Lochem 1937 - de automatische telefoondienst doet zijn intrede

Jan Klein Egelink

Op 7 september 1937, ongeveer 65 jaar geleden en ruim 30 jaar na het in gebruik nemen van de handcentrale, was het zover. De ruim 300 op het telefoonnet aangesloten Lochemers konden automatisch gaan telefoneren. Op die dag, om 13.00 uur precies, waren voor de plaatselijke „telefoonjuffrouw“­ de werkzaamheden grotendeels ten einde en behoorde het oude telefoontoestel met de slinger tot het verleden. Dat wil zeggen voorlopig. Niemand kon op dat moment bevroeden dat dit antieke toestel een kleine tien jaar later weer van de zolder moest worden gehaald. De amateurhistoricus A. Dieperink heeft in zijn interessante verhandeling „Van bodediensten tot PTT“ over de lokale telefoonhistorie het een en ander al gememoreerd. Zie bladzijde 7 van het boek „Grepen uit de geschiedenis van Lochem“ (1985). In aanvulling hierop zijn er nog wel een paar dingen die voor geïnteres­seerden in de PTT-geschiedenis mogelijk van belang zijn.

et initiatief om Lochem buiten de kring van Lochem. Omdat op de grote hoeveelheid telefonisch bereikbaar te Door het V.G. werden circulaires circulaires die waren rondge- Hmaken is ongeveer hon- rondgestuurd waarin werd op- stuurd slechts 38 reacties waren derd jaar geleden uitgegaan van geroepen lid te worden van een binnengekomen - twee te weinig het toenmalige Verfraaiingsge- Lochemse telefoonmaatschappij. om iets te beginnen - kon het V.G. zelschap (V.G.), de voorloper van Bij directe inschrijving hoefde voorlopig weinig ondernemen. de huidige VVV. Vooral door de men geen entreegeld te betalen. Vooral de winkeliers bleven vele hotelhouders, die toen in de Wie zich later aanmeldde moest dwarsliggen. Nogmaals verklaar- zomer nogal wat gasten van een dat wel doen. De voorzitter van den zij dat hun de noodzaak niet zekere importantie te logeren het V.G., Ds A. Karel E. Horst, en was gebleken. Volgens de meeste kregen, werd bij het V.G. aan- secretaris A. Staring deden alle winkeliers en kleine zakenlieden gedrongen op een snelle com- mogelijke moeite om de mensen kwam de telefoon slechts aan één municatie met andere plaatsen. te wijzen op het belang van dit categorie ten goede, namelijk die Aan dit verzoek wilde het V.G. nieuwe communicatiemiddel. van de hoge heren. De welgestel- graag voldoen maar zo gemak- Vooral op de neringdoenden werd den konden volgens hen “(…) kelijk als het leek, was het nu een beroep gedaan. de dagmeisjes wel aan de kant ook weer niet. Een maand na dit eerste initiatief, doen; de boodschappen konden op 8 juni 1904, werd tijdens een nu wel per telefoon afgehandeld Alleen al om financiële redenen bestuursvergadering de telefoon- worden.” Ook vreesden ze ach- moest het systeem zo eenvoudig kwestie weer aan de orde gesteld. teruitgang en concurrentie omdat mogelijk gehouden worden en Tegen de verwachting in was het de vaste klanten dan te gemak- ook het aantal belangstellenden bestuur zeer teleurgesteld. Lo- kelijk iets van elders zouden voor deze nieuwe vinding moest chem bleek niet zo vooruitstre- kunnen betrekken. zo groot zijn dat het de moeite van vend te zijn als was gedacht. De Het V.G. vond dit maar een de te maken kosten waard was. hoteliers waren welis­waar grote primitieve gedachtengang. Het Om te beginnen won het V.G. in voorstanders maar slechts weinig was toch ook, zo redeneerde­ dit mei 1904 inlichtingen in bij ver- neringdoenden waren enthou- gezelschap, een manier om het schillende telefoonmaatschappij- siast. Van deze categorie zagen de klanten gemakkelijk te ma- en. Als voorwaarde werd toen velen de directe voordelen ervan ken. Hoe dan ook, men begreep gesteld dat zich minstens veertig niet in en bovendien vonden ze er hier nog maar weinig van. gegadigden voor een aansluiting de kosten te hoog. Desondanks Toch besloot het bestuur verdere moesten melden. Het abonne- werd door het V.G. besloten om pogingen te doen om Lochem mentsgeld zou voor Lochem en een telefooncommissie in het aangesloten te krijgen. het buitengebied f 45,- gaan be- leven te roepen. Daarin hadden dragen. Per aansluiting zou f 45,- zitting de heren Mr. H.P. Berlage, En er kwam een oplossing. Van worden geheven plus een bedrag E. Franken, W.F. Lefèber en Mr. Rijkswege werd bekendgemaakt van f 3,- voor elke honderd meter J.G. ridder van Rappard. dat voortaan in het hele land 4 Land van Lochem 2003 nr. 3 aanleg en exploitatie van het te- men aardig vertrouwd. Twee realiseren en zo maakte de oude lefoonnet door het Rijk geregeld plaatsgenoten, de dames Wy- slingertelefoon plaats voor de zouden worden. Zo ook voor Lo- brands en Van Doorn, die nog in kiesschijf. Er werden moderne chem. Het Rijk deed een beroep opleiding waren, werden alvast telefoontoestellen ontworpen op het V.G. om degenen die al aangesteld als telefoniste. waarvan vlak voor de tweede hadden ingeschreven en eventu- wereldoorlog door ongeveer eel andere belangstellenden voor Met ingang van 17 juli 1905 werd 400 Lochemse abonnees werd een speciale vergadering bijeen te het telefoonnet in de stad opge- gebruik gemaakt. Helaas echter roepen. Van Rijkswege zou dan nomen in het buitenlandse com- van betrekkelijk korte duur. nadere informatie verstrekt wor- municatiesysteem en kon men den over de nieuwe voorwaarden. ook internationaal bellen. Wat Oorlog en herstel Ook zou nogmaals het belang van aanvankelijk zeer moeizaam op De oorlog maakte voorlopig een telefoonaanleg ook voor Lochem gang kwam, werd in toenemende eind aan de verdere ontwikkeling worden benadrukt. mate populair. In de eerste maand van de telefoon. In de loop van de Dit lukte en er werd spoed achter van de openstelling (juli) werden bezetting werd een groot deel van de zaak gezet. De kosten wer- er door de Lochemers 543 lokale de Lochemse telefoons afgeslo- den nu ook lager. Het Rijk be- en 311 interlokale gesprekken ten. De toestellen werden door de rekende f 25,- per jaar voor een gevoerd. Er waren 110 bin- Duitse militaire instanties in be- abonnement, f 0,025 voor een nenkomende gesprekken en het slag genomen. Was het hierbij ge- lokaal gesprek en f 0,30 per drie aantal inkomende internationale bleven dan had onze PTT-directie minuten voor interlokale ge- gesprekken bedroeg in die eerste alleen maar tevreden­ kunnen zijn. sprekken. Geleidelijk aan begon maand al zeven. Het terugtrekken van de Duitse men in Lochem het nut van zo’n In augustus 1911, ruim zes jaar na troepen op 1 april 1945 had voor communicatie in te zien. Niet- de invoering, zat Lochem tegen de Lochemse telefooncentrale temin gingen de ontwikkelingen de honderd aansluitingen aan. echter een tragisch gevolg. tergend langzaam maar de PTT In de beruchte winter daar- toog aan het werk en de “boven- De technische ontwikkeling hij voor was in ons postkantoor en grondse” telefoondraden werden de PTT ging van jaar tot jaar met in de centrale die erachter lag aangebracht. rasse schreden vooruit. In het een Duits “Sprengkommando” begin van de jaren dertig werd gehuisvest. Degenen bij de Lo- Op 1 juli 1905 was het zover. begonnen met de automatisering chemse PTT die wat meer wisten, Officieel heette het: “De minister van het telefoonnet. In verband hielden hun adem in. Een van van Waterstaat, Handel en Nij- met de toen heersende econo- de deskundigen in die periode verheid, gezien het adres van den mische crisis en de toegepaste was de sectorchef H. Evers uit Directeur Generaal der Posterijen en Telegraphie d.d. 28-6-1905 no. 2157 heeft goedgevonden te bepalen dat een interlocaal Rijk- stelefoonbureel wordt gevestigd te Lochem dat met ingang van 30 juni 1905 voor het algemeen verkeer zal worden opengesteld.” Sinds die datum was dus ook voor Lochem de telefoon een feit en van toen af stond de 4500 in- woners tellende stad aanhoudend en gemakkelijk in verbinding met de centra van handel en verkeer. Dat heeft zonder twijfel voor veel plaatsgenoten langzamerhand grote betekenis gekregen. Op dat moment waren er onge- De dames en heren belast met de bediening van noodhandcentrale van de PTT, veer zestig aansluitingen. Het kantoor Lochem (1945). Chef-telefoniste mevrouw Van Lunteren, en de dames Lichtendahl, Avenarius, Postel en Sipsma; staande de heer Evers, sectorchef en de duurde niet lang of de telefoon heer Schippers, monteur. begon aardig in te burgeren. Het nieuwe en vreemde ging er al bezuinigingen verliep dit proces Lochem. Omdat hij de boze plan- gauw een beetje af en met de nogal traag. Toch lukte het de nen kende die de bezetter koes- bediening van het toestel raakte automatisering voor Lochem te terde bij een eventuele terugtrek- Land van Lochem 2003 nr. 3 5 en mama zei: “Je neemt de hoorn van de haak en dan moet je heel hard schreeuwen anders horen ze het niet aan de andere kant.” Die boer schreeuwde de kop eraf: “B 64, DOOD KALF, DOOD KALF!” Mama zei: “Harder.” En die boer jankte maar door. Wij lagen slap van het lachen. Die- zelfde man vroeg eens aan Ma- ma, wijzend op onze ruwhaar fox: “Is dat een Bouvier (bouw vier)?” “Nee,” zei Mama, “dat is een bouw vijf!” De man had niet eens door dat hij werd belazerd. Zo zie je dat ook de boeren net voor de oorlog nog geen telefoon hadden. Mijn man zijn ouders 21-4-1947, de noodhandcentrale in de knooppuntcentrale Lochem. hadden pas telefoon toen ze uit king, zag hij die winter kans gen worden gerealiseerd. Maar Lochem weg waren, men had enkele belangrijke onderdelen er was weer een begin. Met man geen telefoon nodig, men schreef van de auto­matische centrale te en macht werd nadien gewerkt brieven. Dat kan “men” dus nu verdonkeremanen zonder dat het aan herstel en vernieuwing van niet meer.” “Sprengkommando” daar erg in de Lochemse centrale. Het zou had. Dat nam echter niet weg dat echter nog tot 12 september 1951 op die eerste april ‘s middags om duren alvorens het automatisch kwart over drie de telefooncen- telefoonverkeer tussen Lochem trale de lucht in ging, tegelijk met en de rest van ons land kon wor- andere belangrijke installaties. den hervat. Bronnen Van direct automatisch telefone- · Lochemse Courant, (1937) ren zou hier voorlopig geen spra- Tijdens een gesprek met me- · Informatie de heer H. Evers, (1983) ke meer kunnen zijn. Alles was vrouw S.Haanstra-Breukink, een · Persoonlijke herinneringen 1939- zo grondig verwoest dat het in van onze trouwe leden, wist zij 1945, J. Klein Egelink · Persoonlijke herinneringen, mevrouw geen drie maanden mogelijk zich betreffende het beschreven S.Haanstra-Breukink was telefo­nische contacten te telefoongebeuren te Lochem nog · “Grepen uit de geschiedenis van onderhouden. het volgende te vertellen: “Voor Lochem”, A. Dieperink, (1985) zover ik mij kan herinneren, Dankzij de vindingrijkheid van hing er bij ons aan de wand in de de Lochemse PTT-mannen en keuken een telefoon, zo’n bruin de vooruitziende blik van de Ericsson-geval met een slinger. heer Evers, die enig belangrijk Later kwam de kiesschijf. Maar materiaal had weten te redden, ik kan mij niet herinneren dat kwam er op 13 juli 1945 weer Mama urenlang zat te kletsen aan een voorlopige telefoondienst. de telefoon,. Zij belde haar vrien- Het was echter wel improvise- dinnen niet op en de vriendinnen ren geblazen. Men was terug- deden dat evenmin. De telefoon gekeerd naar de tijd van 1905 was zakelijk bedoeld. In de oor- toen men begon. De handcentrale log werd ik soms na 20.00 uur op- en de oude slingertoestellen uit gebeld en vroeg een jongeman- grootmoeders tijd zouden weer nenstem: Wil je even luisteren? dienst gaan doen. Gelukkig En dan draaide hij een grammo- had men nog een serie van die foonplaatje van de Kilima Hawai apparaten op de PTT-zolder -ians. Ook was er eens een boer bewaard. De handcentrale was uit Barchem die moest opbellen berekend op 200 aansluitingen. naar een of andere dienst dat hij Doordat echter niet voldoen- een dood kalf aan de weg had de materiaal beschikbaar was, gelegd voor het destructiebedrijf. konden slechts 150 aansluitin- Hij wist niet hoe hij moest bellen 6 Land van Lochem 2003 nr. 3 Archieven betreffende de kerk van Lochem

Bennie te Vaarwerk

Bewerkte versie van de lezing op zaterdag 23 augustus 2003 in de Gudulakerk te Lochem ter gelegenheid van de presentatie van het boekje De kerk van Lochem in woelige tijden, 1608-1628, geschreven door Feike Reitsma.

