ARAX Het magazine van ASV Gladzor

Lees over de Armeense bevolking voor Lees over de het Christendom ‘Beys’ tijdens de Ottomaanse rijk en de Armeense De Armeense overheid diaspora te Julfa Iran en Diana Abgar Ontdek de geschiedenis , een van de lekkere van de steden broodsoort vóór Lavash

Bestuur 13 Jaarplanning 2019

Jaarplanning 2019 Evenementen Februari Gala Pubquiz Maart Spelletjes avond HALV + borrel April Debat Lezing Genocide herdenking Almelo Grote ‘culturele’ Reis #1 Mei BBQ Borrel Armeense markt Juni Borrel Juli Vakantie evenement Grote ‘zon zee strand’ Reis #2 Augustus Eindfeest = Strandfeest September ALV + borrel

Data en evenementen kunnen eventueel nog veranderen

Facebook.com/asvgladzor/ Heb je suggesties voor de Arax? Heb je de leukste foto’s liggen, of een interessant stuk geschreven? Of wil je samenwerken met de redactie van Arax? Instagram.com/asvgladzor/ Stuur een FB-bericht via facebook.com/asvgladzor/ of een mailtje naar [email protected] +31 6 27465884

2 Lavash

Door Grigor Kanjyan

rmenië is rijk aan natuur. Op ‘Hoelang kan ik dit bewaren Wist je dat: een lavash-bakker in AArmeense grond verbouwt en hoelang blijft het goed?’ het Armeens een Հացթուխ heet? men graan, waarvan allerlei vroeg hij aan de bakker. ‘Zolang (hactux / hats-toegh) smaakvolle broden worden je het bewaart, blijft het goed.’ gebakken. Één van die broden is antwoordde de bakker. Wist je dat: een Armeens gezegde de lavash. Het wordt gebakken in Om het uit te proberen en gebruik luidt dat als je grote een Tonir. Het volgende verhaal kocht de prins tweehonderd stuks hoeveelheden broden bakt, je het speelt zich af in Armenië en betreft lavash. Hij verbleef tweehonderd ook moet delen met je naasten en je de geschiedenis van Lavash: dagen in Armenië en at elke dag medemens? Op een dag trok een Indiase een stuk. Na tweehonderd dagen prins rond in Armenië. Tijdens was hij ervan overtuigd dat lavash Wist je dat: lavash een UNESCO de trektoch van de prins zag hij het langst houdbare brood ter werelderfgoed is? Armeense bergen, rotsen, rivieren wereld moet zijn. en langzaam wekte Armenië veel En zo vertrok de prins met Wist je dat: het woord ‘lavash’ komt indruk op hem. Echter, wat hem enkele duizenden stuks lavash van zowel լափ / լուփ / լովազ (lap, het meest verwonderde was de naar India. lup, lovaz) wat handpalm betekend, Armeense lavash. Zo dun, dat je als van լավազ (lavaz), het oude zou denken dat het papier is. De Naar het Armeens verhalenboek Armeense woord voor zeer dun (van prins bezocht een bakker, want van het Ministerie van Diaspora լաւ, law). hij wilde lavash kopen om het vervolgens mee te nemen naar Սին India. 3 Gladzor events die al geweest zijn...

4 5 De steden vóór Yerevan

In november 2018 heeft ons geliefde Yerevan voorouders van de Armeniërs, terug te zien haar 2800ste verjaardag gevierd. Hiermee is in volk, taal en regio. Tushpa was de tweede de stad 29 jaar ouder dan en een grote hoofdstad van het koninkrijk, met haar ruines trots van het Armeense volk. Vóór deze tijd nog steeds te zien bij het Van meer. Het is een waren er echter nog 12 andere Armeense van de grootste, van deze soort, forten. Het hoofdsteden. De eerste in deze rij is Tushpa is de geschiedenis van de regio bezet door (of Տոսպ). Armeniërs, Perziërs, Romeinen, Arabieren, Turken, Russen en nog vele andere volken. Tushpa lag naast het Van-meer en is De Perzische koning Xerxes heeft hier nog tegenwoordig qua naam eerder bekend van een inscriptie achtergelaten tijdens zijn haar fort: de Van Citadel. De stad was de verovering, welke sterk heeft bijgedragen hoofdstad van het Urartu Koninkrijk (ook wel aan de ontcijfering van het oud-Perzisch. Ararat Koninkrijk), beschouwd als de directe

