weg en ieder zandpad die we er kunnen vinden – dit tot grote ‘vreugde’ van de wegwerkers, die hun werkzaamheden meermaals moeten staken – en scannen ieder veld waar nog een grashalm boven de sneeuw uitsteekt. Wederom tevergeefs. We geven het op. Hier althans.

We rijden een half uur door in de richting van Kiritappu, naar een plek waar de Spanjaarden eergisteren 6 Asian Rosy Finches langs de weg hadden. Eenmaal ter plaatse blijkt de kuststrook hier echter uitgestrekt en onoverzichtelijk. Dat lijkt toch een speld in een hooiberg te worden. Maar nog steeds niet uit het veld geslagen zoeken we hooiberg voor hooiberg af. Het wordt lastig. Net als ik zeg “ik rijd hier toch nog even rechtdoor”, vliegt een grote groep vinkachtigen uit een wegbermhelling omhoog om aan de andere zijde van de heuvel weer neer te strijken. Op een bijna overzichtelijke locatie kwak ik de auto in de berm, beklim met handen en voeten de besneeuwde helling en waad daarna tot mijn navel door de sneeuw naar een verhoging in het landschap voor beter uitzicht. Net op tijd om weer de hele groep vinkachtigen op te zien vliegen… Dit keer krijg ik ze echter in de verrekijker: Asian Rosy Finches . Zeker 50 vogels! Ik volg de vliegende groep in de kijker zolang ik kan, maar uiteindelijk zakken ze – haast al niet meer zichtbaar in de verrekijker – achter een heuvel uit beeld. Terugvinden zal een opgave worden. Na de besneeuwde hindernisbaan in tegenovergestelde richting te hebben afgelegd, stap ik de auto in en rijden we terug richting de hooibergen. Eigenlijk tegen de verwachting in weten we de groep wel degelijk terug te vinden. Dit keer foeragerend op een kale (dat wil zeggen onbesneeuwde) helling. Wederom ga ik in de survivalmodus, dit keer niet voor een determinatie maar voor een fotokans. De groep blijkt echter veel te schichtig. En gaat er één, dan gaan ze allemaal. Ik zie hoe de groep terugvliegt in de richting vanwaar ze kwamen. Ik laat ze. Wat een fijne soort!

Het loopt inmiddels tegen 13:00uur en dus zetten we via Attoko koers richting Yuyado Daiichi, ons volgend verblijf en één waar we erg naar uitzien. Het is een kleine anderhalf uur rijden door wat het veeteeltgebied van Hokkaido lijkt te zijn. Ondanks de sneeuw hebben erg veel boeren hun koeien buiten lopen; dicht op het erf en deels overdekt, dat wel. Qua natuur niet veel te melden, al zijn de steeds groter wordende bergketens aan de horizon een lust voor het oog. Een Red Fox in een verder eindeloos wit landschap en ineens 2 paartjes Red- Crowned Cranes op ieder een eigen mesthoop nabij de boerderijen, zijn nog welkome afwisselingen. Iets na 14:15uur komen we aan bij Yuyado Daiichi. We worden hartelijk ontvangen en een warm welkom geheten. Dat wil zeggen nadat we onze schoenen (en in mijn geval ook mijn doorweekte sokken) uitdeden. Welkomstdrankje in de lounge met uitzicht op enkele vogelvoedertafels; het is er een drukte van jewelste. Leuk. Voor later. José en Rens mogen even mee met onze gastvrouw om een badjas uit te zoeken, voor we onze kamer aangewezen krijgen. Voor mij ligt er een standaard-badjas in de kast. Het baden badjassenprotocol wordt ons uitgelegd, maar voor we dat in de praktijk gaan uitproberen haal ik eerst de rest van de tassen even uit de auto. Dus terug naar de receptie, slippers uit, natte sokken en natte schoenen aan, naar de auto, spullen uitzoeken, met een tas in iedere hand terug naar de ingang, deur te snel dicht, één voor één de tassen naar binnen, opnieuw naar buiten rest ophalen, alles binnen, natte sokken en natte schoenen uit, slippers weer aan. Binnen staat een karretje, gelukkig. De tassen worden bij de kamer gebracht. Ik kan het niet laten om voor het baden nog even terug naar de vogelvoederplanken te lopen. Erg veel Marsh , een enkele Willow en een handvol Japanese Tits , 3 Great Spotted Woodpeckers , 3 Eurasian Jays , een Brown-Eared Bulbul , een paar Eurasian Nuthatches en een flyby Hawfinch . Leuk!

Dan nu in bad. Ook dit is een met regels en procedures omkleed gebeuren. We doen onze badjassen aan, lopen naar de Onsen, mannen apart van vrouw en kinderen. Uitkleden in de kleedruimte, shit washandje vergeten, even afkijken hoe het douchen werkt – want verplicht voor het baden, op een krukje lekker handig en dat met 4 kerels op een rij. Een aantal baden geprobeerd, zowel binnen als buiten. Warmwaterbronnen wat je zegt, >40° C! Ik laat het na een klein half uurtje achter, José en Rens vonden het zo te zien ook al welletjes. Terug naar de kamer. Daar waar Rens voor het baden zichzelf nauwelijks wakker leek te kunnen houden, wil hij na het baden niet meer slapen. Het gevolg is een hyperactief, druk baasje wat moppert als hij zijn zin niet krijgt. Onze eigen schuld. Op naar het restaurant voor wederom een traditionele Japanse hap. Uitgebreid gegeten, niet om de minste reden omdat het menu halverwege werd aangepast omdat de bediening door had dat ik al die vis niet hoefde. Restaurant in beige tinten, tafels laag bij de grond en blijvend knikkende bediening

65 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

bij alles wat ze doen. Japan ten top. Hai! We doen nog een toetje en scharen ons dan bij de menigte die zich in de lobby voor de ruiten aan het verdringen zijn en maken ons op voor wat het hoogtepunt van de avond (dag!) moet worden.

En dan is het wachten. En wachten. Er schijnt geen patroon in tijd te zijn waarop actie verwacht wordt. Iedere dag is anders. Voor wat tijd betreft althans, het wachten is hetzelfde. We zien 2 spitsmuizen (achteraf beschouwd zeer waarschijnlijk Long-Clawed Shrews ) en een Grey Red-Backed Vole . Klokt tikt langzaam door. Omdat de rumoer in de groep steeds meer toeneemt, verplaats ik mij naar het inmiddels lege en donkere restaurant. Daar zit ik alleen, maar wel iets verder weg. Moeilijk keuze. Een blik terug ziet dat mijn verlaten plek al is opgevuld. Dan maar hier. Ik start alvast met de dagnotulen, als rond de klok van 22:30uur ineens een kolossale vogel ten tonele verschijnt: Blakiston’s Fish Owl ! Wat een beest! Hij landt op een daarvoor neergezette stronk en ‘vangt’ tot tweemaal toe een voor hem in visvijver losgelaten (levende!) vis. Schitterend! In de ruimte naast mij is het camerageklik letterlijk oorverdovend, Rens werd er haast van wakker. Nadat met zo’n 4 minuten de vogel is vertrokken in het diepe donkere gat waaruit hij ook verscheen, voeg ik mij weer bij José en Rens. Het geklik is over, iedereen aan het chimpen. Twee minuten later is de ruimte (nagenoeg) leeg. Alsof er nooit iets is gebeurd. Even ben ik in dubio of ik de nacht zal doorhalen voor een mogelijke 2 e ronde, maar besluit toch het goede voorbeeld van de rest te volgen. Morgen weer een dag, met hopelijk nieuwe hoogtepunten. Het zal even voor twaalven zijn als ook wij het licht uit doen.

DAG 7 – WOENSDAG 20 FEBRUARI 2019 Route: Yoroushi – Yuyado Daiichi – Shibetsu - Rausu Weer: Wederom lekker, haast warm te noemen met een graad (of twee) boven nul in Yuyado Daiichi. In Rausu echter waterkoud, circa -2 °C.

Geen wekker. Toch staat José om 6:00uur al naast bed en dat was niet omdat we er zo bijzonder vroeg in lagen. Haar nieuwsgierigheid naar activiteit bij de voederplanken won het van mijn wil om uit te slapen. Ik hield wacht bij Rens, die circa een uur later wakker werd. Eer dat wij ook beneden waren, hadden we het bezoek van een Red Fox reeds gemist. Het was echter activiteit als nooit tevoren, met zeker 15-20 Eurasian Jays die af en aan vlogen, een handvol Marsh Tits en Eurasian Nuthatches en zo nu en dan een Great Spotted Woodpecker of een Brown-Eared Bulbul . Topper van de ochtendshow was echter een American Mink (een exoot), die kwam gluren of de visuil nog wat had achter gelaten. En dat bleek het geval, tot groot genoegen van de nerts. De ene na de andere vis werd nog uit het vijvertje omhoog gehengeld.

Rustig ontbijt, uitgebreid buffet in Japanse stijl, nog een paar bakken koffie bij de feeders, tassen herpakken en de auto inladen. Na het uitchecken rijden we maar liefst 100m naar de parkeerplaats bij de brug, om daar een korte wandeling langs de kreek te maken met als belangrijkste doelsoorten Brown Dipper en Solitary Snipe. Het was een kort, maar stevig parcours door een dik pakket aan losse sneeuw; iedere 5 stappen zakten we er met één of beide benen tot soms wel de knieën in weg. Toch was het de moeite waard. Veel vogelleven langs het pad, met grote groepen mezen ( Marsh, Willow , Coal , Japanese en Long-Tailed Tit en Eurasian Nuthatch ), 3 Japanese Pygmy Woodpeckers , overvliegende Eurasian Siskin , Grey-Bellied Bullfinch en – aan het einde van de route – eindelijk een Brown Dipper . Eenmaal terug bij de auto vonden we overigens nog een paartje Brown Dippers onder de brug en vloog een Crested Kingfisher langs, een zeer welkome goedmaker voor het niet kunnen vinden van de Solitary Snipe. We volgen de autoweg nog iets verder richting het noorden, passeren na 2,5 à 3 km nog een riviertje (geen snip) en 200m verder linksaf nog eens (wederom geen snip, maar wel een fotograaf in een waadpak, dus er zat wel iets…). Niets om voor te blijven en dus gaan we door!

Aanvankelijk hadden we het voornemen om naar Notsuke Peninsula te gaan, maar doordat de tijd al behoorlijk is doorgelopen, laten we die voor een andere dag. We stellen de navigatie opnieuw in, dit keer op Rausu, en doen ‘midden in de polder’ zomaar ergens langs de kant van de weg een uitgebreide winterpicknick in de sneeuw (en het zonnetje). Het is eigenlijk te lekker weer om weer in de auto te stappen en dus blijven we langer spelen dan nodig. Toch door. We stoppen onderweg in ieder haventje dat we tegenkomen en zomaar op een aantal willekeurige plekken waar we de zee kunnen zien in de hoop er eenden of duikers te vinden die momenteel nog op de lijst ontbreken. Helaas, allemaal ‘oude bekenden’. Opvallend is wel dat niet langer Black Scoter de meest algemene soort is, maar Harlequin Duck en Common Goldeneye . De laatste haven die we checken is die van Rausu zelf; hier vooral Common Mergansers en een enorme groep Pelagic Cormorants

66 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 buitengaats. Hier valt tevens ook het gebrek aan drijfijs op. Ergens ver weg aan de horizon zien we een dun wit lijntje. Dat moet het zijn. Dat wordt morgenochtendvroeg lang varen als we dáár willen aankomen. Dat is echter zorg voor later; eerst maar eens inchecken bij het hotel. Het is 16:30uur als we ons melden bij Shiretoko Serai, ons verblijf voor de komende 2 nachten. Ze hebben een bevestiging ontvangen van de door mij geboekte boottochten van morgenochtend. We laden de spullen uit, kletsen wat met een bekende uit Nederland en laten ons 2 pizza’s serveren in het restaurant. Klaar voor bed om 20:30 uur.

53. Winterpicknick langs de kant van de weg (20-feb). 54. Sightseeing Pelagic om 9:00 in Rausu (21-feb).

DAG 8 – DONDERDAG 21 FEBRUARI 2019 Route: Rausu – Pelagic ‘Photocourse’ (5:00uur) – Pelagic ‘Siteseeing’ (9:00uur) – Rausu – Aidomari – Rausu Weer: Sluierbewolking en zo’n -2° C. Weinig wind. Prima weertje.

Vandaag eens ‘ouderwets’ om 4:45uur de wekker, zodat ik op een boot tussen het pakijs de zonsopkomst tegemoet zou kunnen varen. José en Rens slaan deze vroege ronde om pedagogische redenen over, zodat ik het opstaan alleen moest doen. Het gaat niet vanzelf, maar uiteindelijk trekt hetgeen mij roept toch uit mijn nest. Dus op tijd weg en op tijd (om 5:15uur om precies te zijn) in de haven. We rekenen af in een donkere hoek achter in de haven, op het parkeerterrein bij de achterklep van een auto die met draaiende motor omcirkeld is door allerlei mensen wiens gezicht onherkenbaar zijn door sjalen en mutsen. In ieder ander land had dit op zijn minst verdacht geweest. Niet in Japan. Het inchecken gaat vrij vlot, het uitvaren iets minder. Kennelijk ligt het drijfijs tot vlak voor de haven, zodanig dat de kleine excursieboten moeten wachten tot een grote vissersboot is vertrokken en een baan door het ijs heeft gebroken. Wie had dat gisteravond kunnen denken. Het duurt niet lang voor we vertrekken; eenmaal buiten de haven waan je je direct op de noordpool. Werkelijk overal ligt ijs en dus blijven alle excursiebootjes (6 stuks) vlak buiten de haven liggen en komen eigenlijk direct de bakken met vis(afval) tevoorschijn. Het duurt niet lang of de eerste Steller’s Sea en White-Tailed Eagles verschijnen ten tonele. Naarmate het lichter wordt en de zon op komt, worden dat er meer en meer. Aan het eind van de trip (rond 8:00uur) moeten er zeker 200 Steller’s Sea en 150 White-Tailed Eagles rond de boten zijn verzameld. Voor fotografen is het prijsschieten hier, al blijkt het nog vrij lastig om losse vogels of één-op-één acties vast te leggen zonder dat daar storende bijvangsten bij zitten, zoals andere arenden of één van de meer dan 300 Large-Billed Crows of 500 Slaty-Backed Gulls .

Om 8:10uur meld ik mij weer bij het hotel. Ik eet snel de helft van het door José voor mij klaargemaakte ontbijt en doe een bak koffie, voor we met ons drietjes in de auto springen terug naar de haven. We melden ons voor de sightseeing-cruise, een tocht die slechts een uur zou duren en daarom ook geschikt was voor een baby van anderhalf. De boot is nagenoeg leeg en dus ruimte genoeg om wat rond te wandelen. Rens is nog niet onverdeeld enthousiast, maar is zichtbaar onder de indruk van alle vogels en dan zeker die grote. De andere boten die in het water liggen voederen meer en dus rond onze boot in verhouding iets minder arenden. Gelukkig had ik mijn portie vanochtend al gehad. Bovendien zijn de indrukwekkende hoeveelheden van een afstandje misschien nog wel beter te zien, dan bij enkele vogels van close-range. Stipt 10:00uur zijn we terug bij de haven, 5 minuten later terug bij het hotel.

Na een bak koffie in het hotel besluiten we een wandeling op en rond het dorp te maken. Op zee zijn nog steeds de enorme aantallen arenden te zien; zichtbaar bovendien vanuit onze hotelkamer! De haven blijkt tot de nok toe gevuld met Common Mergansers . We volgen de kreek stroomopwaarts richting Shiretoko Pass.

67 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Onder in het stroompje 7 Whooper Swans en een paartje Harlequin Ducks , boven in het stroompje enkele paartjes Brown Dippers . Ook leuk dat een heel aantal arenden kennelijk in deze vallei gezamenlijke slaapbomen vinden. Tientallen arenden in één boom is een indrukwekkend gezicht, zelfs na het spektakel op zee vanochtend. We wandelen een uur, scoren een simpele lunch (sandwiches) en picknicken in de haven. Een paar Greater Scaups , enkele Tufted Ducks en in de lucht nog steeds de nodige arenden. We wandelen terug richting hotel waar we uiteindelijk rond tweeën de auto inladen om nog wat te gaan toeren. We rijden naar het noorden in de richting van Aidomari en scannen bij iedere gelegenheid zee en havens in de hoop nog wat nieuw waterwild te vinden. Tevergeefs. Bij elkaar wel erg veel Harlequin Ducks , Common Goldeneyes en Common Mergansers . Bij de diverse kreekjes die we passeren zien we vanuit de auto Brown Dippers scharrelen of zwemmen; een algemene soort kennelijk. Bij de laatste kreek – nabij een of ander simpel bezoekerscentrum – ga ik een poging doen het daar foeragerende paartje op de foto te krijgen. Dat lukt helaas niet (naar tevredenheid), echter wel een zeer coöperatieve Red Fox . José neemt het stuur over en rijdt ons tot waar de weg richting het noorden ophoudt (in de winter althans) en daarna terug richting ‘huis’. We zoeken een grote supermarkt voor de noodzakelijke baby-inkopen (luiers enzo) en vinden er met wat hulp één op de weg richting Shibetsu. Opvolgend schuiven we aan bij het avondeten in het hotel en zorgen we dat we op tijd naar bed kunnen. We klokken wederom 20:30uur.

DAG 9 – VRIJDAG 22 FEBRUARI 2019 Route: Rausu – Shibetsu – Notsuke Peninsula – Nakashibetsu – Kushiro-Shitsugen National Park – Tsurui Dosanko Farm – Otawa Bridge – Tsurui Ito Tancho Crane Sanctuary - Tsurui Weer: Sluierbewolking. In Rausu 0° C, Notsuke -5° C, Tsurui +4°C.

We hadden de balans opgemaakt voor wat betreft de waargenomen soorten op Hokkaido. We hadden het goed gedaan. De soorten die nog ontbraken op de lijst zijn óf vrij moeilijk (op onze route althans, zoals Black en Grey-Headed Woodpecker) óf in theorie ook op Honshu te zien. We ontbeerden nog wel enkele zeevogels waarvan het onduidelijk was of Honshu ons die zou kunnen leveren. Dus besloten we alsnog Notsuke Peninsula aan de route toe te voegen, naast het al op het programma staande Lake Kussharo voor het fotograferen van Whooper Swans. Zo’n vol programma vraagt helaas wel een vroege wekker: 6:00uur op! Nu we ietwat ervaring hebben opgedaan met de autonavigatie, besluiten we ons meest onzekere adres op Honshu (zijnde Pension Bergcot) nog eens een mailtje te sturen voor een routebeschrijving. Ondertussen werden de tassen ingepakt, aansluitend de auto snel ingeladen en zaten we voor 7:00uur op het ontbijt te wachten.

Een kleine drie kwartier later zitten we in de auto. We doen nog een laatste pitstop bij een tankstation en zetten dan koers richting zuid. Het zal een uur later zijn geweest dat we linksaf slaan om zo het Notsuke schiereiland op te rijden. Op ons gemak rijden we de weg uit zover we kunnen en komen zo tot vlak voor de vuurtoren uit. Opvallend veel Sika Deer langs en op de dichtgevroren (binnen)zee; leuk ook enkele slapende Red Foxes in het hoge duingras. Eenmaal op het eindpunt stap ik uit; Rens slaapt en dus blijft José zitten. Ik wandel het laatste stukje naar de vuurtoren en zet daar de telescoop op. Het licht is gunstig en er staat niet al te veel wind; langsvliegend vind ik vrijwel direct een groep Stejneger’s Scoters , dé target voor ons bezoek. Dat ging snel. Verder ontzettend veel Red-Breasted Mergansers . Opvallend is dat de meest algemene meeuw niet langer Slaty-Backed Gull is (zoals bij Rausu en op het Nemuro schiereiland), maar Glaucous Gull . Ik laat José niet te lang wachten en keer – nu de belangrijkste soort toch al binnen is – terug naar de auto. We rijden terug en maken een tussenstop bij het bezoekerscentrum. Het is geinig ingericht en heeft een prachtig uitzicht over de bevroren binnenzee. Daarna op ons gemak door richting ‘vasteland’. We stoppen af en toe voor een Red Fox , de één nog tammer dan de ander, even later voor enkele Sika Deer . Tussen de 8 en 12 km voor de aansluiting met de hoofdweg, passeren we grindachtig terrein en rijden we nog langzamer dan daarvoor. En met succes! Eerst worden 2 Asian Rosy Finches gevonden nabij wat verlaten ogende gebouwen (helaas snel kwijt geraakt), later nog eens 6. Met veel moeite lieten die laatste zich uiteindelijk wel fotograferen; 2 Northern Ravens overvliegend. Een snelle scan over zee levert naast de gebruikelijke eenden, 2 Spectacled Guillemots en 1 Red-Throated Loon op. Daarna rijden we door. Vanwege de tijd en de kilometers besluiten we noodzakelijkerwijs om Lake Kussharo over te slaan en de navigatie direct op Tsurui in te stellen. De voorspelde reistijd blijkt rond de 2 uur te zijn. We rijden het binnenland in en lunchen al rijdend.

Het zal rond 15:00uur zijn geweest dat we – nog voor we Tsurui bereiken – de auto parkeren bij enkele andere auto’s. De voetstappen en platgelopen sneeuw verraden de route. Zo’n 6 minuten later en 500m verder staan

68 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 ook wij naar een Ural Owl te kijken. Hij heeft de mooiste boom van het bos uitgezocht en laat zich prachtig aanschouwen. Verder hier een leuke wintergroep van ( White-Headed ) Long-Tailed , Japanese en Willow Tits en enkele Eurasian Nuthatches .

Opvolgend rijden we door naar de Otowa Bridge; de plek waar we morgenochtend vroeg de zon willen zien opkomen. Een verkenningsbezoek zo gezegd. Er staan nu slechts 2 Red-Crowned Cranes op dat wat de slaapplaats zou moeten zijn. Het begint al koud te worden en dus blijven we niet lang. We rijden door richting ons hotel ten noorden van Tsurui, maar kunnen natuurlijk niet zonder te stoppen het Tsurui Crane Sanctuary voorbij rijden. De locatie is snel gevonden. Zeker 150 Red-Crowned Cranes laten zich er op korte afstand zien en fotograferen door minimaal ditzelfde aantal fotografen. Als er een kraanvogel bijgevlogen komt, is het letterlijk een oorverdovend lawaai van de ratelende camera’s. Ook wij schieten er onze eerste (fatsoenlijke) kraanvogelplaatjes. Een ondoordachte short-cut richting auto resulteert voor mij in een modderig pak en ranzige fotospullen. Dat was lomp! Hopelijk is de apparatuur nog schoon te krijgen en heeft de klap geen blijvende schade aangericht.

We blijven niet lang. We willen immers op tijd bij ons verblijf aankomen, wat ons zo rond 17:00uur lukt. We melden ons bij het woonhuis in plaats van de guesthouse en brengen na een warm ontvangst onze spullen naar ‘onze kamer’ (of beter gezegd vleugel) in huis. Er woont blijkbaar een jong stel met een zoontje van dezelfde leeftijd als Rens. En op deze leeftijd spreken ze nog dezelfde taal ook; ze zijn dan ook al snel de grootste vrienden. 18:00uur eten, smaakt heerlijk en het knusse restaurant heeft een gezellig karakter. Na het eten wordt de camera schoongemaakt. Er lijkt niets stuk, de modder heeft waarschijnlijk de val gebroken. 21:00uur douchen en plat. Morgen wordt het vroeg dag…

55. Fotografen bij de kraanvogels van Tsurui (22-feb). 56. Wachten op de bus naar Tomakomai (23-feb).

DAG 10 – ZATERDAG 23 FEBRUARI 2019 Route: Tsurui – Otowa Bridge – Heart ’n Tree – Tsurui Ito Tancho Crane Sanctuary – Akan Crane Sanctuary – New Chitose – Tomakomai – Shin Nihonkai Ferry Weer: Koud ’s ochtends in Tsurui (-11° C), rond de 5° C in Akan. Onderweg richting New Chitose tussen de -5° en +1° C (constant rond de +7° C in de tunnels). Meestal afwisselend zonnig en bewolkt. Sneeuwbui onderweg.