et is een bijzonder genoe- van deze kerk. De Hof te Lochem, gepubliceerde lijst van personen gen vandaag een kleine gelegen in de oude stad, was in Lochem die haar naam droe- Hbijdrage te mogen leveren eveneens een bezit van de heren, gen. Het kapittel-archief wacht aan deze bijeenkomst. Bijzonder later graven van Zutphen. In 1134 nog op voltooiing van de inven- omdat ik in de jaren 1996-1999 zou de kerk met bijbehorende tarisatie, zoals helaas wel vaker in het Lochemse gemeentearchief tienden door gravin Irmgard ge- met de oudste archieven het werkzaam ben geweest. Het was schonken zijn aan het eveneens geval is. Maar het zal, ook gelet in die jaren dat ik Feike Reitsma door de graven van Zutphen ge- op de andere bezittingen van het heb leren kennen en waarderen stichte kapittel van de Sint Wal- kapittel in Lochem, ongetwijfeld als een enthousiast en gedreven burgiskerk te Zutphen. Een kapit- nog veel nieuws bevatten over genealoog en historisch onder- tel is kortweg te omschrijven als de middeleeuwse geschiedenis zoeker. En sinds vandaag ook als de gemeenschap van geestelij- van stad, scholtambt en kerk van Lochems kerkhistoricus. ken verbonden aan een bepaalde Lochem. De kerkhervorming be- Toen Feike me vroeg om een kerk. Verbonden aan een kathe- tekende in geestelijk opzicht een korte inleiding te houden over drale kerk had het kapittel het radicale breuk met het verleden, de archieven van de kerk van recht om de bisschop te kiezen. maar in materieel opzicht is er Lochem, heb ik gevraagd of dat De leden van een kapittel werden sprake van een zekere continu- in een wat breder kader mocht, kanunnik genoemd. Kapittels ïteit, ook al was de roomse jus zowel wat de tijd als de bronnen konden uitgroeien tot machtige ervan afgehaald. Wat betekende betreft. Want er zijn meer vind- instellingen met veel bezittingen de Reformatie voor de Lochemse plaatsen dan alleen het lokale en rechten. De kerk van Lochem kerk en de kerkorganisatie? kerkarchief. met de bijbehorende goederen was zo’n bezit. Het kapittel zal De pastoor en de dominee Wanneer je een archief inventa- in het Lochemse geval ook het De pastoor had twee taken: de riseert, probeer je eerst inzicht te collatierecht hebben gehad: het zielzorg voor de parochianen en krijgen in de organisatie van de benoemingsrecht van de pastoor, de zorg voor de relikwieën. Zijn desbetreffende instelling. In de de parochieherder. Met dit Zut- functie was een afgeleide van die loop van de tijd verandert de orga- phense kapittel komen we op de van de bisschop. Maar de pastoor nisatiestructuur, van binnenuit eerste belangrijke groep bronnen was bij wijze van spreken ook of van buitenaf opgelegd. En voor de oudste schriftelijk over- een alleenheerser. Hij was bijge- bij al die veranderingen moet je geleverde geschiedenis van de volg ook de belangrijkste archief- steeds letten op de gevolgen voor kerk van Lochem, namelijk het vormer. Het archief van een ka- de archiefvorming. Ik wil pro- archief van het Walburgskapittel tholieke parochie is nog steeds in beren een beeld te schetsen van van Zutphen.1) belangrijke mate dan ook een pas- de structuur van de Lochemse toorsarchief. In Lochem was het kerkorganisatie in de loop van de Recentelijk zijn de oudste oor- niet anders, want de pastoor en tijd en de gevolgen die dat heeft konden uit dit archief gepubli- de gezamenlijke priesters of vica- gehad voor de archiefvorming ceerd door de heer Ed Harenberg rissen verbonden aan de Sint Gu- en daardoor voor de vindplaat- 2), de Gelderse oorkondenspeci- dulakerk vormden ook zelf ar- sen van die archieven. En dan alist. Dit kapittel is verder van chief. Het belangrijkste bestand- moet ik beginnen met de oudste belang voor de geschiedenis van deel daarin vormen de stukken geschiedenis. de kerkpatroon Sint Gudula.3) met betrekking tot de verwerving Zij werd ook vereerd in Zutphen. van goederen door de pastoor en Het Sint Walburgskapittel Voor haar was er een speciaal gezamenlijke priester/vicarissen De 12e eeuwse kerk van Lochem officie (liturgische dienst of bre- van de kerk en enkele vicariën heeft misschien toebehoord aan viergebed) in de Walburgiskerk.4) of altaarstichtingen. Dit mid- de graven van Zutphen. In ieder Dat ze in Lochem populair was deleeuwse en 16e eeuwse archief geval bezaten zij in 1059 tienden blijkt uit de door Feike Reitsma van de Sint Gudulakerk bevat 8 Land van Lochem 2003 nr. 3 maar liefst ruim 130 stukken uit was ook op het kerkhof begraven. Tenslotte de opdracht en in- de 14e t/m 16e eeuw. Het berust Ook daarbij maakte het geloof structie voor gedeputeerden (het in het Gelders Archief in Arn- niet uit. De verantwoording dagelijks bestuur van de graaf- hem. van de inkomsten en uitgaven schap Zutphen) tot het visiteren werd gedaan in kerkenrekenin- en inventariseren van de eigen- De Reformatie haalde door dit al- gen, die, bijvoorbeeld ook in het domsbewijzen van Lochemse geeste- les een dikke streep. De predikant geval van Lochem, werden afge- lijke stichtingen, met twee inven- was ingebed in een kerkenraad. hoord door het stadsbestuur. Men tarissen, uit de periode 1608-1610. Hij kon geen alleenheerser zijn. vindt dus kerkenrekeningen in In 1609 werd dit rentambt onder- Zijn archief – als ambtsdrager het stadsarchief. gebracht in het nieuwe rentambt – vindt men terug in het ker- Zutphen. Het omvatte goederen kenraadarchief. Ook zijn inko- De geestelijke goederen na de in de steden Zutphen, Doesburg menspositie was anders. Hij Reformatie en Lochem, de scholtambten Zut- kreeg een vast traktement uit Wat gebeurde na de Reformatie phen en Lochem, de richteramb- de kas van het geestelijk rent- met de voormalige geestelijke ten Doesburg en Steenderen en ambt, waarin alle voormalige goederen? Eerst een begripsom- de bannerij Bahr en Lathum. Van geestelijke goederen waren on- schrijving: geestelijke goederen bijzonder belang is met name dergebracht. Het kon overigens zijn die goederen waarmee al- de serie rekeningen van 1609 gewoon voorkomen dat hij in de leen een geestelijke begiftigd tot 1804. Helaas wacht ook de voor-reformatorische pastorie kon worden. Dat waren dus de inventarisatie van dit archief nog bleef wonen, of deze gepacht goederen van de pastoor en de op afronding. had. Het toezicht op het kerkelijk vicarissen. En misschien ook nog Het rentambt Zutphen was één leven viel toe aan de kerkenraad de goederen van de koster, voor van de rentambten waarin de en de Classis Zutphen, die zich zover daarvan apart sprake was. graafschap Zutphen verdeeld daartoe bediende van twee in- Met het verdwijnen van het Zut- werd om de geconfisceerde voor- spectoren. Enkele inspectierap- phense kapittel, als gevolg van malige pastorie- en vicariegoe- porten zijn bewaard gebleven. de Reformatie werd misschien deren te beheren. De kerkenraadnotulen en de acta de band met Zutphen losser, van de Classis zijn in dit opzicht maar verdween niet, net zomin De provisorie de belangrijkste bronnen. Een als de bezittingen en rechten van De provisorie is het kerkelijke ar- deel van de vroeger geestelijke dit kapittel. In 1579 werden de menfonds uit de Middeleeuwen. jurisdictie of rechtspraak, name- voormalige kapittelgoederen on- Het fonds had eigen bezittingen lijk het verlenen van huwelijks- dergebracht in het rentambt van en inkomsten. De opzichters dispensaties en een deel van de de proosdij en het kapittel van de werden provisoren genoemd. zedelijke rechtspraak, kwam na St. Walburgiskerk te Zutphen, dat Na de Reformatie bleef dit fonds de Reformatie terecht bij het Hof onder beheer van de Staten van bestaan ten behoeve van alle van Gelderland, dat dus voor dat het Kwartier van Zutphen werd armen. Het werd onttrokken aspect de opvolger van de bis- geplaatst. Archiefstukken vanaf aan de kerk en kreeg een bur- schop was. die tijd (en voor een deel ook gerlijke bestemming. Vandaar van de voorgaande periode) vindt dat de stad er bemoeienis mee De kerkfabriek men dan ook in het archief van de had. De magistraat controleerde Voor het onderhoud van de kerk Staten van het Kwartier van Zut- samen met de gemeenslieden, was er ook een apart fonds: de phen, aanwezig in het Gelders Ar- die de vertegenwoordigers van kerkfabriek. Dat was de bena- chief te Arnhem.5) De na-refor- de burgerij waren, de proviso- ming voor alle bezittingen die matorische geschiedenis van de rierekeningen. Deze rekeningen dienden om de eredienst in de pa- meeste goederen die ooit ge- zitten dan ook in het stadsarchief. rochiekerk te kunnen verzorgen schonken waren aan de kerk van Ook hier verbeterde de archief- en om het kerkgebouw te onder- Lochem vindt men in dat archief vorming aanzienlijk, hetgeen houden. Het werd beheerd door terug. Men vindt er gegevens blijkt uit de vele bewaarde re- de kerkmeesters, in de hervormde over de thijnsen (afdrachten) keningen. De Nederduits gere- kerk op een gegeven mo-ment de die door vele Lochemers aan formeerde kerk stichtte echter kerkvoogden genoemd. Het on- het kapittel gegeven moesten in de loop van de 17e eeuw een derhoud van de kerk was zowel worden, maar ook pachtvoor- eigen armenfonds: de diaco- vóór als na de Reformatie een waarden van tienden van het nie. Dit was een specifiek voor aangelegenheid die alle kerspel- kapittel, uit de periode 1596- de gereformeerde armen bestemd lieden (gemeenteleden) aanging, 1601 staten en andere stukken fonds. De geschiedenis van de ongeacht het geloof. De kerspel- betreffende de geestelijke en provisoriën, Lochem uitgezon- lieden werden als hun tijd daar kerkelijke stichtingen te Lochem. derd, is nog onvoldoende onder- Land van Lochem 2003 nr. 3 9 zocht. In Lochem behield het zijn der kader te plaatsen, zowel in stellen dat de geschiedenis van sociale bestemming. In Borculo tijd als in ruimte.Voor de beoefe- bijvoorbeeld vele in de mid- kreeg de provisorie een sociaal- ning van de geschiedenis van een deleeuwen genoemde goederen culturele bestemming en bestaat kerk is heel belangrijk dat men doorlopend te volgen is. Het is vandaag de dag nog, terwijl weet hoe de kerk in de loop van aan de historicus, amateur of de provisorie in Eibergen om- de tijd georganiseerd is geweest. professional, om de stukjes bij streeks 1850 door de burgerlijke Dit alles heeft zijn neerslag gehad elkaar te zoeken en er een mooi overheid werd overgedaan aan in archieven. Maar doordat er geheel van te maken. de diaconie van de hervormde in de loop van de tijd flink aan Feike Reitsma heeft laten zien dat gemeente, met name om te voor- getrokken is, nog afgezien van kerkgeschiedenis absoluut niet komen dat rooms-katholieke oorlogs- of brandschade, zijn de saai hoeft te zijn. En dat smaakt ingezetenen er een beroep op archieven van de kerk verspreid naar meer. zouden doen. geraakt. De kerkhervorming ver- Ik heb getracht de geschiedenis beterde de archiefvorming zelfs van Lochems kerk in een wat bre- aanzienlijk, zodat ik wel durf te

1) Voor het meest recente overzicht zie: M.R. Hermans, “Het kapittel van Sint Walburgis”, in: M.Groothedde e.a. (red), De Sint- Walburgiskerk in Zutphen. Momenten uit de geschiedenis van een middeleeuwse kerk (Zutphen, 1999, blz. 109-131. 2) E.J. Harenberg (uitg.), Oorkondenboek van Gelre en Zutphen tot 1326. Achtste aflevering: kapittel van St. Walburg te Zutphen, proosdij van St. Walburg te Zutphen, vicariën in de St. Walburgiskerk te Zutphen, stad Zutphen (Den Haag, 2003) 3) Jan Eefting, “Het leven en de verering van Gudula”, in: Herman Schuttevaer e.a., Lochem en z’n Scholtampt. Artikelen, geschreven en gebundeld ter gelegenheid van het 10 jarig bestaan van de Historische Vereniging Lochem-Laren (Lochem, 1993), blz. 57- 68. 4) I. de Loos, “De liturgie in de Zutphense Sint-Walburgiskerk”, in: De Sint-Walburgiskerk in Zutphen, a.w., blz. 170-175. 5) Gelders Archief, Inventaris van de archieven van de Staten van het Kwartier van Zutphen en hun Gedeputeerden, 1491-1805, Bloknummer 0005.

Stads- en Streekarchief Zutphen: · Archief Nederlandse hervormde gemeente van Lochem · Oud-archief van de stad Lochem: kerkenrekeningen (het stadsbestuur oefende het toezicht uit op het beheer van de kerkelijke goederen door de kerkmeesters); een bijzondere rekening waarin verantwoording werd afgelegd over de inkomsten uit het over- luiden der overledenen uit de jaren 1680-1686; Stukken betreffende de bouw van een nieuw orgel (ook statusverhogend voor het stadsbestuur). · Collectie mr. D.W. van Leeuwen. Betreft voornamelijk genealogische aantekeningen en transcripties, maar er zit bijvoorbeeld ook een index bij op de notulen van de kerkenraad over de periode 1772-1802. · Archief van het kapittel van de Sint Walburgiskerk te Zutphen, dat in de Middeleeuwen het patronaatsrecht van de kerk van Lochem bezat. · Archief van de Classis Zutphen, bestaande uit notulen van de Classisvergaderingen, visitatieverslagen en stukken betreffende de kerk van Lochem. Gelders Archief: · Archief Sint Gudulakerk, o.a. bestaande uit maar liefst 132 charters. Betreft de rooms-katholieke periode. · Archief Hof van Gelderland. Huwelijksdispensaties (het Hof nam in dit opzicht de canonieke taak van de bisschop over); Stuk- ken betreffende een geschil tussen de koster en burgers van Lochem over te betalen kostergasten, 1668. · Archief van de Staten van Zutphen, waarin o.m. de rekeningen van de rentmeester van het geestelijk rentambt, dat na de Her- vorming de voormalige vicariegoederen en pastorieën beheerde, en van de voorloper hiervan: het rentambt van de proosdij en het kapittel van Zutphen. · Archief Huis Verwolde (onlangs geïnventariseerd), met gevens betreffende het collatierecht van de heren van Verwolde van de vicarie Maria Magdalena in de kerk van Lochem over de periode 1686-1849. Overige: · Haags Gemeentearchief: Archief familie Arntzenius: Potloodtekening van de kerk van Lochem door Robert Hendrik Arntze- nius, uit 1864.

10 Land van Lochem 2003 nr. 3 Gerrit Swart: 65 jaar vakmanschap

Marjan Houpt

Na 65 jaar kan hij veel verhalen; bijna een leven lang een loopbaan als schoenmaker. Op 15 september jl. werd Gerrit 79 jaar en vond het toen wel mooi geweest… We zitten op een herfstige middag bij hem rond de eettafel. Met een haarscherp geheugen voor data en detail vertelt hij over die lange periode in zijn leven. Eigenlijk werd Gerrit schoenmaker bij toeval. Hij zat nog op school (bij bovenmeester W.G. van de Hulst van de jeugdboeken) maar het was nog steeds crisistijd. En ondanks zijn mooie rapportcijfers van alleen maar zevens en achten, moest hij van school af om te gaan werken. Zijn oom, die een schoenmakerij had, zei: “Een schoenmaker heeft in elk geval altijd half te eten” en wilde hem wel als leerjongen aannemen. Gerrit was nog net geen 15, dus werd hem door de toenmalige Arbeidsbeurs hiervoor speciaal een ontheffing verleend. De foto’s bij dit artikel zijn van Marjan Houpt en Fokkelien von Gerrit Swart, zomer 2003. Meyenfeldt.

n zo begon zijn loopbaan op beste ambachtslieden; prachtige is werkzaam geweest. Hij heeft 1 september 1938. Van het laarzen konden zij maken! Hier zich doen kennen als een vol- Emaken van schoenen leerde Gerrit heel veel over het ijverig werker en is steeds eerlijk kwam toen nog niet veel; het vak en niet minder belangrijk, geweest. Zijn vertrek was doordat was meer vegen en schoonma- zo kon hij ook wat extra te eten hij naar Duitsland moest”…. ken, maar zo had hij tenminste krijgen, waardoor hij ondanks wel genoeg te eten. alles deze jaren nog redelijk Drukte na de oorlog Daarna werkte hij nog bij diverse doorkwam. “En ach, als je dit Na vijf jaar oorlog was de vraag schoenmakerijen in Utrecht. vergelijkt met hoe anderen het naar schoenen enorm; met 12 Toen een van zijn bazen van een toen hebben gehad, dan was het mensen in de werkplaats van andere politieke kleur bleek te daar toch niet zo slecht”. deze snelschoenmakerij werd 70, zijn, moest Gerrit van zijn vader Na de bevrijding door de Engel- 80 en soms wel 90 uur per week daar dezelfde dag nog vertrek- sen kon hij eindelijk weer naar gewerkt, ook ’s nachts. ken. “Zo ging dat in die dagen”. huis in Jutphaas. Maar dat ging De prijzen van een paar schoenen Meteen de volgende dag had niet zo eenvoudig. Over deze varieerden toen van 99 cent tot hij alweer ander werk, tot hij afstand van 230 km deed hij twee f 7,50. in 1943 als dwangarbeider naar maanden, vooral ook omdat de De snelheid van de productie Duitsland werd gestuurd. Ruim IJssel toen nog “dicht zat”, bleef kwam de kwaliteit niet ten goede; twee jaar werkte hij in Bremen bij hij weken steken in Deventer. in de werkplaats werd wel gezegd de Reichsbahn (huidige Bundes- Eindelijk thuisgekomen was hij dat je zo’n schoen maar beter bahn), waar hij kolenwagens van plan eerst maar eens drie met twee handen op kon pakken, moest repareren. maanden uit te rusten. Maar na anders viel hij uit elkaar. “Dat drie dagen had hij daar al genoeg noemden wij ook geen schoenen, Oorlog van en was meteen alweer aan maar voetbekleding”. In dit kamp zat 4000 man. Zwaar het werk in een snelschoenma- Gerrit wilde echter meer de am- werk en weinig te eten, maar kerij. bachtelijke kant op en zo vond Gerrit had het voordeel dat hij hij een advertentie in het Vakblad inmiddels al enkele jaren erva- In 1946 zocht hij zijn oude baas waarin een schoenmaker werd ring had opgedaan in zijn vak, in Utrecht op om daar alsnog een gevraagd bij de Fa. Swaters te Lo- en zo werkte hij ’s avonds bij in getuigschrift te vragen: “On- chem. Uit 12 sollicitanten werd de schoenmakerij van het kamp, dergetekende G. Th. Geurtsen, hij gekozen door de vader van de samen met mannen die vanuit Schoenmaker. L. Smeestraat 61 laatste eigenaar. Het feit dat me- heel Europa waren gehaald. Vol- Utrecht verklaart hierbij, dat vrouw Swaters ook uit de buurt gens Gerrit waren de Russen de Gerrit Swart ruim 3 jaar bij hem van Jutphaas kwam was daarbij Land van Lochem 2003 nr. 3 11 Twee bladen uit “Het Orderboek met Omschrijving”