6 Niet alleen het fort (waarvan delen nog staan) (relatief veel voor die tijd). Een van de laatste is een bijzonder bouwwerk. De stad had Armeense staatsbezettingen was rond het grote, dikke muren en zelfs een 80 kilometer jaar 900 na Christus (bijna 2000 jaar na lang aquaduct voor watertoevoer vanaf de oprichting), door de Artsruni dynastie (later bergen (Van is namelijk een zoutwatermeer). toegevoegd bij het koninkrijk Armenië). Door de toegang tot het water werd het een stad van bloei en gewassen. Haar bijnaam De ontdekking van Urartu en haar band was ook de Stad van Tuinen. Ter bescherming met het Armeense volk heeft in de staan op stenen van het aquaduct inscripties afgelopen eeuwen sterk bijgedragen met waarschuwingen voor de gevolgen aan de gewaarwording van een Armeens van vandalisme; namelijk de wraak van de nationaliteits ‘gevoel’ en geeft een bewijs goden. De bekende koningen Argishti II van de duizenden jaren oude wortels van de en Rusa hebben later op de naastgelegen Armeniërs in deze regio. heuvel een paleis gebouwd, nu bekend als Rusahinili. Wist je dat: Tushpa is vernoemd naar Tushpua, de vrouw van de zonnegoed Shivini. De Tushpa is waarschijnlijk opgericht rond het Urartuanen noemden de regio overigens ook al jaar 830 voor Christus en was de hoofdstad Van. tot aan ~700 voor Christus. De oprichter was Koning Sarduri I. Tijdens het hoogtepunt Սին woonden hier rond de 50,000 mensen

7 Armenians before Christianity…

ot that many people remember that N the history of Armenian beliefs and religions dates back to the times before Christianity.

In ancient , the religion of the Urartian civilization, from the 9th to 6th century BCE, consisted of a mix of indigenous, Hurrian and Mesopotamian gods and symbolism1. Near the Tushpa (Van), in the mountains, a 9th century BCE inscription was discovered, where 79 gods and the various sacrifices to be made to each god were listed. Many of these local gods were totems and represented important elements or natural features as water, earth, the sun, mountains, caves and trees. Yet other deities were related to ancient animalistic beliefs.

The most important Urartu gods were Haldi (Khaldi), god of war and the supreme deity, Teisheba, the god of storms and thunder (associated with Hurrian god Teshub), and Shivini, the Sun god, often represented as a kneeling man holding a winged solar disk (likely based on Egyptian god of the same Ra). Haldi’s consort was Arubani (or Bagmashtu in the eastern part of Urartu, especially at /Ardini), the most important female goddess; Teisheba’s consort was Huba (Khuba), and Shivini’s was Tushpuea (Tushpues).

8 Very often towns were given their own Mithra. Mihr was identified with the Greek local god/goddess who was named after god Hephaestus by . His the settlement. Famous examples are the center of worship was in Bagaharich, and capital Tushpa named after Tushpuea and the temple of was dedicated to him. the city of , founded and named With Post-Alexandrian influences appeared after Teisheba by king Rusa II (r. c. 685-645 three new gods: Astghik, a fertility goddess BCE). and consort of Vahagn and is cognate of the Semitic Ishtar. The well-known holiday of also influenced Urartian was originally in honor of Astghik. beliefs, although the Persians and Armenians Then Barsamin, god of sky and weather, never called each other co-religionists equivalent to the Semitic god Baal Shamin. despite both referring to themselves as Finally Nane, daughter of Aramazd, goddess “Mazda worshipers”2. Aramazd - equivalent of war and motherhood, who identified with of the Iranian Ahura Mazda (or Ormazd), head the Greek Athena and is cognate with the of the pantheon - identified with Zeus in the Elamitic Nanē. Greek translation, with whom he shared many titles. The god of the sun and light, Mihr, Շելարդի son of Aramazd, derived from the Iranian

1. Mark Cartwright, “Urartu Religion”, Ancient History, (2018) 2. Russell, James R., “ARMENIA AND IRAN iii. Armenian Religion”, Encyclopædia Iranica, (2014).

