Arkusz KOŁOBRZEG (43)

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009 Autorzy: BARBARA BISKUPSKA*, JERZY WÓJTOWICZ*, JERZY KRÓL**, ANNA WĄSOWICZ**, IZABELA BOJAKOWSKA***, PAWEŁ KWECKO***, ANNA PASIECZNA***, HANNA TOMASSI-MORAWIEC***

Główny koordynator MGśP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA *** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI*** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRYŚ-GODLEWSKA*** Redaktor tekstu: PRZEMYSŁAW KARCZ***

* – HYDROGEOTECHNIKA, Sp. z o.o., ul. ks. P. Ściegiennego 262A, 25-116 Kielce ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław *** – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis treści

I. Wstęp (Barbara Biskupska)...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Barbara Biskupska)...... 4 III. Budowa geologiczna (Barbara Biskupska)...... 7 IV. ZłoŜa kopalin (Jerzy Wójtowicz, Barbara Biskupska)...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Jerzy Wójtowicz, Barbara Biskupska) ...... 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (Jerzy Wójtowicz, Barbara Biskupska) . 13 VII. Warunki wodne (Barbara Biskupska) ...... 14 1. Wody powierzchniowe...... 14 2. Wody podziemne...... 15 3. Surowce mineralne – wody lecznicze zmineralizowane...... 17 VIII. Strefa wybrzeŜa (Barbara Biskupska)...... 19 IX. Geochemia środowiska ...... 22 1. Gleby (Anna Pasieczna, Paweł Kwecko) ...... 22 2. Osady (Izabela Bojakowska)...... 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ...... 28 X. Składowanie odpadów (Anna Wąsowicz, Jerzy Król)...... 31 XI. Warunki podłoŜa budowlanego (Barbara Biskupska)...... 36 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu (Barbara Biskupska) ...... 37 XIII. Zabytki kultury (Barbara Biskupska)...... 46 XIV. Podsumowanie (Barbara Biskupska)...... 49 XV. Literatura ...... 50

I. Wstęp

Arkusz Kołobrzeg (43) Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1: 50 000 opracowany został w firmie „Hydrogeotechnika” sp. z o.o. w Kielcach, zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1 : 50 000” (2005). Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystano materiały archiwalne dotyczące arkusza Kołobrzeg Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000 wykonanej w 2003 r. (Dobracki, Piotrowski, 2003). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem występowania kopalin oraz gospodarki złoŜami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii inŜynierskiej, strefy wybrzeŜa morskiego, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Przedstawia takŜe stan geochemiczny gleb i osadów wodnych oraz moŜliwości depono- wania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezbędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie, Zachodniopomorskim Urzędzie Marszałkowskim w Szcze- cinie (Delegatura w Koszalinie), Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie, placówkach Państwowej SłuŜby Ochrony Zabytków, Urzędzie Morskim w Słupsku, Staro- stwie Powiatowym w Kołobrzegu oraz Urzędach Miasta i Gmin, w granicach których poło- Ŝony jest teren arkusza. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrześniu i październiku 2008 r. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowiskowej Polski (MGśP). Dane dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o złoŜach.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Kołobrzeg zlokalizowany jest pomiędzy 15°30’ a 15°45’ długości geograficznej wschodniej oraz 54°10’ a 54° 20’ szerokości geograficznej północnej i naleŜy w całości do województwa zachodniopomorskiego. Teren arkusza znajduje się w administracji powiatu kołobrzeskiego (miasto Kołobrzeg, fragmenty gmin: Kołobrzeg, Ustronie Morskie i Dygowo). Północna granica terenu, biegnąca wzdłuŜ linii brzegowej Bałtyku, stanowi grani- cę państwa. Na arkuszu Kołobrzeg znajduje się równieŜ pas polskich wód terytorialnych – obszar wód morskich o szerokości 12 mil morskich (22 224 m). Obszar lądu zajmuje około 1/6 powierzchni arkusza, tj. około 50 km2. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski (Kondracki, 2000) obszar arkusza Kołobrzeg połoŜony jest w prowincji NiŜu Środkowoeuropejskiego, podprowincji PobrzeŜa Południowobałtyckie i obejmuje fragmenty dwóch makroregionów – PobrzeŜa Szczecińskie- go (mezoregionu WybrzeŜe Trzebiatowskie) i PobrzeŜa Koszalińskiego (mezoregionów Wy- brzeŜe Słowińskie i Równina Białogardzka) (fig. 1). Wysoczyzna morenowa ograniczona jest od północy brzegiem klifowym lub pasem niewysokich wydm nadmorskich. Zachodnia część arkusza połoŜona jest w obrębie płaskiej niziny aluwialnej Grzybowa zajętej przez akumula- cję biogeniczną (torfowiska doliny Błotnicy). Powierzchnia tej niziny układa się na 0,5– 2 m n.p.m. Część obszaru obejmuje równinę jeziorną rozciągającą się od Kołobrzegu w kierunku Dźwirzyna. Jest ona pozostałością po funkcjonowaniu w okresie litorynowym jeziora przybrzeŜnego rozwiniętego w obrębie rozległej niecki wytopiskowej (Dobracka, 1988). Po- wierzchnia równiny jeziornej wznosi się na wysokość do 5 m n.p.m., w jej przegłębieniach występują osady bagienne i torfy powstałe na etapie spłycania i zarastania jeziora. Jezioro to zaczęło zanikać w wyniku zasypywania go przez osady eoliczne stale przemieszczającej się ku południowi formy wydmowej. Obszar torfowiska okolic Kostrzewna jeszcze w XIX w. zajmowało jezioro Czarne leŜą- ce w obrębie tzw. ”Błot Kołobrzeskich”, których powierzchnia wynosiła 2 300 ha (Kowalen- ko, 1951). Północna część niecki dawnego jeziora przybrzeŜnego wznosi się na wysokość 0,5 -1,5 m n.p.m. (punktowo notowane są kilkucentymetrowe depresje). „Błota Kołobrzeskie” jeszcze w końcu XIX w. w znacznej części zajęte były przez bagna i podmokłości. Teren ten odwadniany jest przez rów grzybowski oraz sieć rowów melioracyjnych. Szerokość nadmorskiego wału wydmowego zwiększa się w rejonie portu kołobrzeskie- go do 250 m, by ponownie zmniejszyć się na wschód od ujścia Parsęty. Wysokości pagórków wydmowych dochodzą do 8–10 m n.p.m.

4 Fig. 1. PołoŜenie arkusza Kołobrzeg na tle jednostek fizyczno-geograficznych wg J. Kondrackiego (2000)

Wysoczyzna morenowa wschodniej części miasta Kołobrzeg połoŜona jest na wysoko- ści 7 – 8 m n.p.m.. Ograniczona od północy umocnionym brzegiem klifowym przechodzi bez wyraźnych krawędzi w dolinę przymorską. Wysokości w obrębie zatorfionej doliny przymorskiej wynoszą od 1,1 m n.p.m. w części zachodniej do 2,5 m n.p.m. pomiędzy Podczelem a Bagiczem. Nachylenie dna doliny wskazuje na odpływ wód ekstraglacjalnych ku dolinie Parsęty.

5 Kępa wysoczyznowa Bagicza to obszar płaskiej wysoczyzny moreny dennej wznoszącej się na wysokość 6 – 9 m n.p.m. Podobne wysokości mają pagórki morenowe Podczela zamy- kające od południa nieckę słonych torfowisk Solnego Bagna. Uroczysko to od nadbałtyckiej plaŜy oddziela bardzo wąski i niski wał wydmowy (o wysokości 2 – 5 m n.p. plaŜy) groŜący przerwaniem nie tylko przy wysokich stanach morza, lecz przede wszystkim przy podtopieniu przez podniesienie zwierciadła wody w torfowisku. Stojąca w torfowisku woda znajduje się na poziomie 0,7 – 1,2 m n.p.m., przesiąka przez podłoŜe wału i infiltruje w osady plaŜy. Ujście Parsęty zabudowane jest obiektami portu towarowego, rybackiego i wojennego. Uregulowane koryto rzeki posiada szerokość 60-100 m, a jego głębokości wynoszą 5-8 m. Parsęta jako jedyna z rzek przymorza posiada niewielką deltę, której stoŜek sypany jest w morze, a na lądzie pozostaje pod pokrywą osadów eolicznych i nasypów. Na odcinku uj- ściowym Parsęty wykształciły się tarasy zalewowe i akumulacyjne. Tarasy zalewowe ciągną się po obu stronach rzeki Parsęty osiągając wysokość 2 m. Budują je mady, torfy i piaski rzeczne. W obrębie strefy powodziowej występują niewielkie, wydłuŜone pagórki piaszczyste – nasypy powodziowe (Dobracka, 1988). Pod względem komunikacyjnym Kołobrzeg jest w skali regionu ośrodkiem docelowym, połoŜonym z dala od głównych szlaków transportowych. Połączenie kolejowe miasta obsłu- guje przede wszystkim sezonowy ruch turystyczny i port handlowy. Główna linia kolejowa łączy miasto ze Szczecinem, Koszalinem i Białogardem. Kołobrzeg stanowi węzeł komunika- cyjny, w którym zbiegają się droga krajowa nr 11 i drogi wojewódzkie nr 102 i nr 163. Kołobrzeg jest największym uzdrowiskiem nadmorskim w Polsce, w którym znajdują się liczne sanatoria oraz obszarem duŜego ośrodka turystyczno – wypoczynkowego. Obszar arkusza Kołobrzeg leŜy w obrębie nadmorskiego regionu klimatycznego, w krainie klimatycznej zwanej PobrzeŜem Kołobrzeskim. Klimat tego terenu kształtowany jest pod wpływem Morza Bałtyckiego. Bałtyk oddziałuje na klimat ocieplająco zimą, ale chłodząco latem, co powoduje niską amplitudę temperatury rocznej. Pod szczególnie silnym działaniem morza znajdują się tereny uzdrowiskowe. Ponad 55 % wiatrów w skali rocznej wieje od morza lub wzdłuŜ brzegu. Roczny rozkład częstotliwości wiatrów w tym rejonie nie odbiega od typo- wego rozkładu dla wybrzeŜy Bałtyku. Wyraźnie wyróŜniają się dwa okresy: jesienno-zimowy od września do lutego, z przewagą wiatrów odlądowych (z kierunków SW i S) i wiosenno-letni, w którym dominują wiatry odmorskie (z kierunków NE, N i W). Uwzględniając powyŜsze rejon ten jest wybitnie korzystny dla lokalizacji elektrowni wiatrowych. Bardzo duŜą rolę w kształtowaniu warunków klimatycznych Kołobrzegu odgrywa pro- mieniowanie słoneczne poprzez oddziaływanie fotochemiczne i termiczne. Średnia ilość go-

6 dzin słonecznych w ciągu roku obliczona na podstawie 50 lat obserwacji wynosi 1752, co oznacza, Ŝe jest ona zgodna z wymogami bioklimatologii dla miejscowości uzdrowiskowych pod względem nasłonecznienia. Średnia roczna temperatura wynosi 7,5–7,9°C, a w okresie V–VII 13,5 – 14,0°C. Cechą charakterystyczną jest występowanie małej ilości dni bardzo gorących (8–13) i bardzo zimnych (35–45 dni z pokrywą śniegu). Suma rocznych opadów atmosferycznych w rejonie Kołobrzegu wynosi 550–650 mm, a w okresie od maja do lipca 160–180 mm (Program…, 2004a, b).

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną scharakteryzowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Kołobrzeg (Dobracka, 1984; 1988). Mezozoiczne podłoŜe naleŜy do północnej części antyklinorium pomorskiego (Dobrac- ka, 1984; 1988), w obrębie którego wyróŜniono antyklinę Kołobrzegu. Oś asymetrycznej antykliny Kołobrzegu przebiega z północnego zachodu na południowy wschód. Obszar arkusza Kołobrzeg znajduje się na wschodnim, mniej stromym, skrzydle tej antykliny zbudowanym z osadów jurajskich. Antyklina Kołobrzegu jest wysoko wypiętrzoną strukturą permomezozoiczną pociętą siecią uskoków (Dobracka, 1988). Struktura ta kontynuuje się pod dnem Bałtyku. W jądrze antykliny, na głębokości 25-50 m p.p.m., odsłaniają się na powierzchni podczwartorzędowej utwory jury dolnej (lias) i środkowej (dogger) (Kramarska, 1999). Są to piaski i piaskowce drobnoziarniste z wkładkami mułowców, iłowców, iłów, syderytów i węgli brunatnych twar- dych. Na wschodnim skrzydle antykliny występują morskie osady jury środkowej (doggeru) wykształcone jako piaskowce chlorytowe, mułowce, iłowce z syderytami oraz zlepieńce. W rejonie Podczela i Bagicza odsłaniają się w podłoŜu czwartorzędu osady wapienno- margliste jury górnej (oksford, kimeryd). Utwory trzeciorzędowe występują lokalnie we wschodniej części arkusza, w rejonie SianoŜęt, w postaci niewielkiego płata piasków i mułków mioceńskich, o kilkumetrowej miąŜszości, wypełniających zagłębienie w powierzchni utworów jurajskich. W profilu osadów czwartorzędowych o miąŜszości od 30 do około 90 m występują utwory plejstocenu reprezentowane przez trzy poziomy glacjalne zlodowaceń południowo-, środkowo- i północnopolskich oraz utwory holoceńskie. Utwory plejstoceńskie to osady zlo- dowaceń południowo- i środkowopolskich: gliny zwałowe, piaski zastoiskowe, piaski i mułki zastoiskowe i piaski oraz Ŝwiry wodnolodowcowe. Najmłodsze gliny zwałowe, zlodowaceń