Wij hadden de wekker op 5:30uur gezet in de wetenschap dat de meeste hardcore fotografen dan waarschijnlijk al op pad zouden zijn. Bij ons ging het echter nog steeds niet vanzelf, we lagen nog lekker. We hijsen ons met gezonde tegenzin uit bed, zoeken in het halfdonker onze spullen op, hijsen ons in de thermokleding en halen dan Rens uit bed. Ook hij laat merken dat dit nog geen tijdstip is om wakker te worden. Toch stappen we om 6:00uur in de auto om in circa 20 minuten naar de Otowa Bridge te rijden. Het is al lichter dan gedacht. En het is koud; -11°C volgens de autothermometer. Gelukkig is er geen ziel op de weg en kunnen we stevig doorrijden. Eenmaal op de plaats van bestemming valt op dat er tientallen, zo niet honderden Chinesen, Koreanen en Japanners op de brug staan… dus hier is iedereen… Men stond 4 rijen dik, schouder aan schouder over de complete lengte van de brug. Er moet voor honderdduizenden euro’s aan fotoapparatuur op de brug hebben gestaan. Voor een goede plek vooraan moet je uren eerder zijn, zoveel is wel duidelijk. Maar, naast het feit dat ze allemaal eerder waren dan wij, hadden alle fotografen nog iets gemeen: ze waren allemaal niet hoger dan 1,65m. Daar kwam ik met mijn 1,95m dus makkelijk boven uit. In de rivier, helemaal op het eind, staat een groep Red-Crowned Cranes . Zo’n 150 vogels; minder dan het aantal

69 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

fotografen. Langzaam zien we het lichter worden. Sprookjesachtig, maar dan toch minder betoverend dan verwacht en gehoopt. Een leuk groepje Marsh Tits brengt wat afleiding aan de andere kant van de brug. Het nadeel op deze locatie is echter wel, dat als je zomaar een andere richting op schiet, er in no-time 10 Chinesen/Koreanen/Japanners om je heen staan en je letterlijk vragen om aan de kant te gaan zodat zíj een foto kunnen schieten.

7:00uur vinden we het wel welletjes. De kraanvogels lijken weinig van plan en om almaar dezelfde foto’s te blijven schieten van het groepje in de verte heeft ook geen zin. Bovendien hadden we voor 7:30uur ontbijt besteld. We zijn op tijd terug, laden de auto in met de rest van de spullen en schuiven aan voor het ontbijt. Niet alles smaakt even best, maar alle gerechtjes hebben een authentiek verhaal en zijn zichtbaar met liefde bereid. Dat kunnen we wel waarderen. Half 9 checken we uit en rijden direct naar Tsurui Crane Sanctuary waar om 9:00uur de feeding start. Het blijkt rustiger met mensen dan gisteravond. Deels zal dat met het licht te maken hebben; vol tegen op dit tijdstip van de dag. De Red-Crowned Cranes kennen de voedertijd; ze zijn met velen. We proberen nog iets van het licht te maken, maar dat valt niet mee: de foto’s die we wilden maken blijven in gedachten mooier dan degene die bij het terugkijken op het display van de camera te zien zijn. Het is niet anders. Na een klein uurtje rijden we in circa 3 kwartier naar het Akan Crane Sanctuary. Het zal alles bij elkaar niet rustiger zijn geweest dan in Tsurui, maar doordat men hier wel over de logistiek heeft nagedacht komt het een stuk rustiger over. Om dit mogelijk te maken heft dit reservaat wel een entree, maar met een omgerekende € 3,80 p.p. niet onredelijk. Naast de Red-Crowned Cranes hier ook veel babbelende Whooper Swans en een jagende White-Tailed Eagle . In de bomen voor het entreegebouw een grote groep met White- Headed Long-Tailed , Coal en Marsh Tits en 2 Brown-Eared Bulbuls . De Lesser Spotted Woodpecker die zich hier wel eens laat zien, laat zich vandaag helaas niet vinden. Het is inmiddels over 12:00uur en dus (helaas) voor ons de hoogste tijd om hier een eind aan te breien. Niet alleen van Akan, maar ook van Hokkaido. Wat is dat snel gegaan. Voor de rest van de dag staat er een lange reis op het programma.

Het is volgens de navigatie circa 4 uur rijden naar New Chitose. Alhoewel we hier op de tolweg (met een totale tol van ¥ 3.030) behoorlijk op inlopen, zijn we de tijdwinst weer kwijt als we hier vanwege een wegafsluiting vanaf geleid worden en de route via wat binnendoor-weggetjes verder gaat. Tussen 15:15 en 16:00uur maken we een uitgebreide tussenstop bij een autohaven. Rens had geslapen vanaf Akan en kon nu met nieuwe energie even los gaan in een uitgebreide speelhoek. Om 16:45 uur komen we aan bij Nippon Rent A Car. We laden alle losse spullen uit de auto en herpakken dat zo in de PramPack, dat we met ‘slechts’ 2 grote roltassen en 2 losse rugtassen voor het eerst in Japan het openbaar vervoer kunnen trotseren. Rens heeft zijn eigen wagen, dus alles bij elkaar was het een hele volksverhuizing. Nippon zet ons af bij het JR Minami-Chitose Station, waar we rond half 6 zijn. Om 18:25uur zou hier vandaan een bus vertrekken naar Tomakomai en ons direct bij de ingang van de ferry terminal afzetten. En zo geschiedde: met ons hele hebben en houden wurmen we ons in de bus, die ons 40 minuten later inderdaad voor de loopplank van de boot afzette. Onze reservering blijkt goed te zijn doorgekomen en nog geen 5 minuten later begeven we ons op de boot en worden we naar kamer 426 gebracht. Het blijkt ruim zat voor ons, al onze tassen en kinderwagen; dat valt niets tegen. Helaas had iemand wel de verwarming aan laten staan en om niet tegen de vlakte te gaan, kleden we ons noodzakelijkerwijs uit tot ons ondergoed. Even bijkomen. Dan zoeken we het restaurant op, waar we een stuk (koud) vlees en een kom rijst vinden als het enige wat eetbaar is. Alhoewel nog steeds gezellig, begint Rens inmiddels behoorlijk te boeven; een teken dat hij aan het instorten is. Terug naar de kamer en bedtijd voor iedereen. Ondanks het formaat van de boot gaat het nog best te keer in de dijning van de zee. Als dat maar goed gaat met de geplande nachtrust…

DAG 11 – ZONDAG 24 FEBRUARI 2019 Route: Shin Nihonkai Ferry – Niigata Weer: Relatief warm, zo’n +10° C, droog en zonnig.

Het zou vandaag vooral een reisdag worden. José en Rens zijn al vroeg op. Als ik rond 7:00uur ook opsta (wakker worden is er nog niet bij), hebben zij al uitgebreid gebadderd. Ontbijt in het scheepsrestaurant. De keuze bestaat uit simpel of vis. Dus simpel: paar broodjes met jam. Vanaf de ontbijttafel werpen we een blik naar buiten. We blijken stil te liggen in een haven. Het is nog niet de onze. Na een uur varen we door, terwijl wij ondertussen de rest van het schip gaan verkennen. Rens vindt de speelhoek – wat eigenlijk niet meer is dan een afgeschermd gedeelte met matjes op de grond – erg leuk, vooral door een Japanse metgezellin. Tegen 10:00uur terug op de kamer, tijd voor een ochtendslaapje. Het duurt even voor de slaap gevat is. Bij het

70 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 wakker worden doorgaan we eigenlijk hetzelfde ritueel als eerder vanochtend: het hapert wat bij het opstaan en eenmaal in beweging is het weer de weg richting restaurant. We lopen even langs de automaten waar de helft van de Japanners hun lunch lijken te halen (warme noodles en zelfs friet is er beschikbaar!), maar we durven ons er niet aan te wagen. Dus toch maar door richting het ‘gewone’ restaurant. Voor de lunch dit keer een beef curry. Het blijkt het beste voer tot nog toe in Japan, dat wil zeggen voor een fijnproever als ik. Dan wordt het toch eens tijd dat we op het buitendek gaan kijken. Alleen de achterzijde is open. Ik zet de telescoop op en begin te turen. Er vliegt erg weinig en dat wat er vliegt, vliegt veel te ver en razendsnel voorbij. Niet te doen met een telescoop vanaf een schommelende boot. Zo nu en dan vliegt er iets dichterbij, maar zelfs dan zijn de vogels door het schommelen, de snelheid en de golven nog moeilijk op naam te brengen. Uiteindelijk weet ik er een aantal Rhinoceros Auklets te noemen. De rest van de alkachtigen blijft ongedetermineerd. Verdere diverse Black-Legged Kittiwakes en een fantastische flyby White-Billed Diver .

Om 14:30 ben ik terug bij de kamer; precies op tijd. De serviceafdeling komt de kamersleutel al halen en deelt mede dat we om 15.15uur kunnen uitstappen. We pakken de spullen weer in en staan niet veel later met de hele inboedel aan de vaste wal van Honshu. Het is hier warm vergeleken met Hokkaido. En druk. We moeten een half uur wachten voor de bus naar Niigata Station arriveert. Een beetje buiten spelen en een rondje haventerrein levert slechts Black-Tailed Gull , Eurasian Coot en Great Cormorant op. Stipt volgens schema rijdt om 16:07uur de bus naar Niigata Station voor. De buschauffeur spreekt nagenoeg geen Engels en antwoordt op mijn betaalverzoek alleen maar ‘no money’ en veel Japans gebrabbel. We zijn maar gewoon gaan zitten, de buschauffeur liet het toe. Een halte verder zien we hoe de instappende passagiers inchecken met een soort van OV-chipkaart. Wellicht bedoelde de beste man dat…? Klein kwartier later komen we aan op Niigata Station. Het is zo’n 10 minuten wandelen naar het kantoortje van Times-Car- Rental, waar men al op ons stond te wachten. Het gesprek verloopt moeizaam; ook deze mensen spreken geen woord Engels. Om ons nog een aanvullende verzekering aan te praten, werd er iemand van het hoofdkantoor gebeld om te fungeren als tolk. Dat communiceert een stuk makkelijker, zij begrijpt mijn ‘no, thank you’ immers direct. Spullen ingeladen; het blijkt een ruime wagen! Navigatie in laten stellen op zijn Engels, bestemming ingevoerd op Kurano Yado Ryoufusou en gaan!

Het is ongeveer een half uur rijden naar ons nieuwe onderkomen gelegen aan de rand van het Fukushimagata Lagoon; onderweg weten we nog Azure-Winged Magpie en White-Cheeked Starling bij te schrijven. Bij het inchecken ook hier weer geen woord Engels, maar ook hier liggen wel de reserveringspapieren klaar (inclusief mijn vooraf besteld pakketje van Tocoo! met de ETC-card). De receptionisten kennen het gebrek aan Engels en beschikken over een A4-tje met een Japans-Engelse vertaallijst van meest gestelde of te beantwoorden vragen. Met aanvullende handgebaren voor de missende vertalingen, komen we uiteindelijk een heel eind: we begrijpen welk huisje het onze moet zijn, dat het is toegestaan om de auto tijdelijk voor te rijden en dat het tevens de bedoeling is om de auto daarna op een daarvoor bedoelde parkeerplaats weg te zetten. Het parkje bestaat uit een bungalow of 8, maar wij lijken de enige aanwezigen. Het voelt daarvoor wat ongezellig aan, maar de hut zelf is ruim en goed verzorgd. We moeten nog eenmaal de hulp van de conciërge inroepen om het warme water aan te krijgen, wat met de verkregen hulp niet meer blijkt dan het juiste knopje indrukken. Maar ja, dat Kanji hè… We baden, eten, gooien de futons op de grond en slapen maar.

57. Automatenmuur op de ferry naar Niigata (24-feb). 58. Ontbijt in onze bungalow in Niigata (25-feb).

71 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

DAG 12 – MAANDAG 25 FEBRUARI 2019 Route: Niigata – Fukushimigata Lagoon – Toyanogata Lagoon – Niigata Weer: Relatief warm, zo’n +13° C, en zonnig.

Rond 7:00uur worden we wakker. We doen lekker rustig aan, beetje keutelen enzo. Tis net vakantie. Voor we op pad gaan doen we eerst even een wasje aan. Bij de receptie een paartje Japanese Wagtails . Zodra de was draait, zetten we het op een lopen. We bewandelen ‘onze helft’ (de noordzijde) van het natuurgebied Fukushimagata Lagoon. Vanaf de brug over het kanaal zien we er onze eerste nieuwe soorten in de vorm van Eastern Spot-Billed Ducks en Little Grebe . Zo nu en dan scopen we over de plassen van het natuurgebied. Ontzettend veel eenden; vooral Eurasian Teals en Mallards . Daartussen vinden we ook enkele Eurasian Wigeons , Smews en al snel vinden we een bijzondere smient tussen het gezelschap. Aanvankelijk dachten we met een American Wigeon te maken te hebben, maar op basis van de foto’s lijkt het toch om een hybride Eurasian x American Wigeon te zijn gegaan. In het riet zingen wat Meadow Buntings en foerageert een Common Reed Bunting . We wandelen tot aan de uitkijktoren, laten de wandelwagen achter en beklimmen de toren tot het hoogste niveau. Het geeft een schitterend uitzicht over het moerasgebied. Fantastisch gezicht om de Black-Eared Kites en Eastern Marsh Harriers tegen de bergen afstekend boven het riet te zien zweven. Het is dat de horizon met bergen bekleed is anders zou je nog gaan denken dat we in Holland zijn, met al dat met eenden gevulde water, riet en de jagende kiekendieven erboven. Een langsvliegend vrouwtje Hen Harrier was een onverwachte verrassing. Uiteindelijk lopen we via de hoofdweg weer terug richting ons verblijf, de groepen Bewick’s Swans die overvliegen betekenen nog een reistick voor de lijst. Terwijl José de was ophaalt, zie ik vanaf de receptie bij ons verblijf een jagende Western Osprey die gelukkig even later in een boom neerstrijkt, wat José de gelegenheid geeft om de vogel ook nog even in de telescoop te zien. Bij onze bungalow eerst maar eens koffie. Het zonnetje schijnt, de vogels ( Grey-Capped Greenfinch ) fluiten en Rens keutelt ook lekker in het gras. Heerlijk. We zitten daardoor langer dan aanvankelijk gepland. Het geeft niet. Rond 12:00uur laden we de auto vol en gaan wat toeren. Eerst maar eens kijken aan de ‘overzijde’ (zuidzijde) van Fukushimagata Lagoon. Veel Eurasian Tree Sparrows en White-Cheeked Starlings , enkele Smews en een langsvliegende Common Kingfisher . Leuk! Bij elkaar al veel nieuwe reissoorten vandaag.

Dan stellen we de navigatie in op Toyanogata Lagoon in hartje Niigata, een gebied opgenomen in het reisprogramma omdat hier op Ebird jaarlijks (tot tientallen vogels) Baikal Teal gemeld worden. Daarnaast was dit ook de enige locatie op de route waar regelmatig Long-Eared Owl gemeld wordt. Helaas geeft Ebird geen exacte locaties en ook op basis van de kaart (GoogleMaps) is niet direct duidelijk waar je in dit gebied moet zijn of waar je de auto kwijt kunt. Ik stel de navigatie daarom in op een locatie aan de zuidzijde van het meer, vlak nabij het stadion. Daar komen we, mede door een tussenstop bij een 7/Eleven voor wat lunchbroodjes, ruim een half uur later aan. Het duurt even voor we een parkeerplaats vinden met een ingang richting het park, maar vinden deze uiteindelijk (tegen betaling) bij een lokale kinderboerderij / dierenasiel. Bij de auto nuttigen we eerst de lunch; geen straf zo in het zonnetje. Daarna roepen (figuurlijk) de geiten van het dierenasiel hard genoeg om eerst daar een bezoek aan te brengen, voor we het park in wandelen. Het is een keurig geheel. De Capybara’s vallen wel iets uit de toon bij de katten, honden, geiten en cavia’s die het asiel verder huisvest. Na dit bliksembezoek gaan we toch het park in. We zoeken direct een locatie met uitzicht over het water en scannen eerst alle eenden die we in de telescoop kunnen krijgen. Het zijn er veel. Duizenden. Vooral Mallards en Eurasian Teals . Verder een handvol Little Grebes , wat Eurasian Coots en 4 Gadwalls . Geen Baikal Teal. Dan maar een wandeling in het park, waarbij we veel aandacht schenken aan ogenschijnlijk geschikte locaties voor Long-Eared Owl. Die vinden we helaas niet. Wel veel Oriental Turtle Doves , Long-Tailed Tits (ssp. trivirgatus), Japanese Tits , Carrion Crows en Brown-Eared Bulbuls . Terwijl José en Rens de lokale speeltoestellen stuk voor stuk uitproberen, scan ik de rietrand af naar vogels. Eerst vind ik een fraaie Rustic Bunting , vervolgens een groep Bramblings met enkele Grey-Capped Greenfinches en tot slot een schitterende Black-Faced Bunting ! Langs het water enkele Great Egrets . Ook aan deze zijde van het meer scan ik alle eenden af op zoek naar onze target, maar vind deze helaas ook nu niet. Half 4 houden we het hier voor gezien, zodat we voldoende licht over hebben om aan de noordoever nog een poging te wagen. Ook aan de noordzijde is het even zoeken naar een goede parkeerplaats, die we uiteindelijk vinden bij de Public Library. We hanteren dezelfde taktiek als aan de zuidzijde: eerst wordt iedere eend gescand, daarna wandelen we het park verder door. Leuk is een groep van 63 Bewick’s Swans . Verder worden hier tussen de Mallards en Eurasian Teals , 8 Northern Pintails en 4 Smews gevonden. Daar blijft het bij. Dan toch het parkje door; ook hier Rustic Buntings . Het parkje brengt ons uiteindelijk aan de achterzijde van de Public Library met uitzicht over een windstille hoek van het meer, waar we toch de telescoop maar weer opzetten. Eindelijk vinden we een slapend mannetje Baikal Teal tussen de Eurasian Teals ! At last! Eenmaal terug bij de

72 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 auto zoeken we de coniferen nabij de parkeerplaats nog af op Long-Eared Owl, maar dat geluk hebben we niet meer. Op de weg naar huis stoppen we andermaal bij een 7/Eleven voor een ontbijt morgenochtend; als avondeten verkiezen we een snelle en makkelijke hap bij een lokale McDonalds. Rens slaapt inmiddels toch. Eenmaal thuis werkt Rens vakkundig zijn bord spaghetti weg, keten we nog iets en gaan we uiteindelijk veel te laat naar bed.

DAG 13 – DINSDAG 26 FEBRUARI 2019 Route: Niigata – Sado Kisen Terminal – Sado Island: Ryotsu – Toki Forest Park – Osada Skyline – Sawanemachi – Inakujira – Nagate Cape – Ryotsu – Niigata Weer: Zonnig, maar fris – zo’n 9°C. Eind van de dag een paar spetters.

Het was een wat onrustige nacht. Het was koud geworden in onze bungalow, wat er waarschijnlijk de oorzaak van is geweest dat Rens even wakker werd. Hij sliep relatief snel weer, maar wij niet direct. Om 5:50uur gaat dan toch de wekker. We laden snel de auto in en maken Rens (opnieuw) wakker. Om half 7 zitten we geheel volgens planning in de auto onderweg naar Niigata West Port. Onderweg nuttigen we het vooraf geprepareerde ontbijt. Het is druk op de autoweg; toch komen we geheel volgens schema om 7:10uur aan bij de parkeergarage nabij Sado Kisen. Inchecken is zo gebeurd, het is alleen even wachten tot we aan boord mogen stappen. Dat gebeurt uiteindelijk rond 7:45uur en 10 minuten later dendert de Jetfoil met een gangetje van zo’n 74km/u richting het eiland Sado. Nog voor we open zee bereiken, zien we Great Crested Grebes en wat Great Cormorants . Op zee aanvankelijk weinig, maar al snel beginnen er wat alkachtigen langs en mee te vliegen – helaas allen te ver voor een identificatie. De groepjes alkachtigen vliegen van steeds dichter nabij de boot op en vanaf ongeveer halverwege de overtocht zo dichtbij dat we door de zichtbare witte halsvlek kunnen concluderen dat het hier om Ancient Murrelets gaat. Erg leuk! Bij elkaar zeker zo’n 50 exemplaren, steeds in groepjes van 3 tot 8 vogels. Eenmaal een grotere soort, ongetwijfeld een Rhinoceros Auklet . Verder nog wat Black-Legged Kittiwakes .Vlak voor de kust zien we een enorme groep aalscholvers in zee landen, op silhouet leken het Great of Temminck’s Cormorants te zijn. Helaas zagen we ze nooit weer.

Stipt om 9:00uur komen we aan op Sado. We wandelen in 10 minuten naar Nippon Rent A Car en krijgen zonder problemen een Nissan Note mee. Ook deze stond al klaar met het kinderzitje geïnstalleerd. Heerlijk die Japanse organisatiedrang. We rijden via de zuidzijde van Lake Kamo het eiland op. Dit levert direct een schitterend uitzicht op de met sneeuw bedekte bergen die de noordzijde van het eiland karakter geven. De navigatie wordt ingesteld op het Tokinomori Park, maar als we daar na 15 minuten al aankomen en Rens blijkt te slapen besluiten we eerst wat te toeren door de hier ten westen van gelegen rijstvelden in de hoop er de gewilde Crested Ibisses te vinden. We rijden ieder paadje af. Enkele Japanese Wagtails , wat Great Egrets , 2 Grey Herons , veel Eastern Buzzards en Black-Eared Kites , maar geen ibissen. In de tuintjes van de huisjes rondom de rijstvelden vinden we in totaal 3 Bull-Headed Shrikes , een zingende Meadow Bunting en – nabij een soort van waterbak – een mannetje (Eastern ) Blue Rock Thrush . Een uur later wordt Rens wakker en rijden we terug richting het kweekcentrum Toki Forest Park (of Tokinomori zoals de Japanners het noemen). Bepakt en gezakt zetten we het op een wandelen, om bij de ingang te horen te krijgen dat het park vandaag gesloten is. Kak! Eén volière zou nog wel te bezichtigen zijn, maar dat is aan de andere zijde van de parkeerplaats. We worden hier heen geleid en zien een paartje van wat één van de zeldzaamste soorten van Japan zal zijn. De mensen alhier spreken helaas geen Engels en dus lukt het niet om actuele informatie te achterhalen waar de wilde vogels momenteel op Sado zouden kunnen verblijven. Bij de parkeerplaats worden we toegefloten door enkele Grey-Capped Greenfinches , als wij onze strategie tegen het licht houden en onze plannen herplannen. Tot op heden gaat het nog niet zoals gehoopt. Aan de strategie kan het niet liggen; zonder een locatie te kennen is de enige strategie die zou kunnen werken, simpelweg rondrijden en hopen dat je per ongeluk op de goede locatie terecht komt. Dus toeren maar. Dit keer volgen we niet de rijstvelden, maar de R81 richting het noorden. We zijn nog niet goed en wel onderweg of we zien tegen een bosrand aan ineens een Toki lopen! Zo maar! Als we het bos inrijden en op de kleine rijstvelden ertussen uitkijken, zien we uiteindelijk 4 Crested Ibisses . Drie in broedkleed getooid en opgefraaid door enkele ringen om iedere poot; één een (eerste?) winterkleed dragend, ongeringd en daarmee in het wild geboren. Die laatste is natuurlijk nog meer welkom dan de andere 3. Helaas erg ver weg en als ik een poging doe om dichterbij te komen, maakt een Japanner mij onbedoeld duidelijk dat dit misschien niet gewenst is. Onder het mom van het fotograferen van de hier druk bezig zijnde Long-Tailed Tits , krijg ik een zwijgzame goedkeuring, maar tegen die tijd zijn de ibissen reeds vertrokken. We rijden nog om de velden heen, stoppen

73 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

een aantal maal om de velden aan de andere zijde van wat bosjes te verkennen, maar de vogels worden niet meer terug gevonden. Het begint inmiddels lunchtijd te raken. We halen bij het lokale benzinestation wat gekookt water voor een soepie en gaan dan op zoek naar een mooi en rustig picknickplekje. Deze vinden we uiteindelijk op de weg naar boven naar de Osada Skyline, die vlak voor die echt de bergen in klimt blijkt te zijn afgesloten. Bij het stuwmeer langs de weg naar boven vinden we een plek in de zon. Eurasian Teals op het water, Grey-Capped Greenfinches in het bos en Black-Eared Kites in de lucht. Een uurtje zitten we zo maar. Rens vermaakt zich kostelijk met slechts wat takken en wat gras. Hij heeft niet meer nodig.

