. -._... .
Flora en fauna op de Utrechtse Heuvelrug rond 1920
Wim Knol
INLEIDING In de vogellijst is aangegeven dat de inventarisatie in 1920 is uitgevoerd met enkele Onlangs werd in het archief van het landgoed aanvullingen in 1921. Hoewel er voor de jaren Den Treek-Henschoten een deel van een 1921-1926 ook ruimte is gereserveerd in de manuscript aangetroffen over de flora en fauna vogellijst, zijn deze kolommen niet voorzien van van een gedeelte van de Utrechtse Heuvelrug uit waarnemingen. Kennelijk is het wel de bedoeling het begin van deze eeuw. Het manuscript bestaat geweest om jaarlijks de avifauna van het gebied uit soortenlijsten van uiteenlopende groepen te inventariseren. Uit de andere lijsten kon niet planten en dieren voorzien van opmerkingen over worden opgemaakt wanneer de gegevens zijn hun voorkomen. De inventarisatielijsten kan verzameld. Schrijfstijl en opmaak van de worden afgeleid dat de gegevens betrekking verschillende lijsten maken het waarschijnlijk dat hebben op het gebied ten zuiden van Amersfoort de inventarisaties uit dezelfde periode stammen. en ten noorden van Maarn. In grote lijnen beslaat dit gebied het huidige landgoed Den Treek Van een groot aantal soorten is het voorkomen Henschoten en de aangrenzende Leusderheide. aangegeven met de termen algemeen, zelden en De gegevens zijn rond 1920 verzameld. dergelijke. Soms is de vermelding van een soort voorzien van enkele opmerkingen over Helaas ontbreekt iedere aanduiding omtrent de standplaats of vindplaats. Met name uit deze samensteller(s) van dit manuscript. Ook ontbreekt laatste opmerkingen kan worden afgeleid dat het er een precieze beschrijving van het gebied onderzochte gebied grotendeels het huidige waarop de inventarisatie betrekking heeft en de landgoed Den Treek-Henschoten en de wijze waarop de gegevens zijn verzameld. Leusderheide betreft. In figuur 2 is de Ondanks deze beperkingen is het interessant veronderstelde begrenzing van het gebied delen van dit manuscript te publiceren. Gegevens aangegeven, gebaseerd op vindplaatsen en over natuur en landschap uit het begin van deze gebiedsnamen die in het manuscript worden eeuw zijn immers beperkt voorhanden. genoemd.
In de lijst met plantesoorten worden twee SAMENSTELUNG EN INHOUD MANUSCRIPT deelgebieden onderscheiden (I en 11). De ligging daarvan korrespondeert vermoedelijk met lager Het manuscript bestaat uit een aantal foliovellen en hoger gelegen gebieden. Deelgebied I heeft waarop in systematische volgorde plant- en vermoedelijk betrekking op de vochtige en diersoorten zijn aangegeven. Het manuscript voedselrijke gebieden langs de oostkant. heeft het karakter van een inventarisatielijst en is Deelgebied 11 heeft vermoedelijk betrekking op voorzien van opmerkingen over het voorkomen vochtige en natte heideterreinen en (figuur 1). Van de volgende groepen zijn lijsten schraallanden. Dit laatste kan worden afgeleid uit aanwezig: o.a. hogere planten, paddestoelen, de ecologische indikatie van de soorten. (korst)mossen, zoogdieren, vogels, amfibieen, reptielen, vissen en insekten. Niet iedere groep Uit het manuscript wordt niet duidelijk hoe de komt even uitgebreid aan bod. De lijst met vogels inventarisatie is uitgevoerd. Het is onduidelijk of en hogere planten lijkt het meest kompleet. In dit het gaat het om enkele bezoeken, om artikel zijn lagere plant- en diersoorten buiten systematisch onderzoek of om informatie van beschouwing gelaten. derden. Daarnaast is het vooral de vraag wie deze inventarisaties hebben uitgevoerd. In enkele
75 Figuur 1. Deel van de plantentijst uit het orginele manuscript.
76 korte beschrijvingen bij de lijst met Aan het einde van de 19de eeuw raakte het oude waarnemingen van insakten wordt een enkele landbouwbedrijf met plaggen en potstalsysteem keer over 'ons' en 'wij' gesproken. Meer konkrete in onbruik. De opdeling van de marke Leusden aanwijzingen zijn niet te vinden. werd de heide versneld bebost. Hierdoor kreeg het landschap een meer besloten karakter.
