1-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 10/24/10 8:18 PM Page 1

ISSN 1644-4183 LISTOPAD / NOVEMBER 2010

NAJLEPSZE MIEJSCA W POLSCE I EUROPIE SKIS: THE BEST PLACES IN POLAND AND EUROPE

DOLINA PAŁACÓW I OGRODÓW VALLEY OF PALACES AND GARDENS

DominikanaTAK WYGLÑDA RAJ / LIKE IN PARADISE

www.magazynswiat.pl 1-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 10/24/10 8:18 PM Page 2 1-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 10/24/10 8:19 PM Page 4

4 edytorial Krakowskie PrzedmieÊcie 12, Lublin tel.: 081 536 67 20 www.vanilla-hotel.pl [email protected] Kie dy li Êcie za czy na jà spa daç z drzew, a dni stajà si´ coraz krótsze, wi´kszoÊç z nas ucie ka my Êla mi do naj pi´k niej szych podró ˝y swego ˝ycia. Do gorà cych pla˝ obla nych turk uso wà wodà, egzo tycz nych krajo bra zów i ludzi napo tka nych na tra- perskich szlakach. Inni planu jà nowe When leaves start to fall from trees and eskapady. Zbi˝a jà ca si´ zima to dobra po- days get shorter, most of us reminisce ra na wy jazd na Do mi ni ka n´, na zy wa nà about the trip of our life. We think of the klejno tem Kara ibów, lub rozrzu co ne hot beaches surrounded with turquoise na Pacy fi ku wyspy: Tahi ti, Bora Bora, coloured water, exotic landscapes and Ra ia tea, Mo orea. A mo ˝e do Hon kon gu people we met along our trapper’s routes. – miasta, które go atrakcja mi mo˝na by Others are planning new trips. The coming obdzieliç niejed no paƒstwo? winter is a good time to go to the Sà te˝ i ta cy wÊród nas, któ rych eg zo ty ka Dominican Republic, called the Caribbean nie jest w sta nie od cià gnàç od zi mo we go jewel, or the islands scattered around the urlopu na stoku. Przyjem no Êci, jakà czer- Pacific: Tahiti, Bora Bora, Raiatea and pià z jazdy na nartach lub snowbo ar dzie, Moorea. Or maybe to Hong Kong, a city nie zastà pià ani kara ib skie taƒce, ani nur- with attractions enough for more than one kowa nie na rafie kora lo wej. Wszystkich country. uza le˝ nio nym od spor tów zi mo wych za - But there are such people for whom exotic pra sza my w gó ry. Al py, Do lo mi ty, Pi rin places are no match for winter holidays on Serdecz nie zapra sza my do ,,Vanil la Hotel”, po∏o ˝o ne go w samym i Beski dy czeka jà. the slopes. Neither Caribbean dances nor sercu Lubli na, w XVII -wiecz nej ka mien ni cy na lu bel skim dep ta ku. coral reef diving will replace for them the pleasure of snow skiing or snowboarding. Bli skoÊç Sta rów ki spra wia, ˝e Va nil la Ho tel jest ide al nym miej scem All those addicted to winter sports are zarów no dla goÊci podró ˝u jà cych w celach s∏u˝bo wych jak i tury - invited to the Alps, Dolomites, Pyrenees stycz nych. Za pra sza my do sko rzy sta nia z 18 po koi o bar dzo ró˝ nych, and Beskidy. They await you. niezwy k∏ych aran˝a cjach. Pokoi komfor to wych, klima ty zo wa nych

Urszula Gabryelska z do st´ pem do in ter ne tu. Ob s∏u ga na sze go ho te lu za dba o Paƒ stwa redaktor naczelna i spra wi, ˝e po byt u nas b´ dzie przy jem no Êcià.

Odwiedzajàcych nasz hotel zapraszamy równie˝ do istniejàcej 2 wyprawa expedition 3

Jest takie miej sce na ziemi, gdzie pla ˝e There is such a place on earth where od lat ,,Vanilla Cafe” – najlepszej kawiarni w Lublinie, w której sà pi´k niej sze ni˝ na pocz tów kach, beaches are more beautiful than on owo ce naj słod sze i naj bar dziej so czy ste, postcards, where fruit is the sweetest a lu dzie za wsze uÊmiech ni´ci. and most juicy, and where people are s To Do mi ni ka na: paƒstwo always smiling. That is the Dominican na wyspie Ha iti, klej not Republic: a country on the Haitian na Morzu Ka ra ib skim. island, a treasure of the Caribbean Sea. serwowane desery i kawa oraz niepowtarzalny klimat pozostajà

W tutej szej tele wi zji nie ma progno zy pogo dy. Po co, skoro The local television does not give weather forecasts. It’s wszystkie dni sà pogod ne, a wyso ka tempe ra tu ra gwaran to - unnecessary as the weather is always good, and high wa na? Wle cie si´ ga30 st. C, zi mà nie spa da po ni ˝ej20. Po - temperatures are guaranteed. In summer it is 30 oC and in wie trze jest nie tyl ko go rà ce, ale ibar dzo wil got ne. Odczà stek winter it never drops below 20 oC. The air is not only hot but na długo w pami´ci naszych goÊci Agnieszka Andrzejewska pa ry wod nej a˝ g´ ste, wy da je si´ wr´cz, ˝e mo˝ nago do ty kaç. also humid. Heat and tropical humidity were my first Upał i tropi kal na wilgoç to były pierwsze moje wra˝e nia, gdy impressions when I landed at the Santo Domingo capital wy là do wa łam na lot ni sku w sto li cy kra ju San to Do min go. Ale airport. But upon my return what has stayed in my memory po powro cie w pami´ ci zosta ły przede wszystkim pogo da du- is the cheerfulness of the locals and the picturesque cha mieszkaƒ ców i obra zy bajko wych pla˝. beaches.

BO SKIE PLA ˚E >> Im po nu jà ce pal my ko ko so we, mi´k - DIVINE BEACHES >> Impressive coconut palms, soft ki zło ty pia sek, wo da mor ska we wszyst kich od cie niach tur ku - golden sand and the sea water in every shade of turquoise. su. Jej tem pe ra tu ra na wet w naj chłod niej szych mie sià cach Its temperature in the coolest winter months is above 20oC. A VIEW OF PARADISE zimo wych przekra cza 20 st. C. Pływa nie, nurko wa nie, podglà - Swimming, diving, observing the colourful underwater life da nie barw ne go pod wod ne go ˝y cia to roz ko sze gwa ran to wa - are delights guaranteed by the resorts here. All are worth Dla pra gnà cych zor ga ni zo waç ka me ral ne spo tka nia przy go to wa - ne przez tu tej sze ku ror ty. Wszyst kie sà war te od wie dze nia, visiting, especially Punta Cana, Bavaro to the east and Plata zwłaszcza te w miejsco wo Êciach Punta Cana, Bava ro in the north. The Caribbean islands are a windsurfers’ na wschodzie lub Puer to Plata na półno cy. paradise. Cabarete (near Puerta Plata) on the archipelago is Ka ra iby sà ra jem dla mi ło Êni ków wind sur fin gu. Na ar chi pe la - the best place for windsurfing. There is a great selection of gu nie ma lep sze go miej sca, by go upra wiaç, ni˝ miej sco woÊç equipment, guaranteed wind, waves and … never-ending li Êmy ,,Va nil la Club”, gdzie w nie ba nal nie urzà dzo nych wn´ trzach Ca ba re te (ko ło Pu er ta Pla ta). Jest tam ol brzy mia ba za sprz´ - nightlife in restaurants by the shore. The Ocean World on towa, gwaran to wa ny wiatr, fale i… niekoƒ czà ca si´ nocna za- Carabete y Puerta Plata has a terrific aquarium and water bawa w restau ra cjach nadmor skich. Dodat ko wà atrakcjà park where you can swim with the dolphins and look at seals. Ca ba re te y Pu er ta Pla ta jest Oce an Word: wspa nia łe akwa - One of the most beautiful places on the island is the Samana rium i park wod ny, gdzie mo˝ na po pły waç z del fi na mi, zo ba - peninsula: charming palm groves, silky sand, malachite and czyç foki. deep blue ocean. No wonder the French liked it. They are mo ˝e cie Paƒ stwo mi ∏o sp´ dziç czas.

Mamy nadzie j´, ˝e odnaj dzie cie si´ Paƒstwo w naszych wn´trzach,

Zdj´cia: arch. Papaya Maya Zdj´cia: arch. Papaya Zdj´cia: R.Kraker, Linda Meyer – fotolia.com a my stwo rzy my at mos fe r´, w któ rej nie za uwa ˝y cie jak szyb ko mi ja czas. 1-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 10/24/10 8:19 PM Page 6

6 w zasi´gu r´ki at hand's reach 7

Paweł Zajàc

FOR HEALTH AND VITALITY

Zimowy urlop w Âwi´tokrzyskiem zapowiada si´ ciekawie. Rano – szaleƒstwo na stokach najstarszych gór w Polsce, TE LE GRAF ZE SZWAJCA RII przerwa na posiłek w jednym z malowniczo poło˝onych Na nar cia rzy i snow bo ar dzi stów cze ka siedem oÊrod ków dys po nu jà - gospodarstw agroturystycznych serwujàcych lokalne cych kilkunastoma wy cià ga mi. Wszyst kie sta cje, po za Bał to wem, sà po ło ˝o - potrawy. Wieczorem zaÊ rewitalizujàce zabiegi spa i wellness ne bardzo blisko Kielc, co czyni je dogod nymi miejscami naweeken do wy wy pad. Na ła god nych w wi´k szo Êci sto kach swo je umie j´t no Êci do sko na là w uzdrowiskach Busko-Zdrój i Solec-Zdrój. Na koniec po czàt ku jà cy nar cia rze. Nie brak te˝ miejsc dla bar dziej za awan so wa nych dnia – lekka kolacja z nalewkà z sosny w roli głównej. ama to rów te go spor tu. Naj bar dziej stro my stok znaj du je na zbo czu gó ry Te - legraf wKielcach, nie mniej emocjonujàco jest na Stadionie na stoku PierÊcienicy. Naj wi´k szy oÊro dek nar ciar ski w Âwi´ to krzy skiem znaj du je si´ w Nie sta cho wie. Dys po nu je czte re ma wy cià ga mi i pià tym do zjaz dów na d´t - ce, czyli snowtu bin gu. Łagod ne trasy, przedszko le narciar skie i zaba wa na snow tu bin gu spra wia jà, ˝e jest to Êwiet ne miejsce dla ro dzin zdzieç mi. Bli sko Kielc po ło ˝o ne sà te˝ oÊrod ki: Tum lin Sport -Ski dys po nu jà cy dwo ma tra - sami zjazdo wy mi – dla poczàt ku jà cych i sanecz ka rzy oraz dla bardziej za- awanso wa nych, Sabat Krajno u stóp Łysi cy z kilo me tro wà trasà i stacja Baba Jaga w Bodzen ty nie z trasà zjazdo wà dla Êrednio za awan so wa nych. Du˝à reno mà cieszy si´ stacja, zwana Szwajca rià, w Bałto wie znanym z par- ku dino zau rów. Narcia rze i snowbo ar dzi Êci majà do dyspo zy cji dwa równo - ległe wycià gi orczy ko we. Któ˝ nie chciałby szuso waç w „polskich Alpach” z pre hi sto rycz ny mi ga da mi u bo ku?

TELEGRAF FROM SZWAJCARIA Eight sport centers with more than ten ski lifts wait for skiers and snowboarders. All the stations, except for Bałtów, are located very near Kielce, which makes them convenient places for a weekend trip. On mostly gentle slopes beginning skiers can improve their skills. There are also plenty of places for more advanced enthusiasts of this sport. The steepest slope belongs to the Telegraf mountain in Kielce and in Stadion on the slope of PierÊcienica provides as much excitement. The biggest ski center of the Âwi´tokrzyskie region is in Niestachów. It offers four ski lifts and the fifth one Winter holiday in the Âwi´tokrzyskie for snowtubing. Easy runs, skiing kindergarten and fun with snowtubing region sounds interesting. In the morning make this place a perfect spot for families with children. - fun on the slopes of the oldest Polish Near Kielce there are also the centers: Tumlin Sport-ski, with ski runs– one for mountains, then a lunch break in one beginners and lugers, and one for the more experienced, Sabat Krajno at the of picturesquely located agritourism foot of Łysica with a 1 km route and the Baba Jaga station in Bodzentyn with households serving local dishes. And in a ski run for the intermediate. the evening revitalizing spa and wellness A very famous station is in Szwajcaria in Bałtów, known for its dinosaur park. treatments in the resorts of Busko-Zdrój Skiers and snowboarders can use two parallel T-bar lifts. Who would not like and Solec-Zdrój. At the end to ski in the "Polish Alps" with prehistoric reptiles by their side? Zdj´cia: R. Track –Zdj´cia: R. Track Fotolia.com, UM Woj. Âwietokrzyskiego of theday – light dinner with a pine www.narty -swie tokrzy skie.pl tincture as its major part. 1-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 10/24/10 8:19 PM Page 8

8 w zasi´gu r´ki at hand's reach 9

èRÓDŁO DO BRE GO SAMO PO CZUCIA Nie trzeba jechaç doHiszpa nii, Egiptu lub Grecji, by cieszyç si´ słoƒ cem i do brym sa mo po czu ciem. Wy star czy od wie dziç mia sto ze słoƒcem wherbie, czyli Busko -Zdrój (na zdj´ciu powy˝ej). Je- go wa lo ry uzdro wi sko we sà zna ne od po czàt ków XIX w. W kil ku - na stu obiek tach sa na to ryj nych i szpi tal nych le czy si´ scho rze nia or to pe dycz ne, reu ma to lo gicz ne, der ma to lo gicz ne oraz neu ro lo - giczne przy u˝yciu wód siarczko wych i sola nek jodko wo- brom ko - wych. A pi´k ny park zdro jo wy za ch´ ca do spa ce rów i wy po czyn ku na Êwie ˝ym po wie trzu. 20 km od Bu ska le ˝y nie wiel ki So lec -Zdrój obfitujàcy w najsil niej szà wodà leczni czà w Polsce. Miejsco wa so- lanka poma ga na schorze nia reuma to idal ne, derma to lo gicz ne i kar dio lo gicz ne. Za byt ko we sa na to ria i park zdro jo wy za pew nia - jà cał ko wi ty spo kój. Oba uzdro wi ska ku szà bo ga tà ofer tà spa i wel l ness. Po spe cja li - stycz nych za bie gach upi´k sza jà cych, hy dro ma sa ˝ach, po by cie w sau nie i gro cie sol nej od zy ska my zdro wie, wi tal noÊç i uro d´. THE SOURCE OF WELL-BEING We do not have to go to Spain, Egypt or Greece to enjoy the sun and feel well. It is enough to visit the city with the sun in its coat of arms, i.e. Busko-Zdrój (in the photo above). Its spa qualities have been known since the beginning of the 19th century In more than ten sanatoria and hospitals, orthopedic, rheu-matologic, dermatologic and neurological diseases are treated with the use of sulfide waters and iodine and bromide brines. And its beautiful resort park encourages one to walk and rest in the open. 20 km from Busko there lies the Solec-Zdrój rich in the most powerful healing waters in Poland. The local brine helps to treat rheumatoid, dermatologic and cardiologic diseases. Historic sanatoria and the resort park provide total peace. Both resorts tempt with a rich offer of spa and wellness treatments. After specialist baths and cosmetic treatments, hydro- massages, sauna and salt cave sessions, we will regain our health, vitality and beauty. www.uzdro wi sko -busko -zdroj.com.pl www.uzdro wi sko so lec.pl Zdj´cia: © SPAHN –Zdj´cia: © SPAHN fotolia.com, UM. Busko-Zdrój 1-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 10/24/10 8:19 PM Page 10

10 w zasi´gu r´ki at hand's reach 11

WY PO CZYWAJ ZE SMAKIEM W Âwi´ to krzy skiem jest ok. 350 go spo darstw agrotury - stycz nych ofe ru jà cych wy po czy nek na ło nie na tu ry, w ci szy i spoko ju lub aktyw ne sp´dza nie czasu podczas jazdy kon- nej, na ro we rze, w´d kowania. Wi´k szoÊç z nich ser wu je go Êciom po tra wy, któ re sà kwin te sen cjà sma ków re gio nu. W kuch ni Êwi´ to krzy skiej spo ty ka jà si´ tra dy cje pol skie i ˝y dow skie. Ka˝dy robi si´ głodny, gdy na stole poja wia jà si´ takie spe- cja ły, jak pasz tet z Ku ro zw´k, zu pa z po krzyw, za le waj ka, ra kow skie dzio nie (pie czo na kisz ka) i kor czyƒ ska fa so la. Trud no si´ te˝ oprzeç g´ si nie i ka sio kom, czy li go łàb kom z kaszà, grzyba mi i ziemnia ka mi. Cieka woÊç z˝era na sa- mà myÊl, co kryje spyrok (pieczeƒ zboczku), paster no cek (pasz tet we ge ta riaƒ ski z pa ster na ku) i ku giel (pla cek ziem - nia cza ny z ˝e ber ka mi), wło chat ki z ziem nia ków. Nie mo˝ - na było by tych pyszno Êci zjeÊç, gdyby nie nalew ka z sosny na tra wie nie...

HA VE A TA STY REST In the Âwi´to krzy skie region there are about350 agrito - urism house holds offe ring rest close to nature and peace and quiet or ac ti ve ly whi le hor se ri ding, cyc ling or fi shing. Most of them se rve the ir gu ests with di shes which are the qu in tes sen ce of regional ta stes. The cu isi ne of the Âwi´ - tokrzy skie region combines Polish and Jewish tradi tions. Everyone beco mes hungry when on the table there are such de li ca cies as: pâté from Ku ro zw´ ki, net tle so up, za - le waj ka, ra kow skie dzio nie (ba ked ka szan ka) and kor czyƒ - skie be ans. It is al so hard to re sist go ose me at and ka sio ki, i.e. cab ba ge rolls with gro ats, mu sh ro oms and po ta to es. We are eaten up by cu rio si ty just to think what is in si de spy rok (ba con ro ast), pa ster no cek (ve ge ta rian pâté ma de of parsnip), kugiel (pota to pie with meat ribs) and wło- chat ki (ha iry po ta to es). We wo uld not be able to eat all the se de li ca cies if... for pi ne tinc tu re, which helps with di - ge stion.

Zdj´cia: Oleksandr Umanskyi - Fotolia.com www.agro tury sty ka -swie tokrzy skie.pl 1-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 10/24/10 8:19 PM Page 12

12 from the blog ADRES REDAKCJI 02-548 Warszawa, ul. Gra˝yny 15 lok. 112–114 tel./faks: +48 22 845 58 41 redakcja: tel.: +48 22 845 29 24 Filip Majkowski www.magazynswiat.pl [email protected] [email protected]

REDAKTOR NACZELNA URSZULA GABRYELSKA W DOMU PANA [email protected] W ZASI¢GU R¢KI / AT HAND'S REACH 100 KILOMETRÓW PRZYGODY IN HOUSE OF THE LORD Po zdrowie i witalnoÊç ONE HUNDRED KILOMETERS OF ADVENTURE WSPÓ¸PRACA For Health and Vitality ...... 6 Âladami Kopernika AGNIESZKA ANDRZEJEWSKA Tracing Copernicus ...... 64 AGNIESZKA FRANKE Lhasa, godz.6 rano. Choç to pełnia lata, otej porze jest jesz- Z BLOGA / BLOG Na brzegach Kamiennej BARBARA JAMPOLSKA-WASIAK cze zu peł nie ciem no, gdy˝ po win na byç4. Ale po nie wa˝ ca ła W domu Pana / In House of the Lord ...... 12 On the Banks of the Kamienna ...... 70 AGNIESZKA ŁUCZAK ChRL ma byç zjedno czo nà macie rzà, wi´c i strefa czaso wa jest MAREK OSIP jedna. Tybet został w 1950 r. naje cha ny zbrojnie przez komu - WYPRAWA / EXPEDITION PODRÓ˚E OD KUCHNI / CULINARY TRAVELS MARIUSZ SIERADZ ni stycz ne Chi ny, sta jàc si´ jed nà z gwiaz dek na fla dze chiƒ skiej. Dominikana – tak wyglàda raj Na piwo do Belgii ŁUKASZ WALL Od tamtej pory trwa syste ma tycz ne niszcze nie kultu ry i naro - Dominican – a View of Paradise ...... 16 Have a Beer in Belgium ...... 74 EL˚BIETA WOŁOSZY¡SKA fot. F. Majkowski fot. F. du oraz wszystkie go, co tybe taƒ skie, aby uczyniç Tybe taƒ czy - Wyspa Skye – za kurtynà mgieł MAREK WOŁOSZY¡SKI ków Chiƒczy ka mi i faktycz nie przekształ ciç kraj w spójnà cz´Êç Lhasa, 6 am. Though it is the middle of summer, it is still completely Island of Skye – Behind the Curtain of Mists .22 WYPOCZYNEK Z POMYSŁEM PAWEŁ WRO¡SKI wielkiej ojczy zny. dark. Actually, it should be 4 am. But because the whole PRC is to Wyspy Polinezji Francuskiej – perły na Pacyfiku HOLIDAY WITH IMAGINATION PAWEŁ ZAJÑC Na Barkho rze – drodze okrà˝a jà cej D˝okhang, najÊwi´t sze be a united motherland, also the time zone is one. French Polynesian – Pearls of the Pacific . . . .28 Twórcze Bieszczady PIOTR ˚ABOWSKI sank tu arium Ty be tu – po wo li po ja wia jà si´ piel grzy mi. W D˝o - Tibet was invaded by the armies of communist China in 1950, The Creative Bieszczady ...... 76 khangu znajdu je si´ posàg Buddy – nazy wa ny po tybe taƒ sku becoming one of the stars on the Chinese flag. Since then Na STOKU / ON THE SLOPE Druskienniki – relaks nad Niemnem PROMOCJA D˝oło Rinpo cze, czyli Drogo cen ny Pan. Według legen dy przy- systematic destruction of the culture, nation and everything Tibetan W słoƒcu Dolomitów Relax by the Niemen ...... 80 [email protected] był tu wraz z nepal skà ˝onà tybe taƒ skie go króla w VII w. has been going on. The aim is to make the Tibetans Chinese and In the Sun of the Dolomites ...... 34 Od tamte go czasu Êwiàty nia stała si´ reli gij nym centrum Tybe - turn the country into a cohesive part of the great motherland. Pirin – wokół Góry Wiatrów MIEJSCE / PLACE REKLAMA tu, Êciàga jàc pielgrzy mów z bliska i dale ka. In Barkhor – the road surrounding Jokhang, Tibet's holiest Pirin – Around the Mountain of Winds . . . . .38 Tomaszów Mazowiecki – piaski nad Pilicà MAGDALENA D˝o khang, czy li Dom Pa na, to wła Ênie ory gi nal na Lha sa, czy li sanctuary – pilgrims slowly appear. It is Jokhang, which houses the Czechy dla narciarzy Sands above Pilica ...... 84 LEWANDOWSKA-MACIAK statue of the Buddha – called in Tibetan "Jowo Rinpoche," i.e Czech Republic for Skiers ...... 42 Z diabłem do jaskiƒ ...... Zie mia Bó stwa. Nie któ rzy piel grzy mi do ko nu jà pro stra cji [email protected] "Precious Lord," which, according to the legend, arrived here along przed wejÊciem do komplek su, składa jàc dłonie w geÊcie po- Beskidy – królowe Êniegu / Snow Queens . . .92 To the Caves with the Devil ...... 86 MAREK RY¡SKI with the Nepalese wife of the Tibetan king in the 7th century. Since zdro wie nia naczub ku gło wy, na czo le, ustach igar dle, by na - Maso Corto – szusowanie na lodowcu [email protected] then the temple has become Tibet's religious heart, attracting st´pnie oddaç pokłon w kierun ku sanktu arium, kładàc si´ SPACEREM PO... / WALKING AROUND... Skiing on the Glacier ...... 88 [email protected] na chodni ku twarzà do ziemi z dale ko przed siebie wycià gni´ - pilgrims from near and far. Jokhang or "the House of the Lord" is Honkong – Tygrys Południa ty mi ra mio na mi. Po zo sta li ru sza jà w pro ce sji zgod nie z ru chem the original Lhasa – "the Place of the God." Some pilgrims do Hong Kong – Tiger of the South ...... 50 WYDARZENIA / EVENTS TŁUMACZENIE I KOREKTA wskazó wek zega ra wokół Êwiàty ni, jeszcze inni ustawia jà si´ prostrations in front of the main entrance, putting together their Âlàskie Elizjum Egipt – Chopin pod piramidami ANNA KURPIEWSKA w kolej ce, by wejÊç do Êrodka. Pod prowi zo rycz ny mi namio ta - palms as a greeting on their heads, then foreheads, lips and throats, Silesian Elizium ...... 54 Chopin under the Pyramids ...... 98 mi wokół D˝okhan gu Êpià uzbroje ni chiƒscy ˝ołnie rze. Wyglà - bowing down towards the sanctuary with their whole bodies, face Opole – miasto z rozmachem Cieszyn – huczne urodziny KOREKTA POLSKA dajà na 15-, najwy ˝ej 18-let nich chłopców. Budzà si´ przed down and arms stretched far ahead. Others circumambulate the City with a Flourish ...... 60 A Grand Birthday ...... 102 BARBARA ZAPOLSKA godz. 7, gdy Bar khor wy peł nia si´ ju˝ dzie siàt ka mi piel grzy- compound clockwise, still others wait in a queue to get inside. Under mów i handla rzy. Powo li, Êlama zar nie, z kara bi na mi w r´kach, makeshift tents around Jokhang there sleep armed Chinese DYREKTOR ARTYSTYCZNY rozpo czy na jà proce sj´ w kierun ku przeciw nym do rosnà cej fa- soldiers. They are boys no older than 15 or 18. They wake up before PIOTR JANOWCZYK li piel grzy mów. Pil nu jà, by re li gij na de wo cja nie prze ro dzi ła si´ 7, when Barkhor is already filled with dozens of pilgrims and przypad kiem w niepod le gło Êcio wà demon stra cj´ lub wiec po- salesmen. Slowly and clumsily, with guns in their hands, they start NAK¸AD their own procession against the flow of the growing waves of 10 OOO egzemplarzy par cia dla Da laj la my. To ob raz dnia co dzien ne go w Ty be cie, Niezamówionych materia∏ów redakcja nie zwraca, a w razie opublikowania zastrzega sobie prawo do ich skracania. Magazyn Âwiat© nie ponosi odpowiedzialnoÊci za treÊç dost´p ny oczom przeci´t ne go tury sty. pilgrims. They make sure that the religious devotion does not turn og∏oszeƒ i reklam i ma prawo odmówiç publikacji bez podania przyczyny. © Copyright by Magazyn Âwiat © Copyright by Magazyn Âwiat Wszystkie materia∏y sà obj´te prawem autorskim. Przedruk materia∏ów materia∏ów jakiejkolwiek formie i w jakimkolwiek j´zyku bez wczeÊniejszej OK¸ADKA: koÊciół Êw. Stanisława into a rally of support for the Dalai Lama. This is what an average pisemnej zgody Wydawcyjest zabronione. Wydawca zabrania bez umownej sprzeda˝y numerów bie˝àcych i archiwalnych miesi´cznika „Âwiat Podró˝e Kultura”. tourist can see of everyday life in Tibet. Dzia∏anie wbrew powy˝szemu zakazowi skutkuje odpowiedzialnoÊcià prawnà. w Altos de Chávon na Dominikanie 1-15 okladka, wstep, kalendariun, reka:Swiat 10/24/10 8:20 PM Page 14

14 In November Listopad

Festiwal „Sputnik nad Polskà“, Festiwal „Explorers”, Łódê Warszawa T´ niesamowità lekcj´ geografii Podczas dziesi´ciu dni b´dzie mo˝na poprowadzà: Êwiatowe gwiazdy si´ rozsmakowaç w kulturze rosyjskiej. eksploracji, sportu, i alpinizmu. Explorers Festival, Łódê Festival "Sputnik over Poland" This amazing geography lesson During ten days we can enjoy will be taught by the world stars Russian culture. of exploration and, also extreme, sport. www.sputnikfestiwal.pl 5 14 www.festiwalgor.pl Dzieƒ Guya Fawkesa, Wielka Brytania Pokazy sztucznych ogni i wiele innych Âwi´to wina imprez! Rocznica wykrycia spisku Młode, cierpkie wino – Beaujolais na Jakuba I najhuczniej nouveau – b´dzie si´ lało strumieniami. jest Êwi´towana w Bridgwater. Koniecznie trzeba spróbowaç! Guy Fawkes' Day, Great Britain Festival of wine Displays of fireworks and many other New, pungent wine – Beaujolais events! The anniversary of detecting nouveau – will be in excess. a plot against James I is celebrated A must to try! most ostentatiously in Bridgewater. www.bridgwatercarnival.org.uk 5 18 Jarmark Êwiàteczny, Kopenhaga Zaduszki ˝eglarskie, Mikołajki Stragany z upominkami, jazda na W koÊciele Matki Boskiej Ró˝aƒcowej ły˝wach na jeziorku, a w namiocie odb´dzie si´ msza Êw. w intencji wioska Nissekobing wszystkich, których zabrała woda. z setkami mechanicznych skrzatów – w Tivoli trwajà przygotowania do Êwiàt. Sailors' All Souls' Day, Mikołajki Holiday fair, Copenhagen In the Church of Madonna of the Rosary Tivoli Gardens will be filled with stalls there will be a holy mass on behalf offering gifts, hundreds of mechanical of all those who have drowned. dwarves. This is the beginning www.klobuk.warmiaimazury.x12.pl of Christmas preparation. 6 20 www.tivoli.dk Âwi´to WolnoÊci, warszawska Praga Dzieƒ ˚yczliwoÊci i Pozdrowieƒ, Dla wszystkich, którzy cieszà si´ cały Êwiat z wolnoÊci: parada, zabawa Wystarczy uÊmiech i kilka miłych słów, w klubach, koncert zespołu TILT, by wszystkim ˝yło si´ lepiej. wystawy, spektakle itp. Kindness and Greetings Day, Festival of Freedom, Praga in Warsaw all the world For all those who enjoy freedom: A smile and a few nice words parade, parties in clubs, the concert of is enough to make our lives better. TILT, exhibitions, shows, etc. 11 21 www.worldhelloday.org

Festiwal salsy, Warszawa Ju˝ po raz szósty b´dzie mo˝na si´ Plus Camerimage, Bydgoszcz oddaç szaleƒstwu w rytmach salsy. Najlepsi na Êwiecie autorzy zdj´ç Ka˝dy mo˝e wziàç udział! filmowych zostanà nagrodzeni ˚abami... Salsa festival, Warsaw Plus Camerimage, Bydgoszcz For the sixth time now we can go into The world's best camera operators frenzy in the rhythm of salsa. will be awarded with Frogs... Anyone can participate! www.pluscamerimage.pl www.salsafestival.pl 12 28–30 Sputnik Festival Expolers Festival, JASNA, J.Rudnik, xdf -Foolia.com, Salsa Festival Festiwal, fot.: archPLUS-cameraimage 16-21 Dominikana:Swiat 10/24/10 8:25 PM Page 16

16 wyprawa expedition 17

Jest takie miej sce na ziemi, gdzie pla ˝e There is such a place on earth where sà pi´k niej sze ni˝ na pocz tów kach, beaches are more beautiful than on owo ce naj słod sze i naj bar dziej so czy ste, postcards, where fruit is the sweetest a lu dzie za wsze uÊmiech ni´ci. and most juicy, and where people are To Do mi ni ka na: paƒstwo always smiling. That is the Dominican na wyspie Ha iti, klej not Republic: a country on the Haitian na Morzu Ka ra ib skim. island, a treasure of the Caribbean Sea.