Dan moet er toch nog gewerkt worden; onderweg naar beneden een paartje Japanese Wagtails . Beneden aangekomen slaan wij rechtsaf richting westkust van Sado. Met de Japanese Zee in zicht belanden we in een typisch Japans wijkje aan het strand. Zeker 5 mannelijke Eastern Blue Rock Thrushes verdedigen er hun territorium; fotograferen blijkt helaas lastig. Vanaf daar volgen we de kustweg richting het noorden, waar we (wederom) alle haventjes die we onderweg passeren even aan doen. De meeste blijken leeg; een vreemde gewaarwording na de gezellig bevolkte haventjes van Hokkaido. In de laatste haven nabij Futami treffen we eindelijk wat meeuwen; het blijken vooral Slaty-Backed Gulls waartussen zich ook enkele Vega Gulls bevinden. Rond de visafslag erg veel Black-Eared Kites – waaronder opvallend veel juveniele vogels – en op het water een eenzame Black-Necked Grebe . We rijden uiteindelijk door tot Nagate Cape, staren er nog even over zee en keren dan terug richting Ryotsu. Op de terugweg veel van dezelfde vogels, al heeft de haven van Sawane ineens enkele Black-Tailed Gulls . Leuk. We moeten een beetje op de tijd letten en dus rijden we de meeuwen voorbij. Dat lukt me bij het passeren van de Eastern Blue Rock Thrushes echter niet. Te lang poog ik tevergeefs een fatsoenlijke foto af te dwingen. Een schrale troost is een overvliegende (adulte) Crested Ibis . Als ik weer in de auto stap, geeft de navigatie een verwachte aankomsttijd van 16:08uur bij het autoverhuur- bedrijf in Ryotsu. De boot naar het vasteland vertrekt om 16:25uur. Dat houdt niet over… Met zware voet rijd ik ons richting het havenplaatsje; het is echter druk op de weg, dus we lopen helaas nauwelijks in op de verwachte aankomsttijd. De tijd die we inlopen verliezen we weer omdat we vlak voor Ryotsu ook nog moeten tanken. Dit gebeurt overigens in een recordtijd, doordat de Japanse servicemedewerkers letterlijk holden om dit zo snel mogelijk gedaan te krijgen: aanrijden, tanken, afrekenen en wisselgeld terugbrengen binnen 2 minuten! Klasse! Snel door naar het verhuurbedrijf. We springen uit de auto en beginnen de auto direct uit te laden. Ook hier is het ons aan te zien dat we kennelijk een boot moeten halen, want terwijl de ene medewerker een busje voorrijdt om ons zo naar de boot te kunnen brengen, wikkelt een andere medewerker de administratie af. Ik laad de spullen over van de auto naar het busje en José zorgt dat Rens alvast in het busje klautert. Als ik klaar ben, de autoklep dicht gooi en in het busje stap, komt de medewerker van de administratie aangehold met de eindnota (€ 0) en scheuren we naar de boot. We worden tot de deur voorgereden, stappen uit en kunnen direct de boot inlopen. Nog geen 5 minuten later vaart de boot de haven uit en scheert hij wederom met zo’n 74 km/u terug richting Niigata. In ieder ander land zouden we deze boot zeker gemist hebben. Ik ga Japan en haar inwoners steeds meer waarderen! Wat een klasse!

Half 6 meren we aan in Niigata, vinden er onze andere auto terug, rekenen het parkeergeld af (¥ 1500) en zetten koers richting ‘huis’. Onderweg doen we weer eens ouderwets inkopen, waardoor we rond de klok van 7 ook daadwerkelijk onze bungalow binnen stappen. Eten, badderen en alvast een beetje opruimen voor morgen. Onderwijl evalueren we ons bezoek aan Sado. Het is een schitterend eiland, voor een dagtocht eigenlijk té mooi; helaas werkte vandaag de vogels niet echt mee. Een mooi voorjaarsweekend zou een Sado- bezoek beter passen. Wie weet, ooit…

59. Typisch Japans straatbeeld op Sado (26-feb). 60. Rick en Rens bij Hyo Lake, Agano (27-feb).

74 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

DAG 14 – WOENSDAG 27 FEBRUARI 2019 Route: Niigata – Fukushimagata Lagoon – Hyo Lake (Agano) – Niigata – Nagaoka – Joetsu – Nakano – Yamanouchi – Jigokudani Monkey Park – Yamanouchi Weer: Fris met zo’n 6°C. Grauw, maar wel droog.

Rond 7:00uur worden Rens en ik wakker. José heeft inmiddels al het hele huis aan de kant. Het ontbijt zat er zo in, tussendoor de auto ingeladen en aansluitend uitgecheckt. Rond 8:15uur zaten we in de auto onderweg naar Hyo Lake, op een kwartiertje rijden vanaf Kurano Yado Ryoufusou. Via Ebird was hier deze winter een Lesser Scaup gemeld, maar we hadden geen benul van wat we hier zouden aantreffen. Kennelijk is dit een locatie waar tweemaal daags gevoerd wordt. En flink ook! Honderden zo niet duizenden Common Pochards , Eurasian Wigeons , Tufted Ducks en Northern Pintails hebben er daardoor hun schuwheid verloren en verzamelen zich rond het voederstation. Verrassend vlot vinden we er inderdaad een Lesser Scaup in de groep, als ook wat Eurasian Coots , Northern Shovelers en een handvol Bewick’s Swans . Zelfs de Black- Eared Kites pikken een graantje mee. Wij waren er vanaf 8:30uur en zo (per ongeluk) mooi op tijd voor de voedersessie van 9:00uur. Wat een spektakel zodra de gepofte mais over de rand wordt gegooid; er zal geen korrel het water geraakt hebben! Rens vond het ook geweldig, alles van zo dichtbij.

We blijven langer dan aanvankelijk gedacht, maar zitten rond 9:30uur dan toch in de auto richting Yamanouchi. Een stuk van zo’n 210km, waar we volgens Tom zo’n 3 uur over gaan doen. Uiteindelijk worden dat er inderdaad ook 3, maar dan wel inclusief een tussenstop van een half uur bij een 7/Eleven voor een warme lunch. Ons hotel in Yamanouchi is zo gevonden. Het steegje lijkt niet persé de route naar een ryokan, maar de binnenkomst van de accommodatie ziet er evengoed sfeervol uit. De eigenaar van het etablissement staat bij onze aankomst toevallig buiten en wist direct wie we moesten zijn. De belangrijkste vraag leek vooral te zijn of we nu vanavond mee aten of niet. Onder de toezegging dat vis uit het menu wordt geschrapt, stemmen we in. We laden de auto uit en richten onze kamer in. Het is een simpel hok, maar prima. We hebben ook niet veel nodig. We hadden vooraf besproken dat de eigenaar ons bij Jigokudani Monkey Park zou brengen, maar die zit nog even aan de lunch. Wij wachten in de lobby. Rens heeft het hier zo naar zijn zin, dat de vrouw des huizes zich bedenkt voor wat onze kamer betreft en verplaatst ons naar een kamer aan de andere zijde van het gebouw, iets verder van de overige gasten af. Deze kamer ziet er beter en ruimer uit dan de eerste, dus wij vinden het allang best. De lunch van de eigenaar duurt inmiddels zo lang, dat ik voorstel om zelf naar het Monkey Park te rijden. De eigenaar lijkt opgelucht en legt ons maar wat graag uit hoe we er het beste heen kunnen rijden. Even later zitten we in de auto en rijden in iets meer dan 5 minuten naar het park.

We kunnen de auto bij de parkeerplaats nabij de ingang kwijt en wandelen in 3 kwartier naar de entree van Jigokudani. Onderweg zien we weinig spectaculairs, wat Willow Tits zijn de enige vogels tijdens de wandeling. Nadat we de wandelwagen 60 treden omhoog getild hebben, komen we bij het entreegebouw uit en rekenen we de ¥ 1.600 entree af. Het landschap is schitterend en de eerste Japanese Macaques laten zich al snel zien. We lopen door tot aan de hotspring. Slechts 2 apen. Alhoewel ze op de rand zitten lijken ze geen enkele intentie te hebben om het water in te gaan. Even later komt er een medewerker van het park over de aanpalende berg heen gewandeld, op de voet gevolgd door een grote troep Japanse Makaken. Ze lopen wat rond de warmwaterbron, langs de rivier en tussen de inmiddels in grote getale toegestroomde bezoekers, maar badderen ho maar. Kennelijk is een buitentemperatuur van 6°C toch te warm voor een bad. Wij houden het voor gezien en overwegen morgenochtend terug te komen. De wandeling terug richting auto is qua vogelleven net zo saai als de heenweg. Rens valt halverwege de wandeling in slaap en is daar bij de auto nog niet mee klaar. We lopen dus nog maar een extra rondje de berg af. Dit levert naast de algemene Grey- Capped Greenfinch , ook een drietal Varied Tits op. Toch nog een nieuwe soort! Terwijl José met Rens beneden wacht, wandel ik terug de berg op om de auto te halen.

Rond 17:00uur zijn we terug bij het hotel, keten op de kamer en kunnen vanaf 18:30uur aanschuiven voor het avondeten. Het wordt niet gewaardeerd om al voor die tijd aan tafel te gaan en dus wachten we in de lobby. Het wordt echter al vrij laat voor Rens en dat vergroot doorgaans zijn eetlust niet; zeker niet als het geserveerde voedsel dan ook nog niet in zijn straatje past (wat overigens niet aan hem lag…). Ook wij lieten meer staan dan dat we opaten, enerzijds omdat het grotendeels echt niet te eten was, anderzijds was het bij elkaar ook een behoorlijke hoeveelheid. Onvoorstelbaar dat de 3 dames van een tafel verder alles naar binnen hebben gekregen; je snapt niet dat die Japanners allemaal zo klein blijven. Na het eten (20:00uur) trekken we ons terug in onze kamer en gaan eigenlijk direct naar bed.

75 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

DAG 15 – DONDERDAG 28 FEBRUARI 2019 Route: Yamanouchi – Jigokudani Monkey Park – Yamanouchi – Nagano – Tomi – Karuizawa – ISAK – Karuizawa Weer: Grauw, miezerig en mistig / laaghangende bewolking en een graad of 3°C.

Vanochtend waren we allen al om 6:00uur wakker. Op tijd om uitgebreid te badderen in de onsen van het hotel om aansluitend om 7:00uur aan te schuiven voor het ontbijt. We hadden ‘Westerse’ broodjes besteld en dus ging het eten er een stuk gemakkelijker in dan het avondeten van gisteren. We checken uit en rijden rond half 9 opnieuw naar het Jigokudani Monkey Park. Het is verdrietig weer; grauw, koud en regenachtig. Dat is gunstig en wel om twee redenen: minder bezoekers en grotere kans dat de apen misschien alsnog van een warm bad genieten. Bij aankomst is de parkeerplaats nagenoeg leeg en de mensen die ons al voor waren, lopen we in het ruime half uur naar boven alsnog voorbij. Vanwege de ingezette dooi, heeft men de harde ijsbaan die er gisteren nog lag kapot gehakseld. De gladheid is nu inderdaad weg, maar door de grove brokken is de begaanbaarheid er met een kinderwagen helaas niet beter op geworden. Toch horen we bij de eerste 5 à 10 mensen die met openingstijd bij de entree van het park zijn aangekomen. Een grote troep Japanese Macaques zijn al aan het ravotten op de helling aan de overzijde van de kloof. We schenken er weinig aandacht aan en lopen direct door naar de hotspring. Yes! Eén aap in bad. Terwijl ik mijn cameraspullen uit mijn met regenbekleding beschermde tas probeer te halen, vult het warmwaterbad zich met nog meer apen. Uiteindelijk gaan deze ochtend zo’n 6 makaken het warme water in. Het koude, natte weer zorgt voor veel stoom boven het bad, wat dan weer zorgt voor een aparte sfeer in de kloof. Het maakt het fotograferen echter niet eenvoudiger. Daarnaast wordt het drukker en drukker met mensen, die vanwege de regen allemaal met een paraplu lopen. Op een gegeven moment kun je vanaf een afstand de hotspring niet eens meer zien door alle aaneengeschakelde plu’s. Wij houden het dan voor gezien. Onderweg naar beneden komen we nog tientallen andere daggasten tegen, die we op basis van kleding inschatten als skieërs. Wellicht dat het weer er voor zorgt dat zij ook een uitstap nemen? Doorweekt maar tevreden komen we na ruim een half uur lopen weer terug bij de auto aan. We stellen de navigatie in en rijden vanaf hier in één keer richting Karuizawa.

Het vertrek naar Karuizawa vindt plaats rond 11:00uur en volgens Tom is het circa anderhalf uur rijden. Vanwege de vroege ochtend en de warme auto is een bak koffie een vereiste om Karuizawa veilig te kunnen bereiken. We tappen de koffie bij de laatste 7/Eleven voor we de tolweg opdraaien en rijden dan in één keer door naar onze accommodatie in Karuizawa. De kamer blijkt bij aankomst al beschikbaar en dus kunnen we – ondanks ons vroege arriveren – direct inchecken. Gelukkig, want het is eigenlijk ook geen weer om buiten een rondje te lopen. Het hotel is mooi gelegen aan de bosrand en onze kamer is zo gesitueerd dat we die vanuit onze kamer kunnen zien. Bij de lunch zien we vanuit de luie stoel reeds Brambling , Eurasian Jay , Hawfinch en als beste soort Japanese Grosbeak . We nemen de tijd voor de lunch en drinken aansluitend de in de kamer beschikbaar gestelde koffie weg. Het is Rens die uiteindelijk aangeeft op pad te willen gaan.

Het regent nog steeds en het zal ook niet lang meer duren voor Rens instort. We besluiten te toeren om zo meteen de hoofdprijs van Karuizawa binnen te halen: Copper Pheasant. We toeren door de ‘boshutten-regio’ ten noordwesten van Karuizawa waar we systematisch het blokpatroon in het wegennet helemaal af rijden. We rijden stapvoets en stoppen bij iedere beweging die we zien. En we zien (en stoppen dus) heel wat. De massa wordt gevormd door vele groepjes Bramblings , Japanese Tits en Grey-Capped Greenfinches . Daartussen geregeld wat leuks zoals 2 Yellow-Throated Buntings , Hawfinch , Rustic Buntings en een Pale Thrush . Als we de zoveelste hoek omdraaien, zien we ineens – toch behoorlijk onverwacht – een fantastisch mooie man Copper Pheasant tussen het gebladerte scharrelen. Zodra hij de auto ziet, sluipt hij er helaas vandoor, maar wat een tof beest! We toeren door. Op een kruip-door-sluip-door-route richting sportvelden van ISAK vinden we een grote groep gorzen, circa 60-80 vogels in totaal. De meeste blijken Rustic Buntings , maar daartussen ook enkele Meadow Buntings . Het is heiig door de laag hangende bewolking, waardoor we helaas geen andere soorten in de (vliegerige) groep kunnen ontdekken. Een paar Dusky Thrushes houden de groep gezelschap, al lijkt van menging geen sprake. Verder vinden we op onze ontdekkingsreis nog 2 mannelijke Green Pheasants . Dan wordt het té nevelig en té donker in het bos om nog iets te vinden. We rijden terug naar onze lodge, halen voor de verandering bij de lokale 7/Eleven weer eens enkele kant-en- klaarmaaltijden en hangen wat op de kamer. De kamer is ruim, dus lekker ravotten en vroeg naar bed.

76 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

61. Rick aan het werk in Yamanouchi (28-feb). 62. Rick en Rens in Karuizawa (1-mrt).

DAG 16 – VRIJDAG 1 MAART 2019 Route: Karuizawa – Ikoisanso – Hoshino Onsen – Wild Bird Forest – Shiobotsu Onsen – Ikoisanso – Karuizawa Weer: Ochtend grauw en koud, circa 3°C. ’s Middags zon en een goede 10°C.

Om 6:00uur waren Rens en José wakker en daarmee ik ook. Bij mij ging het echter wederom niet vanzelf. Met moeite trek ik mijzelf omhoog van de grond voor het ontbijt. Rustig aan, een kop koffie of 2 en dan klaar maken voor een dagje buiten. We zouden de auto vandaag eens laten staan en direct vanaf de accommodatie aan de wandel gaan. We lopen om half 9 naar buiten. De eerste vogels die we tegenkomen is een groepje Hawfinches met 2 Eurasian Tree Sparrows voor de deur bij de 7/Eleven. Fotograferen onder de grauwe omstandigheden valt helaas nog niet mee. We wandelen om de 7/Eleven heen om het gebiedje erachter te onderzoeken; dit zou volgens diverse reisverslagen één van de betere ruigtegebiedjes van Karuizawa zijn. Waarschijnlijk stond echter het hotel BEB5 hier toen nog niet; weinig ruigte te vinden. En dus ook geen vogels. De eerste tegenvaller. Terug naar de hoofdweg om daar langs de weg en kreek richting het noorden te lopen. Iedere meter van de kreek wordt zorgvuldig afgezocht voor Solitary Snipe. We zouden hem nooit vinden. In het struikgewas langs de weg wel een mannetje Daurian Redstart en vrouwtje Green Pheasant . We lopen langs een bakery waar we een paar veel te dure maar lekkere broodjes op de kop tikken, voor we langs de kreek verder lopen richting het noorden. Over het water vliegt een eerste Brown Dipper voorbij; we zouden er vandaag nog meer zien. In de bomen veel Japanese Tits , Long-Tailed Tits en Bramblings .

We lopen richting Hoshino Onsen, waar de bosschages worden onderbroken door vrij uitgestrekte grasvelden. Daar vinden we wederom een groep Hawfinches , foerageert een Japanese Green Woodpecker en scharrelt een paartje Meadow Buntings op het pad. In de kreek alhier een paartje Brown Dippers ter plaatse. Het fotograferen faalt wederom. Het is nog steeds grauw weer als we de kreek oversteken richting het zogeheette Wild Bird Forest; op het pad scharrelt een groep Bramblings en Grey-Capped Greenfinches met daartussen een Rustic Bunting . Ook leuk is de eerste van vele Japanese Pygmy Woodpeckers van vandaag; dit blijven toch fantastisch leuke vogeltjes. Alhoewel de soorten best binnen druppelen, wil het fotograferen voor geen meter lukken. Het is om chagrijnig van te worden; dat lukt mij dan ook wel aardig.

Bij het Picchio Nature Centre niets noemenswaardig, behalve een gezellig geprepareerde schaatsbaan. Het is nog leeg. We pakken het bospad het Wild Bird Forest in. Dat valt nog niet mee met de kinderwagen, want door de dooi is de grond erg drassig. Gelukkig waren we nog niet chagrijnig. Rens valt in slaap en wij doen eest maar eens een opbeurende bak koffie voor we verder het bos inlopen. De route vervolgt met enkele trappen, ook net niet handig met een kinderwagen. Bij een open plek in het bos turven we een tweede Japanese Green Woodpecker af, naast het alom vertegenwoordigde assorti aan mezen. We houden rechts aan en komen dan uiteindelijk uit bij enkele boshutjes, waar de vogels stevig gevoerd blijken te worden. De boshutten blijken bij nader beschouwing fotohutten die gehuurd kunnen worden. Ze zijn vandaag niet bemand (helaas wel op slot), dus een mooie plek voor ons om de lunch te nuttigen. De open plek met wat struikgewas levert Meadow Bunting en een schitterende Long-Tailed Rosefinch op. Helaas zien we die laatste alleen in het dichte struikgewas, voor deze uit zicht verdwijnt om niet meer teruggevonden te worden. We eten een broodje. Rens vermaakt zich kostelijk met wat takjes en een afgezaagde boomstronk. Dit geeft mij de gelegenheid om mij even bij de birdfeeders op te stellen. Het zijn vooral Willow , Japanese en Varied Tits die af en aan vliegen. Zo nu en dan een Brambling , Grey-Capped Greenfinch of Eurasian Nuthatch . Na een uurtje (of 2) lopen we

77 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

door. Onderweg krijgen we een vrij en onbewolkt uitzicht op de met sneeuw bedekte Mount Asama voor we weer terug zijn bij Hoshino Onsen.

Hier steken we de kreek over en bevogelen het gebied tussen de huisjes van Hoshino. Een vermoedelijke Japanese Accentor blijkt uiteindelijk een raar roepende Varied Tit en behalve een derde J apanese Green Woodpecker wordt hier niets noemenswaardig gevonden. We lopen terug, steken wederom de kreek over (hier nu ineens een Grey Wagtail ) en lopen dan richting Shiobotsu Onsen. Eenmaal daar is het tijd voor nog een bak koffie, niet om de minste reden omdat ons dat een excuus geeft om van binnen uit naar de hier gepositioneerde birdfeeders te kijken. Ondanks dat de Onsen eigenlijk gesloten is, zijn we wel welkom voor wat een veel te dure koffie blijkt te zijn (¥ 900). Bij het voederstation erg veel Varied Tits , maar niet de gehoopte Japanese Accentor. Na de koffie nog een rondje over het parkeerterrein, wat een eerstewinter Red- Flanked Bluetail oplevert. Het wordt ineens vrij donker; de zon verdwijnt al achter de bergen. We lopen terug richting Hoshino Onsen, waar we zien dat de grasvelden daar nog wel getrakteerd worden op enkele laatste zonnestralen. Alsof ze speciaal voor ons worden uitgelicht, wordt onze aandacht gevestigd op de nestkasten die hier hangen voor Flying Squirrels. Nieuwsgierig als we zijn kloppen we even op de boom om te zien of er iemand thuis is. Bij de eerste nestkast is het direct raak en steekt een Japanese Giant Flying Squirrel zijn neus naar buiten. Té schattig. Na een minuutje of 2 zakt hij weer in slaap en terug in de kast. Wij lopen terug richting onze accommodatie. Terwijl Rens opnieuw in slaap stort, halen wij bij de 7/Eleven alvast maar weer een assorti aan magnetronvoer. We gunnen Rens een fatsoenlijke middagslaap en lopen daarom ons hotel voorbij om in de woonwijk erachter nog wat extra meters te maken. Een hels kabaal verraadt een troep Brown-Eared Bulbuls en Chinese Hwameis . Dan is de koek op. Rond half 6 zijn we weer terug bij Ikoisanso, negen uur ‘gewandeld’; lekker zo’n autovrije vrijdag. We doen een hap eten op de kamer en hebben even later geen probleem om de slaap te vatten.

DAG 17 – ZATERDAG 2 MAART 2019 Route: Karuizawa – Ikoisanso – Mount Asama – Kumoba Pond – R18 – ISAK – Ikoisanso – Karuizawa Weer: Zonnig, nachtvorst (-2°C), ’s middags 7°C.

We zijn een uurtje later wakker vandaag. Het zonnetje schijnt als we de gordijnen open trekken. Heerlijk rustig ontbijt op de kamer, eigenlijk hetzelfde ritueel als gisteren. Rond kwart voor 9 rijden we weg. We hebben vandaag onze zinnen gezet op een tweetal soorten: Japanese Serow en Japanese Accentor. Voor de eerste hadden we bedacht de hellingen van Mount Asama te verkennen. Met de auto proberen we daartoe wat weggetjes die naar boven lijken te lopen. Uiteindelijk weten we er één te vinden die een heel eind de berg op leidt en parkeren de auto op het punt waar verder rijden niet meer mogelijk is. Het bordje bij het vervolg van de route betekent óf dat je er met de auto niet in mag (wat we al hadden begrepen door de houten balk over de weg) óf dat je er helemaal niet in mag. We gokken op het eerste en besluiten de onwetende toerist uit te hangen op het moment dat ons iets gevraagd zou worden en het toch het tweede blijkt te betekenen. We lopen het bord voorbij, tillen de wandelwagen over de houten slagboom en lopen het karrenspoor verder omhoog de berg op. Aanvankelijk vinden we vooral de standaard Willow en Japanese Tits , Dusky Thrushes , Bramblings en de reguliere spechten. De eerste goede soort is Yellow-Throated Bunting , waarvan een groepje zich even mooi laat zien maar de helling af vliegt voor ik mijn fototoestel heb uitgepakt. Die bewaren we voor de terugweg. Kort daarna vliegen 2 fazanten op; door de lange staarten laten ze zich determineren als Copper Pheasants . We hebben de verrekijker nog niet naar beneden of er zit ineens een Japanese Grosbeak in beeld. Een welkome inhaler voor José die de vogel van 2 dagen geleden gemist had. Voor wat betreft Japanese Serow echter niets meer dan sporen en dus lopen we verder de berg op. Zodoende kunnen we hier nog Japanese Green Woodpecker , Hawfinch en Eastern Buzzard bijschrijven. De leukste soort is echter een al lang verwachte maar tot dan toe uitblijvende Japanese Squirrel . Schuwe rakker, die bij enige toenadering hoog de boom in vlucht. We lopen door tot 10:45uur en keren dan om. Nog steeds zonder Serow. Op de weg naar beneden vinden we (logischerwijs) veelal dezelfde soorten. Vlak bij de auto vinden we als nieuwe soort nog Rustic Bunting . In een ultieme poging deze fraai vast te leggen, stuit ik per ongeluk op een groepje gorzen. Meerdere Rustic maar ook enkele Yellow-Throated Buntings . Dit keer lukt het wel ze te fotograferen. Leuk!