BETEKENIS VAN DE SOORTENLIJST Rond 1900 was het zuidelijk deel van het gebied (het toenmalige landgoed Henschoten) Uit het begin van deze eeuw zijn weinig nagenoeg bebost. Op het meer noordelijk gegevens bekend over de flora en fauna van het gelegen landgoed Den Treek was nog een gebied. In de periode 1900 tot 1950 zijn in aanzienlijk deel van de heide onbebost. Rond Nederland een groot aantal hokken van ca. 2x2,5 1920 was deze situatie sterk gewijzigd en waren km geïnventariseerd op het voorkomen van ook grote delen van het landgoed Den Treek hogere planten. Ook op het landgoed Den Treek bebost. Het toenmalige bos bestond vooral uit Henschoten zijn dergelijke IVON inventarisaties naaldhout. Oud loofbos of monumentale bomen, uitgevoerd. Deze inventarisaties hebben ondermeer belangrijk voor holenbroeders, was betrekking op uiteenlopende jaren, hebben een beperkt aanwezig. Wel kwamen er op de flanken wisselende nauwkeurigheid en zijn vrijwel nooit van de heuvelrug verscheidene percelen met gebiedsdekkend. eikehakhout voor. In de lager gelegen delen van het gebied kwamen vennen, natte heide en Het faunistisch onderzoek kent grotere hiaten. vochtige graslanden voor. In figuur 2 is de mate Systematisch verzamelde gegevens over de van bebossing in 1909 af te lezen. (avi)fauna zijn er pas uit latere tijd (o.a. Alleyn 1971). Wel zijn er incidentele inventarisaties Het huidige landschap wordt gevormd door bekend van kleinere gebieden of enkele uitgestrekte bossen van voornamelijk naaldhout, diergroepen (voornameljk vogels). doorsneden door lanen. In het bosgebied komen kleine heideterreinen en zandverstuivingen voor. Publikatie van het manuscript levert ondanks Op de Leusderheide zijn nog grotere onbekendheid van de samensteller(s) en een aaneengesloten heidevelden aanw~ig met methodische beschrijving, aanvullende informatie struikhei en andere soorten van droge heide. op over het gebied en de verspreiding van Door intensief militair gebruik van dit gebied is soorten in breder verband. In veel gevallen over forse oppervlakte een landschap ontstaan bevestigen de waarnemingen uit het manuscript van sterk geêrodeerde zandvlakten. inventarisatiegegevens die uit andere bronnen bekend zijn. Zover dit betrekking heeft op meer zeldzame of moeilijk te determineren soorten DE PLANTENLIJST geeft dit ook aanwijzingen over de betrouwbaarheid van de waarnemingen uit het De lijst is zo authentiek mogelijk weergegeven manuscript. Ook kan het duiden op een zekere (tabel 1). Dat wil zeggen dat naast losse gedetailleerdheid van de inventarisatie. opmerkingen over voorkomen en verspreiding ook de oude wetenschappelijke namen zijn vermeld. Tussen haakjes wordt, waar deze naam HET LANDSCHAP ROND 1920 is veranderd, de gangbare wetenschappelijke naam genoemd (Van der Meijden, 1990). Soorten Rond de eeuwwisseling heeft het landschap in die zijn aangeplant zoals tuinplanten, div. struiken het gebied grote veranderingen ondergaan. In en exoten zijn niet uit het manuscript het begin van de 19de eeuw bestonden grote overgenomen tenzij het soorten betreft die delen van het gebied uit heide en stuifzanden en momenteel nog in het wild worden aangetroffen. behoorden toe aan de Leusdermarke. Deze marke bestond uit 27 boerderijen die het recht Een enkele keer komt in de lijst alleen een hadden om op de Leusderberg plaggen te geslachtsnaam voor of wordt er niets over het steken, heide te maaien en vee te weiden (Perks voorkomen gezegd. Uit het manuscript wordt niet 1984). duidelijk waarom deze informatie ontbreekt. Wanneer er geen nadere aanduiding van de vindplaats of het voorkomen wordt gegeven is er