12 Land van Lochem 2003 nr. 3 Land van Lochem 2003 nr. 3 13 niet onvoordelig... Wat wel on- voordelig was, was dat hij met die vele uren in de snelschoen- makerij wel zo’n 60 à 70 gulden had verdiend; bij Swaters begon hij met f 30,- bruto…

En zo begon Gerrit in mei 1946 zijn loopbaan in Lochem. Het “Orderbroek met Omschrijving”, dat hij heeft gekregen van ‘de oude Jan Swaters’, komt op tafel. In keurig kroontjespen-hand- schrift staan de namen van de klanten met de omschrijving van de bestelling beschreven. Ook het soort leer dat wordt gebruikt en of er leesten bij geleverd moeten worden; of poeder als het suède schoenen betreft. Ook de leersoorten staan beschre- ven: “juchtleder; vetleder; kid” (van de geit); en de lijmsoorten. Alles was nog plantaardig; cellu- Voor iedere klant werd een basispatroon gemaakt; van daaruit werd een ontwerp lose lijm of melk (latex): 1 dag getekend. Op de foto ziet u twee van deze ontwerpen. lijmen, 1 dag drogen en 1 dag afmaken. Maar je moest wel worden geschreven in het Frans, Met zijn vriendelijke pretogen ver- zorgen dat er geen zonlicht op want de knechten mochten niet telt Gerrit dat in die na-oorlogse de latex kwam, want dan plakte weten welk bedrag voor de periode de rekeningen “met be- het niet meer. schoenen werd gevraagd… leid” werden verzonden. Zo was Dus niks secondenlijm in die tijd! In de oorlogsjaren werd naast een klant bijvoorbeeld uienhan- Pas in de jaren zestig kwam de de prijzen nog een kolommetje delaar. Hiertoe volgde de heer contactlijm, die later steeds meer toegevoegd: + of – “bon”. De Swaters nauwlettend de beurs- verbeterd werd “tot je er een hon- laatste bon wordt vermeld op 4 berichten van de uiensector, en denkeutel mee kon vastlijmen”… mei 1948. Soms staat er helemaal alleen bij gunstige tijdingen werd Ook het looien van het leer on- niets vermeld; geen prijs, geen het bestelde schoeisel met de fac- derging een ontwikkeling. Eerder bon. Dat duidt erop dat betref- tuur verzonden. werd dit plantaardig gedaan, fende klant zijn schulden delgde maar dit proces duurde een heel door Swaters onder de tafel van Veel bekende Lochemse namen jaar. Toen kwam de chroomlooi- bonen of erwten te voorzien. staan hier te boek, maar toch ing op, die nam maar vijf tot zes Een paar handgemaakte schoe- kwam meer dan de helft van de dagen in beslag. “En tegenwoor- nen kostte in die tijd tussen de klanten uit het hele land; zelfs dig kunnen ze in een uur nog leer 25 en 35 gulden. uit het buitenland. Gerrit kent maken van een ouwe krant.” Dat zou de dag van vandaag zo’n ze allemaal, hoewel niet altijd f 1.500,- tot f 2.000,- bedragen. van gezicht. Meer dan eens her- Een dipje in Swaters’ goede re- (Over euro’s hebben we het nu kende hij de klanten eerder aan putatie kwam toen een leerleve- even niet.) Soms komt Gerrit nog de schoenen die ze droegen. Ook rancier een looiingsproces had wel eens iemand tegen en dan het adelbestand en de toenmalige uitgevonden waaraan arsenicum weet hij weer: “Oh ja, dat is die grootindustriëlen van ons land was toegevoegd; veel klanten van die erwten.” zijn hier ruim vertegenwoordigd. bleken echter allergisch voor Tussen begin april en 15 mei deze stof en dat was een kleine 1945 staan geen bestellingen in Bij elke naam weet Gerrit wel ramp.. het boek. Daarna staan er allerlei een mooi verhaal te vertellen. Bij besteldata door elkaar, hetgeen de klanten met een handicap merkt Orderboek chaos van die periode weergeeft. hij op dat degenen met grote Het “Orderboekboek” begint op In het kolommetje “Levertijd” voetproblemen altijd blij waren 7 mei 1931. Interessant detail is, staat in die naoorlogse dagen met hun aanpassing. Juist de dat in de laatste kolom de prijzen alleen maar “Spoed!” vermeld. mensen met de kleine problemen 14 Land van Lochem 2003 nr. 3 van de schoenen bleek dat het de verplichte sluitingsweek”). Vijf linkervoet betrof. De mevrouw snipperdagen worden vermeld keek Gerrit aan van boven haar (“in overleg op te nemen”), en de brilletje en vroeg: “Hoe vaak gaat compensatie voor de uren van de zoiets fout bij jou?” “Mevrouw, koopavond. dat gebeurt eens in de tien jaar”. “- Iedere medewerker (ster) kan “Nou laat je de Pasen hierdoor twee paar schoenen per jaar tegen dan maar niet verpesten”… kostprijs kopen. - Iedere werknemer (ster) krijgt Klantenbinding voor inwonende gezinsleden “In die tijd had je wel meer 10% korting op gekochte schoe- binding met de klanten dan te- nen en schoenreparatie. (Wel op genwoordig.” Gerrit haalt een kaart inschrijven.) aantal brieven en Kerstkaarten te- - Iedere werknemer (ster) heeft voorschijn van tevreden klanten. recht op twee paar zolen en drie Van Jonkheer W.F. van Lennep, paar hakken per jaar.” in 1948 “Harer Majesteits Gezant Enzovoort. bij het Deensche Hof”, zoals zijn visitekaartje aangeeft: “Schoe- De eerste jaren in Lochem zit nen heden ontvangen; als steeds Gerrit in de kost. Wanneer zijn prachtig werk. Zeer bedankt!” kostbaas voor zijn werk naar Doe- Een brief van de heer J.J. van tinchem wordt overgeplaatst, Koperen uit Bloemendaal op 2 moet hij een ander adres zoeken. juli 1945; na vermelding van de Ook daar moet hij op een gegeven goede ontvangst van drie paar moment weer vertrekken van- schoenen: “Zoudt U mij wil- wege gezinsuitbreiding en Gerrit len laten weten zoodra U meer krijgt behoorlijk genoeg van dat schoenen kunt maken? Mijn verhuizen. Maar Jan Swaters vrouw is zo jaloers als een kip! heeft nog wel een dienstbodeka- Zij hoopt nog steeds op de be- mertje boven de werkplaats, loofde witte leeren schoenen”…. en eten doet Gerrit dan bij een En in een brief van 1947 bestelt weduwe in Lochem, die het wel dezelfde heer Van Koperen maar gezellig vindt op deze manier vast voor elk van de komende wat aanspraak te hebben. “Ze drie jaar een paar boxcalf schoe- vond het zo gezellig dat ze me nen “(…) van het gewone Engel- helemaal heeft vetgemest.” sche model”. Gerrit houdt nog wel contact met zijn oude kostbaas en gaat af en Gedurende zijn eerste jaren bij toe op de fiets naar Doetinchem Swaters begint de werkdag voor om hem te bezoeken. Zo ontmoet Gerrit en zijn vijf collega’s om Gerrit zijn vrouw. Drie jaar ver- zeven uur. Tussen de middag en kering hebben ze en wanneer ze ’s avonds komt hij thuis eten en daarna in ondertrouw gaan duurt daarna wordt er nog doorgewerkt het nog een hele tijd voordat ze Sjabloon van de stikselversiering op de schoenen. tot negen uur, soms half tien! kunnen trouwen, want in die na- “Dat was toen heel gewoon.” oorlogse periode is geen huis te bleven vaak piepen over “dat er Maar ook gebeurde het wel dat, vinden. Gerrit heeft het dan zo nog iets knelde” of “nog steeds tijdens een strenge winter, de langzamerhand wel gezien op niet lekker zat”. heer Swaters zijn schoenmakers zijn zolderkamertje en Jan Swa- naar de ijsbaan op de Wilden- ters stapt naar de burgemeester En heel soms ging er iets fout. borch reed, waar ze de dan hele om een goed woordje te doen. Een paar handgemaakte schoe- middag met z’n allen gingen Dat helpt en na hun huwelijk gaat nen voor een mevrouw met een schaatsen. het echtpaar Swart wonen op de aanpassing aan de rechtervoet, bovenverdieping van Kastanjel- dacht Gerrit. Een haastklus die In juli 1968 worden de Arbeids- aan 3. Ze krijgen twee dochters. op Goede Vrijdag klaar moest voorwaarden aangepast. Men Inmiddels zijn ze bijna 52 jaar zijn zodat zij er met Pasen knap heeft dan o.a. recht op 2,5 week getrouwd en ook al overgroot- bij kon lopen. Bij het afhalen zomervakantie (“waarin valt de ouders! Land van Lochem 2003 nr. 3 15 Vakmanschap die gewend zijn aan fijn werk, apart. Voor elke klant werd een Na de oorlog behaalt Gerrit maakt hij al jaren van allerlei grondpatroon van de voeten ge- zijn diploma’s. In 1947 dat van houtsoorten de mooiste minia- maakt. De baas bezocht de klan- “Schoenhersteller A”. Het Mid- turen. Kleine meubelstukken; ten ook thuis om de maat op te denstandsdiploma met zevens, tafels en stoeltjes met gedraaide nemen, en wanneer de klant ou- achten en negens. Zijn mooie pootjes, pronkkastjes, maar ook der werd veranderde de voet, dus geëmailleerde wandbord met zijn koetsjes en allerlei karren, zoals werd dat weer opnieuw gedaan. later behaalde Meesters diploma die van de petrolieman, en van Dat grondpatroon was de basis heeft hij echter, tot verdriet van het Rode Kruis (waar hij vele voor de diverse ontwerpen die zijn vrouw, ooit in een opwelling jaren vrijwilliger was). Een secuur in delen werden uitgete- weggegooid. ouderwetse houten wasmachine kend. De stiksels ter versiering met bok en mangel, en nog veel zijn keurig in potlood weerge- Ook wint hij prijzen tijdens vak- meer. Alles is, op schaal, tot in geven; de naam van de klant in wedstrijden. Onder andere de het fijnste detail uitgewerkt: lan- schoonschrift. Nadat de patroon- eerste prijs in de “Gezellen-Klas- taartjes, bladveren, het opstapje delen in leer waren uitgesneden se B van de Regionale Schoen- van de koets. Zo maakte hij ook werden ze weer in een stapeltje herstellers Vakwedstrijd Het Le- voor de werkgroep “De Oude aan elkaar gestikt en in de kast vend Ambacht” te Doetinchem: Begraafplaats” van het Historisch opgeborgen. Bij een vervolgbe- …“Deze mooie prestatie zal U Genootschap een prachtige lijk- stelling werden de stiksels weer ongetwijfeld veel genoegen doen koets, compleet met kistje met losgetornd voor hergebruik; zo en voor de Organisatie Commis- metalen sierhandvatten en zelfs zie je dus aan het aantal stiksel- sie is het een sprekend bewijs dat een span paarden ervoor. Voor rijtjes hoe vaak dit model voor het ambacht in U leeft”… zijn favoriete stuk, een mooi die klant werd gemaakt. Voor de hierbij gewonnen “Waar- kistje met houtsnijwerk, heeft de-bon à f 20,-“ koopt hij voor een tekening uit het boek “De In latere jaren komen steeds de verjaardag van een van zijn Tre-soor” van Rien Poortvliet meer confectieschoenen op de dochters een poppen-ameuble- als voorbeeld gediend. Gerrit’s markt en loopt de vraag naar ment. tre-soor is een perfecte kopie. handgemaakt uiteraard terug; dan Op de website van het Historisch bestaat het werk steeds meer uit Gerrits vakmanschap beperkt Genootschap: www.hglochem.nl, reparatie. zich echter niet alleen tot het zijn foto’s van deze miniaturen schoenmaken. “Als kind knut- te zien. Wanneer Gerrit 65 wordt, vraagt selde ik al”. Met zijn handen de baas of hij toch niet nog een Inmiddels is Gerrit met deze mi- paar keer in de week wil blijven niaturen wereldberoemd in Lo- komen voor de reparaties en chem en omgeving en krijgt hij Gerrit, die toch al geen stilzitter regelmatig vragen iets te willen is, blijft zo tot zijn 79e nog in de maken voor iemand persoonlijk, werkplaats te vinden. of voor een speciale gelegenheid. Het kost hem geen moeite er Dan komt er een briefje op de uiteindelijk afstand van te doen, kassa: “Onze Gerrit gaat nu echt het plezier van het maken geeft met pensioen”. hem genoeg voldoening.

Patronenkast Een paar maanden geleden zocht ik Gerrit op in de werkplaats, waar hij al die 57 jaren zijn vak heeft uitgeoefend. Er staan mooie ouderwetse solide machines, één zelfs van rond 1920. Het handge- reedschap ligt netjes uitgestald. Ook staat er nog een paar hand- gemaakte schoenen dat getoond werd op de eerste jaarbeurs na de oorlog in mei 1946. Ze ruiken nog steeds lekker naar leer. Diploma “Schoenhersteller A” De patronenkast is een verhaal 16 Land van Lochem 2003 nr. 3 Documentatierapport van het loodgieters-, gas- en waterfittersbedrijf de Fa. H.W. van den Brink te Lochem

W.F. Renaud, conservator collecties Openlucht Museum Arnhem

Korte inleiding van de redactie Op 16 mei 1978 werd het Installatiebedrijf van de heer Pasman, dat gevestigd was in de Smeestraat te Lochem, opgeheven. Zes jaar later schonk hij een deel van de inventaris aan het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem. Naar aanleiding van deze schenking heeft W.F. Renaud een aantal bezoeken aan de heer en mevrouw Pasman gebracht om een zogenoemd “documentatierapport” van het bedrijf te kunnen maken. Dit rapport is, met toestemming van het Openluchtmuseum, in zijn geheel overgenomen. Bij het documentatierapport horen een “Lijst van loodgietersbedrijven” in Lochem van L. Pasman en een ”Rapport verkenning firma M. van den Brink, Smeestraat 5-7 te Lochem” van W.F. Renaud. De lijst van loodgietersbedrijven is ook opgenomen. De redactie van Land van Lochem dankt mevrouw Pasman voor het gebruik van het rapport, de bijlagen en de foto’s.

Het loodgieters-, gas- en wa- terfittersbedrijf de Fa. H.W. van den Brink te Lochem

Op 17 mei 1984 kwam het Ne­ derlands Openluchtmuseum in het bezit van een ge­deelte van de inventaris van het loodgietersbe­ drijf de Fa. H.W. van den Brink in de Smeestraat 7 te Lochem. Het betrof hoofdzakelijk handgereed­ schap, dat was overgebleven na de ontruiming van het voorstuk van de werkplaats in 1979.