Eenmaal bij de auto (11:30 uur) doen we eerst een bak koffie voor we stapvoets de helling af rijden. We checken een Hawfinch die vlak voor de auto opvliegt, als ik plots vanuit mijn ooghoek op een metertje of tien aan de andere kant van de weg een schitterend mannetje Copper Pheasant zie struinen. Tegen het licht in,

78 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 dicht struikgewas en hoog gras. Kansloos voor wat betreft een fatsoenlijke foto. Zonder al te hoge verwachtingen ga ik in de achtervolging, waarbij ook meerdere vrouwtjes fazanten voor me uitvliegen – zittend zijn die toch maar moeilijk te zien in dat hoge gras. Als uiteindelijk ook het mannetje op de wieken gaat, geef ik het op en keer ik terug naar de auto.

We toeren weer terug naar het dorp, halen een simpele lunch bij onze inmiddels vaste 7/Eleven en rijden dan door naar Kumoba Pond in het oosten van Karuizawa. Amerikaanse vogelaars die we gisteren in het Wild Bird Forest tegenkwamen, hadden hier op een hen uitgelegde locatie tevergeefs gezocht naar Japanese Accentor en aangezien wij geen betere locatie wisten, meenden ook wij ons geluk hier te moeten beproeven. Maar, in tegenstelling tot die Amerikaanse vogelaars, hadden wij geen exacte locatie. Dus op de bonnegok naar hopelijk het juiste gebied en dan maar zoeken. Het was even zoeken waar we de auto kwijt konden, maar we vinden hiervoor uiteindelijk een blok zuidelijker een parkeerplaats. De borden maken ons wel duidelijk dat het betaald parkeren is (¥ 500), maar niet hoe en waar we deze moeten voldoen. Er is niemand aanwezig die ons dit kan uitleggen en dus vertrekken we zonder af te rekenen richting het park rondom Kumoba Pond. Eénmaal daar tovert Rens zijn bewaarde maïskorrels tevoorschijn voor de lokale eenden en Eurasian Coots . Ze vinden het allemaal geweldig, zowel de eendjes als Rens. Wij lopen rechtsom het meertje en doen dan eerst een bak koffie in de beboste woonwijk ten oosten van het park. Rens had zijn brood nog niet op en hij eet beter als hij buiten lekker zijn eigen gang kan gaan. En dat lukt dan weer beter in het bos dan aan de waterrand. Onderwijl zoek ik de tuintjes af op zoek naar Japanese Accentors. Niets. Zelfs geen habitat wat ik zou associëren met heggenmussen. Wel Eurasian Wren en een langs scherende Eurasian Sparrowhawk , wat tevens de eerste nieuwe reissoort van de dag betekent. Na de lunch lopen we terug naar de vijver om ons rondje af te maken. In het noordelijk deel loopt de vijver taps toe naar een aanvoerende beek. Hier vinden we eerst Black-Backed en vervolgens Japanese Wagtail . We steken de brug over en lopen aan de andere zijde van de vijver terug richting auto. Halverwege de terugweg bij een aantal achtertuintjes met een rijtje kerstbomen als haag, denk ik voor het eerst vandaag: ‘hier zou wel eens een heggenmus kunnen zitten’. Ik speel het geluid af en hoor direct iets landen in het gebladerte onder de haag. Plat op mijn buik en ja hoor: een paartje Japanese Accentors ! Heerlijk aan het scharrelen, lekker dichtbij. Ik schiet wat plaatjes en sluit me dan weer aan bij José en Rens, die opnieuw de eendjes aan het verblijden zijn. We lopen terug naar de auto en zetten een koffie to go. Nog steeds niemand in de buurt om aan te betalen of om instructies voor betaling aan te vragen. Dan toch niet…

In de hoop om ook Japanese Serow bij te kunnen schrijven, rijden we vervolgens de R18 af richting Tokyo. De bosgemzen worden wel eens langs deze weg gezien, getuige foto’s op het internet. Ze zouden er inderdaad niet misstaan, wat een schitterende route. Vanwege de vele bochten en smalle stukken geldt er een maximum snelheid van 40 km/u, wat ons de gelegenheid geeft om al rijdend de hellingen af te scannen. Niets. De oude spoortunnels liggen er uitnodigend bij en een aantal worden gecontroleerd op aanwezigheid van vleermuizen. Niets. Helaas. Ter hoogte van het voormalige Kumanotaira Station keren we om en rijden terug naar het gebied waar we vanochtend waren. De gorzenvelden van 2 dagen geleden zitten nog steeds ramvol met Rustic en Meadow Buntings , maar verder levert het rondje toeren niets méér op dan een mogelijke wandellocatie voor morgenochtend. De zoektocht naar Japanese Serow wordt gestaakt. Voor nu. Een score van 50% op onze targets vandaag. De dag eindigt zoals de eerdere dagen in Karuizawa ook eindigden: kant- en-klaarvoer, douchen en plat.

63. Kumoba Pond in Karuizawa (2-mrt). 64. Rick aan het werk bij Pension Bergcot (3-mrt).

79 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

DAG 18 – ZONDAG 3 MAART 2019 Route: Karuizawa – Senga Falls – Saku – Nonotorinooka Park – Chikuma River – Tateshina – Chino Weer: Bewolkt, 4°C in Karuizawa en Saku. Onderweg naar Chino natte sneeuw en niet warmer dan 1°C.

Stipt om 7:00uur zijn we op, pakken de spullen in, doen gelijktijdig ontbijt en checken rond 8:15uur uit. We besluiten toch nog even te wandelen en gaan richting het gebied waar we gisteren eind van de dag terecht waren gekomen. Het blijkt een wandelroute naar de Senga Falls te zijn. We beginnen de wandeling enthousiast met kinderwagen. Zo’n 10 trappen verder leggen we ons neer bij onze verkeerde keuze, parkeren de wandelwagen en lopen samen met Rens aan de hand verder. Dat schiet uiteindelijk natuurlijk ook niet echt op; ieder steentje, stokje of eikeltje is interessant. Na een uurtje slenteren zijn we nog niet bij de waterval. José en Rens keren alvast om. Ik ren nog even snel heen en weer naar de waterval, zodat we daar in ieder geval beeldmateriaal van hebben. Indrukwekkend is ie allerminst. Net zoals het aantal vogels overigens: Brown Dipper en Eurasian Wren , naast de standaard bosvogels die we overal tegenkomen. Als we bij de auto zijn en terugrijden richting hoofdweg, schrijven we nog Hawfinch , een paartje Eurasian Treecreepers en Meadow Bunting bij. In Karuizawa gooien we de auto vol en stellen we de navigatie in op het Nonotorinooka Park in Saku. Het is een half uur rijden zo luidt de voorspelling. Rens valt onderweg al snel in slaap, dus eenmaal ter plaatse zal ik het werk alleen moeten doen. Op de parkeerplaats een groepje Bramblings , in het parkje een jagende (en zingende) Bull-Headed Shrike . Het water wordt zorgvuldig afgescand in de hoop een Baikal Teal of Mandarin Duck te vinden. Helaas. Wat Eurasian Teals , Northern Pintails , Eastern Spot-Billed Ducks , Common Mergansers en een Smew . De Grey Herons op het takkeneiland zijn in prachtkleed en lijken er zelfs nesten te hebben. Dan loop ik naar de rivier waar ik vanaf de brug de belangrijkste target voor deze locatie zoek: Long- Billed Plover. Maar hoe hard ik ook zoek, geen plevieren. Wel 2 paartjes Japanese Wagtails en een overvliegende Eastern Buzzard . Op de parkeerplaats aan de andere zijde van de weg een grote groep van meer dan 100 Eurasian Tree Sparrows . Rens is inmiddels wakker en heeft honger. Tijd om te gaan dus. Niet veel later halen we – slecht als we zijn – een warme snack bij één van de 832 7/Elevens die we vandaag tegen kwamen. Daarna rijden we in ruim anderhalf uur naar Chino. Een schitterende route dwars door de bergen. Onderweg begint het te sneeuwen; het zicht is daardoor beperkt, maar er blijft voldoende zichtbaar om de streek op waarde in te schatten. Rond half 3 zijn we op plaats van bestemming. Pension Bergcot, een schitterend gelegen verblijf, iets hoger op de heuvel.

We melden ons bij de gastvrije eigenaars en blijken vandaag de enige gasten. Lekker relaxed. Alle ruimte en aandacht voor ons zelf. Als de gastheer merkt dat we geïnteresseerd zijn in vogels, vult hij direct de voederhuisjes bij. De mezen hebben dit direct in de gaten en komen in grote getale kijken. Daarnaast wat Eurasian Nuthatches , Bramblings en Grey-Capped Greenfinches . Ik besluit me nog even buiten onder een zeiltje (vanwege de natte sneeuw) op het terras te positioneren voor wat foto’s, maar door gebrek aan licht valt dat nog niet mee. Dan maar gewoon van binnen uit kijken naar wat er langs komt. Alleen voor een paartje Grey-Bellied Bullfinches ga ik toch nog even het terras op. Rond 18:00uur wordt het avondeten geserveerd. Het worden 4 gangen van het beste wat we tot nog toe in Japan hebben gegeten. De gastvrouw had onthouden dat we bij voorkeur geen vis aten en had een werkelijk heerlijk avondmaal bereid. Ondertussen komen buiten eerst 3 Raccoon Dogs en vervolgens 2 Japanese Martens op het daarvoor klaargelegde voer af. Met name die laatste laat zich in het raamkozijn fantastisch bekijken. Je hoeft er de eettafel niet eens voor te verlaten. Het was de voornaamste reden om een overnachting in dit pension te boeken, dus maar wat fijn dat het de gehoopte soorten oplevert. ’s Avonds drinken we er het eerste biertje in Japan op, nootje erbij, open haard aan en een muziekje op. Heerlijk genieten.

DAG 19 – MAANDAG 4 MAART 2019 Route: Chino – Yamanashi – Otsuki – Uenohara – Ome – Okutama Weer: In Chino sneeuw en 0°C. Onderweg en in Okutama circa 7°C en regen.

In Pension Bergcot worden we wakker met échte sneeuw. Alles wit! En het sneeuwt nog steeds! Wat een andere wereld ten opzichte van gisteren. Rond 7:30uur gaan we naar beneden. Azusa lijkt op ons te hebben gewacht met het voeren van de vogels; nu wij beneden zijn loopt ze direct naar buiten. De vogels hebben het wederom direct in de gaten. Het soortenspectrum komt overeen met gisterenmiddag, al zijn met name de

80 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Bramblings en Grey-Capped Greenfinches talrijker dan een dag eerder. Japanese Grosbeak betekent een toevoeging ten opzichte van gisteren, net zoals een drietal Japanese Squirrels die mee komen snoepen van de uitgestrooide zonnebloempitten. Om 8:00uur wordt het ontbijt geserveerd: aardappelsoepje, sla, wat broodjes en worst. Prima hap! De tijd loopt snel door. We wisselen het buiten fotograferen, eten, spullen pakken en met Rens naar de vogels kijken om beurten af. Als rond 10:15uur het aantal vogels ziender ogen afneemt, checken we uit en trachten onder het toch al dikke pak sneeuw onze auto terug te vinden. Daisaku is reeds begonnen met uitgraven. We laden de auto in, krijgen nog instructies hoe we veilig beneden komen en nemen afscheid van een bijzonder mooi plekje en de hartelijke gastvrouw en –heer.

We dalen stapvoets de berg af, volgen met chirurgische precizie de instructies die ons opgelegd zijn, om nog geen 5 minuten later en halverwege de afdaling de wereld te zien veranderen. Daar waar de sneeuw verandert in regen, verkleurt het landschap van wit naar bruin. Bijzonder wat een klein beetje hoogteverschil al niet kan uitmaken. We stellen de autonavigatie in en zien dat onze volgende bestemming zich op ruim 3 uur rijden bevindt. Terwijl eerst Rens en dan José in slaap stort, rijd ik ons richting Okutama. Na ruim een uur worden de 2 doornroosjes wakker en is het hoogste tijd voor een lunchpauze. We komen daartoe uiteindelijk bij (een?) Dangozaka, een groot centrum van eettentjes en starbucks nabij een autohaven langs de snelweg. Een vlug toiletbezoek levert een paartje Black-Backed Wagtails op, die onder het afdak foerageren en zo de regen ontwijken. Binnen in het centrum vinden we een bakker waar we een paar goed gevulde broodjes halen en sluiten de lunch af met een échte bak koffie bij de Starbucks; een ouderwets goede Luikse wafel kan ik natuurlijk niet laten liggen. Ondertussen struint Rens op zijn gemak het hele centrum af om met iedereen een praten te maken of een ‘high five’ uit te wisselen. Hij maakt snel vrienden. Na 1 ¾ uur hervatten we onze reis. Het is dan nog 5 kwartier rijden, waar we door een supermarktbezoek uiteindelijk anderhalf uur over doen. Naarmate we dichterbij Okutama komen, wordt de route door het rivierdal steeds mooier.

De accommodatie wordt zo gevonden. We stallen de auto op de enige plek bij/onder de accommodatie waarvan we aannemen dat die speciaal voor ons is vrij gehouden en melden ons binnen. Achter ons klinken de Chinese Bamboo Partridges luid roepend vanuit het rivierdal. Het duurt geruime tijd, een aantal keer bellen en een zelfstandige verkenning in het gebouw, voor de gastheer en –vrouw acte de presence geven. We lopen mee terug naar de receptie, waar we proberen in te checken. De eigenaars spreken echter geen woord Engels, dus een écht gesprek komt niet op gang. Met enkele steekwoorden via Google-translate weten we de meest basale zaken te vertalen. Tijdens het uitladen van de auto arriveert (naar wij aannemen) hun zoon, die beter met Google-translate weet om te gaan. Het resultaat begon haast op een gesprek te lijken, al was voor sommige uitspraken van Google nog een extra vertaalslag nodig. Want wat je nu bijvoorbeeld met “Gebruik je de hete lente alleen ’s ochtends?” aan moet, wordt pas duidelijk als je een deel weer terug vertaald naar het Engels. De kamer is knus; zelfs zo knus dat de vrouw des huizes op het zien van alles wat uit de auto komt, ons adviseert te stoppen met uitladen. Dat advies slaan we in de wind, uiteindelijk weten met slim stapelen alles in de kamer te krijgen en nog wel zo dat we ook in staat zijn om later die avond onze futons nog uit te leggen. Daar een magnetron niet voor handen blijkt, zetten we de door ons ingeslagen opwarmmaaltijd in de koeling (buiten op het terras). Soep met brood lukt met een waterkoker immers wel op de kamer. We hoeven dan niet meer op pad, wat ons wel aanspreekt aangezien het nog steeds regent. Het middagdoel valt door gebrek aan wasmachine ook in het water. We zijn de enige gasten, krijgen van de gastvrouw 2 kisten met speelgoed en daar weet Rens wel raad mee. Na een ‘uitgebreide’ onderbreking voor het avondeten (…), keten we nog even door en gaan dan vroeg naar bed. Want als je niet wakker bent, kun je geen honger krijgen ook…

65. Onderweg in de/een Dangozaka (4-mrt). 66. Entree van Nippara Limestone Caves (5-mrt).

81 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

DAG 20 – DINSDAG 5 MAART 2019 Route: Okutama – Nippara Limestone Caves – Okutama – Tama River – Lake Okutama – Okutama Weer: Heerlijk zonnetje, windstil, zeker zo’n 13°C.

We worden gebroken wakker. De futons zijn voor het lekkere net te dun en de lakens waren zo lang dat het kiezen was tussen krom liggen of koude voeten. Sowieso is het land iets te veel ingericht op kleine mensen: slippers pas ik niet, de bedden en dekens zijn te kort en deurposten te laag. We doen rustig ontbijt, proberen wakker te worden en gaan rond 8:00uur op pad. We rijden de weg richting Nippara rustig naar boven. Wederom een schitterende vallei die een stroomdal omhoog volgt en naarmate we de kilometers wegrijden steeds smaller wordt. Uiteindelijk lukt elkaar passeren alleen nog op daarvoor ingerichte passeerplaatsen. José is scherp en merkt al vrij snel een overvliegende Mountain Hawk Eagle op tegen de strak blauwe lucht. Gaaf! Met een klein half uurtje zijn we op plaats van bestemming: de Nippara Limestone Caves. We parkeren de auto en lopen 200m naar de trap en entree van de grotten. We rekenen de entreegelden af en zonder dat de beste man een woord uitspreekt, wordt ons toegang tot de grotten geboden. We nemen een plattegrond mee, zetten de zaklampen aan en dalen af. Veel ‘kruip door sluip door’-gangetjes, maar alles is goed verlicht. Het valt echter nog niet mee met de kleine man op je buik in een draagzak. De grotten zijn best aardig, al wordt het aangezicht ernstig verstoord door de stalen kooiconstructies om de paden en trappen heen en de tientallen uithangborden die je op de route tegenkomt. In totaal doen we zo’n anderhalf uur over het grottenstelsel, waarschijnlijk wat langer dan doen gebruikelijk voor de reguliere bezoeker. Iedere spleet en holte wordt door ons onderzocht. Uiteindelijk vinden we in de laatste gang eindelijk wat we zochten: vleermuizen! Greater Horseshoe Bats en 4 in totaal om precies te zijn. Leuk! We hadden vooraf geen idee of er überhaupt vleermuizen van deze grotten gebruik maakten, dus het is leuk dat een gok als deze mooi uitpakt. Eenmaal buiten appreciëren we het zonnetje nog meer dan vanochtend; wat anderhalf uur in ‘duisternis’ met een mens kan doen. De warme koffie uit een flesje uit één van de automaten op de parkeerplaats blijkt helaas niet zo’n succes.

Voor de rest van de dag hadden we verschillende opties. Onderweg naar Nippara waren we langs nog een grottenstelsel gereden; we besloten echter dat het daar te mooi weer voor was. We rijden deze grotten voorbij, terug richting dorp en toeren dan wat langs de rivier, waarbij we op basis van de kaart uiteindelijk op een mooie locatie aan het eind van een doodlopende weg uitkomen. Rens is inmiddels in slaap gevallen en dus eten we eerst een broodje bij de auto. Uit de wind in het zonnetje; eerst gaat de jas uit en al snel volgt ook de trui. Het is gewoon warm te noemen, voorjaar in de lucht. Dat gevoel wordt versterkt als we even zelfs een vlinder ( Common Beak ) zien fladderen. Als Rens wakker wordt, wandelen we verder het pad af langs de rivier. Aanvankelijk met kinderwagen, maar die wordt al snel omgeruild voor de draagzak. We lopen tot aan de brug over de Tama River, steken even over naar Shiromaru Station en weer terug de brug over, Rens aan kop; een 2e overvliegende Mountain Hawk Eagle en een groepje Warbling White-Eyes . Rens heeft het naar zijn zin, getuige het natte pak wat hij er uiteindelijk aan overhoudt. Hij heeft het niet van een vreemde. We wandelen dus vrij vlot terug richting auto. Onderweg een leuk groepje Japanese Accentors , maar verder weinig noemenswaardigs.

We zijn het wandelen even zat en vullen de rest van de middag door de omgeving per auto te verkennen. Rens slaapt in de auto beter dan in het huisje en kan – ondanks zijn ochtendslaapje – nog wel een tuk gebruiken. Het duurt niet lang voor hij vertrokken is. Wij toeren eerst richting Unawaza 4 Falls, wederom een schitterende route. De wandeling naar de watervallen zelf slaan we over. De volgende stop is Lake Okutama, een stuwmeer ten westen van het dorp. Het landschap is schitterend, een mooi meer zou zeker niet misstaan. Het water staat echter bizar laag en zo’n stuwmeer voor slechts de helft gevuld is vooral een gek gezicht. We toeren het meer helemaal rond. Het trekt maar weinig vogels aan, wat Great Cormorants , Black-Eared Kites (natuurlijk) en een groep van 13 Grey Herons die collectief aan het jagen zijn. Tegen half 5 vinden we het welletjes en rijden terug richting onze accommodatie.

We checken de lokale convenience stores en blijken het laatste dorp in Japan gevonden te hebben waar zich geen 7/Eleven bevindt. Desalniettemin vinden we wel een lokale variëteit hierop. Voor de verwarmde maaltijden blijkt de keuze uit vis of sushi te bestaan. Bummer. Over op het back-up plan bestaande uit knorr pasta-tomatensoep met brood. Dat is in ieder geval eetbaar. Na de eerste ronde soep gebruiken we de lokale onsen (de ‘hete lente’) in het hotel, wat misschien wel de beste plek van de hele ryokan is. We doen een 2 e ronde soep en gaan wederom vroeg naar bed. Morgennacht wordt het een latertje.

82 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

DAG 21 – WOENSDAG 6 MAART 2019 Route: Okutama – Ome – Nakagawara – Tama Shiritsu Kotsu Park – Shiba Park Hotel – Tokyo Haneda – Otorii Station – Hamamatsuchõ Station – Takeshiba Pier – Shiba Park Hotel – Tokyo Weer: Regenachtig en 5°C in Okutama; droog, bewolkt en 12°C in Tokyo.

Het is weer rustig wakker worden na een gebroken nacht. De keuzestress van een nacht eerder was er dit keer niet; het resultaat is koude voeten én een kromme rug… Alle spullen worden zo herpakt dat we vanavond op de boot naar Miyakejima op één tas kunnen overleven om de overige ‘ergens’ achter te kunnen laten. Om 8:30uur zijn we klaar voor vertrek en checken we uit. Althans dat was de intentie. Helaas zorgt de telefoon- verbinding van het hotel ervoor dat betaling per creditcard bemoeilijkt wordt en we hebben te weinig cash op zak om de 2 nachten contant te voldoen (we hadden bij het inchecken niet voor niets gevraagd naar de mogelijkheden voor betaling per creditcard). Mijn voorstel om geld te halen werd afgewezen; de Japanse dienbaarheid maakte dat men er op stond om het probleem op te lossen en ons zo in de gelegenheid te stellen dat we op de wijze konden betalen zoals we hadden aangegeven. Hiertoe werden banken, systeembeheerders en andere hulptroepen gebeld en ingevlogen. Effectief, want het probleem wordt opgelost. Echter duurt dat bij elkaar zo lang dat we pas om 9:30uur in de auto zitten op weg naar Tokyo.

Het is zo’n anderhalf uur rijden naar de Tama River in Tokyo, waar we onze enige tussenstop en vogelactiviteit van de dag hadden gepland. Deze plek zou een betrouwbare locatie zijn voor Long-Billed Plover en dus werden alle grindbanken en oevers zorgvuldig afgescoopt. Erg veel kwikstaarten (meer dan 100 Black- Backed , zeker 10 Japanese en 2 Grey Wagtails ), enkele Buff-Bellied Pipits en diverse zingende Eurasian Skylarks . Echter geen Long-Billed Plover, helaas. Een grote verrassing wordt tijdens het scannen op het water gevonden: een schitterend paartje Mandarin Ducks ! Die hadden we hier niet verwacht. Verder veel Eurasian Teals en Eastern Spot-Billed Ducks , in de oeverbegroeiing een paartje Common Kingfishers , 2 vrouwtjes Daurian Redstarts , Hawfinch , een erg grote groep van Eurasian Tree Sparrows met Meadow Buntings en nog een los paartje Black-Faced Buntings . Als we nog zo’n 30 minuten over hebben voor beoogd vertrek, verkassen we nog naar iets verderop langs de rivier om ook daar alle grindbanken af te scannen onder het genot van een simpele lunch. Het mocht niet baten; ook daar geen Long-Billed Plover. Dan is het de hoogste tijd om een spannend deel van de reis tegemoet te gaan.