77 Figuur 2. Beboste gebieden (grijs) in 1909 en vermoedelijke begrenzing gebied.
78 vanuit gegaan dat de soort wel is aangetroffen. in samenhang met andere bronnen (Mennema, Een argument hiervoor is dat ook (destijds) 1985; van der Meijden, 1989) een aanvulling algemeen voorkomende soorten zonder nadere geven op het beeld van de regionale flora uit die opmerkingen in de lijst staan (bijv. gestreepte tijd. witbol en pijpestrootje). Is alleen de geslachtsnaam vermeld dat kan dit Er kunnen, met inachtname van de duiden op een onzekere determinatie. bovengenoemde beperkingen, drie categorieên worden onderscheiden: Ook worden soms soorten vermeld die zijn voorzien van een vraagteken. Dit kan betekenen A- Soorten die destijds wel werden aangetroffen dat er onduidelijkheid bestaat over het maar nu (vrijwel) verdwenen zijn. Voorbeelden voorkomen in het gebied, maar ook dat de daarvan zijn: rozenkransje, kleine waterweegbree, determinatie niet zeker is. lange zonnedauw, korenbloem, gele ganzenbloem, slofhak, pijpbloem, grondster, Bij vergelijking van de gegevens met andere stofzaad en vetblad. bronnen (IVON streeplijsten) blijkt dat de meeste soorten die zijn voorzien van een vraagteken B- Soorten die in de lijst worden genoemd, ook destijds wel in het gebied voorkwamen. nu nog voorkomen en karakteristiek zijn voor Voorbeelden zijn moerasviooltje en voedselarme en stabiele milieu-omstandigheden. heidkartelblad. Andere soorten met een Voorbeelden zijn: beenbreek, gevlekte orchis, vraagteken zoals Scheuzeria en Calla zijn lavendelheide, ronde en kleine zonnedauw, daarentegen niet uit deze omgeving bekend. veenbes en witte snavelbies.
De lijst is waarschijnlijk onvolledig. Uit de IVON C- Soorten die in de lijst ontbreken en inventarisaties uit dezelfde periode (Buitenkamp, momenteel wel in het gebied voorkomen zoals: 1981) blijkt dat een aantal soorten van vrij lastig sterzegge, blauwe zegge, bruine snavelbies, te determineren plantengroepen (biezen en bosbies, veenbies, rankende helmbloem en zeggen) ten onrechte in de lijst ontbreken. duizendknoopfonteinkruid. Hieronder bevinden Desondanks komen er meer dan 300 soorten in zich een groot aantal soorten die in de IVON de lijst voor. streeplijsten wel voorkomen (Mennema et al., 1986). Kennelijk zijn deze soorten destijds over het hoofd gezien. VERGELIJKING MET ANDERE GEGEVENS Een aparte categorie wordt gevormd door Het is niet mogelijk om aan de hand van de soorten die in de lijst voorkomen en die voor dit soortenlijst duidelijke uitspraken te doen over de gebied niet uit andere bronnen niet bekend zijn. voor- of achteruitgang van de aangetroffen Het betreft ondermeer: veenbloembies plantensoorten. Daarvoor is te weinig duidelijk (Scheuzeria), herfststijlloos, bolderik, van de werkwijze en omstandigheden waaronder slangewortel, bospaardestaart, veenreukgras, deze lijst tot stand is gekomen. De lijst kan wel, stofzaad en duifkruid.