H.W. van den Brink/ D.J. van den Brink, ±1880-1928 Het bedrijf is op deze plaats gesticht Pand aan de Smeestraat in Lochem, waar het loodgietersbedrijf Van den Brink was in 1880 door Hendrik Willem van gevestigd. Foto: Nederlands Openluchtmuseum Arnhem. den Brink, koperslager te Lochem, afkomstig uit Hummelo en gehuwd ding plaats, waarbij een werk­ Hendrik Willem en zijn op 27 met Maria Postel. plaats tegen het reeds bestaande januari 1880 geboren zoon David Op 9 augustus van dat jaar had er gedeelte van Smeestraat 7 werd Jan van den Brink Hendrikszoon een scheiding en deling plaats gehad aangebouwd.2) De tweede ver­ een vennootschap onder firma H.W. van de huwelijksgemeenschap van bouwing volgde in 1884, waarbij van den Brink aan. Het doel van de goederen tussen Gerrit Jan Postel het op de hoek gelegen woonhuis vennootschap werd omschreven en Johanna Hendrika Gerarda te gedeeld werd.3) Vermoedelijk is in als “het uitoefenen van het bedrijf Hasseloo. Uit de boedelscheiding die tijd de winkel in huishoudelijke van koperslager en loodgieter en van zijn schoonouders kreeg H.W. artikelen gevestigd in het van het het drijven van een handel in ko­ van den Brink een huis met woning, woonhuis afgesplitste gedeelte per, nikkel, email en aanverwante schuur en tuin gelegen in de Smees­ Smeestraat 5. Bij de derde ver­ artikelen, zoals die door de eerste traat en een boomgaard aan het bouwing in 1904 werd de werk­ comparant (H.W. van den Brink) Molengrond.1) plaats op Smeestraat 7 aan de werd gedreven.” achterzijde uitge­breid.4) Bij akte In 1881 vond al de eerste uitbrei­ van 20 december 1905 gingen Dit is de eerste keer, dat er in de Land van Lochem 2003 nr. 3 17 de reparatie van bodems in wasketels of emmers. Kachelpijpen maakte men van zwart ijzer. Pompen voor huishoudelijk gebruik werden zo dicht mogelijk aan de gevel van de zogenaamde “waskamer” geslagen, om de zuigleiding zo kort mogelijk te houden. Op boerderijen in de omgeving werden ook wel pompen op de deel geplaatst, of in de weide voor het vee.7) Tijdens en na de Eerste Wereldoorlog breidden de werkzaamheden zich uit met gasinstallatie, reparatie van gas­ lampen en na 1925 met elektrisch installatiewerk.8)

Splitsing van het bedrijf

In 1928 werd de Fa. H.W. van den Brink gesplitst. D.J. van den Brink moest vanwege een hart­ kwaal met het koperslagers- en loodgietersbedrijf stoppen. Deze tak van de firma werd in het begin van 1928 overgenomen door J.A. te Hasseloo, die tot dat tijdstip in het koperslagers- en loodgie­ tersbedrijf Wed. te Hasseloo in de Walderstraat werkte, dat na het overlijden van zijn vader was overgegaan in handen van zijn broer met wie hij niet goed overweg kon.9)

Deze en de volgende afbeeldingen: interieur van de werkplaats. Foto Nederlands Tevens werd in datzelfde jaar Openluchtmuseum Arnhem. het perceel aan de Smeestraat openbare registers melding wordt 1896 geboren Jan Antonie te Has­ grondig verbouwd naar ontwerp gemaakt van de winkel van Van seloo, die vanaf ±1910 in het bedrijf van de architect G.J. Postel Hz. den Brink.5) Op 20 november van zijn vader werkzaam was, wer­ Daarbij werden de gevelwand 1912 overleed H.W. van den den er onder andere de volgende aan de Smeestraat en de kappen Brink, waarna bij akte van 26 werkzaamheden verricht. Van geheel vernieuwd.10) mei 1914 werd overgegaan tot blik werden melkzeven, gieters, scheiding van de erfenis. Uit deze emmers, koffie­smorren, worstho­ De winkel in huishoudelijke artike­ boedelscheiding kreeg D.J. van rentjes, stallantarens, drinkbusjes len werd op Smeestraat 5 voortgezet den Brink het huis en erf aan de en dergelijke gemaakt. Van koper door D.J. van den Brink. In de zaak Smeestraat.6) Over de bedrijfs­ maakte men pompen en uitlopen (tuit werd met name verkocht: glaswerk, voering in deze periode zijn van de pomp), ketels en bedkruiken.­ porcelein en aardewerk, koffers en geen verdere bijzonderheden Vertind ijzer werd gebruikt voor het lederwaren, luxe- en kunstnijver­ bekend. maken van melkemmers, roomva­ heidsartikelen, gloeilampen, fijne ten (zogenaamde “Swartz-vaten”) staalwaren en couvertartikelen. Van een andere Lochemse koper­ en bakken waarin de Swartz-vaten slager en loodgieter is uit het eerste werden gekoeld door middel van Op 20 september 1961 overleed kwart van de 20e eeuw iets meer water met brokken ijs, voor de voor­ D.J. van den Brink, waarna de zaak bekend over de uitoefening van het malige boterfabriek “de Cloese” in is voort­gezet door zijn dochter bedrijf. In de Walderstraat was en het buurtschap Zwiep. Uit gegalva­ Mina van den Brink (geb. 6 is nog steeds de firma Te Hasseloo niseerd ijzer werden vuilnisbakken­ maart 1907) onder handels­naam gevestigd. Volgens de op 8 augustus gemaakt en het werd gebruikt voor M. van den Brink v/h D.J. van 18 Land van Lochem 2003 nr. 3 den Brink.11) Onder de nieuwe eigenaar omvatte de winkel luxe-, huishoudelijke- en kunstnijver­ heidsartikelen, Gero­zilver, lampen, gloeilampen, speelgoed, glas, por­ celein, aardewerk en aanverwante­ artikelen. De winkel is tenslotte op­ geheven met ingang van 31 januari 1983.12)

De Fa. H.W. van den Brink/J.A. te Hasseloo, 1928-1964

Het koperslagers- en loodgieters­ bedrijf is door J.A. te Hasseloo op Smeestraat 7voortgezet onder de oude handelsnaam H.W. van den Foto Nederlands Openluchtmuseum Arnhem. Brink. De inventaris werd door Te Hasseloo overgenomen, maar het van soldeerbouten en voor licht twee volwassen knechten en een perceel bleef eigendom van D.J. van smidswerk. Een enkele keer werd leerjongen. De werktijden waren tot den Brink en ging na diens overlij­ het gebruikt voor het ombuigen in de jaren vijftig van 8-12 uur den over in handen van zijn dochter van ijzeren pijpen en voor koperen en van 13-17 uur, op zaterdag mw. M. van den Brink.13) De voorwerpen, die met koper gesol­ tot 16 uur. De gebruikelijke­ werkplaatsinventaris in het voor­ deerd werden. Er was geen gewoon werkkleding was vóór 1930 een gedeelte aan de Smeestraat bestond aambeeld in de werkplaats aanwezig, broek en een werkjasje of kiel uit een zinktafel, een kraalbank, wel een speerstaak of speeraambeeld van blauwe katoenen keper. Na een pijpenwals, een zetbank, een en een zogenaamde ezel, die onder 1930 werden er steeds meer zinkrek en een L-vormige kast langs andere gebruikt werd om ketels te overalls gedragen. twee van de wanden. In het achterge­ strekken en voor klinkwerk. In deelte van de werkplaats, dat door 1964 is het smidsvuur gesloopt, Voor het transport van materialen een wand met een deur erin van de blaas­balg is blijven zitten.14) en gereedschappen naar het kar­ het voorgedeelte was gescheiden, In het voorjaar van 1979 moest wei werd aanvankelijk alleen van stonden een smalle hoge kast, een het voorgedeelte van de werk­ een kruiwagen gebruik gemaakt, smidsvuur met blaasbalg, een L- plaats op verzoek van de eigenaar vormige werkbank voor de ramen in worden ontruimd. De wals, de zet­ de achtergevel en langs een zijmuur bank en de kraalbank, die daar ston­ met aansluitend daaraan een rek den opgesteld, zijn toen gegaan naar met vakken voor ijzeren fittingen. de firma Reerink, installatiebureau Het smidsvuur werd tot ±1950 in de Poorters Janlaan te Lochem.15) gebruikt voor het warm maken Vanaf de overname door J.A. te Hasseloo luidde de volledige bedrijfsomschrijving:­ gas- en wa­ terfittersbedrijf, loodgieters- en later werd er ook een handkar electrotechnisch installatiebe­ voor aangeschaft. Na 1930 werd drijf.16) Het bedrijf had zijn klanten de kruiwagen niet meer gebruikt hoofdzakelijk in Lochem, maar ook en kwam er een transportfiets met wel in de buurtschappen in de om­ voorop een drager voor de gereed­ geving zoals Ampsen, Nettelhorst schapstas. Wanneer er een pomp en Zwiep. Het aantal klanten moest worden geslagen, kwam bedroeg omstreeks 1930 onge­ de boer met paard en wagen voor veer 110 à 120. Men had vooral en werden daar alle materialen de betere klanten in de stad en en gereedschappen op vervoerd enkele bedrijven zoals de voor­ naar het karwei. De handkar is malige Fabriek van Lederwaren omstreeks 1950 aan de kant gedaan. Gebr. Postel en Lochem Druk. In In de jaren na 1950 werd met een 1928 had Te Hasseloo drie volwas­ aanhangkar achter de fiets gere­ Foto Nederlands Openluchtmuseum sen knechten in dienst, na 1930 nog den. Het bedrijf heeft nooit over Arnhem. Land van Lochem 2003 nr. 3 19 een auto voor het werk beschikt. De riolering aan­gelegd. In 1932 had geen zin, omdat de grond dan rekeningen werden omstreeks de echter nog niet iedereen electra. begon te vloeien, waardoor het jaren 1930-1950 per kwartaal op de De eerste electrische installaties gat dicht­slibde. Bovendien kon fiets rondgebracht, een enkele klant waren ook nog niet zo uitgebreid als men de papperige grond niet meer betaalde contant. Na 1950 werden na 1945, zodoende was er nog wel naar boven krijgen, omdat deze uit de rekeningen per post verstuurd, eens behoefte aan een lichtpuntje de boor wegliep. Als men eenmaal omdat het persoonlijk rond­brengen hier en een stopcontact daar. Gas­ het grondwater had bereikt, liet te duur werd.17). verlichting kwam niet veel meer men in het boorgat gegalvaniseerde voor. De aanleg van waterleiding bij ijzeren pijpen zakken met een dia­ De Fa. H.W. van den Brink was de gewone man begon aanvankelijk meter van ± 12 à 14 cm voor de niet het enige loodgietersbedrijf in met één kraan in de keuken of ergens puls. Deze pulspijpen werden de stad. Er bestonden omstreeks boven een putje. gemaakt van gegalvaniseerd 1930 in Lochem nog negen andere soortgelijke bedrijven:­ B. Beltman aan de Zwiepseweg; H.J. Beltman in de Nieuwstad; P. Buijs in de Poorters Janlaan; Colen­ brander aan de Zwiepseweg; B. te Hasseloo in de Emmastraat; Wed. te Hasseloo in de Walderstraat; Fa. Hiestand in de Tuin­straat; Fa. Hillebrands in de Molenstraat en H. Markerink in de Tramstraat.18) (Zie ook Bijlage I.)

In 1932 kwam Lambertus Pasman (geb. 28 december 1917) regelrecht van de Lagere School als leerjongen bij Te Hasseloo in dienst. In de tijd, dat L. Pasman in het bedrijf kwam, was het ouderwetse koperslagers- Foto Nederlands Openluchtmuseum Arnhem. en lood­gieterswerk al een aflopende De beter gesitueerden schaften plaatijzer no.18. Eerst werd een zaak. Het koperslagerswerk bestond zich een wastafel of een bad met stuk op de juiste maat uit een plaat alleen nog uit reparatie aan melk­ warmwater­geiser aan. De kleine geknipt. Vervolgens werden er bussen, ketels, potten en pannen. man kende deze luxe toen nog niet. aan één van de lange zijden ga­ Vaak was de bodem lek en moest Op het platteland beschikte men al­ ten in geboord of met een drevel deze vernieuwd worden, handvaten leen over water uit een put of uit de ingeslagen voor de klinknagels. konden loszitten of waren kapot pomp en over petroleumverlichting.­ Wanneer dat gebeurd was, werd en moesten worden vervangen. Het slaan van pompen kwam gemid­ de plaat rond gewalst. Omdat de Nieuw koperslagerswerk kwam deld drie à vier keer per jaar voor. pijpen in elkaar moesten passen, nog maar heel sporadisch voor. Het Het ging daarbij vrijwel altijd om werd om het boveneinde een blikslagerswerk bestond eveneens reparatie, vervanging of verplaat­ wijde en om het ondereinde een hoofdzakelijk uit reparatie, maar er sing van bestaande pompen. nauwe ijzeren ring van de vereiste werden ook nog wel nieuwe petro­ maat geschoven. Volgens de maat leumblikken, melkzeven, emmers, Aangezien de Fa. H.W. van den van deze ringen werd boven en teilen en kolenkitten gemaakt. Het Brink niet veel buitenklanten had, onder op de juiste plaats een gat ge­ bedrijf dreef voornamelijk op repa­ was het werk bij de boeren naar boord, waarna de twee plaathelften ratie en groot onderhoud, aanleg verhouding beperkt.19) aan de uiteinden werden vastge­ van electra, gas- en waterleiding, klonken en de ringen verwijderd dak­bedekking en zinkwerk. Daar­ Het slaan van een pomp konden worden. Daarna werden naast kwam ook “klantenwerk” voor, in de andere lange zijde op de zoals het aanbrengen van nieuw Het slaan van een pomp ging des­ juiste afstanden gaten geboord katoen in petroleumlampen, tijds als volgt in zijn werk. Wanneer of in­geslagen en kon de pijp op kooktoestellen en -kachels, het de plaats bepaald was, werd met de naad worden vastgeklonken. ophangen van lampen en repareren een grondboor een gat geboord, Vervolgens werd de geklonken van electrische schakelaars. Vanaf totdat men op een diepte kwam, naad dicht gesoldeerd. Men had om­streeks 1925 werd er in Lo­ waarop de grond goed vochtig dan een pijp van 100 cm lang. chem electriciteit, waterleiding en begon te worden. Verder boren had Naar gelang de diepte liet men 20 Land van Lochem 2003 nr. 3 twee, drie of vier aan elkaar kwam. De puls werd gewoonlijk dan kwam het zand in de puls­pijp gesoldeerde pijp­lengten in het om de zes à zeven minuten naar bo­ soms wel 21 meter omhoog zetten. boorgat zakken. ven gehaald om geleegd te worden. Hoe dieper men kwam, hoe minder Wanneer de pulspijp gelijk met het dit werd, en het gebeurde ook Wanneer de pulspijp in het gat maaiveld was gekomen, werd er niet altijd. stond, werd om het stuk, dat boven weer een stuk van een meter bo­ de grond uitstak, een rechthoekig venop gezet. Nadat het vernauwde De grondsoorten, die men met de houten blok geklemd. Dit blok be­ ondereinde van het verlengstuk in puls ophaalde, varieerden nogal, stond uit twee helften,­ welke door het verwijde boveneinde van de afhankelijk van waar men boorde. middel van twee ijzeren bouten pulspijp was gezet, werd het goed In veengrond kreeg men meestal om de pulspijp geklemd werden. aangeslagen en vastgesoldeerd. De eerst heel fijn grijs gekleurd zand, Tussen de halfronde uitsparingen eerste vijf à zes meter zaten meestal later werd dit iets grover. Dicht bij van de blokhelften en de pijp waren binnen een half uur in de grond. Als de Lochemse berg had men altijd een paar stukken zwaar plaatijzer er toevallig een kleilaag zat duurde grof geel zand. Klei kwam men ook aangebracht, om het geheel beter het langer, de puls hapte als het ware tegen, meestal in betrekkelijk dunne te kunnen vastklemmen.­ Door de gaten in de beide korte zijden van het blok werden één duims ijzeren pijpen geschoven, zodat men het blok gemakkelijk kon ronddraaien, om de pulspijp te doen zakken. Naarmate men dieper in de grond kwam, ging het draaien zwaarder en tenslotte ging de pijp op deze manier niet verder de grond in. Als het zover was, werd de stelling opgezet bestaande uit een driepoot met bovenin een katrol. De lier met de kabel en de puls werden klaar gemaakt. Met behulp van de lier liet men de puls aan de kabel in de pijp zakken, waarna het pulsen een aan­vang kon nemen. Bevatte de bovengrond te weinig vocht, dan werden er enige emmers water in de pulspijp gegooid om de grond wat soppiger te maken, maar meestal ging het wel zon­ der water.