In een uur tijd rijden we naar Shiba Park Hotel; aankomsttijd zal rond 14:30uur zijn geweest. Hier zouden we morgen inchecken, maar omdat we vanavond op de veerboot naar Miyakejima niet alle tassen willen meezeulen, willen we kijken of we de overbodige bagage alvast bij dit hotel kwijt kunnen. Dat blijkt geen probleem. Al onze bagage wordt gelabeld en voor ons ingenomen met de belofte dat we die morgen bij het inchecken op onze kamer zullen terug vinden. Een hele geruststelling en een last minder voor onze eerste kennismaking met het Japanse openbaar vervoer later vandaag. Dan rijden we door richting Tokyo Haneda, waar we ‘in de buurt van het vliegveld’ vóór 16:00uur de auto moeten inleveren. We komen onderweg een nog benodigd tankstation tegen en zijn uiteindelijk om 15:15uur keurig volgens schema bij de autoverhuurder. Het inleveren loopt (uiteraard) gesmeerd en voor het eerst zonder auto staan we met 2 rugtassen en de kinderwagen wat onwennig op het brede troittoir van Tokyo. Een McDonalds, 2 deuren verder, schreeuwt spreekwoordelijk zo hard over straat dat ze gewoon vlees en milkshakes hebben, dat we ons avontuur in de grote stad starten met een foute snack. Maar wel vlees! En we moeten nog maar zien of we dat vanavond ook voor het avondeten kunnen vinden. Dan wandelen we in 10 minuten naar Otari Station voor onze eerste Japanse OV-ervaring. Bij de ticketmachine is het even puzzelen om de juiste bestemming te vinden; naast de bestemming vraagt het ook een keuze van transport. Kennelijk zijn er meerdere manieren om naar Hamamatsuchõ Station te reizen. Wij kiezen voor de Tokyo Monorail, zodat we onderweg ook nog iets kunnen zien. Het blijkt iets duurder dan de reguliere trein, niet te min omdat ik ook voor Rens afreken, wat – zo bleek later – heel niet nodig blijkt te zijn. De volgende uitdaging is dan het vinden van de monorail binnen in Otari Station… Het duurt even voor ons duidelijk wordt dat we eerst 2 haltes met de trein moeten, om dan over te kunnen stappen op de monorail. Zo gezegd, zo gedaan. Even later zitten we in de monorail met uitzicht over Tokyo en zijn havens. Op het water aldaar veel Common Pochards , Tufted Ducks en Eurasian Coots . De meest algemene meeuw blijkt ineens Black-Headed Gull te zijn, met daartussen enkele Vega Gulls . Het duurt 20 minuten voor we aankomen op Hamamatsuchõ Station. We besluiten ter verkenning eerst op ons gemak naar Takeshiba Pier te lopen, om zo de juiste pier en terminal voor de boot van vanavond op te zoeken. Rond half 6 melden we ons; alle ticket offices dicht en dus maar even naar de informatiebalie. Daar blijken ze ook de boarding passes te kunnen uitdraaien, dat is mooi meegenomen. Het betalen van de ¥ 33.000 met de MasterCard faalt meermaals, met Maestro betalen is niet

83 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

mogelijk en de cashvoorraad was nog niet aangevuld. Ik loop daarom snel even heen en weer naar de dichtstbijzijnde FamilyMart om te pinnen. Voor de laatste keer deze vakantie halen ik tienduizenden yennen uit de flappentap en meld mij daarna weer bij de informatiebalie van Tokai Kisen. In de 8 minuten dat ik weg was, heeft er een wissel van de wacht plaatsgevonden. Ze vindt de boarding passes die klaarleggen met het briefje erop van haar collega; vlak voor ik het verschuldigde bedrag overhandig vraagt de baliemedewerkster of we ons er van bewust zijn dat het vaarschema van de veerdienst gewijzigd is door de ruwe omstandigheden op zee. Kennelijk keken wij haar zo vragend aan, dat ze begrepen leek te hebben dat haar collega verzuimd had om daar melding van te maken toen ik voor de eerste keer aan de balie stond. Ze vertelt dat de veerboot weliswaar naar Miyakejima afvaart, maar in plaats van dat de boot dan door vaart richting Hachijojima keert hij direct terug naar Tokyo. Voor ons zou dat betekenen dat we geen 6 uur te besteden hebben op het eiland, maar slechts een half uur. Dat is te kort om alle endemen van het eiland op te zoeken. Een zware tegenvaller! Na wat doorvragen blijkt de weersverwachting en daarmee de vaardiensten de eerstkomende dagen niet anders te worden. Dat betekent dat we óf moeten overnachten op Miyakejima óf de boottocht alleen maken om zo de gewenste zeevogels bij te kunnen schrijven. Dan nog maken we ons wat zorgen over Rens. Volgens de baliemedewerkster is het weliswaar een grote boot, maar gaat deze het erg zwaar krijgen op open zee. Het is wikken en wegen, maar we besluiten dat het dat allemaal niet waard is en annuleren de boottocht. Vanaf 8 of 9 maart zou de boot zijn normale vaarschema weer oppakken, maar dat overwegen we tegen die tijd wel weer. We vragen aan de baliemedewerkster of ze namens ons bij Shiba Park Hotel zou willen informeren of het mogelijk is om vandaag al in te checken. Dat blijkt mogelijk en met een diepe buiging eindigt de medewerkster van Tokai Kisen haar telefoongesprek met Shiba Park Hotel. We wandelen richting het hotel en doen halverwege bij de lokale 7/Eleven weer onze standaard maaltijd- pasta. Het inchecken verloopt voorspoedig; uiteraard is de nacht die we bijboeken iets duurder dan de nachten die we al geboekt hadden, maar dan lang niet zo duur als de boottocht zou hebben gekost, dus ten opzichte van het originele plan houden we ‘geld’ over… We halen een biertje uit de automaat en drinken het gemis van Miyakejima weg voor we in bed duiken. Eindelijk weer eens een normaal tweepersoonsbed, zelfs met zijranden zodat Rens niet uit bed zou kunnen vallen. Dat moet toch lekker slapen worden.

67. Eerste kennismaking met Tokyo (6-mrt). 68. Entree van Meiji Shrine (7-mrt).

DAG 22 – DONDERDAG 7 MAART 2019 Route: Tokyo: Shiba Park Hotel – Yoyogipark – Meiji Shrine – Shinjuku Gyoen National Garden – Shiba Park Hotel Weer: Hollands zeikweer, 9°C en regen. Bij elkaar is het over de hele dag maar zo’n uur droog.

Een roerige nacht. Ondank dat de verwarming uitstond, werd het in de kamer toch zo’n benauwde 24-25°C. We konden de klimaatbeheersing niet op standje airco krijgen en na een telefoontje halverwege de nacht naar de ‘front desk’ bleek deze er ook niet te zijn. Raam open, maar dat gaf dan weer erg veel geluidsoverlast van de gebouwventilatie die op het dak stond. De koelsnelheid van een open raam is daarnaast ook beperkt, dus het duurt even voor we de slaap weer hervatten. De nachtelijke onderbreking resulteert in een vertraging bij het ontwaken. Het is Rens die als eerste meer honger heeft dan slaap. Aangezien de voorraad gereserveerd was voor de lunch, besluiten we aan te schuiven bij het ontbijtbuffet. Duur, maar goed van kwaliteit. Als goede Hollanders hebben we behoorlijk lopen bunkeren om de kosten enigszins dekkend te krijgen. Lekker, al zitten we daardoor wel iets langer dan gebruikelijk. Ach, het regent, dus we hebben ook niet direct haast om op pad te gaan. Terug op de kamer worden de tassen weer in structuur gebracht en doen we een koffie. Het blijft regenen, dus langer wachten heeft ook geen zin. Regenpak aan en gaan!

84 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

In de miezer lopen we rustig slalommend tussen de paraplu’s richting Hamamatsuchõ Station. De ticket- procedure is ons inmiddels bekend en bij dit station bovendien helder aangegeven op de borden, die voor de helft in het Engels zijn. Het perron is ook zo gevonden. Voor ¥ 200 p.p. reizen we naar Harajuku Station, waar we zo’n 20 minuten later arriveren. Het station is gelegen aangrenzend aan het Yoyogipark en Meiji Shrine, al wordt ons pas op de borden alhier duidelijk dat dat echt twee gescheiden parken zijn. We starten met Yoyogipark, waar we om 10:30uur de poort door wandelen. Naast de Feral Pigeons zijn het vooral de Large- Billed Crows die opvallen door de enorme aantallen. Honderden zitten er. We nemen uiteindelijk tot circa 13:00uur de tijd om het hele park rond te wandelen. Vooral algemene soorten gezien. Veel Dusky Thrushes verspreid over het hele park, diverse Black-Backed Wagtails tussen de bomen scharrelend en her en der zaten groepen van zo’n 50 tot 100 Eurasian Tree Sparrows . Wat kleine groepjes Hawfinches waren verspreid over het noordelijk deel van het park. Daar vonden we ook één grotere groep van zo’n 40 vogels, waarbij zich tevens enkele Bramblings hadden aangesloten. De Bramblings hadden eveneens aansluiting gezocht bij een groep van zeker 150 Grey-Capped Greenfinches , waartussen zich dan weer 3 Rustic Buntings bevonden. Bijzondere soorten waren er in de vorm van een groepje gorzen van 3 Black-Faced en 2 Grey Buntings , 5 Rose-Ringed Parakeets (geïntroduceerd), Pale Thrush en een Japanese Pygmy Woodpecker .

We lopen het park weer uit, waren vergeten te lunchen (Rens had zijn boterham al gehad) en dus scoren we een snack bij de uitgang van het park. Rens stort na een hele dag in de plassen stampen als een blok in slaap, als wij omlopen naar de zuidingang van Meiji Shrine. Naar onze smaak is het wat aan de drukke kant, alhoewel het voor het park waarschijnlijk een rustige dag betreft. De houten shrines over de toegangspaden zijn indrukwekkend, als ook de overige heilige gebouwen in typisch Japanse stijl. Veel mensen voeren er de nodige rituelen uit, wij lopen alleen een rondje om wat cultuur te snuiven (niet te proeven). Aansluitend lopen we via de oostpoort de ‘outer garden’ in. Een indrukwekkend bosgebied wat hier niet meer dan een park is. Door de regen zien we er niet veel meer dan wat Oriental Turtle Doves en Japanese Pygmy Woodpeckers . Als we het park via de noorduitgang verlaten, zijn we even in dubio over wat te doen. Het begint steeds harder te regenen en het volgende parkbezoek zouden we doen voor het zien van Mandarin Ducks, die we veel leuker onverwacht een dag eerder al hebben kunnen bijschrijven op de lijst. Daarentegen zijn we nu in Tokyo en is het alternatief van binnen op een hotelkamer zitten nu ook niet alles. En dus wandelen we in een kwartiertje alsnog naar Shinjuku Gyoen National Garden, waarbij we onderweg een simpel broodje scoren in een FamilyMart. Doorweekt komen we aan bij de Sendagaya Gate van de nationale tuin, rekenen het entree af en lopen dan de schitterende tuin in. We lopen linksom en komen dan vrij snel bij het ‘Shinjuku Gyoen Old Goryotei’, een oud gebouw met een prachtig uitzicht over een fraai deel van de tuin. Overdekt! Regenjassen uit en een welverdiende, uitgebreide koffiepauze. Wij genieten van het uitzicht, Rens van het gezelschap van 2 giechelende dames die zijn aandacht ook wel leuk lijken te vinden. Na twee bakken koffie verzamelen we de moed om onze natte plunje weer aan te trekken en de regen weer in te stappen. Op de grote plas in het meest westelijke deel van de tuin vinden we de begeerde Mandarin Ducks . Onder de bomen aan de overzijde van de plas tellen we er uiteindelijk minimaal 23. Verder een Little Grebe , wat Mallards en Eastern Spot-Billed Ducks . Meer weten we niet uit ons bezoek aan de tuin te halen.

Het is 16:15 uur en we vinden het wel welletjes. Via de noorduitgang lopen we in 15 minuten naar Shinjuku Station. Het is iets groter dan Hamamatsuchõ en het begint al behoorlijk spitstijd te worden, dus de weg binnen het station vinden vergt wat moeite. Uiteraard lukt dat uiteindelijk wel en 30 minuten later staan we weer buiten bij het ons inmiddels vertrouwde Hamamatsuchõ. We wandelen terug naar het hotel, doen afstand van ons natte pak en schuiven aan in het Old Grill Restaurant van het hotel. Prijzig en niet beduidend beter dan onze ‘eigen’ 7/Eleven-maaltijden, dus het zal bij een eenmalig bezoek blijven. Het is wel fijn dat we niet opnieuw naar buiten hoeven. Opvolgend wordt het badderen, handwasje voor de vliegtuigkleding van Rens, avondkoffie en dan bedtijd.

DAG 23 – VRIJDAG 8 MAART 2019 Route: Tokyo: Shiba Park Hotel – Ueno Zoo – Shinobazu Pond – Shiba Park Hotel Weer: Zonnig, 11°C. Voelt koel aan door een koude wind.

Het vaste ochtendritueel; we hadden al wat broodjes gehaald dus doen ontbijt op de hotelkamer. Gisterenavond hebben we de opties doorgenomen voor de besteding van onze ‘extra dag’ in Tokyo wegens het noodzakelijkerwijs missen van de Izu Eilanden; uiteindelijk is de keuze gevallen op een bezoek aan Ueno Zoo, de oudste dierentuin van Japan. Rond 9:00uur wandelen we naar het ons inmiddels bekende

85 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Hamamatsuchõ Station, waar we in een klein kwartier met een directe lijn richting Ueno Station afreizen. Het is een paar honderd meter lopen naar de dierentuin. Het lijkt de nationale school-uitjes-dag vandaag in Tokyo, waarbij er een klein miljard kinderen in de dierentuin lopen. Aanvankelijk konden we daar redelijk omheen wandelen, maar dat wordt naarmate de dag vordert steeds moeilijker. Het worden er meer en meer. Best een nette dierentuin, maar weinig echt inspiratievolle verblijven. Zeker het westelijk deel is vrij steriel. Leuk is dat men er veel nachtdierenverblijven heeft en erg veel aandacht heeft voor het lokale (Japanse) dierenleven. De enige Reuzenpanda’s van Japan slaan we overigens over; daar staat vanaf openingstijd een wachtrij met een wachttijd van minimaal 30 minuten. Gekkigheid. Qua wilde vogels in de tuin valt het tegen; enkele Warbling White-Eyes , Brown-Eared Bulbuls en White-Cheeked Starlings . Bij het deel van de Shinobazu Ponds binnen de dierentuin een kolonie (wilde) Great Cormorants , waarbij ook enkele Little en Great Egrets staan (geen nesten van gezien). Als nieuwe soorten Common Moorhen en een overvliegende Northern Goshawk .

Als we rond 14:30uur de dierentuin verlaten (met Japanese Bush Warbler in de bosjes net buiten de main gate), lopen we via een ‘shrine-laantje’ (erg gezellig straatje, ondanks de mensen…) richting het openbaar gedeelte van Shinobazu Pond om daar de meeuwen te checken die we reeds vanuit de dierentuin gezien hadden. Bij de tempel in het park lopen we echter vertraging op. Een stel oude mannetjes voeren hier kennelijk al geruime tijd en consequent de vogels, wat naast heel veel Feral Pigeons ook veel wilde vogels aantrekt: Eurasian Tree Sparrows , White-Cheeked Starlings , Brown-Eared Bulbuls , meeuwen, eenden en Black-Backed Wagtails . Rens blij met voeren, papa blij met schieten. Als we aansluitend alsnog de meeuwen checken levert dat grote aantallen Black-Headed , 1 Glaucous , meer dan 15 Black-Tailed , 1 Slaty-Backed en 4 Vega Gulls op. Een apart eendje tussen de Tufted Ducks , wordt weggeschreven als hybride Common Pochard x Tufted Duck . We lopen de plas rond en zien in het laatste gouden avondlicht aan de zuidzijde in het riet Common Kingfisher , Great en Little Egret en een paartje Falcated Ducks . Vijf uur. Inmiddels ernstig afgekoeld, dus wandelen we terug richting Ueno Station, waar de Yamanote Line ons in hetzelfde kwartier weer terug brengt bij Hamamatsuchõ. Een (goed!) avondeten bij Denny’s Dinner, tegenover het station. In een donker maar erg druk Tokyo lopen we terug naar het hotel. We volgen hetzelfde avondritueel als een dag eerder, al voegen we er dit keer ook een biertje aan toe.

69. Rens blij met voeren, papa blij met schieten (8-mrt). 70. Kasairinkaikõen Seaside Park (9-mrt).

DAG 24 – ZATERDAG 9 MAART 2019 Route: Tokyo: Shiba Park Hotel – Kasairinkaikõen Park – Shiba Park Hotel Weer: Zonnig, 13°C. ’s Ochtends nog geen wind (voorjaar!), ’s middags wind van zee (fris!).

Op tijd wakker en we nuttigen ons laatste brood als ontbijt op de hotelkamer. We doen een koffietje of twee voor we rond 8:15uur richting het Daimon Station gaan. Vandaag bewust de metro gekozen om de route en het station te verkennen voor onze rit naar Narita Airport morgenochtend vroeg. Het is allemaal recht toe recht aan; we halen bij één der medewerkers een overzicht met de vertrektijden van de directe lijn naar Narita. We nemen de metro naar Takaracho Station, lopen dan 700m naar Hatchobori Station waar we opstappen op de Keiyu Line richting Kasarinkaikõen Park. Eénmaal in de metro komen we er achter dat deze verbinding er in een aantal smaken is, waarbij in ieder geval de ‘rapid line’ ons station genadeloos voorbij dendert. Weer wat geleerd. Een halte verder stappen we uit, bizar druk omdat Disneyland Tokyo hier om de hoek ligt, en reizen evensnel weer terug met de stoptrein die ons rond 9:00uur op Kasairinkaikõen Station afzet.

86 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Eenmaal in het park brengt een zoektocht naar koffie ons bij een aantal gesloten restaurants en standjes, maar wel aan zee. In het kader van ‘nu we er toch zijn’ zetten we de telescoop op en scannen het water af. Nimmer zagen we zo’n grote groep Great Crested Grebes (we schatten zeker 1500 vogels), aangevuld met duizenden Greater Scaups . Indrukwekkend gezicht. Ertussen flink wat Black-Necked Grebes , enkele Red- Breasted Mergansers en Black Scoters (dat was lang geleden). Dichter onder de kust zwemmen Eurasian Teals , Eurasian Wigeons , 2 Falcated Ducks en stappen langs de oever enkele Little Egrets . Het zonnetje schijnt stevig, het is zelfs bijna warm te noemen. Op zich lekker natuurlijk, maar het zorgt al wel voor behoorlijk wat warmtetrillingen en determinatie-issues. Horned Grebes worden helaas niet gevonden. Wel 2 Western Ospreys en enkele Common Sandpipers (wat onze enige reistik van de dag blijkt te worden). Op het slik kunnen we alleen Dunlins vinden; het gehoopte bijschrijven van diverse soorten steltlopers valt daarmee behoorlijk in het water. En zo wordt het vooral een dag van net niet… Wellicht dat koffie helpt. We zoeken het veld met de eettentjes op. Die blijken inmiddels open en trekken al een hoop volk naar het park. We halen 2 koffie. Dat wil zeggen, we sluiten ergens in een rij aan, wachten zo’n 15 minuten en kunnen dan eindelijk van onze koffie genieten. In een aantal etappes halen we zo ook 3 hotdogs, nog eens 3 hotdogs en wederom 2 bakken koffie, wat ons een gezamenlijke lunchtijd oplevert van zo’n 5 kwartier: 12 ½ minuut wordt besteed aan het daadwerkelijk lunchen, 56 minuten sta ik ergens in de rij. Het is dat de hotdogs en de koffie lekker genoeg waren.

Rond 14:00uur verlaten we het veld en bezoeken we het landzijdig deel van het park. We wandelen de oostelijke helft met plasjes, rietland en wat bosschages. We zien er helaas weinig vogels. De Tufted Ducks , Common Pochards en Northern Shovelers zijn nog het meest talrijk, Oriental Turtle Doves de meest constante bosbewoner en Black-Faced Bunting en een invallende Azure-Winged Magpie de enige verrassingen. De wind is aangetrokken vanaf zee, dus buiten het bos en in de wind is het ineens vrij guur en eigenlijk niet lekker meer. Sowieso werkt het allemaal niet mee zoals we graag zouden willen en dus geven we het op. Rond 16:30uur lopen we terug richting het station. Dit keer ‘gewoon’ met de trein via Tokyo Station naar Hamamatsuchõ, wat ons wederom bij Denny’s Dinner brengt. Het was goed eten gisteren en dus voor herhaling vatbaar; letterlijk, gewoon exact hetzelfde als gisteren besteld. Mocht je er per ongeluk geraken, de ‘pancake strawberry’ is een aanrader om als toetje te nuttigen. Terug naar het hotel, waar we de avond gebruiken om onze tassen vliegtuigproof in te pakken. Het zit er helaas bijna op.

DAG 25 – ZONDAG 10 MAART 2019 Route: Tokyo: Shiba Park Hotel – Daimon Station – Tokyo Narita Airport – Helsinki (Finland) – Amsterdam Schiphol (Nederland) - Moordrecht Weer: Zonnig, 6°C in Tokyo bij vertrek. Lichte sneeuw, -3° C in Helsinki. Hagel, harde wind en 8°C in Amsterdam.

Om 6:05uur luidt de wekker een einde aan ons Japan-avontuur in. We hebben ruim tijd om rustig de laatste spullen in te pakken, koffie te drinken en een eerste broodje naar binnen te werken. Ergens tussendoor in dat hele proces loop ik ook alvast heen en weer naar de receptie om ons uit te checken. Op ¥ 10.000 na besteed ik hierbij alle resterende cash en betaal het overig deel met de creditcard. De bewaarde centen zouden we nog goed kunnen gebruiken voor onze metrokaartjes en wat te eten op het vliegveld, maar achteraf beschouwd had hiervoor ¥ 5.000 meer dan genoeg geweest. Rond 7:00uur gaan we wandelen. Dat valt nog niet mee met 3 tassen ruimbagage, 3 tassen handbagage en een kinderwagen waarin Rens zich nog eenmaal door de stad heen laat duwen. Gelukkig is het maar 10 à 15 minuten slepen naar Daimon Station. Kaartjes kopen is inmiddels routine en we zijn mooi op tijd voor de directe metrolijn (Asaku Line) naar Narita Airport, die om onder andere 7:40uur vertrekt. Het eerste deel van de reis is ondergronds, maar na een kleine 20 minuten gaat de lijn over in een Skytrain. Alhoewel het uitzicht veelal tegenvalt, weten we nog wel even Black-Winged Stilts toe te voegen aan onze reislijst. Geheel volgens schema – hoe kan het ook anders in Japan – zijn we om 9:02 op Narita Airport.

De incheckbalie is zo gevonden en ook de douane en controlepoortjes zijn zo gepasseerd. Het geeft ons ruim de tijd om de lokale speelhoek nog even bezet te houden; Rens zijn energie kwijt terwijl wij ons ontbijt hier kunnen afronden. Om 11:15uur boarden we voor onze vlucht naar Helsinki. Alles loopt soepeltjes, zowel het boarden als de vlucht zelf. Deze vlucht wordt uitgevoerd door Finnair, wat een behoorlijke downgrade betekent ten opzichte van de heenvlucht verzorgd door JAL. Op zich geen grote gebreken of iets dergelijks, maar alles gewoon net even minder dan hoe de Japanners een lange vlucht aanpakken. Rens trekt zich er in ieder geval niets van aan, houdt zich goed en vermaakt zich prima. Na zo’n 10 uur vliegen landen we op tijd in

87 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Finland. Met de bus worden we bij de terminal afgezet, waar een ongeorganiseerde chaos op ons wacht. Het is druk en het vliegveld lijkt niet te zijn ingericht op een dergelijke stroom aan reizigers. Bij de gates zijn er noch wachtruimtes noch stoelen te vinden en dus staat iedereen een beetje in het gangpad in de weg te staan. De stewardessen hebben de vlucht nog niet omgeroepen of iedereen duwt en trekt om als eerste in het vliegtuig te kunnen stappen, waarschijnlijk behoeftig naar een stoel. Wat een verschil met de georganiseerde en vooral gedisciplineerde rust die in Japan heerst. Het zal weer even wennen zijn hier in het westen. Uiteindelijk weten ook wij onze stoeltjes in het vliegtuig te vinden: nog weer een stapje terug voor wat betreft de luxe en comfort. Een snuivende zeehond op de rij voor ons, een stel kinderen wat met een vervelende vader te kampen heeft en een rotsmoes van de piloot om maar niet te hoeven vertrekken (vertraging zou zijn vanwege ‘wind in Amsterdam’, maar achteraf bleek dat alle vluchten vanuit Helsinki vertraagd waren…). Het is by far de slechtste van de vijf vluchten die we deze reis hebben gemaakt. Na een vlucht van 2 uur zetten we rond 19.45uur voet aan Nederlandse grond. Een half uur later treffen we mijn vader in de aankomsthal. Niet veel later rijden we Moordrecht binnen. Welkom thuis.