Tabel 1. Lijst met waargenomen plantensoorten.
Met een+ zijn soorten aangegeven die momenteel regionaal of landelijk een beperkte verspreiding hebbenen/of sterk worden bedreigd. De meest recente wetenschappelijke naam staat tussen haakjes bij soorten waar deze is veranderd. Wetenschappelijke naam Ned. naam voorkomen opmerkingen
Achillea millefotium du i zendblad zelden wegkanten Achillea ptarmica wilde bertram weinig slootkanten Acorus calamus kalmoes I Aegopodium podagraria zevenblad weinig tuin, heggen +Aethusa cynapium hondspeterselie weinig tuin, heggen +Agrostemma githago bolderik weinig bouwland Agrostis alba (Agrostis stolonifera) fioringras Agrostis vulgaris (Agrostis capillaris) gewoon struisgras algemeen Aira caespitosa (Descha.psia cespitosa) ruwe smele
79 Aira flexuosa (Descha.psia flexuosa) bochtige smele Aira praecox vroege haver Ajuga zenegroen ? +Alectorolophus (Rhinantus) ratelaar ? +Al isme rai'U'ICuloides (Edlinodorus r~nn:Uloides) stijve moerasweegbree weinig 1-11 Alnus glutinosa zwarte els algemeen vochtige gronden Alnus incana grauwe els weinig vochtige gronden +Alopecuris aquatis (Alopecuris aequalis) ? duist Alopecurus pratensis grote vossestaart Al i sma plantage (Al i- pl.,tago-aqLatica) grote waterweegbree vrij alg 1-11 +Alsine tenuifolia (Minuartia tenuifolia) tengere veldluJr zeldzaam Anagallis arvensis guichelheil ? +Andromeda polyfolia lavendelhei weinig 11 +Antennaria dioica rozenkransje ? +Anthoxanthum puelli (Anthoxan~ aristatua) slofhakken weinig Anthoxanthum odoratum reukgras weinig Anthriscus sylvestris flui tekruid weinig heggen, vochtige gronden Apera spica-venti windhalm weinig Arenaria serpillifolia zandmuur zeldzaam open zandgrond +Aristolochia sipho (Aristolodlia cle.atis> pijpbloem aangeplant +Arnoseris minima korensla weinig Arrhenaterum elatius Frans raaigras Artemisia vulgaris bijvoet weinig wegranden Atriplex patulum (Atriplex patula) uitstaande melde vrij algemeen op bouwland Avena fatua Oot +Avena flavescens (Trisetua flavescens> goudhaver Barbarea vulgaris gewoon barbarakruid zeldzaam zandweiden Bellis perennis madeliefje weinig betere gronden +Berula angustifolia (Berula erecta) kleine watereppe zeldzaam I of 11 Betula alba (Betula pendula) ruwe berk algemeen Betula alba lacinata (Betula pendula) ruwe berk Henschoten, koepe l Betula pubeseens zachte berk weinig Bidens tripartitus (Bidens tripartita) veerdelig tandzaad zelden vochtige gronden +Briza media bevertjes +Bromus secalinus dreps Bromus sterilis ijle dravik +Butomus umbellatus zwanebloem +Cal la slangewortel ? +Callitriche stagnalis gevleugeld sterrekroos weinig Calluna vulgaris struikhei algemeen +Caltha palustris dotter I -11 Calystegium sepium haagwinde zeldzaam beteçe gronden Campanula rotundifolia grasklokje zeldzaam grasgronden Capsella bursa-pastoris herderstasje weinig +Cardami ne amara_ bittere veldkers weinig 11-1 Cardamine hirsuta kleine veldkers weinig zandgrond Cardamine palustris pinksterbloem Carex arenaria zandzegge weinig droge open zandgr . Carpinus betula haagbeuk Treek Castanea vesca (Castanea sativa) tamme kastanje algemeen +Centaurea cyanus korenbloem Centaurea