Het pulsen ging als volgt in zijn werk: men trok aan de kabel, zodat de puls ongeveer 10 à 20 cm in de pijp omhoog kwam en liet hem dan weer vallen. Men pulsde zo steeds met kleine rukken door, totdat de puls gelijk gekomen was met de onderkant van de pulspijp. Op dat moment moest de puls worden op­gehaald en moest men het in de grond, maar omdat hij in het laagjes van 10 à 20 cm dik. Op gro­ blok ronddraaien om de hele zaak water hing, kwam dat vallen niet zo tere diepten werd de smaak van het te doen zakken. Met geweld door­ hard aan. Vaak gebeurde het, dat het water niet altijd beter. Men ging wel draaien had weinig zin, want dan zand in de pijp als het ware opwelde. eens tot een diepte van 12 à 15 meter draaide men zo’n 30 cm zand in de Dit kwam vaak voor op een diepte in de veronderstelling, dat dit dan pijp en duurde het betrekkelijk van ongeveer vijf à zes meter. Wan­ beter water gaf. Wanneer dat niet lang voordat dat er allemaal uit neer de puls dan de onderkant van het geval bleek, trok men de puls­ was. De pijp zakte het beste op het de pulspijp bereikt had en men de pijpen een paar meter omhoog, in de moment, dat de puls boven water puls omhoog trok om te legen, hoop dat het daar beter was, wat Land van Lochem 2003 nr. 3 21 niet altijd opging. Als men een een korst omheen vormde, die kei­ pomp pulsde ging men als regel hard was en geen water doorliet. tot een diepte van omstreeks 10 Omstreeks 1950 kwamen in plaats meter. Wanneer men de grondlaag van de gegalvaniseerde plaatijzeren geschikt achtte, stopte men er pulspijpen de zogenaamde “Mannes­ mee. Leek het helemaal niets, mann” pulspijpen. Dat waren zware dan ging men verder in de hoop gewalste pijpen met schroefdraad. een betere laag aan te treffen. Deze hadden het voordeel, dat ze Men zette de filter het liefst in zuiver recht waren en zwaar, waar­ grof zand of fijn grind en als het door zij beter de grond in zakten.20) lukte in grof grind. Op de meeste plaatsen waren de lagen grof Behalve de reeds genoemde grind niet zo dik, het varieerde werkzaamheden, was er ook nog erg, maar soms trof men een laag het dakwerk, dat wil zeggen het van wel een meter dik. Wanneer vernieuwen van zinken goten of men op voldoende diepte was ge­ daken en van mastiekdaken. Het komen, werd met pulsen gestopt. leg­gen van mastiek daken was vuil De zuigbuis met filter werd gereed getrokken worden en kon men weer werk, vooral het slopen. Eerst moest gemaakt. De pijpstukken van de van voren af aan beginnen. Meestal het grind en de oude dakbedekking zuigbuis waren van gegalvaniseerd lukte het echter wel om de steen worden verwijderd. Voordat met ijzer, aan de uiteinden voorzien zonder verdere ongelukken weg te het leggen van de nieuwe dakbe­ van schroefdraad. Met behulp van stoten. Ook kon het gebeuren, dat er dekking begonnen werd, moest de een koppelstuk werden deze aan een steentje tussen de klep en de puls mastiekpot warm gestookt worden. elkaar geschroefd. Wanneer terecht kwam. Haalde men in dat ge­ men de zuigbuis in de pulspijp val de puls omhoog om te legen, dan Er werden twee lagen gelegd, had laten zakken, trok men met kwam er een lege puls boven, omdat eerst kwam er een laag papier op behulp van een hevel de pulspijp de klep niet sloot. Pulspijpen, welke het dak, daarop een laag dakleer, zover omhoog, dat de filter van de meermalen gebruikt werden, begon­ waarvan de naden werden dicht zuigbuis vrijkwam. Er werd dan nen op den duur te roesten. Vooral gesmeerd met mastiek. Daar met een warme soldeerbout een was dit het geval bij de uiteinden, overheen werd een tweede laag meter van de opgetrokken pulspijp welke steeds aan elkaar gesoldeerd dakleer gelegd, waarvan de naden losgemaakt, zodat men de pomp op werden. Was men met het aan elkaar eveneens werden vast gemastiekt. de zuigbuis kon monteren om deze solderen niet secuur genoeg, dan Deze tweede laag dakvilt werd te proberen. Pompte deze naar wens, kon het gebeuren, dat een soldeer­ daarna in zijn geheel nog weer dan werd de pomp weer weggeno­ naad het begaf tijdens het werk. gemastiekt, waarna er een laag grind men en kon de pulspijp uit de grond Met veel geluk kon men alles nog op werd aangebracht. Een mastiek worden getrokken, waarna de pomp uit de grond krijgen. Slaagde men dak ging wel 20 jaar mee, mits het weer geplaatst werd. Wanneer men daar niet in, dan verspeelde men goed gelegd was.21) op een grindbed zat, liet men de een deel van zijn pulspijpen­ en kon pulspijp ook wel eens zitten en hing men weer van voren af aan beginnen. Zo nu en dan was er ook werk in de men een loden of ijzeren pijp zonder Een gepulsde pomp kon in de regel nieuwbouw. Wanneer men het gehele filter in het water. jaren lang water leveren. Wanneer karwei kreeg, betekende dit: aanleg Het pulsen verliep niet altijd zonder nu een goede pomp “terugsloeg” en van gas, water en electra. De aanleg storingen. Men had wel eens last geen water meer gaf, dan was dit van de waterleiding en de afvoeren van een steentje tussen puls en het gevolg van een verstopte filter. was nogal een tijdrovend werk. pulspijp. Degene die pulsde, voelde Het filter bestond gewoonlijk uit een Dit kwam hoofdzakelijk doordat dat direkt en met een beetje beleid tweeduims gegalvaniseerde pijp van de loden leidingen allemaal on­ lukt het meestal wel om de puls ±130 cm lang. Hierin waren over een dersteund moesten worden met weer vrij te krijgen. Lukte dit niet, lengte van een meter gaten geboord latten, anders gingen de leidingen dan liet men aan elkaar geschroefde van 10 à 12 mm, waar omheen heel op den duur doorzakken, wat niet ½ duims gaspijpen in de pulspijp fijn gevlochten gaas van geel koper bevorderlijk was voor een goede zakken en trachtte het steentje te was aangebracht. Dit gaas werd aan aan- en afvoer. Het maken van een verwijderen door de gaspijp tussen de onderkant aan de zuigbuis vast paar aftak­kingen kostte enige uren de puls en pulspijp te steken. Had gesoldeerd en ook de naad werd werk. De voor waterleidingen men daarbij de pech, dat het zand gesoldeerd. gebruikte loden pijp was voorzien opwelde, zodat de puls in het op­ Het gaas, waar doorheen het water van een tinvoering, d.w.z. dat de bin­ wellende zand kwam te zitten, dan werd aangezogen, kon volkomen nenkant van de pijp van een laagje moest soms de hele zaak uit de grond dicht gaan zitten, doordat er zich tin was voorzien. 22 Land van Lochem 2003 nr. 3 Koperen waterleidingpijp bestond aalschaarste voorbij was, werd dit Janlaan te Lochem. Pas per 1 au­ ook al voor 1940, maar werd toen naar verhouding te duur door de stij­ gustus 1980 is de Fa. H.W. van den nog niet algemeen gebruikt.22) gende loonkosten. Vanaf omstreeks Brink echter officieel opgeheven.­ 1950 werd er ook geen klantenwerk In 1981 was er bij de Fa. Reerink Tijdens de oorlog 1940-1945 meer gedaan om dezelfde reden. minder werk en moesten er mensen was er veel reparatiewerk aan Na het midden van de jaren vijftig weg. Pasman is toen ook afgevloeid, emmers, melkbussen, ketels ging het reparatiewerk nog verder eind december 1983 bereikte hij de en kookpannen. Vaak moesten er achteruit als gevolg van de komst pensioengerechtigde leeftijd. nieuwe bodems worden ingezet. Om van de P.V.C.24) in de oorlogsperiode aan tinsoldeer De werkplaats aan de Smeestraat te komen, werden oude tinnen De Fa. H.W. van den Brink/L. heeft hij al die tijd nog aangehou­ warmwaterkruiken omgesmolten. Pasman 1964-1980 den. Voor bekenden deed hij nog Vanaf 1940 had Te Hasseloo nog wat reparatiewerk en maakte hij twee man personeel in dienst. Per 1 januari 1964 heeft L. Pas­ kleine gebruiksvoorwerpen van L. Pasman is in 1941 begonnen man het bedrijf overgenomen van blik en koperplaat.25) met het behalen van diploma’s J.A. te Hasseloo. Tot het einde van voor loodgieter, gas- en waterfit­ de jaren zestig heeft hij met een Op 16 juni 1984 is het kantoor met ter en dakdekker bij P.B.N. A. Zijn knecht gewerkt, daarna alleen. Hij werkplaats, woning, erf en grond examens heeft hij destijds afgelegd had geen aspiraties om het bedrijf Smeestraat 5-7 door mw. M. van bij de Vereniging ter Veredeling uit te breiden, onder andere omdat den Brink verkocht aan Koller van het Ambacht. Op 4 augustus geen van zijn kinderen interesse in B.V. - makelaar en taxateur.26) 1941 trad hij als loodgieter toe het bedrijf had. Het werkaanbod Als gevolg daarvan moest Pasman tot de Algemene Nederlandse werd vanaf omstreeks 1970 belang­ de werkplaats tenslotte definitief Metaalbewerkersbond, afdeling rijk minder als gevolg van de “doe- ontruimen. Het handgereedschap, Hengelo.23) Na 1945 was het het-zelf” mentaliteit. In mei 1978 is enkele grotere inventarisstukken betrekkelijk snel afgelopen met Pasman met het bedrijf gestopt en en enige mallen zijn toen door de de reparatie van emmers, ketels in loondienst gegaan bij het Instal­ heer L. Pasman aan het Nederlands en kookpannen. Zodra de materi­ latiebureau Reerink in de Poorters Openluchtmuseum geschonken.

Noten 1 )Register voor de woordelijke overschrijving der akten van eigendomsovergang enz. kadaster Zutphen, directie Arnhem, deel 432, akte nr. 107. Het onroerend goed in de Smeestraat betrof sectie F. nrs. 816, 857 en 858. 2) De grenzen van “het huis met woning, schuur en tuin”, kad. sectie F. nrs. 816, 857 en 858, werden in 1881 tegelijk met de bijbouw op perceel F 858 gewijzigd en opnieuw vastgesteld als nrs. F 886 en F 887. Zie leggerartikel Lochem 1661, kadaster Zutphen, directie Arnhem; kadastrale hulpkaarten Lochem sectie F, le blad, dienstjaren 1877, 1880, 1882 (direc­tie Arnhem). 3) Sectie F 887 en een gedeelte van F 886 gelegen aan de Smeestraat werden in 1884 samengevoegd tot F 935. Het restant van sectie F nr. 886 werd F 934. Zie leggerartikel Lochem 1661, kadaster Zutphen, directie Arnhem; kadastrale hulpkaart Lochem sectie F, le blad, dienstjaar 1885 (directie Arnhem). 4) Leggerartikel Lochem 2482, kadaster Zutphen, directie Arnhem. Kadastrale hulpkaart Lochem sectie F, le blad, dienstjaar 1906 (directie Arnhem). 5) Register voor de woordelijke overschrijving der akten van eigendomsovergang enz. kadaster Zutphen, directie Arnhem, deel 706, akte 45. 6) Register voor de woordelijke overschrijving der akten van eigendomsovergang enz. kadaster Zutphen, directie Arnhem, deel 821, akte 150. In 1907 had er aan de achtergevel van het pand op F 934 bijbouw plaats en werden F 935 en F 934 samengevoegd tot F 1324. Zie leggerartikel Lochem 2668, kadaster Zutphen, directie Arnhem, kadastrale hulpkaart Lochem sectie F, le blad, dienstjaar 1908 (directie Arnhem). 7) Notitie van de heer J.A. te Hasseloo, Lochem, november 1984. De Swartz-vaten, welke voor de voormalige boterfabriek “de Cloese” aan de weg Lochem-Zwiep gemaakt werden, hadden een ronde diameter van +35 cm en een hoogte van 100 cm. 8) Mededeling van de heer L. Pasman, Lochem, 10 april 1984. 9) Mededeling van de heer L. Pasman, 17 mei 1984. Dossier 4844, akte a; Handelsregister Kamer van Koophandel Zutphen. 10) Besluit tot vergunning verbouwing aan Smeestraat no. 5 sectie F no. 1324, verbouw woonhuis en lichtbak in de voorgevel d.d. 20 decem- ber 1927. Ontwerp voor het verbouwen van perceel Smeestraat no. 5 te Lochem schaal 1:100, Zutphen/Lochem, december 1927 G.J. Postel Hz. architect B.N.A. Perceelsdossier Smeestraat 5, Gemeentelijke Technische Dienst Lochem. 11) Dossier no. 4843, akten a-d; Kamer van Koophandel Zutphen. 12) Dossier no. 4843, akten e, n; Kamer van Koophandel Zutphen. 13. Leggerartikel Lochem 3158, kadaster Zutphen, directie Arnhem. 13) Leggerartikel Lochem 3158, kadaster Zutphen, directie Arnhem. 14) Mededeling en plattegrond indeling werkplaats door de heer L. Pasman, 17 mei en 5 september 1984. Notitie van de heer J.A. te Hasseloo, november 1984. 15) Mededeling van de heer L. Pasman, 1 februari 1985. 16) Dossier no. 4844, akten c, d; Kamer van Koophandel Zutphen. Mededeling van de heer L. Pasman, 17 mei 1984. 17) Notitie van de heer J.A. te Hasseloo, november 1984. Mededeling van de heer L. Pasman, 17 mei 1984. 18) Notitie van de heer L. Pasman, januari 1985. Land van Lochem 2003 nr. 3 23 19) Mededeling van de heer L. Pasman, 10 april en 17 mei 1984. Notitie van de heer L. Pasman, november 1984. 20) Notitie van de heer L. Pasman, november 1984. Mededeling van de heer L. Pasman, 28 januari 1985. 21) Dakleer bestond uit een soort viltpapier bedekt met een betume-emulsie en bestrooid met zaagmeel. Het was in de handel in stukken van een meter breed en op rollen van 15 meter. Notitie van de heer L. Pasman, november 1984. 22) Notitie van de heer L. Pasman, november 1984. 23) Mededeling van de heer L. Pasman, 10 april en 17 mei 1984. Bewijs van Lidmaatschap no. 202591 van de Algemene Neder- landse Metaal­bewerkersbond voor L. Pasman, Afdeling Hengelo d.d. 4 augustus 1941. 24. Mededeling van de heer L. Pasman, 10 april en 17 mei 1984. 25) Mededelingen van de heer L. Pasman, 17 mei 1984, 28 januari en 1 februari 1985. 26) Leggerartikel Lochem 9163 d.d. 16 juni 1984, kadaster Arnhem.

BIJLAGE: Lijst van “loodgietersbedrijven” in Lochem. (Notitie van de heer L. Pasman, H. Postelweg 18, Lochem; januari 1985.)

Naam bedrijf en adres Aantal personeel Werkzame periode H.J. Beltman, Nieuwstad 3 man personeel ±1925 - ±1981 B. Beltman, Zwiepseweg 2 man personeel ±1928 - ±1974 Fa. H.W. van den Brink, Smeestraat 3-4 man personeel ±1880 - 1928 (werd in 1928 J.A. te Hasseloo 1928 - 1964 en in 1964 L. Pasman tot 1978) 1964 - 1978 P. Buijs, Poorters Janlaan 1-2 man personeel ±1930 Fa. Colenbrander, Zwiepseweg 1 man personeel ±1925 - 1955 H. Fleming, Achterstraat ±1975 - Wed. te Hasseloo, Walderstraat 3-4 man personeel 4 generaties B. te Hasseloo, Emmastraat 2 man personeel ±1900 - 1946 (werd in 1946 B. Bosch tot ±1983) 1946 - ±1983 Fa. Hiestand, Tuinstraat 1-2 man personeel 3 generaties Fa. Hillebrands, Molenstraat 1-2 man personeel ±1910 - 1960 (werd ±1935 Dengerink tot ±1960) G.J. Kettelarij, Rozenweg ±1978 - H. Markerink, Tramstraat 1-2 man personeel ±1930 - ±1940 (werd ±1940 Fa. Rouweler­ (2e gen.) Fa. Reerink, Poorters Janlaan J.Voortman, Zwiepseweg 1 man personeel ±1946 - 1965

Het grootste installatiebedrijf is in 1985 Fa. J.F.W. Rouweler met veel nieuwbouwopdrachten.­ Andere eveneens grote bedrijven zijn: Fa. P.H. Buijs, Fa. Reerink en Fa. H. Fleming.