71. Laatste avond in Tokyo (9-mrt). 72. Wachten op Narita Airport (10-mrt).

88 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Soortenlijsten

NIEUWE VOGELSOORTEN Alhoewel de keuze voor de reisbestemming vooral tot stand kwam door enkele specifieke soorten en fotowensen, was het onze eerste Aziëreis en konden we alleen daardoor al diverse nieuwe soorten bijschrijven. In totaal zagen we 131 wilde vogelsoorten; daarvan waren er 53 nieuw, waarmee de levenslijst nu op 2165 soorten staat. Op chronologische volgorde waren de nieuwe soorten: 1. - 2113 Dusky Thrush - Kushiro (Hokkaido) 15-02-2019 2. - 2114 Large-Billed Crow - Kushiro (Hokkaido) 15-02-2019 3. - 2115 Slaty-Backed Gull - Kushiro (Hokkaido) 15-02-2019 4. - 2116 Black Scoter - Kushiro (Hokkaido) 16-02-2019 5. - 2117 Steller’s Sea Eagle - Akkeshi (Hokkaido) 16-02-2019 6. - 2118 Japanese Tit - Akkeshi (Hokkaido) 16-02-2019 7. - 2119 Black-Tailed Gull - Kiritappu (Hokkaido) 16-02-2019 8. - 2120 Ural Owl - Onderweg naar Furenko (Hokkaido) 16-02-2019 9. - 2121 Brown-Eared Bulbul - Furenko (Hokkaido) 17-02-2019 10. - 2122 Eastern Buzzard - Nemuro Peninsula (Hokkaido) 17-02-2019 11. - 2123 Red-Crowned Crane - Hattaushi Bridge (Hokkaido) 17-02-2019 12. - 2124 Blakiston’s Fish Owl - Hattaushi Bridge (Hokkaido) 17-02-2019 13. - 2125 Spectacled Guillemot - Habomai Pelagic (Hokkaido) 18-02-2019 14. - 2126 Crested Auklet - Habomai Pelagic (Hokkaido) 18-02-2019 15. - 2127 Red-Faced Cormorant - Cape Nosappu (Hokkaido) 18-02-2019 16. - 2128 Rock Sandpiper - Onnemoto (Hokkaido) 18-02-2019 17. - 2129 Grey-Capped Greenfinch - Furenko (Hokkaido) 19-02-2019 18. - 2130 White-Backed Woodpecker - Furenko (Hokkaido) 19-02-2019 19. - 2131 Japanese Pygmy Woodpecker - Furenko (Hokkaido) 19-02-2019 20. - 2132 Asian Rosy Finch - Sakikimachi (Hokkaido) 19-02-2019 21. - 2133 Brown Dipper - Yuyado Daiichi (Hokkaido) 20-02-2019 22. - 2134 Crested Kingfisher - Yuyado Daiichi (Hokkaido) 20-02-2019 23. - 2135 Stejneger’s Scoter - Notsuke Peninsula (Hokkaido) 22-02-2019 24. - 2136 Meadow Bunting - Onderweg naar Tsurui (Hokkaido) 22-02-2019 25. - 2137 Yellow-Billed Loon - Ferry Tomakomai - Niigata 24-02-2019 26. - 2138 White-Cheeked Starling - Niigata (Honshu) 24-02-2019 27. - 2139 Azure-Winged Magpie - Niigata (Honshu) 24-02-2019 28. - 2140 Japanese Wagtail - Fukushimagata Lagoon - Niigata (Honshu) 25-02-2019 29. - 2141 Eastern Spot-Billed Duck - Fukushimagata Lagoon - Niigata (Honshu) 25-02-2019 30. - 2142 Eastern Marsh Harrier - Fukushimagata Lagoon - Niigata (Honshu) 25-02-2019 31. - 2143 Vega Gull - Fukushimagata Lagoon - Niigata (Honshu) 25-02-2019 32. - 2144 Rustic Bunting - Toyanogata Lagoon - Niigata (Honshu) 25-02-2019 33. - 2145 Black-Faced Bunting - Toyanogata Lagoon - Niigata (Honshu) 25-02-2019 34. - 2146 Japanese Bush Warbler - Toyanogata Lagoon - Niigata (Honshu) 25-02-2019 35. - 2147 Green Pheasant - Toyanogata Lagoon - Niigata (Honshu) 25-02-2019 36. - 2148 Ancient Murrelet - Ferry Niigata – Sado 26-02-2019 37. - 2149 Bull-Headed Shrike - Sado Island 26-02-2019 38. - 2150 Crested Ibis - Sado Island 26-02-2019 39. - 2151 Varied Tit - Yamanouchi (Honshu) 27-02-2019 40. - 2152 Japanese Grosbeak - Kariuzawa (Honshu) 28-02-2019 41. - 2153 Yellow-Throated Bunting - Kariuzawa (Honshu) 28-02-2019 42. - 2154 Copper Pheasant - Kariuzawa (Honshu) 28-02-2019 43. - 2155 Pale Thrush - Kariuzawa (Honshu) 28-02-2019 44. - 2156 Daurian Redstart - Kariuzawa (Honshu) 01-03-2019 45. - 2157 Japanese Green Woodpecker - Kariuzawa (Honshu) 01-03-2019 46. - 2158 Long-Tailed Rosefinch - Kariuzawa (Honshu) 01-03-2019 47. - 2159 Japanese Accentor - Kariuzawa (Honshu) 02-03-2019 48. - 2160 House Swift - Ome (Honshu) 04-03-2019 49. - 2161 Mountain Hawk-Eagle - Okutama (Honshu) 05-03-2019

89 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

50. - 2162 Warbling White-Eye - Okutama (Honshu) 05-03-2019 51. - 2163 Mandarin Duck - Tame River - Tokyo (Honshu) 06-03-2019 52. - 2164 Buff-Bellied Pipit - Tame River - Tokyo (Honshu) 06-03-2019 53. - 2165 Grey Bunting - Yoyogipark - Tokyo (Honshu) 07-03-2019

73. Copper Pheasant, Karuizawa (2-mrt). 74. Green Pheasant, Karuizawa (28-feb).

SOORTENLIJST VOGELS Taxonomisch inzicht, voorkomende ondersoorten en de variatie daartussen vind ik met de jaren steeds interessanter. Zeker voor de gefotografeerde soorten. Daar waar mogelijk (door determinatie in het veld of op basis van verspreiding) is daarom in onderstaand schema de volledige naam van soort en ondersoort opgenomen. Indeling volgens het IOC (v9.2 – www.worldbirdnames.org ).

PHASIANIDAE CHINESE BAMBOEPATRIJS - Chinese Bamboo Partridge Bambusicola thoracicus Exoot. Twee waarnemingen rondom Okutama (Honshu) op 4 en 6 maart. KOPERFAZANT - Copper Pheasant Syrmaticus soemmerringii scintillans Lifer 2154. Endeem. De hoofdprijs voor een bezoek aan Karuizawa (Honshu). Wij zagen op 28 februari een schitterend mannetje in de blokhuttenregio op GPS 36.365835, 138.562710, op 2 maart een paartje op de helling van Mount Asama (GPS 36.377633, 138.555574) en op dezelfde datum een mannetje met zo’n 5-7 vrouwtjes in het bos bij GPS 36.371882, 138.569923. GROENE FAZANT - Green Pheasant Phasianus versicolor ssp. Lifer 2147. Endeem. Op 25 februari zagen we een schitterend mannetje van ondersoort P. v. robustipes in het park aan de zuidzijde van Toyanogata Lagoon, Niigata (Honshu). Rondom Karuizawa (Honshu) zagen we 2 mannetjes op 28 februari en een vrouwtje op 1 maart van de ondersoort P. v. tohkaidi . Dezelfde ondersoort komt voor in Tokyo waar we op 6 maart een roepend mannetje hadden in het Tama Shiritsu Kotsu Park.

ANATIDAE ROTGANS - Brant Goose Branta bernicla nigricans Op 19 februari vonden we één vogel in de haven van Ochiishi (Hokkaido). Drie vogels zwommen op zee nabij de vuurtoren van het Notsuke Peninsula (Hokkaido) op 22 februari. KLEINE ZWAAN - Bewick’s (Tundra) Swan Cygnus columbianus bewickii Alleen gezien rondom Niigata (Honshu): 89 vogels verdeeld over 2 groepen vlogen op 25 februari over Fukushimagata Lagoon, 63 rustende vogels eveneens op 25 februari op het Toyanogata Lagoon, 7 vogels ter plaatse in de groep eenden op Lake Hyo, 27 februari waar tevens nog 2 vogels overvlogen. WILDE ZWAAN - Whooper Swan Cygnus cygnus Alleen gezien op Hokkaido en daar wijdverspreid. Vrijwel alle dagen waargenomen, meestal kleine groepjes. Grotere groepen nabij Akkeshi op 16 februari (circa 60 vogels) en Nemuro Bay op 19 februari (circa 40 vogels). MANDARIJNEEND - Mandarin Duck Aix galericulata Lifer 2163. We hadden 23 vogels op de bekende locatie in Shinjuku Gyoen National Garden in Tokyo (Honshu) op 7 maart. Onverwachter was een paartje wat een dag eerder foerageerde op de Tama River in Tokyo. SIBERISCHE TALING - Baikal Teal Sibirionetta formosa Na lang zoeken vonden we op 25 februari 1 slapend mannetje in een groep Eurasian Teals op Toyanogata Lagoon, Niigata (Honshu).

90 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

SLOBEEND - Northern Shoveler Spatula clypeata Schaarser dan verwacht, met slechts 3 waarnemingen. In de grote groep eenden op Lake Hyo, Agano (Honshu) bevonden zich op 27 februari enkele vogels. In Tokyo vonden we een handvol vogels op Shinobazu Pond en in het Kasairinkaikõen Park op respectievelijk 8 en 9 maart. KRAKEEND - Gadwall Mareca strepera strepera Nog schaarser dan de vorige soort, met een viertal vogels op het Toyanogata Lagoon, Niigata (Honshu) op 25 februari en naar schatting 12 vogels op zee bij Kasairinkaikõen Park, Tokyo op 9 maart. BRONSKOPEEND - Falcated Duck Mareca falcata In Ochiishi Harbour (Hokkaido) vonden we op 17 en 19 februari respectievelijk 2 en 17 vogels. Pas in Tokyo (Honshu) zagen we de soort weer: een paartje op het Shinobazu Pond op 8 maart en 2 mannetjes op zee in het Kasairinkaikõen Park op 9 maart.

75. Falcated Duck, Tokyo (8-mrt). 76. Eastern Spot-Billed Duck, Lake Hyo (27-feb).

SMIENT - Eurasian Wigeon Mareca penelope Algemeen en wijdverspreid op zowel Hokkaido (daar vooral op zee aan de ijsvrije zuidzijde van het eiland) en Honshu. Meest talrijk rondom Niigata (Honshu) met grotere groepen op Fukushimagata Lagoon en Lake Hyo. SMIENT X AMERIKAANSE SMIENT - Eurasian x American Wigeon Mareca penelope x Mareca americana Een hybride vogel die we in eerste instantie aanzagen voor een Amerikaan, bevond zich in de groep Eurasian Wigeons op Fukushimagata Lagoon, Niigata (Honshu) op 25 februari. CHINESE VLEKBEKEEND - Eastern Spot-Billed Duck Anas zonorhyncha Lifer 2141. Algemeen en wijdverspreid op Honshu, alhoewel nergens écht grote groepen (max. 25 vogels). WILDE EEND - Mallard Anas plathyrhynchos plathyrhynchos Schaars op Hokkaido met 3 waarnemingen van ieder 2 vogels. Algemeen en wijdverspreid op Honshu met op de wetlands rondom Niigata grote groepen van duizenden vogels; daar samen met Eurasian Teal de meest algemene eend. PIJLSTAART - Northern Pintail Anas acuta Wijdverspreid op zowel Hokkaido als Honshu. Grootste groep op Hokkaido nabij Akkeshi op 16 februari (40 vogels); op Honshu veruit het meest algemeen op Lake Hyo nabij Agano op 27 februari (400 vogels). WINTERTALING - Eurasian Teal Anas crecca Alleen op Honshu, waar het samen met Mallard de meest algemene eend was op de wetlands rondom Niigata, met bijvoorbeeld 1500 vogels op Fukushimagata Lagoon op 25 februari. TAFELEEND - Common Pochard Aythya ferina Eén groepje op Hokkaido: 3 mannetjes en 1 vrouwtje in Habomai Harbour op 18 februari. Op Honshu wijd verspreid en vrij algemeen. Was samen met Tufted Duck de meest algemene eend op Lake Hyo op 27 februari. KUIFEEND - Tufted Duck Aythya fuligula Enkele losse vogels in diverse haventjes op Hokkaido. Wijd verspreid op Honshu. Was samen met Common Pochard de meest algemene eend op Lake Hyo, Agano op 27 februari. KUIFEEND X TAFELEEND - Tufted Duck x Common Pochard Aythya fuligula x Aythya ferina Op Shinobazu Pond, Tokyo (Honshu) dobberde op 8 maart een vogel tussen de Tufted Ducks, welke wij uiteindelijk determineerde alszijnde deze hybride. TOPPER - Greater Scaup Aythya marila nearctica Wijdverspreid op Hokkaido; daar op bijna iedere dag en in iedere haven gezien. De grootste groep (> 5000 vogels) bevond zich echter op zee bij het Kasairinkaikõen Park, Tokyo (Honshu) op 9 maart.

91 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

KLEINE TOPPER - Lesser Scaup Aythya affinis Dwaalgast in Japan. Een mannetje bevond zich in de grote groep eenden op Lake Hyo (Honshu) op 27 februari. HARLEKIJNEEND - Harlequin Duck Histrionicus histrionicus Alleen op Hokkaido. Daar erg algemeen en wijdverspreid. Meest algemene eend vanaf Cape Nossapu (Nemuro) en vanaf Rausu noordwaarts. AZIATISCHE GROTE ZEE -EEND - Stejneger’s Scoter Melanitta stejnegeri Lifer 2135. Voorheen beschouwd als ondersoort van White-Winged Scoter ( Melanitta deglandi) . Schaarser dan verwacht en speciaal voor deze soort hebben we nog een bezoek gebracht aan het Notsuke Peninsula (Hokkaido), waar we een groepje voorbij zagen vliegen op 22 februari. AMERIKAANSE ZEE -EEND - Black Scoter Melanitta americana Lifer 2116. Meest wijdverspreide eend op Hokkaido; daar bijna alle dagen gezien, zowel in de vele haventjes als op open zee. Meest algemene eend aan de zuidzijde van het eiland (Kushiro, Ochiishi, Habomai). Daarnaast zwommen nog een handvol vogels in de grote groep Greater Scaups op zee vanaf Kasairinkaikõen Park, Tokyo (Honshu) op 9 maart. IJ SEEND - Long-Tailed Duck Clangula hyemalis Schaarse gast op Hokkaido, alleen gezien in Ochiishi Harbour (op 17 en 19 februari) en Habomai (18 februari). BRILDUIKER - Common Goldeneye Bucephala clangula clangula Wijdverspreid op Hokkaido en daar vrijwel alle dagen gezien. Het is de meest algemene eend van Nemuro Bay en na Harlequin Duck de meest algemene eend vanaf Rausu noordwaarts. NONNETJE - Smew Mergellus albellus Op Hokkaido slechts éénmaal gezien; een groep van 14 vogels op een laatste ijsvrij plek in Kottaro Wetlands, Kushiro (GPS 43.193832, 144.465680) op 22 februari. Op Honshu enkele losse vogels op de wetlands rondom Niigata op 25 en 27 februari en een mannetje op het waterreservoir nabij Saku op 3 maart. GROTE ZAAGBEK - Common Merganser Mergus merganser merganser Wijdverspreid op Hokkaido; vrijwel alle dagen waargenomen. Meest algemene eend in Rausu Harbour. Op Honshu slechts één waarneming van 3 mannetjes op het waterreservoir van het Nonotorinooka Park nabij Saku op 3 maart. MIDDELSTE ZAAGBEK - Red-Breasted Merganser Mergus serrator Wijdverspreid op Hokkaido; vrijwel alle dagen waargenomen. Overal in lage aantallen (tot enkele tientallen vogels), met uitzondering van het Notsuke Peninsula waar we zeker zo’n 150 vogels telden (de meest algemene eend aldaar). Daarnaast zagen we 4 vogels op zee bij Sado Island op 26 februari en zo’n 8 vogels op zee bij Kasairinkaikõen Park, Tokyo (Honshu).

77. Long-Tailed Duck, Ochiishi (19-feb). 78. Common Merganser, Rausu (20-feb).

APODIDAE GROTE HUISGIERZWALUW - House Swift Apus nipalensis nipalensis Lifer 2160. Onderweg naar Okutama (Honshu) hadden we op 4 maart een klein groepje rondom Ome.

COLUMBIDAE STADSDUIF - Feral Pigeon Columbia livia forma domestica Exoot. Vrijwel bij alle nederzettingen gezien, zowel op Hokkaido als op Honshu, meest algemeen in Tokyo. OOSTERSE TORTEL - Oriental Turtle Dove Streptopelia orientalis orientalis Alleen op Honshu en daar wijdverspreid. Vrijwel in ieder park gezien, tientallen in de parken van Tokyo.

92 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

RALLIDAE WATERHOEN - Common Moorhen Gallinula chloropus chloropus Opvallend schaars, alleen in een aantal parken in Tokyo gezien op 8 en 9 maart. MEERKOET - Eurasian Coot Fulica atra atra Alleen op Honshu en daar vrij algemeen en wijdverspreid zolang er maar water in de buurt is.

GRUIDAE CHINESE KRAANVOGEL - Red-Crowned Crane Grus japonensis Lifer 2123. Alleen op Hokkaido. Eén van ‘de grote 3’ van Hokkaido. Gemakkelijk te zien en talrijk in en rondom de Crane Sanctuaries van Tsurui (22 en 23 februari) en Akan (23 februari). Daarbuiten hadden we 2 roepende vogels in de avondschemer bij Hattaushi Bridge (17 februari) en enkele losse paartjes onderweg naar Yuyado Daiichi (19 februari).

79. Red-Crowned Crane, Tsurui (23-feb). 80. Red-Crowned Crane, Akan (23-feb).

PODICIPEDIDAE DODAARS - Little Grebe Tachybaptus ruficollis poggei Alleen op Honshu, maar daar in alle wetlands aanwezig. ROODHALSFUUT - Red-Necked Grebe Podiceps grisegena holbollii Eén waarneming van 3 vogels op zee vanaf Habomai Harbour (Hokkaido) op 18 februari. FUUT - Great Crested Grebe Podiceps cristatus cristatus Alleen op Honshu. Kleine aantallen op divers open water. Op zee bij Kasairinkaikõen Park, Tokyo op 9 maart een groep van minimaal 1500 vogels, de grootste groep die we ooit zagen. GEOORDE FUUT - Black-Necked Grebe Podiceps nigricollis nigricollis Twee waarnemingen. Een enkel individu zwom op 26 februari in de haven van Inakujira (Sado Island). Op 9 maart telden we met moeite erg ver op zee zo’n 65 vogels bij het Kasairinkaikõen Park, Tokyo (Honshu).

RECURVIROSTRIDAE STELTKLUUT - Black-Winged Stilt Himantopus himantopus Onze laatste nieuwe reissoort van Japan. Vanuit de metro tussen Tokyo en Narita Airport (Honshu) zagen we op 10 maart een handvol vogels langs een rivier/kanaal welke we kruisten.

CHARADRIIDAE KIEVIT - Northern Lapwing Vanellus vanellus Slechts één waarneming van een groep van zo’n 50 vogels nabij Fukushimagata Lagoon, Niigata (Honshu) op 25 februari.

SCOLOPACIDAE BONTE STRANDLOPER - Dunlin Calidris alpina sakhalina ’s Winters zeldzaam op Hokkaido, waar we op 16 februari 4 vogels vonden onder de Akkeshi Bridge. Op het slik voor Kasairinkaikõen Park, Tokyo (Honshu) vonden we een groep van zo’n 75 vogels. BERINGSTRANDLOPER - Rock Sandpiper Calidris ptilocnemis quarta Lifer 2128. Zeldzame wintergast op Hokkaido met slechts één of twee vaste locaties, waaronder Onnemoto nabij Cape Nosappu. Een eerste poging op 18 februari leverde geen vogels op; een uur later hadden we meer

93 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

succes: er kwamen er steeds meer van achter de rotsen vandaan en we konden uiteindelijk 29 vogels tellen. OEVERLOPER - Common Sandpiper Actitis hypoleucos Eén waarneming van 3 vogels op de blokken van Kasairinkaikõen Park, Tokyo (Honshu) op 9 maart.

LARIDAE DRIETEENMEEUW - Black-Legged Kittiwake Rissa tridactyla pollicaris We zagen de soort alleen op de Japanese Zee vanaf de veerboot tussen Hokkaido en Honshu op 24 februari en tussen Honshu en Sado op 26 februari. KOKMEEUW - Black-Headed Gull Chroicocephalus ridibundus ’s Winters zeldzaam op Hokkaido, waar we op 16 februari een enkele vogel vonden boven de Akkeshi Bay. Rondom Tokyo (Honshu) de meest algemene meeuw (>125 vogels bij Shinobazu Pond). Daarbuiten alleen een tweetal vogels in de haven van Niigata op 26 februari. JAPANSE MEEUW - Black-Tailed Gull Larus crassirostris Lifer 2119. ’s Winters schaars op Hokkaido met twee waarnemingen: één vogel vloog voorbij Cape Kiritappu op 16 februari, een tweede bevond zich in een groep meeuwen in Goyõmai Harbour op 18 februari. Op Honshu en Sado algemener; in Niigata Harbour op 24 februari was het zelfs de meest algemene meeuw ter plaatse. STORMMEEUW - Common Gull Larus canus kamtschatschensis Nergens algemeen, maar wel wijdverspreid; zowel op Honshu als op Hokkaido. BERINGMEEUW - Glaucous-Winged Gull Larus glaucescens Alleen op Hokkaido, waar het na Slaty-Backed Gull de meest algemene meeuw was. Meest algemeen op Nemuro Peninsula, met bijvoorbeeld meer dan 100 vogels in Goyõmai Harbour op 18 februari. GROTE BURGEMEESTER - Glaucous Gull Larus hyperboreus pallidissimus Wijdverspreid op Hokkaido, maar nergens echt talrijk. Meest algemeen op Notsuke Peninsula waar het op 22 februari de meest algemene meeuw was. Op Honshu hadden we in Tokyo twee losse vogels: één zat tussen de meeuwen op Shinobazu Pond op 8 maart, een tweede vogel op het slik bij Kasairinkaikõen Park op 9 maart. VEGAMEEUW - Vega Gull Larus vegae vegae Lifer 2143. Alleen op Honshu en Sado en ook daar vrij schaars, met enkele vogels rond Niigata, Sado en Tokyo. KAMTSJATKAMEEUW - Slaty-Backed Gull Larus schistisagus Lifer 2115. Op Hokkaido verreweg de meest algemene meeuw, alle dagen honderden gezien. Buiten Hokkaido zagen we er zo’n 50 op Sado Island (26 februari), 1 op Shinobazu Pond, Tokyo (8 maart) en 6 bij Kasairinkaikõen Park, Tokyo (9 maart).

81. Vega Gull, Tokyo (8-mrt). 82. Black-Tailed Gull, Tokyo (8-mrt).

ALCIDAE ZEEKOET - Common Murre Uria aalge inornata Slechts éénmaal één vogel: te zien vanaf land buiten de Habomai Harbour (Hokkaido) op 18 februari. DUIFZEEKOET - Pigeon Guillemot Cepphus columba snowi De eerste alkachtige die we konden determineren tijdens de Habomai Pelagic (Hokkaido) op 18 februari was een zogenaamde Snow’s Guillemot, ondersoort van de Pigeon Guillemot. BRILZEEKOET - Spectacled Guillemot Cepphus carbo Lifer 2125. De meest algemene alkachtige van Hokkaido. We hadden bij elkaar zo’n 20 vogels tijdens de Habomai Pelagic op 18 februari. Op diezelfde dag konden we een drietal vogels bijschrijven vanaf Cape Nosappu en nogeens twee vogels dreven op zee langs Notsuke Peninsula op 22 februari.