nigra (Centaurea jacea) knoopkruid wegkanten Cerastium arvense akkerhoornbloem ? Ceratophyllum demersum gedoornd hoornblad weinig Chelidonium majus stinkende gouwe zeldzaam tuinen, heggen Chrysanthemum leucanthemeum (leucanthaul vulgare) margriet weinig +Chrysanthemum segetum gele ganzebloem weinig Chrysanthemum vulgare 80 +E~trun nigrun _ _ _ kr~aihei . zeldzaam Epilobiun angustifoliun 81 Lythrun vulgare ? aangeplant +Maianthemum bifoliun dalkruid zeldzaam Henschoten Matricaria chamomilla (Matricaria recutita) echte kamille zelden bouwland Matricaria inodora (Matricaria ..riti .. ) reukloze kamille zelden wegkanten Melampyrun pratense hengel zelden bossen Ment ha aquat i ca watermunt zelden slootkanten +Menyanthes trifoliata waterdrieblad zeldzaam Henschoten, 11 Molinia caerulea pijpestrootje +Monotropa hypopitys stofzaad hotel en pyramide +Myosotis arenaria (Myosotis stricta) stijf vergeet-me-nietje ? bouwland Myosotis palustris moerasvergeet-me-nietje zelden slootkanten +Myosotis silvatica bosvergeet-me-nietje ? +Myrica gale gagel +Nartheciun ossifragun beenbreek algemeen Henschoten, 11 Nasturtiun waterkers ? Nuphar luteun 82 • +Saxifraga tridactilitus kandelaartje ? +Scabiosa columbaria duifkruid zeldzaam zandgronden +Scheuzeria veenbloembies ? I Scleranthus annuus eenjarige hardbloem weinig bouwland Scrophularia nodosa knopig helmkruid zeldzaam Scuttelaria glidkruid ? Sedun acre ~~MJrpeper in tuinen Sedun purpureun (~ telephiUI) hemelsleutel in tuinen Senecio aquaticus waterkruiskruid weinig vochtige gronden Senecio silvaticus boskruiskruid ? Senecio vulgaris klein kruiskruid weinig bouwland Setaria naaldaar ? Sinapis ervensis herik Sisynbriun raleet Siun watereppe ? Solanum dutcamara bitterzoet zeldzaam slootkanten Solanum nigrun zwarte nachtschade zeldzaam betere gronden Sonchus ervensis akkermelkdistel weinig tuinen Spergula ervensis gewone spurrie gekweekt Spergularia rubra rode schijnspurrie weinig heide Steltaria media vogelnuJr algemeen Stenophragma thalianum (Arabidopsis thalinana) gewone zandraket ? +Stratiotes krabbescheer ? I Symphytun officinale smeerwortel zelden betere gronden Taraxun officinale paardebloem Teesdalia nudicaulis klein tasjeskruid ? +Teucriun scorodonia valse salie zelden open bosranden +Thalictrun flavun poelruit 11 of I Thlaspi boerenkers ? Thynus tijm ? Maarn Torilis anthriscus (Torilis japonica) heggedoornzaad weinig heggen, kreupelhout Trifoliun arvense hazepootje ? Trifoliun pratense rode klaver weinig Trifoliun repens witte klaver weinig Triticun repens (Ely.us repen&) kweek Tussilago farfara klein hoefblad ? Typha angustifolia kleine lisdodde zeldzaam Treek, I Ulmaria palustris (Filipendula ul.aria> moerasspirea weinig 1-11 Urtica dioica grote brandnetel vrij alg. betere gronden Urtica urens kleine brandnetel vrij alg. betere gronden Vacciniun myrtillus blauwe bosbes algemeen I +Vacciniun oxycoccus (Oxycoccus palustris) kleine veenbes algemeen Henschoten, 11 Vacciniun vitis idaea vossebes weinig +Valeriana dioica kleine valeriaan zeldzaam Valeriana officinalis echte valeriaan weinig +Valerianella olitoria (Yalerianella locusta) gewone veldsla zeldzaam Veronica anagallis (Veronica anagallis-aquatica) blauwe waterereprijs ? Veronica charnaedrys gewone ereprijs zelden Viburnum opulus Gelderse roos zeldzaam Viola canina hondsviooltje heggen Viola odorata maarts viooltje ? heggen Viola palustris moerasviooltje ? 