7 północnopolskich, budują wysoczyznę morenową w południowo-wschodniej części arkusza Kołobrzeg. Powierzchnia wysoczyzny, słabo urozmaicona hipsometrycznie, reprezentuje mo- renę denną płaską. Większe deniwelacje w obrębie wysoczyzny notuje się w rejonie Ziele- niewa. W stropie glin zwałowych występują często lodowcowe piaski gliniaste lub piaszczysto-mułkowe oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. W obrębie doliny przymorskiej (dolina marginalna wód roztopowych) fragmentarycznie na powierzchni terenu, a przewaŜnie pod pokrywą holoceńskich torfów występują piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, których geneza wiąŜe się z późnoglacjalnym odpływem wód roztopowych i inicjalnym etapem tworzenia się sieci rzecznej (Dobracka, 1984; 1988). Na zachód od Kołobrzegu w obrębie równiny jeziornej występują holoceńskie piaski, mułki i iły jeziorne o miąŜszości dochodzącej do 9 m. WzdłuŜ wybrzeŜa morskiego przebiega wąski pas osadów akumulacji eolicznej budują- cych nadmorski wał wydmowy, najlepiej wykształcony po obu stronach ujścia Parsęty, gdzie osiąga wysokość do 8–10 m n.p.m. W ujściowym odcinku doliny Parsęty rozwinęły się tarasy zalewowe zbudowane z piasków drobnoziarnistych z przewarstwieniem mad i torfów. Szerokie rozprzestrzenianie jak i znaczna miąŜszość osadów facji powodziowej związane są ze zjawiskiem tzw. „cofki” (wlewy wód morskich w ujściowy odcinek rzeki). Przymorską dolinę wód roztopowych wypełniają torfy, namuły torfiaste i namuły. Naj- większą powierzchnię zajmują torfy, które występują równieŜ w obrębie zagłębień i niecek wytopiskowych na wysoczyźnie, na równinie jeziornej i tarasie zalewowym w dolinie Parsęty (Dobracka, 1984; 1988). Na omawianym obszarze torfy tworzą w zdecydowanej większości torfowiska niskie z przewagą torfów drzewnych, turzycowo-drzewnych i turzycowo- trzcinowych. Obszar miasta Kołobrzeg pokrywają osady antropogeniczne, związane z działalnością człowieka: nasypy i refulaty o znacznej miąŜszości. Są to stare nasypy kulturowe związane z istnieniem od VI w. grodu kołobrzeskiego, od XIII w. – miasta, w XVII–XVIII w. – twierdzy obronnej z licznymi fortyfikacjami i szańcami. Bardzo duŜa część nasypów powstała w okresie II wojny światowej w wyniku zniszczeń wojennych. Refulaty powstają w wyniku prac związanych z pogłębianiem basenów portowych, głównie u ujścia Parsęty. PołoŜenie arkusza Kolobrzeg na tle szkicu geologicznego regionu przedstawiono na fig. 2.

8 Fig. 2. PołoŜenie arkusza Kołobrzeg na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Mark- sa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.), 2006

9 IV. ZłoŜa kopalin

Na obszarze arkusza Kołobrzeg udokumentowano 3 złoŜa kopalin podstawowych: dwa złoŜa torfu (borowin) i złoŜe mineralnych wód leczniczych, wymienionych w „Bilansie zaso- bów…” (Gientka i in., 2008). ZłoŜe wód leczniczych „Kołobrzeg” zostanie szczegółowo omówione w rozdziale pt. Warunki wodne. ZłoŜe torfu (borowiny) „Kołobrzeg I” o powierzchni 51,04 ha znajduje się po połu- dniowej stronie drogi krajowej nr 11 Kołobrzeg – Koszalin, a złoŜe „Kołobrzeg II” o powierzchni 48,44 ha po północnej stronie drogi. Oba złoŜa udokumentowane są jedną do- kumentacją. Dla drogi przecinającej złoŜe ustanowiono filar ochronny, o szerokości 50 m od krawędzi szosy, po obu jej stronach. Charakterystykę gospodarczą i klasyfikację sozologiczną złóŜ torfu przedstawiono w tabeli 1, a podstawowe parametry jakości torfów w tabeli 2. MiąŜszości torfów w granicach zasobów bilansowych na złoŜu „Kołobrzeg I” i na złoŜu „Kołobrzeg II” wynoszą: minimalna 0,8 m, maksymalna 4,0 m, średnia 3,6 m. Średnia gru- bość nadkładu dla obu złóŜ wynosi 0,2 m. Maksymalna głębokość dokumentowania zasobów poniŜej poziomu zwierciadła wody wynosi 4,0 m. Borowina kołobrzeska pochodzi ze złoŜa torfu typu niskiego, o duŜym stopniu rozkładu i charakteryzuje się bogatym składem botanicznym, nieduŜym zanieczyszczeniem związkami nieorganicznymi i jest dobrej klasy surowcem balneologicznym (Sokołowski, Szymak, 1986). Według klasyfikacji sozologicznej złóŜ z punktu widzenia ich ochrony (Zasady..., 1999) złoŜa torfu zaliczono do złóŜ rzadkich w skali całego kraju, skoncentrowanych w określonym regionie (klasa 2). Z uwagi na ochronę środowiska złoŜa uznano za konfliktowe ze względu na utworzenie obszaru Natura 2000; złoŜa połoŜone są w granicach specjalnego obszaru ochrony siedlisk (SOO) Trzebiatowsko – Kołobrzeski Pas Nadmorski (PLH320017). ZłoŜe „Kołobrzeg II” ponadto znajduje się w granicach obszaru chronionego krajobrazu Koszaliński Pas Nadmorski i uŜytku ekologicznego „Ekopark Wschodni”.

10 Tabela 1

ZłoŜa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geolo- Kategoria Nr Wiek kom- giczne bilan- Stan zagospodaro- Wydobycie Zastosowa- Klasyfikacja rozpozna- Przyczyny złoŜa Rodzaj pleksu litolo- sowe wania złoŜa (tys. m3) nie kopaliny złóŜ Nazwa złoŜa nia konfliktowości na kopaliny giczno- (tys. m3) złoŜa mapie surowcowego Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2007 (Gientka i in., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Natura 2000 1 Kołobrzeg II T Q 1 508,00 B N - I 2 B OChK, uŜytek ekologiczny

2 Kołobrzeg I T Q 2 829,65 B G 1,51 I 2 B Natura 2000 11 11

Rubryka 3 – t – torfy (złoŜa, w których występują borowiny) Rubryka 4 – Q – czwartorzęd Rubryka 7 – złoŜa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane Rubryka 9 – zastosowanie kopaliny: I – kopaliny inne (cele lecznicze) Rubryka 10 – złoŜa: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w określonym regionie Rubryka 11 – złoŜa: B – konfliktowe Rubryka 12 – przyczyny konfliktowości: połoŜenie w granicach specjalnego obszaru ochrony siedlisk (SOO) Trzebiatowsko – Kołobrzeski Pas Nadmorski (PLH320017) i w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Koszaliński Pas Nadmorski” oraz uŜytku ekologicznego „Ekopark Wschodni”.

Tabela 2 Podstawowe parametry jakości torfów (borowin) złóŜ „Kołobrzeg I” i „Kołobrzeg II” Jakość kopaliny głównej (parametry od-do; śr.): ZłoŜe Kołobrzeg I ZłoŜe Kołobrzeg II

Stopień rozkładu wg skali von Post’a H3 – H5 śr. H4 H3 – H4 śr. pow. H3 Ocena bakteriologiczna Miano Coli 0,1 – pow. 0,1 – pow. 0,1 śr. pow. 0,1 śr. pow. 0,1 perfringens 0,1 Ocena bakteriologiczna Miano Coli 1,0 – pow. 1,0 śr. pow. 1,0 1,0 – pow. 1,0 śr. pow. 1,0 Odczyn (pH) 5,88 – 6,20 śr. 6,07 6,01 – 7,37 śr. 6,45 Chłonność wody na 1 g suchej masy [%] 8,60 – 17,39 śr. 12,27 9,86 – 16,09 śr. 12,79 Stopień popielność [%] 6,46 – 28,66 śr. 14,59 6,96 – 34,88 śr. 16,16 Stopień wilgotności [%] 83,06 – 90,56 śr. 87,22 82,96 – 90,98 śr. 87,27

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie w granicach arkusza prowadzona jest koncesjonowana eksploatacja złoŜa „Kołobrzeg I”. Dla złoŜa decyzją Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30.07.1977 r., ustanowiony został obszar górniczy „Mirocice” o powierzchni 221,47 ha, którego granice pokrywają się z granicami terenu górniczego. Koncesję na eksploatację torfu leczniczego – decyzją nr 46/92 z dnia 27.10.1992 r., wydaną przez Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych uzyskało Przedsiębiorstwo Państwowe „Uzdrowisko Kołobrzeg”, z okresem waŜności do 27.10.2012 r. Z dniem 1 lutego 1999 r., Przedsiębiorstwo Państwowe "Uzdrowi- sko Kołobrzeg" przekształcone zostało w Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa, zmiana uŜytkow- nika uwzględniona została w koncesji (decyzja Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Na- turalnych znak: DG/hg/JW/487-2876 z dnia 9.08.1999 r.). Systematyczne wydobywanie borowiny z północnej części złoŜa „Kołobrzeg I” dla potrzeb leczniczych uzdrowiska rozpoczęto w 1970 r. Początkowo wydobycie prowadzono ręcznie, łopatami z brzeŜnych partii złoŜa, o mniejszej miąŜszości. Obecnie w wyniku szeregu inwestycji wydobycie borowiny odbywa się mechanicznie, eksploatacja prowadzona jest przez Zakład Górniczy „Uzdrowisko Kołobrzeg” S.A. z siedzibą przy ul. Koszalińskiej 63. Tereny, z których wydobyto kopalinę zalane są wodą. Na złoŜu „Kołobrzeg I” wybudowano zakład wstępnej obróbki borowiny, która w postaci półproduktu przewoŜona jest do zakładów przyrodoleczniczych i tu ostatecznie przygotowywa- na jest do zabiegów. Oprócz tradycyjnych zabiegów borowinowych, torfy z tego złoŜa stosuje się równieŜ do produkcji preparatów borowinowych w postaci past i wyciągów. ZłoŜe „Kołobrzeg II” jest niezagospodarowane, poniewaŜ borowina eksploatowana ze złoŜa południowego – „Kołobrzeg I” w zupełności zaspokaja potrzeby uzdrowiska i przemy- słu farmaceutycznego.

12 W granicach arkusza nie stwierdzono punktów niekoncesjonowanej eksploatacji kopalin.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Kołobrzeg przeprowadzono szereg prac poszukiwawczych, które dotyczyły: piasków i Ŝwirów, surowców ilastych ceramiki budowlanej i torfu. Po przeanali- zowaniu wyników prac geologiczno – poszukiwawczych i dokumentacyjnych, opracowań surowcowych, danych z zakresu ochrony przyrody i wód podziemnych, nie wyznaczono ob- szarów prognostycznych ani perspektywicznych a jedynie obszary, dla których wyniki prac okazały się negatywne. Wstępne rozpoznanie występowania torfów przeprowadzone zostało w latach sześćdzie- siątych XX w., na obszarze doliny przymorskiej Podczele – Bagicz – Ustronie Morskie (Ber- nat, 1962). W rejonie tym występują torfy niskie drzewno-trzcinowe i drzewne o miąŜszo- ściach 1,1–4,9 m, o dość niskiej popielności 14–18,7% i 40% stopniu rozkładu. Kopaliną to- warzyszącą jest gytia ilasta. Wstępnie określone zasoby torfów wynoszą ponad 10 mln m3, a gytii 1,716 tys. m3. Torfowisko to pozostaje w zasięgu występowania zasolonych wód gruntowych i nie stanowi odpowiedniego dla celów balneologicznych surowca. Obszar torfowiska w części zachodniej zajmują nieuŜytki (Solne Bagno), a w części środkowej i wschodniej obszar ten jest intensywnie zmeliorowany i stanowi podłoŜe Ŝyznego kompleksu uŜytków zielonych. Ze względu na brak zapotrzebowania na torf i gytię ilastą, ponadnormatywne zasolenie torfu oraz rolnicze uŜytkowanie powierzchni, teren ten oraz teren na zachód od złoŜa „Kołobrzeg I” zakwalifikowano jako obszary negatywne (Bernat, 1962). W opracowaniu Instytutu Melioracji i UŜytków Zielonych Zakład Ekorozwoju Prze- strzeni Rolniczej, Falenty nie wskazano na obszarze arkusza Kołobrzeg rejonów spełniają- cych kryteria potencjalnej bazy zasobowej torfów (OstrzyŜek, Dembek, 1996) w związku z czym nie wyznaczono obszarów prognostycznych występowania torfów. Wyniki badań poszukiwawczych, których celem było udokumentowanie złoŜa iłów do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej na obszarze arkusza Kołobrzeg na wychodniach iłów akumulacji jeziornej (teren wsi Bagicz i na południe od stacji Ustronie Morskie) ze względu na małą grubość serii złoŜowej i niewielkie zasoby uznane zostały za negatywne (Bajorek, Niedzielski, 1968).