94 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

ZILVERALK - Ancient Murrelet Synthliboramphus antiquus antiquus Lifer 2148. We hadden deze verwacht op onze overtocht van Tomakomai naar Niigata, maar vonden de soort toen niet. Ietwat tegen de verwachting in troffen we de soort echter wel in leuke aantallen aan tijdens onze overtocht naar Sado Island op 26 februari. KUIFALK - Crested Auklet Aethia cristatella Lifer 2126. Een klein, donker plomp ding, werd op 18 februari door mijn (Spaanse) mededeelnemers van de Habomai Pelagic (Hokkaido) als zekere Crested Auklet gedetermineerd. NEUSHOORNALK - Rhinoceros Auklet Cerorhinca monocerata De enige alkachtige die we zagen (lees: konden determineren) tijdens onze overtocht van Tomakomai (Hokkaido) naar Niigata (Honshu) op 24 februari. Daarnaast zagen we nog een vogel tijdens onze overtocht van Niigata naar Sado op 26 februari.

83. Spectacled Guillemot, Habomai (18-feb). 84. Pelagic Cormorant, Ochiishi (17-feb).

GAVIIDAE ROODKEELDUIKER - Red-Throated Loon Gavia stellata Slechts één waarneming van één vogel op zee vanaf Notsuke Peninsula (Hokkaido) op 22 februari. GEELSNAVELDUIKER - Yellow-Billed Loon Gavia adamsi Lifer 2137. De leukste verrassing vanaf de veerboot van Tomakomai (Hokkaido) naar Niigata (Honshu) op 24 februari, deels in zomerkleed getooid.

PHALACROCORACIDAE PELAGISCHE AALSCHOLVER - Pelagic Cormorant Phalacrocorax pelagicus pelagicus Alleen op Hokkaido, waar vrij algemeen langs de gehele kustlijn. Vrijwel alle dagen waargenomen. Meest talrijk rondom Rausu waar we op 20 februari een groep van zeker 600 vogels op zee hadden. ROODMASKERAALSCHOLVER - Red-Faced Cormorant Phalacrocorax urile Lifer 2127. Schaars in Hokkaido en alleen rondom Nemuro Peninsula te vinden. Wij vonden met veel moeite één juveniele vogel tussen de Pelagic Cormorants net ten zuiden van Cape Nosappu op 18 februari. AALSCHOLVER - Great Cormorant Phalacrocorax carbo hanedae Alleen gezien op Honshu (mogelijk Sado, maar Japanese Cormorant daar niet uitgesloten). Wijdverspreid bij zowel zoet als zout water. Meest talrijk bij de broedkolonie (circa 60 paar) van Shinobazu Pond (binnen Ueno Zoo), Tokyo op 8 maart.

THRESKIORNITHIDAE JAPANSE KUIFIBIS - Crested Ibis Nipponia nippon Lifer 2150. Alleen op Sado. Bedreigde soort en was in Japan ooit uitgestorven in het wild. De laatste 5 wilde vogels werden op Sado gevangen om daar deel te nemen aan een fokprogramma. Vanaf 2008 worden vogels op Sado weer uitgezet, vanaf 2012 broeden deze vogels weer in het wild en sinds 2016 is er een tweede generatie wild-geboren vogels. Alle geïntroduceerde vogels zijn geringd; alle wild-geboren vogels ongeringd. Wij zagen op 26 februari rond enkele rijstvelden in het oosten van het eiland (op GPS 38.037944, 138.414411, GPS 38.036548, 138.416366 en GPS 38.038667, 138.417024) in totaal 5 vogels, waarvan 3 geringd (adult zomerkleed) en 1 ongeringd (winterkleed). Langs de kust aan de westzijde van het eiland hadden we nog een overvliegende (adult zomerkleed) vogel, waarvan we niet hebben kunnen zien of deze geringd of ongeringd was.

95 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

ARDEIDAE BLAUWE REIGER - Grey Heron Ardea cinerea jouyi Alleen op Honshu en Sado. Daar wijdverspreid maar nergens echt algemeen. Grootste groep was bij Lake Okutama op 5 maart, waar een groep van 13 vogels collectief aan het jagen was. GROTE ZILVERREIGER - Great Egret Ardea alba ssp. Alleen op Honshu en Sado. Daar wijdverspreid en met name bij de wat grotere wetlands / rijstvelden vrij algemeen (bijvoorbeeld Niigata). Ondersoort onduidelijk; modesta is de broedende ondersoort vanaf Centraal- Honshu zuidwaarts, waarvan tevens enkele zouden overwinteren; alba overwintert echter ook in Japan noordelijk tot Noord-Honshu aan toe. KLEINE ZILVERREIGER - Little Egret Egretta garzetta garzetta Alleen op Honshu. De zeldzaamste van de waargenomen (algemene) reigersoorten. In een aantal parken in Tokyo waargenomen, maar daarbuiten alleen bij Toyanogata Lagoon, Niigata op 25 februari.

PANDIONIDAE VISAREND - Western Osprey Pandion haliaetus haliaetus Eén jagende vogel in Fukushimagata Lagoon nabij Niigata op 25 februari en twee vogels op het slik bij Kasairinkaikõen Park in Tokyo op 9 maart.

85. White-Tailed Eagle, Lake Furen (17-feb). 86. Steller’s Sea Eagle, Rausu (21-feb).

ACCIPITRIDAE AZIATISCHE KUIFAREND - Mountain Hawk-Eagle Nisaetus nipalensis orientalis Lifer 2161. Door sommige autoriteiten gesplitst naar Japanese Hawk-Eagle. Wij hadden twee waarnemingen, meer dan welkom omdat we de locatie aanbevolen voor deze soort nabij Tokyo helaas niet in het programma gepast kregen. Beide waarnemingen nabij Okutama op 5 maart: één overvliegend onderweg richting de Nippara Limestone Caves, één overvliegend langs de ‘River Trail’ richting Shiromaru. SPERWER - Eurasian Sparrowhawk Accipiter nisus nisosimilis Schaarser dan verwacht. Eén vogel bij Kumoba Pond, Karuizawa op 2 maart en één overvliegende vogel bij de Tama River in Tokyo op 6 maart. HAVIK - Northern Goshawk Accipiter gentilis fujiyamae Endemische ondersoort. Alleen in Tokyo (Honshu) gezien: één overvliegende vogel vanuit Ueno Zoo op 8 maart, één jagende vogel in Kasairinkaikõen Park op 9 maart. OOSTELIJKE BRUINE KIEKENDIEF - Eastern Marsh Harrier Circus spilonotus Lifer 2142. Alleen gezien bij Fukushimagata Lagoon, Niigata (Honshu) op 25 februari, waar deze na Black- Eared Kite de meest algemene roofvogel was. BLAUWE KIEKENDIEF - Hen Harrier Circus cyaneus Onverwachte waarneming van een vrouwtje wat laag over het riet van het Fukushimagata Lagoon, Niigata (Honshu) voorbij vloog op 25 februari. ZWARTE WOUW - Black Kite Milvus migrans lineatus Ondersoort wordt ook wel Black-Eared Kite (Oostelijke Zwarte Wouw) genoemd. Meest algemene roofvogel, vrijwel alle dagen waargenomen. Schaarser in de noordelijke helft van Hokkaido en rondom Tokyo. Meest algemeen bij de eagle feeding nabij Lake Furen, Hokkaido (>250 vogels op 17 februari) en havens aan de oostkust van Sado (>30 vogels op 26 februari).

96 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

ZEEAREND - White-Tailed Eagle Haliaeetus albicilla albicilla Alleen op Hokkaido; daar algemeen en wijdverspreid: we hadden de eerste vogels tussen vliegveld en Kushiro gewoon op de telefoonpalen zittend. Alle dagen waargenomen. Logischerwijs het meest algemeen bij de eagle feedings nabij Lake Furen (>70 vogels op 17 februari) en Rausu (>150 vogels op 21 februari). STELLERS ZEEAREND - Steller’s Sea Eagle Haliaeetus pelagicus Lifer 2117. Alleen op Hokkaido. Eén van ‘de grote 3’ van Hokkaido. Wijdverspreid; meestal enkele vogels, hier en daar in de haven, overvliegend of verspreid over het pakijs. Enorme aantallen bij de eagle feedings van Lake Furen (>60 vogels op 17 februari) en Rausu (>200 vogels op 21 februari). JAPANSE BUIZERD - Eastern Buzzard Buteo japonicus japonicus Lifer 2122. ’s Winters schaars op Hokkaido; wij hadden twee vogels op het Nemuro Peninsula op 18 februari. Op Honshu en Sado iets algemener en wijdverspreid; echter nergens echt talrijk. Meestal enkelingen; uitzondering waren de rijstvelden van Centraal-Sado met 6-10 vogels op 26 februari.

STRIGIDAE BLAKISTONS VISUIL - Blakiston’s Fish Owl Bubo blakistoni blakistoni Lifer 2124. Alleen op Hokkaido. Eén van ‘de grote 3’ van Hokkaido. Vrijwel gegarandeerd bij één van de twee ‘uilenlodgen’; wij hadden een nacht geboekt bij Yuyado Daiichi, waar we op 19 februari de soort schitterend hebben zien vissen. Daarbuiten moeilijk en zeldzaam; we hadden een roepend mannetje bij Hattaushi Bridge op 17 februari, wat inmiddels ook een betrouwbare locatie (b)lijkt te zijn. OERALUIL - Ural Owl Strix uralensis japonica Lifer 2120. Endemische ondersoort. Alleen op Hokkaido. We hadden een roepende vogel onderweg tussen Cape Kiritappu en Lake Furen op 16 februari en de helft van het ‘bekende’ paar in de nestboom nabij Tsurui op 22 februari.

87. Ural Owl, Tsurui (22-feb). 88. Japanese Pygmy Woodpecker, Lake Furen (19-feb).

ALCEDINIDAE IJ SVOGEL - Common Kingfisher Alcedo atthis bengalensis Alleen op Honshu. Langs zoevende vogel bij Fukushimagata Lagoon op 25 februari, een baltsend paartje langs de Tama River in Tokyo op 6 maart en een vrouwtje in Shinobazu Pond, Tokyo op 8 maart. CHINESE REUZENIJSVOGEL - Crested Kingfisher Megaceryle lugubris pallida Lifer 2134. Leuke verrassing was een langsvliegende vogel boven de kreek nabij Yuyado Daiichi (Waterfall Trail) op 20 februari.

PICIDAE KIZUKISPECHT - Japanese Pygmy Woodpecker Yungipicus kizuki ssp. Lifer 2131. Endemische ondersoorten. Niet zeldzaam op Hokkaido (ondersoort seebohmi ) en op Honshu (ondersoort nippon ). In de bossen waar we ze zagen, zagen we ook direct verscheidene vogels. GROTE BONTE SPECHT - Great Spotted Woodpecker Dendrocopos major japonicus Wijdverspreid en niet zeldzaam, zowel op Hokkaido als op Honshu. Meest wijdverspreide soort, al is Japanese Pygmy Woodpecker lokaal wel algemener. WITRUGSPECHT - White-Backed Woodpecker Dendrocopos leucotos subcirris Lifer 2130. Endemische ondersoort. Eén waarneming van een vrouwtje in het Shunkunitai Primeval Wild Bird Park nabij Lake Furen op 19 februari.

97 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

JAPANSE GROENE SPECHT - Japanese Green Woodpecker Picus awokera awokera Lifer 2157. Endeem. Alleen gezien rondom Karuizawa op 1 en 2 maart.

FALCONIDAE TORENVALK - Common Kestrel Falco tinnunculus interstinctus Alhoewel maar vijf waarnemingen, wel op alle eilanden gezien. Op 16 februari hadden we één foeragerende vogel bij Akkeshi en één jagende vogel bij Cape Kiritappu (Hokkaido). Op 26 februari zagen we pas de volgende op Sado Island. Op Honshu hadden we 2 waarnemingen van een overvliegende vogel tussen Karuizawa en Saku op 3 maart en één in bebouwd gebied tijdens onze rit van Okutama naar Tokyo op 6 maart. SLECHTVALK - Peregrine Falcon Falco peregrinus japonensis Alleen op Hokkaido. We hadden een paartje bij Cape Kiritappu op 16 februari en een dag later een overvliegende vogel nabij Nemuro.

LANIIDAE BUFFELKOPKLAUWIER - Bull-Headed Shrike Lanius bucephalus bucephalus Lifer 2149. Diverse vogels op Sado op 26 februari. Daarnaast hadden we een jagend mannetje in het Nonotorinooka Park nabij Saku op 3 maart en een vogel in Kasairinkaikõen Park in Tokyo op 9 maart.

89. Bull-Headed Shrike, Saku (3-mrt). 90. Varied Tit, Yamanouchi (27-feb).

CORVIDAE GAAI - Eurasian Jay Garrulus glandarius ssp. Lokaal algemeen. Op Hokkaido ondersoort brandtii. Buiten een overvliegende vogel nabij Akkeshi op 16 februari, hadden we de soort op Hokkaido alleen bij Yuyado Daiichi, waar op 19 en 20 februari 10-15 vogels op het voer afkwamen. Op Honshu endemische ondersoort japonicus . Schaars rondom Karuizawa (28 februari, 1 en 2 maart); overvliegend bij Okutama op 5 maart. AZIATISCHE BLAUWE EKSTER - Azure-Winged Magpie Cyanopica cyanus japonica Lifer 2139. Endemische ondersoort. Schaarser dan verwacht. Eén overvliegend onderweg van Niigata naar Fukushimagata Lagoon op 24 februari en een invallende vogel in Kasairinkaikõen Park, Tokyo op 9 maart. ROEK - Rook Corvus frugilegus pastinator Op basis van de verspreidingskaart niet ter hoogte van Niigata verwacht, waar we op 27 februari tijdens onze reis richting Yamanouchi op 2 locaties langs de E49 en E8 kolonies aantroffen. ZWARTE KRAAI - Carrion Crow Corvus corone orientalis Algemeen op alle eilanden, maar over het algemeen schaarser dan Large-Billed Crow. DIKBEKKRAAI - Large-Billed Crow Corvus macrorhynchos japonensis Lifer 2114. Algemeen tot zeer algemeen, op alle eilanden. Meest talrijk bij de eagle feedings van Lake Furen (17 februari) en Rausu (21 februari), waar honderden vogels mee snoepten van de beschikbaar gestelde vis. Op Honshu het meest talrijk in Yoyogipark, Tokyo op 7 maart met eveneens honderden vogels ter plaatse. RAAF - Northern Raven Corvus corax kamtschaticus Alleen op Hokkaido en daar alleen waargenomen op het Notsuke Peninsula op 22 februari.

PARIDAE ZWARTE MEES - Coal Tit Periparus ater insularis Op Hokkaido vrij schaars. Waargenomen bij Yuyado Daiichi op 19 en 20 februari en bij Akan Crane Sanctuary

98 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019 op 23 februari. Op Honshu tussen de mezen bij Yamanouchi (27 februari), algemeen bij Karuizawa (28 februari – 3 maart) en kwam tevens op de voederplank bij Pension Bergcot, Chino (3 en 4 maart). BONTE MEES - Varied Tit Sittiparus varius varius Lifer 2151. Alleen waargenomen op Honshu. Daar vrij algemeen in de Japanese Alpen en schaars in de parken van Tokyo. GLANSKOP - Marsh Tit Poecile palustris hensoni Komt in Japan alleen op Hokkaido voor. Daar de meest algemene mees en de meeste dagen waargenomen. Is vaak de meest algemene bezoeker van de diverse voedertafels. MATKOP - Willow Tit Poecile montanus restrictus Endemische ondersoort. Schaars op Hokkaido, maar mogelijk overkeken door het voorkomen van de veel talrijkere Marsh Tit. Samen met Japanese Tit de meest algemene mees in de Japanse Alpen van Honshu, met name rond Karuizawa en Chino. JAPANSE KOOLMEES - Japanese Tit Parus minor minor Lifer 2118. Algemeen en wijdverspreid op alle eilanden. Vrijwel alle dagen waargenomen.

ALAUDIDAE VELDLEEUWERIK - Eurasian Skylark Alauda arvensis japonica Twee zingende vogels langs de oevers van de Tama River in Tokyo op 6 maart was de enige waarneming.

PYCNONOTIDAE BRUINOORBUULBUUL - Brown-Eared Bulbul Hypsipetes amaurotis amaurotis Lifer 2121. Wijdverspreid, op alle eilanden, maar altijd slechts enkelingen. Vrijwel alle dagen waargenomen. Meest talrijk (circa 12 vogels) nabij de voederplaats bij Shinobazunoike Bentendo Temple in Tokyo op 8 maart.

CETTIIDAE JAPANSE STRUIKZANGER - Japanese Bush Warbler Horornis diphone ssp. Lifer 2146. Alleen op Honshu. Ondersoort riukiuensis (overwintert op Honshu) of cantans (broedvogel). Slechts een handvol waarnemingen, te weten bij Toyanogata Lagoon, Niigata op 25 februari (stille vogel), zingende vogels in Tokyo op 6 maart (Tama River) en 8 maart (Ueno Zoo) en een foeragerende vogel in het Kasairinkaikõen Park, Tokyo op 9 maart.

AEGITHALIDAE STAARTMEES - Long-Tailed Tit Aegithalos caudatus ssp. Op alle eilanden waargenomen. Op Hokkaido betreft het ondersoort caudatus , op Honshu en Sado de endemische ondersoort trivirgatus . Wijdverspreid in de iets uitgebreidere bosgebieden. Opvallend genoeg niet gezien rond Tokyo.

91. Long-Tailed Tit ( caudatus ), Akan (23-feb). 92. Eurasian Nuthatch ( clara ), Furenko (19-feb).

ZOSTEROPIDAE ZANGBRILVOGEL - Warbling White-Eye Zosterops japonicus japonicus Lifer 2162. Alleen op Honshu en ook daar schaarser dan verwacht. Slechts op twee dagen waargenomen: 5 maart foerageerde een groepje van 3 vogels langs de ‘River Trail’ in Okutama en op 8 maart hadden we 2 groepjes van respectievelijk 2 en 3 vogels rond Ueno Zoo, Tokyo.

99 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

TROGLODYTIDAE WINTERKONING - Eurasian Wren Troglodytes troglodytes fumigatus Opvallend afwezig op Hokkaido; slechts één roepende vogel in Rausu op 21 februari. Op Honshu en Sado minder schaars, maar nog steeds niet talrijk te noemen. Alleen algemeen rond Okutama op 5 maart.

SITTIDAE BOOMKLEVER - Eurasian Nuthatch Sitta europaea ssp. Op Hokkaido is ondersoort clara wijdverspreid en vrij algemeen. Komt daar ook op de diverse voedertafels af. Opmerkelijk was een vogel bij Yuyado Daiichi op 20 februari, die opvallend oranje getinte flanken had in plaats van de zuiver witte zoals we die bij de overige vogels zagen. Onduidelijk of dat dit nog binnen de variatie van clara past of wellicht duidt op een zwervende hondoensis. Die laatste is de endemische ondersoort van Honshu, wijdverspreid in de Japanse Alpen. Op Sado zagen we de soort niet.

CERTHIIDAE TAIGABOOMKRUIPER - Eurasian Treecreeper Certhia familiaris ssp. Schaars met slechts twee waarnemingen. Op Hokkaido (ondersoort daurica ) hadden we één vogel bij Hattaushi Bridge op 17 februari. Op Honshu hadden we een paartje van de endemische ondersoort japonica nabij Karuizawa op 3 maart.

STURNIDAE GRIJZE SPREEUW - White-Cheeked Starling Spodiopsar cineraceus Lifer 2138. Alleen op Honshu en Sado. Daar wijdverspreid en algemeen.

TURDIDAE BLEKE LIJSTER - Pale Thrush Turdus pallidus Lifer 2155. Alleen op Honshu. Op 28 februari zagen we twee losse vogels in de ‘blokhuttenregio’ van Karuizawa; op 7 maart hadden we een foeragerende vogel in Yoyogipark, Tokyo. BRUINE LIJSTER - Dusky Thrush Turdus eunomus Lifer 2113. De eerste lifer van de reis met een handvol vogels op het vliegveld van Kushiro, Hokkaido op 15 februari. Verspreid over heel Hokkaido, Honshu en Sado waargenomen. Er leken ook nog steeds vogels vanuit het noorden het land binnen te trekken. Verreweg het meest talrijk rondom Karuizawa op 2 maart en in Yoyogipark, Tokyo op 7 maart.

MUSCICAPIDAE BLAUWSTAART - Red-Flanked Bluetail Tarsiger cyanurus Eén waarneming van een eerste winter vogel nabij Shiotsubo Onsen, Karuizawa op 1 maart. SPIEGELROODSTAART - Daurian Redstart Phoenicurus auroreus auroreus Lifer 2156. Alleen op Honshu. We hadden een mannetje tijdens onze wandeling door Karuizawa op 1 maart, een vrouwtje onderweg van Karuizawa naar Saku op 3 maart en 2 vrouwtjes nabij de Tama River in Tokyo op 6 maart. BLAUWE ROTSLIJSTER - Blue Rock Thrush Monticola solitarius philippensis Alleen op Sado, waar we op 26 februari een mannetje hadden nabij een waterreservoir tussen de rijstvelden centraal op het eiland en diverse territoriale mannetjes langs de westkust.

93. Daurian Redstart, Karuizawa (1-mrt). 94. Japanese Accentor, Karuizawa (2-mrt).

100 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

CINCLIDAE ZWARTE WATERSPREEUW - Brown Dipper Cinclus pallasii pallasii Lifer 2133. Bij iedere watervoerende beek op zowel Hokkaido als op Honshu waargenomen, zoals bij Yuyado Daiichi, Rausu (Hokkaido) en Karuizawa (Honshu). Meest algemeen (zowel het aantal beekjes als het aantal vogels per beek) rond Rausu, Hokkaido waar we op 21 februari >10 verschillende vogels hebben gezien.

PASSERIDAE RINGMUS - Eurasian Tree Sparrow Passer montanus saturatus Op alle eilanden en vrijwel alle dagen waargenomen. Alleen schaars in de Japanse Alpen van Honshu.

PRUNELLIDAE JAPANSE HEGGENMUS - Japanese Accentor Prunella rubida Lifer 2159. Alleen op Honshu. Met veel moeite op 2 maart uiteindelijk een paartje gevonden bij Kumoba Pond, Karuizawa. Verrassend was een waarneming van een klein groepje langs de River Trail in Okutama op 5 maart.

MOTACILLIDAE GROTE GELE KWIKSTAART - Grey Wagtail Motacilla cinerea cinerea Alleen op Honshu. Twee verschillende vogels waargenomen op 1 maart langs de kreek van Karuizawa. Vijf dagen later hadden we een foeragerend paartje langs de Tama River in Tokyo. WITTE KWIKSTAART - White Wagtail Motacilla alba lugens Alle White Wagtails die wij zagen waren van ondersoort lugens, ook wel bekend onder de naam Black-Backed Wagtail. Op Hokkaido is deze ’s winters vrij zeldzaam; wij hadden een langsvliegende vogel bij Akkeshi Bridge op 16 februari en een vogel ter plaatse in Habomai Harbour op 18 februari. Op Honshu wijdverspreid, maar alleen rond Tokyo echt algemeen te noemen met meer dan 100 vogels langs de Tama River op 8 maart. Niet op Sado Island waargenomen. JAPANSE KWIKSTAART - Japanese Wagtail Motacilla grandis Lifer 2140. Endemische broedvogel. Alleen op Honshu en Sado. Een mogelijke vogel op Hokkaido konden we door de korte waarnemingstijd niet ‘af maken’. Wijdverspreid maar nergens grote aantallen; zelfs van de honderden kwikstaarten langs de Tama River in Tokyo op 8 maart, waren slechts 6-10 vogels Japanese Wagtails. De enige kwikstaart die we op Sado Island zagen. Territoriale vogels bij Fukushimagata Lagoon, Niigata (25 februari), Lake Hyo, Agano (27 februari) en Nonotorinooka Park, Saku (3 maart). PACIFISCHE WATERPIEPER - Buff-Bellied Pipit Anthus rubescens japonicus Lifer 2164. Alleen waargenomen langs de Tama River in Tokyo op 6 maart.