W tutej szej tele wi zji nie ma progno zy pogo dy. Po co, skoro The local television does not give weather forecasts. It’s wszystkie dni sà pogod ne, a wyso ka tempe ra tu ra gwaran to - unnecessary as the weather is always good, and high wa na? Wle cie si´ ga30 st. C, zi mà nie spa da po ni ˝ej20. Po - temperatures are guaranteed. In summer it is 30 oC and in wie trze jest nie tyl ko go rà ce, ale ibar dzo wil got ne. Odczà stek winter it never drops below 20 oC. The air is not only hot but Agnieszka Andrzejewska pa ry wod nej a˝ g´ ste, wy da je si´ wr´cz, ˝e mo˝ nago do ty kaç. also humid. Heat and tropical humidity were my first Upał i tropi kal na wilgoç to były pierwsze moje wra˝e nia, gdy impressions when I landed at the Santo Domingo capital wy là do wa łam na lot ni sku w sto li cy kra ju San to Do min go. Ale airport. But upon my return what has stayed in my memory po powro cie w pami´ ci zosta ły przede wszystkim pogo da du- is the cheerfulness of the locals and the picturesque cha mieszkaƒ ców i obra zy bajko wych pla˝. beaches.

BO SKIE PLA ˚E >> Impo nu jà ce palmy koko so we, mi´k- DIVINE BEACHES >> Impressive coconut palms, soft ki złoty piasek, woda morska we wszystkich odcie niach turku - golden sand and the sea water in every shade of turquoise. su. Jej tem pe ra tu ra na wet w naj chłod niej szych mie sià cach Its temperature in the coolest winter months is above 20oC. A VIEW OF PARADISE zimo wych przekra cza 20 st. C. Pływa nie, nurko wa nie, podglà - Swimming, diving, observing the colourful underwater life da nie barw ne go pod wod ne go ˝y cia to roz ko sze gwa ran to wa - are delights guaranteed by the resorts here. All are worth ne przez tu tej sze ku ror ty. Wszyst kie sà war te od wie dze nia, visiting, especially Punta Cana, Bavaro to the east and Plata zwłaszcza te w miejsco wo Êciach Punta Cana, Bava ro in the north. The Caribbean islands are a windsurfers’ na wschodzie lub Puer to Plata na półno cy. paradise. Cabarete (near Puerta Plata) on the archipelago is Ka ra iby sà ra jem dla mi ło Êni ków wind sur fin gu. Na ar chi pe la - the best place for windsurfing. There is a great selection of gu nie ma lep sze go miej sca, by go upra wiaç, ni˝ miej sco woÊç equipment, guaranteed wind, waves and … never-ending Ca ba re te (ko ło Pu er ta Pla ta). Jest tam ol brzy mia ba za sprz´ - nightlife in restaurants by the shore. The Ocean World on towa, gwaran to wa ny wiatr, fale i… niekoƒ czà ca si´ nocna za- Carabete y Puerta Plata has a terrific aquarium and water bawa w nadmor skich restau ra cjach. Dodat ko wà atrakcjà park where you can swim with the dolphins and look at seals. Ca ba re te y Pu er ta Pla ta jest Oce an Word: wspa nia łe akwa - One of the most beautiful places on the island is the Samana rium i park wod ny, gdzie mo˝ na po pły waç z del fi na mi, peninsula: charming palm groves, silky sand, malachite and podziwiaç foki. deep blue ocean. No wonder the French liked it. They are Zdj´cia: arch. Papaya Maya Zdj´cia: arch. Papaya Zdj´cia: R.Kraker, Linda Meyer – fotolia.com 16-21 Dominikana:Swiat 10/24/10 8:25 PM Page 18

18 wyprawa expedition 19

Everyone has a smile. The locals are known for their cheerfulness. Good mood is in their blood. It has nothing to do with how well off they are. Both the rich and the poor are friendly here. And they are also very kind. I could not help thinking that from the genetic mixture left by the Indians, the black slaves and white people, the Dominicans inherited only the best features. The inhabitants of the Dominicans are also very musical, they love to dance. Even when shopping they swing in the rhythm of merengue or bachata music coming from the loud speakers. It is little wonder, as their country is a cradle of rhythms, thanks to which we have such Bursztyn z Morza Karaibskiego /Amber from the Caribbean Sea musicians as Juan Luis Guerra and Frank Reyes. Latin music concerts at the Olympic Stadium in Santo i jego krewne go, który zarzà dzał miastem. Uloko wa ły si´ tu re- Domingo are a great attraction. A crowd of 60,000 staura cje, kawia ren ki, sklepy z pamiàt ka mi. Central ny plac jest people sing and dance together with the performers. miejscem spotkaƒ tubyl ców, którzy umawia jà si´ tutaj, by… Nobody misses a beat. It is a real musical element. po graç w do mi no. Wszy scy uÊmiech ni´ ci. Miesz kaƒ cy wy spy zna ni sà zpo go dy du cha. Do bry na strój ma jà wkrwi. Nie ma DELIGHTS OF THE PALATE>> the Dominican islands to nic wspólne go ze stopniem zamo˝ no Êci. I boga ci, i biedni sà can’t only be admired, they also have to be tasted. Exotic fruits ˝yczli wi i rado Êni. A przy tym bardzo urodzi wi! Gdy na nich pa- are stacked up on stalls spread along local streets: pineapple, trzyłam, nie mogłam si´ oprzeç wra˝e niu, ˝e zgene tycz nej mie- papaya, various varieties of banana and mango. Fresh, ripe, szanki, którà pozo sta wi li India nie, biali i czarno skó rzy niewol - juicy and exceptionally sweet. Juice runs down one’s face, and Dominikaƒczycy uwielbiajà taƒczyç w rytm muzyki meren gue lub bacha ta / The Dominicans love to dance to the rhythm of merengue or bachata music nicy, Domi ni kaƒ czy cy odziedzi czy li to, co najlep sze. drips off the fingers. There is nothing more delicious.

Jednym z najpi´k niej szych miejsc na wyspie jest półwy sep Sa- owners here of most of the little hotels, restaurants and shops. mana: urocze gaje palmo we, jedwa bi sty piasek, mala chi to wy In the French taverns one can try both the Caribbean and i mo dry oce an. Nie bez po wo du upodo ba li so bie go Fran cu zi, French cuisine. I spent Xmas here together with my family. któ rzy sà wła Êci cie la mi wi´k szo Êci ka me ral nych ho te li ków, re - There was no carp for Xmas Eve, but in stead crayfish and stau ra cji i skle pów. We fran cu skich knaj pecz kach sma kosz mo - pate with fancy sauces. And instead of going to midnight mass ˝e spró bo waç kuch ni ka ra ib skiej i fran cu skiej. Wraz z ro dzi nà we went for a swim in the sea. At this time of the year it is still sp´dzi łam tutaj Êwi´ta Bo˝e go Naro dze nia. Na Wigi li´ nie by- quiet here. Tourists come to the peninsula in mid January, ło kar pia, ale lan gu styn ki i pasz te ty z wy myÊl ny mi so sa mi. A za - when the whales start to mate (until mid-March). Tourist miast na paster k´ poszli Êmy kàpaç si´ wmorzu. O tej porze agencies organize special boat trips, when it is possible to roku jeszcze jest tutaj cicho i spokoj nie. Tury Êci zje˝d˝a jà na pół- watch humpback whales doing acrobatics in the water and wysep dopie ro od poło wy stycznia, kiedy zaczy na jà si´ gody listen to their mating calls. One is overcome by emotion wie lo ry bów (trwa jà do po ło wy mar ca). Fir my tu ry stycz ne or ga - watching a mother with her baby that is several metres long. nizu jà specjal ne rejsy, podczas których mo˝na z pokła du łodzi ob ser wo waç wy sko ki hum ba ków nad wo d´ i przy słu chi waç si´ JOY OF LIFE & DANCE>> Those who don’t mind the ich pieÊniom godo wym. Oczy moknà ze wzrusze nia, kiedy wi - heat ought to go on a trip in the footsteps of the explorers of dzi si´ matk´ z kilku me tro wym malu chem. the New World. It should be started with the Zona Colonial district in the Santo Domingo capital. Established in RADOÂå ˚YCIA I TA NIEC >> Ci, któ rym upał 1496, the city is considered to be the oldest European niestrasz ny, ko niecz nie po win ni wy braç si´ na wy ciecz k´ tro - settlement on both of the Americas. Streets: Isabel la pem od kryw ców No we go Âwia ta. Na le ˝y jà roz po czàç od dziel - Catolica, Las Damas and Espana Beach remember the nicy Zona Colo nial w stoli cy kraju Santo Domin go. Miasto times of Christopher Columbus and his relative who zało ˝o ne w 1496 r. uwa˝a si´ za najstar szà osad´ Euro pej czy - governed the city. There are restaurants, cafes and ków na obsza rze obu Ameryk. Uliczki: Isabel la Cato li ca, Las souvenir shops here. The central square is a meeting

Damas lub Pla˝a España pami´ ta jà czasy Krzyszto fa Kolum ba place for the locals, who come here to… play domino. Maya Zdj´cia: arch. Papaya Maya Zdj´cia: arch. Papaya 16-21 Dominikana:Swiat 10/24/10 8:25 PM Page 20

20 wyprawa

The imported fruit one can by in European shops do not come near a real mango. I love the sweetness of fresh coconut milk. Bits of sugar cane are a very popular treat. The rum produced from it is the most warming holiday souvenir. Beer lovers will pack a bottle of the local El Presidente brew in their suitcase and smokers will bring back the Dominican cigars, which are among the best in the world. According to the locals they’re better that Cuban products. And there is something unique for the beautiful sex: jewellery from larimar, a blue semiprecious stone. It can only be found on this fabulous island. Dla windsurferów najlepsza jest Cabarete / Cabarette beach is best for windsurfers

Pla˝a Bavaro / Bavaro beach Miesz kaƒ cy Do mi ni ka ny sà te˝ bar dzo mu zy kal ni, uwiel bia jà taƒczyç. Nawet gdy robià zaku py, koły szà si´ w rytm płynà cej z głoÊni ków muzy ki meren gue lub bacha ta. Nic dziwne go, ich ojczy zna b´dà ca koleb kà tych rytmów wyda ła przecie˝ takich muzy ków jak Juan Luis Guer ra czy Frank Reyes. Ogromnà atrak- cjà sà kon cer ty mu zy ki la ty no skiej na Sta dio nie Olim pij skim w San to Do min go. 60-ty si´cz ny tłum Êpie wa i taƒ czy ra zem z wyko naw cà. Nikt nie myli ani rytmu, ani słów. To prawdzi wy ˝y wioł mu zy ki.

ROZKO SZE PODNIE BIE NIA >> Do mi ni ka n´ trze ba nie tyl ko zo ba czyç, ale i po sma ko waç. Na stra ga nach roz ło ˝o - nych przy ka˝dej lokal nej drodze pi´trzà si´ egzo tycz ne owoce: ana na sy, pa pa je, ró˝ ne ga tun ki ba na nów i man go. Âwie ˝e, doj - rzałe, soczy ste, niezwy kle słodkie. Sok spływa po brodzie, ka- pie z pal ców. Nie ma nic rów nie pysz ne go. Im por to wa ne owoce, które mo˝na kupiç w euro pej skich sklepach, nie sà na- wet namiast kà prawdzi we go mango. Ja zachwy cam si´ słody - czà Êwie˝e go mleka koko so we go. Bardzo popu lar nym smako ły kiem sà te˝ kawał ki trzciny cukro - wej. Pro du ko wa ny z niej rum to naj le piej roz grze wa jà ca pa - miàtka z waka cji. Miło Êni cy piwa do waliz ki spaku jà butel k´ lokal ne go wyro bu El Presi den te, a pala cze – domi ni kaƒ skie cy- ga ra, któ re na le ˝à do naj lep szych na Êwie cie. We dług tu byl ców sà lepsze ni˝ wyro by kubaƒ skie. Znajdzie si´ te˝ coÊ niepo wta - rzalne go dla płci pi´knej: orygi nal na bi˝u te ria z lari ma ru, bł´kit - ne go pół sz la chet ne go ka mie nia, wy st´ pu jàcego tyl ko na tej bajko wej wyspie.

Dojazd: liniami AirFrance (przesiadka w Pary˝u) oraz Iberia lub AirEuropa Getting there: Air France (transfer in Paris) and Iberia or Air Europa (przesiadka w Madrycie). Uwaga: niektóre połàczenia Iberià majà (transfer in Madrid). Caution: Some Iberia flights stop at Puerto Rico mi´dzylàdowanie na Puerto Rico, gdzie wymagana jest wiza USA. for which USA visa is required. Wiza: 10 USD (mo˝na kupiç na lotnisku) Visa: 10 USD (may be purchased at airport) J´zyk urz´dowy: hiszpaƒski Official language: Spanish Waluta: peso dominikaƒskie; 1 DOP = 0,09 PLN Currency: Dominican Peso; 1 DOP=0.09 PLN Zdj´cia: arch. Papaya Maya Zdj´cia: arch. Papaya wwww.papayamaya.pl 22-27 Wyspa SKYE:Swiat 10/24/10 8:28 PM Page 22

22 wyprawa expedition 23

Wyspa Skye, le˝à ca w archi pe la gu Hebry dów Wewn´trz nych, The Isle of Skye belongs to the Inner Hebrides archipelago and mo ˝e znie ch´ ciç wie lu ama to rów przy gód. Od wie dza jà cy jà w´ - may discourage many adventure seekers. Visitors complain about drow cy na rze ka jà na trwa jà ce ty go dnia mi nie koƒ czà ce si´ desz - the weeks of non-stop rains, which, together with gusty Atlantic cze, któ re w po łà cze niu z po ry wi stym atlan tyc kim wia trem winds, make the exploration of this amazing piece of land difficult. Mariusz Sieradz utrud nia jà eks plo ra cj´ te go nie zwy kłe go frag men tu là du. Rain and wind give the island the aura of unrest and mystery, which Deszcz i wiatr na da jà wy spie ku szà cà au r´ nie po ko ju i ta jem ni - lure travelers. Anyone who is not afraid of penetrating cold will be BEHIND THE CURTAIN OF MISTS czoÊci. Ka˝de go, komu niestrasz ne wszechobec ne zimno, Wy- awarded by the Isle of Mists, as Skye is often called, with spa Mgieł, jak cz´ sto na zy wa na jest Skye, wy na gro dzi wonderful, not to be seen anywhere else, landscapes and sunsets. wspania ły mi krajo bra za mi i zacho da mi słoƒca. Wówczas At such moments time stands still, and the sky and the mountains na moment zatrzy mu je si´ czas, a niebo i góry stajà w ogniu. for a few minutes are ablaze. Glob tro te rzy po szu ku jà przy gód na czar nych i po szar pa nych Globetrotters look for adventures on the black and rugged slopes zbo czach gór Cu il lin, w na dziei wy pa trze nia Êla dów di no zau rów of the Cuillin mountains; hoping to discover the traces of dinosaurs, pe ne tru jà spo wi te mgłà wà wo zy pa sma Trot ter nish, a dla przy - they penetrate the misty gorges of the Trotternish range, and for jemno Êci zanu rza jà si´ w turku so wych wodach Atlanty ku nie- pleasure they dive into the turquoise Atlantic waters near Coral opodal Coral Beach. Atrakcje zafun do wa ne przez przyro d´ nie Beach. The natural attractions would not give so much happiness cie szy ły by tak bar dzo, gdy by Êmy by li po zba wie ni kon tak tu if it was not for the contact with the inhabitants of Skye, who still z mieszkaƒ ca mi Skye; wcià˝ mówià cy mi po gaelic ku i dumny - speak Gaelic and are very proud of their history. mi ze swej hi sto rii.

s

Skye – najpi´k niej sza, naj bar dziej tajem ni cza ze szkoc kich Skye – the most beautiful and mysterious of Scottish wysp. Dla wie lu w´ drow ców sta no wi na miastk´ isles. For many globetrotters it is a substitute for their ich pry watne go ra ju. Deszcz i wiatr nieustan nie wal czà private paradise. Rain and wind fight with each other ze so bà o ka˝ dy skra wek tego làdu porzuconego na Oceanie on and on for every piece of this land abandoned Atlantyckim. Tu czło wiek wcià˝ jest tyl ko go Êciem. on the Atlantic Ocean, where man is still only a visitor. Fot.: Mariusz Sieradz 22-27 Wyspa SKYE:Swiat 10/24/10 8:28 PM Page 24

24 wyprawa expedition 25

nearby peaks. It is not hard then to mistake doleful wailing of the wind in the mountain passes for frantic calls of Ludag.

MINIATURE ALPS >> Almost all of the peaks on Skye seem to be rising from the bottom of the ocean (the almost one- kilometer trip to the top can be compared to climbing from Morskie Oko to Rysy). They seem to be lost in their race to dominate over the area. This is particularly well seen in the land of Black Cuillin – only a 12-km range embodying everything scariest in the mountains. They terrify with the dark walls of Coir’ a’ Ghrunda emerging from the waves of grey mist, with ghastly and sudden Krajobraz zachodniego wybrze˝a Skye / The west coast of Skye silence and complete isolation of the Great Stone Chute hermitage. It is a narrow passage of falling stones as, big as human heads, Kraina ta rozpo Êcie ra si´ w cieniu ogromne go masy wu góry leading up to Sgurr Alasdair (993 m), the highest peak of the Isle Blaven budzà ce go respekt nawet u najbar dziej zapra wio nych of Mists. The giant glacial lake Loch a’ Ghrunnda makes an amazing gó ro ła zów. O Êwi cie mgły pod no szà si´ znad za to ki, roz po czy - impression. In order to sit on the bank of its ink-like waters, we have na jàc mo zol nà w´ drów k´ na szczy ty oko licz nych wierz choł ków. to go through the labyrinth of rocks twice as high as an adult person, Nie trud no wów czas po my liç mi no ro we za wo dze nie wia tru and climb on almost vertical slopes with cold mountain streams. RozÊwietlony t´czà Glamaig (775 m n.p.m.), w paÊmie Red Cuillin / Glamaig (775 m) lit up with a rainbow in the Red Cuillin range w górskich przesmy kach z szaleƒ czym nawo ły wa niem Luda ga. What is most terrifying, however, is the solitude of this place, crossed by a handful of paths. It is futile to look for travelers there. ÂLA DY PRZE SZŁO ÂCI >> Wi´k szoÊç tu ry stów roz po - TRACES FROM THE PAST >> Most tourists begin their AL PY W MINIA TU RZE >> Niemal wszystkie szczyty They are scared away by the weather. And though walking around czyna w´drów k´ od krainy wzgórz Red Cuil lin, domi nu jà cych trip in the land of the Red Cuillin hills dominating above the east- na Skye zdajà si´ wyra staç z dna oceanu (prawie kilo me tro wà the land created in the mind of a mad artist might be dangerous, it nad Êrod ko wo -wschod nià cz´ Êcià wy spy. W cie niu ich szczy - central part of the isle. In the shadows of their peaks there are w´drów k´ na ich szczyt mo˝na porów naç do wspinacz ki is worth the effort in order to see the incredible magic of colours on tów sà ukryte maleƒ kie miejsco wo Êci z domka mi mienià cy mi hidden tiny hamlets with houses glittering with all the colours of z Mor skie go Oka na Ry sy). Wy da jà si´ za gu bio ne w wy Êci gu the slopes of the highest mountains on Skye. At times they are grey, si´ wszystki mi kolo ra mi t´czy. Łagod ne wierzchoł ki zach´ ca jà the rainbow. Gentle peaks encourage hiking. One of the trekking o domi na cj´ nad okoli cà. Szczegól nie widocz ne jest to w kra- glittering with quicksilver, at times they become pitch-black, after do w´drów ki. Jedna z tras trekkin go wych dopro wa dzi nas routes will take us to the ruins of the Cill Chriosd church and its inie Black Cuil lin, zale d wie 12-kilo me tro wym masy wie stano - another storm has raged over them. Most often they are pale-blue, do ru in ko Êcio ła Cill Chriosd i ota cza jà ce go je cmen ta rzy ska cemetery, with the crumbling tombstones of the MacKinnon family wià cym esen cj´ wszyst kie go, co w gó rach naj strasz niej sze. waiting for another explorer. In the heart of the mountains you can z osypu jà cy mi si´ nagrob ka mi członków klanu MacKin non, – one of the mightiest on the isle in their time. From the ruins there Budzà trwog´ mroczny mi Êciana mi Coir' a' Ghrunn da wyła nia - count only on yourself – even a compass loses its bearings in the w swo im cza sie jed ne go z naj po t´˝ niej szych na wy spie. Z ru in is a beautiful view of Beinn na Caillich (732 m), the highest peak jàcy mi si´ zza kł´bów szarej mgły. Przera ˝a jà nagłà ciszà i cał- face of the eeriness of the place. roz ta cza si´ wspa nia ły wi dok na Be inn na Ca il lich (732 m n.p.m.), in the area. If we got the information on Skye only from legends ko wi tà izo la cjà sa mot ni Gre at Sto ne Chu te. Two rzy jà wà ski najwy˝ szy szczyt w okoli cy. and tales, we would think about the penetration of the Red Cuillin kory tarz osypu jà cych si´ kamie ni wielko Êci ludzkiej głowy, pro- TRACING THE DINOSAURS >> Having visited this Gdyby Êmy infor ma cje o Skye czerpa li tylko z legend i opowie - hills as a daredevil undertaking with no return. Walking south to wa dzà cy na Sgurr Alas da ir (993 m n.p.m.), naj wy˝ szy szczyt peculiar sanctuary of awe, traveling north is a reward for Êci, wówczas pene tra cj´ wzgórz Red Cuil lin uznali by Êmy za kar- the charming towns of Torrin and Elgol, we will reach the Wyspy Mgieł. Niesa mo wi te wra˝e nia budzi ogromne jezio ro perseverance and courage. And this is true, the whole Trotternish ko łom ne przed si´ wzi´ cie bez dro gi po wrot nej. W´ dru jàc mysterious land of Strath Suardal. Local people say that at dawn polo dow co we Loch a' Ghrunn da. Aby zasiàÊç na brzegu jego peninsula brings to mind the landscapes of the west of Ireland na połu dnie, w kierun ku uroczych miejsco wo Êci Torrin i Elgol, the place is haunted by the mischievous gnome Ludag. Jumping atramen to wych wód, nale ˝y poko naç labi ryn ty skał dwukrot - rather than the gloomy northern Scotland. Vast meadows climb do trze my do za gad ko wej kra iny Strath Su ar dal. Miej sco wi on one foot, as he does not have the other one, he chases and nie wi´kszych od doro słe go człowie ka i wspiàç si´ po niemal up to the peaks of majestic mountains perched in the east. Not as twierdzà, ˝e oÊwicie nawie dza jà złoÊli wy gnom Ludag. Ska - harasses wanderers. piono wych zboczach oble wa nych zimny mi górski mi poto ka mi. steep and inaccessible as their southern neighbours, they enthrall czàc na jed nej no dze (dru giej nie ma), Êci ga in´ ka na po tka - Naj bar dziej prze ra ˝a jà ca jest jed nak sa mot noÊç te go miej sca, with flat summits, which bring to mind tables prepared for the nych w´drow ców. IN THE REALM OF THE GNOME >> The Strath poprze ci na ne go kilko ma zale d wie Êcie˝ka mi. Na pró˝no wypa - Iglica skalna w paÊmie Trotternish / Rocky needle in the Trotternish range Suardal land is one of the most amazing and charming parts of trywaç na nich podró˝ ni ków, których odstra sza pogo da. WKRÓLE STWIE GNOMA >> Kraina Strath Suar dal Skye. It is enough to go off the only road leading into the peninsula I choç w´ drów ka w kra inie stwo rzo nej w wy obraê ni sza lo ne go jest jednym z najbar dziej niesa mo wi tych i uroczych zakàt ków to see deserted households which remember the days of brutal arty sty bywa niebez piecz na, warto jà odbyç dla niespo ty ka nej na Skye. Wystar czy zboczyç z jedy nej drogi prowa dzà cej w głàb fights of clans for the domination of the isle. A few kilometers wr´cz fe erii barw na zbo czach naj wy˝ szych gór naSkye. Raz półwy spu, aby zoba czyç opuszczo ne domo stwa pami´ ta jà ce further on we reach the Celtic stone rings located next to sza re, błysz czà ce ˝y wym sre brem, in nym ra zem czar ne jak smo - cza sy bru tal nych walk kla nów o do mi na cj´ nad wy spà. Kil ka unexplored caves in limestone rocks, prehistoric mounds standing ła, kie dy prze to czy si´ po nich ko lej na na wał ni ca, naj cz´ Êciej kilo me trów dalej docie ra my do celtyc kich kamien nych kr´gów on the edge of several-dozen-meter-high cliffs. This land stretches bla do nie bie skie, cze ka jà ce w ci szy na ko lej ne go od kryw c´. usa do wio nych obok nie zba da nych ja skiƒ wy drà ˝o nych w wa - in the shadow of the massive Blaven mountain, which inspires awe W ser cu gór mo˝ nali czyç tyl ko nasie bie – na wet kom pas tra - piennych skałach, prehi sto rycz nych kopców stojà cych na skra- even among the most experienced climbers. At dawn mists rise ci orienta cj´ w obli czu niesa mo wi to Êci tego miejsca.

ju kilku dzie si´ cio me tro wych klifów. up from the bay starting their grueling journey to the tops of the Zdj´cia: M. Sieradz (3) 22-27 Wyspa SKYE:Swiat 10/24/10 8:28 PM Page 26

26 wyprawa expedition 27

Dojazd: Linie Ryanair latajà do Glasgow z kilku miast w Polsce. Bilet w obie strony od 130 zł. Z Glasgow na Skye dojedziemy autobusem firmy CityLink. Podró˝ do Portree (stolica wyspy) trwa ok. 7 godzin. Bilety - od 10 funtów. Kiedy jechaç: od maja do sierpnia. Komunikacja: po wyspie najlepiej jeêdziç autobusami lokalnego przewoênika Stagecoach. W wakacje sprawdza si´ autostop. Noclegi: 5 funtów – namiot na campingu, 15-20 funtów – schroniska, 40-50 funtów – B&B i hotele. Getting there: Ryanair flies to Glasgow from several cities in Poland. Return ticket is from about PLN 130. From Glasgow to Skye we can go by a CityLink bus. Journey to Portree (the biggest town on the isle) takes about 7 hrs. Tickets – from 10 pounds. Cmentarz Cill Chriosd w Strath Suardal Caillich / Celtic stone rings in Strath Suardal When to go: May-August. Communication: on the isle it is best to use the local Stagecoach buses. In summer it is best to hitch-hike. w pobli ˝u Fairy Glenn – malow ni czych, poprze ci na nych kaska - Sleeping: 5 pounds – tent in a camping, 15-20 pounds – hostels, da mi wo do spa dów mi nia tu ro wych ka nio nach. Naj cie kaw sza 40-50 pounds – B&B and hotels. legen da jest zwiàza na z malut kà wysep kà Holm odda lo nà nie- www.citylink.co.uk, ww.scotrail.co.uk, www.stagecoachbus.com ca łà go dzi n´ dro gi od sto li cy wy spy Por tree. Uzna wa no jà za Tir - www.visitscotland.com -nan -h'Oig – kra in´ wiecz nej mło do Êci, cel tyc ki od po wied nik raju, gdzie zawsze kwitnà kwiaty, nie ma miejsca nacierpie nie, history of the edifice, which dates back to the 14th century. (the a mi łoÊç trwa wiecz nie. watchtower and dungeons), and by the keepsakes left by the Górski potok w krainie Black Cuillin / Mountain brook in the Black Cuillin land people who visited the castle throughout the ages. Among them CZY TO KARA IBY? >> Najpo pu lar niejszà atrakcj´ tury - there there were Sir Walter Scott, the author of “Rob Roy” and NA TROPACH DI NO ZAU RÓW >> Po wi zy cie giants who are wandering across the land. On a warm, sunny day stycz nà wy spy sta no wi za mek Du nve agan wzno szà cy si´ na za - “Waverley”, and Flora MacDonald – the most colourful character w owym osobli wym sanktu arium grozy, w´drów ka na północ we will hear in the distance the cries of golden eagles patrolling the chodnim kraƒcu Skye. Odwie dza jà cych przycià ga tajem ni cza in the history of the Isle of Mists. She took part in the Jacobin jest nagro dà za wytrwa łoÊç i odwa g´. I rzeczy wi Êcie, cały pół- hunting areas on the peaks of the Storr, Beinn Edra or the rock hi sto ria bu dow li si´ ga jà ca XIV w. (stra˝ ni ca i lo chy), revolution and the American war of independence, and returned to wy sep Trot ter nish ko ja rzy si´ bar dziej z kra jo bra zem za chod niej sanctuary of the Quiraing. The mountains only pretend to be hiker- a tak ˝e pa miàt ki po lu dziach, któ rzy od wie dza li za mek na prze - Skye towards the end of her life. But the most interesting in Irlan dii ni˝ z pos´p nà, północ nà Szkocjà. Rozle głe łàki wspina - friendly. The soil is wet, down the slopes there constantly flow strzeni wieków. Byli wÊród nich m.in. sir Walter Scott, autor Dunveagan a a silk banner dating back to the early Middle Ages jà si´ a˝ na szczy ty ma je sta tycz nych gór usa do wio nych dark-red water and the only path leads through the middle of „Rob Roya” i „Wa ver ley”, oraz Flo ra Mac Do nald – naj barw niej - (4th-7th cent.), and remembering the times of the isle’s na wschodzie. Nie tak strome i niedo st´p ne jak ich połu dnio wi treacherous peat bogs. It is no wonder that crossing the whole sza postaç w histo rii Wyspy Mgieł. Brała udział w rewo lu cji ja- Christianization. sà sie dzi, urze ka jà pła ski mi wierz choł ka mi przy po mi na jà cy mi range is a great challenge even for experienced tourists. As usual, ko biƒ skiej i ame ry kaƒ skiej woj nie o nie pod le głoÊç, a pod ko niec Tourists heading to the castle are often unaware of the existence roz le głe sto ły przy go to wa ne dla w´ dru jà cych po kra inie ol brzy - however, magnificent views are a reward for all inconveniences. ˝y cia wró ciła na Skye. Naj cie kaw szym ar te fak tem w Du nve agan of Coral Beach stretching nearby. The beach offers extensive mów. W cie pły, sło necz ny dzieƒ z da le ka usły szy my krzyk or - The most amazing of all is the rocky needle of the Old Man of Storr jest jednak pocho dzà cy z wczesne go Êrednio wie cza (IV-VII w.) views of the Outer Hebrides with landscapes as beautiful as those łów przednich patro lu jà cych tere ny łowiec kie na szczytach The emerging suddenly from the dark mist. Though it is only 50 m jedwab ny propo rzec pami´ ta jà cy czasy chrystia ni za cji wyspy. of Skye. The magnificent sand in the bay in reality does not have Storr, Beinn Edra czy te˝ wskalnym sanktu arium The Quira ing. high, the first man stood on its top only 60 years ago. Don Tury Êci podà ˝a jà cy do zamku nie wiedzà cz´sto o istnie niu roz- much in common with genuine coral. It owes its unique beauty to Góry tylko z pozo ru sà przyja zne w´drow com. Teren jest pod- Williams, its first conqueror, admitted that never before had he po Êcie ra jà cej si´ w po li ˝u Pla˝y Koralowej. Ofe ru je ona roz le głe a small plant which is a variety of red algae. Emerging from the mokły, po zboczach nieustan nie spływa jà poto ki brunat no czer - climbed such a treacherous and fragile wall in such amazing wido ki na Hebry dy Zewn´trz ne z krajo bra za mi równie pi´kny - bottom of the ocean it delights with its ruby hue; thrown to the wo nej wo dy, a je dy na dro ga cz´ sto wie dzie przez Êro dek circumstances. The Trotternish peninsula is full of stories about mi jak te na wy spie Skye. Wspa nia ły bia ły pia sek za to ki ma tak shore it becomes white in the sunshine and breaks into tiny pieces zdradziec kich torfo wisk. Nic wi´c dziwne go, ˝e przejÊcie całe - elves wandering around the insidious marshes, about fairies, who napraw d´ niewie le wspólne go z prawdzi wym kora lem. Swà of a chalk-like colour. The intense turquoise of the ocean and go pa sma sta no wi nie la da wy zwa nie na wet dla do Êwiad czo - can be easily met near Fairy Glenn – picturesque with, cascades niepo wta rzal nà urod´ zawdzi´ cza niewiel kiej roÊli nie nale ˝à cej whiteness of the sand emphasize the beauty of the nearby ne go tu ry sty. Jak zwy kle jed nak nie sa mo wi te wi do ki wy na - of waterfalls, miniature quarries. The most interesting legend do gatun ku czerwo nych alg. Wyła nia jàc si´ z dna oceanu, za- meadows and tiny lakes squeezed in the arms of successive hills. gra dza jà wszel kie nie do god no Êci. Naj bar dziej zdu mie wa wy - concerns the tiny islet of Holm, located less than one hour from the chwyca rubi no wà barwà, wyrzu co na na brzeg biele je w pro- A bath in the waters of the Atlantic is the ideal ending of the nu rza jà ca si´ na gle zciem nej mgły igli ca skal naOld Man of isle’s capital city, Portree. It was considered to be Tir-nan-h’Oig, mieniach słoƒca i rozpa da si´ na drobne czàstki kolo ru kredy. journey through this dreamlike land. The land to which we will Storr. Choç ma tylko50 m wyso ko Êci człowiek stanàł najej the land of eternal youth, a Celtic equivalent of paradise, where In ten syw ny tur kus oce anu i biel pia sku jesz cze bar dziej pod kre - always be returning. szczy cie za le d wie 60 lat te mu. Don Wil liams, pierw szy zdo byw - flowers always bloom, there is no suffering and love lasts forever. Êlajà urod´ nieda le kich łàk i malut kich jezior, wciÊni´ tych mi´- ca, przy znał, ˝e jesz cze ni gdy nie wspi nał si´ poÊcia nie tak dzy ramio na kolej nych wzniesieƒ. zdradziec kiej, kruchej i w tak niesa mo wi tych warun kach. IS THIS THE CARIBBEAN? >> The most popular tourist Kàpiel w wodach Atlanty ku stano wi ideal ne zakoƒ cze nie niesa - Półwy sep Trotter nish pełen jest opowie Êci o elfach, w´dru jà - attraction of the island is the Dunveagan castle erected on the mowi tej podró ˝y przez krain´, jakby ˝ywcem wyj´ tà ze snów. Zdj´cia: Ian MacLellan – Fotolia.com cych po zdradli wych bagnach, wró˝kach, które łatwo spotkaç western edge of Skye. Visitors are attracted by the mysterious Zdj´cia: M. Sieradz (2) Krain´, do której ju˝ zawsze b´dzie my powra caç. 28-34 polinezja:Swiat 10/24/10 8:31 PM Page 28

28 wyprawa expedition 29

Edyta Buchert

PEARLS OF THE PACIFIC Nearly every French Polynesian island is surrounded by a lagoon, a reef and small islands that rose from coral sandbars, called motu. Viewed from the air, from land or beneath the water they look awesome. For me they will always be the essence of dreams about a tropical paradise.