13 VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Zachodnia część terenu arkusza Kołobrzeg znajduje się w obrębie ujściowej części zlewni rzeki Parsęty. Parsęta to druga, co do wielkości, rzeka przymorska, o długości około 153 km i powierzchni dorzecza 3 151 km2. Przez Kołobrzeg Parsęta płynie dwoma uregulo- wanymi ramionami: ramię wschodnie to Parsęta zwana Prośnicą, ramię zachodnie to Kanał Drzewny, który po opłynięciu Wyspy Solnej łączy się z Parsętą w rejonie portu. Spadek ogól- ny rzeki wynosi 0,99‰, średni spadek dla biegu dolnego to 0,30‰, a na odcinku ujściowym 0,27‰. Stany wody i przepływy w rejonie miasta kształtują się przede wszystkim pod wpły- wem reŜimu morskiego (wodowskaz IMGW w Kołobrzegu). Średni wieloletni przepływ Par- sęty wynosi 28,9 m3/s i jest największym z przepływów rzek Przymorza Zachodniego, prze- pływ maksymalny – 175 m3/s, a minimalny 10 m3/s. Prędkość prądu Parsęty przy ujściu wynosi 0,5 m/s, podczas wielkiej wody osiąga 1,5–2,0 m/s. Uregulowane koryto rzeki ma szero- kość 60–100 m, a głębokość waha się w granicach 6–8 m. Prąd jest silny i niesie duŜe ilości piasku, który tworzy stoŜek napływowy Parsęty. Ruchy poziomu wody w ujściowym odcinku rzeki Parsęty związane są z intensywnością dopływu wód rzecznych oraz stanem Bałtyku. Sztormowe wiatry północne blokują odpływ wód rzecznych i spiętrzają je tworząc powodzie sztormowe. Powodzie sztormowe zagraŜające miastu, występują w okresie od października do lutego. Oprócz nich występują powodzie spowodowane roztopami w marcu i kwietniu, a w mie- siącach letnich powodzie typu opadowego. Powodzie roztopowe mają miejsce wówczas, gdy zlodzenie Parsęty występuje przy wysokich stanach wody. Nagromadzone w dorzeczu masy śniegu i przemarznięcie gleby do oko- ło 70 cm powoduje przy nagłym ociepleniu silny spływ wody do koryta. Największe prze- pływy notowano w marcu, stąd groźby powodzi roztopowych. Najgłębsze niŜówki notowano od czerwca do września (Oficjalska, 2000). Część wschodnia terenu arkusza Kołobrzeg charakteryzuje się występowaniem niewiel- kich cieków, wpływających bezpośrednio do morza. Największym z nich jest Melechowska Struga, o długości 5 km, odwadniająca obszar wysoczyzny i nadmorskiej doliny w rejonie Bagicza. Jakość wód powierzchniowych w granicach obszaru arkusza w latach 2006 – 2007, ba- dana była w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Kołobrzegu (2,0 km biegu rzeki). Wody rzeki

14 Parsęty w monitorowanym punkcie zostały zaliczone do III klasy – wody zadowalającej jako- ści (Stan… 2007; Raport…2008b).

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne obszaru arkusza Kołobrzeg opracowano na podstawie danych z Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Oficjalska, 2000) oraz Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1: 200 000 (Paczyński, Sadurski, 2007). W podziale na jednostki hydrogeologiczne obszar arkusza Kołobrzeg mieści się w ma- kroregionie północno-zachodnim, w obrębie regionu pomorskiego i subregionu przymorskie- go (Paczyński, Sadurski, 2007). Rozpoznanie hydrogeologiczne na obszarze arkusza jest nie- równomierne (Oficjalska, 2000). Otwory studzienne ujmujące wody pitne i solankowe z utworów czwartorzędowych i jurajskich, a takŜe otwory badawcze zlokalizowane są głów- nie w rejonie miejscowości nadmorskich: Kołobrzeg, Podczele, SianoŜety i Ustronie Morskie, najmniej rozpoznana jest południowa część arkusza. Na terenie arkusza Kołobrzeg (fig. 3) nie występują główne zbiorniki wód podziemnych (Kleczkowski, 1990). Głównym uŜytkowym poziomem wodonośnym w utworach czwartorzędowych jest poziom międzymorenowy, związany z osadami piaszczystymi zlodowacenia wisły i lokalnie występującymi piaskami interglacjału eemskiego. Zasilany jest pośrednio przez przesączanie się wód opadowych a takŜe przez dopływ lateralny z obszaru wysoczyzny. Na obszarze wy- stępowania wód słonych zasilanie czwartorzędowego poziomu odbywa się takŜe poprzez do- pływ ascenzyjny z głębszych warstw (rejon Kołobrzegu). Poziom ten na zachodzie obszaru arkusza występuje na głębokościach 10–15 m, we wschodniej części 18–24 m. MiąŜszość utworów wodonośnych jest niewielka i wynosi 5– 10 m, lokalnie ponad 20 m w rejonie SianoŜęt i Ustronia Morskiego. Na terenie miasta Kołobrzeg brak jest uŜytkowego poziomu wodonośnego wód słodkich w obrębie poziomu czwartorzędowego. Warstwę wodonośną stanowią fluwioglacjalne osady piaszczysto-Ŝwirowe, występujące na głębokości 5–10 m p.p.m. z wodami zasolonymi. Mia- sto korzysta z ujęć komunalnych połoŜonych w dolinie Parsęty – Rościęcino, Bogucino, Pu- stury (na arkuszu Gościno (79) oraz z ujęcia w Bagiczu (wody w utworach górnojurajskich).

15 Fig. 3. PołoŜenie arkusza Kołobrzeg na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

Główny uŜytkowy poziom wodonośny w utworach górnojurajskich charakteryzuje się bardzo dobrymi parametrami hydrogeologicznymi. Związany jest z piaskowcami (w zachodniej części) i wapieniami jury górnej (na wschodzie). Osady te występują w stosunkowo wą- skiej strefie o przebiegu NNW-SSE na wschodnim skłonie antykliny kołobrzeskiej. Górnoju- rajski poziom zasilany jest pośrednio poprzez przesączanie wód opadowych przez czwarto- rzędowe osady półprzepuszczalne a takŜe przez dopływ lateralny z południa. Warstwa wodo-

16 nośna występuje na głębokościach od 28 m na zachodzie do 38 m na wschodzie. MiąŜszość piaszczystych utworów wodonośnych wynosi około 50–60 m, utworów węglanowych ponad 20 m. Wody głównego poziomu wodonośnego w utworach czwartorzędowych o niskiej mine- ralizacji nieprzekraczającej 350 mg/dm3, naleŜą głównie do II klasy (wody dobrej jakości), a w rejonie Janisk do I klasy (wody bardzo dobrej jakości). Wody głównego poziomu wodono- śnego w utworach górnojurajskich charakteryzują się mineralizacją nieprzekraczającą 300 mg/dm3, są to wody naleŜące do klasy I jakości wód podziemnych (Oficjalska, 2000). Główny uŜytkowy poziom wodonośny w utworach czwartorzędowych w rejonie nadmorskim eksploatowany jest dla potrzeb kompleksu sanatoryjnego w Podczelu oraz dla ogródków działkowych w Janiskach (południowa część obszaru arkusza). Główny uŜytkowy poziom wodonośny w utworach górnojurajskich eksploatowany jest studniami ujęcia zlokali- zowanego na terenie nieczynnego lotniska w Podczelu-Osiedlu oraz dla potrzeb Ustronia Morskiego i SianoŜęt z ujęcia w Bagiczu. Studnie o najwyŜszych wydajnościach naniesiono na mapę. W rejonie ujścia Parsęty wyznaczono obszar o zdegradowanej antropogenicznie jakości wód podziemnych – przekroczona dopuszczalna zawartość amoniaku (Ofcjalska, 2000). Obszar występowania wód zasolonych w obrębie czwartorzędowego poziomu wodono- śnego związany jest z centralną partią antykliny Kołobrzegu. Ujęcia leŜące w jego obrębie charakteryzują się zasoleniem wód w granicach 3-6 % NaCl. Największe zasolenie wód obserwuje się na Wyspie Solnej. W soczewkach i przewarstwieniach piasków śródglinowych stwierdzono wody o zawartości chlorków 12 725 – 54 000 mgCl/l. Wody zmineralizowane pod bardzo silnym naporem przenikają z podłoŜa w obręb utworów czwartorzędowych aŜ do powierzchni terenu, gdzie wybijają w formie słonych źródeł. Zagospodarowano i udostępnione jedno źródło znajdujące się na Wyspie Solnej (Cykalewicz red., 2001). Samoistne migracje wód słonych do wód gruntowych mają miejsce równieŜ w okolicach Radzikowskiego Przedmieścia, Solnego Bagna, czy Kostrzewna, a takŜe miejscowo w obrębie doliny Parsęty na południe od Kołobrzegu.

3. 3. Surowce mineralne – wody lecznicze zmineralizowane

Podstawowymi surowcami leczniczymi Kołobrzegu są wody mineralne oraz obfite złoŜa borowiny omówione wcześniej. Wody mineralne ujmowane w Kołobrzegu zalicza się do wód chlorkowo-sodowo-bromkowo-jodkowych z domieszką jonów wodorowęglanowych, borowych i Ŝelazistych. Są one bogate w niezbędne do Ŝycia pierwiastki śladowe takie jak: lit,

17 stront, miedź, fosfor, arsen, glin, azot i siarkę. StęŜenie solanek wynosi 2–6 % NaCl, mineralizacja ogólna sięga 60 g/dm3. Solanki pochodzą z osadów piaszczystych i piaskowcowych jury dolnej i środkowej. Głębokość występowania wód mineralnych związana jest ze strukturą geologiczną obszaru. W jądrze antykliny Kołobrzegu (na zachód od Parsęty) poziom ten występuje płytko pod po- wierzchnią na głębokości 44–60 m, natomiast na wschodnim, zrzuconym skrzydle uskoku na głębokosci 80–250 m. Zwierciadło wód tego poziomu stabilizuje się na ogół przy powierzchni terenu, objawiając samowypływy do 4 m n.p.t. Na terenie Kołobrzegu znajdowało się 40 studni ujmujących wody mineralne. Ze względu na zły stan techniczny część z nich została zlikwidowana i obecnie istnieje tylko 14 studni. Kilka z nich słuŜy do obserwacji hydrogeologicznych a jedna ma charakter zabyt- kowy (źródło „Bolesław Krzywousty” obudowane w XVIII w). Na potrzeby lecznicze uzdrowiska woda dostarczana jest z 4 studni: B1 (głębokość 102 m), 6 (65,8 m) i 7 (42,7 m) oraz „Anastazja” (354 m) w Podczelu. Ujęcia znajdujące się na terenie dzielnicy uzdrowiskowej, od Parsęty do parku wschodniego są w dobrym stanie technicznym; przystosowane do eksploatacji noszą nazwy: „Barnim”, „Bogusław”, „Parko- wa”, „Emilia” i „Warcisław”. Podstawowe dane dla trzech reprezentatywnych otworów ujmu- jących wody lecznicze zestawiono w tabeli 3. Tabela 3 Podstawowe dane wybranych otworów ujmujących wody lecznicze

Nazwa otwo- Głębokość Poziom Stratygrafia Litologia Skład chemiczny ru [m] [m] 6,4% Cl-Na, (Br), J, „Anastazja” 345 249,5-333,5 J piaskowce, iłowce 1 (B)

B-2 203,1 179,6-203,1 J2 piaskowce, piaski 5,8% Cl-Na, (B)

„Warcisław” 42,7 42,6-42,7 J1 piaski 6,1% Cl-Na, (B)

Rozlewnia wód mineralnych zaopatrywana jest z dwóch studni wierconych (16a i 16b). Studnia 16a o głębokości 46 m ujmuje zasolone wody poziomu czwartorzędowego, studnia 16b (głębokość 67 m) wody poziomu liasowego. Solanka kołobrzeska wykorzystywana jest do zabiegów leczniczych, przede wszystkim do kąpieli solankowych w basenach leczniczych istniejących na terenie uzdrowiska, kąpieli solankowych w wannie oraz do leczenia wziewnego. Dla zapewnienia właściwej eksploatacji ujęć powołano w 1964 r. uzdrowiskowy zakład górniczy. Zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 29 marca 1991 r. dla

18 złoŜa wód leczniczych połoŜonych na terenie uzdrowiska Kołobrzeg utworzono obszar górni- czy “Kołobrzeg II” o powierzchni 7 139,67 ha oraz teren górniczy „Kołobrzeg” o powierzchni 7 278,01 ha. Za teren górniczy „Kołobrzeg” uznano obszar górniczy „Kołobrzeg II” utworzony dla złoŜa wód leczniczych powiększony o przylegającą do niego część obszaru górni- czego „Mirocice” utworzonego dla złoŜa torfu leczniczego. Jednocześnie wymienionym Za- rządzeniem zniesiono obszar górniczy „Kołobrzeg I” utworzony zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 października 1985 r. Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w dniu 27 październi- ka 1992 r. udzielił koncesji nr 45/92 Przedsiębiorstwu Państwowemu Uzdrowisko Kołobrzeg na eksploatację wód leczniczych ze złóŜ w miejscowości Kołobrzeg objętych obszarem gór- niczym „Kołobrzeg II” z przeznaczeniem do zabiegów leczniczych i produkcji wody stoło- wej. Koncesja została wydana na okres 20 lat. W 1999 r., Przedsiębiorstwo Państwowe Uzdrowisko Kołobrzeg przekształcone zostało w "Uzdrowisko Kołobrzeg" Spółka Akcyjną co zostało uwzględnione w zmianie koncesji: DG/hg/JW/487-2876/99 z dnia 9.08.1999 r. Zasoby i pobór wód leczniczych według tabeli „Bilansu zasobów...” (Gientka i in., 2008) przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4 Zasoby i pobór wód leczniczych złoŜa Kołobrzeg Zasoby geologiczne bilansowe Nazwa złoŜa lub odwiertu w Typ dyspozycyjne Pobór Lp. obrębie złoŜa nieudostęp- Eksploatacyjne 3 Powiat wody (m3/h) statycz- (m /rok) nionego (m3/h) ne (tys. m3) prowincja B – platformy paleozoicznej region II- antyklinorium środkowopolskie

4 Kołobrzeg* Lz - 104.72 20 137.00 Kołobrzeg

Lz – wody lecznicze zmineralizowane (mineralizacja > 1 g/dm3) * – złoŜa objęte koncesją na eksploatację

W celu ochrony warunków naturalnych niezbędnych do prowadzenia i rozwijania lecz- nictwa uzdrowiskowego oraz w celu kształtowania innych czynników środowiskowych dla Uzdrowiska Kołobrzeg ustalony został obszar ochrony uzdrowiskowej. Granice strefy ochronnej „C” uzdrowiska zaznaczono na mapie.