11 +Viola tricolor driekleurig viooltje ? Weingartneria canescens ( Corynephorus canescens) buntgras weinig zeer droge open zandgronden DE VOGELLIJST die in de lijst zijn voorzien van een vraagteken zijn vrij lastig te inventariseren. Andere soorten, De lijst met vogels bestaat uit een soortenlijst die eenvoudig herkenbare zoals wilde eend en is voorzien van opmerkingen over het voorkomen fazant, zijn ook voorzien van een vraagteken. Dit (tabel 2). In enkele gevallen zijn er opmerkingen kan er op duiden dat een vraagteken hier over de vindplaats vermeld. Bij enkele betrekking heeft op onbekendheid met de vogelsoorten is er in de kolom over het verspreiding. voorkomen een vraagteken geplaatst. Het is niet zeker of dit betrekking heeft op de aantallen of Bij interpretatie van de gegevens moet met het verspreiding of dat er onzekerheid bestaat over bovenstaande rekening worden gehouden. De de juistheid van de waarneming. Vermoedelijk hier gepubliceerde lijst levert dan ook vooral kan het om beide gaan. Sommige vogelsoorten kwalitatieve informatie op. De lijst zal zeker niet 83 • kompleet zijn. Zelfs in de huidige tijd met een OPMERKINGEN OVER DE VOGELLIJST veelvoud aan vogelwaarnemers is het aanleggen van een komplete soortenlijst van een gebied Het toenmalige landschap weerspiegelt zich een moeizame opgave. duidelijk in de vogelbevolking. Soorten van heidegebieden (tapuit, nachtzwaluw, geelgors, paapje, wulp en korhoen) leken redelijk algemeen VERGELIJKING MET GEGEVENS UIT 1908 voor te komen. Het ontbreken van grotere oppervlakten ouder bos blijkt ondermeer uit het Om de gegevens enigszins te kunnen plaatsen beperkte voorkomen of ontbreken van spechten, zijn ze vergeleken met een andere soortenlijst uit bosuil, boomklever, holenduif en buizerd. het begin van deze eeuw 'Vogels van Amersfoort en omstreken' (Frederikse et al., 1908). In deze Opvallende soorten die in 1920 worden genoemd publikatie worden ook alleen maar soorten zijn o.a. klapekster, grauwe klauwier, europese opgesomd zonder verder uit te weiden over kanarie, ijsvogel en patrijs. Deze soorten komen werkwijze of gebiedsbegrenzing. Een enkele keer momenteel zeer beperkt in het gebied voor. Een wordt verwezen naar Leusderheide en Treek ander interessant aspekt is het ontbreken van waardoor er qua gebiedsbegrenzing overlap is. soorten in beide lijsten zoals havik, Wellicht heeft de lijst uit 1908 ook betrekking op roodborsttapuit, kerkuil, duinpieper, turkse andere biotopen zoals het stedelijk gebied van tortelduif en meerkoet. Soms zijn het soorten die Amersfoort. De aanduiding over het voorkomen is zich pas later deze eeuw in Nederland hebben niet goed vergelijkbaar met de lijst uit 1920. Er gevestigd (turkse tortelduif, bonte vliegenvanger). worden nl. andere termen gebruikt. Konklusies Anderzijds heeft het ontbreken van geschikte over vooruitgang of achteruitgang zijn op grond biotopen