Tahiti, Bora Bora, Raiatea and Moorea are beautiful islands scattered on the Pacific, absolute pearls, that have caught the eye of many world famous people. They are visited by politicians, Hollywood stars and eminent artists. Inquisitive travellers and diving fanatics – everyone will find something for himself.

THE ISLANDS’ CHARMS >> For their holiday acco- mmodation most tourists choose luxurious villas that are suspended on beaches just above the sapphire lagoon waters. Through the opening of the glass floor one can feed tropical fish and have breakfast at a table set up on the shallow waters of the lagoon.

Niemal ka˝da z wysp Tahi ti, Bora Bora, Raia tea, Moorea – te rozsy pa ne na Pacy fi ku wyspy pi´kne, niczym perły, upatrzy ło sobie wielu sławnych te- Polinezji Francuskiej jest go Êwia ta. Od wie dza jà je po li ty cy, gwiaz dy hol ly wo odz kie, wy - otoczona lagunà, rafà bit ni ar ty Êci, cie ka wi Êwia ta po dró˝ ni cy oraz za pa le ni nur ko wie – ka˝ dy znaj dzie tu coÊ dla sie bie. i małymi wysepkami powstałymi z mierzei UROKI WYSP >> Wi´kszoÊç tury stów na swoje waka cyj - ne lokum wybie ra luksu so we wille zawie szo ne na palach tu˝ koralowych, zwanych motu. ponad szmarag do wy mi woda mi lagu ny. Przez otwór w szkla- Widzine pod wodà, nej podło dze mo˝na karmiç tropi kal ne ryby, a Êniada nie zjeÊç przy stoli ku ustawio nym na płytkich wodach lagu ny. Siedzàc z powietrza i làdu w wygod nym fote lu i moczàc nogi, pije si´ poran nà kaw´. wglàdajà oszałamiajàco. Ja wybra łam skromny bambu so wy domek u miejsco wej rodzi - ny. De lek to wa łam si´ Êwie ˝o zło wio ny mi ry ba mi pie czo ny mi Dla mnie na zawsze na ogni sku, po ka za mi taƒ ców o za cho dzie słoƒ ca, opo wie Êcia - pozostanà kwintesencjà mi o poło wach czarnych pereł. Z cieka wo Êcià przyglà da łam si´ co dzien nym za j´ ciom go spo da rzy, np. su sze niu ko ko sów na ko - marzeƒ o tropikalnym raju. pr´ lub transpor cie arbu zów na innà wysp´. Ka˝de go dnia jeê- 28-34 polinezja:Swiat 10/24/10 8:31 PM Page 30

30 wyprawa

One drinks the morning coffee while sitting in a armchair soaking one’s feet. I chose a steep bamboo house with a local family. I relished eating the freshly caught fish grilled on an open fire, the dances at sunset and stories about black pearl fishing. I found it interesting to observe the daily toil of my hosts, eg. drying coconut meat for copra or transporting watermelons to another island. I rode a bike every day penetrating every corner of every island. And of course I didn’t deny myself the pleasure of snorkelling and diving in the crystal waters of the lagoon full of coral and exotic fish.

EYE TO EYE WITH A SHARK >> I will never forget the underwater safari, to which my host invited me. I am a poor swimmer, but I could not refuse myself the pleasure of immersing under water. Curiosity won over the fear and I joined a small group, which he was showing the underwater world. I watched with admiration how confidently he fed by hand pieces of raw fish to the predatory Tak wyglàdajà rajskie pla˝e / Paradise beaches look like that murena, how he played by swimming among turtles. Not suspecting anything, I swan to the yacht moored to the edge of the reef. dziłam na rowe rze, pene tru jàc zaka mar ki ka˝dej z wysp. Nie Suddenly a huge school of fish rushed in my direction. I was horrified, odma wia łam sobie równie˝ przyjem no Êci, jakie daje snorkling when I noticed among them a small… shark. It turned out that the lub nurko wa nie w krysta licz nych wodach lagu ny pełnych kora - deck chef played a game on me and just above my head threw into lowców i egzo tycz nych ryb. the water the remains of our lunch. So the hungry fish rushed in my direction for a free meal, and the curious shark also did not spurn OKO W OKO Z REKI NEM >> Ni gdy nie za po mn´ pod - a bite. Totally unaware that the sea animals were invited to a free wod ne go sa fa ri, na któ re za pro sił mnie mój go spo darz. Pły wam meal, I was convinced that it was I who was to be their meal. The bar dzo sła bo, ale nie mo głam od mó wiç so bie przy jem no Êci za - captain explained to me later, that it was a white finned reef shark,

nurze nia si´ pod wodà. Cieka woÊç wzi´ła gór´ nad strachem that is not dangerous. Zdj´cia: E.Buchert (3) i do łà czy łam do nie wiel kiej gru py, któ rà za zna ja miał z pod wod - nym Êwiatem. Z podzi wem obser wo wa łam, jak Êmiało karmił z r´ ki ka wał ka mi su ro wej ry by dra pie˝ nà mu re n´, jak si´ ba wił pły wa jàc wÊród ˝ół wi. Ni cze go nie po dej rzewa jàc, pod pły n´ łam do jachtu zacu mo wa ne go na kraw´ dzi rafy. Nagle wielka ławi - ca ryb rzuci ła si´ w mojà stron´. Komplet nie struchla łam, gdy do strze głam wÊród nich nie wiel kie go… re ki na. Oka za ło si´, ˝e to po kła do wy ku charz zro bił mi psi ku sa i tu˝ po nad mo jà gło - wà wrzucił do wody resztki obiadu. Wygłod nia łe ryby ruszy ły wi´c w mo jà stro nà na dar mo wy po si łek, a cie kaw ski re kin tak - ˝e nie po gar dził prze kà skà. Zu peł nie nie Êwia do ma te go, ˝e mor - skie stworze nia zosta ły zapro szo ne na obiad, byłam przeko na na, ˝e to wła Ênie ja b´ d´ ich da niem głów nym. Ka pi tan wy ja Ênił mi póêniej, ˝e był to niegroê ny rekin rafo wy biało płe twy.

Dojazd: na Tahiti mo˝na dolecieç m.in. z Tokio, Los Angeles, Nowego Jorku, Getting there: to get to Tahiti, you can go from Tokyo, Los Angeles, New Sydney i Pary˝a. Ceny uzale˝nione od linii lotniczych i sezonu. Bilet w obie York, Sydney and Paris. Prices depend on choice of airline and season. Return strony 5000– 6000 zł ticket 5,000–6,000 PLN Wiza: nie jest wymagana, jeÊli pobyt nie przekracza 90 dni Visa: not required if stay is under 90 days Waluta: 1 frank CFP, 1 CFP – 3,3 PLN Currency: Frank CFP, 1 CFP = 3,3 PLN J´zyk: francuski i tahitaƒski Language: French and Tahitian Komunikacja: mi´dzy wyspami Polinezji Francuskiej kursujà promy i statki, Communication: ferries and ships, as well as planes commute between a tak˝e samoloty. W obr´bie wysp mo˝na poruszaç si´ autobusem, taksówkà the French Polynesian islands. On the island one can move about by bus, lub wynaj´tym autem. taxi or hired car. www.tahiti-tourisme.com 28-34 polinezja:Swiat 10/24/10 8:31 PM Page 32 34-37 Dolomiten:Swiat 10/24/10 8:35 PM Page 34

34 na stoku... on the slope... 35

Paweł Wroƒski Pleasures of skiing cannot be replaced by Masai dance or ballooning in the Antipodes... Of course, what is exotic is attractive, but most of us cannot imagine winter holiday without skiing. A simple sequence of associations: winter, white craze, leads straight to the Alps.

IN THE SUN OF THE DOLOMITES

Przy jem no Êci z jazdy na nartach nie za stà pià ani masaj skie taƒ ce, ani lo ty ba lo nem na An ty po dach... Ow szem eg zo ty ka po ciàga, ale wi´k szoÊç z nas nie wy obra˝a sobie zi mo we go urlo pu bez nart. Pro sty ciàg sko ja rzeƒ: zima, białe sza leƒstwo, pro wa dzi wprost w Alpy.

do sta tek sztucz nym. Efekt jest pio ru nu jà cy. Zwłasz cza na poczàtku electrifying. We will appreciate their efforts especially in early April. kwietnia do ce ni my ich wy sił ki. Bia łe wst´ gi nar to strad wi jà si´ wte dy White ribbons of ski runs meander among green meadows and dense wÊród zie le nie jà cych łàk i g´ stych la sów. Pro wa dzà w spek ta ku lar nym forests. They lead via spectacular setting – among fantastically shaped otocze niu – wÊród skał o bajecz nie uformo wa nych kształtach. Niewia ry - rocks. Unbelievably beautiful views, apart from nice temperatures and god nie pi´k ne wi do ki, oprócz przy ja znych tem pe ra tur i słoƒ ca, sà naj - the sun, are the greatest asset of this part of the Alps. wi´kszym atutem tej cz´Êci Alp. SKIING AMONG ROCK GROUPS >> The Dolomites are Najwy˝ sze pasmo górskie w Euro pie oplata jà setki kilo me trów Êwiet- Europe's highest range is covered with hundreds of kilometers of ZJAZD WÂRÓD GNIAZD >> Dolo mi ty oplata sieç wycià gów covered with a web of ski lifts and a cable railway serving 1220 km nie przygo to wa nych tras zjazdo wych. Nie brak tu tak˝e snowpar ków perfectly prepared ski runs. There are also snowparks for i kole jek obsłu gu jà cych 1220 km tras zjazdo wych. Tworzà one of ski runs. They make up the Dolomiti Superski system, the biggest dla de ska rzy. Naj wy ˝ej po ło ˝o ny mi i naj roz le glej szy mi te re na mi dys - snowboarders. The highest -located and largest areas belong to the najwi´kszy na Êwiecie system Dolomiti Superski. Dys po nu jàc jed nym one in the world. Having a season ticket we can use ski runs grouped ponu jà oÊrodki wzachod niej cz´Êci Alp, gdzie jeêdzi si´ wÊród lodow - centres in the western part of the Alps, where we ski among glaciers karne tem, mo˝e my korzy staç z tras zgrupo wa nych w 12 oÊrodkach. in 12 centres. In practice in is not possible, because each centre has ców, z wido kiem na cztero ty si´cz ni ki. Nieco ni˝ej, a przede wszystkim with a view of 4000 -meter high mountains. Slightly lower, and nearer W prakty ce jest to niewy ko nal ne, bo na ka˝dy oÊrodek przypa da Êred- around 100 km of runs. This has been forced by nature, because bli ˝ej Pol ski, sà usy tu owa ne au striac kie i wło skie sta cje nar ciar skie. to Poland, the Austrian and Italian ski stations are located. nio 100 km zjazdów. Taki układ wymu si ła natu ra, bowiem Dolo mi ty the Dolomites are made of more than a dozen separate rock groups. skła da jà si´ z kil ku na stu odr´b nych gniazd. Cen tral ne miej sce zaj mu je The central place among them is taken by Gruppo di Sella. It is like WDO BRYM KLI MA CIE >> Pod wzgl´dem klima tu, ˝adne z al- IN GOOD CLIMATE >> As for the climate, no other Alpine wÊród nich Gruppo di Sella. Niczym twierdza mitycz nych tyta nów opa- a fortress of mythological Titans with its rocky edges falling down in pej skich pasm nie do rów nu je Do lo mi tom, gdzie, za spra wà mas cie płe - range can compare to the Dolomites, where, owing to the masses of da urwi sty mi ska ła mi na wszyst kie stro ny. Sto ki Sel li do oko ła ople cio no all directions. Its slopes have been covered with ski-lifts. Thus, the go powie trza napły wa jà ce go z base nu Morza Âródziem ne go, przez warm air from the Mediterranean, the sun is shining most of the year. wy cià ga mi. Dzi´ ki te mu po wsta ła naj wi´k sza na Êwie cie nar ciar ska ka - world's biggest ski carousel was made. Without removing our skis wi´k szoÊç ro ku Êwie ci słoƒ ce. Opa dy wpraw dzie nie sà zbyt in ten syw- Snowfall is not very heavy, but the locals compact the snow with ru ze la. Nie zdej mu jàc nart, mo˝ na w cià gu dnia ob je chaç gó r´. P´ tla we can go around the mountain in a day. The loop is about 30 km

ne, ale gospo darze ubija jà ratra ka mi natu ral ny Ênieg i uzupeł nia jà nie- snowgroomers and make some artificial snow. The effect is Wroƒski Fot.: P. – nie za le˝ nie od kie run ku – li czy po nad 30 km. Pod czas zjaz du po dzi - long, regardless of direction. Skiing down we can admire other 34-37 Dolomiten:Swiat 10/24/10 8:36 PM Page 36

36 na stoku...

wia my in ne gniaz da Do lo mi tów, ma syw nà Ci vet t´, po strz´ pio ne Ca ti - groupings of Dolomites, like the massive Civetta, rugged Catinaccio, nac cio, im po nu jà ce tur nie Sas so lun go czy po kry tà Ênie˝ no -lo do wym impressive crags of Sassolungo and covered with snow and ice płasz czem Mar mo la d´ (3343 m n.p.m.) Z kró lo wej Do lo mi tów pro wa - Marmolada (3343 m). One of the longest natural ski runs (12 km) dzi zresz tà je den z naj dłu˝ szych nie ra tra ko wa nych zjaz dów w Do lo mi - leads down from the queen of the Dolomites. tach (12 km). CROSS-COUNTRY SKIING >> The Dolomites have perfect NAR CIAR SKIE W¢DRÓW KI >> W Dolo mi tach panujà wy- conditions for winter cross-country skiing. That is why it is more and marzo ne warun ki do uprawia nia zimo wych w´dró wek na nartach more in fashion to ski off the runs. This way we can cross Sella or i jaz dy po za tra sa mi. Opuszczajàc strefy z wyciàgami, mo˝ na pokonaç roam around the vast plateau. Interesting possibilities offered are w poprzek Sell´ lub poszw´ daç si´ po rozle głym plate au zakrytym created by Martino, stretching at 2500–2600 m. Cross-country turniami Pale di San Martino. Rozciàga si´ na wysokoÊci2500–2600 skiing here can be combined with exciting rides down – to San m n.p.m., a w´drów k´ po nim połà czy my z emocjonu jà cy mi zjazda mi Martino di Castrozza or via the long and wild valley of Pradidali do – albo do San Marti no di Castroz za, albo długà i dzikà doli nà Pradi - Fiera di Primero. During several days of touring the trails of WWI dali do Fiera di Prime ro. Podczas kilku dnio wych turów szlaka mi I woj- (the Dolomites were crossed by the Austrian-Italian front), we will ny Êwiato wej (Dolo mi ty przeci nał front austriac ko -wło ski) zobaczymy see tunnels drilled in rocks, bunkers and gun bases located on wyku te w ska łach tu ne le, bun kry i ar mat nie sta no wi ska na nie do st´p - seemingly inaccessible crags. nych zdawa ło by si´ turniach. APRÈS SKI >> At the end of the season, the Dolomites offer CO PO NARTACH >> Pod koniec sezo nu Dolo mi ty stawia jà cultural entertainment. In March the hostels and clubs in the Fiemme na rozryw ki kultu ral ne. W marcu schroni ska i kluby w Val di Fiemme valley resound with jazz. The Fiemme Skijazz Festival has been rozbrzmie wa jà muzy kà jazzo wà. W festi walu Fiemme Ski Jazz uczest- organized for ten years and renowned bands and solo artists from ni czà ren omo wa ne ze spo ły i so li Êci z ca łe go Êwia ta. A gra jà tak, ˝e lu - around the world take part in it. And when they play, people start dzie za czy na jà taƒ czyç w nar ciar skich bu tach. Licz ne schro ni ska ofe ru jà dancing in their ski boots. Numerous hostels offer delicious dishes – znako mi te potra wy – od prostych baro wych daƒ, po wyra fi no wa ne. from fast foods to very refined ones. In the Sassolungo massif there is W masy wie Sasso lun go działa schroni sko, do które go sà dostar cza ne a hostel offering fresh fish... from Venice, 2–3 hrs away by car. Towns Êwie ˝e ry by... z We ne cji od dalo nej o dwie-trzy go dzi ny jaz dy sa mo cho - at the feet of the Dolomites are also attractive. San Martino di dem. Miejsco wo Êci u stóp Dolo mi tów te˝ sà atrakcyj ne. San Marti no Castrozza is famous for clubs and discos. Moena in Val di Fassa and di Castroz za słynie z klubów i dysko tek. Moena w Val di Fassa i Cava - Cavalese in Val di Fiemme – for its delicious cuisine. Cortina le se w Val di Fiem me – ze zna ko mi tej kuch ni. Cor ti n´ d'Am pez zo d'Ampezzo is a favourite of celebrities. Sylvester Stallone, enchanted upodo ba ły so bie gwiaz dy. Syl we ster Stal lo ne za chwy co ny oko licz ny mi by these mountains, shot here his “Cliffhanger.” In the Adige valley, gó ra mi wła Ênie tam na kr´ cił film „Na kra w´ dzi”. W pobliskiej do li nie separating the Dolomites proper from Brenta, which is built of similar Ady gi po wsta jà zna ko mi te wi na. Z bia łych wy star czy wy mie niç aro ma - rocks, great wines are made. Out of the white ones we can mention the tycz ny tra mi ner. A z czer wo nych ma rze mi no wy ra bia ne z wi no gron zbie - aromatic Traminer with flowers and citrus fruits in its bouquet. Out the ra nych po przy mroz kach. Wi no jest jed nym z bo gactw re gio nu. red ones - Marzemino, which is made from grapes collected after A de gu sta cja te go trunku w to wa rzy stwie przy ja ciół b´ dzie mi łym za - ground frost. Wine is one the riches of the region. And tasting it in the

koƒcze niem dnia sp´dzo ne go na stokach. company of friends will be a nice ending of the day spent on the slopes. Wroƒski (2) Zdj´cia: P.

Dolomity rozciàgajà si´ na terenie trzech północno-włoskich regionów: The Dolomites stretch across three regions of north Italy: Trentino, South Trentino, Południwego Tyrolu (stàd niemieckoj´zyczne nazwy w północnej Tyrol (hence German names in the northern part) and Veneto (Venetia ich cz´Êci) i Veneto (Wenecji Euganejskiej). Opisy wszystkich stacji Euganei). Descriptions of all ski stations, valid ticket prices and calendar narciarskich, aktualne cenniki karnetów oraz kalendarze imprez na stronach: of events at the websites: www.dolomitisuperki.com, www.skirama.it, www.visittrentino.it, www.suedtirol.info, www.dolomitistars.com 38-41 Piryn gory:Swiat 10/24/10 8:38 PM Page 38

38 na stoku... on the slope... 39

W´ dru jàc tu tej szy mi szla ka mi od wio sny do je sie ni, zo ba czy my When hiking the trails from spring to autumn, we will see many wie le ro Êlin do sko na le zna nych z ta trzaƒ skich Êcie ˝ek. Nie raz plants well known to us from Tatra paths. We can also frequently te˝ dostrze ˝e my kozi ce uwija jà ce si´ na trawia sto -ka mien nych spot chamois running around the grassy and stony slopes, and sto kach, a przy odro bi nie szcz´ Êcia – szy bu jà ce go or ła. W prze - with a bit of luck – a soaring eagle. Unlike the Tatras, Pirin does ciwieƒ stwie do Tatr, Pirin nie sterczy nad okoli cà samot nie. Łà- not jut alone over the area. It is connected with Rila, the highest czy si´ bowiem z Riłà, najwy˝ szym pasmem Bałka nów. Nie ma range of the Balkans. There are not too many hard-to-access Paweł Wroƒski tu te˝ zbyt wie lu trud no do st´p nych skal nych Êcian. Tu ry stycz - rocky walls, either. We can reach any using hiking and safe nie zdob´ dzie my ka˝dy wierzcho łek, a bezpiecz ne zejÊcie pro- descend is possible through almost all couloirs. Only the walls of wa dzi nie mal wszyst ki mi ˝le ba mi. Je dy nie Êcia ny Wi chre nu Vihren (2914 m), the highest peak of the range, descend to the AROUND THE MOUNTAIN OF WINDS (2914 m n.p.m.), najwy˝ sze go szczytu pasma, opada jà do ko- Kazan cirque with impressive, almost vertical precipices. On the tła Ka za na im po nu jà cy mi, nie mal pio no wy mi, urwi ska mi. bottom of the cirque there lies the quilt of eternally frozen snow Bułgar skie gó ry Pi rin przy po mi na jà troch´ Ta try. Na dnie kotła zale ga spłache tek wiecznie zmro˝o ne go Êniegu (the size of 40 m x 90 m). Specialists debate whether it can be (o wy mia rach 40 x 90 m). Spe cja li Êci za sta na wia jà si´, czy mo˝ - treated as a glacier or not… Pnà si´ nie co wy ˝ej, a ich ozdobà sà wy pełnio ne na go uznaç za lo do wiec, czy nie... sta wa mi po lo dow co we ko tły. Sto ki po kry wa grani to wy MARBLE MOUNTAINS >> On the mountain range ru mosz, a głów na graƒ ciàgnie si´ za le d wie przez 80 km. GÓRY Z MARMU RU >> Na ˝ebrach, zwanych D˝amd˝i - known as Jamjiyevi Skali, on limestone soil, there abundantly je wi Ska li, wy st´ pu jà ob fi cie sza rot ki ro snà ce na wa pien nym grow leontopodiums. Vihren, neighbouring Koncheto and a bit Bulgarian Pirin Mountains are somewhat similar to the Tatras. podło ˝u. Wichren, sàsia du jà ce z nim Koncze to oraz odda lo na far-off, but similarly soaring, Sinanitsa are built of polished by wind nieco, ale równie strzeli sta, Sina ni ca sà zbudo wa ne z wypo le - and water, transformed limestone, i.e marble. The walls They ascend a bit higher and they are adorned ro wa nych przez wo d´ i wiatr prze obra ˝o nych wa pie ni, czy li... of Vihren, which means the Mountain of Winds, shine in the with glacial cirques filled with ponds. The slopes are covered z marmu rów. Âciany Wichre nu, Góry Wiatrów, lÊnià w letnim summer sun like mirrors. In winter the whole mountains are with granite debris and the main ridge stretches for only 80 km. słoƒcu niczym lustra. Zimo wà porà całe góry pokry wa skrzàcy covered with glittering snow. Even though Pirin is under the Fot: M. Osip 38-41 Piryn gory:Swiat 10/24/10 8:38 PM Page 40

40 na stoku... on the slope... 41

influence of a warm and humid Mediterranean climate (it is located a lot of cheese, meat and vegetables, particularly capsicum. near the Greek border), winters are short, but frosty and snowy. Grilled dishes predominate, but the true delicacy is… sour milk with potatoes. Outstanding wine, most often from Melnik, located SKI RESORT >> Good snow conditions are one of the on the other side of the mountains, is also served with food. reasons behind the dynamic growth of Bansko, located on the northern edge of the mountains. This picturesque town stretches PYRAMIDS AMONG THE VINEYARDS >> Melnik along a stream flowing down from the area of Vihren. It used to is surrounded by impressively shaped sandstone pyramids, which be a tourist centre already during the communist period and in create an original landscape enclave around the town recent years it has started to resemble a European resort. Hotels (Melnishkite Piramidi). On their western edge, about 4 km from and guesthouses grow numerously and on the slopes of the the town, there stands the Rozhen monastery, one of the most soaring Todorka (2746 m) there are impressive winding ski runs. precious monuments of Bulgaria. In Melnik, kyshtas, They are mainly for sports and although the red ones prevail, some whitewashed with lime, are glued to the mountain slopes. Though Majestatyczny Wichren / Majestic Vihren blue ones have also been prepared for less advanced skiers. Lokalne wina i przetwory / Local wines and products they are similar to those of Bansko, they are much more densely Championships in Alpine skiing are organized here and modern built, covered with red tiles, making an amazing impression. Ênieg. Mimo ˝e Pi rin ule ga wpły wom cie płe go i wil got ne go kli - infrastructure and greatness of the centre are to a large degree cieszy ło si´ wzgl´da mi władz, ch´tnie rezy do wa li w nim partyj - Above them there stick out the domes of Orthodox churches and matu Êródziem no mor skie go (le˝y nieopo dal grani cy z Grecjà), owed to the Swiss. In the last decade, as part of the activities ni nota ble. W tutej szych me ha nach, jak na zy wa si´ ztu rec ka belfries. The centuries old urban layout is protected. On the zi my sà krót kie, ale mroê ne iÊnie˝ne. initiated by the International Union for Conservation of Nature go spo dy, ser wu jà tra dy cyj ne da nia. Du ˝o w nich se ra, mi´ sa slopes of this smallest Bulgarian town (about 500 citizens), we (IUCN), the Swiss helped the Bulgarians renovate natureal values i warzyw, zwłaszcza papry ki. Królu jà potra wy z grilla, ale praw- can see the rows of vine. The most frequently cultivated NAR CIAR SKI KURORT >> Dobre warun ki Êniego we sà and tourist infrastructure of the Pirin. The Pirin National Park, dzi wym ra ry ta sem jest... zsia dłe mle ko z ziem nia ka mi. Do je dze - grapevine is Melnichka Loza – a local variety of red grapes jed nà z przy czyn dy na micz ne go roz wo ju Ban ska po ło ˝o ne go listed by UNESCO in the 1980s, has been much enlarged. cable nia po da je si´t te˝ zna ko mi te wi no naj cz´ Êciej z po ło ˝o ne go producing intensely dark, full-bodied wine of a rich bouquet. na północ nym obrze˝u gór. Malow ni cza miejsco woÊç ciàgnie railway to Todorka has been built (it reaches 2600 m). Historic po drugiej stronie gór Melni ka. Among the wines sold in cellars, on stalls and in shops along the si´ wzdłu˝ poto ku spływa jà ce go z rejo nu Wichre nu. Centrum houses (kashtas), Orthodox churches and monasteries of Bansko main street (there is only one actually), Churchill is noticeable. tury stycz nym była ju˝ w czasach komu ni stycz nych, w ostatnich have also been restored. PI RAMI DY WÂRÓD WINNIC >> Melnik otacza jà This is how the resourceful people of Melnik figured it out. Even la tach na to miast na bie ra po lo ru eu ro pej skie go ku ror tu. Mno ˝à efektow nie ukształto wa ne pira mi dy z piaskow ca tworzà ce wo- during the socialist period visitors from around the world came si´ ho te le i pen sjo na ty, a na sto kach strze li stej To dor ki NOT ONLY FOR NOTABLES >> It is somewhat an kół miastecz ka orygi nal nà krajo bra zo wo enkla w´ (Melnisz ki te here and wine with such a name sells well… (2746 m n.p.m.) wi jà efek tow ne tra sy zjaz do we. Ma jà głów nie overstatement to compare Bansko to Zakopane. It is a base for Pira mi di). Na ich zachod nim skraju, około czterech kilometrów spor to wy cha rak ter, choç prze wa ˝a jà czer wo ne, to z my Êlà hiking tourism, a summer and winter resort. In the past it played od miastecz ka wznosi si´ Ro˝eƒ ski mona styr, jeden z najcen niej - o mniej za awan so wa nych przy go to wa no kil ka nie bie skich. Od - a significant role in preserving Slavic culture. The town was the szych zabyt ków Bułga rii. W Melni ku do górskich stoków klejà bywa jà si´ tu pucha ro we zawo dy w konku ren cjach alpej skich, birthplace of the monk Paisiy Hilendarski (his name comes from si´ po bie lo ne wap nem kysz ty. Wpraw dzie po dob ne do tych a no wo cze sna in fra struk tu ra i roz mach oÊrod ka sà w du ˝ej mie - Hilendar monastery in which he lived), the author of “The Slavic- z Banska, ale znacznie g´Êciej skupio ne, przykry te czerwo ny mi rze zasłu gà Szwajca rów. W minio nej deka dzie w ramach dzia- Bulgarian History,” the book written in the 18th century under dachów ka mi, sprawia jà niezwy kłe wra˝e nie. Ponad nimi ster- łaƒ inicjo wa nych przez Mi´dzy na ro do wà Uni´ Ochrony the Turkish rule. Paradoxically, Bansko was also the place of birth czà cerkiew ne kopu ły i dzwonni cze wie˝e. Zacho wa ny od wie- Przyro dy i Jej Zaso bów (IUCN) Szwajca rzy poma ga li Bułga rom of baba Parashkeva – the mother of Georgi Dimitrov, the “leader ków układ urbani stycz ny jest chronio ny. Na stokach wokół w reno wa cji walo rów przyrod ni czych i infra struk tu ry tury stycz - and teacher of the Bulgarian nation.” That is why in the najmniej sze go bułgar skie go miastecz ka (mieszka tu ok. 500 nej w Piri nie. Znacznie posze rzo ny został Park Naro do wy Pirin communist period it was favoured by the authorities and party osób) widaç rz´dy wino ro Êli. Najcz´ Êciej uprawia si´ melnis kà fi gu ru jàcy na li Êcie UNE SCO od lat 80. XX w.. Zbu do wa no gon - notables resided there willingly. In the mehans, which is the lo z´ – lo kal na od mia na czer wo nych wi no gron da jà ca in ten syw - do lo wà ko lej k´ na To dor k´ (do cie ra do 2600 m n.p.m.). Od re - Turkish name for inns, traditional dishes are served. They contain nie ciemne, pełne wina o boga tym bukie cie. PoÊród trunków stauro wa no te˝ zabyt ko we domy (kyszty), cerkwie i mona sty ry sprze da wa nych w piw ni cach, na stra ga nach i w skle pi kach Ró˝eƒski monastyr / Rozhen monastery Ban ska. przy głównej ulicy (w zasa dzie jest tylko jedna), zwraca uwag´ Chur chill. Tak so bie przed si´ bior czy melni cza nie wy my Êli li. Prze - NIE TYLKO DLA NOTA BLI >> Z pewnà dozà przesa - cie˝ nawet za socja li zmu przyje˝ d˝a li tutaj goÊcie ze Êwiata, dy Ban sko mo˝ na po rów naç z Za ko pa nem. Jest ba zà tu ry sty ki a wino z takà nazwà dobrze si´ sprzeda je... Weselny korowód na ulicach Baƒska / Wedding parade in the streets of Bansko pieszej, letni skiem i kuror tem narciar skim. W przeszło Êci odegra - ło istotnà rol´ dla zacho wa nia słowiaƒ skiej kultu ry. W miastecz - Dojazd: bezpoÊrednie połàczenia do Sofii oferuje jedynie LOT – od 785 zł Getting there: direct flight to Sofia is offered only by LOT – return ticket from ku uro dził si´ mnich Pa isij Chi len dar ski (na zwi sko od mo na sty ru w obie strony; z przesiadkà w Pradze – Czech Airlines (od 633 zł w obie strony). 785 PLN; Czech Airlines (changing in Prague) return ticket from 633 PLN. Chilen dar, w którym ˝ył), autor „Słowia no -buł gar skiej histo rii”, Z lotniska bezpoÊrednio do celu (Bansko le˝y 150 km od Sofii) mo˝na dojechaç From the airport directly to our destination (Bansko is 150 km from Sofia) we taksówkà. Przejazd 3–4 osób kosztuje 2–2,5 razy dro˝ej ni˝ komunikacjà can take a taxi. For 3–4 people it is only 2–2,5 times more expensive than the dzieła spisa ne go w XVIII w. za czasów turec kie go pano wa nia. publicznà. Za kurs do Baƒska, Melnika zapłacimy 100 BGL. public transport. After bargaining we should pay to Bansko and Melnik 100 BGL. Pa ra dok sal nie, Ban sko by ło te˝ miej scem uro dze nia ba by Pa - Wiza: nie jest wymagana. Waluta: Lewa (BGL). 1 BGL – 2 zł Visa: not required. Currency: lev (BGL), 1 BGL – 2 PLN raszke wy – matki Geor gi Dymi tro wa „wodza i nauczy cie la buł- Warto wiedzieç: Pirin znajduje si´ w granicach Bułgarii od 1913 r. Worth knowing: Pirin has belonged to Bulgaria since 1913.