VIII. Strefa wybrzeŜa

Strefa wybrzeŜa morskiego na obszarze arkusza Kołobrzeg (320,8–338,2 km brzegu) stanowi peryferyczną, zachodnią część Zatoki Koszalińskiej oraz WybrzeŜa Słowińskiego. Kołobrzeg jest czwartym co do wielkości portem morskim i szóstym pod względem wielkości

19 morskim portem handlowym w Polsce. Znajdują się tu równieŜ porty: pasaŜerski, rybacki i jachtowy. W tym fragmencie południowej części Morza Bałtyckiego kąt nachylenia podwodnego skłonu brzegowego jest bardzo łagodny. Izobata 10 m przebiega w odległości 0,7–2,0 km od linii brzegowej, natomiast izobata 20 m w odległości 10–15 km. Maksymalne głębokości morza na obszarze arkusza wynoszą 23 m. Granica strefy o średniej liczbie dni z lodem równa 10 przebiega w odległości 2–2,7 km od brzegu morskiego, a granica tworzenia się zwałów lodo- wych równolegle do brzegu morskiego w odległości do 2,5 km. Dno morskie na obszarze arkusza to rozległa równina abrazyjno-akumulacyjna, której tworzenie przebiegało w dwu etapach (Uścinowicz, 1991). Pierwszy etap to abrazyjne zrówna- nie powierzchni glin zwałowych. Drugi to akumulacja morska, w wyniku, której utworzona została pokrywa morskich osadów mulisto-piaszczystych o miąŜszości 0,5–3 m (Dobracki, Za- chowicz, 1998). Osady morskie zalegają bezpośrednio na glinie zwałowej lub lokalnie na pia- skach i Ŝwirach wodnolodowcowych (na zachód od ujścia Parsęty) lub mułkach zastoiskowych (na wysokości mola w Kołobrzegu). W strefie ujścia rzeki Parsęty zaznacza się płaski i dość rozległy stoŜek napływowy sięgający do izobaty 5–7 m. Górna, przypowierzchniowa część stoŜka zbudowana jest z osadów Ŝwirowo-piaszczystych, zajęta jest przez zabudowę portu i miasta Kołobrzeg i nadbudowana warstwą nasypów natomiast część podmorską stoŜka budują rzeczne osady piaszczyste zazębiające się z mułkowo-piaszczystymi osadami morskimi. W górnej części skłonu brzegowego występują wały rew o wysokości do 2 m. Na za- chód od Kołobrzegu występują 2 lub 3 rewy, natomiast po wschodniej stronie miasta tylko jedna, często bardzo silnie rozmyta, o wysokości do 1 m. Dalej na wschód na wysokości Ba- gicza (325 km brzegu) na długości około 1,5 km zaznacza się z powrotem tendencja do tworzenia dwu wałów rewowych co wiąŜe się z większą miąŜszością osadów dennych i łagod- niejszymi nachyleniami podwodnego skłonu brzegowego (Dobracki, Zachowicz, 1998). Szczegółowy obraz litofacjalny osadów dennych przedstawiany jest na Mapie Geolo- gicznej Dna Bałtyku w skali 1:200 000, arkusz Kołobrzeg (Uścinowicz, 1991). Na wschód od ujścia Parsęty brzeg jest umocniony na całej swej długości opaską beto- nową stanowiącą ochronę nadmorskiej promenady. Opaska ta sięga po 330 km brzegu, a od wysokości OW „Arka” towarzyszy jej narzut gwiazdobloków o wysokości 3 m. Osłonę brzegu stanowi równieŜ zespół drewnianych ostróg, są one jednak silnie zniszczone i obecnie usuwane. PlaŜa i podbrzeŜe na wschód od falochronu portowego są sztucznie zasilane (na odcinku około 1 km) urobkiem uzyskiwanym z pogłębiania toru podejściowego do portu i basenów portowych. U nasady falochronu wschodniego znajdują się pozostałości dawnego

20 fortu, na którym w 1907 r. wybudowano latarnię morską o wysokości 26 m i zasięgu światła 16 mil morskich. Brzeg morski na odcinku Ustronie Morskie, SianoŜęty i dalej na zachód, aŜ po Koło- brzeg obudowany jest systemem ostróg. Budowę ich rozpoczęto w 1920 r., i stale rozbudo- wywano (aŜ po opaskę w Sarbinowie) gdyŜ pierwsze odcinki ostróg powodowały nasilanie abrazji na wschód od uzbrojonego odcinka. Ostrogi przez okres 60–70 lat uległy bardzo sil- nemu zniszczeniu, a brzeg cofnął się o kilkanaście metrów. Klifowy brzeg wysoczyznowy w granicach arkusza Kołobrzeg jest brzegiem osuwisko- wo-spływowym, z odcinkiem brzegu obrywowego (Subotowicz, 1982). Tempo cofania się podstawy klifu jest szacowane w granicach 0,3–0,6 m/r (za okres 1960-1990 r.), a strefowo nawet do 1,3 m/r (w rejonie SianoŜęt) (Zawadzka-Kahlau, 1999). Obszar wybrzeŜa na zachód od Kołobrzegu ulega coraz silniejszej antropopresji (rozbudowa mieszkaniowa dzielnicy Radzikowo). Zmianie ulegają stosunki wodne, zagroŜony jest pas nadmorskich lasów ochronnych oraz nadmorski wał wydmowy. Ochrona brzegu morskiego zmierza do powstrzymania i usuwania skutków niszczenia brzegu morskiego przez Ŝywioł morski. Prowadzona jest przez budowę obiektów hydrotechnicznych, jak i poprzez wykorzystanie naturalnych sił przyrody w drodze stymulacji tworzenia stałej wydmy przez stosowanie zasiewów i zalesień roślinami powstrzymującymi ruch piasku. Szczególny charakter tego specyficznego obszaru wymaga ograniczenia działalności człowieka do takich poczynań, które nie stanowią zagroŜenia dla bezpieczeństwa brzegu morskiego. W ostatnich latach zaczęto stosować metodę refulacji polegającą na odkładaniu na zagroŜonych odcinkach brzegu urobku pozyskanego z prac pogłębiarskich. O znaczeniu ochrony brzegów morskich przed erozją moŜe świadczyć uchwalona ustawa z dnia 28 marca 2003 o ustanowieniu programu wieloletniego pt. „Program ochrony brze- gów morskich”. Wśród przedsięwzięć, planowanych do wykonania w latach 2004–2023, zna- lazły się takŜe prace na odcinku wybrzeŜa, połoŜonego w granicach arkusza Kołobrzeg na odcinku 328,9–335,8 km – sztuczne zasilanie i budowa umocnień brzegowych. Terenowym organem administracji specjalnej odpowiedzialnym za porty, przystanie morskie i pas nadbrzeŜny środkowego wybrzeŜa Rzeczypospolitej Polskiej jest Urząd Morski w Słupsku, który działa zgodnie z przepisami ustawy z dnia 21 marca 1991. Urząd Morski w Słupsku koordynuje prace pogłębiarskie na terenie podległych portów morskich, zapewniając utrzymanie wymaganych dla bezpiecznej Ŝeglugi głębokości. W por- cie Kołobrzeg od 2000 r. do 31.10.2009 r., realizowane jest zadanie inwestycyjne pn. „Prze- budowa wejścia do portu Kołobrzeg”, które obejmuje:

21 − wykonanie nowego Falochronu Zachodniego o długości 452 metrów; − przedłuŜenie istniejącego Falochronu Wschodniego o 150 metrów; − rozbiórkę starego Falochronu Zachodniego; − wykonanie NabrzeŜa Skarpowego przy Falochronie Zachodnim o długości 25 metrów; − wykonanie NabrzeŜa Pomostowego ze skarpą przy Falochronie Wschodnim o długości 40 metrów. Po zrealizowaniu inwestycji szerokość wejścia do portu zwiększy się z 40 m do 80 m, a u nasady nowego Falochronu Zachodniego do 54 m. Głębokości między nowymi głowicami falochronów wynosić będą 8–9 m, a na wysokości obecnej głowicy starego Falochronu Za- chodniego 7,5 m. Prace przy przebudowie wejścia do portu nie wpłynęły na ograniczenie Ŝe- glugi, zaś utrudnienia w ruchu jednostek były monitorowane przez słuŜby portowe. W ramach tych prac w 2006 r., dokonano rozbiórki starego Falochronu Zachodniego, kontynuowano prace przy przedłuŜaniu Falochronu Wschodniego, a następnie rozpoczęto układanie narzutu kamiennego. Akwen w miejscu starego Falochronu Zachodniego został pogłębiony. W 2007 r., zadanie inwestycyjne było kontynuowane. Na Falochronie Wschod- nim wykonano rdzeń falochronu i warstwę ochronną, ułoŜono 300 sztuk gwiazdobloków; na Falochronie Zachodnim wykonano nadbudowę Ŝelbetową, dwie ostrogi koszowe i rdzeń falochronu z kamienia oraz dokonano rozbiórki nabrzeŜa wydmowego (128 mb). Ochrona brzegu morskiego prowadzona jest na pasie technicznym o długości 170,16 km i powierzchni ogólnej 2 611,47 km2, z czego 1 218,93 km2 przypada na powierzchnię zalesio- ną. Realizowane są zadania związane z biologicznym sposobem utrzymania brzegu morskiego, jak: budowa, formowanie i utrwalanie wydm poprzez sadzenie roślinności, budowa sza- chownic i wykładanie chrustem, zabiegi odnawiania i pielęgnacji lasu, ochrona terenów poprzez wystawianie tablic informacyjno-ostrzegawczych. W ramach „Programu ochrony brzegów morskich” w 2007 r. wykonane zostały prace naukowo badawcze – rozpoznanie stanu istniejącego, ocena stopnia zagroŜenia i propozycje ochrony brzegu morskiego na wschód od portu w Kołobrzegu (km 332,00–338,00).

IX. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stęŜeń metali określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.

22 w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 październi- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup uŜyt- kowania, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 43 – Kołobrzeg, umieszczono w tabeli 5. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o zawartości prze- ciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1 : 2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opróbowanie w siatce 5 x 5 km. Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5 x 5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectro- metry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z uŜyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana gęstość pobierania próbek (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie w postaci punktów.

23 Tabela 5 Zawartość metali w glebach (w mg/kg)

Zakresy zawarto- Wartość prze- Wartość przecięt- ści w glebach na ciętnych (me- nych (median) w Wartości dopuszczalne stęŜeń w glebie arkuszu 43– Koło- dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporządzenie Ministra brzeg na arkuszu 43– niezabudowanych Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Kołobrzeg Polski 4) N=6 N=6 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) 1) Mineralizacja Grupa A HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 Arsen (As) 20 20 60 <5 – 7 <5 <5 Bar (Ba) 200 200 1000 5 – 212 56 27 Chrom (Cr) 50 150 500 <1 – 9 5 4 Cynk (Zn) 100 300 1000 6 – 185 38 29 Kadm (Cd) 1 4 15 <0,5 – <0,5 <0,5 <0,5 Kobalt (Co) 20 20 200 2 ,<– 4 2 2 Miedź (Cu) 30 150 600 <1 – 19 11 4 Nikiel (Ni) 35 100 300 <1 – 8 5 3 Ołów (Pb) 50 100 600 <3 – 90 27 12 Rtęć (Hg) 0,5 2 30 <0,05 – 0,17 0,13 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 43 – Kołobrzeg 1) grupa A w poszczególnych grupach uŜytkowania a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru Arsen (As) 6 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Bar (Ba) 5 1 Prawo wodne, Chrom (Cr) 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Cynk (Zn) 5 1 o ochronie przyrody; jeŜeli utrzymanie aktualnego Kadm (Cd) 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro- Ŝ ś Kobalt (Co) 6 enia dla zdrowia ludzi lub rodowiska – dla obszarów tych stęŜenia zachowują standardy wynikające ze sta- Miedź (Cu) 6 nu faktycznego, Nikiel (Ni) 6 2) grupa B – grunty zaliczone do uŜytków rolnych Ołów (Pb) 5 1 z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Rtęć (Hg) 6 rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru nieuŜytki, a takŜe grunty zabudowane i zurbanizowane arkusza 43–Kołobrzeg do poszczególnych grup uŜyt- z wyłączeniem terenów przemysłowych, uŜytków ko- kowania (ilość próbek) palnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, uŜytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4) 4 1 1 Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilość próbek Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grup A, B i C (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze- śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawar- tość co najmniej jednego pierwiastka przewyŜszała górną granicę wartości dopuszczalnej w grupie niŜszej.

24 Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stęŜeń dopuszczalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 5). Przeciętne zawartości: arsenu, kadmu i kobaltu w badanych glebach arkusza są iden- tyczne jak wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. WyŜsze wartości median wykazują: bar, chrom, cynk, miedź, nikiel, ołów oraz rtęć. Wzboga- cenie gleb w bar, miedź, ołów i rtęć jest ponad dwukrotne w stosunku do przyjętych wartości przeciętnych dla gleb obszarów niezabudowanych Polski. Pod względem zawartości metali 5 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Próbka gleby z punktu 4 ze względu na zawartość cynku (106 ppm) została zakwalifi- kowana do grupy B (standard uŜytków rolnych, gruntów leśnych oraz zadrzewionych i za- krzewionych nieuŜytków, a takŜe gruntów zabudowanych i zurbanizowanych). Próbkę gleby z punktu 2 zaklasyfikowano do grupy C (standard terenów przemysłowych, uŜytków kopal- nych i terenów komunikacyjnych) z powodu zawartości baru (212 ppm). PodwyŜszone zawartości wskazanych pierwiastków (Zn, Ba) występują na terenie miej- skim zurbanizowanym (punkt 4) oraz na obszarze o charakterze rekreacyjnym (ośr. wypoczynkowe) (punkt 2) i prawdopodobnie ma charakter antropogeniczny, a źródłem tych pier- wiastków jest działalność gospodarczo-przemysłowa. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoŜli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstających na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodzących z erozji, a takŜe składników wytrącających się z wody oraz osadzania się materiału docierającego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana większość potencjalnie szkodliwych metali i związ- ków organicznych trafiających do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mogą szkodliwe oddziaływać na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i często pośred- nio na zdrowie człowieka. Osady o wysokiej zawartości szkodliwych składników są poten-

25 cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Część szkodliwych składników zawartych w osadach moŜe ulegać ponownemu uruchomieniu do wody w następstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegających w osadach, jak równieŜ mechanicznego poru- szenia wcześniej odłoŜonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu bądź bagrowania. TakŜe podczas powodzi zanieczyszczone osady mogą być przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jakość osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami cięŜkimi oraz wie- lopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA) i polichlorowanymi bifenylami (PCB) oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., we sprawie rodzajów oraz stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze względów ekotoksykologicznych zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, WWA i PCB, powyŜej której prawdopo- dobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 6 zamieszczono dopuszczalne zawartości pierwiastków oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowiązujące w Polsce oraz wartości tła geochemicznego dla osadów wodnych Pol- ski i wartości PEL. Tabela 6 Zawartość pierwiastków i trwałych zanieczyszczeń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporządzenie Parametr PEL** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Miedź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 WWA 11 WWA*** 5,683 WWA 7 WWA**** 8,5 PCB 0,3 0,189 * – ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines. *** – suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu **** – suma benzo(a)antracenu, benzo[b]fluorantenu, benzo[k]fluorantenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu, indeno[1,2,3-cd]pirenu, benzo[ghi]perylenu)