als broed- of voedselgebied een rol van beide lijsten niet te trekken. Andere gespeeld. Het ontbreken van de roodborsttapuit gegevens over de samenstelling van de avifauna is merkwaardig omdat deze in het begin van van de Utrechtse Heuvelrug aan het begin van deze eeuw bepaald niet zeldzaam was in deze eeuw zijn te vinden in 'De avifauna van heidegebieden (AIIeyn, 1971). Midden Nederland' (AIIeyn et al., 1971). Hierin wordt veelvuldig verwezen naar diverse artikelen De lijsten zijn niet alleen interessant door uit 'De Levende Natuur'. verschillen, maar vooral waar ze elkaar bevestigen. In dit laatste geval levert het duidelijker aanwijzingen op over dé regionale vogelbevolking aan het begin van deze eeuw. Tabel 2. Lijst met waargenomen vogelsoorten in 1908 en in 1920. Soort Frederikse et al. 1908 manuscript 1908 1920 kauw veel zelden zwarte kraai veel zeer zelden bonte kraai veel ? winter notenkraker 1x (treek) 1x geschoten ekster weinig algemeen vlaamse gaai weinig (zomers) algemeen wielewaal weinig weinig spreeuw zeer veel weinig appelvink enkele keer groenling weinig vrij algemeen vink zeer veel algemeen goudvink zelden kruisbek winter putter ? keep soms veel (winter) weinig sijs zomers enkel (winter veel weinig kneu veel (op heide) weinig europese kanarie enkele huis111.1s zeer veel weinig ringiTIJs nogal veel zelden geelgors veel algemeen grauwe gors ? 84 . . '• veldleeuwerik veel weinig kuifleeuwerik veel weinig boomleeuwer i k weinig weinig witte kwikstaart veel algemeen gele kwikstaart weinig winter ~ieper veel vrij alg.? graspieper nogal veel ? boomkruiper veel (zomers weinig) vrij algemeen boomklever veel 85 • watersnip enkel keq:lhaan ? tureluur ? drieteenstrandloper 1x op weiland in hei 15 ex. grutto vrij veel, vooral op natte hei ? wulp ca. 8 ex. op de hei ? visdief 1x zomer 1907 zwarte stern ? kokmeeuw ? z i l vermeeuw 's winters in troepen boven de stad wilde gans 's winters boven ondergelopen graslanden wilde eend vrij veel op Leusderhei ? zomertaling ? wintertaling ? aantal soorten 84 107 (84 zonder ?) OVERIGE FAUNA Tabel 4. Lijst met waargenomen amfibieên en reptielen Van de overige fauna bevatten de lijsten een beperkt aantal soorten. Opmerkingen over Amfibieên voorkomen en verspreiding ontbreken. Rana teq>Oraria bruine kikker Rana esculenta groene kikker Rana arvalis heikikker Tabel 3. Lijst met waargenomen vissen Bufo vulgaris (Bufo bufo)gewone pad Bufo calamita ? rugstreeppad Holge cristata (Triturus cristatus) Esox lucius snoek kamsalamander Perca fluviatilis baars · Holge vulgaris (Triturus vulgaris) Cyprinus carpio karper kleine watersalamander Rutilus species voorn Reptielen Lota vulgaris (lota lota) kwabaal Anquilla vulgaris (Anguila anguila) aal Cottus gobio rivierdonderpad Lacerta agilis zandhagedis / Cobitis barbatula (~eilus barbatula) Lacerta vivipara levendbarende hagedis berq>je Anguis fragilis hazelworm Abramus? brasem Tropinodatus natrix (Matrix natrix) ringslang Vipera berus adder Opvallend in dit lijstje waarnemingen zijn de Coronella austriaca gladde slang? rivierdonderpad en de kwabaal. Een aantal soorten die nu vrij algemeen voorkomen ontbreken in de