garskie go naro du”, przez co w czasach komu ni stycz nych Wroƒski (4) Zdj´cia: P. Podnó˝a gór zamieszkujà Macedoƒczycy. At the foot of the mountains live the Macedonians. Internet: www.visitpirin.net; www.banskoski.com; www.visit.bg 42-45 czechy zima:Swiat 10/24/10 8:42 PM Page 42

42 na stoku... on the slope... 43

Czechy Paweł Wroƒski dla narciarzy

CZECH REPUBLIC FOR SKIERS

Na wielbi cie li białe go sza leƒstwa czeka blisko 50 oÊrod ków obsłu gi wa nych przez nowo cze sne wy ciàgi. Łà czà one dobrà orga ni za cj´

inowo cze snà in fra struktu r´ Niezbyt wysoko poło˝one oÊrodki nadajà si´ do wypoczynku z małymi dzieçmi / Resorts on lower slopes are suitable for rest with small children zmalow ni czym usy tu owa niem. A po nar tach zapraszajà KARKO NO SZE >> Usy tu owa ne na ich sto kach sta cje cie szą się du - modern resort in the country even though the oldest 75 year old na wyÊmie ni te pi wo i smaczne żą popu lar no ścią wsród Pola ków. Kuszą nale piej rozbu do wa ną Czech cabin funicular goes to its peak. There are many attractions re gio nal ne potrawy. in fra struk tu rą nar ciar ską oraz zróż ni co wa ną ba zą noc le go wą. that are simply the “best”. Liberc, the capital of the Czech Republic’s Pod Kar ko no sza mi znaj du je się naj więk sza sta cja nar ciar ska north, has the oldest zoo in the country. The Botanical Gardens, Przy jem nej jaz dy i smacz ne go! Czech – Szpin dle ro wy Młyn. Ki bi com nar ciar skim do brze zna ny established in 1876, have the oldest camellias and a bonsai tree that jest Har ra chov, gdyż na tam tej szej skocz ni świę cił trium fy Adam has been cultivated for the longest period in Europe… One can rest Ma łysz. Har ra chov wraz z Ro kyt ni ca mi nad Ize rą, Pa se ka mi i Rej - after skiing in the thermal baths with a rich assortment of wellness Wzoru jąc się na skali stoso wa nej przez ADAC dla stacji alpej - dica mi tworzy Skire gion, dostęp ny z jednym karne tem. Wymie - facilities. A trip on the cable railway going along one of the most skich, Czesi przypi sa li swoim ośrodkom gwiazdki – od3 do 5. nione ośrodki dyspo nu ją łącznie ponad 40 km tras zjazdo wych picturesque routes is a real bargain. Przed sta wia my naj cie kaw sze z nich, z re gu ły 5-gwiazd ko we. i 200 km torów dla miło śni ków narciar stwa biego we go. Z tras Wszyst kie sta cje są pre zen to wa ne w por ta lach: www.czech - po pro wa dzo nych w Pecu pod Śnieżką moż na po dzi wiać kró lo wą Ještěd -mo un ta ins.eu oraz www.ho li day in fo.cz Kar ko no szy – Śnież kę (1602 m n.p.m.). Wy ciąg krze seł ko wy, • Ski runs: 12 km (height between 540–1000 m above sea level) • Cross-country runs: 17,5 km które go górna stacja znajdu je się pod szczytem (Lanová dráha • Ticket: 6-day: 2500 CZK GÓRY IZERSKIE: JEŠTĚD >> Niewiel ki ośrodek narciar ski Ještěd Snežka), nie na le ży dope co wej huś taw ki, ale dzi ki zjazd spodo - www.ski je sted.cz, www.li be rec.pl zbu do wa ny w 2001 r. na sto kach gó ry Ještědský hřbet ba się nar cia rzom upra wia ją cym fre eri de i ski to uring. Jest długi i (1012 m n.p.m.) jest najno wo cze śniej szy w Czechach, chociaż dosyć stromy, poko na je się ponad 700 m różni cy pozio mów. Cie- KAR KO NO SZE >> Stations located on its slopes are popular among na szczyt prowa dzi najstar sza czeska kolej gondo lo wa działa ją - kawym tere nem narciar skim jest także Černá hora, góru ją ca Poles. They appeal with their well-developed infrastructure and a Nearly 50 resorts serviced by modern ski ca od 75 lat. Okoli ce obfi tu ją wwięcej atrakcji typu „naj”. WLi- nad ku ror tem Janské Lázně z ter mal ny mi łaź nia mi. Dzia ła tam varied choice of accommodation. The biggest ski station Czech- lifts await lovers of the white powder. bercu – stoli cy północ nych Czech – działa najstar sze They combine good organization and modern naj dłuż szy wy ciąg w Cze chach (3 km), są też tra sy sa necz ko we Spindler’s Mill is at the foot of Karkonosze. Skiing fans know w Cze skiej Re pu bli ce zoo. W ogro dzie bo ta nicz nym (za ło żo - infrastructure with a picturesque dłu go ści 3,5 km. Kar ko no skie ośrod ki są ople cio ne gę stą sie cią Harrachov well, as Adam Małysz had his triumphs there. The nym w1876 r.) mo że my po dzi wiać naj star sze ka me lie i naj dłu - location. And after skiing they offer great tras do bie ga nia. Dzia ła ją tu tak że do brze zor ga ni zo wa ne snow - Skiregion that includes Harrachov together with Rokytnice nad żej upra wia ne drzew ko bon sai w Eu ro pie... Od po czy nek beer and delicious regional cuisine. par ki. Roz rzu co ne po gó rach bo udy (schro ni ska, pen sjo na ty) ofe - Jizeru, Paseky nad Jizeru and Rejdice is accessible with one carnet. po nartach zapew ni termal ne kąpie li sko z boga tym zaple czem Enjoy your skiing and bon apetit! ru ją miej sca noc le go we w przy stęp nych ce nach i smacz ne These resorts combined include more than 40 km of ski slopes and well ness. Nie lada gratkę stano wi przejażdż ka kole ją zęba tą re gio nal ne po tra wy. 200 km of paths for cross-country skiing. From the Pec pod kur su ją cą jed ną z naj bar dziej ma low ni czych tras. Using the ADAC scale for stations in the Alps, the Czechs Sněžkou one can admire the queen of Karkonosze, Snow White gave their resorts grading between 3-5 stars. All stations are Szpindlerowy Młyn (1,602 m above sea level). The chair lift at the Lanová dráha Snežka Ještěd presented on www.czech-mountains.eu and www.holidayinfo.cz • Tra sy zjaz do we: 25 km (roz cią ga ją się na wy so ko ści 702–1235 m n.p.m.) peak will be enjoyed by freeride and skitouring skiers. It’s a long and • Tra sy bie go we: 85 km • Tra sy zjaz do we: 12 km (roz cią ga ją się na wy so ko ści 540–1000 m n.p.m.) fairly steep run. Černá hora, towering over Janské Lázně resort with • Tra sy bie go we: 17,5 km • Snow par ki: na Mi sečkách iw Svatém Pe tru GÓ RY IZER SKIE: JEŠTĚD >> Built in 2001 Ještěd is a small resort on the thermal baths is also an interesting skiing area. It has the longest ski • 6-dnio wy kar net: 2500 CZK • 6-dnio wy kar net: 3200 CZK www.ski je sted.cz, www.li be rec.pl slopes of Jizera mountain (1,012 m above sea level). It is the most Zdj´cia: arch. CzechTourism Zdj´cia: Wojciech Gajda – Fotolia.com www.spin dle ruv -mlyn.cz, www.skia re al.cz lift (3 km) in the Czech Republic, and there is a 3.5 km tobogganing 42-45 czechy zima:Swiat 10/24/10 8:42 PM Page 44

44 na stoku... on the slope... 45

route. The Karkanosze resorts have a thick network of running tracks kiem tor fo wym. Nie co bli żej (ok. 20 min dro gi) roz po ście ra się and there are well-organized snow parks there. Ski lodges and miejsco wość Vrbno pod Pradědem z okaza łą Basztą Rybac ką. pensions scattered throughout the mountains offer accommodation Możnatu kupić pstrąga lub łoso sia, podwarun kiem że się go sa- at reasonable prices and tasty regional cuisine. memu złowi. Jadąc w kierun ku na Železnou, warto się zatrzy mać w pry wat nej ma nu fak tu rze szkła Ja kub kul ty wu ją cej tra dy cje Szpindlerowy Młyn szklar skie (na miejscu ga le ria isklep). • Ski runs: 25 km (height between 702–1235 m above sea level) • Tra sy bie go we: 85 km Praděd-Ovčárna • Snow par k: na Mi sečkách iw Svatém Pe tru • Tra sy zjaz do we: 5 km (roz cią ga ją się na wy so ko ści 1200–1440 m n.p.m.) Ticket: 6-day: 3200 CZK • • Tra sy bie go we: 23 km www.spin dle ruv -mlyn.cz, www.skia re al.cz • Karnet 6-dniowy: 1900 CZK www.je se ni ky -pra ded.cz Pec pod Śnieżką Na sankach te˝ mo˝na si´ doskonale bawiç / Tobogganing can also be great fun • Ski runs: 10,4 km (height between 830–1215 m above sea level) BE SKI DY/JA WOR NI KI: PU STE VNY >> Ze względu nadość niskie poło - Niemal w ka˝dym oÊrodku działajà snowparki / There are snowparks in almost every resort • Cross-country runs: 20,5 km żenie, pokry wa śniego wa nie zale ga tu długo. Niemniej jednak the tourist attractions with a rich layout of dripstone and waterfalls on • Snow park • Ticket: 6-day: 2850 CZK wycią gi na stokach Radhošta (1129 m n.p.m.), układa ją się White Opawa. The tallest mountain Moraw-Pradziad (1,492 m above Pec pod Śnieżką www.pec pod snez kou.cz, www.ski pec.com w przy jem ną huś taw kę, a tra sy są zróż ni co wa ne pod wzglę dem sea level) lies in the middle of the National Park. A 162 m television Tra sy zjaz do we: 10,4 km (roz cią ga ją się na wy so ko ści 830–1215 m n.p.m.) • pro fi lu i stop nia trud no ści. Wszyst kie zbie ga ją do Rázto ky, gdzie tower has been built on its peak. It is accessible all year round and is • Tra sy bie go we: 20,5 km Černá ho ra znaj du je się dol na sta cja głów ne go, wy cią gu krze seł ko we go. Gór - famous for its views of Silesia and Morawa. The Rejviz village with its • Snow park Černý Důl – Janské Lázně – Svo bo da nadÚpou (Dolní Dvůr) ną sta cję usy tu owa no na grzbie cie, w po bli żu schro ni ska heritage buildings is located in the highest part of the region (it takes • 6-dnio wy kar net: 2850 CZK • Ski runs: 20 km (height between 530–1260 m above sea level) www.pec pod snez kou.cz, www.ski pec.com • Cross-country runs: 70 km Maměnka i re stau ra cji Li bušín. Bu dyn ki inspi ro wa ne al pej ską ar - 40 minutes to get there by car) and has the biggest peat lake in Morava. Snow park Černý Důl chi tek tu rą uzdro wi sko wą cie szą oczy ażu ro wą de ko ra cją ścian, Vrbno pod Pradědem with an impressive Fishing Tower is somewhat Černá ho ra • • Ticket: 6-day: 2900 CZK pogod ny mi okienni ca mi, ganka mi na kolum nach i wieżycz ka mi closer (a 20 minute trip). You can buy there a trout or a salmon, on the Černý Důl – Janské Lázně – Svo bo da nadÚpou (Dolní Dvůr) www.cer na -ho ra.cz/zi ma, www.ski park.cz • Tra sy zjaz do we: 20 km (roz cią ga ją się na wy so ko ści 530–1260 m n.p.m.) z sy gna tur ka mi na da chach. Za pro jek to wał je zna ny z pra skich condition that you fish for it yourself. Going in the direction of Železnou • Tra sy bie go we: 70 km Har ra chov re ali za cji ar chi tekt Dušan Jur ko vič. Od re stau ro wa ne, peł nią dziś it is worth stopping at the Jakub glass factory that has been cultivating • Snow park Černý Důl • Ski runs: 8,6 km (height between 650–1020 m above sea level) pierwot ne funkcje. Na grzbiecie góry ustawio no rzeźbę słowiań - the tradition for a long time (gallery and shop on the premises). • 6-dnio wy kar net: 2900 CZK • Cross-country runs: 110 km skie go bó stwa – Ra de ga sta, któ re go kult sze rzył się tu przed wie - www.cer na -ho ra.cz/zi ma, www.ski park.cz • Snow park ka mi. Nie opo dal stoi XIX -wiecz na drew nia na ka pli ca św. Cy ry la Praděd-Ovčárna • Ticket: 6-day: 3070 CZK i Me to de go. U pod nó ża ma sy wu le ży mia stecz ko Rožnov pod Ra - • Ski runs: 5 km (height between 1200–1440 m above sea level.) Har ra chov www.har ra chov.cz, www.skia re al.com • Cross-country runs: 23 km Tra sy zjaz do we: 8,6 km (roz cią ga ją się na wy so ko ści 650–1020 m n.p.m.) dhoštěm z najwięk szym w Czechach skanse nem budow nic twa • • Ticket: 6-day: 1900 CZK • Tra sy bie go we: 110 km Ro kyt ni ce nad Ji ze rou ludo we go. Placów kę zaaran żo wa no z rozma chem, a w starej go- www.je se ni ky -pra ded.cz • Snow park • Ski runs: 18 km (height between 550–1315 m above sea level) spo dzie otwar to god ną po le ce nia re stau ra cję ser wu ją cą da nia • Karnet 6-dniowy: 3070 CZK • Cross-country runs: 57 km re gio nal ne. BE SKI DY/JA WOR NI KI: PU STE VNY >> Beca-use of its low location the www.har ra chov.cz, www.skia re al.com Snow park • snow cover does not last long. Nonetheless, the lifts on the • Ticket: 6-day: 3070 CZK Ro kyt ni ce nad Ji ze rou www.skia re al -ro kyt ni ce.cz Pustevny Radhošta slopes (1,129 m above sea level) create a pleasant • Tra sy zjaz do we: 18 km (roz cią ga ją się na wy so ko ści 550–1315 m n.p.m.) • Tra sy zjaz do we: 3,2 km (roz cią ga ją się na wy so ko ści 620–1098 m n.p.m.) swing, and the profile and level of difficulty of the runs are varied. • Tra sy bie go we: 46 km • Tra sy bie go we: 57 km JESIO NI KI: PRADĚD–OVČÁRNA >> As these ski slopes are in the highest All runs meet at Ráztoky, at the bottom of the chairlift’s main • Snow park ldx –Zdj´cia: arch. CzechTourism, Fotolia.com • 6-dnio wy kar net: 1420 CZK part of the country, the ski seasons starts at the end of October and station. The top station is close to the Maměnka lodge and Libušín • Karnet 6-dniowy: 3070 CZK www.skial pin.cz www.skia re al -ro kyt ni ce.cz ends at beginning of May. The station lies in the heart of CHKO www.CzechTo urism.com restaurant. The buildings, inspired by the Alpine resort

Jeseniky. The biggest karst caves in the Czech Republic are one of Zdj´cia: victor zastol'skiy, lixai – Fotolia.com architecture, have openwork walls, pleasant shutters and little JESIO NI KI: PRADĚD–OVČÁRNA >> Tu tej sze tra sy zjaz do we są naj wy - towers on the roofs and were designed by the well known Prague Skoki narciarskie, tylko dla najlepszych / Ski jumping, only for the best Funpark Snûhulák w okolicy Vrchlabi / Snûhuláak funpark around Vrchlabi żej po ło żo ne w Cze chach, dzię ki cze mu se zon roz po czy na się już architect, Dušan Jurkovič. A statue dedicated to the Slavic god pod ko niec paź dzier ni ka i trwa do po cząt ku ma ja. Sta cja znaj du - Redegast, was constructed on top of the mountain. A 19th je się w ser cu CHKO Je seníky. Tu ry stycz ny mi atu ta mi są naj więk - wooden St Cyril and Method chapel is nearby. A small town, sze w Cze chach ja ski nie kra so we z bo ga tą sza tą na cie ko wą oraz Rožnov pod Radhoštěm lies at the foot of the mountain range, wo do spa dy na Bia łej Opa wie. W środ ku Par ku Na ro do we go Je sio - and it has be biggest folk building open-air museum in the country. ników wznosi się najwyż sza góra Moraw – Pradziad (1492 m n.p.m.). It has been built on a grand scale, and in the old tavern, there is a Na jej wierzchoł ku zbudo wa no 162-metro wej wyso ko ści wieżę restaurant serving regional dishes that are worth recommending. te le wi zyj ną. Obiekt jest do stęp ny przez ca ły rok i sły nie z roz le - głych wi do ków na Śląsk i Mo ra wy. Za byt ko wa za bu do wa wy róż - Pustevny nia najwy żej poło żo ną w regio nie wieś Rejvíz (zmoto ry zo wa ni • Ski runs: 3,2 km (rozciągają się na wy sokości 620–1098 m n.p.m.) • Cross-country runs: 46 km doja dą tu w ciągu 40 min) z najwięk szym na Morawach jezior - • Ticket: 6-day: 1420 CZK www.skial pin.cz 46-49 Muzea:Swiat 10/24/10 8:46 PM Page 46

46 47

TRAVELS WITH CULTURE OÊrodek Kultu ry LeÊnej 63-322 Gołu chów Podró˝e ul. Dzia łyƒ skich 2 tel./faks 62/761 50 45 761 50 46 www.okl.lasy.gov.pl [email protected] z kulturà OÊrodek Kultu ry LeÊnej w Gołu cho wie The Forest Culture Centre in Gołuchów za pra sza do zwie dza nia naj wi´k sze go w Wiel ko pol sce ze spo łu zam ko wo -par ko we go. invites you to visit the biggest park and castle complex in Wielkopolska. Czas błogie go wypo czyn ku nad rzekà i długich wypa dów do la- The time of blissful rest by the river or long outings to the forest Ofe ru je my: od kry wa nie ta jem nic la su na wy sta wach w za byt ko wych obiek tach Mu zeum We offer: discovering secrets of the forest at exhibitions in the ancient buildings of the su mamy ju˝ zasobà. Nasta ła jesieƒ, awraz z nià chłody isza- is behind us. Autumn has arrived and with it cold and foul Le Ênic twa: „Ofi cy nie”, „Po wo zow ni” i „Owczar ni” • od po czy nek w par ku -ar bo re tum, za - Forestry Museum: "Oficyna", "Powozownia" and "Owczarnia" • relaxation in the English ru gi. Wi´k szoÊç znas si´ za sta na wi, do kàd si´ wy braç weather. Most of us are wondering where to go for a weekend ło ˝o nym w dru giej po ło wie XIX wie ku w sty lu an giel skim • wi zy t´ w Po ka zo wej Za gro dzie style arboretum park created in the latter half of the 19th cent. • visit in a Display Animal na weekend, gdy pogo da nie zach´ ca do wypo czyn ku na łonie when the weather is not enticing to spend the time outdoors. We Zwie rzàt, gdzie ob ser wo waç mo˝ na ˝u bry, ko ni ki pol skie, dzi ki i da nie le • udział w tere - Farm, where we can see wisents, Polish horses, wild boars and fallow deer • take part in natu ry. Kiedy w kinie lub teatrze nie znajdzie my nic cieka we go, can always count on museums when there is noting interesting no wych i mu ze al nych za j´ ciach edu ka cyj nych, fe sty nach oraz ak cjach eko lo gicz nych • po - the field and museum educational classes, festivities and environmental events • stay as zawsze mo˝e my liczyç na muzea. in the cinema or the theatre. byt w ra mach „zie lo nych szkół”. part of "nature schools". W ka˝ dym re gio nie Pol ski jest ich co naj mniej kil ka na Êcie. There are at least a dozen or so museums in every Polish region. Mu zeum jest czyn ne: od wtor ku do nie dzie li w go dzi nach 10–15. Bi le ty wst´ pu do Museum is open: Tuesday–Sunday, 10 am– 3 pm. Tickets to "Oficyna" cost 5 and 3 PLN WÊród przeszło 800 muze ów polskich sà zarów no placów ki fi- From among more than 800 Polish museums, there are those „Ofi cy ny” kosz tu jà 5 i 3 zł (ulgo wy), kom plek su wy sta wien ni cze go „Po wo zow nia” (reduced), to the exhibition complex of "Powozownia" and "Owczarnia" – 6 and 3 PLN nan so wa ne z bu d˝e tu paƒ stwa lub wo je wódz twa, jak i pry - funded by the state or the province, as well as private ones or z „Owczarnià” – 6 i3 zł (ulgowy); park-arboretum i Pokazowa Zagroda Zwierzàt – bezpłatnie. (reduced); arboretum park and the Display Animal Farm are free. wat ne i ko Êciel ne. Gro ma dzà zbio ry z dzie dzi ny ar che olo gii, those belonging to the church. They contain archeological, Do dys po zy cji go Êci: sa la kon fe ren cyj na, edu ka cyj na oraz ba za noc le go wa dla grup zor - Guests have at their disposal: a conference hall, educational and sleeping places for et no gra fii, geo lo gii, sztu ki, tech ni ki, woj sko wo Êci i wie lu in nych ethnographic, geological, art, technological and military ga ni zo wa nych (43 miej sca w po ko jach 2- i 3-oso bo wych). organized groups (43 beds in double and triple rooms) sfer ak tyw no Êci lu dzi i przy ro dy. Wi´k szoÊç z nich dzi´ ki unij nym collections and from many other spheres of human endeavour dota cjom moder ni zu je si´ i posze rza swojà ofert´. Oprócz cie- and nature. Thanks to EU funds most of them are modernising Museum of the History of Kielce ka wie za aran ˝o wa nych eks po zy cji pro po nu jà ró˝ ne for my kul - and expanding their collection and exhibits. Apart from tu ral nej roz ryw ki. Za spra wà licz nych fe sti wa li, fe sty nów, interestingly displayed expositions they offer various forms of kierma szy, sympo zjów i konfe ren cji stajà si´ t´tnià cy mi ˝yciem cultural entertainment. They become lively centres through pla ców ka mi. W cy klu ar ty ku łów „Po dró ˝e z kul tu rà”, któ ry roz - various festivals, fetes, fairs, symposia and conferences. In the po czy na my od te go nu me ru, b´ dzie my przed sta wiaç naj bar - series of articles “Travels with culture”, commencing in this issue, dziej godne pole ce nia obiekty. we will present the most recommended ones.

Muzeum im. „Orła Białego” The "White Eagle" Museum Zbiory Muzeum im. „Orła Białego” sà postrzegane jako drugie co do wielkoÊci w Polsce, Collection of the "White Eagle" Museum is considered to be the second biggest of all military gdzie zgromadzono tyle sprz´tu bojowego. Najciekawsze obiekty muzealne to zgromadzone equipment collections in Poland. The most interesting exhibits are those gathered on almost na prawie 2ha ekspozycji plenerowej: kuter torpedowy ORP Odwa˝ny, niemieckie działo 2 ha of an open-air exhibition: ORP Odwa˝ny torpedo boat, German StuG IV assault gun, exhibitions concerts education workshops culture days encounters samobie˝ne StuG IV, wyrzutnia rakiet SOPKA i inne. Udost´pniony zwiedzajàcym samolot SOPKA missile launcher and others. We present to the visitors the Il-14 plane, offer rides Ił-14, proponujemy przeja˝d˝ki pojazdem pancernym BTR-60, udost´pniamy miejsce pod in the BTR-60 armoured vehicle, and in the ruins of the "Rejów" steelworks we provide a ognisko w ruinach Huty „Rejów”. Muzeum jest czynne we wszystkie dni tygodnia. place for a bonfire. Museum is open every day of the week.

Muzeum im. „Orła Białego”, Skar˝ysko-Kamienna, ul. Słoneczna 90, tel/faks 041 26 21 587, 25 20 231, www.muzeum.skarzysko.pl, e-mail:[email protected] 46-49 Muzea:Swiat 10/24/10 8:46 PM Page 48

48

Stara cho wic kie pereł ki techni ki Starachowice pearls of technology Muzeum Przyro dy i Techni ki Ekomu zeum im. Jana Pazdu ra w Stara cho wi cach zajmu je 8 ha, The Jan Pazdura Museum of Nature and Technology - EcoMuseum in Starachowice is located na któ rych sà zlokalizo wa ne obiek ty wcho dzà ce w skład dwóch za kła dów wiel ko pie co wych on eight hectares of land. It displays objects from two great furnace plants that functioned funk cjo nu jà cych w XIX i XX w. Młod szy pre zen tu je je dy ny w Eu ro pie kom plet nie za cho wa - in the 19th and 20th centuries. The younger one presents a completely preserved crude ny ciàg techno lo gicz ny zakła du wielko pie co we go z koƒca XIX w. z orygi nal nym układem to- iron smelting processing line from the end of the 19th cent. with the original layout of the rowisk kolej ki przemy sło wej. Jednà z atrakcji jest mo˝liwoÊç wjazdu na górny poziom industrial rail-line tracks. It is the only one in Europe. One of the attractions is a possibility wielkiego pieca (22 m), skàd rozpoÊciera si´ panorama miasta i doliny rzeki Kamiennej. to go to the top level of the furnace (22m), from where we can see the city and the Kamienna Bardzo cenna jest równie˝ jedna z najwi´k szych na Êwiecie maszy na paro wa, która trafi ła river valley. One of the biggest in the world steam machines which came to Starachowice do Sta ra cho wic pro sto z Po wszech nej Wy sta wy Prze my sło wej w Pa ry ˝u w 1889 r. straight from the General Industrial Exhibition in Paris in 1889 is also very valuable. W mu zeum mo˝ na obej rzeç tak ˝e sa mo cho dy ci´ ˝a ro we Star pro du ko wa ne w Sta ra cho wi - The museum also has on show the Star trucks produced in Starachowice in 1948-2007. The cach w la tach 1948–2007. Naj wa˝ niej szy mi eks po na ta mi sà: mo del pierw sze go Sta ra 20; most important exhibits include the first Star 20 model; the off-road truck STAR 266R, Star 266R, któ ry brał udział w Raj dzie Pa ry˝ -Da kar w 1988 r., oraz re kon struk cja je dy ne - which took part in the Paris - Dakar rally in 1988 and the accurate reconstruction of the only go pol skie go pa pa mo bi le, któ rym Jan Pa weł II od by wał piel grzym k´ do Oj czy zny w 1979 r. Polish Papamobile, in which John Pope II made his pilgrimage to Poland in 1979. The W po prze my sło wej ha li ko tłów pa ro wych prezentowana jest no wo cze sna wy sta wa pa le on - post-industrial hall of the boiler room has on show a paleontological collection, with tolo gicz nà, na której sà ekspo no wa ne wierne rekon struk cje płazów i gadów ˝yjà cych accurate reproductions of amphibians and reptiles living around 250 million years ago in przed 250 mln lat w re gio nie Gór Âwi´ to krzy skich. Zwie rz´ ta zo sta ły od two rzo ne przez na - the region of where the Âwi´tokrzyskie Mountains are today.The animals have been ukow ców w opar ciu o po zo sta wio ne w pia skow cu Êla dy, od kry te w po bli ˝u Sta ra cho wic. recreated by scientists based on marks left in sandstone and discovered close to Starachowice Zwiedzanie odbywa si´ od wtorku do piàtku w godz. 8–16, a w soboty i niedziele w godz. a few years ago. Open Tue - Fri. 8 am-4 pm and Sat - Sun 11am - 4 pm. Entry is on the 11–16. WejÊcia o pełnych godzinach (ostatnie 2 go dzi ny przed zamkni´ciem). hour (the final 2 hours before closing).

Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach, ul. Wielkopiecowa 1, 27-200 Starachowice, tel. 41 275 40 83, [email protected] , www.ekomuzeum.pl

11 Listopada Cypryjska Organizacja Turystyczna we współpracy z liniami lotniczymi, hotelami oraz wypożyczalnią samochodów Święto Wolności przygotowała atrakcyjną ofertę jesienno-zimowych wyjazdów na Cypr skierowaną do pracowników polskich biur podróży i ich rodzin.

Co zapewniamy: Propo nu je my Paƒ stwu udział w wyjàt ko wym, tani przelot samolotem ra do snym wy da rze niu – Âwi´ cie Wolno Êci. bezpłatne noclegi ze śniadaniami w hotelach Chcemy daç szan s´ warsza wia kom na za ma - wypożyczenie samochodu za 10 euro za dobę. ni fe sto wa nie rado Êci z tego, ˝e ˝yjà w wol- Szczegółową ofertę zaprezentujemy wkrótce. nym kraju. ______

Zre ali zu je my nie zwykły pro jekt arty - Rusza program turystyki socjalnej dla obywateli Unii Europejskiej po 55. roku życia. Wyłącznym stycz ny „Flaga” Za mie ni my Prag´ partnerem programu Cypr 55+ w Polsce zostało biuro Triada. Od października 2010 do kwietnia 2011 atrakcyjny 8-dniowy pobyt w czterogwiazdkowym hotelu w najwi´k szà w Polsce Gale ri´ Sztuk można kupić za 1590 zł (z opłatami). Wizu al nych, w której po ka ˝e my, Z tej oferty mogą skorzystać także osoby młodsze. Aby otrzymać zniżkę oferowaną przez program, wystarczy, aby jedna z dwóch podróżujących osób jak wol noÊç rozu mie jà euro pej - skończyła 55 lat.

scy ar ty Êci. Cypryjska Organizacja Turystyczna CTO Polska, ul. Pi´kna 20, 00-549 Warszawa tel.: (+48 22) 827 90 36, fax: (+48 22) 827 90 34, e-mail: [email protected], www.visitcyprus.com 50-53 Hong Kong:Swiat 10/24/10 8:52 PM Page 50

50 spacerem po... walkin around... 51

Hongkong to miejsce jak naChiny niezwy kłe. Jedno Hong Kong is an extraordinary place when you think of z naj bar dziej ka pi ta li stycz nych miast na Êwie cie le ˝y China. One of the “most” capitalistic cities in the world is Łukasz Wall w paƒ stwie, w któ rym od lat pa nu je ko mu ni stycz ny ład situated in the country where the communist system has i porzà dek! Od poło wy XIX w. obszar ten nale ˝ał do ko- prevailed for years. In the middle of the 20th century the ro ny bry tyj skiej. TrzynaÊcie lat te mu Hong kong zo stał area became a part of the British Crown. 13. years ago po now nie przy łà czo ny do Chin Lu do wych z za cho wa - Hong Kong was reunited with the People’s Republic of niem pew nej od r´b no Êci eko no micz nej. Obec nie mia sto China while preserving a certain degree of economic jest mieszan kà nowo cze sno Êci, dawnej trady cji chiƒskiej, independence. Currently, the city combines modernity, past bry tyj skie go po rzàd ku i fi lo zo fii Wscho du. Chinese tradition, the British order and eastern philosophy.

TIGER OF THE SOUTH Barwne grupy etniczne, niespotykane nigdzie indziej na Êwiecie krajobrazy i supernowoczesne metropolie: Kunming, Hongkong i Makao czekajà na odkrywc´ na południu chiƒskiego imperium. Tu poznasz prawdziwà Azj´.

Colourful ethnic groups, landscapes impossible to find anywhere else around the world and super- -modern cities: Kunming, Hong Kong and Macau, await the explorer in the south of the Chinese Empire.

Zdj´cia: leungchopan – Fotolia.com It is here that you discover real Asia. 50-53 Hong Kong:Swiat 10/24/10 8:52 PM Page 52

52 spacerem po... walkin around... 53

URZE KA JÑ CA MO ZAIKA >> Tu ry Êci, któ rzy tak jak ja CAPTIVATING MOSAIC >> Tourist coming to the city przyby wa jà do miasta drogà powietrz nà, làdu jà si´ na lotni sku by plane like me land in one of the biggest airports in wznie sio nym na sztucz nej wy spie, jed nym z naj wi´k szych the world, which is built on an artificial island. I look around na Êwie cie. Roz glà dam si´ wo kół i od no sz´ wra ˝e nie, ˝e je stem and I get the impression that I am surrounded by modernity at otoczo ny przez nowo cze snoÊç w najlep szym wyda niu, co po- its best, which is confirmed, among others, by the longest twier dza jà m.in. funk cjo nu jà ce od wie lu lat naj dłu˝ sze na Êwie - escalator in the world (!) joining the ferry pier with the Central cie schody rucho me (!) łàczà ce molo przepraw promo wych Market. z Central Market. In order to get a better view of the “tiger" of contemporary Aby poznaç lepiej „tygry sa” współcze snych Chin, jak cz´sto na- China, as Hong Kong is frequently called, I go by cable car to zy wa ny jest Hong kong, ko lej kà gór skà uda j´ na Wzgó rze Wik - the Victoria Peak, where the panorama of the city and the port to rii, skàd roz po Êcie ra si´ pa no ra ma mia sta i por tu. Przede mnà can be seen. The view before me, to the very horizon, takes a˝ po ho ry zont roz ta cza si´ za pie ra jà cy dech w pier siach wi - my breath away. The metropolis of seven million inhabitants lit dok. Na tle słoƒca zacho dzà ce go nad woda mi Morza Połu dnio - up with thousands of lights lies against the sun setting beyond wo chiƒ skie go roz cià ga si´ roz Êwie tlo na ty sià ca mi Êwia te łek the waters of the South Chinese Sea. The skyscrapers sied mio mi lio no wa me tro po lia. Mi ga jà ce wszyst ki mi ko lo ra mi shimmering with all the colours of the rainbow, noisy streets, t´ czy dra pa cze chmur, gwar ne uli ce, ozdo bio ne ko lo ro wy mi ships adorned with colourful lights and rocking in calm bay Êwia tła mi stat ki ko ły szà ce si´ na spo koj nych wo dach za to ki waters – you will remember this image for the rest of your life. – taki widok pozo sta je w pami´ ci na całe ˝ycie. When I go for a ride by tram from the west to the east of Hong Kie dy wy ru szam na prze ja˝d˝ k´ tram wa jem ze wscho du na za - Kong, I discover a thoroughly different city. Full of old temples, chód Hongkon gu, odkry wam inne miasto. Pełne starych, t´t- flower and bird markets, street pharmacies offering healing nià cych ˝y ciem Êwià tyƒ, tar gów kwia tów i pta ków, ulicz nych herbs – all teeming with life. Here you can ask a fortune-teller aptek oferu jà cych leczni ce zioła. Tam te˝ mo˝na zasi´ gnàç po- for a piece of advice or learn about your future from fortune ra dy wró˝ ki lub po znaç przyszłoÊç zkart. telling cards. Zdj´cia: Olga Khoroshunova – Fotolia.com 54-59 Palace i ogrody2:Swiat 10/24/10 8:57 PM Page 54

54 spacerem po... walking around... 55

Urszula Gabryelska At the foot of the Karkonosze mountains, between Wrocław and Jelenia Góra, there are 30 unique buildings surrounded by vast parklands. Among them are neogothic castles, renaissance manor SILESIAN ELIZIUM houses, baroque palaces and classical residences.

U pod nó ˝a Kar kono szy, mi´ dzy Wro cławiem i Je le nià Górà, wzno si si´ 30 unikal nych bu dow li otoczo nych roz le gły mi parka mi. Sà wÊród nich neo go tyc kie zam ki, re ne san so we dwo ry, ba ro kowe pa ła ce i kla sy cy styczne re zy den cje.

Za byt ko we bu dow le wto pio ne w zie lo ne wzgó rza i buj ne la sy Heritage buildings blended into the green hills and lush forests in w Ksià˝u. Maja czà ce w odda li góry, szumià ce łàki i Êcielà ce si´ forest tracks and paths. Dusk had fallen when we reached the castle Karko no szy, Rudaw Jano wic kich i Gór Kaczaw skich tworzà uni- Karkonosze, Rudawy Janowickie and Kaczawskie Mountains create po ho ry zont la sy Êcià gn´ ły na sze tra per skie du sze na ma now - on the high embankment of the Bóbr River. The gate ornamented kato wà w skali euro pej skiej enkla w´, zwanà Doli nà Pała ców an enclave that is unique in the world, called the Valley of Palaces ce le Ênych duk tów iszu tró wek. Za padł ju˝ zmrok, gdy do tar li- with lion sculptures was closed, and in front of our eyes was a i Ogrodów. Aby zoba czyç je wszystkie potrze ba dwuty go dnio - and Gardens. You need a two week vacation to see them all. We Êmy do zam ku po ło ˝o ne go na wy so kiej skar pie nad rze kà Bóbr. building in ruins. Numerous peaks, bay windows, and balconies were we go urlo pu. My ty le cza su nie mie liÊmy, zna leêliÊmy wi´c ta - didn’t have that much time, so we found a place with the most Brama wjazdo wa zwieƒczo na rzeêba mi lwów była zamkni´ ta, proof of its old splendour. Today, however, covered with scaffolding, kie miej sce, gdzie ar chi tek to nicz nych pe re łek jest naj wi´ cej. architectural gems. We chose Wojanów, where there are residences a na szym oczom uka za ła si´ po pa da jà ca w ru in´ bu dow la. the three-storey building with a massive tower and gaping with empty Nasz wy bór padł naWo ja nów (na zdj´ciu powy˝ej), wsà siedz - in the neighbouring: Łomnica, Bukowiec, Mysłakowice and Karpniki. Licz ne szczy ty, wy ku sze i log gie Êwiad czy ły o daw nej uro dzie. windows looks like a scene out of horror movies. We were relieved twie któ re go znaj du jà si´ re zy den cje w: Łom ni cy, Bu kow cu, My - DziÊ jed nak na je ˝o na rusz to wa nia mi trzy kon dy gna cyj na bry ła when it turned out that our GPS made a mistake, and the object of słako wi cach i Karpni kach. HAUNTED MANOR >> Coming from Warsaw, we went off the z ma syw nà wie ˝à i zio nà cy mi pust kà okna mi wy glà da jak sce - our journey was 3 km further away. set route to see the most beautiful Lower Silesian castle in Książe. neria z filmów grozy. Odetchn´ li Êmy z ulgà, gdy si´ okaza ło, ˝e STRASZNY DWÓR >> Jadàc z Warsza wy, odbi li Êmy nie- The mountains visible faintly in the distance, the humming meadows GPS si´ pomy lił, acel naszej podró ˝y znajdo wał si´ zaledwie PALACE OF A PRINCESS >> As soon as we drove into the

co z drogi, by zoba czyç najpi´k niej szy z dolno Êlà skich zamków and the forests covering the horizon drew our trapper’s souls to the Fot.: R. Sołdek trzy kilometry da lej. vast courtyard surrounded by manor buildings, we knew that it will be 54-59 Palace i ogrody2:Swiat 10/24/10 8:57 PM Page 56

56 spacerem po... walking around... 57

sad to leave the palace in Wojanów. The driveway is decorated with i w pełni wypo sa ˝o ny mi sala mi konfe ren cyj ny mi. Mo˝na tu or- a well-lit 19th century fountain with dolphins. The façade of the gani zo waç nie tylko spotka nia i konfe ren cje, ale tak˝e nieza po - palace with rounded side towers is reflected in the mirror of water. mniane przyj´ cia wesel ne. Delicate sandstone colour of the walls is broken by coral red colour emphasizing the most interesting architectural elements, ie. PRY WAT NE DOMI NIUM >> Aby zoba czyç kolej nà re- cornices, friezes and Tudor window decorations. A double zyden cj´ Êlàskich arysto kra tów, wystar czy przejÊç na drugà stro- renaissance portal that has been almost fully preserved leads to the n´ rzeki Bóbr, gdzie wznosi si´ baro ko wy pałac flanko wa ny main entrance. On both sides the building is flanked by garden od frontu przez wydat ne ryza li ty ze spłaszczo ny mi hełma mi. pavilions. They contain two-storey apartments belonging to the Ozdobio ny balko nem portal prowa dzi do Êrodka budow li, owners and originators of the idea to rebuild the palace into its w której zacho wał si´ pierwot ny układ wn´trz, hol z doryc ki mi current neogothic style. From the southern side, princess Louise, kolum na mi oraz fragmen ty malo wi deł Êciennych. Na pierwszym daughter of the Prussian king Frederick Wilhelm III lived there and pi´trze jest prezen to wa na cieka wa wysta wa „Doli na pała ców from the northern side, lived her husband prince Frederick of the i ogrodów – nasze dziedzic two kultu ro we”. Netherlands. The most representative area of the princess’ Kilka na Êcie metrów dalej znajdu jà si´ mniejszy i 100 lat młod- residence is the Ball Room lit by high empire windows, through szy pa łac, zwa ny Do mem Wdów, oraz ba ro ko wy fol wark. Ca - which one can see Mount Śnieżka. łoÊç otacza park krajo bra zo wy w stylu angiel skim z wido kiem A vast stone terrace surrounded by fanned stairs leads to the na Karko no sze i pałac w Woja no wie. Oba parki poło ˝o ne romantic park. We went there straight after breakfast. We spent po dwóch stronach rzeki – łomnic ki i woja now ski – tworzà ca- Pałac ksi´cia Wilhelma Hohenzollerna w Karpnikach Prince Wilhelm Hohenzollern’s Palace along time wondering among the paths leading to old linden trees łoÊç, wszak przed wie ka mi wy szły spod r´ ki jed ne go pro jek tan - Pałac w Bobrowie / Palace in Bobrów and newly planted avenues of oak trees meandering through ponds ta Pe te ra Jo se pha Lenné, twór cy m.in. ogro dów Tier gar ten called The House of Widows, and a baroque manor. The entire and creeks. There are secluded garden houses in the park and w Berli nie. W zespo le pała co wym w Łomni cy równie˝ mieÊci property is surrounded by an English style landscape park with a PAŁAC KSI¢˚NICZ KI >> Gdy tylko wjecha li Êmy na roz- recreational areas (tennis courts, playing fields and playground for si´ hotel prowa dzo ny przez mał˝eƒ stwo Küsterów, potom ków view to Karkonosze and the palace in Wojanów. Both Łomnica and le gły wie lo bocz ny dzie dzi niec oto czo ny za bu do wa nia mi fol - children). We discovered a swimming pool, Jacuzzi and a spa and ostatnich właÊci cie li majàtku. Wojanów parks on both sides of the river create a whole, after all warcz ny mi, wie dzie li Êmy, ˝e ˝al b´ dzie opu Êciç pa łac w Wo- fitness centre in the built-in stables. The Palace in Wojanów is in fact centuries ago they were designed by the one architect Peter Joseph ja no wie. Dro g´ pod jaz do wà zdo bi pi´k nie oÊwie tlo na XIX - an exclusive hotel with two restaurants, winery, a teahouse and fully DWA PA ŁA CE W KARP NI KACH >> Kto jed nak Lenné, who designed the Tiergarten gardens in Berlin. There is also -wieczna fontan na z delfi na mi. W lustrze wody wypeł nia jà cej equipped conference rooms. One can organise meetings and chciałby odpo czàç w ciszy i spoko ju z dala od drogi i wÊcib- a hotel in the palace complex in Łomnica, run by the Küster family, nieck´ odbi ja si´ elewa cja fronto wa pała cu z okràgły mi wie˝a - conferences here, as well as unforgettable wedding receptions. skich oczu tury stów, powi nien wybraç Pałac D´bo wy poło ˝o ny descendents of the last owners. mi na ro˝ ny mi. De li kat ny pia sko wy ko lor Êcian prze ła mu je ko ra - po za wsià Karp ni ki za pa ra wa nem Gór So ko lich. W sty lo wo od - lo wa czer wieƒ pod kre Êla jà ca naj cie kaw sze ele men ty ar chi - PRIVATE DOMINION >> To see the next residence of the two rzo nych wn´ trzach, do st´p nych tyl ko dla go Êci, utwo rzo - TWO PALACES IN KARPNIKI >> However, those who tek to nicz ne, tj. gzym sy, fry zy, de ko ra cje okien tu dor skich. Silesian aristocracy, all one needs to do is go to the other side of the no 12 eksklu zyw nych aparta men tów oraz centrum spa & would like to rest in peace and quiet far from the roadside and Do głów ne go wej Êcia pro wa dzi za cho wa ny nie mal w ca ło Êci Bóbr River, where there is a baroque palace flanked at the front by well ness. Rezy den cja zbudo wa na w 2 poł. XIX w. bardziej przy- snooping tourists, should go to Dębowy Palace located past the podwój ny rene san so wy portal. Budow l´ z dwóch stron flanku - prominent breaks with flattened domes. The portal decorated by a pomi na dwór myÊliw ski ni˝ pałac. Taki charak ter ma tak˝e jadal - Karpniki village past the screen of the Sokolice Mountains. There jà pawi lo ny ogrodo we. Mieszczà si´ w nich dwukon dy gna cyj - balcony leads to the interior of the building, which has retained is nia, w któ rej do mi nu jà mo ty wy ło wiec kie, a okna zdo bià are 12 exclusive apartments with a spa & wellness centre in stylishly ne apar ta men ty wła Êci cie li i po my sło daw ców prze bu do wy, original layout, a hall with Doric columns and fragments of wall orygi nal ne malo wa ne witra ˝e. Rozczłon ko wa nà brył´ muro wa - rebuilt interiors, accessible only to guests. The residence was built której pałac zawdzi´ cza obecnà neogo tyc kà form´. Od strony paintings. There is an interesting “Valley of Palaces and Gardens nej z cegły eklektycz nej budow li przykry wa jà wyso kie, spadzi - in the 2nd half of the 19th century and is more reminiscent of a połu dnio wej – ksi´˝nej Luizy, córki króla pruskie go Fryde ry ka – our cultural heritage” exhibition on the first floor. A dozen or so ste da chy. O fi ne zyj nym wy glà dzie ca ło Êci de cy du jà ta kie manor than a palace. The dining room has also such a character, Wilhel ma III, od północ nej – jej m´˝a ksi´cia Fryde ry ka Nider - metres further there is a smaller and by 100 years younger palace, roz wià za nia jak pro sto kàt na wie ˝a w na ro˝ ni ku oraz wy su ni´ - where hunting motifs dominate and the windows are adorned with landz kie go. Naj bar dziej re pre zen ta cyj nym po miesz cze niem ksià - te przed lico elewa cji ryza lit i wykusz. Niewiel ki park, z które - original stained glass. The divided eclectic brick building is covered ˝´ cej re zy den cji jest Sa la Ba lo wa oÊwie tlo na przez wy so kie go kraƒ ców roz ta cza si´ pi´k ny wi dok na Kar ko no sze, za ch´ ca with high steep roofs. The rectangular tower in the corner and bay Malownicza formacja skalna Sokolik / Colourful rock formation Sokolnik okno empo ro we, przez które widaç Ânie˝k´. do space rów. windows give the building a delicate appearance. A small park where Do ro man tycz ne go par ku opar te go o Bóbr pro wa dzi roz le gły Goszczàc tu, warto wyru szyç na szlaki oplata jà ce malow ni cze from its edges there is a beautiful view of the Karkonosze mountains kamien ny taras otoczo ny wachla rzo wy mi schoda mi. Udali Êmy Góry Soko le. Ze wzgl´du na liczne skalne forma cje o fanta zyj nych makes going for a walk a delight. While staying here it is worth going si´ tam za raz po Ênia da niu. Dłu go w´ dro wa li Êmy Êcie˝ ka mi kształ tach i na zwach, tj. So ko lik, Swa ro ˝yc, Gi lo ty na, upodo ba li je hiking along the route around the picturesque Sokole mountains. przeci na jà cy mi pola ny. Stare aleje lipo we i nowo nasa dzo ne so bie wspi na cze. Na szczy cie Krzy˝ nej (654 m n.p.m.), naj wy˝ szej Mountain climbers are fond of them due to the numerous rock szpale ry d´bo we wijà si´ wÊród stawów i strumie ni. W parku góry pasma, stoi krzy˝ z niemiec kim napi sem: „Błogo sła wieƒ - formations with fanciful shapes and names, such as Little Falcon, znaj du jà si´ ustron ne al tan ki sprzy ja jà ce za du mie oraz te re ny re - stwo krzy ˝a nad Wil hel mem, je go po tom stwem i ca łà do li nà”. Swarożyc and Guillotine. On the peak of Mt Krzyżna (654 m above kre acyj ne (kor ty te ni so we, bo iska, plac za baw dla dzie ci). W za - Jak mówi trady cja, postawiła go tutaj ksi´˝nicz ka Marian na sea level) there is a German cross with the inscription: “The blessed bu do wa niach staj ni od kry li Êmy ba sen, ja cuz zi, cen trum spa na czeÊç m´ ˝a ksi´ cia Wil hel ma Ho hen zol ler na, wła Êci cie la pa - the cross over Wilhelm, his offspring and the whole valley”. Tradition i sale çwiczeƒ. Pałac w Woja no wie jest bowiem eksklu zyw nym ła cu w Karp ni kach wzno szà ce go si´ w dol nej cz´ Êci wsi, bli - has it that princess Marianna put it there in reverence of her husband

ho te lem z dwie ma re stau ra cja mi, wi niar nià, her ba ciar nià Zdj´cia: R. Sołdek (1), Krzysztof Górski (2) sko drogi do Jele niej Góry. Wilhelm Hohenzollern, owner of the palace in Karpniki, in the lower 54-59 Palace i ogrody2:Swiat 10/24/10 8:58 PM Page 58

58 spacerem po... walking around... 59

Pałac D´bowy w Karpnikach / D´bowy Palace in Karpniki Pejza˝ Rudaw Janowickich / Rudaw Janowickie landscape Pałac królewski w Mysłakowicach / Royal Palace in Mysłakowice Jeden z domów tyrolskich w Mysłakowicach / One of the Tyrolian houses in Mysłakowice

Brat króla Fryde ry ka Wilhel ma III nadał swojej letniej rezy den - part of the village, close to the road to Jelenia Góra. The brother of King prote stanc kich osadni ków oraz restau ra cja serwu jà ca dania ty- secondary school can be visited upon making a prior appointment. cji roman tycz no -obron ny charak ter, prawdo po dob nie sam za- Frederick Wilhelm III gave its summer residence a romantic and fortified rolskie. Po Êmierci Fryde ry ka Wilhel ma III posia dłoÊç w Mysła - Then we will see the ball room and dining room (today a gymnasium pro jek to wał wy glàd czwo ro bocz nej bu dow li z we wn´trz nym character, and he himself probably designed the four-sided complex ko wi cach prze jàł je go syn Fry de ryk Wil helm IV. Wład ca hall). English chimneys crown the roof of this construction. dziedziƒ cem, nad którym góru je wyso ka wie˝a. Otoczo ny fosà with a courtyard and a tall tower. Surrounded by a moat the palace in na zy wa ny kró lem -ro man ty kiem zmie nił kró lew ski pa łac w neo - pałac w Karpni kach przycià gał swà atmos fe rà i klima tem naj- Karpniki attracted the biggest European aristocratic families with it gotyc ki zamek, który mo˝e my podzi wiaç do dzisiaj. Niektó re A SENTIMENTAL PROJECT >>The palace in Mysłakowice wi´ksze rody Euro py. Oprócz Hohen zol ler nów, w pała cu goÊci - atmosphere. Apart from the Hohensellerns, the palace played host to pomiesz cze nia budow li b´dà cej siedzi bà szkoły podsta wo wej is divided from the neighbouring property in Bukowiec, which was ły tak˝e wpływo we rodzi ny , m.in. holen der ska królew ska oraz influential royal Dutch and Tsarist families. Today, remaining fragments i gimna zjum mo˝na zwiedzaç po uprzednim uzgodnie niu termi - the first in Kotlina Jeleniogórska to be rebuilt in the romantic spirit, carska. DziÊ o dawnej Êwietno Êci budow li Êwiadczà zacho wa - of the 19th century interior speak of the old splendour. However, nu. Zo ba czy my wów czas daw nà sa l´ ba lo wà i ja dal ni´ (dziÊ by Mount Mrowiec. Its owner, a comprehensively educated count von ne fragmen ty XIX-wiecz ne go wypo sa ˝e nia wn´trz. Pała cu jed- the palace is not open to tourists as a private owner is renovating it. sa l´ gim na stycz nà). Do bu do wa na do po łu dnio wej fa sa dy przy - Reden, travelled around Europe and visited the most romantic nak nie mo˝na zwiedzaç ze wzgl´du naprace remon to we pomi na swoim kształtem parow ce pływa jà ce wówczas po Ła- English ruins. However, nowhere did he find equally majestic and podj´ te przez prywat ne go właÊci cie la. THE KING’S SUMMER RESIDENCE >> Frederick bie. Dach tej kon struk cji wieƒ czà an giel skie ko mi ny. mystical landscape as in Karkonosze. He bought the palace in Wilhelm, the Prussian king, who used to be a frequent visitor at his Bukowiec in 1785 and surrounded it with a panoramic park with 54 LET NIA RE ZY DENCJA KRÓLA >> Król pruski Fryde - brother’s palace in Karpniki, decided to buy a residence in Kotlina SENTY MEN TAL NE ZAŁO ˚ENIE >> Pa łac w My sła ko - ponds, beautifully composed into the natural surroundings. In the ryk Wilhelm, który wielo krot nie goÊcił u swego brata w pała cu Jeleniogórska. In 1831, 33 years after he stood with queen Louise wicach od sàsied niej posia dło Êci w Bukow cu, b´dà cej pierw- forest, on the hills he built the ruins of an old Irish abbey, Roman w Karpni kach, sam posta no wił kupiç rezy den cj´ w Kotli nie Je- on the peak of Mount Śnieżka, he became the owner of a palace in szym za ło ˝e niem w Ko tli nie Je le nio gór skiej prze bu do wa nym amphitheatre, medieval castle, Greek temple, teahouse, and a cottage lenio gór skiej. W1831 r., 33 lata potym, jak wraz królo wà Lu- Mysłakowice. The ruler commissioned K.F. Schinkel, his best w duchu roman ty zmu, oddzie la zbocze góry Mrowiec. Jej wła- covered with moss. The count led a life in harmony with nature, by izà sta nàł na szczy cie Ânie˝ ki, zo stał wła Êci cie lem pa ła cu architect to rebuild the palace into a summer residence, and P.J. Êci ciel, wszech stron nie wy kształ co ny hra bia von Re den, po dró - which he enchanted distinguished personalities of his time. The w My sła ko wi cach. Wład ca po le cił swe mu naj lep sze mu ar chi tek - Lenn, the excellent garden architect to establish an English style ˝ował po Euro pie i zwiedzał roman tycz ne ruiny Anglii. Nigdzie palace soon became the centre of social and cultural life. Among its towi K.F. Schinklo wi przebu do waç pałac na letnià rezy den cj´, garden. A tower was added to the residence so that Frederick jednak nie znalazł krajo bra zu równie maje sta tycz ne go i tajem - visitors were such notables as J.Q. Adams the USA president, zaÊ znako mi te mu archi tek to wi ziele ni P.J. Lenné zało ˝e nie ogro- Wilhelm could admire the panorama of Kakonosze at dawn. Soon ni cze go jak w Kar ko no szach. Goethe, the Radziwiłł family, Princess Izabella Czartoryska and of du w stylu angiel skim. Do rezy den cji dobu do wa no wie˝´, by after a second tower of the evangelical church was built close to the W 1785 r. ku pił pa łac wBu kow cu ioto czył go roz le głym par - course the kings of Prussia. Today, the long stairs and ornamental Fry de ryk Wil helm mógł po dzi wiaç o Êwi cie pa no ra m´ Kar ko - royal palace. The king allowed a group of protestants banished by kiem krajo bra zo wym z 54 stawa mi, pi´knie wkompo no wa nym palace portal lead to the interior, which houses the Association of noszy. Wkrótce te˝ nieda le ko pała cu królew skie go stan´ ła dru- the catholic inhabitants of the Ziller valley in Tyrol to settle on his w natu ral ne otocze nie. W lesie, na wzgórzach wybu do wał Karkonosze Districts. The Valley of the Palace and Gardens ga wie˝a ewange lic kie go koÊcioła. estate. He funded the church for them in Roman style, and its m.in.: ruiny staro ir landz kie go opactwa, rzymskie go amfi te atru, Foundation in Kotlina Jeleniogórska plans to create an education and Król ze zwo lił na osie dle nie si´ w je go do brach gru py pro te stan - entrance is upheld by antique marble columns from excavations in Êrednio wiecz ne go zamku, greckà Êwiàty ni´ duma nia, herba - training centre here to promote the history of aristocratic residences tów wy gna nych przez ka to lic kich miesz kaƒ ców do li ny Zil ler Pompeii, gifted by the king of Naples. Austrian colonialists built 65 ciarni´, chat´ krytà mchem. Hrabia wiódł ˝ycie zgodne znatu - and its surrounding parks, called the Silesian Elizium. w Tyro lu. Ufundo wał dla nich Êwiàty ni´ w stylu włoskie go ro- houses, some of which have survived till today. The buildings are rà, czym ocza ro wał zna mie ni te oso bi sto Êci ów cze sne go Êwia ta. ma ni zmu, do któ rej wej Êcie pod trzy mu jà an tycz ne mar mu ro we made up of two parts: wooden for living, and stone for housekeeping. Pałac szybko stał si´ centrum ˝ycia towa rzy skie go i kultu ral ne - Dojazd: naj le piej sa mo cho dem, z War sza wy 460 km. kolum ny z wyko pa lisk w Pompe jach poda ro wa ne przez króla The facades on the first storey are adorned with wooden carved go. GoÊci li wnim prezy dent USA J.Q. Adams, Goethe, rodzi na Getting there: from: best by car, 460 km from Warsaw. Adresy / Addresses: pa łac w Wo ja no wie, Wo ja nów 9, Neapo lu. Austriac cy kolo ni Êci wybu do wa li 65 domów, z któ- Radzi wił łów, ksi´˝na Izabel la Czarto ry ska i oczywi Êcie królo wie balconies and supported by richly decorated brackets. A museum www.pa lac -wo ja now.pl; hotel Pałac Łomni ca, rych cz´Êç przetrwa ła do naszych czasów. Budyn ki składa jà si´ about the history of the protestant settlers and a restaurant serving Prus. Obec nie dłu gie scho dy i ozdob ny por tal pa ła cu pro wa dzà ul. Karpnic ka 3, www.pa lac -lom ni ca.pl; pa łac z dwóch połà czo nych cz´Êci: drewnia nej – mieszkal nej i ka- Tyrolean cuisine are housed in one of the Tyrolean houses. After the do wn´trz, w któ rych mie Êci si´ sie dzi ba Zwiàz ku Gmin Kar ko - w Karpni kach, ul. Łàko wa 1, www.do li na pal cow.pl; mien nej – go spo dar czej. Ele wa cje miesz kal ne na wy so ko Êci death of Frederick Wilhelm III, the estate in Mysłakowice was taken noskich. Funda cja Doli ny Pała ców i Ogrodów Kotli ny Jele nio - Pa łac D´ bo wy w Karp ni kach, ul. Sta wo wa 12, pierwsze go pi´tra oplata jà mister nie rzeêbio ne drewnia ne bal- over by his son Frederick Wilhelm IV. The ruler, called the romantic górskiej planu je stworzyç tu centrum eduka cyj no -szko le nio we www.pa lac -de bo wy.pl, pa łac w Bu kow cu, ul. Ro bot ni - kony, wsparte na boga to zdobio nych wsporni kach. W jednym king, changed the royal palace into a neogothic castle, which we can przybli ˝a jà ce histo ri´ Âlàskiego Elizjum, czyli arysto kra tycz nych cza 6, www.zgk -kar ko no sze.pl, pa łac kró lew ski w My - słako wi cach, ul. Sułkow skie go 1, www.my sla ko wi ce.edu.pl z domów tyrol skich mieszczà si´ muzeum przybli ˝a jà ce histo ri´ admire today. Some of the buildings, which house a primary and Zdj´cia: R. Sołdek (2), Krzystof Górski (2) rezy den cji i otacza jà cych je rozległych parków krajobrazowych. 60-63 Opole:Swiat 10/24/10 8:59 PM Page 60

60 spacerem po... walking around... 61

Barbara Jampolska-Wasiak Opole – the capital of a Polish song – impresses with its cultural heritage and high-class monuments. It does not, however, live only in the past. It combines with modernity what is most valuable in history. CITY WITH A FLOURISH

Opole – stolica polskiej piosenki – imponuje bogatym dziedzictwem kulturowym i zabytkami wysokiej klasy. Nie ˝yje jednak tylko przeszłoÊcià. To, co w historii najcenniejsze łàczy z nowoczesnoÊcià.