9 De Armeniërs te Julfa (Iran)

Nieuw Julfa De Armeense diaspora kent vele plaatsen van naar de Armeniërs was. Dit leverde hem een bezetting in de geschiedenis. Één van deze gemeenschap van vaklieden en handelaren op in plaatsen is Esfahan, in Iran. De stad heeft een zijn nieuwe hoofdstad Esfahan. eeuwen oude Armeense gemeenschap, gevestigd De gemeenschap is nu kleiner, maar bestaat in de even oude wijk: Nieuw Julfa (vernoemt nog steeds uit duizenden Armeniërs. De meesten naar de stad Julfa, nu in Nachitsjevan), een van wonen in Nor Julfa en gaan naar Armeense de oudste Armeense wijken ter wereld. In deze scholen, kerken, winkels, e.d. Er staan nog 16 eerste reportage in deze categorie lees je de Armeense kerken in Esfahan, waarvan veel nog bevindingen van een veldverslag. in gebruik zijn. De gemeenschap is een echte Aan het begin van de 17e eeuw zijn gemeenschap. Rondlopend op straat kom je veel minstens 150,000 Armeniërs naar Nieuw Julfa Armeniërs tegen en de sfeer is ons-kent-ons. (Nor Julfa) vertrokken, zowel op de vlucht als Over de warmte en gastvrijheid van de lokale op uitnodiging van de Perzische Shah, die goed Armeniërs valt goed te spreken.

Enkele bijzondere gebouwen in Nor Julfa

De nieuwe middelbare school biedt (samen met het oude gebouw) een prachtige locatie voor opleidingen. Naast de normale lessen (de scholen werken via het Iraanse systeem en zijn dus ook gescheiden op geslacht) leren en spreken de (~500) leerlingen hier Armeens. Julfa heeft meerdere Armeense scholen, bijna allemaal beheerd door een centrale school in Teheran.

De Armeense club; waar velen zichzelf kunnen zijn, kunnen sporten in de enorme sportzaal, avondschool volgen, of gewoon rustig genieten van hun avond bij het café.

10 De kathedraal ‘Vank’. Gebouwd in 1606 en prachtig versierd van binnen. Het huisvest ook een museum en archief met een schitterende collectie van oude, handgeschreven boeken, artefacten en meer, waaronder zelfs de oprichtingsakte van Nor Julfa. Armeense archieven zijn te bezoeken en op te vragen, maar tot op heden nog niet beschikbaar op internet.

De vele (nog steeds) Armeense winkels; voornamelijk tapijthandelaren rondom de oude kathedraal. Helaas werkt het spreken van Armeens niet als prijsverlaging.

De begraafplaats. De Armeense begraafplaats is groot en uitgestrekt. Khatchqars en grafstenen worden ter plekke gemaakt en men vindt hier honderden, al dan niet duizenden graven. Onder de hitte van de Iraanse zomer is het geen gemakkelijke wandeling. De Armeense slachtoffers van de golfoorlog rusten hier ook.

De Armeense muziekschool, Armeense verenigingen, kinderopvang, muziekscholen en meer.

De Armeense bioscoop. Een van de eerste, al dan niet eerste bioscopen in Esfahan, daar gebracht door een Armeniër.