26 Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Próbki osadów rzecznych są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworzący się osad charakteryzuje się większą zawartością frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnowa drobniejsza niŜ 0,2 mm. Zawartości arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, oznaczenia kadmu wykonano metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomie- niowej (FAAS), takŜe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królew- ską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Zawartości wielopierścieniowych węglo- wodorów aromatycznych (WWA) – acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, chryzenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo(a)pirenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu, dibenzo(a,h)antracenu, benzo(ghi)perylenu oznaczono przy uŜyciu chromatografu gazowego z detektorem spektrometrem mas (GC-MSD), a oznaczenia polichlorowanych bifenyli (kongenery PCB28, PCB52, PCB101, PCB118, PCB153, PCB138, PCB180) wykonano przy uŜyciu chromatografu gazowego z detektorem wychwytu elektronów (GC-ECD). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Che- micznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o przekroczonych wartośELciach P (niebieski) pod względem zawartości potencjalnie szkodliwych pierwiastków oraz w postaci koła o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych wartościach PEL (niebieski) pod wzglę- dem zawartości trwałych zanieczyszczeń organicznych. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość Ŝadnego pierwiastka lub związku organicz- nego nie przewyŜszała górnej granicy wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku za-

27 kwalifikowania osadu do zanieczyszczonego kaŜdy punkt opisano na mapie symbolami pier- wiastków lub związków organicznych decydujących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny PMŚ (Państwowego Monito- ringu Środowiska) na rzece Parsęcie w Kołobrzegu, z którego osady do badań są pobierane corocznie (tabela 7). Osady rzeki charakteryzują się bardzo niskimi zawartościami potencjalnie szkodliwych pierwiastków oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych. Są to zawartości niŜsze od ich dopuszczalnych stęŜeń według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., są one takŜe niŜsze od ich wartoś ci PEL, powyŜej której obserwuje się szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umoŜliwiają jedynie ocenę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 7 Zawartość pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg) Parsęta Parametr Kołobrzeg (Bardy) Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 5 Cynk (Zn) 27 Kadm (Cd) <0,5 Miedź (Cu) 4 Nikiel (Ni) 3 Ołów (Pb) 7 Rtęć (Hg) 0,02

WWA 11 WWA 0,162

WWA 7 WWA 0,203 PCB <0,001

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1 : 750 000 (Strzelecki i in. 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuŜ profili o przebiegu N-S, przeci- nających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyŜszonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km.

28 Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1 : 50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest moŜliwy, gdyŜ te dwie krawędzie są zbieŜne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuŜ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Profile pomiarowe są bardzo krótkie poniewaŜ większą część obszaru arkusza zajmują wody Morza Bałtyckiego. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmują sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma w dwóch punktach profilu zachodniego wyno- szą około 9,0 nGy/h i około 12 nGy/h i są znacznie niŜsze od średniej dla obszaru Polski wy- noszącej 34,2 nGy/h. WzdłuŜ profilu wschodniego wartości promieniowania gamma zmienia- ją się od około 25 do około 40 nGy/h i przeciętnie wynoszą około 35 nGy/h. Niskie dawki promieniowania gamma zarejestrowane w profilu zachodnim są związane z piaskami eolicznymi. W profilu wschodnim wartości promieniowania gamma są wyŜsze i dość wyrównane, gdyŜ wzdłuŜ profilu dominuje jeden typ osadów – gliny zwałowe, charak- teryzujące się zazwyczaj podwyŜszonymi wartościami promieniowania gamma w stosunku do osadów piaszczysto-Ŝwirowych. StęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuŜ obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. WzdłuŜ profilu zachodniego wynoszą 0,3 kBq/m2 i 0,5 kBq/m2, a wzdłuŜ profilu wschodniego wahają się od 0,9 kBq/m2 do 2,8 kBq/m2.

29 43W PROFIL ZACHODNI 43E PROFIL WSCHODNI

30 30

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Kołobrzeg (na osi rzędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

X. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy określaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzględ- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczności z moŜliwością późniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyŜszych kryteriów, wyznaczono: 1. tereny wyłączone całkowicie z moŜliwości lokalizacji wszystkich typów składo- wisk ze względu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki inŜyniersko-geologiczne; 2. tereny preferowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów, ze względu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, są one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3. tereny nie posiadające naturalnej warstwy izolacyjnej, na których moŜliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa, a takŜe ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzaleŜnione od typu składowanych odpadów (tabela 8). Tabela 8 Kryteria izolacyjnych właściwości gruntów Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych opadów Współczynnik MiąŜszość [m] Rodzaj gruntów filtracji k [m/s]

N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10-9 Iły, iłołupki K – odpady inne niŜ niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1 x 10-9 O – odpady obojętne ≥ 1 ≤ 1 x 10-7 Gliny Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróŜnienie w obrębie POLS: − warunków izolacyjności podłoŜa zgodnych z wymaganiami przyjętymi w tabeli 8;

31 − zmiennych właściwości izolacyjnych podłoŜa (warstwa izolacyjna znajduje się pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o miąŜszości do 2,5 m; miąŜszość lub jednorodność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wyŜej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne do- kumentują obecność warstwy izolacyjnej do głębokości 10 m. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagroŜenia głównego uŜytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Kołobrzeg Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1 : 50 000 (Oficjalska, 2000). Stopień zagroŜenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale takŜe czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym róŜne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego teŜ obszarów o róŜnym stopniu zagroŜenia nie naleŜy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o róŜnym zagroŜeniu jakości wód podziemnych.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze arkusza Kołobrzeg 97% waloryzowanej powierzchni obejmuje bezwzględ- ny zakaz lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wyłączeniom podlegają: − obszary zwartej zabudowy w obrębie miasta Kołobrzeg wraz z infrastrukturą komunalną, uzdrowiskową, portową i terenami zielonymi oraz wsi letniskowych: Ustronia Morskiego oraz SianoŜętów; − pas wybrzeŜa morskiego wraz ze strefą 1 km w głąb lądu; − tereny bagienne i podmokłe występujące głównie w rejonie dzielnicy Kołobrzegu – Ko- strzewna, pomiędzy Kołobrzegiem a Bagiczem, w tym łąki na glebach pochodzenia orga- nicznego na zwartych powierzchniach w rejonie Kołobrzeg-Kądzielno oraz SianoŜęty- Kukinka oraz powierzchnie zalewowych tarasów holoceńskich w obrębie dolin rzek: Par- sęty i śelechowskiej Strugi oraz innych mniejszych cieków wraz ze strefą o szerokości 250 m;

32 − obszar równiny jeziornej na zachód od Kołobrzegu, zbudowanej z małoskonsolidowanych iłów i mułków holoceńskich oraz równiny torfowej na wschód od Kołobrzegu wypełnio- nej osadami organicznymi: torfami oraz namułami; − obszar plaŜy budowanej przez piaski morskie na całej długości brzegu morskiego oraz pasa wydmowego tworzonego przez formy pochodzenia eolicznego na odcinku od zachodniej granicy arkusza po Podczele i na kilku odcinkach od Bagicza po Ustronie Mor- skie; − kompleksy leśne o powierzchni powyŜej 100 ha na zachód oraz wschód od Kołobrzegu; − tereny znajdujące się w obrębie obszarów specjalnej ochrony siedlisk objętych progra- mem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000: „Dorzecze Parsęty” oraz „Trzebiatow- sko-Kołobrzeskiego Pasa Nadmorskiego”; − obszar w granicach strefy ochronnej „C” uzdrowiska Kołobrzeg obejmujący niemal 97% lądowej powierzchni arkusza; − obszar górniczy ustanowiony dla ujęcia wód leczniczych w Kołobrzegu; − teren lotniska w Bagiczu (dawne lotnisko wojskowe, obecnie wykorzystywane przez Ae- roklub Bałtycki).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów obojętnych Poza terenami bezwzględnie wyłączonymi lokalizacja składowisk jest dopuszczalna. Preferowane do tego celu są jednak obszary posiadające naturalną warstwę izolacyjną, zgodną z wymaganiami dotyczącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 8). W obrębie omawianego obszaru rolę naturalnej bariery izolacyjnej spełniają plejstoceń- skie gliny zwałowe zlodowaceń północnopolskich (wisły) budujące wysoczyznę morenową. Wymienione utwory występują na niewielkiej powierzchni terenu we wschodniej części arkusza na południe od SianoŜętów. Stanowić mogą one warstwę izolacyjną wyłącznie dla lokalizacji składowisk odpadów obojętnych. Są to gliny silnie piaszczyste, wapniste z duŜą zawar- tością materiału głazowego, a ich miąŜszość na obszarze arkusza wynosi od 5 do 30 m (Dob- racka, 1984, 1988). W otworze zlokalizowanym w obrębie wydzielonych POLS miąŜszość tych glin wynosi do 22 m. W zasięgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów obojętnych znajduje się czwartorzędowy poziom wodonośny (Oficjalska, 2000). Występuje on w piaszczysto- Ŝwirowych utworach wodnolodowcowych pod kilkunastometrowym nadkładem glin zwało- wych zlodowacenia wisły. Zwierciadło wody ma charakter napięty. Stopień zagroŜenia głów-

33 nego poziomu wodonośnego na wyznaczonych obszarach POLS jest niski, o średniej odpor- ności poziomu wodonośnego , bez ognisk zanieczyszczeń. W obrębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) wyróŜnione na podstawie ograniczeń lokalizowania składowisk, wynikających z chrony zabudowy mieszkaniowej i infrastruktury technicznej. Ograniczenia te nie mają charakteru bezwzględnych zakazów, lecz powinny być rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustale- niach z odpowiednimi słuŜbami: nadzoru budowlanego, konserwatorem zabytków oraz administracji geologicznej. Ograniczenia warunkowe ze względu na bliskość zabudowy wyznaczono wokół miej- scowości gminnej Ustronie Morskie oraz w strefie do 8 km od lotniska w Bagiczu.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych Na terenie arkusza w obrębie wychodni osadów zastoiskowych zlodowaceń północno- polskich (wisły) wskazano jeden obszar spełniający wymogi lokalizowania składowisk odpa- dów innych niŜ niebezpieczne i obojętne (komunalnych). Występuje on na południe od Sia- noŜętów. Warstwę izolacyjną tworzą tu mułki i iły laminowane w stropie bezwapniste, a ich miąŜszość waha się od 2 do 3 m. Z uwagi na niewystarczające rozpoznanie na mapie rejon zajęty przez omawiane serie zastoiskowe wskazano jako obszar o zmiennych właściwościach izolacyjnych. PowyŜszy obszar znajduje się w rejonie występowania czwartorzędowego poziomu wo- donośnego. Zwierciadło wody ma charakter napięty. Warstwy wodonośne są dobrze izolowa- ne miąŜszymi pakietami utworów słaboprzepuszczalnych. Stopień zagroŜenia głównego uŜyt- kowego poziomu wodonośnego jest niski (Oficjalska, 2000). Na obszarze spełniającym wymogi dla lokalizowania składowisk odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne (komunalnych) wyznaczono ograniczenie warunkowe ze względu na ochronę: zabudowy miejscowości Ustronie Morskie i lotniska w Bagiczu. Rejon ten moŜe spełniać wymagania pod lokalizację składowiska odpadów komunalnych, ale przed przystąpieniem do prac w celu lokalizacji składowiska naleŜy przeprowadzić szczegółowe badania geologiczne (mające na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziome- go i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), hydrogeologiczne oraz geologiczno-inŜy- nierskie, umoŜliwiające określenie jej cech izolacyjnych.

34 Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów Wśród kilku wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania od- padów najkorzystniejszy jest jeden obszar, który znajduje się we wschodniej części opisywanego terenu, na południe od SianoŜętów. Obszar ten spełnia warunki do lokalizacji składo- wisk odpadów komunalnych. MiąŜszość kompleksu iłów i mułków wynosi do 3 m, a wystę- pujący na tym terenie czwartorzędowy poziom wodonośny charakteryzuje niski stopień za- groŜenia wód podziemnych. Jedynym ograniczeniem warunkowym jest bliskość zabudowy Ustronia Morskiego i lotniska w Bagiczu. Korzystne warunki geologiczne występują takŜe w rejonie Malechowa, gdzie gliny zwa- łowe uznane za warstwy izolacyjne mają miąŜszości rzędu 30 m, a czwartorzędowy poziom wodonośny posiada niski stopień zagroŜenia wód podziemnych. Dodatkowym atutem jest większe oddalenie od zabudowań Ustronia Morskiego.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobjętych bezwzględnym zakazem lokalizowania składowisk nie wystę- pują wyrobiska po eksploatacji złóŜ kopalin oraz punkty niekoncesjonowanej eksploatacji, które mogłyby spełniać rolę niszy do składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróŜnio- nych typów odpadów naleŜy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektować odpowiednie badania geologiczne i hydrogeologiczne. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjności podłoŜa są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów, lecz takŜe powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub pogorszyć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być uŜyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegra- dowanych. Plansza B prezentuje, więc zarówno wybrane aspekty odporności na środowisko jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią.