Z czym si´ koja rzy Opole? Przede wszystkim z orga ni zo wa nym What do we associate Opole with? First of all with the National PO DRÓ˚ W CZASIE >> W oczeki wa - TRAVELING IN TIME >> While od 1963 r. Kra jo wym Fe sti wa lem Pio sen ki Pol skiej. Naj wy bit - Festival of Polish Songs organized since 1963. The most niu na koncer ty ˝aden tury sta odwie dza jà cy waiting for concerts, no tourist visiting Opole will niejsi arty Êci biorà cy udział w tym wyda rze niu sà hono ro wa ni outstanding artists taking part in it are honoured with stars in the Opole nie b´dzie si´ nudził. Miasto poło ˝o ne ever be bored. This picturesque city situated gwiazda mi na tutej szej Alei Gwiaz FPP. Impre za z 47-letnià tra- Alley of Stars of the Festival. The 47-year-old event will soon get malow ni czo nad Odrà zosta ło przyłà czo ne upon the Oder joined Poland 1020 years ago. It dycjà ju˝ wkrótce zyska nowà opraw´. W poło wie przyszłe go a new setting. In the middle of the next year the meritorious do Pol ski1020 lat te mu. To był do pie ro po - was just the beginning of the colourful history of roku zasłu ˝o ny Amfi te atr 1000-lecia zosta nie przekształ co ny Amphitheatre will be changed into the National Centre of Songs. czàtek barwnej histo rii regio nu i jego stoli cy. the region and its capital. Throughout centuries w Naro do we Centrum Piosen ki. Drugà impo nu jà cà inicja ty wà The second impressive inititative is a modern exhibition and Na prze strze ni wie ków Opo le na je˝ d˝a ły woj - Opole was invaded by Mongol, Saxon, Swedish jest no wo cze sne cen trum wy sta wien ni czo -kon gre so we. congress centre. The area of 6.4 ha will comprise: a mul- ska, m.in. mon gol skie, sa skie, szwedz kie, rzà - and other armies, it was ruled by the House of Na 6,4 ha po wsta nà: wie lo funk cyj na ha la, sa la kon fe ren cyj na, tifunctional hall, conference room, giant car park and the dzili tu Wazo wie i Habsbur go wie, w okresie Vasa and the House of Habsburg, and between ogromny parking i całe zaple cze potrzeb ne do funkcjo no wa nia infrastructure necessary for such complexes to function. Opole mi´ dzy wo jen nym Rze sza Nie miec ka. W tak the wars by the German Reich. In such an old city

te go ty pu obiek tów. Opo le ma roz mach! has a flourish! Zdj´cia: arch. UM Opole wie ko wym gro dzie nie brak in te re su jà cych there are plenty of interesting monuments like 60-63 Opole:Swiat 10/24/10 8:59 PM Page 62

62 spacerem po...

the Piast Tower, the remains of the Piast Castle, the 14th-century Holy Trinity Church and the Franciscan monastery. While walking in Studzienna street (near the monastery), we should look down – these cobblestones remember the Piast dynasty rule! Travelling in time can also be done with one's family. The place interesting to everybody, regardless of age, is the Opole Open-Air Museum of Rural Architecture. There are over 50 structures of wooden architecture in the museum making up a settlement. Apart from farmsteads, we should focus on: a church, school, forge and wind- mills. Children will surely like indoor expositions presenting the folk- Opolska Wenacja / Venice of Opole lore and customs of the region. A more cross-sectional presentation of the region heritage can be found in the Opole Silesia museum. zabyt ków, tj. Wie˝a Piastow ska, pozo sta ło Êci Zamku Piastow - Interestingly arranged exhibitions present archeological, ethnographic skie go, XIV -wiecz ny ko Êciół Êw. Trój cy i klasz tor Fran cisz ka nów. and artistic side of the region. The Museum has in its collection the Space ru jàc ulicà Studzien nà (nieda le ko klaszto ru), warto spoj- paintings of Malczewski, Chełmoński and Cybis, among others. rzeç pod no gi – ten bruk pami´ ta rzà dy Pia stów! Temporary exhibitions are also frequent. Currently, we can see the Podró˝ w czasie mo˝na odbyç tak˝e z rodzi nà. Miejscem, któ- paintings of Artur Nacht-Samborski and the exhibition "August re zain te re su je wszystkich nieza le˝ nie od wieku, jest Muzeum demands" organized for the 30th anniversary of Solidarity. Wsi Opolskiej. W skanse nie zgroma dzo no ponad 50 obiektów archi tek tu ry drewnia nej układa jà cych si´ w osad´. Oprócz za- CLOSE TO NATURE >> An ideal place for a family gród na uwag´ zasłu gu jà: koÊciół, szkoła, kuênia i wiatra ki. excursion is a zoo situated on the green Bolko Island, in which there Dzieciom na pewno spodoba jà si´ ekspo zy cje we wn´trzach currently live about 1000 animals, including pandas, lemurs, emu, prezen tu jà ce folklor i obycza je ludo we regio nu. turtles and western lowland gorillas. Such gorillas can only be seen Bar dziej prze kro jo wà pre zen ta cj´ do rob ku re gio nu od naj dzie my in two Polish cities: Opole and Warsaw. And when we get tired with w Mu zeum Âlà ska Opol skie go. Cie ka wie za aran ˝o wa ne wy sta - urban attractions, we can go to the Młynówka canal, cross the Green wy przedsta wia jà arche olo gicz ne, etno gra ficz ne i arty stycz ne Bridge known as Groszowy (a fee used to be collected for using it) obli cze regio nu. W zbiorach muzeum znajdu je si´ kolek cja ma- and get lost in the Venice of Opole, where houses literally emerge

larstwa polskie go, na którà składa jà si´ m.in. dzieła Malczew - from water. And let the charm of the city surprise us. Zdj´cia: arch. UM Opole skie go, Cheł moƒ skie go i Cy bi sa. Cz´ sto gosz czà tu tak ˝e Foki z opolskiego ZOO / Seals from the Opole zoo eks po zy cje cza so we. Obec nie mo˝ na oglà daç ma lar stwo Ar tu - ra Nacht -Sam bor skie go i wysta w´ „Postu la ty sierpnio we” zor- gani zo wa nà z okazji 30-lecia Soli dar no Êci.

BLISKO NATU RY >> Dosko na łym miejscem na rodzin ny wypad jest ZOO usytu owa ne na pełnej ziele ni wyspie Bolko, w którym mieszka około tysià ca zwierzàt, m.in. pandy, lemu ry, emu, ˝ółwie oraz gory le nizin ne. Te ostatnie mo˝na podzi wiaç tylko w dwóch polskich miastach: w Opolu i Warsza wie. A kie dy miej skie atrak cje nas zm´ czà, war to si´ udaç nadkanał Mły nów k´, przejÊç przez Zie lo ny Mo stek, zwa ny Gro szo wym (nie gdyÊ po bie ra no za ko rzy sta nie z nie go opła t´) za błà dziç do Opolskiej Wene cji, gdzie domy wyra sta jà prawie z wo- dy. I daç si´ zaskoczyç uro ko wi mia sta.

Dojazd: pociàgiem, autobusem, samochodem / Getting there: by train, bus, car

Muzeum Wsi Opolskiej Muzeum Âlàska Opolskiego Ogród Zoologiczny bilet normal ny/ulgo wy – 8/4 zł bilet normalny/ulgowy – 10/5 zł, bilet normalny/ulgowy – 8/5 zł Opole Open-Air Museum of Rural Architecture Opole Silesia Museum - tickets ZOO normal/reduced ticket – PLN 8/4 normal/reduced ticket – PLN 10/5 normal/reduced ticket – PLN 8/5 www.muz -eumw sio pol skiej.pl www.mso.opole.pl www.zoo.opole.pl 64 kopernik:Swiat 10/24/10 9:02 PM Page 64

64 sto kilometrów przygody one hunred kilometers of adventure 65

Malowniczy rynek w Olsztynie. W tym mieÊcie Mikołaj Kopernik sp´dził pi´ç lat / Picturesque market square in Olsztyn. Copernicus spent 5 years in this city

Słynny astronom nie ograni czał si´ dobada nia The famous astronomer did not limit himself only What, apart from beautiful location, gwiazd – był ma te ma ty kiem, praw ni kiem, le ka - to examining stars – he was a mathematician, do Olsztyn, Pieni´˝no, rzem, tłuma czem, ekono mi stà, a przede wszystkim lawyer, doctor, translator, economist, and most Dobre Miasto, Lidzbark Co oprócz pi´k ne go po ło ˝e nia du chow nym. Kształ cił si´ w Kra ko wie, Bo lo nii, Rzy - importantly a clergyman. He studied in Kraków, Warmiƒski and Frombork mie, Padwie i Ferra rze. A po powro cie z zagra nicz - Bologna, Rome, Padua and Ferrara. After have in common? łà czy Olsz tyn, Pie ni´˝no, All these cities had Do bre Mia sto, Lidz bark nych wo ja ˝y był zwià za ny z ró˝ ny mi mia sta mi coming back from his travels, he was connected the privilege of having War miƒski i From bork? i miejsco wo Êcia mi na Warmii, które obecnie połà - with different towns in Warmia, which are right one of the most Wszystkie te mia sta miały czył pieszy szlak tury stycz ny jego imienia. Pozwa la now linked by a walking trail bearing his name. outstanding Poles on nie tylko na podzi wia nie zabyt ków, ale tak˝e The trail not only gives you a chance to see as their guest – Nicolaus za szczyt go Êciç jed ne go Copernicus. Today na odpo czy nek na malow ni czych tere nach Zale wu monuments, but also to rest in the picturesque z najwy bitniej szych Pola ków they form the trail Wi Êla ne go, wÊród pi´k nych kra jo bra zów ukształ - area of the Vistula Lagoon, among beautiful bearing his name. – Miko ła ja Ko per ni ka. towa nych przez rzeki Pasł´ k´, Wałsz´ i Łyn´. Skraj- landscapes shaped by the rivers Pasłęka, Wałsza Najstarsza cz´Êç Olsztyna DziÊ tworzà szlak nymi punkta mi Szlaku Koper ni kow skie go sà dwa and Łyna. The border points of the Copernicus The oldest part of Olsztyn no szà cy je go imi´. wa˝ ne dla astro no ma mia sta – Olsz tyn i ro dzin ny Trail are the two cities important for him – Toruƒ. Jednak najcie kaw sze miejsca zwiàza ne z Ko- Olsztyn and his native Toruń. But the most perni kiem odnajdziemy na Warmii (warmiƒsko-ma - interesting places associated with Copernicus TRACING COPERNICUS zur ska nitka szlaku liczy ok.230 km). can be found in Warmia (the Warmia-Masuria part of the trail is 230 km long). Barbara START W OLSZTY NIE >> Szlak roz po czy - Jampolska- na si´ w Olszty nie, gdzie wlatach1516–1521 Mi- START IN OLSZTYN >> The trail starts in -Wasiak ko łaj Ko per nik pra co wał na uko wo. W cen trum stoi Olsztyn, where Nicolaus Copernicus conducted po mnik – astro nom sie dzi na ce gla nej ław ce his scientific research in 1516–1521. In the przed zam kiem Ka pi tu ły War miƒ skiej, wy glà da, jak - centre there is a statue - the astronomer is sitting by wspomi nał lata, które sp´dził wjednym ze on a brick bench in front of the Warmia Chapter skrzydeł budow li. Obecnie mieÊci si´ tu Muzeum and he seems to be reflecting on the years he

Zdj´cia: T. Olendzki (10), Bogusław Kulesza (1) Zdj´cia: T. Warmii i Mazur z cieka wà wysta wà koper ni kow - spent in one of the outbuildings. Currently, this it 64 kopernik:Swiat 10/24/10 9:02 PM Page 66

66 sto kilometrów przygody one hunred kilometers of adventure 67

the mid-14th cent. a church was built here. The existing one skà. Jej najwa˝ niej szym ekspo na tem jest astrono micz na tabli ca do- dates back to the 18th century The following year the Warmia Êwiad czal na do ba da nia rze czy wi stej dłu go Êci ro ku wy ko na na Calvary, patterned after the the Jerusalem one, was erected przez astro no ma w1517 r. O zwiàz kach mia sta zastro no mià przy - next to the temple. po mi na jà tak˝eXIX-wieczna wie˝a wodociàgowa na wzgórzu Êw. Andrzeja, w której obecnie znajduje si´ obserwatorium, i pla ne ta - BIRTH OF HELIOCENTRISM >> The meandering Łyna rium (dru gie co dowiel ko Êci wPol sce). leads to Lidzbark Warmiński – the 18th-century capital of Pobliskie Dobre Miasto szczyci si´ ogromnà gotyckà kolegiatà Warmia. In the impressive Gothic Castle of the Warmia Bishops z XIV w. skrywajàcà cenne zabytki sakralne, tj. tryptyk Matki Boskiej there lived people like: Jan Dantyszek, Stanisław Hozjusz, z XV w. z rzeêbà Maryi z Dzieciàtkiem oraz ołtarz Trójcy Âwi´tej Marcin Kromer, Jan Olbracht and Nicolaus Copernicus. It was z póênogotyckà rzeêbà Tronu Łaski. Latem wÊwiàty ni sà orga ni zo - here that the heliocentric theory written down in wane koncer ty orga no we. Podczas space ru po mieÊcie warto te˝ "Commentariolus" crystallized: the theory was later developed zaj rzeç do ko Êcio ła Êw. Mi ko ła ja (obec nie Êwià ty nia w ob rzàd ku in Frombork. In the 1520s Copernicus held the highest-ranking ukraiƒ sko -bi zan tyj skim) oraz do urokli wej Baszty Bocia niej, pozo - post of his life in the Frombork castle - he was a general stało Êci po Êrednio wiecz nych murach obronnych. administrator of the Warmia diocese. He often came here as a doctor of bishops and their associates. Lidzbark monuments CUD Z EU CHA RY STIÑ >> Cie ka wy mi przy stan ka mi na tra - worthy of attention include also the 14th-century church and sie sà: wieÊ Brà swałd, gdzie wla tach1517–1518 Ko per nik osie - old ramparts. From Lidzbark the trail leads to Orneta, visited by dlał chłopów, i Głoto wo b´dà ce w XIV w. popu lar nym miejscem Copernicus, according to chronicles, while assisting bishop Jan pielgrzy mek. Jak głosi legen da, rolnik orzàcy pole znalazł w ziemi Dantyszek administering an oath before the bishops' bailiff. kielich z Eucha ry stià – pozo sta łoÊç po spalo nym przez Litwi nów There are sources saying specifically that he stayed here on ko Êcie le. Po noç wo ły cià gnà ce pług ukl´ kły. Kie lich w pro ce sji prze - 22–25 October 1518 and on 11–12 March 1519. niesio no do koÊcio ła w Dobrym MieÊcie, jednak hostia w cudow - Zamek Biskupów Warmiƒskich w Lidzbarku Warmiƒskim Gotycka kolegiata w Dobrym MieÊcie Another edifice where Copernicus was a guest is the 14th- The Warmia Bishops' Castle in Lidzbark Warmiƒsk ny spo sób wra ca ła do Gło to wa na miej sce, w któ rym zo sta ła Gothic collegiate church in Dobre Miasto century castle in Pieniężno. From here Copernicus, as an wyko pa na. Ju˝ w połowie XIV w. wybudowano tu koÊciół. Obecnie administrator of common properties, left to locate neighbouring istniejàcy pochodzi z XVIII w. W nast´pnym stuleciu obok Êwiàtyni the Museum of Warmia and Masuria with an interesting NA RO DZI NY HELIO CEN TRY ZMU >> Kr´ta rzeka Łyna villages. Next, it is worth stopping in Braniewo, the oldest wzniesiono Kalwari´ Warmiƒskà, wzorowanà na jerozolimskiej. Copernicus exhibition. The most important exhibit is an prowadzi do Lidzbarka Warmiƒskiego – do XVIII w. stolicy Warmii. Warmia town and the first seat of Warmia bishops and the astronomical table for examining the actual length of the year. W tu tej szym oka za łym go tyc kim Zam ku Bi sku pów War miƒ skich Warmia chapter. In the 18th-century it was the biggest town in Wn´trze olsztyƒskiego planetarium / Inside the Olsztyn planetary It was made by Copernicus in 1517. What points to the city's mieszka li m.in. Jan Danty szek, Stani sław Hozjusz, Marcin Kromer, the region. At that time, it boasted an impressive bishop castle, connections with astronomy is the 19th-century water pump Jan Olbracht i Miko łaj Koper nik. WłaÊnie tutaj wykry sta li zo wa ła si´ out of which only a 15 -meter Gothic gate tower has survived. tower on St Andrew's hill, where an observatory is housed, and teoria helio cen trycz na spisa na w „Commen ta rio lus”, a rozwi ni´ ta The 14th-century St Katherine Basilica, with its austere interior a planetarium (the second biggest one in Poland). The nearby nie co póê niej we From bor ku. W la tach 20. XVI w. na tu tej szym and wonderful vaults lit up by the light coming through tall Dobre Miasto is famous for its giant Gothic collegiate church zamku Koper nik sprawo wał najwy˝ szà godnoÊç w ˝yciu – gene ral - windows, towers over the area. Braniewo is the starting point from the 14th century boasting precious sacred objects, i.e. the ne go ad mi ni stra to ra die ce zji war miƒ skiej. Cz´ sto przy by wał tu ja - of a regional railway. Much of its route lies on the shore of the Madonna triptych from the 15th century with the sculpture of ko lekarz bisku pów i ich współpra cow ni ków. SpoÊród lidzbar skich Vistula Lagoon; it leads to Frombork. Madonna and Child, and the Holy Trinity altar with the Late- zabyt ków na uwag´ zasłu gu jà tak˝e koÊciół z XIV w. i dawne mu- Gothic sculpture of the Throne of Grace. In the summer organ ry obron ne. Z Lidz bar ka szlak wie dzie do Or ne ty, któ rà Mi ko łaj Ko - Bazylika Êw. Katarzyny w Braniewie / St Katherine Basilica in Braniewo concerts are organized in the temple. While walking around the per nik od wie dził, jak wspo mi na jà êró dła hi sto rycz ne, asy stu jàc city, it is worth visiting St Nicolas Church (right now of Ukrainian- bisku po wi Jano wi Dantysz ko wi przy odbio rze przysi´ gi składa nej Greek Catholic rite) and the charming Stork Tower, which used ko mor nic twu bi sku pie mu. W êró dłach za cho wa ła si´ na wet do - to be a part of medieval ramparts. kład na in for ma cja, ˝e prze by wał tu taj w dniach 22–25 paê dzier ni - ka 1518 r. i 11–12 mar ca1519 r. THE EUCHARIST MIRACLE >> Interesting stops on the Kolej nà budow là, która goÊci ła Koper ni ka, jest XIV-wiecz ny zamek trail are: the village of Brąsław, where in 1517–1518 Copernicus w Pieni´˝ nie. To właÊnie stàd astronom jako admi ni stra tor dóbr settled peasants, and in Głotowo – in the 14th century a popular wspólnych wyje˝ d˝ał na loka cje sàsied nich wsi. W dalszej drodze pilgrimage destination. According to the legend, while tilling the warto zatrzy maç si´ w Branie wie – najstar szym mieÊcie warmiƒ - field a farmer found a cup with the Eucharist – the remnant of skim, pierw szej sie dzi bie bi sku pów war miƒ skich i ka pi tu ły war miƒ - a church burnt down by the Lithuanians. Allegedly, the oxen skiej. W XVIII w. było najwi´kszym miastem regionu. Szczyciło si´ pulling the cart knelt down. The cup was taken in procession wówczas okazałym zamkiem biskupim, z którego do naszych to a church in Dobre Miasto, but miraculously the communion czasów przetrwała 15-metrowa gotycka wie˝a bramna. Nad bread kept to reappear Głotowo, where it had been dug out. In okolicà majestatycznie góru je XIV-wiecz na bazy li ka Êw. Kata rzy ny 64 kopernik:Swiat 10/24/10 9:02 PM Page 68

68 sto kilometrów przygody one hunred kilometers of adventure 69

Ratusz na rynku w Ornecie / Town hall in Orneta Panorama na elblàskà starówk´ / Elblàg's Old Town

nà Schilling, z którà prawdo po dob nie łàczy ło go coÊ wi´cej ni˝ of Copernicus - for many years it was a mystery where the tylko przyjaêƒ. Nie znamy zakoƒ cze nia tej histo rii, podob no astronomer, who had died in 1543, was burried. His remains Holenderka wy je cha ła do Gdaƒ ska. Fak tem na to miast jest, ˝e pod - have been recently found in the cathedral and on 22nd May czas remon tu piwnic najstar sze go cegla ne go budyn ku w Gdaƒsku 2010 they were formally buried next to the cathedral altar. One zna le zio no ku fer z da tà 1539, imie nie m An na i moc no za ma za nym day is far too short for visiting this amazing town, especially this Frombork widziany ze Wzgórza Katedralnego / Frombork seen from the Cathedral Hill słowem – prawdo po dob nie Schilling. year, when because of the 700th anniversary many interesting Nie jest to jedy ny sekret zwiàza ny z Koper ni kiem – przez wiele lat events have been planned. In October Frombork will be visited o surowym wspaniale sklepionym wn´trzu doÊwietlonym Êwiatłem SECRETS OF COPERNICUS >> Charming Frombork is zagad kà było, gdzie został pocho wa ny zmarły w 1543 r. astronom. by draughts enthusiasts for the International Classic Draughts wpadajàcym przez smukłe okna. W Braniewie startuje kolej nad visited not only by the enthusiasts of astronomy. Those Niedawno odnaleziono w katedrze jego szczàtki, a 22 maja 2010 r. Competition (15–17th October). November will be a Polish zale wo wa. Znacznà cz´Êç trasy poko nu je przy brzegu Zale wu Wi- interested in history will surely be attracted by the buildings zostały one uroczyÊcie pochowane przy ołtarzu w katedrze. month, with Independence Day celebrations as its major event, Êlane go, mo˝na nià doje chaç do Frombor ka. situated on a fortified hill. There, we can admire the Assumption Je den dzieƒ, by zwie dziç to nie zwy kłe mia sto, to stanowczo zama - and in December, on Santa Claus Day, there will be a Christmas of Mary and St Andrew Archcathedral Basilica, the Radziejowski ło, tym bar dziej ˝e w tym ro ku z oka zji 700-le cia za pla no wa no wie - Eve dish contest. On 18th December the celebrations of the SE KRETY KO PERNI KA >> Uroczy Frombork jest ch´tnie tower (with the Foucault pendulum inside and a planetarium in le inte re su jàch imprez. W paêdzier ni ku do Frombor ka zawi ta jà 700th anniversary of Copernicus' town will have a formal ending. od wie dza ny nie tyl ko przez pa sjo na tów astro no mii. Za in te re so wa - the basement) and places associated with Copernicus - his wielbi cie le warca bów – w dniach 15–17 odb´ dzie si´ Mi´dzy na - nych hi sto rià na pew no skuszà bu dow le usy tu owa ne na wzgó rzu private observation tower and the museum of his name. Apart rodo wy Turniej w Warca bach Klasycz nych. Listo pad minie w bar- FINALLY RELAX >> The last stop on the Copernicus Trail obronnym. Mo˝na tam podziwiaç bazylik´ Archikatedralnà from the cathedral hill, there are canonries. One of them has wach naro do wych – najwa˝ niej szy punktem progra mu b´dà is almost 800-year-old Elbląg. The astronomer often visited this Wniebowzi´cia NMP i Êw. Andrzeja, wie˝´ Radziejowskiego been erected on the foundations of Copernicus' canonry. But ob cho dy Dnia Nie pod le gło Êci, zaÊ w grud niu, w mi ko łaj ki, zostanie city, while accompanying his uncle Łukasz Watzenrode and (znajduje si´ w niej wahadło Foucaulta, a w przyziemiu these are not the only interesting monuments in town! zorganizowany kon kurs po traw wi gi lij nych. Uro czy ste za koƒ cze - performing his duties as a doctor. An interesting event took – planetarium) i miejsca zwiàzane z Mikołajem Kopernikiem Copernicus' links with Frombork were the longest. He lived here nie ob cho dów 700-le cia mia sta Mi ko ła ja Ko per ni ka przy pa da place in the town – on 21st February 1531 young inhabitants of – prywatnà wie˝´ astronoma oraz muzeum jego imienia. Poza from 1510 till his death. Here he finished his most important 18 grudnia podczas miejskiej wigi lii. Elbląg, wearing their carnival attires, decided to mock church wzgórzem katedralnym znajdujà si´ kanonie. Jedna z nich wznosi work, which he had commenced in Olsztyn, "De revolutionibus dignitaries in a masquerade. They marched through the Old si´ na fundamentach kanonii Mikołaja Kopernika. Nie sà to jedyne orbium coelestium," which revolutionized science and the NA KONIEC WYPOCZYNEK >> Ostatnim przystan kiem Market Square dressed as monks, playing drums and trumpets. warte zoba cze nia zabyt ki w mieÊcie! worldview of that time, he developed the project of a monetary na Szla ku Ko per ni kowskim jest nie mal 800-let ni El blàg. Astro nom They made fun of the bishop Maurycy Ferber and of Copernicus. Miko łaj Koper nik z Frombor kiem był zwiàza ny najdłu ˝ej. Mieszkał reform and treated the inhabitants of the town and nearby by wał w tym mie Êcie wie lo krot nie, to wa rzy szàc wu jo wi Łu ka szo - We know nothing of the astronomer's reaction. The bishop tu od 1510 r. a˝ do Êmierci. WłaÊnie tu ukoƒczył najwa˝niejsze villages - his prescriptions have been preserved till now. There is wi Wat zen ro de i peł niàc obo wiàz ki, m.in. le kar skie. Tu taj tak ˝e mia - probably had no sense of humour because he sued the City dzieło, zacz´te w Olsztynie – „De re vo lu tio ni bus or bium co ele - a romantic story associated with Frombork, which does not fit in ło miej sce in te re su jà ce zda rze nie – 21 lu te go 1531 r. mło dzi el- Council and the leaders of the masquerade, and he demanded stium”, które zrewolucjonizowało nauk´ i ówczesny Êwiatopoglàd, our picture of Copernicus. The astronomer often exchanged blà˝a nie w karna wa ło wych nastro jach posta no wi li pokpiç z ko- them to be punished. At the end of the trip along the famous opra co wał pro jekt re for my mo ne tar nej, le czył miesz kaƒ ców mia - letters with Jan Dantyszek (a renaissance man – a traveler, poet, Êciel nych dy gni ta rzy, urzà dza jàc ma ska ra do wy po chód. Prze szli astronomer's trail, let us find some time to relax close to nature. stecz ka i oko licz nych wsi – do dziÊ za cho wa ły si´ wy pi sy wa ne diplomat, the first ever Polish ambassador). From these letters przez Sta ry Ry nek prze bra ni za za kon ni ków, wa làc w b´b ny i trà - After all, Warmia is one of the most beautiful regions of Poland. przez niego recep ty. we know that for at least 8 years Copernicus lived with the biàc. Naigra wa li si´ m.in. z bisku pa Maurycego Ferbera i Miko ła -

Frombork Braniewo Z zabytkowym From bor kiem łà czy si´ ro man tycz na hi sto ria, zu peł - beautiful Dutch lady, Miss Schilling. It was probably something ja Koper ni ka. Nie zacho wa ły si´ przeka zy mówià ce o reak cji astro- Pieniężno Elbląg Orneta Lidzbark Dobre Warmiński nie niepa su jà ca do nasze go wyobra ˝e nia o Koper ni ku. Astronom more than friendship. We do not know the ending of the story, no ma, bi skup zapew ne nie miał po czu cia hu mo ru, bo za skar ˝ył Informacja turystyczna / Tourist information: Miasto Olsztyn cz´sto korespondował z Janem Dantysz kiem (człowie kiem rene - but she reportedly went to Gdańsk. However, during the Ra d´ Mia sta i pro wo dy rów ma ska ra dy, ˝à da jàc uka ra nia win nych. Olsztyn – ul. Staromiejska 1 san su – po dró˝ ni kiem, po età, dy plo ma tà, pierw szym w hi sto rii renovation of the cellars in the oldest brick building of Gdańsk, Po zakoƒczeniu podró˝y szlakiem słynnego astronoma znajdêmy Lidzbark Warmiƒski – ul. Wysokiej Bramy 2 Frombork – ul. M∏ynarska 5a pol skim am ba sa do rem). Z zachowanych listów wynika, ˝e przez a chest with the date of 1539, the name of Anna and an illegible kilka chwil na zasłu˝ony odpoczynek na łonie przyrody – wszak Elblàg – ul. Czerwonego Krzy˝a 2 co naj mniej osiem lat Ko per ni k miesz ka ł z pi´k nà Ho len der kà An - word – probably Schilling, was found. This is not the only secret Warmia to jeden z najpi´k niej szych regio nów Polski. 70-73 skarzysko:Swiat 10/24/10 9:05 PM Page 70

70 sto kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 71

POWIAT SKAR˚YSKI

ON THE BANKS OF THE KAMIENNA El˝bieta Wołoszyƒska Dawna siedziba zarzàdu huty w Mostkach / Former management seat of the Mostki ironworks Marek Wołoszyƒski Powiat skar˝y ski poło ˝o ny na przedpo lu Gór Âwi´to krzy skich stano wi dobrà baz´ wypa do wà do zwiedza nia najstar szych polskich gór. Rozle głe lasy po- rasta jà ce ponad 60 proc. powierzch ni powia tu kuszà tury stów aktyw nych, lubià cych jazd´ na rowe rze, konne przeja˝d˝ ki i piesze w´drów ki. Zapa le ni grzybia rze i foto gra fi cy przyro dy odnaj dà tu raj na ziemi.