Bekend persoon uit Julfa Diana Abgar (geb. 1895) is een Armeense vrouw uit een Julfa-gezin. Na haar opleiding in India (zoals vele emigreerden Julfa-Armeniërs naar het Oosten) werd ze met haar man handelaar en eindigde in Japan voor haar zaken. Tijdens de Eerste Republiek van Armenië (1918) zorgde Diana ervoor dat Japan een van de eerste landen werd om Armenië als land te erkennen. Voor deze daad werd zij aangewezen als ereconsul van Armenië aan Japan. Zo werd zij de eerste Armeense vrouwelijke diplomaat in functie (en misschien wel van de wereld).

Սին

11 De hardnekkige smet uit het verleden

inds de onafhankelijkheid van de onze periode tijdens de Ottomaanse eigen volksgenoten aan te geven Snieuwgevormde republiek van bezetting. Want hoe komt het dat en hard aan te pakken door sterk op Armenië wordt het land geteisterd onze leiders en mensen die een te treden tegen wanorde. Hiermee door kleptocratie, nepotisme en invloedrijke positie hebben, ons volk werden de Ottomaanse autoriteiten vastgeroeste oligarchische clans die in Armenië meer zien als middelen tevredengesteld. In principe was een aantal economische facetten voor hun inkomsten en invloed, in het een regering binnen een volledig domineren. Dit werd zodanig plaats van respectabele burgers van regering die gebaseerd was op een een overheersende factor in het het vrije Armenië? vertrouwensrelatie. dagelijks leven van de Armeniërs, dat Meer dan 500 jaren leven onder het De Armeense Beys en de regionale men grootschalige corruptie als een bewind van de Ottomanen heeft wel leiders wisten dus deze vertrouwen onderdeel van onze cultuur begon degelijk zijn afdruk achtergelaten op vooral te winnen door hun te zien. Het hoorde nou eenmaal de belevingswereld van de Armeniërs aangewezen gebied uit te knijpen bij ons volk, maar is dat wel zo? Los wat betreft politiek en acceptatie en te laten zien dat zij trouw waren van het feit dat Armenië financieel van corrupte regeerders. Wanneer aan de sultan. Dit deden ze ook door niet sterk staat door belangrijkere we kijken naar de systematiek van hoge belastingdruk te hanteren en oorzaken zoals handelsbeperkingen hoe de christelijke onderdanen sterk op te treden bij argwaan en (door het politieke isolement met gestuurd en geregeerd werden in vermeende opstanden. Men moest de twee goede buren), weinig het Ottomaanse rijk, zien we een vooral niet de pretentie geven dat aanbod qua grondstoffen, leegloop opvallend detail. Namelijk, het de welgesteldheid van de mede van talent (kennisverlies), beperkte Millet-systeem dat de niet-moslim Armeniërs enige vorm van betekenis/ verbinding met Georgië/Iran en burgers een semi-autonoom status belang had. De concurrentie om slecht belastingstelsel, willen we gaf waarbij de kerk onafhankelijk zo’n positie te behouden was nog steeds alle schuld neerleggen mocht opereren en de christenen daarnaast ook nog eens moordend. op de leiders die het niet voor berecht konden worden in hun zelf De Armeense Beys deden er dus elkaar krijgen om van Armenië opgerichte rechtsbestel. Aan de alles aan om dat stukje macht en een welvarend land te maken. Dit andere kant was er het Dhimmi- zekerheid te behouden, zodat hun pessimisme is vooral te wijten aan systeem, waarin de christenen eigen stam zou floreren. Dit, terwijl het vacuüm dat na het uiteenvallen anders behandeld werden het overgrote deel van de Armeense van Sovjet-Unie ontstond. De (tweederangsburgers) en een aparte bevolking onder erbarmelijk slechte transitie van communisme naar belasting moesten betalen. Hiervoor omstandigheden leefde. Er bestond kapitalisme verliep zeer troebel werden meestal Armeniërs uit de dus geen eenheid en elk Armeens door de oneerlijke verdeling van elite aangewezen die trouw waren machtsblok ging voor zijn eigen economische objecten. Dit kreeg aan het Ottomaanse rijk en kregen gewin en behartigde eerder de structurele wendingen en een aantal eigen districten om de Armeniërs belangen van de sultan om hun grootverdieners bemachtigden te besturen. Deze leiders kregen de positie te versterken. De sultan hiermee een vaste grond in de benaming ‘Bey’ en hadden naast het speelde hier handig op in door Armeense politiek. De vraag is of dit besturen ook de taak om belasting tijdens conflicten de Armeense niet het product is van de gulzigheid te innen en de administratie daarvan Beys tegen elkaar op te zetten als die door de tekortkomingen van bij te houden. Hier hadden ze vrij afleidingsmanoeuvre. Ook werd het de communistische periode werd spel en mochten alle middelen gebruikt als middel om de Armeense veroorzaakt en of het niet iets is wat inzetten om de bevolking in bevolking te verzwakken in geval allang diepgeworteld was in onze bedwang te houden. Deze er kans was op grote opstanden. manier van regeren. aangewezen Beys moesten tenslotte Inmiddels begon het Ottomaanse Er is namelijk een theorie die de zelf verantwoording afleggen aan Rijk in de 19e eeuw uiteen te vallen. egoïstische en onverantwoorde wijze de Ottomaanse autoriteiten. Om Dit kwam vooral uit de hoek van de van exploitatie/uitbuiting van onze hun integriteit te bewijzen lieten christelijke burgers. leiders tegenover ons volk beschrijft de Armeense Beys vaak zien dat Het kwam zelfs voor dat de als iets dat een achterblijfsel is van ze er niet vies van waren om hun christelijke onderdanen bezweken