35 XI. Warunki podłoŜa budowlanego

Warunki podłoŜa budowlanego na obszarze arkusza Kołobrzeg opracowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski (Dobracka, 1998), mapy osuwisk (Grabowski (red.), 2007) i map topograficznych. Ze względu na skalę prezentowanej mapy waloryzacja warunków geologiczno-inŜynierskich ma charakter ogólny. Zastosowano dwa podstawowe wydzielenia – obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniających posadowienie obiektów budowlanych. Z analizy wyłączono obszary gleb o wysokich klasach bonitacyjnych (I–IVa), łąki na podłoŜu organicznym, obszary udokumentowanych złóŜ kopalin mineralnych, tereny leśne oraz obszar zwartej zabudowy Kołobrzegu i miejscowości: Kądzielno, Podczele, SianoŜęty, Ustronie Morskie. Obszar objęty oceną stanowi około 70 % powierzchni lądowej arkusza. O warunkach geologiczno-inŜynierskich terenu decydują: rodzaj i stan gruntów, ukształ- towanie terenu, a takŜe połoŜenie zwierciadła wód gruntowych. Tereny o korzystnych warunkach budowlanych na analizowanym obszarze to rejony, gdzie występują: - grunty spoiste zlodowaceń północnopolskich, tj. gliny zwałowe w stanie: zwartym, półzwartym i twardoplastycznym, o uśrednionych wartościach stopnia plastyczności

IL=0,12-0,21 oraz głębiej półzwarte o stopniu plastyczności IL=0,0. W obrębie glin występują soczewki piasków drobnych (lokalnie pylastych i średnich) oraz Ŝwirów z wodami zawieszonymi, powodującymi strefowy wzrost uplastycznienia glin. Wody charakteryzują się słabym stopniem agresywności ze względu na obniŜone pH, bądź teŜ są nieagresywne, zawierające niewielką ilość chlorków (12-54 mg/l Cl). - grunty niespoiste, średniozagęszczone i zagęszczone, reprezentowane przez piaski i Ŝwiry gliniaste pochodzenia lodowcowego występujące w obrębie wysoczyzny w formie pokryw na glinach zwałowych (pokrywy ablacyjne, eluwia glin), a takŜe jako przewarstwienia i soczewy śródglinowe. Są to przewaŜnie piaski drobne i średnie z duŜą domieszką Ŝwirów i otoczaków ze znacznym udziałem frakcji pylastej i ilastej. W rejonach o warunkach korzystnych moŜliwa jest lokalizacja zabudowy kaŜdego typu zarówno wielko powierzchniowej jak i wielokondygnacyjnej. Ograniczenia zabudowy wyni- kają z funkcji uŜytkowania obszaru oraz z przepisów dotyczących projektowania na obszarach ochrony uzdrowiska Kołobrzeg. Rejon ten obejmuje południową i wschodnią część miasta Kołobrzeg, kępę wysoczyznową Bagicza i Podczela oraz okolice Kukinki, Stamnicy i SianoŜęt.

36 Niekorzystne warunki dla budownictwa występują na terenach zajętych przez słabono- śne grunty organiczne (torfy, namuły torfiaste, gytie) i grunty niespoiste, luźne (piaski rzeczne, piaski eoliczne, wydmy nadmorskie) oraz na wszystkich obszarach gdzie zwierciadło wód gruntowych występuje płycej niŜ 2 m p.p.t., a takŜe rejony gdzie wody gruntowe wykazują agresywność w stosunku do betonu i stali. Warunki takie występują w: dolinie Parsęty i pradolinie przymorskiej. Utrudnienia dla zabudowy występują w strefie wybrzeŜa morskiego na odcinkach brze- gów aluwialno – wydmowych z uwagi na grunty słabonośne jak równieŜ ze względu na za- groŜenia abrazją. Niedopuszczalna jest zabudowa w obszarze przykrawędziowej partii brzegu klifowego. W strefie tej zachodzą czynne procesy abrazji wyraŜające się wielkością cofania się podstawy klifu 0,3–1,3 m/rok (Dobracki, Zachowicz, 1998; Zawadzka-Kahlau, 1999). Nachylenie krawędzi klifu oraz wysięki wód gruntowych sprzyjają powstawaniu osuwisk i spływów zboczowych. Rejony predysponowane do występowania ruchów masowych wystę- pują głównie na odcinku brzegu klifowego od Podczela do SianoŜęt (Grabowski (red.,), 2007; Dobracki, Zachowicz, 1998). Na tych terenach konieczne jest sporządzanie dokumentacji geologiczno-inŜynierskich. W rejonie miejscowości SianoŜęty, na koronie klifowego brzegu morskiego znajduje się osuwisko o powierzchni 0,40 ha, wykazujące tendencję rozwojową. Przyczyną powstania osuwi- ska jest abrazja morska i infiltracja wód opadowych (Grabowski (red.), 2007).

XII. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Kołobrzeg lasy zajmują około 25 % jego powierzchni lądowej. Największy zwarty kompleks leśny – Kołobrzeski Las znajduje się we wschodniej części obszaru arkusza w okolicach miejscowości Kądzielno – Bagicz – Kukinka – Stramniczka. Obszar Chronionego Krajobrazu „Koszaliński Pas Nadmorski” o powierzchni całkowi- tej 48 330 ha powołany został Uchwałą Nr X/46/75 Wojewódzkiej Rady Narodowej z 1975 r. Na obszarze arkusza Kołobrzeg zajmuje prawie cały obszar lądowy. Ochronie podlegają bory i lasy mieszane oraz jeziora przymorskie. Charakteryzują się one róŜnorodnością ekosyste- mów nadmorskich, bogactwem gniazdowania ptaków wodnych, licznymi gatunkami rzadkich zespołów roślin oraz ostojami awifauny (m. in. bąki, bociany białe, kanie rdzawe, błotniaki, derkacze, rybitwy, łabędzie, kaczki). W okolicy Kołobrzegu niezwykłe walory krajobrazowe tworzą wydmy nadmorskie, tereny leśne oraz łąki z roślinnością halofilną. Na tym obszarze zachowany jest pas drzewiastej i zaroślowej roślinności wydmowej wraz z podmokłymi łąkami i trzcinowiskami na zapleczu

37 wydm wraz z efektownymi frezami i piaszczystymi plaŜami. Gniazdują tu ptaki wróblowate oraz jastrząb gołębiarz, myszołów zwyczajny, zniczek oraz sieweczka obroŜna. Występują tu gatunki wymienione w Dyrektywie ptasiej: bąk, gęś gęgawa, błotniak stawowy, wodnik oraz w Dyrektywie siedliskowej: kormoran czarny, łabędź niemy, biegus rdzawy, biegus zmienny, dzwoniec, szczygieł, trznadel, potrzeszcz, łyska, sieweczka morska, zniczek, a takŜe morświn i delfin białonosy. W Kołobrzegu, w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Koszaliński Pas Nad- morski” znajduje się większość parków miejskich, słonorośla na Owczym Bagnie oraz „Ekopark Wschodni”. Klejnotem przyrody jest kompleks leśny rozciągający się na wschód od Kołobrzegu tzw. Las Kołobrzeski, podlegający Nadleśnictwu Gościno. Jest to duŜy kompleks drzewostanu o powierzchni około 1300 ha, proponowany do utworzenia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Celem utworzenia zespołu jest ochrona jednego z większych na polskim wybrzeŜu kompleksów lasów dębowo-grabowych z zachowanymi fragmentami starodrzewu, w tym wiele pomników przyrody (m.in. dęby szypułkowe: 800-letni najstarszy w Polsce „Bo- lesław” i 640-letni „Warcisław”). Na południowy-zachód od Kołobrzegu zaproponowano utworzenie rezerwatu florystycznego „Solniska na Owczym Bagnie”, gdzie występuje roślinność szuwarowa i murawo- wa solnisk. Ochroną miałyby być objęte obligatoryjne i fakultatywne stanowiska halofitów (słonorośli). Na obszarze arkusza znajduje się równieŜ 19 pomników przyrody i 5 uŜytków ekologicznych (w tym 4 projektowane), które zestawiono w tabeli 9. Tabela 9 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i uŜytków ekologicznych

Nr obiektu Forma Gmina Rok zatwier- Rodzaj obiektu Miejscowość na mapie ochrony Powiat dzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 Kołobrzeg (NW część Kołobrzeg Fl – „Solniska na Owczym 1 R miasta między Grzybowem * a Kostrzewnem) kołobrzeski Bagnie” (48,2) Kołobrzeg (Bulwar im. Kołobrzeg 2 P 1992 PŜ – 2 lipy drobnolistne Marynarzy Polskich) kołobrzeski Kołobrzeg PŜ – aleja drzew Kołobrzeg (pomiędzy pomnikowych 3 P ul. Towarową i 2003 kołobrzeski grabowa – bindaŜ im. Spacerową) prof. R Siweckiego

38 Kołobrzeg (w Parku 18 Kołobrzeg 4 P 1992 PŜ – buk strzępolistny Marca) kołobrzeski 1 2 3 4 5 6 Kołobrzeg (w Parku 18 Kołobrzeg PŜ – kasztanowiec czerwono 5 P 1992 Marca) kołobrzeski kwiatowy Kołobrzeg (w Parku 18 Kołobrzeg 6 P 1992 PŜ – buk zwyczajny Marca) kołobrzeski Kołobrzeg PŜ – aleja drzew pomniko- 7 P Kołobrzeg (ul. Łopuskiego) 1992 wych, 74 platany klono- kołobrzeski listne Kołobrzeg (przy ul. Szpi- Kołobrzeg 8 P 1992 PŜ – korkowiec amurski talnej) kołobrzeski Kołobrzeg (Park im. Kołobrzeg 9 P 2006 PŜ – cyprysik błotny S.śeromskiego) kołobrzeski Kołobrzeg PŜ – grupa 7 buków Kołobrzeg (Park im. H. 10 P 1995 Dąbrowskiego) kołobrzeski zwyczajnych

Kołobrzeg (Park im. Kołobrzeg 11 P 1992 PŜ – 2 cyprysiki błotne A.Fredry) kołobrzeski Kołobrzeg PŜ – 7 dębów Podczele (oddz. 6b Nadle- 12 P śnictwa Gościno, leśnictwo 1995 szypułkowych i buk Bagicz) kołobrzeski zwyczajny

Podczele (oddz. 3h/4k Kołobrzeg PŜ – bluszcz pospolity – forma Nadleśnictwa Gościno 1992 13 P kwitnąca na olszy czarnej leśnictwo Bagicz) kołobrzeski

Podczele (oddz. 3c Nadle- Kołobrzeg 14 P śnictwa Gościno, leśnictwo 1995 PŜ – graby pospolite Bagicz) kołobrzeski Ustronie Kołobrzeski Las (oddz. 27a Morskie 1995 PŜ – 2 daglezje zielone 15 P Nadl. Gościno) kołobrzeski Ustronie PŜ – dąb szypułkowy Kołobrzeski Las (oddz. 21g Morskie 1995 16 P Nadl. Gościno) kołobrzeski „Bolesław” Ustronie Kołobrzeski Las (oddz. 19c Morskie 1995 PŜ – dąb szypułkowy 17 P Nadl. Gościno) kołobrzeski Ustronie PŜ – grupa 4 Ŝywotników Morskie Kołobrzeski Las (oddz. 32c 2001 zachodnich i 2 daglezji 18 P Nadl. Gościno) kołobrzeski zielonych Ustronie Kołobrzeski Las (oddz. 31k Morskie 1995 PŜ – daglezja zielona 19 P Nadl. Gościno) kołobrzeski Ustronie PŜ – dąb szypułkowy Kołobrzeski Las (oddz. 51c Morskie 1995 20 P Nadl. Gościno) kołobrzeski „Warcisław” Grzybowo Kołobrzeg * 21 U „Uroczysko Grzybowo”

39 kołobrzeski (11,191) Kołobrzeg 22 U Kołobrzeg * „Dolina Stramniczki” (154) kołobrzeski Kołobrzeg 1996 23 U Podczele, Bagicz „Ekopark Wschodni” (381) kołobrzeski zmiana 1998 Kołobrzeg 24 U Stramniczka * „Stramnicki Grąd” (39) kołobrzeski 1 2 3 4 5 6 Ustronie 25 U SianoŜęty – Bagicz Morskie * „Korona i zaplecze Klifu” kołobrzeski Rubryka 2 – R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny; Rubryka 5 – * Obiekt projektowany; Rubryka 6 – Rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny; Rodzaj pomnika przyrody: PŜ – przyrody Ŝywej.

Na terenie Kołobrzegu moŜemy wyróŜnić parki będące pod ochroną na podstawie decy- zji Prezydenta Miasta, znajdujące się w rejestrze zabytków nieruchomych Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków: • Nadmorski park zdrojowy – Park im. Stefana śeromskiego o powierzchni 31,1 ha, nale- Ŝy do obiektów szczególnie chronionych, z licznymi okazami starych i rzadko spotyka- nych drzew. Znajdują się tu aleje wysadzane jaworami, topolami i jarzębami. W części wschodniej park przechodzi w bujny las, w którym rosną stare dęby, potęŜne jodły i bluszcz. Park załoŜony został w XIX w. Do Parku im St. śeromskiego włączono Park przy Pomniku Zaślubin z Morzem (o pow. 8,3 ha); ul. Sikorskiego, Rodziewiczówny, Mickiewicza, Obr. Westerplatte, Aleja Nadmorska • Park im. Aleksandra Fredry (dawniej Park Przyjaźni Polsko – Radzieckiej) – załoŜony w XIX w., o powierzchni 26,7 ha; ul. A. Fredry, 4 Dywizji Wojska Polskiego, Sikor- skiego • Park im. Jedności Narodowej (dawniej Park Zachodni) o powierzchni 6,5 ha, stanowi fragment historycznego załoŜenia parkowego, w przewaŜającej części zajmowanego obecnie przez jednostkę wojskową; ul. Arciszewskiego, Wiosenna, wydmy, wybrzeŜe. Cennymi przyrodniczo obiektami na terenie miasta Kołobrzeg są równieŜ Park im. Jana Henryka Dąbrowskiego (trwają prace nad wpisaniem do rejestru Wojewódzkiego Konserwa- tora Zabytków) i Park 18 marca. Park imienia 3 Dywizji Piechoty przy ul. Koszalińskiej – o powierzchni 4,5 ha, załoŜony w XIX w. (na terenie cmentarza niemieckiego) – w 2004 r. został wykreślony z rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (Raport…, 2008a). Parki miejskie wraz ze skwerami zajmują łącznie powierzchnię 120 ha i stanowią atrak- cję turystyczną z uwagi na wiele cennych okazów drzew pomnikowych. Na terenach zieleni