TA JEMNI CE LEÂNYCH OST¢PÓW >> Na połu dnio wy -za chód od Skar ˝y ska -Ka mien nej cià gnà si´ kom plek sy le Êne wcho dzà ce w skład Su che dniow sko -Ob l´ gor skie go Par ku Kra jo bra zo wego. Nie któ re par tie lasów, np. w okoli cy Bli˝y na, zacho wa ły pierwot ny, puszczaƒ ski charak - ter. Mo˝na je podzi wiaç w rezer wa tach Ciecho sto wi ce, Dale jów oraz Âwinia Góra, rosnà tam nawet 250-letnie drzewa. Baczni obser wa to rzy odnaj dà takie flory stycz ne rzadko Êci, jak Êwiecà cy mech i liczy dło górskie. LeÊne knieje zamiesz ku je zwierzy na płowa oraz dziki ˝eru jà ce na pobli - skich łà kach. Szcze gól nie ła two do strzec je wcze snym ran kiem lub tu˝ przed za cho dem słoƒ ca. W ostat nim cza sie w oko li cy re zer wa tu Da le jów poja wi ła si´ niewiel ka wata ha wilków.

WDRODZE DO PIEKŁA… >> LeÊne ost´py skrywa jà tak˝e diabel skie tajem ni ce. Nieda le ko rezer wa tu Dale jów w północ nej cz´Êci po wia tu sà usy tu owa ne dwa po mni ki przy ro dy nie o˝y wio nej Pie kło Da - le jow skie oraz Bra ma Pie kła. Mia nem „pie kieł” miej sco wa lud noÊç okre - Êla ła pust ki skal ne. Le gen dy gło szà, ˝e za miesz ku jà je dia bel skie po sta cie, któ re no cà har cu jà na ska łach. Ich okrzy ki sły chaç po noç w oko licz nych wsiach. W Piekle Dale jow skim skałki (Êciany, progi, stoły i bloki skalne o wy so ko Êci do 4 m) łà czà si´ w gru py two rzà ce la bi rynt. Dru gi po mnik przyro dy – Brama Piekła (na zdj´ciu obok) – zawdzi´ cza nazw´ specy - ficz nej for mie. Nadwóch blo kach pia skow ca wspar ty jest trze ci głaz, tworzàc przejÊcie, jak mówi legen da, umieszczo ne w tym miejscu przez Cisza. Poranne słoƒce przeÊwituje przez obsypany si ły dia bel skie. kolorami jesienny las. Szmer strumienia wiedzie W Skar˝y sku -Ka mien nej, nieda le ko zale wu Rejów wznosi sie Skałka Re- jowska – wychod nia piaskow ca o długo Êci 250 m – skrywa jà ca dwie nas ku zagubionym w lesie skupiskom niezwykłych nie wiel kie ja ski nie: Dziu ra we Okno oraz Schro ni sko. Dia bel skie mo ce skałek. Mgły, zalegajàce nad licznymi rozlewiskami opa no wa ły tak ˝e wy chod nie ja sno sza rych pia skow ców na Bu ko wej Gó - i zalewami, powoli opadajà. Nie trzeba szukaç rze (484 m) w PaÊmie Klonow skim. Skałki rozrzu co ne w szczyto wej par- lepszego miejsca do odpoczynku. tii wznie sie nia wÊród prze pi´k ne go bu ko we go la su ma jà na wet 5 m Zdj´cia: R. Karpiƒska wyso ko Êci. Pora sta jà je rzadkie gatun ki poro stów. 70-73 skarzysko:Swiat 10/24/10 9:07 PM Page 72

72 sto kilometrów przygody one hundred kilometers of adventure 73

Resztki zapory przy młynie Olszanka / Remains of a dam near the Olszanka mill

Rejów reservoir, there is Skałka Rejowska – 250-meter long sandstone outcrop, Silence. The morning sun shines through the autumn which conceals two small caves: Dziurawe Okno and Schronisko. Devilish forces took possession also of the outcrops of light-grey sandstones on forest rich in colours. Humming of the brook leads Dojazd: drogà nr 7. Bukowa Góra (484 m) in the Klonowskie Range. Rocks scattered in us to the clusters of unusual rocks lost in the woods. Mists, Informacja turystyczna: Wydział Rozwoju Powiatu, Starostwo Powiatowe the upper part of the elevation, among beautiful beech woods, are up hanging over numerous backwaters and reservoirs, slowly w Skar˝ysku-Kamiennej, tel. (41) 395 30 12 to 5 m high. They are covered with rare varieties of algae and lichens. descend. There is no need to look for a better resting place. Getting there: route no 7. www.skarzysko.powiat.pl AT THE RESERVOIR >> The necessity to obtain energy for Nowy Młyn wSkar˝y sku -Ka mien nej powstał w1930 r. na miejscuXVI -wiecz ne go obiektu / Nowy Młyn in Skar˝ysko-Kamienna was built in 1930 on the spot of a 16-century building the industry based on local metal ores contributed to the building of numerous dams on the Kamienna and its tributaries since the 16th NAD ZALE WEM >> Koniecz noÊç uzyska nia The Skarżysko district, situated in the foreground of the Świętokrzyskie nie hema ty tu, z które go wyra bia no ochr´ – czer- century. Water mills were also built near them. Unfortunately, out of 14 mills only energii dla przemy słu rozwi ja jà ce go si´ w oparciu Mountains, is a good base to visit the oldest Polish mountains. Vast forests, wo ny barw nik sym bo li zu jà cy ˝y cie. Lu dzie trud - a few have survived, e.g. the Berezów mill (it belonged to the Herling-Grudziński o miej sco we ru dy me ta li spo wo do wa ła, ˝e covering more than 60% of the district, attract active tourists who like cycling, niàcy si´ wydo by ciem mieszka li w obozo wi skach family) and the Jędrów mill in Suchedniów. They do not perform their original od XVI w. na Ka mien nej i jej do pły wach bu do wa no horse riding and hiking. Mushroom pickers and photographers will find a (szacu je si´, ˝e było ich prawie400) w doli nie rze- functions. It is also worth visiting Nowy Młyn in Skarżysko-Kamienna, which was licz ne za po ry. Po wsta wa ły przy nich te˝ mły ny wod - paradise on a Earth here. ki Kamien nej. To niezwy kłej wagi miejsce w la- built in 1930 on the spot of the 16th-century building. The nearby dam is used to ne. Nieste ty z 14 obiektów zacho wa ło si´ jedy nie tach 50. XX w. obj´ to ochronà, tworzàc rezer wat propel a small water-power station. Specific hydro-technological conditions have kilka, np. młyn Bere zów (nale ˝à cy niegdyÊ do rodzi - SECRETS OF THE BACKWOODS >> To the south-west of archeologiczny Ryd no. Co ro ku wma ju sà wnim shaped much of the landscape of the district. Numerous reservoirs, dams and ny Her lin gów -Gru dziƒ skich) oraz młyn J´ drów w Su - Skarżysko-Kamienna there spread forests belonging to the Suchedniów- orga ni zo wa ne pikni ki arche olo gicz ne, które prze- backwaters bring to mind the Biebrza or Masuria. The biggest reservoirs of the chednio wie. Nie pełnià jednak pierwot nych funkcji. Oblęgorek Landscape Park. Some parts of the forests, e.g. near Bliżyn, no szà uczest ni ków w cza sy pa le oli tu, uka zu jàc ˝y - district are the one in Mostki and the Rejów reservoir in Skarżysko-Kamienna. Wart od wie dze nia jest rów nie˝ No wy Młyn wSkar - preserved their original, primeval character. They can be admired in the reserves cie prehi sto rycz nej osady. The beaches are ideal places to rest after hiking or cycling. ˝ysku -Ka mien nej, który powstał w 1930 r. na miej- of Ciechostowice, Dalejów and Świnia Góra, where even 250-year old trees grow. Wydo by cie rud ˝ela za przesà dzi ło o utworze niu scu XVI-wiecz ne go obiektu. Znajdu jà ce si´ przy nim Keen observers will find there such plant rarities as shining moss or Streptopus Staro pol skie go Zagł´ bia Przemy sło we go. Ambit ne FROM PREHISTORY TO STASZIC >> Dynamic economic growth of the spi´ trze nie jest wy ko rzy sty wa ne do na p´ du ma łej amplexifolius. The forests are inhabited by deer and wild boars feeding on nearby pla ny roz bu do wy prze my słu roz wi ja jà ce go si´ region was determined by iron ores. Near Skarżysko-Kamienna prehistoric elek trow ni wod nej. Spe cy ficz ne wa run ki hy dro tech - meadows. They can be easily met in the early morning or just before sunset. In wzdłu˝ Kamien nej i bazu jà ce go na wyto pie ˝ela - hematite mines were discovered. The mineral was used to produce ochre – red nicz ne w znacz nym stop niu ukształ to wa ły obec ny recent times a small pack of wolves has appeared near the Dalejów reserve. za stworzył Stani sław Staszic. W poł. XVIII w. w dye, which symbolizes life. The people who made it lived in camps (approximately krajo braz powia tu. Liczne zale wy, spi´trze nia oraz Bzi nie (obec nie dziel ni ca Skar ˝y ska -Ka mien nej) zo - 400) in the Kamienna valley. This extremely important place has been protected rozle wi ska sprawia jà, i˝ region przywo dzi na myÊl ON THE ROAD TO HELL >> Backwoods conceal also some stał wybu do wa ny olbrzy mi piec do wyto pu rudy since the 1950s, when and the Rydno archeological reserve was created. Every Bie brz´ lub Ma zu ry. Do naj wi´k szych za le wów devilish secrets. Near the Dalejów reserve, in the northern part of the district, ˝e la za. Do dzi siaj za cho wał si´ je dy nie frag ment year in May, archeological picnics are organized there taking the participants to w powie cie nale ˝à obiekt w Mostkach oraz zalew there are two monuments of inanimate nature: the Dalejów Hell and the Gate tamy spi´trza jà cej wody Kamien nej. W znacznie Paleolithic Age. Iron ore mining led to the establishment of the Old-Polish Industrial Rejów w Skar˝y sku -Ka mien nej. Nabrze˝ ne pla˝e to of Hell. The term "hell" was used by local people to refer to hollows in the lep szym sta nie prze trwa ły ru iny wiel kie go pie ca Region. Ambitious plans to develop the industry based on iron smelting along the dosko na łe miejsce wypo czyn ku po trudach pieszej rocks. According to legends, the rocks are inhabited by devilish creatures na Re jo wie (dziel ni ca Skar ˝y ska -Ka mien nej). Kamienna were created by Stanisław Staszic. In the mid-18th century in Bzin (now w´drów ki czy jazdy na rowe rze. frolicking on them at night. Their cries can reportedly be heard in the nearby W salach Muzeum im. Orła Białe go w stoli cy po- part of Skarżysko-Kamienna) a huge furnace for smelting iron was built. Now only a villages. In the Dalejów Hell, the rocks (walls, ridges, tables and blocks up to wia tu mo˝ na obej rzeç wy ro by daw nej hu ty, fragment of the Kamienna river dam has survived. The ruins of a big furnace in Rejów OD PREHI STORII DO STASZI CA >> 4 m high) create groups, which make a labyrinth. Another natural monument, w tym naczy nia gospo dar cze o bardzo cienkich are in a much better condition. In the White Eagle Museum, in the capital of the O dy na micz nym roz wo ju go spo dar czym po wia tu the Gate of Hell, owes its name to its specific shape. On two sandstone Êcian kach. Na wet współ cze sne od lew nie nie sà district, we can see the products of the old ironworks, including very thin-valled zde cy do wa ły licz ne zło ˝a rud ˝e la za. Nie da le ko blocks the third boulder is lent creating a passage which, according to the w sta nie wy pro du ko waç tak fi ne zyj nych vessels. Even contemporary foundries are not able to produce such sophisticated

Skar ˝y ska -Ka mien nej od kry to pre hi sto rycz ne ko pal - legend, was made here by devilish forces. In Skarżysko-Kamienna, near the Zdj´cia: Andrzej Janiszewski, Sławomir Buga, StaÊkowiak wyrobów. articles. 74-75Piwo Belgia:Swiat 10/24/10 9:10 PM Page 74

74 podró˝e od kuchni culinary travels 75 Na piwo Mirek Osip HAVE A BEER do Belgii IN BELGIUM

Na ro do wy trunek Bel gów wie lu piwo szy za dziwia bo gac twem Orval – bursztynowy specjał od trapisów / Orval, the amber special of the Trappists JeÊli degustacja, to najlepiej prosto z beczki / If tasting, then best is straight from the barrel smaku. Tu ry Êci cz´ sto si´ ze i pi wa owo co we. Cz´ sto wy ko rzy stu je si´ fer men ta cj´ gór - between the breweries and glass producers. But beer experts za sta na wiajà, w ja kim nà. Po czàt ki tej me to dy si´ ga jà po ło wy XIV w., gdy ce sarz claim that each brand of beer has its own cup in which it tastes bro warze i od ja kie go ga tun- Karol IV naka zał brabanc kim piwo wa rom u˝ywaç chmielu best. Belgian beer is heavily carbonated, so it is dangerous to ku roz poczàç de gusta cj´ . do produk cji piwa. Rezul ta tem jest dosko na ły napój o peł- drink it from the bottle. It is best to pour it into a mug. nym sma ku i przy jem nym za pa chu. Tak po wsta jà pi wa: spe - cjal ne, za kon ne, opac kie, bia łe, miej skie i re gio nal ne. FERMENTATION FIRST >> In Belgium, even today beer Jeszcze na poczàt ku XX w. w Belgii działa ło ponad W Bel gii du ˝à po pu lar no Êcià cie szà si´ te wy twa rza ne przez fermentation is done in several ways which determine the taste 3 tys. browa rów. DziÊ mimo konso li da cji przetrwa - zakon trapi stów i opatrzo ne etykiet kà z napi sem: Authen tic beer flavour. The oldest and the most natural method is ło 140 przo du jà cych wy twór ców za sy pu jà cych ry nek Trappist Product. Ich warze nie odby wa si´ na tere nie opac- spontaneous fermentation using wild yeast present in the air. As blisko 600 gatun ka mi burszty no we go trunku. Belgij - twa pod Êcisłà kontro là społecz no Êci zakon nej. Do produk cji a result, a beverage with a specific sourish flavour is produced. skie pi wo cz´ sto jest roz le wa ne do bu te lek kor ko wa - u˝y wa si´ wo dy ze spe cjal nej stud ni oraz sło du za wie ra jà ce - This technology is used in the Senne river valley, on the southern nych jak szampa ny, tzn. z orygi nal nym bufo nia stym go du ˝e ilo Êci azo tu. Pra wo do wy ro bu pi wa tra pi stów ma outskirts of Brussels. This is how Lambic, Gueze and fruit beers korkiem, i dodat ko wo zabez pie czo ne miedzia nym w Bel gii szeÊç klasz to rów (potrzy w ka˝ dym re gio nie), tj. Chi - are made. Often the upper fermentation is used. This method drutem. may, Orval, Roche fort (Walo nia) praz Westma el, Westvle ete - dates back to the mid-14th century when Emperor Charles IV ren i Achel (Flan dria). ordered the brewers of Brabant to use hop to produce beer. The CE RE MO NIA SERWO WANIA >> WłaÊci - result is a delicious beer with a full -bodied flavour and a nice wie ka˝dy gatu nek jest serwo wa ny w innym naczy - DO KÑD NA PI WO >> Na degu sta cj´ złote go napo ju smell. This is how special, monastic, abbot, white, urban and niu. Naj cz´ Êciej tru nek ten po da je si´ wpi´k nie najle piej wybraç si´ do jedne go z bruksel skich barów, Deli rium regional beers are made. styli zo wa nym szklanym pucha rze na niewiel kiej nó˝- Ca fe (Im pas se de la Fi de li te, 4A), Fal staff (Rue Hen ri Maus, 17- Very popular beers in Belgium are those made by the Order of ce z her bem bro wa ru. La icy uzna jà to zazmo w´ mi´ - 21). Naj słyn nie sze ma jà w ofer cie na wet ty siàc ga tun ków piw. Trappists. Their label says: Authentic Trappist Product. This beer dzy browa ra mi i produ cen ta mi szkła u˝ytko we go. Jasne, lekko goryczkowe piwo St Feuillien blonde / Light, slightly bitter St Feuillien blonde Cieka wym doÊwiad cze niem b´dzie równie˝ wizy ta w jednym is brewed in the abbey under a tight control of the monastic Piwni kone se rzy nato miast twierdzà, ˝e ka˝dy gatu - The national beverage of the Belgians z dzia ła jà cych sta rych bro wa rów: „Bras se rie Can til lon” w Bruk - community. In the production process water from a special well nek piwa ma dedy ko wa ny tylko sobie kielich, w któ- surprises many beer lovers with richness of seli, „Bieres de Chimay s. a.” wBaileux koło Chimay, „Brasse - and malt with a lot of nitrogen are used. 6 Belgian monasteries rym sma ku je naj le piej. Bel gi jskie pi wo jest moc no its flavour. Tourists often wonder from which rie d'Orval” w Vil lers -de vant -Orval, w Wa lo nii, gdzie mo˝ na (3 in each region) have a right to produce the Trappist beer: gazo wa ne i dlate go niebez piecz nie jest piç je z bu- brewery and brand start their tasting. poznaç tajni ki produk cji i degu sto waç belgij skie specja ły. Chimay, Orval, Rochefort, Westmalle, Westvleteren and Achel. telki, najle piej wlaç do kufla. At the beginning of the 20th century there were still more than 3000 Muzeum Belgijskich Browarników (Le Musée des Brasseurs Belges) WHERE TO DRINK BEER >> To taste the golden NAJ PIERW FER MEN TA CJA >> W Belgii breweries in Belgium. Today, despite consolidation, 140 leading producers Bruksela, Grand Place 10. beverage, it is best to go to one of Brussels' bars: Delirium Cafe do dziÊ fermen ta cja piwa odby wa si´ na kilka sposo - are left. They put on the market almost 600 brands of the amber beverage. Czynne: codziennie w godz.10–17; bilet wstepu – 5 euro. (Impasse de la Fidélité, 4A) or Falstaff (Henri Mausstraat 17). bów, które decy du jà o jego smaku. Najstar szà i naj- Belgian beer is often poured into bottles closed with a cork, like Muzeum istnieje od 1952 r. i składa si´ z: XVIII-wiecznego browaru The most famous of them offer even more than 1000 brands of bar dziej na tu ral nà me to dà jest fer men ta cja champagnes, i.e. with original mushroom-like corks, and secured with (de Hoegaarden), karczmy piwnej i cz´Êci, w której mo˝na poznaç beer. A visit to one of the old, still working breweries will also be sponta nicz na wyko rzy stu jà ca dzikie dro˝d˝e zawar - copper wire. nowoczesne technologie warzenia piwa. an interesting experience. These are: Brasserie Cantillon in Open: daily 10 am – 5 pm, ticket – EUR 5. te w powie trzu. W jej wyni ku powsta je trunek o spe- Brussels, Bieres de Chimay in aileux near Chimay, Brasserie Museum was built in 1952 and consists of the 18th- cy ficz nym kwa sko wym sma ku. Tech no lo gi´ t´ CEREMONY OF SERVING >> Actually, each brand is served in a -century. brewery (de Hoegaarden), a beer inn and d'Orval in Villers-devant-Orval (Wallonia), where we can find stosu je si´ w doli nie rzeki Senne, na połu dnio wych different vessel. Most often beer is served in a stylized glass cup on a a section where we can see modern of brewing methods. out some production secrets and taste Belgian delicacies.

przedmie Êciach Brukse li. Tak powsta jà: lambic, gueu - smallstem with a brewery's emblem. Laymen may, think about it as a pact JP Remy,R.de la Riva –OPT Zdj´cia: A.Petrossino, 76-79 Podkarpacie:Swiat 10/24/10 9:12 PM Page 76

76 wypoczynek z pomysłem holiday with imagination 77

Piotr ˚abowski

CREATIVE BIESZCZADY

Na Podkarpaciu skosztujemy We wsi Medy nia Głogow ska nieda le ko Łaƒcu ta glin´ zacz´ to In Podkarpacie we‘ll taste real bread fertile enough to feed the people, enterprising locals started to prawdziwego chleba z wiejskiego wyko rzy sty waç w XVIII w. Ponie wa˝ tutej sza ziemia nie była from a country oven, we’ll learn to produce bricks and ceramic roof tiles. The local clay proved to be a pieca, nauczymy si´ lepiç w sta nie wy daç wy star cza jà cych plo nów, by wy ˝y wiaç lu dzi, mould pots from clay and make beautiful real gold mine. In the 19th century there were nearly twenty naczynia z gliny lub tworzyç przed si´ bior czy miesz kaƒ cy zaj´li si´ produkcjà ce gły oraz da - flower compositions from crepe paper. workshops in Medynia Głogowska, which was then one of the przepi´kne kwiatowe chówek cera micz nych. Folk craft workshops are the best biggest pottery centres in what is Poland today. Miej sco wa gli na oka za ła si´ praw dzi wà ˝y łà zło ta. W XIX w. solution to blow away the blues. kompozycje z bibuły. Warsztaty w Medy ni Głogow skiej powstał jeden z najwi´k szych w grani - POTTERY ROUTE >> In order not to forget the history of ludowego r´kodzieła to najlepsza cach dzisiej szej Polski oÊrodek garncar ski, działa ło tu prawie sto Clay started to be used in the 18th century in the Medynia this place, a 100 year old building with its old furnishings was odtrutka na jesiennà chandr´. dwadzie Êcia warszta tów. Głogowska village, not far from Łańcut. Because the land wasn’t adapted to create a Pottery Homestead. Its most important element 76-79 Podkarpacie:Swiat 10/24/10 9:12 PM Page 78

78 wypoczynek z pomysłem holiday with imagination 79

agrotourism farm has been here for many years. A decade ago the owner came up with the idea to organise a Bread Festival. In August this year the 10th Bread Festival, called “From a grain to a bread loaf” was held here. The large group of visitors could see for themselves how bread is baked in an oven. The festival included performances by groups from Poland, Slovakia and Ukraine, paragliding demonstrations and a fair with handcrafts from Bieszczady. In order to bake your own bread you do not need to wait till next year’s event. The owner of the At Flik’s agrotourism farm will gladly show and explain how it ought to look, and more importantly, how a traditional bread ought to taste.

Tradycyjne naszyjniki łemkowskie / Traditional Łemkowie necklaces Âwi´to chleba „U Flika” w Dêwi niaczu Dol nym / At Flik’s Bread Festival in Dêwiniacz Dolny Warsztaty bibułkarstwa z Zagrodzie Magija FOLK STYLE >> Magija Homestead is located in an Crepe paper craft workshops in Magija Homestead uninhabited valley of the Żuków Range, which administratively GARN CAR SKI SZLAK >> Aby nie zapo mnieç o histo rii is the traditional kiln used to bake the ceramics. There are belongs to Orelec. The owners of the agrotourism farm invite tego miejsca, w 2001 r. w Medy ni Głogow skiej zaadap to wa no workshops for organised groups and individual tourists all year round. kony wa nia kwiatów z bibu ły marszczo nej i podsta wo we zasa - everyone to handcraft workshops. The program is extensive, so ponad 100-letnie budyn ki mieszkal ne z zacho wa nym ówcze - Under the expert eye of potters everyone can learn how to throw clay dy tworze nia ró˝nych kompo zy cji. everyone will undoubtedly find something of interest. One can have snym wy po sa ˝e niem i stwo rzo no Za gro d´ Garn car skà. Jej naj - pots on the potter’s wheel, how to carve in clay and bake ceramics a try at the potter’s wheel, or bake crescent rolls, gingerbread and wa˝ niej szym ele men tem jest tra dy cyj ny piec do wy pa la nia in the oven. A famous Pottery Fair has been held here in July for the WY PIEK CHLE BA U FLI KA >> Nieco na północ od other goodies in a bread oven, which will melt one’s the mouth. There cera mi ki. W Zagro dzie przez cały rok odby wa jà si´ zaj´ cia dla last 15 years. A special bike path was made near the Homestead Bóbr ki, nieopo dal Ustrzyk Dolnych, rozpo Êcie ra si´ wieÊ Dêwi- are also crepe paper craft workshops, painting on glass and weaving grup zorga ni zo wa nych oraz tury stów indy wi du al nych. Pod fa- several years ago. There is also a place to hire scooters. The Pottery niacz Dol ny. Za cho wa ły si´ tu ory gi nal ne słu py, któ re on traditional looms and frames. Those interested will find out how chowym okiem garnca rzy ka˝dy mo˝e nauczyç si´ tocze nia na- Route joins Medynia Głogowska with adjoining villages (Medynia przed 1951 r. wy zna cza ły gra ni c´ mi´ dzy ZSRR aPRL. Od wie - to easily plait the Łemkowie traditional beaded necklace, bracelet czyƒ na kole, rzeêbie nia w glinie i wypa la nia cera mi ki w piecu. Łańcucka, Podwizdów and Zalesie) and introduces the incredible lu lat we wsi dzia ła go spo dar stwo agro tu ry stycz ne Ro ma na or ring. The workshops last 2–4 hours. Afterwards it is best to go on Od 15 lat w lipcu odby wa si´ tutaj słynny jarmark garncar ski. story of articles made from clay in this area. The most interesting Gla pia ka. De ka d´ te mu go spo darz wpadł na po mysł zor ga ni zo - a long walk and breathe some fresh Bieszczady air. Obok Za gro dy kil ka lat te mu zo sta ła wy ty czo na spe cjal na Êcie˝ - stops on the route are the workshops where potters shape the pots wania Âwi´ta Chleba. W tym roku w sierpniu odby ły si´ jubi le - ka rowe ro wa. Urucho mio no równie˝ wypo ˝y czal ni´ jedno Êla - with the help of a wheel, as they did centuries ago. The church in uszowe obchody – „Od ziaren ka do bochen ka”. Licznie zebra ni Garncarski Szlak, Gminny OÊrodek Kultury w Czarnej k. Łaƒcuta, dów. Garncar ski Szlak łàczy Medy ni´ Głogow skà oraz okolicz ne Medynia Głogowska will make a real ceramic mosaic masterpiece. goÊcie mogli na własne oczy zoba czyç, jak wypie ka si´ chleb • tel. (17) 226 23 23, [email protected]; www.gok-czarna.pl wio ski (Me dy ni´ Łaƒ cuc kà, Po gwiz dów, Za le sie) i przy bli ˝a nie - The bike path goes through village streets and forest paths, winds w pie cu. Na sce nie wy st´ po wa ły ze spo ły z Pol ski, Sło wa cji • Zagroda Garncarska, wst´p dla grupy zorganizowanej – 2 zł/ os. lekcja zwykłà histo ri´ wyro bów z gliny na tym tere nie. Najcie kaw szy - around ponds and at the end of which with a bit of luck we can see i Ukra iny, od by ły si´ po ka zy pa ra lot niar skie oraz kier masz biesz - garncarstwa (3–4 godz.) 8 zł/ os.; warsztaty indywidualne – 120 zł/ os. mi przystan ka mi na szlaku sà warszta ty, w których garnca rze, beavers at work. The Blessed Virgin of the Berries Park in czadzkich wyro bów r´ko dziel ni czych. Aby spróbo waç same mu • Wypo˝yczalnia rowerów Siwak tel. 609 929 650 tak jak przed wie ka mi, za po mo cà ko ła for mu jà na czy nia. Praw - Pogwizdowie is a good place to rest from peddling. upiec chleb, wcale nie trzeba czekaç na przyszło rocz nà impre - • Gospodarstwo agroturystyczne „Bazyl“ (Dorota i Andrzej Kuszowie) dzi wie mi strzow skie dzie ło, czy li ce ra micz na mo zai ka, zdo bi ko - z´. WłaÊci ciel gospo dar stwa agrotu ry stycz ne go „U Flika” z przy- Bóbrka 60 a, tel. (13) 469 19 30; e-mail: [email protected], www.bazyle.pl Êciół w Me dy ni Gło gow skiej. Âcie˝ ka ro we ro wa wiej ski mi BAZYL‘S CREPE PAPER WORLD >> Between the two jemno Êcià poka ˝e oraz wytłu ma czy, jak powin no wyglà daç • Gospodarstwo agroturystyczne „U Flika“ (Marika i Roman Glapiakowie); dro ga mi i le Êny mi duktami, opla ta sta wy, na brze gu któ rych world wars crepe paper craft was very popular. At one time flowers i – co najwa˝ niej sze – smako waç trady cyj ne pieczy wo. Dêwiniacz Dolny 13, tel. (13) 461 25 60, e-mail: [email protected]; przy odro bi nie szcz´ Êcia zo ba czy my krzà ta jà ce si´ przy pra cy and bouquets from this delicate material adorned Orthodox www.uflika.com.pl Zgroda Magija (Magda i Janusz Demkowiczowie) bo bry. Do brym miej scem na od po czy nek od pe dło wa nia jest churches, chapels and important places in the home. Today, the NA LU DO WO >> Zagro da Magi ja znajdu je si´ w nieza - • Orelec 6a, tel. 606 677 198; e-mail: [email protected], park Matki Bo˝ej Jagod nej w Pogwiz do wie. secrets of this folk handcraft can be learned in Bóbrka, a small place miesz ka nej do li nie pa sma ˚u ków, któ ra ad mi ni stra cyj nie na le - www.zagrodamagija.pl near Solina. Andrzej Kusz has been conducting crepe paper craft ˝y do miej sco wo Êci Ore lec. Wła Êci cie le go spo dar stwa • Pottery Route, District’s Cultural Centre in Czarna, near Łaƒcut, BI BU ŁOWY ÂWIAT BA ZY LA >> W latach mi´dzy wo - workshops for several years now at the “Bazyl” agrotourism farm. At agrotu ry stycz ne go zapra sza jà wszystkich ch´tnych na warszta - tel. (17) 226 23 23, email: [email protected]; www.gok-czarna.pl jennych w Bieszcza dach bibuł kar s two cieszy ło si´ du˝à popu - the beginning workshops were organised on rainy days so that ty r´ko dzie ła. Oferta jest boga ta, wi´c ka˝dy na pewno znaj- • Pottery Homestead, Entry for organised groups – 2 PLN/ per person; pottery lar no Êcià. Kwia ty i bu kie ty two rzo ne z te go de li kat ne go guests would not be bored. When it turned out that there were many dzie coÊ dla sie bie. Mo˝ na zmie rzyç si´ z ko łem garn car skim, lesson (3–4 hrs.) 8 PLN/ per person; individual workshops – 120 PLN/ per person. ma te ria łu zdo bi ły nie gdyÊ cer kwie, ka plicz ki oraz re pre zen ta cyj - eager to learn, the workshops were organised frequently. They w chle bo wym pie cu upiec ro ga li ki, pier ni ki oraz in ne słod ko Êci, • Siwak Bike Hire, tel. 609 929 650 ne miej sca w do mu. DziÊ taj ni ki te go r´ ko dzie ła lu do we go mo˝ - continue to be popular. Participants learn the technique of making które b´dà rozpły waç si´ w ustach. • “Bazyl“ Agrotourism Farm (Dorota and Andrzej Kuszow) na po znaç w Bó br ce, ma łej miej sco wo Êci po ło ˝o nej nie da le ko flowers from ruffled crepe paper and basic principles of creating W Za gro dzie od by wa jà si´ tak ˝e warsz ta ty bi buł kar stwa, ma - Bobrka 60 a, tel. (13) 469 19 30; email: [email protected], www.bazyle.pl • “At Flik’s” Agrotourism Farm, (Marika and Roman So li ny. W go spo dar stwie agro tu ry stycz nym „Ba zyl” An drzej Kusz arrangements. lowa nia na szkle oraz tkania na trady cyj nych krosnach i ramach. Glapiak); Dewiniacz Dolny 13, tel. (13) 461 25 60 od kil ku lat pro wa dzi warsz ta ty bi buł kar stwa ar ty stycz ne go. Wszy scy ch´t ni do wie dzà si´, jak wpro sty spo sób pleÊç tra dy - email: [email protected]; www.uflika.com.pl Na po czàt ku by ły one or ga ni zo wa ne w desz czo wà po go d´, aby BAKING BREAD AT FLIK’S >> The Dźwiniacz village is cyj ny na szyj nik łem kow ski (kry wul k´), bran so let k´ lub pier Êcio - • Magija Homestead (Magda i Janusz Demkowicz) goÊcie si´ nie nudzi li. Kiedy si´ okaza ło, ˝e ch´tnych donauki jest a bit north of Bóbrka, near Ustrzyki Dolne. The original posts, which nek. Warszta ty trwajàod dwóch do czterech godzin. Orelec 6a, tel. 606 677 198; email: wielu, spokania stały si´ regularne. Nadal cieszà si´ niesłab nà - before 1951 marked the border between the Polish People’s Po skoƒczo nej pracy najle piej wybraç si´ na długi spacer i ode- [email protected], www.zagrodamagija.pl

cà po pu lar no Êcià. Pod czas za j´ç uczest ni cy po zna jà tech ni ki wy - Republic and the USSR, have remained. Roman Glapiak’s Zdj´cia: arch. zagrodamagija.pl (2), gospodarstwa agroturystycznego ”U Flika” tchnàç Êwie˝ym bieszczadz kim powie trzem. www.podkarpacie.pl 80-83 Druskienniki litwa:Swiat 10/24/10 9:15 PM Page 80