24 Land van Lochem 2003 nr. 3 Hartelijke groeten uit Lochem (5)

CeesJan Frank

Aflevering 5: Kindergroeten In deze vijfde aflevering van “Hartelijke Groeten uit Lochem” spelen kinderen de hoofdrol. Geen Lochemse kinderen, maar jonge bezoekers van buiten, die met hun familie in Lochem vakantie vierden, er logeerden bij familie of als stadse bleekneusjes kwamen aansterken in het vakantieoord Alpha. De ansichtkaart “Laan in Ampsen” is ingezonden door een van onze leden.

nsichtkaart “Laan in Dull in 1918 ging wonen. Drie huidige Ampsenseweg, gefoto- Ampsen”, poststempel: jaar later kwam het grote land- grafeerd vanaf de spoorwegover- A17 juli 190?. Stoomdruk huis in handen van de Stichting gang. Uiterst rechts bevindt zich - La Rivière & Voorhoeve - Huize Beukenstein en werd het achter de oude eiken Het Wapen Zwolle. Collectie: E. ter Braak, omgevormd tot een rust- en va- van Ampsen. Links is de oprit Daarle. kantieoord voor verpleegsters. naar de villa “Klein Ampsen”, die Geadresseerde: Den Wel. Ed. Op de ansichtkaart zien we de tegenover het hotel stond. Heer A. D. Leer-Mühlen, Hee- rengracht 217, Amsterdam. Op de fotozijde staat de volgende tekst: “Lieve Opa, Veel zoentjes voor Uwen verjaardag. Ik zie hier iederen dag mooie treinen en gisteren heb ik met Papa op de bok gezeten naast de koetsier. Ik wou maar liever niet meer naar Amsterdam. Veel zoentjes van Uwen Anton.”

Kleine Anton had het in Lochem kennelijk zo naar zijn zin dat hij niet meer naar huis wilde. Voor een kleine jongen uit de grote stad Amsterdam was er dan ook van alles te beleven in de bosrijke om- geving van Lochem. De ansicht- kaart van Laan Ampsen en de me- dedeling aan zijn grootvader, dat hij iedere dag treinen ziet, doen veronderstellen dat Anton en zijn familie vlakbij het Lochemse station gelogeerd waren en wel in het Hotel Het Wapen van Ampsen. Dit logement-hotel was in 1866 op initiatief van baron J.A.C. van Nagell, kasteelheer van Ampsen, gebouwd, vlakbij het in 1865 tot stand gekomen Lochemse treinstation. Het was een statig bakstenen gebouw met een grote houten veranda aan de voorzijde. In 1917 werd het hotel verkocht aan Woltherus Dull. Na de afbraak verrees op dezelfde plek Huize Beukenstein, waarin Land van Lochem 2003 nr. 3 25 naar de Witte Wievenkuil en vermaard waren ook de tocht- jes met de ponykar, die op veel oude ansichten van Alpha staat afgebeeld. Op deze ansichtkaart uit de jaren twintig is het oude gastenhuis (het lage gedeelte rechts) inmiddels flink uitgebreid met een nieuwe vleugel aan de linker zijde, een grote veranda en een toren aan de achterzijde. Nadat het in de Tweede We- reldoorlog door de Duitsers was gebruikt en later door de Cana- dezen, kreeg het herstellingsoord een nieuwe functie. De familie Beltman begon er in 1947 een pension, dat zou uitgroeien tot een bekend familiehotel. Het ho- tel werd verschillende keren ver- bouwd en vergroot. Van het oude gastenverblijf van Cartier van Dissel is niets meer herkenbaar.

Bronnen: · W. Klomp en J.M. Somer, Lochem in oude ansichten, Zaltbommel 1982, p. 62 · H. Schuttevâer, “Etienne Daniël Cartier van Dissel”, in: Jaarboek Achterhoek en Liemers, 1985, p.7-28 · “Lochem prima plaats voor onze gasten”, in: Gelders Overijsselse Courant, editie Lochem, woensdag 31 december 1986

Ansichtkaart “Lochem - Vacantie verblijf Alpha op de Paasberg. oord Alpha”, poststempel: 12 juli Alpha werd rond 1900 gesticht 1925. Uitgave van Magazijn de door de bekende Lochemse Zon, Lochem. huisarts dr. Etienne Daniël Car- Collectie: C.J. Frank, Nijmegen tier van Dissel (1855-1915), Geadresseerde: Mdm en Mijn- als gastenhuis ten behoeve van heer Blochs, Van Schoonbeeke- logeerpartijen van zijn talrijke str. 105, Antwerpen, België. kleinkinderen. Later werd het Op de adreszijde staat de vol- gastenhuis omgevormd tot kin- gende tekst: “Beste Tante Frida. dervakantieverblijf en herstel- Ik heb het hier goed. Ik kan al lingsoord, dat onder leiding stond veel eten en goed slapen. Wil u van Cartier van Dissels dochters Heeft u een oude ansichtkaart eens aan Ma zeggen dat ik al kan Lida (1868-1951) en Marie met bijzondere geschreven tekst? fietsen. Geef haar ook 1 dikke (1871-1961). Vele stadskinderen Wij zijn erg benieuwd. Misschien kus. Een goeden dag aan allen, kwamen hier om aan te sterken verdient uw exemplaar een plekje Marthe.” en genoten van de vrijheid en de in deze rubriek. De redactie heeft frisse boslucht. Ook logeerden al enkele inzendingen ontvan- Bijna 25 jaar na Antons bezoek er kinderen van ouders die in gen en zal deze in één van de verbleef Marthe in Lochem. Zij Indonesië verbleven. Uitstapjes komende afleveringen van Land logeerde in het kindervakantie- werden er gemaakt in de bossen, van Lochem opnemen. 26 Land van Lochem 2003 nr. 3 Een kranig muziekkorps (deel 2)

95 jaar Advendo 1908 - 2003

Bertus Frank

Dit jaar viert muziekvereniging Advendo haar 95-jarig jubileum. De bijna eeuweling, in 2008 hoopt het korps zijn honderdste verjaardag te vieren, heeft een veelbewogen geschiedenis achter de rug. In drie delen publiceert het Land van Lochem het wel en wee van deze vermaarde vereniging, van zijn oprichting in 1908 tot aan de dag van vandaag. Het tweede deel omvat de periode vanaf 1947 tot circa 1970.

Advendo op de radio Dansen op de juiste manier uit te Veenendaal. Hij is 91 jaar en be- In 1947 werd onder auspiciën beelden. De klank was ook zeer speelt nog steeds een instrument. van de Nederlandse Federatie van goed. En ten derde werd de klas- Hij weet nog veel tot in detail te Harmonie en Fanfaregezelschap- sieke Ouverture “Egmont” van vertellen over het reilen en zeilen pen een reeks radioprogramma’s Ludwig van Beethoven uitgevoerd. van Advendo, waarvan dankbaar uitgezonden, waarin verschillende Men moet zich bij het luisteren gebruik kon worden gemaakt bij federatiekorpsen een optreden van dit werk, even los maken van het schrijven van dit artikel. verzorgden. De korpsen kregen de originele instrumentatie voor de opdracht eerst een eenvoudig Symphonieorkest en dan moeten De Lochemse Muziektent stuk ten gehore te brengen, zodat wij verklaren dat de uitvoering, Door vrijwilligers en met steun muziekverenigingen, die nog in vooral uit stylistisch oogpunt voor- van de gemeente Lochem werd de lagere afdelingen op concour- treffelijk was. Het is te hopen, dat er een verplaatsbare muziektent sen presteerden, konden leren op deze leerzame radio-concerten ook gebouwd. Op zondag 22 augustus welke wijze deze werken moesten in de toekomst gehandhaafd zullen 1948 werd de Lochemse Muziek- worden uitgevoerd. Zo kreeg men blijven en tot een goede traditie tent door de heer H. Markerink van een goede indruk van hoe deze zullen worden”. de Bouwcommisie overgedragen stukken konden klinken wanneer Alle lof dus voor Advendo. Dat aan de gemeente. Daarna volgde ze door hoogstaande korpsen wer- een concert voor de radio nog de feestelijke inwijding door de den uitgevoerd. Op 26 oktober was veel meer reacties opwekte mag burgemeester. Een groot aantal het de beurt aan Advendo onder blijken uit een kleine bloemlezing Lochemse verenigingen verzorgde leiding van Martin Bijnevelt. Louis uit de vele felicitaties: de heer A. een muziek-, zang- en gymnastiek- de Moree deed in “Het Maand- Kappert, onderkapelmeester van programma, zoals muziekvereni- blad” verslag van het optreden. I.R.I. te Assen: “Stafmuzikanten ging Aeolus, het Lochems Man- “Als eerste nummer hoorden wij van de I.R.I. vonden dat niet alleen nenkoor, Accordeonvereniging de sedert plm. 40 jaren populaire muzikaal werd uitgevoerd, maar Concordia, Gymnastiekvereniging Ouverture “Dans la Broyere” van dat ook de manier van blazen zeer Brinio, het Mannen- en Meisjes- A. Govaert. Dit werk is nu juist geschoold was.... Het concert was koor en natuurlijk Advendo, nu niet geschikt voor de allerlaagste gelijk aan dat van Vakmusici...”. onder leiding van dirigent C. van afdelingen, want er komt nog vrij Korpsen uit het hele land reageer- Reeuwijk uit Apeldoorn. veel moeilijk passagewerk in voor. den, zoals Rijswijk : “We waren Advendo Lochem had daar natuur- verrukt over jullie goede spel”; Afscheid van Bijnevelt lijk niet de minste moeite mee en de Amsterdam: “We hebben genoten Met het 40-jarig bestaan in zicht mooie klank en muzikale opvatting van jullie concert”; Warns (Fr.): werd een groots opgezette revue getuigen dat dit werk nog niets van “De laatste tijd hebben we zelden voorbereid. Echter voordien had zijn aantrekkelijkheid voor onze zo’n prachtkoor voor de radio Martin Bijnevelt ontslag moeten dilettant harmonieën verloren gehoord”. En oud-hoboïst van vragen. In het voorwoord van het heeft. Het tweede nummer van Advendo, G.C. van Linschoten te programma voor de revue schreef het programma waren de bekende Zaltbommel: “Geen wanklanken, voorzitter G. Thomasson hierover: Hongaarse Dansen 5 en 6 van Joh. geen onzuiverheid, alles even rein “ In het voorjaar van 1948 werd Brahms. Over de opvatting van en gaaf, het zal voor vele liefheb- onze grote mentor ernstig ziek Dirigent Bijnevelt behoeven we bers een openbaring zijn geweest”. en zijn gezondheid was van dien niet in twijfel te verkeren. Iemand In datzelfde jaar 1947 werd een aard dat hij zich genoodzaakt als hij, die jaren lang in het Staats- oorkonde uitgereikt aan de heer zag, ontslag te vragen als dirigent Opera-Orkest te Boedapest is D. Nijenhuis voor zijn 25-jarig van “Advendo”. Allen waren als werkzaam geweest, weet natuurlijk lidmaatschap van Advendo. Te- verslagen en ik ben er van over- het karakter van deze Hongaarse genwoordig woont Nijenhuis in tuigd, dat ook de heer Bijnevelt Land van Lochem 2003 nr. 3 31 aantal concerten onder leiding van Leen van Reeuwijk en op 26 augustus een gedenkwaardige gebeurtenis, het inhalen van de nieuwe burgemeester, drs. H.A. Beusekamp.

Een nieuw geluid In 1951 werd Leo Pappenheim benoemd tot dirigent. Hij verving Leen van Reeuwijk die in 1948 de leiding had gekregen. Pappenheim bracht weer een hoop leven in de brouwerij. Dit werd helemaal versterkt, toen Advendo in 1952 nieuwe instrumenten kreeg. Het Lochemse uitneembare muziektent, hier opgesteld in het Openluchttheater (foto instrumentarium werd door de collectie Frijlink-Spronk). burgerij van Lochem aangebo- den, een prachtig geschenk dat deze stap moeite heeft gekost”. In een drietal liedjes over Advendo werkelijkheid werd door de grote de vergadering van 19 september geplaatst. offervaardigheid van de Lochemse werd, na een proeftijd van drie bevolking. De inwijding van de maanden de heer L. van Reeuwijk Moeilijke tijden nieuwe instrumenten gebeurde met uit Apeldoorn tot directeur be- Eind jaren veertig werden de een concert op 19 januari. Onder noemd. Hem stond als opvolger abonnementsconcerten met de de kop: “Andere stemming-nieuwe van Bijnevelt geen gemakkelijke regelmaat van de klok uitgevoerd. toewijding-nieuwe leiding”, deed taak te wachten, maar iedereen Beschermheer was nog steeds de Geldersch Overijsselsche Cou- was ervan overtuigd, dat met een E.B.H. Franken, ere-dirigent Mar- rant van de volgende maandag ver- beetje goede wil van weerszijden tin Bijnevelt en dirigent Leen van slag van het aanbieden van de in- de moeilijkheden best overwonnen Reeuwijk. Op het concours ter ge- strumenten: “Advendo is van hoge konden worden. In dezelfde verga- legenheid van het 30-jarig bestaan op lage stemming overgegaan. De dering werd Bijnevelt benoemd tot van muziekvereniging Apollo uit leden waren niettemin hoog ge- “Ere-Directeur” en werd de wens Goor, was Advendo ook van de stemd, toen zij Zaterdagavond op uitgesproken dat de oude meester partij. Met het verplichte nummer het toneel zaten met lege handen, nog vele jaren van deze titel plezier behaalden zij 53 punten en met zonder de inmiddels al vertrouwde mocht beleven en nog menigmaal het keuzenummer 51 punten. Dus nieuwe instrumenten. Deze werden de repetities zou mogen bezoeken. samen goed voor 104 punten, een in September in gebruik genomen, En dan de revue. Deze kreeg de eerste prijs en als onderscheidings- maar lagen deze avond uitgestald naam “‘t Kwam voor elkaar” en teken een rood strikje en een twee- voorlangs het toneel, om door de bestond uit twee bedrijven met de federatie wimpel. En toch... van voorzitter van de instrumenten- ieder negen taferelen. Advendo een leien dakje en van harte ging commissie plechtig overgedragen bracht deze revue op zaterdag 6, het allemaal niet. Er heerste een te worden. Toevertrouwd te worden dinsdag 9 en woensdag 10 novem- tijd van depressie zo rondom het aan toegewijde musici, die naar de ber 1948 ter gelegenheid van haar jaar 1949. Een depressie die nog dirigent opmerkte, voor dit feest- 40-jarig bestaan in de Schouwburg verhoogd werd door het bericht concert gerepeteerd hadden met de te Lochem. Het ballet voor deze van het overlijden van Bijnevelt vlijt van vakmensen. Advendo heeft revue werd ingestudeerd door op 31 augustus 1949. Hij werd met de vernikkelde instrumenten Dansschool H. Reerink uit Lo- 79 jaar. Dit betekende een groot (in plaats van koperen versleten chem. Grime en kapwerk werden verlies voor de vereniging. Op materiaal) niet alleen een ander verzorgd door G. Oosterlaar. H. zaterdag 3 september brachten de uiterlijk gekregen. Het is ook van Oortmarssen maakte het decor, leden van Advendo hem naar zijn nieuw bezield door het gebaar van naar eigen ontwerp. De regie was laatste rustplaats. Met het spelen de burgerij, die f 12.000.- bijeen geheel in handen van mevrouw van het koraal “Nader mijn God gebracht heeft voor de nieuwe Postel-Gilson. Iedere avond was tot U” nam Advendo afscheid van uit rusting en door de nieuwe er na afloop dansen, met muziek haar onvergetelijke dirigent. Op dirigent....” van “The Modians”, terwijl als het volgende abonnementsconcert Voordat de overdracht van de speciale attractie de oude dansen op 10 december 1949 werd met instrumenten plaatsvond, gaf de begeleid werden door een Beiers koraalmuziek van J. Bach geopend voorzitter van de instrumenten- Orkest. Hieruit is later de boeren- als herinnering aan het overlijden commissie een overzicht van hoe kapal “De Hooiplukkers” ontstaan. van de oud-dirigent. het gegaan was met het inzamelen In het programmaboekje werd ook In het jaar 1950 volgde nog een van geld. Alles zou zo’n 10 á 12 32 Land van Lochem 2003 nr. 3 Jans; pistons voor H. Zieverink, H. de Vries en Joh. Beumer; ver- volgens maar liefst 16 klarinetten, waaronder een voor Wim Beumkes als 2e dirigent en voor de benjamin van het orkest Dries Klein Egelink, elf jaar. De andere klarinetten waren voor A. Horstman, D. Nij- enhuis, J. Horstman, J. Dieperink, Joh. Zieverink, A. Menger, J. On- ijs, A. Wormeester, W. Holterman, W.J. Meutstege, G. Morsink, A. Greutink, W. Thomasson en M. Westerveld. Verder een hobo voor G. Nijkamp, fluiten voor D. Klein Egelink en A. van Oortmarssen en tenslotte een piccolo voor Joh. van Zuilekom. Het hoogtepunt van de uitreiking was het moment, waarop H. Hof- meyer, “glimmend van genoegen” de S-bas ophief, een reusachtige blinkende sousaphoon, die de hele avond boven het orkest bleef dei- nen. De slaginstrumenten behoef- den niet vernieuwd te worden, deze waren gereviseerd. De slagwerkers waren G. Oosterlaar, J. Salari, F. Aalbers, A. Nijkamp, P. Odding, H. Welbergen, W. Demming en J. Stokreef. Nadat het orkest een mars gespeeld had onder leiding van de heer Beumkes voegde de heer Thomasson aan de reeds geuite woorden ook nog dank toe aan de instrumentencommissie en aan de echtgenoten van de leden van het dagelijks bestuur, voor alle leed, last, narigheid en kopjes koffie die zij geofferd hadden als hun mannen in de weer waren voor Advendo. Hij bood de dames Programmaboekje uit 1948 (collectie Advendo). bloemen aan. De heren Stroombeek en Lode- duizend gulden gaan kosten en een corhoorn, werd overhandigd weges werden naar voren gehaald wat in Eibergen en Goor kon, aan voorzitter Thomasson, met omdat zij de vereniging van de zou in Lochem toch ook mogelijk de wens dat hij nog lang de eerste oprichting af meegemaakt hadden, kunnen zijn. Het geld kwam snel partij mocht blazen in orkest en al van af het begin in de sikkenstal bijeen. In het dankwoord werden bestuur. Verder werden uitgereikt: bij Bleumink, 44 jaar geleden. Zij personen niet genoemd maar wel een opgerolde hoorn aan J. Mor- werden beide benoemd als erelid. de verschillende verenigingen en sink, althoorns aan M. Zieverink, Dirigent Pappenheim prees voor- instellingen (onder andere toneel, G. Oplaat en D. Stemphert. Tenors dien nog de leden en dankte de 2e voetbal, politiecorps, notaris en voor J. Lenderink en H.J. Assink, dirigent Wim Beumkes voor diens de boerenkapel, die f 2000.- bij- baritons voor W. Lenderink en Joh. hulp bij de voorbereiding van het een blies). Ook door de verkoop Brinkerink. Nieuwe bassen waren moeilijke programma voor deze van loten werd geld ingezameld. er voor H. Thomasson en G. Hui- avond. Eén voor één werden de instru- dink, saxophoons voor A. Horst­ In de pauze werd meegedeeld dat menten door de voorzitter van de man, J. Harkink, G. Westerveld en de fanfare te Markelo indertijd instrumentencommissie de heer H.J. Brinkerink; trompetten voor door Advendo geholpen, op haar H. Markerink aan de muzikanten E. Asjes en G. Pos­tel; bugels voor beurt Advendo f 200.- had ge- uitgereikt. Het eerste instrument, Joh. Olthof, W. Hondelink en E. schonken, zijnde de opbrengst van Land van Lochem 2003 nr. 3 33 de dirigent in de eerste plaats degeen die alles maakt, maar de orkestleden moeten zelf zeker veel hebben ingezet aan activiteit om dit peil te bereiken. M.i .is het een grote verdienste als vooral in de lyrische passages de strijkers van een symphonieorkest niet gemist worden. Er waren momenten, dat men vergat dat het alleen blazers waren. De inzet b.v. van het mode- rato con moto uit de Balletmuziek van Faust van Ch. Gounod was heel mooi van klank. Ook waren alle inzetten overal zonder enige weifeling. Het programma was met zorg gekozen en werd geopend met King Orry Rapsodie van Haynd- Wood. De Valse Triste van Jean Sibelius klonk volkomen rustig en beheerst. Het programma bevatte voor de pauze nog twee Slavische dansen nr.4 en 1 van Dvorák. Zon- der spanning te voelen werden na de pauze werken uitgevoerd van Jean Sibelius, C. Saint Saens, Leo Delibus en tot slot van de avond 1812 Ouverture Historique van P. Tsjaikowski. Het was spijtig dat deze vereniging zo weinig publiek getrokken heeft. Het had zeker meer verdiend, maar ondanks dit feit kan de avond zeker een succes genoemd worden.”