40 miejskiej występuje ponad 100 gatunków roślin uwaŜanych za rzadkie lub zagroŜone, w tym około 40 gatunków objętych całkowitą lub częściową ochroną. Na terenie arkusza znajduje się uŜytek ekologiczny “Ekopark Wschodni” w Podczelu, stanowiący zbiorowisko łąkowe i szuwarowe roślinności halofilnej z wieloma gatunkami sło- norośli mających tu jedyne stanowisko w Polsce. Powołany został uchwałą nr XXIX/278/96 Rady Miejskiej w Kołobrzegu z dnia 25 marca 1996 r. (ze zmianami zawartymi w Uchwale Nr LDC/564/98 z dnia 8 czerwca 1998 r). Zajmuje powierzchnię 381 ha. Obiekt cenny ze względu na walory krajobrazowe, geomorfologiczne, faunistyczne i florystyczne. Zasadni- czym elementem uŜytku jest niecka słonawych torfowisk „Solne Bagno”. Obszar znajduje się w wykazie ostoi ptaków europejskiej sieci obszarów chronionych. Odnotowano tu występo- wanie około 80 gatunków ptaków. Do cenniejszych gatunków naleŜą orlik pospolity, perkoz rdzawoszyi, bąk i Ŝuraw. Gniazdują tu łabędzie nieme. Teren „Ekoparku Wschodniego” jest waŜnym Ŝerowiskiem na trasie wędrówek ptaków brodzących blaszkodziobych i siewko- wych. Stanowi równieŜ ostoję dla płazów bezogonowych, które na tym terenie znajdują en- klawy dogodne dla rozrodu. Cenną florę występującą na terenie „Ekoparku Wschodniego” reprezentuje krwawnik kichawiec, rzeŜucha łąkowa, kruszczyk rdzawoczerwony, wierz- bownica błotna, sit Gerarda, szelęŜnik większy, rutewka orlikolistna, pływacz zachodni oraz podkolan biały. W lasach rosną okazałe drzewa, dominują buki i dęby. Na południe od Kołobrzegu, przy osiedlu Lęborskim, wzdłuŜ rzeki Stramniczki znajduje się obszar proponowany do utworzenia uŜytku ekologicznego mającego stanowić korytarz ekologiczny między „Ekoparkiem Wschodnim” a doliną rzeki Parsęty. Ochroną objęta będzie roślinność halofilna, rzadkie i zagroŜone gatunki roślin i zwierząt, w tym unikalne występują- ce wyłącznie w środowisku zasolonym. Pomiędzy Kądzielnem a Stramnicą proponuje się utworzenie uŜytku ekologicznego, mającego chronić fragment lasu grądowego – „Stramnicki Grąd”. Na terenie arkusza występują równieŜ obszary chronione wyznaczone w ramach Euro- pejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Jest to sieć obszarów chronionych wyznaczana na europejskim terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia Sieci Natura 2000 jest ochrona cennych, pod względem przyrodniczym i zagroŜonych, składników róŜnorodności biologicznej kontynentu europejskiego. Na terenie arkusza Kołobrzeg znajdują się: - obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) – Zatoka Pomorska o kodzie PLB990003, - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) – Dorzecze Parsęty o kodzie PLH320007,

41 - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) – Trzebiatowsko – Kołobrzeski Pas Nadmor- ski o kodzie PLH320017. Obszary, których podstawowe dane zestawiono w tabeli 10, są tylko częściowo połoŜo- ne w granicach arkusza.

42 Tabela 10 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 PołoŜenie centralnego punktu Nazwa obszaru PołoŜenie administracyjne obszaru w granicach arkusza Typ obsza- obszaru Powierzchnia Lp. Kod obszaru i symbol ozna- ru Szerokość obszaru (ha) czenia na mapie Długość geogr. Kod NUTS Województwo Powiat Gmina geogr. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Zatoka Pomorska 1 F PLB990003 E 15°07’53” N 54°13’22” 309154,91 PL0G1 Wody morskie (P) Dorzecze Parsęty zachodnio- 2 K PLH320007 E 16°03’44” N 53°56’44” 27 710,43 PL0G2 kołobrzeski Kołobrzeg (S) pomorskie Trzebiatowsko- Kołobrzeg, Kołobrzeski Pas PL0G1 zachodnio- 3 K PLH320017 E 15°10’53” N 54°06’17” 17 468,79 kołobrzeski Ustronie Mor- Nadmorski PL0G2 pomorskie skie (S) Rubryka 2: K – obszar SOO częściowo przecinający się z obszarem OSO F – obszar OSO całkowicie zawierający w sobie obszar SOO 43 43 Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie P – obszar specjalnej ochrony ptaków S – specjalny obszar ochrony siedlisk

Zatoka Pomorska PLB990003 połoŜona na Morzu Bałtyckim, obejmuje akwen o duŜym zróŜnicowaniu dna morskiego (od piaszczystych ławic, po rozległe Ŝwirowiska i głazowiska). Występują tu co najmniej 3 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. W okresie wę- drówek i w okresie zimy występuje tu co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego na- stępujących gatunków: perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, perkoz rogaty, bielaczek, lo- dówka, markaczka, nurnik, tracz długodzioby i uhla; w stosunkowo wysokich liczebnościach występują: nur czarnoszyi i nur rdzawoszyi. Ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyŜej 20 000 osobników a zimą powyŜej 100 000 osobników. Specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) Dorzecze Parsęty PLH320007 obejmuje doli- nę rzeki Parsęty od źródeł koło Parsęcka aŜ po strefę ujściową w Kołobrzegu. Jest obszarem leŜącym na wysokości 0 – 206 m n.p.m. Na szczególną uwagę zasługują: najlepsze w Polsce (a moŜe w Europie) warunki dla tarła łososi i troci wędrownej, pstrąga potokowego i lipienia; obecność w rzece licznej populacji strzebli potokowej, certy i węgorza pochodzenia naturalnego; obszar rozrodu wydry; występowanie naturalnej populacji złoci pochwowatej, kokory- czy drobnej i grąŜela drobnego; występowanie dobrze zachowanych biotopów ptaków dra- pieŜnych i wodno-błotnych: orlika krzykliwego, błotniaka stawowego, kani rudej, bielika, puchacza, sowy błotnej, bociana białego, bociana czarnego, zimorodka, sieweczki rzecznej, kulika wielkiego, czy Ŝurawia. Specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) Trzebiatowsko – Kołobrzeski Pas Nadmorski PLH320017 obejmuje najlepiej zachowany fragment zróŜnicowanego geomorfologicznie wy- brzeŜa Bałtyku: brzegi klifowe (aktywne – erodujące i ustabilizowane z zaroślami), wydmo- we, mierzeje odcinające lagunowe jeziora przymorskie, płytkie ujścia rzek. W lasach miesza- nych na podłoŜu piaszczystym występuje wiciokrzew pomorski. Charakterystycznym elementem pasa wydmowego są jeziora lagunowe, oddzielone od morza wąskim pasem mierzei. Wokół jeziora Liwia ŁuŜa, między Włodarką a MrzeŜynem, na południowy zachód od Dźwi- rzyna i południowy zachód od Kołobrzegu występują kompleksy lasów bagiennych i łęgowych częściowo na podłoŜu torfowym. Od południa obszar ostoi zamknięty jest rozle- głym, pasmowym obniŜeniem Pradoliny Bałtyckiej, wypełnionej pokładami torfów niskich przeciętych siecią kanałów i cieków (m. in. Rega, Stara Rega, Parsęta, Czerwona). Obszar słonorośli na północ od Włodarki naleŜy do najbardziej rozległych ekosystemów tego typu w Polsce. Liczne mniejsze wysięki solanki, występują m.in. koło Kołobrzegu. Obecnie duŜy procent powierzchni pradoliny nie jest uŜytkowany rolniczo. W wyniku degradacji urządzeń hydrotechnicznych występują miejscowe zabagnienia terenu i okresowe zalewy, w tym wo-

44 dami słonawymi. Na jej obrzeŜach obserwuje się rozwój zarośli z udziałem woskownicy europejskiej. Na obszarze ostoi stwierdzono ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych. W granicach obszaru Trzebiatowsko – Kołobrzeski Pas Nadmorski na arkuszu Koło- brzeg znajdują się inne formy ochrony przyrody: Obszar Chronionego Krajobrazu „Koszaliń- ski Pas Nadmorski” i uŜytek ekologiczny „Ekopark Wschodni”. Sieć ekologiczna ECONET jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnym dla róŜnych regio- nów przyrodniczych kraju. Są one wzajemnie ze sobą powiązane korytarzami ekologicznymi, zapewniającymi ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Cała lądowa część terenu objętego arkuszem połoŜona jest w granicach obszaru węzłowego o znaczeniu między- narodowym (fig. 5).

Fig. 5. PołoŜenie arkusza Kołobrzeg na tle systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – obszar węzłowy o znaczeniu międzynarodowym i jego numer i nazwa: 2M – WybrzeŜa Bałtyku 2 – międzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 3k – Regi, 4k – Parsęty, 5k – Radwi 3 – obszar miasta 4 – rzeki i jeziora

45 Przez obszar nadbrzeŜny, objęty arkuszem Kołobrzeg przebiegają: międzynarodowy Szlak WybrzeŜa będący częścią Europejskiego DalekobieŜnego Szlaku Pieszego E9, obejmu- jącego wybrzeŜa Atlantyku, Morza Północnego i Morza Bałtyckiego i rowerowy Międzyna- rodowy Szlak Nadmorski R10.

XIII. Zabytki kultury

Kołobrzeg jest jednym z najstarszych miast Pomorza, obecnie zajmującym oba brzegi Parsęty. Port istniał juŜ w VII-VIII w., a dawny gród znajdował się około 3 km na południe, na prawym brzegu Parsęty, w okolicach dzisiejszego Budzistowa. W dokumentach Kołobrzeg po- jawił się w XI w., po załoŜeniu tu w 1000 r. przez Bolesława Chrobrego polskiego biskupstwa. Był to wówczas kulturalny, gospodarczy i administracyjno-polityczny ośrodek północnej Pol- ski. Biskupstwo kołobrzeskie wkrótce upadło, a gród stał się ośrodkiem niezaleŜnego księstwa plemiennego, jednego z wielu w tym czasie na Pomorzu. Ponownie włączył te tereny do pań- stwa polskiego i na trwale schrystianizował na początku XII w. Bolesław Krzywousty. W na- stępnych latach Kołobrzeg był grodem kasztelańskim. Ze względu na duŜe dochody z miejsco- wych salin, w czasie podziału księstwa zachodniopomorskiego, podlegał obu ksiąŜętom i miał w związku z tym dwóch kasztelanów. W 1255 r., na północ od starego grodu (w miejscu obec- nego centrum) ówcześni suwereni feudalni Kołobrzegu Warcisław III i biskup kamieński Her- man lokują miasto na prawie lubeckim. Prawdopodobnie w XIV w. granice miasta przesunięto w kierunku południowo-zachodnim, do samego koryta Parsęty. Osadnicy niemieccy zaczęli przybywać z Lubeki i Gryfii. Rozpoczął się proces germanizacji miejscowej ludności słowiań- skiej, który trwał do XVI w. Na przełomie XIV/XV w. Kołobrzeg stał się członkiem Hanzy. W ramach tej potęŜnej organizacji miasto prowadziło bardzo aktywną działalność gospodarczą i doszło do duŜego znaczenia ekonomicznego. Okres największej świetności miasta przypadał na XV i 1 poł. XVI w. Po wprowadzeniu protestantyzmu miasto zaczęło tracić samodzielność. Podczas wojny trzydziestoletniej od 1627 r. miasto zostało kompletnie splądrowane i w znacznej części spalone, a liczba ludności zmalała o połowę. Nadanie miastu statusu twierdzy spowodowało zamknięcie obszaru Starego Miasta fortyfikacjami bastionowymi, które przez dwa stulecia stanowiły zaporę dla dalszej ekspansji miasta. Od 1872 r. twierdza kołobrzeska została zlikwidowana i zmienił się charakter miasta, które zaczęło wykorzysty- wać walory leczniczo – wypoczynkowe. Zaczęły pojawiać się pierwsze tęŜnie, pensjonaty, sanatoria i zakłady przyrodolecznicze, które przyciągały rzeszę kuracjuszy i turystów. Pierw- szy Zakład Kąpieli Solankowych powstał w 1803 r. Borowinę do celów leczniczych zaczęto wykorzystywać od 1882 r. a w 1883 r. wybudowano łazienki do kąpieli borowinowych oraz

46 nowy Dom Zdrojowy W początkach XX w. dawny układ fortyfikacji został zasymilowany przez organizm miejski. Przedmieścia zostały połączone nowo wytyczonymi ulicami z układem starego miasta, miejsca przedpola fortyfikacji i starych cmentarzy zajęła zieleń parkowa. W 1911 r. Kołobrzeg otrzymał rangę „Uzdrowiska I Kategorii”. Podczas II wojny światowej miasto ponownie zostało przekształcone w twierdzę i było miejscem zaciętych walk, w wyniku, których zniszczeniu w róŜnym stopniu uległo większość zabudowy (90%). W 1952 r. oddano do uŜytku pierwszy pawilon sanatorium „Słoneczko” (jako prewento- rium), a 1953 r. utworzono Przedsiębiorstwo Państwowe „Uzdrowisko Kołobrzeg”. W 1959 r. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów ustalił, Ŝe miasto Kołobrzeg będzie przede wszystkim uzdrowiskiem i miejscowością turystyczno –wypoczynkową, poza tym portem handlowym i bazą rybołówstwa morskiego (Kroczyński, 1983). Pierwsze, wybudowane po wojnie, sanatorium dziecięce „Muszelka” oddano do uŜytku w 1959 r., dla dorosłych „Mewa” w 1960 r. i Zakład Przyrodoleczniczy nr 1 w 1966 r. W 1969 r.- uruchomiono Rozlewnię Wód Mineralnych , a rok później kopalnię borowiny ze złoŜa „Kołobrzeg – Miłocice”. Statut Uzdrowiska Kołobrzeg ustanowiony został w 1972 r. W 1973 r. otwarto molo spacerowe dł. 220 m, w 1980 r. miało miejsce otwarcie sanatorium „Kombatant”, a w 1986 r. – Zakładu Przyrodoleczniczego nr 2. W 1999 r. – „Uzdrowisko Kołobrzeg” przekształcone zostało w spółkę akcyjną. Na terenie miasta Kołobrzeg znajdują się obiekty zabytkowe, nieruchome wpisane do rejestru zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków: • magazyn zwany „Katownią”, ul. Ratuszowa 1, • śródmieście miasta, • dom przy ul. Gierczak nr 28, tzw. dom Schliffenów, (kamienniczka gotycka zbudowana w XV w., przebudowana w XVI w., jedyny zachowany obiekt średniowiecznego budownictwa mieszkaniowego). Obecnie Muzeum OręŜa Polskiego, • baszta zwana „Prochową” oraz resztki murów obronnych (Baszta Więzienna) (zbudowana w XIV-XV w. stylu gotyckim; pozostałość średniowiecznych fortyfikacji miejskich), ul. Dubois 20 i ul. Wąska, • konkatedra NMP, ul. Katedralna 25 (kościół mariacki, zbudowany w XIV-XV w. w stylu gotyckim, pięcionawowy), • wczesnośredniowieczne warzelnie soli, ul. Warzelnicza, w płn. części Wyspy Solnej między Parsętą a Więcminką (Rowem Drzewnym), po obu stronach toru kolejowego biegnącego z Kołobrzegu do Trzebiatowa,