FRINGILLIDAE KEEP - Brambling Fringilla montifringilla Schaars op Hokkaido, met slechts één waarneming van een groep vogels in het Shunkunitai Primeval Wild Bird Park nabij Lake Furen op 19 februari. Op Honshu algemeen en vaak in grote groepen van enkele tientallen tot honderden vogels. Grootste groep in Yoyogipark, Tokyo op 7 maart. APPELVINK - Hawfinch Coccothraustes coccothraustes japonicus Schaars op Hokkaido, met slechts enkele vogels rondom Yuyado Daiichi op 19 en 20 februari. Algemener en wijdverspreider op Honshu, met name rond Karuizawa en de parken in Tokyo. Daar bijvoorbeeld ook een groep van zo’n 40 vogels in Yoyogipark op 7 maart. MASKERDIKBEK - Japanese Grosbeak Eophona personata personata Lifer 2152. Endemische ondersoort. Alleen gezien in de Japanse Alpen van Honshu. Rond Karuizawa enkele vogels op 28 februari en 2 maart. Bij Pension Bergcot in Chino kwam er op 4 maart een vogel op de voederplank die zich schitterend liet zien. GOUDVINK - Eurasian Bullfinch Pyrrhula pyrrhula griseiventris Ondersoort ook wel bekend als Grey-Bellied Bullfinch. Schaars op Hokkaido alsook Honshu. Op Hokkaido hadden we 2 vrouwtjes: de eerste in het Shunkunitai Primeval Wild Bird Park nabij Lake Furen op 19 februari, de tweede een dag later langs Waterfall Trail nabij Yuyado Daiichi. Op Honshu hadden we op 3 en 4 maart een paartje op de voederplank van Pension Bergcot te Chino. ROZE BERGVINK - Asian Rosy Finch Leucosticte arctoa brunneonucha Lifer 2132. Alleen op Hokkaido en daar erg lokaal. Wij hadden een grote groep van zo’n 50 vogels nabij Sakikimachi (zie blz. 33 voor de exacte locatie) op 19 februari. Op het Notsuke Peninsula, een bekende winterlocatie voor deze soort, hadden we op 22 februari een groepje van 2 en een groepje van 6 foeragerend tussen de schaarse bebouwing aldaar.

101 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

95. Asian Rosy Finch, Notsuke Peninsula (22-feb). 96. Yellow-Throated Bunting, Karuizawa (2-mrt).

LANGSTAARTROODMUS - Long-Tailed Rosefinch Carpodacus sibiricus sanguinolentus Lifer 2158. Een enkele waarneming van een mannetje in het Wild Bird Sanctuary (nabij de birdfeeders) van Karuizawa (Honshu) op 1 maart. CHINESE GROENLING - Grey-Capped Greenfinch Chloris sinica ssp. Lifer 2129. Ondersoort minor of kawarahiba . ’s Winters zeldzaam op Hokkaido, met voor ons slechts één waarneming van een overvliegende vogel bij het Shunkunitai Primeval Wild Bird Park nabij Lake Furen op 19 februari. Algemeen en wijdverspreid op Honshu, meeste dagen waargenomen. Grootste groep (>150 vogels) in Yoyogipark, Tokyo op 7 maart. SIJS - Eurasian Siskin Spinus spinus Slechts één waarneming van een klein groepje wat op 20 februari overvloog bij de Waterfall Trail van Yuyado Daiichi (Hokkaido).

EMBERIZIDAE WEIDEGORS - Meadow Bunting Emberiza cioides ciopsis Lifer 2136. ’s Winters schaars op Hokkaido, met voor ons slechts één waarneming van een koppel wat foerageerde in de wegberm langs de route van het Notsuke Peninsula naar Tsurui op 22 februari. Op Honshu wijdverspreid en bijvoorbeeld rondom Karuizawa vrij algemeen. Daar ook nog grote wintergroepen vormend samen met Rustic Bunting (>70-80 vogels, 50% Meadow Bunting). BOSGORS - Rustic Bunting Emberiza rustica Lifer 2144. Alleen op Honshu. Enkele losse vogels rond Toyanogata Lagoon, Niigata op 25 februari. Vrij algemeen rondom Karuizawa (28 februari – 2 maart), waar deze samen met Meadow Bunting grote wintergroepen vormde (>70-80 vogels, 50% Rustic Bunting). Tot slot hadden op 7 maart nog 3 vogels zich gevoegd bij een grote groep Grey-Capped Greenfinches in Yoyogipark, Tokyo. GEELKEELGORS - Yellow-Throated Bunting Emberiza elegans elegans Lifer 2153. Alleen op Honshu en daar alleen gezien bij Karuizawa op 28 februari (2 vogels in de blokhuttenregio) en 2 maart (6 vogels op de track naar Mount Asama). MASKERGORS - Black-Faced Bunting Emberiza spodocephala personata Lifer 2145. Alleen op Honshu. We vonden een enkele vogel in de ruigte in het park aan de zuidzijde van Toyanogata Lagoon, Niigata op 25 februari. Daarnaast ook in enkele parken van Tokyo: langs de Tama River 1 vogel op 6 maart, 3 vogels in Yoyogipark op 7 maart en 1 vogel in Kasairinkaikõen Park op 9 maart. BAMBOEGORS - Grey Bunting Emberiza variabilis variabilis Lifer 2165, de laatste lifer van de reis. Slechts één waarneming van 2 vogels in de dichte ondergroei van Yoyogipark, Tokyo op 7 maart. RIETGORS - Common Reed Bunting Emberiza schoeniclus pyrrhulina Alleen op Honshu en ook daar schaarser dan verwacht. Slechts een drietal waarnemingen van losse vogels: op 25 februari bij Fukushimagata Lagoon, Niigata, op 6 maart bij de Tama River, Tokyo en op 9 maart bij Kasairinkaikõen Park, Tokyo.

NIEUWE SOORTEN ZOOGDIEREN Van de 15 wilde soorten zoogdieren die we zagen waren er 11 nieuw, maar slechts 10 door mij gezien waarmee de levenslijst nu op 297 soorten staat. Op chronologische volgorde waren de nieuwe soorten:

102 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

1. - 288 Sika Deer - Kushiro -> Akkeshi (Hokkaido) 16-02-2019 2. - 289 Spotted Seal - Cape Nosappu (Hokkaido) 18-02-2019 3. - 290 Long-Clawed Shrew - Yuyado Daiichi (Hokkaido) 19-02-2019 4. - 291 Grey Red-Backed Vole - Yuyado Daiichi (Hokkaido) 19-02-2019 5. - 292 Japanese Macaque - Yamanouchi (Honshu) 27-02-2019 6. - 293 Japanese Giant Flying Squirrel - Karuizawa (Honshu) 01-03-2019 7. - 294 Japanese Squirrel - Karuizawa (Honshu) 02-03-2019 8. - 295 Japanese Marten - Chino (Honshu) 03-03-2019 9. - 296 Raccoon Dog - Chino (Honshu) 03-03-2019 10. - 297 Greater Horseshoe Bat - Nippara Limestone Caves (Honshu) 05-03-2019

97. Japanese Macaque, Yamanouchi (28-feb). 98. Sika Deer, Nemuro (18-feb).

SOORTENLIJST ZOOGDIEREN Taxonomisch inzicht, voorkomende ondersoorten en de variatie daartussen vind ik met de jaren steeds interessanter. Zeker voor de gefotografeerde soorten. Daar waar mogelijk (door determinatie in het veld of op basis van verspreiding) is daarom in onderstaand overzicht de volledige naam van soort en ondersoort opgenomen. Indeling volgens de IUCN ( https://www.iucnredlist.org/ ).

CERCOPITHECIDAE JAPANSE MAKAAK - Japanese Macaque Macaca fuscata fuscata Lifer 292. Endemische soort. Wij bezochten op 27 en 28 februari de inmiddels beroemde troep van Jigokudani Monkey Park, Yamanouchi (Honshu).

SCIURIDAE WITKELIGE VLIEGENDE EEKHOORN - Japanese Giant Flying Squirrel Petaurista leucogenys nikkonis Lifer 293. Endemische soort. Nabij Karuizawa (Honshu) hangen diverse nestkasten speciaal voor deze soort. Bij de eerste nestkast waarbij wij op de boom klopten kwam daar op 1 maart direct een kopje uit tevoorschijn. JAPANSE EEKHOORN - Japanese Squirrel Sciurus lis Lifer 294. Endemische soort. Schaarser dan verwacht, alleen gezien op Honshu. We hadden een enkel exemplaar op de trail naar Mount Asama nabij Karuizawa op 2 maart. Daarnaast kwamen er in totaal 3 exemplaren af op het vogelvoer van Pension Bergcot, Chino in de ochtend van 4 maart.

CRICETIDAE ROSGRIJZE WOELMUIS - Grey Red-Backed Vole Clethrionomys rufocanus Lifer 291. Gebaseerd op algeheel voorkomen, kleur, habitat en locatie, moet de nachtelijke woelmuis die wij zagen bij Yuyado Daiichi (Hokkaido) tijdens het wachten op de Blakiston’s Fish Owl op 19 februari tot deze soort behoren.

MURIDAE BRUINE RAT - Common Rat Rattus norvegicus Wij zagen (vrijlevende) dieren in Ueno Zoo, Tokyo (Honshu) en in het aangrenzende park Shinobazu Pond op 8 maart.

103 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

SORICIDAE CANADESE TOENDRASPITSMUIS - Long-Clawed Shrew Sorex unguiculatus Lifer 290. Gebaseerd op formaat, kleur, habitat en locatie, werden de 2 nachtelijke spitsmuizen die wij zagen bij Yuyado Daiichi (Hokkaido) tijdens het wachten op de Blakiston’s Fish Owl op 19 februari door Vladimir Dinets naar deze soort toegeschreven.

RHINOLOPHIDAE GROTE HOEFIJZERNEUS - Greater Horseshoe Bat Rhinolophus ferrumequinum Lifer 297, de laatste lifer van de reis. De enige vleermuissoort die wij op 5 maart konden vinden in het grottenstelsel van Nippara Limestone Caves nabij Okutama (Honshu), in totaal 4 losse exemplaren.

CANIDAE WASBEERHOND - Raccoon Dog Nyctereutes procyonoides viverrinus Lifer 296. Endemische ondersoort. Eén van de specifiek 2 soorten waarvoor we een nacht boekten in Pension Bergcot, Chino (Honshu). We hadden daar tijdens ons verblijf op 3 maart 3 exemplaren op het daarvoor uitgelegde voer. VOS - Red Fox Vulpes vulpes schrencki Alleen op Hokkaido waargenomen, daar lokaal zeer algemeen en niet schuw. Met name op het Notsuke Peninsula op 22 februari talrijk aanwezig (zeker 6 verschillende dieren langs de weg, waaronder het dier op de voorzijde van het reisverslag).

PHOCIDAE LARGHAZEEHOND - Spotted Seal Phoca largha Lifer 289. Een groep van zo’n 10 zeehonden nabij Cape Nosappu (Hokkaido) op 18 februari. GEWONE ZEEHOND - Harbour Seal Phoca vitulina stejnegeri Een enkele zeehond buitengaats bij Ochiishi Harbour (Hokkaido) op 19 februari.

99. Red Fox, Rausu (21-feb). 100. Japanese Marten, Chino (3-mrt).

MUSTELIDAE ZEEOTTER - Sea Otter Enhydra lutris lutris Onverwachte en gave waarneming van in totaal 3 dieren onder aan Cape Kiritappu (Hokkaido) op 16 februari. JAPANSE MARTER - Japanese Marten Martes melampus melampus Lifer 295. Endemische soort. Eén van de specifiek 2 soorten waarvoor we een nacht boekten in Pension Bergcot, Chino (Honshu). We hadden daar tijdens ons verblijf op 3 maart 2 exemplaren op het daarvoor uitgelegde voer. JAPANSE WEZEL - Japanese Weasel Mustela itatsi Alleen door José waargenomen. Endemische soort. Alleen op Hokkaido, waar José er één voorbij zag schieten in de tuin van Minshuku Furen op 18 februari. MINK - American Mink Neovison vison Geïntroduceerd/ontsnapt op Hokkaido. Op 20 februari kwam een brutaal exemplaar de overgebleven vis uit het vijvertje hengelen bij Yuyado Daiichi, welke daar de avond ervoor was uitgezet als aas voor Blakiston’s Fish Owl.

104 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

CERVIDAE SIKAHERT - Sika Deer Cervus nippon yesoensis Lifer 288. Endemische ondersoort. Alleen op Hokkaido waargenomen. Komt daar algemeen en wijdverspreid voor, met name op het oosten van het eiland. Meest talrijk en gemakkelijkst waarneembaar op het Notsuke Peninsula op 22 februari.

SOORTENLIJST AMFIBIEËN, REPTIELEN EN VISSEN Niet geheel onverwacht voor een Japanse winterreis hebben we geen uitgebreide lijst aan waargenomen amfibieën en reptielensoorten. We zagen slechts 1 soort en daar dat een geïntroduceerde soort betreft, telt zelfs die niet voor onze Japan-lijst. Ook op de vissenlijst prijkt slechts 1 soort.

REPTIELEN LETTERSIERSCHILDPAD - Pond Slider Trachemys scripta elegans Geïntroduceerd. Ondersoort staat beter bekend als Red-Eared Slider (Roodwangsierschildpad), die in Japan kennelijk net zo veelvuldig wordt losgelaten als bij ons in Europa. In diverse parken in Tokyo (Honshu) gezien: op 6 maart in de Tama River, op 8 maart in Shinobazu Pond en op 9 maart in Kasairinkaikõen Park.

VISSEN (D ONDERPAD ) - Pietsch’s Small Sculpin Icelinus pietschi Lifer. Een door een Pelagic Cormorant op 17 februari gevangen vis in Ochiishi (Hokkaido), werd door Take-san (zie Minshuku Furen, zon. 17 februari op blz. 20) middels het ‘Fish of Hokkaido’ gedetermineerd tot deze soort.

SOORTENLIJST INSECTEN Ook het aantal insecten was vanwege het seizoen op één hand te tellen. Op Sado Island en rondom de westkust van Honshu zagen we naast onderstaande soorten nog diverse witjes (Pieris spec. ), maar daar deze niet konden worden gefotografeerd blijft het gedetermineerde soortenaantal steken op slechts 2 soorten (dagvlinders).

VLINDERS AZIATISCHE GEHAKKELDE AURELIA - Asian Comma Polygonia c-aureum Lifer. Eén exemplaar in het Kasairinkaikõen Park, Tokyo (Honshu) op 9 maart. AZIATISCHE SNUITVLINDER - Common Beak Libythea lepita Lifer. Eén exemplaar langs de River Trail in Okutama (Honshu) op 5 maart.

101. Common Beak, Okutama (5-mrt). 102. Helice tridens, Kasairinkaikõen Park (9-mrt).

SOORTENLIJST OVERIGE ONGEWERVELDEN

KREEFTACHTIGEN (K RAB ) - (Crab) Helice tridens Lifer. In de getijdenpoelen van het Kasairinkaikõen Park, Tokyo kwamen deze krabben op 9 maart boven op het drooggevallen slib.

105 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

STREEPLIJST PER DAG

Hokkaido Honshu & Sado Dag 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 Totaaldagen 10 mrt 201910mrt 24 feb 201924 feb26 2019 20feb 2019 feb22 2019 28feb 2019 25 feb25 2019 14 feb 14 2019 feb16 2019 feb19 2019 feb 201923 18 feb 201918feb feb21 2019 27 feb27 2019 15feb 2019 17 feb17 2019 4 mrt 20194 mrt6 2019 mrt9 2019 2 mrt2 2019 20198mrt 5 mrt5 2019 3 mrt 20193 1 mrt1 2019 7 mrt 7 2019

Soort 131 . Vogels 0 9 32 29 37 41 36 24 32 17 15 48 41 32 24 30 32 43 25 22 44 24 33 48 2 - Chin. Bamboo Patridge X X 2 1. Copper Pheasant X X 2 2. Green P heasant X X X X 4 3. Brant Goose X X 2 4. Bewick’s Swan X X 2 5. Whooper Swan X X X X X X X 7 6. Mandarin Duck X X 2 7. Baikal Teal X 1 8. Northern Shoveler X X X 3 9. Gadwall X X 2 10. Falcated Duck X X X X 4 11. Eurasian Wigeon X X X X X X X X X 9 - Eur. x Am. Wigeon X 1 12. East. Spot -Billed Duck X X X X X X X X X X X 11 13. Mallard X X X X X X X X X X X 11 14. Northern Pintail X X X X X X X 7 15. Eurasian Teal X X X X X 5 16. Common Pochard X X X X X X 6 17. Tufted Duck X X X X X X X X X 9 - Tufted Duck x C. Pochard X 1 18. Greater Scaup X X X X X X X X 8 19. Lesser Scaup X 1 20. Harlequin Duck X X X X X X X 7 21. Stejneger’s Scoter X 1 22. Black Scoter X X X X X X X X 8 23. Long -Tailed Duck X X X 3 24. Common Goldeneye X X X X X X X X 8 25. Smew X X X X 4 26. Common Merganser X X X X X X X X X 9 27. Red -Breasted Merganser X X X X X X X X X X 10 28. House Swift X 1 - Feral Pigeon X X X X X X X X X X X X X X X 15 29. Oriental Turtle Dove X X X X X X X X X X X 11 30. Common Moorhen X X 2 31. Eurasian Coot X X X X X X X X X 9 32. Red -Crowned Crane X X X X 4 33. Little Grebe X X X X X X X X 8 34. Red -Necked Grebe X 1 35. Great Crested Grebe X X X X X X 6 36. Black -Necked Grebe X X 2 37. Black -Winged Stilt X 1 38. Norther n Lapwing X 1 39. Dunlin X X 2 40. Rock Sandpiper X 1 41. Common Sandpiper X 1 42. Black -Legged Kittiwake X X 2 43. Black -Headed Gull X X X X X 5 44. Black -Tailed Gull X X X X X X 6 45. Common Gull X X X X X X X X 8 46. Glaucous -Winged Gull X X X X X 5 47. Glaucous Gull X X X X X X X X 8 48 . Vega Gull X X X X X 5 49. Slaty -Backed Gull X X X X X X X X X X X 11 50. Common Murre X 1 51. Pigeon Guillemot X 1 52. Spectacled Guillemot X X 2

106 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Soort 53. Ancient Murrelet X 1 54. Crested Auklet X 1 55. Rhinoceros Auklet X X 2 56. Red -Throated Loon X 1 57. Yellow -Billed Loon X 1 58. Pelagic Cormorant X X X X X X X 7 59. Red -Faced Cormorant X 1 60. Great Cormorant X X X X X X X X X X X X 12 61. Crested Ibis X 1 62. Grey Heron X X X X X X X X X 9 63. Great Egret X X X X X X X X X 9 64. Little Egret X X X X 4 65. Western Osprey X X 2 66. Mountain Hawk -Eagle X 1 67. Eurasian Sparrowhawk X X 2 68. Northern Goshawk X X 2 69. Eastern Marsh Harrier X 1 70. Hen Harrier X 1 71. Black Kite X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 20 72. White -Tailed Eagle X X X X X X X X X 9 73. Steller’s Sea Eagle X X X X X X X X 8 74. Ea stern Buzzard X X X X X X X X 8 75. Blakiston’s Fish Owl X X 2 76. Ural Owl X X 2 77. Common Kingfisher X X X 3 78. Crested Kingfisher X 1 79 . Jap. Pygmy Woodpecker X X X X X X X X X X X 11 80 . Great Spotted Woodpeck. X X X X X X X X X X 10 81. White -Backed Woodpeck. X 1 82. Jap. Green Woodpecker X X 2 83. Common Kes trel X X X X 4 84. Peregrine Falcon X X 2 85. Bull -Headed Shrike X X X 3 86. Eurasian Jay X X X X X X X 7 87. Azure -Winged Magpie X X 2 88. Rook X 1 89. Carrion Crow X X X X X X X X X X X X X X X X X X 18 90. Large -Billed Crow X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 22 91. Northern Raven X 1 92. Coal Tit X X X X X X X X 8 93. Varied Tit X X X X X X X X 8 94. Marsh Tit X X X X X 5 95. Willow Tit X X X X X X X X X X X X 12 96. Japanese Tit X X X X X X X X X X X X X X X X X X 18 97. Eurasian Skylark X 1 98. Brown -Eared Bulbul X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 19 99. Japanese Bush Warbler X X X X 4 100. Long -Tailed Tit X X X X X X X X X 9 101. Warbling White -Eye X X 2 102. Eurasian Wren X X X X X X X X X 9 103. Eurasian Nuthatch X X X X X X X X X X X X 12 104. Eurasian Treecreeper X X 2 105. White -Cheeked Starling X X X X X X X X X X X X 12 106. Pale Thrush X X 2 107. Dusky Thrush X X X X X X X X X X X X X X X 15 108. Red -Flanked Bluetail X 1 109. Daurian Redstart X X X 3 110. Blue Rock Thrush X 1

107 Japan: Oost-Hokkaido & Centraal-Honshu Februari-Maart 2019

Soort 111. Brown Dipper X X X X 4 112. Eurasian Tree Sparrow X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 19 113. Japanese Accentor X X 2 114. Grey Wagtail X X 2 115. White Wagtail X X X X X X X X X X 10 116. Japanese Wagtail X X X X X X 6 117. Buff -Bellied Pipit X 1 118. Brambling X X X X X X X X X X 10 119. Hawfinch X X X X X X X X 8 120. Japanese Grosbeak X X X 3 121. Eurasian Bullfinch X X X X 4 122. Asian Rosy Finch X X 2 123. Long -Tailed Rosefinch X 1 124. Grey -Capped Greenfinch X X X X X X X X X X X 11 125. Eurasian Siskin X 1 126. Meadow Bunting X X X X X X X X X 9 127. Rustic Bunting X X X X X 5 128. Yellow -Throated Bunting X X 2 129. Black -Faced Bunting X X X X 4 130. Grey Bunting X 1 131. Common Reed Bunting X X X 3 16 . Zoogdieren 0 0 3 1 4 5 2 1 2 1 0 0 0 1 1 1 1 2 1 1 0 0 1 0 0 1. Japanese Macaque X X 2 2. Jap. Giant Flying Squirrel X 1 3. Japanese Squirrel X X 2 4. Grey Red -Backed Vole X 1 5. Common Rat X 1 6. Long -Clawed Shrew X 1 7. Greater Horseshoe Bat X 1 8. Raccoon Dog X 1 9. Red Fox X X X X X X 6 10. Spotted Seal X 1 11. Harbour Seal X 1 12. Sea Otter X 1 13. Japanese Marten X 1 14. Japanese Weasel X 1 - American Mink X 1 15. Sika Deer X X X X X X 6 0. Amf., Rept . & Vissen 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 - Pond Slider X X X 3 1. Pietsch’s Smal l Sculpin X 1 2. Insecten 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1. Asian Comma X 1 2. Common Beak X 1 1. Overige ongewervelden 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1. Helice tridens (Crab) X 1

108 Reisverslagen

1. Kenya (2003-2004) [Te verschijnen ] 2. Marokko (2005) 3. Canarische Eilanden – Lanzarote & Fuerteventura (2006-2007) 4. Zuid-Afrika – Van Kaap tot Kruger (2007) [Te verschijnen ] 5. Engeland & Schotland (2008) [Te verschijnen ] 6. Egypte – Sinaï (2008) 7. Duitsland – Elbe (2009) [Te verschijnen ] 8. Tsjechië (2009) 9. Duitsland - Helgoland (2009) [Te verschijnen ] 10. Kenya & Tanzania (2010) [Te verschijnen ] 11. Frankrijk – Lac du Der (2011) [Te verschijnen ] 12. Duitsland – Helgoland (2011) [Te verschijnen ] 13. Canarische Eilanden – Tenerife (2012) [Te verschijnen ] 14. Frankrijk – Bourgogne (2012) 15. Tanzania – Zanzibar (2012) 16. Canada – Vancouver Island & The Canadian Rockies (2013) [Te verschijnen ] 17. Frankrijk – Bourgogne (2013) 18. Frankrijk – Camargue (2014) [Te verschijnen ] 19. Liechtenstein & Zwitserland (2014) [Te verschijnen ] 20. The Gambia (2014) [Te verschijnen ] 21. Costa Rica (2015) [Te verschijnen ] 22. Denemarken, Zweden & Duitsland (2015) [Te verschijnen ] 23. Zuid-Marokko (2016) [Te verschijnen ] 24. Australië – Queensland (2016) [Te verschijnen ] 25. Portugal (2017) [Te verschijnen ] 26. Duitsland – Bodensee (2017) 27. Verenigde Staten – Florida (2018) [Te verschijnen ] 28. Duitsland – Berlijn (2018) [Te verschijnen ] 29. België – Ardennen (2018-2019) [Te verschijnen ] 30. Japan – Hokkaido, Honshu & Sado (2019)