Het inhalen van de nieuwe burgemeester drs. H.A. Beusekamp op 26 augustus 1950 (collectie Advendo). Dit verslag werd door de Gel- dersch Overijsselsche Courant uit “Het Vrije Volk” overgenomen. een balavond. Het bedrag kwam tegen is het uitstekend geschikt. Advendo kon deze prachtige kri- goed van pas, want het instrumen- De hinderlijke weerkaatsing van tiek in zijn zak steken! tenfonds was uitgeput. het geluid is nu verdwenen. Hout Na afloop van het concert had en koper harmoniëren in deze Concerten in 1952 en 1953 beschermheer Franken het laatste stemming veel beter, vooral voor Op vrijdag 29 februari 1952 werd woord: “Gehoord het concert is symphonische muziek. er in de Schouwburg te Lochem er met grote liefde geoefend en is een Non-stop-Revue gehouden on- de leiding voortreffelijk. Zonder Concert in Musis Sacrum te Arn- der de titel “Lochem Presenteert”. deze twee dirigenten bereikt men hem Er deden verschillende verenigin- op de beste instrumenten geen Op verzoek gaf Advendo op vrij- gen aan mee. Ook Advendo was resultaten. Dat het geld daar- dag 15 februari 1952 een concert van de partij. 22 November werd door bijeen kwam is een wonder in Arnhem. In “Het Vrije Volk” in Hengelo (O), in het Verenigings- van saamhorigheid...”. Tenslotte lezen we het volgende: “Gisteren- gebouw, een concert gegeven. Het speelde Advendo op verzoek van avond gaf Leo Pappenheim met was het eerste “Winterconcert” van de instrumentencommissie, hoe zijn muziekvereniging Advendo Muziekvereniging “Armonia”, het kan het ook anders, de “Advendo- uit Lochem voor een helaas veel orkest van de Koninklijke Machi- mars” van Martin Bijnevelt. te lege zaal van Musis Sacrum een nefabriek Gebr. Stork en Co N.V. concert. Het is verbazingwekkend, De uitvoering werd verzorgd door Met de overgang van hoge naar dat zo’n kleine plaats als Lochem Advendo, onder leiding van Leo lage stemming is het voor marsmu- zulk een grote bezetting opbrengt Pappenheim. Op 11 april 1953 ziek op straat wel wat veranderd. als deze vereniging en er moet bracht “Armonia” een tegenbezoek Het komt dan minder goed tot z’n gezegd worden, dat er uitstekend aan Lochem met een concert in de recht. Voor zaalmuziek daaren- gemusiceerd werd. Natuurlijk is Schouwburg onder leiding van de 34 Land van Lochem 2003 nr. 3 heer I .Landheer. medewerking aan de jubileuma- daarvan was bestemd voor de Een gezamenlijk concert van vonden van de B.O.G. (Bond van drumband en het uniformfonds. Advendo en het Lochems Man- Oud Leerlingen der Landbouw- Het was de eerste keer dat in Lo- nenkoor vond op 14 maart 1953 cursussen Gelderland) afdeling chem een dergelijk concours werd plaats ten bate van het Nationaal Lochem e.o. in de Schouwburg georganiseerd. Het evenement Rampenfonds voor de slachtoffers en concerten op 13 april en op werd een groot succes. Er werden van de watersnood in het zuidwes- 2, 3 en 4 juli op het Nationaal onder meer demonstraties gegeven ten van Nederland. De opbrengst Federatief Muziekconcours in door twee Duitse kapellen, de ka- was f 244,02. Op 29 april werden het Openluchttheater te Lochem, pel A.T.S. Hohen Limburg-nahmer serenades aan B.J. Thomasson, M. ter gelegenheid van het 45-jarig 1879 en de Brandweerkapel uit Beltman, Hohman en Mej. Beumer bestaan van Advendo. Tal van Hohen Limburg (Westfalen). Bei- gebracht ter gelegenheid van het commissies werden ingesteld om de gezelschappen waren uitgeno- ontvangen van lintjes met konink- het geheel goed te doen slagen. digd om het concours bij te wonen. lijke onderscheidingen. Elke commissie had een bepaald De buitenlandse gasten waren vol onderscheidingsteken in de vorm lof over de ontvangst en de orga- Door het halen van een eerste prijs van een gekleurde rozet. De deel- nisatie. In een verslag van ene Karl met 115 punten (het hoogste aantal nemende verenigingen spraken Sander werd weergegeven hoe de van het concours) kwam er een lof over de ontvangst in Lochem. dagen zijn verlopen. Ze waren om derde wimpel aan het vaandel. Dit Financieel is Advendo niet veel 6.30 uur van huis vertrokken en om gebeurde op het Nationaal Federa- beter geworden van het concours, 12.30 uur na een “schöner fahrt” tief Muziekconcours en Festival doch de naam “Advendo Lochem” bij de “Olde Markt” verwelkomt voor harmonie- en fanfarecorpsen is er ongetwijfeld wel door vooruit door de feestcommissie. Op zon- op 10, 11 en 12 juli 1953 te Groen- gegaan. Als laatste was er nog een dag trok men gezamenlijk door lo. Onder leiding van de tweede concert op 27 november 1954 in “die schöne Blumenstad Lochem” dirigent Wim Beumkes behaalde Lochem. En ook de Hooiplukkers naar een terrein vlakbij het Open- men deze prijs met lof van de zaten niet stil, want zij deden mee luchttheater (men sprak toen over jury. Uitgevoerd werden de Suite aan een concours voor boeren- en het concours- en kermisterrein van Piet van Mever en de Danses Beierse kapellen te Buurse. De Tusseler). Om 21.30 uur vertrok Polovtsiennes. De juryleden Jos muziekvereniging Crescendo uit het Duitse gezelschap met hun de Klerk, Piet van Mever en Wil- Buurse organiseerde ter gelegen- “Omnibus” naar huis, na hartelijk lem Zonderland schreven in hun heid van haar 25-jarig bestaan afscheid te hebben genomen van “Critisch Verslag” over het eerste dit concours en wel op 18, 19 en de bevolking van Lochem nummer: “De dirigent voelt dit 20 juni 1954. De “Hooiplukkers” Kort na het bezoek van de Duitse werk uitstekend aan. Deze vertol- moesten op zondag de 20ste optre- kapellen brachten de Lochemse king staat op hoog peil, Bravo”. En den, met groot succes! Ze behaal- muzikanten van Advendo een be- over het tweede nummer: “Over den de eerste prijs met 252 punten, zoek aan het dorpje Holthausen. het geheel voldoet deze vertolking met lof van de jury. Dat was het Zij werden ondergebracht bij fami- aan hoge eisen, de dirigent bren- hoogste aantal punten van het hele lieleden van de brandweer. Er werd gen wij een compliment voor zijn concours. De aan het evenement namelijk in het dorp feest gevierd, voortreffelijke leiding”. verbonden klederdrachtwedstrijd want de Holthauzer brandweer Oktober 1953 was voor Advendo leverde ook nog een tweede prijs vierde haar gouden jubileum. De een drukke maand: een Propagan- op met 38 punten. Hooiplukkers namen het muzikale daconcert onder auspiciën van de gedeelte voor hun rekening. De Rotterdamse Kunststichting werd 1955, installatie van de drum- spreker van de Hollandse kapel, verzorgd door Muziekvereniging band die overigens in originele boe- “Concordia” uit Oostzaan en In 1955 betreurde Advendo het renklederdracht optrad, overhan- Advendo uit Lochem. Dit concert overlijden van twee prominente digde de Brandmeester Figge een werd gehouden in de Rivièrahal- leden, de klarinettist J. Onijs en smaakvol wandbord van de stad Diergaarde Blijdorp te Rotterdam slagwerker A. Nijkamp. Lochem als dank voor de hartelijke op 17 oktober; daarna op 24 okto- Na de oprichting van de zeer ac- ontvangst. ber een Jubileumconcert ter gele- tieve boerenkapel Hooiplukkers genheid van het 45-jarig bestaan werd op 5 mei 1955 een derde Solistenconcours in Ugchelen van Advendo in de Schouwburg. onderdeel aan de vereniging toe- In december 1955 nam een tiental Het jubileumfeest werd gevierd gevoegd, namelijk de drumband. leden van Advendo deel aan het op 31 oktober in Café Pasman en Deze werd door Burgemeester Solistenconcours in Ugchelen. Dit georganiseerd door “De Hooipluk- Beusekamp geïnstalleerd op het concours stond op hoog niveau. kers”. marktplein. De Lochemse muzikanten deden De Hooiplukkers organiseerden het uitstekend, want ze gingen met Verschillende evenementen in op 10, 11 en 12 juni 1955 een vijf eerste en drie tweede prijzen 1954 concours voor Boeren-, Beierse naar huis. De drumband deed het Het begon op 26 en 27 maart met en Tirolerkapellen. De opbrengst ondertussen ook niet slecht. Een Land van Lochem 2003 nr. 3 35 jaar na de installatie haalde de weer uit de kast halen. De artistieke successen volgden drumband onder leiding van de elkaar dus in hoog tempo op. Maar heer van Brakel op een concours Nationaal Federatief Concours in een muziekkorps is meer dan een in Apeldoorn en Gorssel respec- Deventer groep op hoog niveau presterende tievelijk een tweede en een eerste Op een snikhete zondag, 30 juni muzikanten. Ze is ook het visi- prijs als beloning. 1957, toog Advendo naar Deventer tekaartje van de gemeente, die om deel te nemen aan een Natio- ze vertegenwoordigt. Eind jaren Vertrek Leo Pappenheim naal Federatief Muziekconcours. vijftig was het dan ook tijd voor In oktober 1956 gaf Leo Pappen- Ondanks de warmte behaalde een frisse nieuwe outfit. In februari heim op een repetitie te kennen Advendo een eerste prijs met 1958 werd de hele vereniging in dat hij de verdere repetities aan 111 punten en promotie naar de een nieuw uniform gestoken. Het de heer Beumkes zou overlaten B-afdeling. Deze prestatie gaf het geld was bijeen gebracht door de en het aangekondigde concert op orkest het recht om deel te nemen Lochemse burgerij, een grote bazar 10 november niet zou leiden. Tot aan het eerste Topconcours in de en de Boerenkapel. In hetzelfde uitvoering van een lichter pro- geschiedenis van de Federatie. Op jaar vierde Advendo het 50-jarig gramma bleek hij niet genegen. dit Topconcours haalde Advendo jubileum, een feest dat uitbundig Hij nam ontslag wegens zijn hoge 138 punten, voldoende voor een werd gevierd in de Schouwburg. leeftijd en door moeilijkheden met eerste plaats. Bovenaan in deze Allereerst was er een receptie in de het Gelders Orkest waar hij lid van klasse stond “Kunst naar Kracht” Congreszaal, waar het bestuur tus- was. Het Novemberconcert werd uit Glanerbrug met 161 punten, sen vele bloemstukken had plaats dus uitgevoerd in de schouwburg een gezelschap onder leiding van genomen. Vele geschenken werden onder leiding van Wim Beum- Chris Hengeveld. Voorafgaand aangeboden, onder andere door de kes. De heer C. Hengeveld uit aan de uitreiking van de prijzen uniformcommissie een paar kope- Enschede werd benaderd en na verzorgden deze twee orkesten ren bekkens. De penningmeester een proefrepetitie op 4 november een concert. van het voormalige instrumen- met algemene stemmen tot eerste tenfonds had nog iets achter de dirigent benoemd. Tweede dirigent Nieuwe uniformen en het vijftig- hand gehouden en daarvoor twee Beumkes kon zijn soloklarinet jarig jubileum prachtige corhoorns aangekocht.