47 • ratusz, ul. Leśna, (zbudowany w 1832 r. według projektu sławnego architekta Schinkla w stylu neogotyckim na częściowo zachowanych piwnicach ratusza z XIV wieku znisz- czonego w czasie walk 1807 r.), • budynek tzw. Akademii Rycerskiej(XVII w.), ul. Wąska nr 1, • pałac Brunszwickich, ob. Muzeum, ul. Armii Krajowej nr 10, • pozostałości umocnień twierdzy kołobrzeskiej (fragmenty fortyfikacji nowoŜytnych XVII – XIX w.): przyczółek połoŜony w pobliŜu Rowu Drzewnego, tzw. Reduta Solna, przyczółek na Wyspie Solnej, w widłach rzeki Parsęty i Rowu Drzewnego, tzw. Reduta Bagienna, przyczółek przy wejściu do portu – fort i Latarnia Morska, ul. Morska nr 10, • ujęcie źródeł solanki (wielobok z belek – ob. pod ziemią), ul. Kniewskiego 2 A-B, • dwa forty na wschodnich rubieŜach miasta w parku przymorskim: tzw. „Kamienny Sza- niec” – na terenie plaŜy i tzw. „Wilczy szaniec”, ob. amfiteatr, ul. A. Fredry nr 18, • parki: − Park Przyjaźni Polsko-Radzieckiej o pow. 26,7 ha, ob. Park im. A. Fredry, ul. A. Fre- dry, 4 Dywizji Wojska Polskiego, Sikorskiego − Nadmorski Park Zdrojowy, ob. im. Stefana śeromskiego, o pow. 22,8 ha, ul. Sikor- skiego, Rodziewiczówny, Aleja Nadmorska, − Park przy Pomniku Zaślubin z Morzem, ob. włączony do Parku im. St. śeromskiego o pow. 8,3 ha, ul. Mickiewicza, Obr. Westerplatte, Aleja Nadmorska, − Park Zachodni (pierwotnie cmentarz), ob. im. Jedności Narodowej, o pow. 6,5 ha, ul. Arciszewskiego, Wiosenna, wydmy wybrzeŜe, • zespół budynków dawnego ewangelickiego klasztoru diakonis, ul. Katedralna, − kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, ul. Katedralna 35 , − Dom Parafii pw. św. Marcina, ul. Katedralna 33-34, − Dom KsięŜy Emerytów, ul. Rzeczna 7-9, • elewacja secesyjnej kamienicy, ul. Graniczna 4, • skwer miejski – plac płk. Anatola Przybylskiego, rejon ulic Katedralnej, Walki Młodych, • zespół dwóch elewatorów zboŜowych wraz z wyposaŜeniem, ul. Portowa nr 41, • zespół budynków dawnej elektrowni miejskiej wraz z otoczeniem, ul. Łopuskiego 26–28, W miejscowości Bagicz znajduje się cmentarz ewangelicki z końca XIX w. wpisany do rejestru zabytków. Na obszarze miasta Kołobrzeg zaznaczono trzy stanowiska archeologiczne, które zosta- ły wpisane do rejestru zabytków. Są to ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego.

48 XIV. Podsumowanie

Obszar arkusza Kołobrzeg połoŜony jest na terenie województwa zachodnio-pomorskiego, w granicach administracyjnych powiatu kołobrzeskiego (miasto Kołobrzeg, fragmenty gmin: Kołobrzeg, Ustronie Morskie i Dygowo). Na obszarze arkusza Kołobrzeg znajdują się dwa złoŜa kopalin podstawowych eksplo- atowanych do celów leczniczych: torfy (borowiny) i wody mineralne. Tereny o korzystnych warunkach budowlanych na obszarze arkusza Kołobrzeg to rejony obejmujące południową i wschodnią część miasta Kołobrzeg, kępę wysoczyznową Bagi- cza oraz okolice Kukinki, Stamnicy i SianoŜęt. Niekorzystne warunki dla budownictwa wy- stępują w dolinie Parsęty i pradolinie przymorskiej. Cały pas podbrzeŜa na obszarze arkusza Kołobrzeg posiada podobny charakter tzn.: układ batymetryczny, zachodni kierunek transportu rumowiska, szeroką strefę redepozycji osadów na skłonie brzegowym, cienką warstwę osadów morskich płytko podścielonych gli- nami lodowcowymi oraz fragmentarycznie zachowane rewy. Zachodnia, przybrzeŜna część obszaru arkusza o charakterze aluwialno-wydmowym podlega silnej abrazji i zagroŜona jest przelewami wód sztormowych na zaplecze. Zabudowa miasta i portu w Kołobrzegu wprowa- dziła konieczność intensywnej ingerencji w strefę brzegową i wprowadzenie kompleksowych form ochrony brzegu morskiego i jego zaplecza. Na terenie arkusza Kołobrzeg występują cenne obszary przyrodniczo-krajobrazowe, znaczące w skali regionalnej i krajowej. Dotyczy to szczególnie terenu nadmorskiego. Projek- tuje się równieŜ utworzenie rezerwatu florystycznego „Solniska na Owczym Bagnie” oraz 4 uŜytków ekologicznych. Przez omawiany teren prowadzą liczne szlaki turystyczne, w tym dwa o znaczeniu ponadlokalnym: pieszy szlak nadmorski, stanowiący odcinek Europejskiego DalekobieŜnego Szlaku Pieszego E9 oraz rowerowy Międzynarodowy Szlak Nadmorski R10. Kołobrzeg jest jednym z najstarszych miast Pomorza, port istniał juŜ w VII–VIII w., a dawny gród znajdował się około 3 km na południe. Aktualnie jest miastem powiatowym, duŜym ośrodkiem turystyczno-wypoczynkowym i największym uzdrowiskiem nadmorskim w Polsce. Jednocześnie jest portem handlowym, pasaŜerskim, rybackim i jachtowym. Na terenie miasta znajdują się liczne obiekty zabytkowe i ciekawostki turystyczne. Perspektywy rozwoju gospodarczego obszaru arkusza Kołobrzeg wiąŜą się z dalszym rozwojem funkcji turystyczno-rekreacyjnych, wypoczynkowych i leczniczych. Będzie to następować poprzez rozbudowę właściwej bazy turystycznej, tworzenie małych ośrodków wypoczynkowych oraz rozwój agroturystyki. Rozbudowa ta powinna jednak być prowadzona

49 nie tylko w rejonie nadmorskim, lecz takŜe w innych miejscach, takŜe tych oddalonych od morza. Niezbędne jest jednak uwzględnianie wymogów ochrony środowiska naturalnego, w tym zwrócenie szczególnej uwagi na strefę wybrzeŜa. W granicach arkusza Kołobrzeg wyznaczono obszary predysponowane do lokalizowania składowisk innych niŜ niebezpieczne i obojętne (komunalne) i obojętnych. Rejon wydzielony do składowania odpadów komunalnych występuje na niewielkim obszarze na południe od SianoŜętów, gdzie na powierzchni występują czwartorzędowe iły i muł- ki zastoiskowe, o zmiennych właściwościach izolacyjnych. Jako preferowane do składowania odpadów obojętnych wskazano obszary we wschodniej części arkusza, gdzie na powierzchni występują gliny zwałowe zlodowaceń północnopol- skich o miąŜszościach dochodzących do 30 m. Najkorzystniejszych warunków dla składowania odpadów komunalnych naleŜy spo- dziewać się na północ od Malechowa, gdzie stwierdzono występowanie iłów i mułków wska- zane jako tereny POLS charakteryzujące się niskim stopniem zagroŜenia wód podziemnych. Warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk występują w obrębie wszystkich obsza- rów POLS i wynikają one z ochrony zabudowy oraz bliskości lotniska w Bagiczu. Lokalizacja składowisk odpadów na preferowanych obszarach powinna być poprzedzo- na szczegółowymi badaniami geologiczno-inŜynierskimi i hydrogeologicznymi, które pozwo- lą na dokładne rozpoznanie parametrów określających właściwości izolacyjne glin i iłów, ich miąŜszości, rozprzestrzenienie, jak i potencjalne ryzyko skaŜenia wód poziomu uŜytkowego przez składowisko.

XV. Literatura

BAJOREK J., NIEDZIELSKI A., 1968 – Orzeczenie geologiczne z badań przeprowadzonych w rejonie Kołobrzegu celem udokumentowania złoŜa surowca ilastego do produkcji

wyrobów ceramiki budowlanej w kat. C2. Zjednoczenie Przedsiębiorstw Geologicz- nych Przedsiębiorstwo Geologiczne w Krakowie. BERNAT J., 1962 – Dokumentacja geologiczna torfowisk „Dolina rzeki Parsęty” na odcinku Ząbrowo-Kołobrzeg (badania wstępne). Biur. Proj. Wod. Melior. w Warszawie. CYKALEWICZ T. (red.), CYKALEWICZ M., DOBRACKA E., DOŁGOSZYJA D., 2001 – Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Koło- brzeg. Afix Szczecin. DOBRACKA E., 1984 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz 43 – Kołobrzeg. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

50 DOBRACKA E., 1988 – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Kołobrzeg (43) i arkusz Ustronie Morskie (44). Państw. Inst. Geol., Warszawa. DOBRACKI K., PIOTROWSKI A., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Kołobrzeg (43). Państw. Inst. Geol., Warszawa. DOBRACKI R., ZACHOWICZ J., 1998 – Mapa geodynamiczna polskiej strefy brzegowej Bałtyku w skali 1:10 000. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Szczecin, Gdańsk. GIENTKA M., MALON A., DYLĄG J. (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007 r. Ministerstwo Środowiska, Państw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKA K., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Instrukcja opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa. KOWALENKO W., 1951 – Najdawniejszy Kołobrzeg (VIII–XIII w). Prz. Zach. nr 7/8, Po- znań. KRAMARSKA R., 1999 – Mapa geologiczna dna Bałtyku bez utworów czwartorzędowych w skali 1:500 000. Państw. Inst. Geol., Gdańsk-Warszawa. KROCZYŃSKI H., 1983 – Plan Miasta Kołobrzeg (Historia). Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa-Wrocław. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdraŜania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

51 MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. OFICJALSKA H., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Koło- brzeg. Państw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZYśEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóŜ torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględ- nieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska – Instytut Melioracji i UŜytków Zielonych Zakład Ekorozwoju Przestrzeni Rolniczej, Falenty. PACZYŃSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski; Tom I Wody słodkie; Tom II – Wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Program ochrony środowiska dla miasta Kołobrzeg na lata 2004–2007 z perspektywą na lata 2008–2015. Kołobrzeg, 2004a. Program ochrony środowiska gminy wiejskiej Kołobrzeg do 2012 r. Kołobrzeg, 2004b. Przyroda Kołobrzegu Uzdrowisko i Okolice. Strona internetowa wykonana przy wsparciu Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska Starostwa Kołobrzeskiego: http://www.przyroda.powiat.kołobrzeg.pl. Raport o stanie miasta Kołobrzeg 2007 opracowany w Wydziale Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Kołobrzeg. Kołobrzeg, 2008a. Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2006–2007. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Szczecin, 2008b . Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359z dnia 4 października 2002 r. SOKOŁOWSKI A., SZYMAK M., 1986 – Dokumentacja geologiczna w kat. B złoŜa torfu leczniczego (borowiny) „Kołobrzeg”. Pracownia Geologiczna Biura Projektów i Usług Technicznych BranŜy Uzdrowiskowej „Balneoprojekt”, Warszawa. Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2006 roku. Wojewódzki Inspekto- rat Ochrony Środowiska w Szczecinie, 2007.

52 STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Część I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa stęŜeń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Państw. Inst. Geol. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Część II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Państw. Inst. Geol. Warszawa. SUBOTOWICZ W., 1982 – Litodynamika brzegów klifowych wybrzeŜa Polski. Ossolineum Gdańsk. Ustawa z dnia 21.03.1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. Dziennik Ustaw z 2003 r., nr 153, poz. 1502, (tekst jednolity). Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw 07.39.251 z dnia 5 marca 2007 r. (tekst jednolity). Ustawa z dnia 28.03.2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brze- gów morskich”. Dziennik Ustaw nr 67, poz. 621. UŚCINOWICZ S., 1989 – Mapa geologiczna dna Bałtyku w skali 1:200 000, ark. Kołobrzeg. Państw. Inst. Geol., Warszawa. UŚCINOWICZ S., 1991 – Objaśnienia do Mapy geologicznej dna Bałtyku w skali 1:200 000, ark. Kołobrzeg. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Zasady dokumentowania złóŜ kopalin stałych, 1999. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. ZAWADZKA-KAHLAU E., 1999 – Tendencje rozwojowe polskich brzegów Bałtyku Połu- dniowego. Gd. Tow. Nauk., Gdańsk.