12 onder de hoge belastingdruk. Ter koste van de plaatselijke gewone de overheersers over het Armeense compensatie hiervoor moest de Armeense bevolking die onder hun volk hadden is natuurlijk discutabel. jongste zoon afgestaan worden bewind leed). Hier kwam gelukkig in Wel kan worden vernomen dat de aan de Janitsaar scholen, waar ze laat 19e eeuw een eind aan door de huidige schadelijke mentaliteit pas opgroeiden en geïndoctrineerd opkomst van nationalisme onder de kan worden tegengegaan wanneer werden tot het worden van een Armeniërs en de wederopstanding Armeniërs bewuster worden islamitische soldaat (vaak werden van een gezamenlijk Armeens doel van de geschiedenis en welke dezelfde Janitsaren later ingezet om een eigen land te stichten. De machtsstructuren ervoor gezorgd tegen hun eigen volk). Dit allemaal meeste christelijke volkeren die hebben dat deze ongunstige deerde de Armeense Beys door de Ottomanen bezet waren denkwijzen worden nagevolgd. We niet zolang hun eigen families geloofden niet meer in een stabiele kunnen alleen maar hopen dat we op de belangrijke posities en de toekomst onder de islamitische een dag deze smet voorgoed weg privileges mochten behouden. Deze heerschappij. kunnen poetsen en de Armeniërs mentaliteit werd langer dan 500 jaar Dezelfde gelijkenissen kunnen eindelijk leiders krijgen die voor lang aangehouden door de Armeense ook getrokken worden tijdens de gesmachte eenheid en verbroedering elite in het Ottomaanse rijk, waar Sovjetperiode van Armenië en zelfs gaan zorgen. Kortom, leiders die hun ze zichzelf slaafs en onderdanig met de huidige vazalverhouding met eigen volksbelang dienen. opstelden aan diegenen die hun Rusland. De hoeveelheid invloed die macht hadden verleend (ten deze verdeel en heers methodes van Hayk Abrahamian

Meer dan 2800 jaar Yerevan

Էրեբունի – Երևան - հատված -

Երևան դարձած ի՛մ Էրեբունի, Դու՝ մեր նոր Դվին, մեր նոր Անի, Մեր փոքրիկ հողի դու մեծ երազանք։

Երևան դարձած ի՛մ էրեբունի, Դարեր են անցել, բայց մնացել ես պատանի, Քո Մասիս հորով, քո Արաքս մորով Մեծանաս դարով, Երևա՛ն։

Սին

13