Boerenkapel “De Hooiplukkers”. Van links naar rechts staand: Hunteler-Schekman-Hagens-Hofmeyer-Beumer-Lenderink. Geknield: Beumer- Salarie-Westerveld-Aalbers-Horstman-Nijkamp-de Vries (collectie Advendo). 36 Land van Lochem 2003 nr. 3 Maar het mooiste geschenk, of beter gezegd het meest praktische cadeau, werd aangeboden door de dames van de leden, rustende leden en leden van de drumband: lessenaars voor alle muzikan- ten en een extra mooie voor de dirigent. Daarna volgden vele toespraken door afgevaardigden van verschillende verenigingen en instellingen. De wethouder van Lochem, de heer Slettenhaar, nam door verhindering van bur- gemeester Beusekamp diens taak waar. Hij noemde muziek “één van de schoonste uitingen van het De drumband voor de Bondsspaarbank (colletie Advendo). leven. De muziek is als een goede fee; als we verheugd zijn wordt die Concertmars werden vertolkt. een eerste prijs met 113 punten en vreugde door de muziek verhoogd. De uitzending was in november. lof van de jury. Dat betekende dat In tijden van droefheid brengt de Chris Hengeveld verliet na drie Advendo opnieuw terug was in de muziek ons tot rust. Zij kan ons dienstjaren de vereniging. Door het B-groep van de Vaandelafdeling en los maken van dat gene wat ons vele repetitieverzuim was langer in 1962 mocht deelnemen aan het bedreigt. Gelukkig de mens die zelf handhaven van deze dirigent niet Topconcours in Arnhem. kan musiceren. Wij zijn blij dat in veroorloofd. Voor hem in de plaats De financiële toestand van Ad- Lochem een vereniging is, die het kwam Ton Kotter uit ‘s Hertogen- vendo was nog altijd zorgelijk. de mensen mogelijk maakt uit de bosch. Hij deed op 31 maart 1960 In de behoefte aan instrumenten dagelijkse tredmolen van het be- zijn intrede als dirigent van Adven­ kon enigszins worden tegemoet staan te treden. In de eerste plaats do, nadat in februari een behoorlijk gekomen door aankoop van en- voor de leden zelf, maar ook voor concert was gegeven onder leiding kele trombones, kleinkoperinstru- de luisteraars en in feite voor heel van Wim Beumkes. Op het festival menten en een paar klarinetten. Lochem, omdat Advendo talloze te Harfsen, 16 september 1960, Door een gunstige toeloop van festiviteiten en gebeurtenissen op- werden de nummers La Cote d’ leerlingen werden oude instru- luistert met muziek”. Namens het Azur en Nachtklange von Osian menten bruikbaar gemaakt. Om de Hoofdbestuur van de Koninklijke uitgevoerd. Hier oogstte het orkest financiën op peil te houden werd Nederlandse Federatie van Har- met de nieuwe dirigent een groot iedere gelegenheid aangegrepen monie- en Fanfaregezelschappen succes bij vele muziekvrienden in om de kas te spekken. Vooral de bood de heer Van Riel als presi- de buurt. Op zaterdag 5 november Boerenkapel droeg veel bij. dent van de K.N.F. de voorzitter gaf Advendo een veelbelovend Een minder prettige mededeling Thomasson een gouden medaille concert in de Schouwburg, onder was het overlijden van twee oud- aan. Na het einde van deze plech- leiding van Ton Kotter. De num- leden, de heer Embert Beumkes tigheden, werd ‘s avonds een mers waren onder andere de Piet in maart en Klein Egelink in juni. jubileumconcert gegeven met bal Hein Rapsodie, de Eerste Slavi- na in de congreszaal. sche Dans, drie dansen uit Nell Optreden in Hohen Limburg Gwijn en Ouverture Cote d’ Azur. “Holländische Musiker sorgten De jaren 1959 - 1962 Onder de aanwezigen bevonden fur Stimmung. Musik Vereiniging Een in 1959 gehouden concours zich ook leden van de Spielmann- “Advendo” Lochem mit 60 Mann in Malden verliep voor Advendo zug Hohen Limburg, waarmee Ad- zu Gast beim A.T.S.Nahmer” Dit niet erg geslaagd, maar later in vendo al jaren vriendschappelijke stond met grote letters in de West- Neede ging het weer beter, met een relaties onderhield. ‘s Middags falen Post van maart 1962. En eerste prijs in de Vaandelafdeling. had dit korps een muzikale rond- in een andere krant: “Advendo”- De drumband ging in Haarlo met gang door Lochem gemaakt en ‘s Besuch war volkerverbindend. een eerste prijs naar huis. Verder avonds na afloop van het concert, Ton Kotter und seiner Musiker was Advendo van de partij op overhandigde de voorzitter van begeisterten”. een bazar, het School- en Volks- deze vereniging aan Advendo een De kranten refereerden aan het feest in Goor, Koninginnedag, bronzen plaquette als herinnering concert dat op 17 en 18 maart 1962 Bevrijdingsdag en verzorgde ze aan dit bezoek. onder leiding van Ton Kotter in verschillende serenades. Op 23 Hohen Limburg met veel succes augustus 1959 vond een radio- De zomer van 1961 bracht voor werd gegeven. De gehele vereni- opname plaats in de Vara Studio, Advendo een groot succes. Op ging met vrouwen en verloofden waar de London Suite, de Piet het Concours in Haaksbergen op was twee dagen te gast bij de Hein Rapsodie en B.B. & C.F. 25 juni behaalde de vereniging Duitse muziekvrienden. Reis- en Land van Lochem 2003 nr. 3 37 verdere onkosten zijn ruimschoots W. Thomasson, H. Assink en D. Na 35 jaar vond voorzitter G. gedekt met de opbrengst van dit Stempher, die 50 jaar of langer Thomasson het tijd om z’n functie concert. Grote successen waren werkend lid waren van Advendo. neer te leggen. In de notulen van de er op een concours in Groenlo jaarvergadering van 12 mei werd (16 september), waar het hoogste Successen in Arnhem en Ugchelen gesproken over verkiezing van aantal punten (114) van het hele Succes had Advendo in 1964. Op een voorzitter en een secretaris. concours werd behaald. De Boe- 7 maart werd deel genomen aan Thomasson had de heer Beumer renkapel deed er niet voor onder. het Topconcours te Arnhem. Met benaderd om de taak van hem over Zij nam met succes deel aan het 161 punten werd van de 17 deel- te nemen, maar deze voelde daar Kapellenconcours te Markelo. nemende verenigingen de zesde niet veel voor. Andere kandidaten De muzikanten kwamen met een plaats bezet. De heren H. Hof- waren de heren Van Buitenen, eerste prijs en lof van de jury thuis. meyer, W. Lenderink, J. Lenderink, Schoe­maker en Nijkamp. Omdat er Op 11 september 1962 overleed W. Beumkes, L. Schoemaker en J. voor het stemmen niet voldoende een trouw lid van Advendo, de heer Horstman namen deel aan het So- leden aanwezig wa­ren, werd de Arent Horstman. Meer dan 50 jaar listenconcours in Ugchelen. Allen vergadering verschoven naar 26 was hij bij de vereniging, waarbij haalden een eerste prijs, de heer mei, maar ook toen waren er te hij ook leerlingen opleidde en vele Hofmeyer zelfs met 90 punten en weinig leden aanwezig. Pas op 21 jaren in het bestuur zat. een extra pluim van de jury. Op het oktober, in het Volkshuis, werd In 1963 werd onder meer een eerste Winterconcert op 31 oktober de knoop doorgehakt. Van de 41 “Winterconcert” gegeven, onder werd de voorzitter G. Thomasson aanwezige leden kozen er 25 G. leiding van Ton Kotter. Tijdens dit een gouden erepenning aangebo- Nijkamp tot voorzitter, die deze concert werd door de Duitse col- den door de Gemeente Lochem. functie voor een jaar aannam. D. lega’s uit Hohen Limburg een mars Met deze onderscheiding voelde Klein Egelink, die al 12,5 jaar de aangeboden. Het Jubileumconcert heel Advendo zich trots. Verder secretarisfunctie vervulde werd op 9 november werd een onverge- werd er op 7 november een concert vervangen door J. Horstman. telijke avond, met uitreiking van gegeven in Enschede op uitnodi- Bij het afscheid van voorzitter een gouden dasspeld aan de heren ging van de voormalige Schutterij Thomasson sprak Beumer de vol- G. Thomasson, H. Hofmeyer, aldaar. gende woorden: “Wij zijn veel dank

Advendo in nieuwe uniformen 1958. Opname in het Openluchttheater. (Collectie Advendo.) 38 Land van Lochem 2003 nr. 3 aan U verschuldigd voor alles wat U in die 35 jaar als voorzitter van onze vereniging hebt gedaan. Wij weten dat Advendo een stuk van Uw leven is geweest. Als dank voor alles, hebben wij besloten U tot Erevoorzitter te benoemen”. Er werden hem enkele geschenken aangeboden namens de dirigent en alle leden.

Ook was er wisseling van de wacht betreffende het beschermheer- schap van Advendo. Jarenlang had burgemeester Beusekamp deze taak op zicht genomen. In 1964 verliet hij Lochem en werd hij benoemd tot burgemeester van Emmen. De nieuwe Lochemse burgemeester, Mr. H. N. C. baron van Tuyll van Serooskerken werd Vaandeldragers van links naar rechts: Bosch-de Graaf-Bluemink-Idserda bereid gevonden het bescherm- (collectie Advendo). heerschap over te nemen. aanschaf van nieuwe instrumenten.­ Pasman. De volgende ochtend Daarvan werden zeven klarinetten, werden door het bestuur bloemen De jaren 1965, 1966 en 1967 een altsax en twee keizerbassen gelegd op de graven van hen die Op 27 februari 1965 organiseerde gekocht. Op de halfjaarlijkse le- de vereniging ontvallen waren. Advendo een abonnementscon- denvergadering op 26 september Daarna maakte Advendo met tam- cert met medewerking van het in Hotel “De Industrie” vroeg boer en pijpercorps een rondgang muziekcorps der “V.m.Schutterij” de voorzitter de vergadering met door de stad en bracht op de markt uit Enschede. Verder was er een ideeën te komen voor het vieren nog enkele marsen ten gehore. Taptoe op 30 april en de Boeren- van het 60-jarig jubileum in 1968. Een gezamenlijke maaltijd werd kapel behaalde een eerste prijs op Al deze goede berichten werden gehouden in hotel “Industrie”. een concours in Borculo, met 164 overschaduwd door het overlijden Ook volgde de huldiging van het punten. Het bovengenoemde mu- van twee belangrijke leden, Wim oudste lid van de vereniging, de ziekcorps uit Enschede gaf op 26 Beumkes (de tweede dirigent) en heer H. Hofmeyer. Burgemees- november 1966 een najaarsconcert voorzitter Gerrit Nijkamp. ter van Tuyll van Serooskerken onder leiding van dirigent C. J. reikte hem een zilveren medaille Langeveld met medewerking van Op zoek naar een nieuwe voorzit- uit, verbonden aan de Orde van Advendo. In dit jaar was er geen ter en het zestigjarig jubileum Oranje Nassau. De receptie werd deelname aan concoursen wegens Tijdens de jaarvergadering op 22 gehouden in hotel “De Valk”, waar ziekte van verschillende leden, februari 1968 in het Volkshuis, als ceremoniemeester de voorzitter maar wel werden een acht concer- geopend door de tweede voorzit- van de supportersvereniging, G. R. ten verzorgd. ter M. Swinkels, werd een nieuwe Wielinga, optrad. Er waren vele Uitbreiding van de jeugdgroep en voorzitter gekozen: T. Merkx. In sprekers, zoals de burgemeester, de drumband, dat waren belangrij- september moest er echter een erevoorzitter G. Thomasson, Ton ke aandachtspunten voor Advendo nieuwe verkiezing worden gehou- Kotter en voorzitter J. Beumer. Na in 1967. Dit was hoog nodig om den, omdat Merkx naar Brabant de receptie volgde een feestconcert het ledental van de vereniging op verhuisde. De heer Beumer werd in de Schouwburg. Dit werd ver- peil te houden. Het jaar daarvoor door het bestuur kandidaat gesteld zorgd door de muziekvereniging was Ton Kotter al gestart met een en uiteindelijk met de meeste stem- “Kunstmin” uit Gorssel en de klas en hij wilde deze uitbreiden men gekozen. Jagerskapel uit Glanerbrug. met een tweede. Het ontbrak Lo- Op 30 maart gaf Advendo een chem aan een muziekschool, van- concert in de N.H.kerk in Lochem, Succes onder leiding van Ton daar dat het bestuur en de dirigent ten bate van de op handen zijnde Kotter wel maatregelen moesten nemen restauratie van de oude kerk. Het concours te Groenlo op 11 ok- om zelf muzikanten op te leiden. Het zestigjarige diamanten ju- tober 1969 werd een groot succes. Daarnaast zocht Advendo aanvul- bileum van Advendo werd op 2 Een eerste prijs met 110 punten en ling voor de drumband. Financieel november 1968 gevierd. Een dag lof van de Jury gaf Advendo op- had Advendo dit jaar een meeval- daarvoor, op vrijdagavond werd nieuw het recht om deel te nemen ler. Men kreeg f 7.000.- subsidie er al begonnen met een gezel- aan het Topconcours in Arnhem. van de gemeente Lochem voor lige avond voor de leden in café Dit werd gedenkwaardig con- Land van Lochem 2003 nr. 3 39 dank werd hij benoemd tot tweede dirigent.

Tot slot kan over het jaar 1968 worden vermeld dat op 8 oktober de eerste les werd gegeven aan het Jeugdorkest Jong Advendo onder leiding van de heren Schoemaker en Oonk. De Boerenkapel kwam dit jaar naar huis met een eerste prijs met 402 punten en een mooie beker. Die hadden ze verdiend op een concours in Zelhem.

Wordt vervolgd.

Het bestuur van Advendo in 1968. Staand van links naar rechts: H. de Vries-M. Swinkels-B.J. Thomasson-J. Lenderink-G. Thomasson. Zittend van links naar rechts: J. Horstman-Joh. Beu- mer-J. Lenderink. (Collectie Advendo.) cours. Van de zeven deelnemende Helmondse Muziekkorps en het korpsen hadden er drie afgezegd orkest van de Kon. Ned. Gist- en wegens griep. Advendo had daar Spiritusfabrieken te Delft. Dit ook al mee te maken gehad. Des- zijn slechts enkele van de vele ondanks oogstte de vereniging in gezelschappen, die hij in zijn lange Arnhem veel succes. Het nummer loopbaan als dirigent onder zijn dat gespeeld moest worden was hoede heeft gehad. Er zijn periodes de Modale Suite van orgelvirtuoos geweest, waarin hij per week 1200 Flor Peeters. Advendo wist beslag kilometer aflegde om de repetities te leggen op een tweede plaats met van verschillende verenigingen 154.5 punten. Eerste was “Beek en te kunnen leiden. Dit werd uit- Donk” dat 176.5 punten behaalde eindelijk te veel van het goede en en ook de twee voorafgaande jaren hij zocht het wat dichter bij huis. al gewonnen had. Behalve van Advendo was hij ook Het was de derde keer dat Ad- dirigent van Excelsior in Eibergen, vendo aan het Topconcours mocht van Soli Deo Gloria uit Enschede deelnemen, maar voor dirigent en van de Harmonie in Ulft. Ook Ton Kotter was het al de twaalfde was hij als leraar verbonden aan achtereenvolgende keer dat hij met het muzieklyceum te Enschede, een vereniging naar een Topcon- speciaal voor de opleiding van cours ging en hij was bovendien dirigenten. En als laatste functie de enige dirigent in Nederland, leidde hij jonge muzikanten op aan die dat gepresteerd heeft. Hij be- de muziekschool in Zutphen, nadat gon zijn muzikale loopbaan bij de hij eerst bij Advendo hiermee al Marinierskapel, maar werd uitein- een begin gemaakt had. delijk opgeleid voor dirigent van Drie maanden na het Topcon- een symphonieorkest. Direct na de cours nam Ton Kotter ontslag als Tweede Wereldoorlog, in 1946, is dirigent.van Advendo, waar hij in hij in Nijmegen als dirigent begon- 1960 begonnen was. Na enkele di- nen, echter niet van een sympho- rigenten op proef te hebben gehad, nieorkest, maar van harmonie- en werd met algemene stemmen W. fanfarekorpsen. Daarna vierde hij L. Boelens uit Malden tot nieuwe zijn grootste triomfen als dirigent, dirigent benoemd. In de dirigent- o.a. in Loon op Zand en later loze periode was de dirigeerstok in met het korps van de Verenigde handen van Lammert Schoemaker, Ton Kotter in actie tijdens het Topconcours van Oliefabrieken in Zwijndrecht, het wat hem uitstekend verging. Als Advendo in Arnhem (collectie Advendo).

40 Land van Lochem 2003 nr. 3