lijst, bijvoorbeeld stekelbaarsjes, ZOOGDIEREN zeelt, alver en blei. Vrijwel alle soorten die in deze lijst voorkomen worden nog steeds in het gebied of de direkte nabijheid aangetroffen. Uitzonderingen daarop AMFIBIEËN EN REPTIELEN zijn wellicht de steenmarter en gewone grootoorvleermuis. Het vraagteken bij de De soorten die in de lijst zijn vermeld worden ook steenmarter duidt mogelijk op een onzekere nu nog in het gebied waargenomen, determinatie (evt. boommarter?). uitgezonderd de kamsalamander, rugstreeppad, adder en gladde slang. De adder en de gladde slang zijn thans op de Utrechtse heuvelrug uitgestorven maar kwamen hier aan het begin van deze eeuw op verschillende plaatsen voor(Bergmans, 1986). Van de rugstreeppad en kamsalamander zijn recente waarnemingen bekend uit de nabije omgeving. 86 - ' > Tabel 5. Lijst met waargenomen zoogdieren Vesperugo pipistrellus (Pipistrellus pipistrellus) dwergvleer111.1is Vesperugo noctula (Myctalus noctula) rosse vleer111.1is Plecotus auritus gewone grootoorvleer111.1is Er i naceus europaeus egel Talpa europaea mol Sorex pygmaeus (Sorex •irutus) dwergspits111.1is Sorex vulgaris (5orex araneus)? bosspits111.1is Crocidura aranes (Crocidura russula)? huisspitSIIIJis Crossopus fodi ens (leo.ys fodiens) waterspitSIIIJis Lepus europaeus (lepus capensis) haas Lepus c~iculus (Oryctolagla c:uticulus> konijn Mus decunanus ? Arvicola amphibius waterrat Arvicola terrestis (Arvicola arvalis) woelrat Mus rattus (Rattus rattus) zwarte rat Mus silvaticus (Sylvae.us silvaticus) boSIIIJÏS Mus 111.1sculus huis111.1is Sciurus vulgaris eekhoorn Vulpes vulpes vos Mustels martes? (Martes foina) steenmarter? (geschoten zomer 1921 te Maarsbergen) Putorius putorius bunzing Putorius ermineus (Mustela er.inea) hermelijn Putorius nivalis (Mustela nivalis) wezel Capreolus capreolus ree UTERATUUR Mennema, J., A.J. Quené-Boterenbrood & C.L. Plate, 1985. Atlas van de Nederlandse flora. Deel Alleyn, F. et al., 1971. Avifauna van Midden 2: zeldzame en vrij zeldzame planten. Bohn, Nederland. Van Gorcum, Assen. Scheltema & Holkema, Utrecht. Bergmans, W. & A. Zuiderwijk, 1986. Atlas van de Nijssen, H & S.J. de Groot, 1989. Vissen van Nederlandse amfibieên en reptielen en hun Nederland. KNNV, Hoogwoud (Natuórhistorische bedreiging. KNNV, Hoogwoud (Natuurhistorische Bibliotheek van de KNNV 43). Bibliotheek van de KNNV 39). Perks, W.A.G., 1983. Den Treek, van marke tot Brink, F.H. van den, 1972. Zoogdierengids. landgoed. Amersfoort. Bekking, Amersfoort Elsevier, Amsterdam. (Amersfortia reeks 3). Buitenkamp, M., 1981. Vegetaties onder invloed van grondwater op de Utrechtse Heuvelrug. W. Knol Landbouwhogeschool, Wageningen (Scriptie Geertjesweg 10 vakgroep VPO). 6706 EC Wageningen Frederikse, A.H. & G. de Vries, 1908. Vogelbevolking van Amersfoort en Omstreken. De Levende Natuur 12: 240. Heukels, H., 1907. Schoolflora. 11e druk. Noordhoff, Groningen. Meijden, R. van der, C.L. Plate & E.J. Weeda, 1989. Atlas van de Nederlandse flora. Deel 3: minder zeldzame en algemene soorten. Rijksherbarium, Leiden. Meijden, R. van der, 1990. Flora van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen. 87