80 wypoczynek z pomysłem holiday with imagination 81

Barbara Jampolska-Wasiak RELAX BY THE NEMAN

Wielki kompleks oferujàcy rodzinnà lub firmowà rozrywk´ / Great complex offering entertainment to families and companies

Druskien ni ki, których nazwa pocho dzi od sło- Druskininkai, whose name comes from the word 45 km beyond wa „druska”, co znaczy sól, zosta ły ogłoszo ne "druska," which means 'salt,' was pronounced a the Polish- miej sco wo Êcià lecz ni czà w 1794 r. I to nie przez health resort in 1794. And not by anybody, but by -Lithuanian border byle kogo, bo same go króla Stani sła wa Augu - King Stanisław August Poniatowski himself. 130 sta Ponia tow skie go. 130 lat póêniej znane ju˝ years later the already world famous resort was there lies a w Êwiecie uzdrowi sko odwie dził po raz pierw- visited for the first time by Józef Piłsudski. The picturesque szy Józef Piłsud ski, który przyje chał tu leczyç marshal came here to heal his ailing heart. resort. Specific schoro wa ne serce. W Druskien ni kach poznał In Druskininkai he met Dr Eugenia Lewicka, a microclimate dok tor Eu ge ni´ Le wic kà, pi´k nà i in te li gent nà beautiful and intelligent specialist in traditional and unusually spe cja list k´ me dy cy ny nie kon wen cjo nal nej medicine and most probably the leader's last big i najpraw do po dob niej ostatnià wielkà miłoÊç love. Dr Lewicka, advocate of healing with physical clean air may Marszałka. Dok tor Le wic ka, zwo len nicz ka le cze - activity, air, sun and water, as a token of gratitude cause loss of nia ru chem, po wie trzem, słoƒ cem i wo dà, from the town, has in Druskininkai a park named breath to many w uzna niu za sług dla mia sta ma w Dru skien ni - after her – suitable for both therapeutic and city dwellers. kach park swo je go imie nia – od po wied ni za - romantic walks. Before we go for a walk, it is worth Even in its name równo dla zdrowot nych, jak i roman tycz nych checking what treatments are offered by the spa ce rów. B´ dà one do sko na łym uzu peł nie - town's sanatoria. the town has niem za bie gów ofe ro wa nych przez tu tej sze medicinal salt. sanatoria. BUBBLES FOR HEALTH >> The famous mineral waters of Druskininkai are used in various 45 kilometrów za granicà polsko-litewskà BÑBEL KI DLA ZDROWIA >> Słyn ne ways: they can be drunk, swum and exercised in, le˝y malownicze uzdrowisko. Specyficzny druskien nic kie wody mine ral ne sà wyko rzy sty - used for warm or cold water massage. They help wane na ró˝ne sposo by: mo˝na je piç, pławiç in treating diseases of lungs, joints, muscles, mikroklimat i niesamowicie czyste si´ w nich, çwiczyç, za˝y waç masa ˝y wodnych heart, blood vessels, they enhance immunity. powietrze niejednego mieszczucha – ciepłych lub zimnych. Wspoma ga jà lecze nie Patients in sanatoria are looked after by doctors, mogà przyprawiç o utrat´ tchu. chorób płuc, stawów, mieÊni, serca, naczyƒ who prescribe a proper treatment. The list of krwio no Ênych, wzmac nia jà od por noÊç. Ku ra cju - treatments contains: exhausting exercises in water Miasteczko nawet w nazwie Zdj´cia: R. Karpiƒska Olendzki Zdj´cia: T. szami w sana to riach opieku jà si´ leka rze, któ- under the watchful eye of a trainer, after which ma leczniczà sól. 80-83 Druskienniki litwa:Swiat 10/24/10 9:15 PM Page 82

82 wypoczynek z pomysłem holiday with imagination 83

Aquapark to zabawa dla całej rodziny / Auqapark – fun for the whole family Zdjazd na linie nad Niemnem / Down the rope over the Neman river Kr´gielnia w Spa Vilnius / Bowling alley in Spa Vilnius Tak b´dzie wyglàdał całoroczny stok narciarski / The future all-year ski run

rzy po bada niu zale ca jà odpo wied nie lecze nie. Lista zabiegów patients feel like newly born (though tired), different kinds of te ra peu tów – w eks klu zyw nych po ko jach wÊród dêwi´ ków mu - must!), bowling or to the bar. What is also enthralling in the most jest długa: od wyczerpujàcych çwiczeƒ w wo dzie podczuj nym massage – bubbles in a tub, body showers (Sharko, Scottish, zyki doskonale si´ zrelak sujemy i popra wimy urod´, podda jàc famous Grand Spa is peace and calmness. This luxurious building okiem tre ne ra, po któ rych cho ry czu je si´ jak no wo na ro dzo ny circulation massage), walking alternately in cold and hot water. In si´ masa ˝om z u˝yciem kremów, olejków i aroma te ra pii. Po tych guarantees relaxation to adults and children alike. Treatments in (choç zm´ czo ny), przez ró˝ ne ro dza je ma sa ˝y – bà bel ki w wan - almost every centre we can also buy treatments for children. przyjemnoÊciach uda je my si´ do po ko ju wy ci sze nia, gdzie z her - mineral waters, exercises in the swimming pool, peloid, massages, nie, natry sko we na ciało (szarko, szkocki, cyrku la cyj ny), po bro- batà w dłoni, owini´ ci w koc konte mplu je my pejza˝ za oknem. salt caves (with fairy tales for children!) – anything we could wish for. dzenie w zimnej i ciepłej wodzie na zmian´. Niemal w ka˝dym MUD BATHS AND MORE >> The second product Efekt – muro wa ny! GoÊcie znudze ni cało dzien nym odpo czyn - oÊrod ku mo˝ na tak ˝e wy ku piç za bie gi dla dzie ci. advertised in Druskininkai is peloid. Those who have never tried it, kiem mogà si´ wybraç do hote lo wego basenu (z obowiàz ko wy - FLIGHT OVER THE NIEMEN >> After pampering the body will probably not believe that packing oneself in the healing turf mi sau na mi), nakr´gle lub doba ru. and spirit, an exciting dose of emotions will be provided by a trip to KÑPIE LE BŁOTNE I NIE TYL KO >> Dru gim re kla mo - brings great pleasure, during the treatment and afterwards. W słynnym Grand Spa klientów tak˝e urze ka jà spo kój iwy ci sze - the ropes course "One," where we can find routes of different wa nym przez Dru skien ni ki pro duk tem jest bo ro wi na. Kto nie Treatments can be bought separately in packages. There are also nie. Ten eksklu zyw ny obiekt gwaran tu je wypo czy nek zarów no difficulty levels, also for kids. Overcoming sophisticated obstacles spró bo wał, ten pew nie nie uwie rzy, ˝e opa ko wa nie si´ lecz ni - the so-called "complexes," e.g. "Apollo's Power" for men, with a dla do ro słych, jak idla dzie ci. Odpr´˝enie wwo dach mi ne ral - (more than 100 are there) and flying between trees, we will feel czym torfem sprawia wielkà przyjem noÊç, zarów no w czasie brine swimming pool with streams, steam bath, body brushing, light nych, çwicze nia na base nie, boro wi na, masa ˝e, jaski nie solne like the legendary Tarzan. Those bravest end this almost monkey- ku ra cji, jak i po. Za bie gi ku pu je si´ po je dyn czo lub w pa kie tach. massage. However, those who think that Druskininkai is a place (dla najmłod szych z bajka mi!) – co tylko sobie za˝y czycie. like fun with a 400-meter ride down the rope over the Neman. Sà te˝ tzw. komplek sy, jak np. przezna czo ny dla m´˝czyzn „Moc only for elderly and sick people, are wrong. First of all, sanatoria Adrenaline, a bit of fear and an absolute delight! Apolla”, na który składajà si´: basen solan ko wy ze strumie nia - offer treatments for stressed people and those who work in front LOT NAD NIE MNEM >> Po dopiesz cze niu ciała i ducha mi, łaênia paro wa, szoro wa nie ciała, lekki masa˝. of computers (so practically for all). Secondly, in Druskininkai there ekscytujàcà daw k´ emo cji za pew ni wy ciecz ka do par ku li no we - SKIING IN SUMMER >> What Lithuania lacks? High My li si´ jed nak ten, kto sà dzi, ˝e Dru skien ni ki to miej sce od po - is a modern waterpark. It is worth planning a longer stay here to go „One”, gdzie czeka jà trasy o ró˝nym stopniu zaawan so wa - mountains. With the fans of skiing in mind, Snoras Snow Arena is wied nie tylko dla star szych, scho ro wa nych ludzi. Po pierw sze, test all the attractions personally. Besides swimming in the pools nia, tak˝e dla malu chów. Poko nu jàc wymyÊl ne przeszko dy being created in Druskininkai an all-year ski run. The plans include: sana to ria majà ofert´ dla zestresowanych i pracu jà cych and bathing in the Jacuzzi, we can use different types of sauna and (przygo to wa no ich ponad 100) i lata jàc mi´dzy drzewa mi, po- an indoor (460 m), outdoor (640 m), snowboard run, sleigh ride przy kom pu te rze (czy li nie mal dla wszyst kich). Po dru gie treatments (like brushing the body with salt and rubbing it with czu je my si´ jak le gen dar ny Tar zan. Naj od wa˝ niej si koƒ czà to and winter fun for children. There will be also bars and a panoramic – w Dru skien ni kach jest moc innych atrakcji, np. nowoczesny honey), drink Lithuanian beer while sitting at the bar half in water nie mal mał pie sza leƒ stwo 400-me tro wym zjaz dem na li nie... restaurant connected by a gondola lift with the waterpark a few aquapark. Warto zapla no waç tu dłu˝y pobyt, by przete sto waç or go to a water play house for children. przez Niemen. Adre na li na, troch´ strachu i zachwyt abso lut ny! blocks away. Skiing half a day, swimming in a swimming pool for na własnej skórze wszystkie propozycje. Oprócz pływa nia wba- the other half, using sauna when bored, and all this regardless of senach i pławie nia si´ w jacuz zi mo˝na skorzy staç z ró˝nych ro- PLEASURES FOR BODY AND SPIRIT >> Apart from NARTY LATEM >> Czego nie ma naLitwie? Wyso kich the season. What to want more? dzajów saun i zabie gów (np. szoro wa nie ciała solà lub sanatoria treatments, Druskininkai also offers relaxation in gór. W Druskien ni kach z myÊlà o amato rach białe go szaleƒ stwa Construction is under way right now, but first guests are expected nacie ra nie miodem), napiç si´ litew skie go piwa, siedzàc po pas spa&wellness centres. Spa Vilnius, though a big building, surprises powsta je Snoras Snow Arena – cało rocz ny stok z trasa mi nar- for the New Year's Eve 2010/2011. Not all the attractions will be w wo dzie przy ba rze, lub udaç na teren wodnych szaleƒstw its visitors with a blissful peace. The idea behind this place is to let ciarski mi. Wplanach trasa poddachem (460 m), nawolnym ready by that time, but skiers will certainly not be bored. dla dzieci. us calm down, get away from everyday life, hurry and tiring duties. po wie trzu (640 m), snow bo ar do wa, san ki, za ba wy zi mo we dla Skillful staff helps achieve that. As we check in, we let ourselves dzie ci. Po wsta nà tak ˝e ba ry i pa no ra micz na re stau ra cja po łà - ROZKO SZE DLA CIA ŁA I DUCHA >> Obok za bie - be handled by professional therapists - in luxurious rooms, to the czo na wy cià giem gon do lo wym z od da lo nym o pa r´ prze cznic Dojazd: najlepiej samochodem, z Warszawy ok. 6 godz. jazdy gów sana to ryj nych Druskien ni ki oferu jà równie˝ odpr´ ˝e nie sound of music, we will relax and improve our looks, surrendering aquapar kiem! Pół dnia na nartach, pół wbase nie, z saunami, Waluta: 1 lit (LT) – ok. 1,25 PLN w oÊrodkach spa & wellness. Spa Vil nius, mi mo ˝e jest spo rym ourselves to massages with the use of creams, oils and i to nieza le˝ nie od pory roku. Czegó˝ chcieç wi´cej? Getting there: from Warsaw best by car, about 6 hrs obiek tem, za ska ku je go Êci bło gim spo ko jem. Ideà te go miej sca aromatherapy. After the treatment we go to a calming room, where Obecnie trwa budo wa, jednak na pierwszych goÊci gospo da rze Currency: 1 litas (LT) - about PLN 1,25 jest wy ci sze nie, ode rwa nie od co dzien no Êci, po Êpie chu i nu ˝à - we contemplate the landscape outside wrapped in a blanket with ocze ku jà ju˝ wsyl we stra2010/2011. Co praw da nie wszyst kie www.druskienniki.pl, www.akvapark.lt, www.gydykla.lt cych obowiàz ków, w czym poma ga sprawnie działa jà ca obsłu - a cup of tea in our hand. The result is guaranteed! Those tired with atrak cje zo sta nà od da ne do u˝yt ku, ale nar cia rze na pew no nie www.sanatorija.lt, www.onenuotykiuparkas.lt

ga. Ju˝ pod czas re je stra cji od da je my si´ w fa cho we r´ ce an all-day rest can go to the hotel's swimming pool (saunas are a Zdj´cia: materiały prasowe (4) b´ dà si´ nu dziç. www.spavilnius.lt www.grandspa.lt, www.snowarena.lt 84-87 Tomaszow:Swiat 10/24/10 9:18 PM Page 84

84 miejsce place 85

Agnieszka Łuczak

kiej w oko li cach Spa ły, po naj wi´k szà w kra ju eks po zy cj´ młyƒ - the biggest exposition of millstones in Poland. The interior of the skich ka mie ni. Wn´ trze daw nej „toy toy ki” zdo bià obec nie uni ka - old “portable loo” is currently decorated with photographs and towe foto gra fie i inne pamiàt ki z lat carskiej Êwietno Êci Spały. souvenirs from the Tsarist days of splendour in Spały. The Młyƒ skie ka mie nie po cho dzà z nie ist nie jà cych ju˝ mły nów wod - millstones come from water mills that no longer exist in the Pilica nych w dorze czu Pili cy. Najstar sze majà ponad 100 lat. Na po- water basin. The oldest are more than 100 years old. In the yard Piaski dwórzu skanse nu stojà m.in. niemiec kie pojaz dy wojsko we of the museum there are German military vehicles dredged up wy do by te z dna Pi li cy, tj. 18-to no wy opan ce rzo ny cià gnik ar ty le - from the bottom of the Pilica River, including an 18-ton Luftwaffe ryj ski Luft waf fe i pół gà sie ni co wy trans por ter Ro si (la tem). O ich armoured artillery tractor and Rosi semi tracked transport wo jen nej i współ cze snej hi sto rii opo wia da An drzej Ko bal czyk, vehicle. Andrzej Kobalczyk talks about their wartime and modern nad Pilicà dy rek tor skan se nu. W obiek cie, któ ry co ro ku od wie dza kil ka dzie - history. The museum visited by several thousand tourists annually SANDS ABOVE PILICA siàt ty si´ cy tu ry stów, zo ba czy my tak ˝e ko lek cj´ „brac twa wio sła”, also includes a collection of “the brotherhood of the oar”, and wy sta wy po Êwi´ co ne bart nic twu lub wo jen nej sztu ce oko po wej. exhibitions of forest bee-keeping and the art of trench warfare. Toma szów Ma zo wiec ki wart jest It is worth visiting Tomaszów co naj mniej kil ku dnio we go po by tu. Mazowiecki for at least a few days. UNI KA TO WE GRO TY >> Wzgórze w Nagó rzy cach jest UNIQUE CAVES >> The hill in Nagórzyce is made of Spa cer po mie Êcie mo˝ na You can start your walk around zbudo wa ne z kwarco we go piasku połà czo ne go lepisz czem quartz sand mixed with a binding agent from the sandstone, rozpo czàç od re zer wa tu Niebie skie town from the Niebieskie èródła z pia sko wà ska łà – tak mi´k kà, ˝e zła two Êcià da je si´ skro baç. which is so soft that it can be easily scratched off. Two centuries èródła, a zakoƒ czyç w Na gó rzyc kich Nature Reserve and end up Dwa wieki temu okolicz na ludnoÊç zacz´ ła drà˝yç w piaskow - ago the local population started to bore in the sandstone the Grotach – obiek tach, in Nagórzyckie Caves, which thanks cu pod ziem ne wy ro bi ska, na zy wa ne po wszech nie gro ta mi. underground excavations generally called caves. They were któ re dzi´ ki Êrod kom unij nym to EU funds have become Przez ostatnich kilka na Êcie lat były niedo st´p ne dla tury stów. inaccessible to tourists for the last dozen or so years. The zy skały na urodzie i zna cze niu. more pretty and significant. Od po st´ pu jà cej de wa sta cji uchro nił je Eu ro pej ski Fun dusz Roz - European Regional Development Fund saved it from increasing woju Regio nal ne go, dzi´ki które mu od najbli˝ sze go sezo nu tu- devastation thanks to which the underground tourist route will Naj bar dziej wi do wi sko wym punk tem re zer wa tu Nie bie skie èró - The most spectacular part of the Niebieskie Źródła Reserve on rystycz ne go w grotach zosta nie udost´p nio na podziem na trasa be open in the caves from the next season onwards. Wooden dła poło ˝o ne go na prawym brzegu Pili cy sà wywie rzy ska kra- the right bank of the Pilica River are the karst rising springs, tury stycz na. Drewnia ne pode sty zabez pie czo ne balu stra da mi landings secured by banisters will make visiting the caves so we, wy rzu ca jà ce wo d´ z pod ziem nych skał wa pien nych. spitting out water from underground lime rocks. The sand visible pozwo là na zwiedza nie piecza ry. B´dzie mo˝na nie tylko cie- possible. Apart from enjoying their beauty, visitors will learn about Piasek widocz ny przez tafl´ krysta licz nie czystej wody zadzi wia through the surface of crystal clear water has an amazingly bluish szyç oczy ich uro dà, ale tak ˝e za po znaç si´ zhi sto rià te go miej - the history of this place and excavation methods of quartz sand. nie bie sko zie lo nà bar wà (jej od cie nie sà ró˝ ne w za le˝ no Êci green colour and its shades differ depending on the season and sca i meto da mi eksplo ata cji kwarco we go piasku. The complex will be open all year round and will form part of the od po ry ro ku i na sło necz nie nia). Nie po wta rzal ny ko lor Nie bie - the amount of sunlight. The unique colour of the Niebieskie Obiekt udo st´p nio ny b´ dzie przez ca ły rok iwej dzie wskład Pilica River Museum exposition. skich èró deł to tak ˝e za słu ga glau ko ni tu za war te go w wa pien - Źródła is also due to the glauconite contained in the lime base. A ekspo zy cji Skanse nu Rzeki Pili cy. As a souvenir, visitors will not only recall the melody and words of nym pod ło ˝u. Wo kół êró deł b´ dà cych jed nym z naj pi´k- didactic path has been made around the springs, which are one Pa miàt kà po wi zy cie w To ma szo wie po zo sta nie ju˝ nie tyl ko the song “To Tomaszów” written by the famous Polish poet Julian niejszych zjawisk przyrod ni czych ni˝u polskie go popro wa dzo no of the most beautiful natural phenomena of the Polish lowlands. me lo dia i sło wa wier sza Ju lia na Tu wi ma, ale tak˝e wo re czek Tuwim, but will also have a little bag of the snow white quartz Êcie˝k´ dydak tycz nà. Biegnie ona groblà space ro wà od głów- The path runs along the walk causeway from the main entrance Ênie˝no bia łe go, kwarco we go piasku. sand. nej bramy wejÊcio wej do base nu wywie rzy sko we go. Wzdłu˝ gate to the rising spring pool. Along the entire route there are Re zer wat Nie bie skie èró dła le˝y 2,5 km od centrum Toma szo wa. Niebieskie èródła Reserve lies 2.5 km from the Tomaszów centre. całej trasy ustawio no tabli ce infor ma cyj ne z rysun ka mi i opisa - information boards with drawings and descriptions of the flora Do jazd zdwor ca PKP iPKS au to bu sem MZK nr1, 10. Wst´p – bez płat ny. PKP train from the railway station and PKS buses MZK no. 1, 10. Entry – free. mi gatun ków roÊlin i zwierzàt ˝yjà cych w rezer wa cie. and fauna living in the reserve. Skan sen Rze ki Pi li cy – bi let nor mal ny/ulgo wy: 4/3 zł. Pilica River Museum – normal ticket/ concession: 4/3 PLN. Zdo by te ty tu ły i wy ró˝ nie nia: Cer ty fi kat za Naj lep szy Pro dukt Tu ry stycz ny Ro - Awards and prizes: Certificate for the Best 2005 Tourist Product “Museum RZE CE POÂWI¢ CO NY >> Opuszcza jàc rezer wat Nie- DEVOTED TO THE RIVER >> On leaving the Niebieskie ku 2005 – „Mu zeum bez kap ci” Pol skiej Or ga ni za cji Tu ry stycz nej, „Per ła w Ko - without slippers” from Polish Tourist Organisation, “2008 Pearl in a Crown of ronie Ziemi Łódzkiej 2008”. W plebi scy cie na 10 najwi´k szych atrakcji the Łódê Lands”. An award given by PTTK, PZZ, PZK and POT in a competition bieskie èródła, niemal od razu wkracza my na teren Skanse nu Źródła Reserve, we are nearly at the Pilica River Open-air tury stycz nych regio nu łódzkie go przepro wa dzo ne go przez portal inter ne to wy for the 10 biggest tourist attractions of the Łódê region called “A Friendly River Rze ki Pi li cy, pierw sze go i jak do tej po ry je dy ne go w Pol sce Museum, the first and so far the only one devoted to a river. It www.na sze mia sto.pl, „Przy ja zny Brzeg” – na gro da przy zna wa na przez przed - Bank” conducted by the www.naszemiasto.pl website. skanse nu poÊwi´ co ne go rzece. Powsta je od 2000 r. i wcià˝ si´ was established in 2000 and is constantly being extended. It sta wi cie li PTTK, PZ˚, PZK, POT. roz bu do wu je. Gro ma dzi naj ró˝ niej sze eks po na ty: od car skiej… gathers various expositions, from the Tsarist times … a toilet used Skansen Rzeki Pili cy, 97-200 To ma szów Maz. Pilica River Museum, 97-200 Tomaszów Maz. ul. A.F. Modrzew skie go 9/11, tel. (44) 723-00-03 9/11 Modrzewskiego Street, tel. 48- 44 723 00 03 toa le ty, która słu˝y ła władcy podczas polo waƒ w Puszczy Pilic - during hunting in the Pilicka Forest around the Spała region, to Maz Urz´du Miasta w Tomaszowie Zdj´cia: Archiwum Skansenu Rzeki Pilicy, Wydziału Rozwoju, Strategii i Promocji www.to ma szow -maz.eu, www.skan sen pi li cy.pl 84-87 Tomaszow:Swiat 10/24/10 9:18 PM Page 86

86 miejsce place 87

punk tach jed no cze Ênie, po zo sta wia jàc we wn´trz ne fi la ry i Êcia - up the ceiling. In that way several caves were created, which ny dêwiga jà ce stropy. W ten sposób w nagó rzyc kim wzniesie - were given such names as Badger’s, Dancer, Dark, Lake and Agnieszka Łuczak niu po wsta ło kil ka grot, któ rym nada wa no wie le mó wià ce Thief. The caves were still mined at the beginning of the 20th nazwy: Borsu cza, Tanecz na, Ciemna, Jezior na, Złodziej ska. century. However, when one of the “miners” dug up one of Pie cza ry drà ˝o no jesz cze na poczàtku XX w. Kie dy jed nak „gór - the columns, which caused the cave to collapse, the Russians ni cy” pod ko pa li jed nà z ko lumn, co spo wo do wa ło za wa le nie forbid the exploitation of the deposits using that method. The piecza ry, władze rosyj skie zabro ni ły eksplo ata cji złó˝ tym spo- start up the “Biała Góra” mine put an end to digging sand in Z diabłem so bem. Uru cho mie nie ko pal ni „Bia ła Gó ra” przy nio sło kres ko - Nagórzyce. paniu piasku w Nagó rzy cach. DEGRADATION OF EXCAVATION SITES >> do jaskiƒ DE GRA DA CJA WYRO BI SKA >> Wy ro bi ska opu sto - Excavation sites became deserted if only because of their szały, choç ze wzgl´du na swà wielkoÊç i tajem ni czoÊç przycià - great size and mystery attracted various prospectors. Even TO THE CAVES WITH THE DEVIL ga ły po szu ki wa czy wszel kich oso bli wo Êci. Ju˝ przed woj nà before WWII people were looking at how to protect the caves za sta na wia no si´, jak uchro niç gro ty przed znisz cze niem. W la - from destruction. In the 1950s thanks to the PTTK Tomaszów Na gó rzyc kie Gro ty, choç sà dzie łem Although they’re made by human tach 50. minio ne go wieku, dzi´ki stara niom toma szow skie go division, the caves were cleaned up and entry was secured. ràk ludz kich, uro dà nie ust´ pu jà hands, the Nadgórzyckie Groty are no oddzia łu PTTK groty oczyszczo no i zabez pie czo no wejÊcie. Za- Various ideas were considered, such as whether to open a tym stwo rzonym przez natu r´. less beautiful than those created by stana wia no si´, czy nie otworzyç tu winiar ni lub skanse nu winery or a glass museum here. But nothing came of the Od wio sny przy szłe go ro ku b´ dzie nature. From next spring it will be szklar stwa. Nic ztych pla nów nie wy szło. Nisz czà ca dzia łal noÊç plans. The damage done by people and natural factors mo˝ na je zwie dzaç, w´ drujàc possible to visit them wondering through lu dzi i czyn ni ków na tu ral nych przy czy nia ła si´ do szyb ko po - contributed to the fast degradation of the excavation site. pod ziem nà tra sà tu ry stycznà. the underground tourist route. st´pu jà cej degra da cji wyro bi ska. Kiedy jedna z grot si´ zapa dła, When one of the caves collapsed the entry to the caves was wej Êcia do pie czar za ry glo wa no i wy da wa ło si´, ˝e to ko niec te - bolted and it was thought that it was the end of this place and To ma szów Ma zo wiec ki le ˝y nad Pi li cà, ma low ni czym le wo - Tomaszów Mazowiecki lies by the Pilica River, a picturesque go miejsca i jego histo rii. its history. brze˝ nym do pły wem Wi sły. Lu dzie za glà da jà tu na dzieƒ lub left bank tributary of the Vistula River. People drop in for a day dwa przy okazji poby tu w urokli wej Spale lub Inowło dzu. Mi- or two, while staying in the pretty Spale in Inowłódz. Or lovers PO DZIEM NY SZLAK >> Na szcz´Êcie dzi´ki wsparciu UNDERWATER ROUTE >> Luckily, thanks to the łoÊni cy sportów wodnych w drodze powrotnej znad Zalewu Su - of water sports on their way back from the Sulejowski Lagoon. Euro pej skie go Fundu szu Rozwo ju Regio nal ne go udało si´ oca- support from the European Regional Development Fund it lejow skiego. Niewielu turystów wie, ˝e niedaleko zalewu Not many tourists are aware that not far from the lagoon the liç Nagó rzyc kie Groty. W nadcho dzà cym sezo nie tury stycz nym was possible to save the Nagórzyckie Groty. In the coming znajdu jà si´ unikatowe w skali kraju Nagó rzyc kie Groty b´dàce Nagórzyckie Groty are unique in Poland and are man made. (wiosna 2011 r.) odno wio ny i zrewi ta li zo wa ny obiekt otworzy tourist season (spring 2011) the renovated and revitalised dziełem ràk ludzkich. swoje podwo je dla tury stów i globtro te rów. Histo ri´ i tajem ni - complex will open its doors to tourists and globetrotters. SAND FROM THE CAVE >> During the chalk period ce grot b´ dzie mo˝ na po zna waç pod czas w´ drów ki po - People will be able to learn about the history and mystery of PIA SEK Z PIECZAR >> W epo ce kre do wej na te ren tzw. the sea flowed in and out many times from the area nad 150-metro wà podziem nà trasà. the caves during a walking tour through the 150 underground niec ki to ma szow skiej wie lo krot nie wkra cza ło i co fa ło si´ mo - sometimes called the Tomaszów basin. The deposits are Specjal nym chodni kiem tury Êci zejdà 120 m w głàb grot. Prze- route. There will be a special a path leading 120 m into the rze, osadza jàc kwarco we piaski. Zło˝a majà 150 m grubo Êci 150m thick and are excavated by many mining companies wod ni kiem b´ dzie na gó rzyc ki dia beł. Jak mó wi le gen da, to wła - caves. The Nagórzycki devil will be the tour guide. Legend i sà eks plo ato wa ne przez licz ne ko pal nie, z To ma szow ski mi Ko - including the Tomaszowskie Kopalnie Surowców Mineralnych Ênie on nama wiał chłopa, by co niedzie la wydo by wał piasek, has it that it is he who persuaded a boy to dig for the sand palnia mi Surow ców Mine ral nych „Biała Góra” na czele. Biała Góra. In the 18th century from the Nagórzyce steep hill a w dzieƒ po wsze dni od po czy wał. Te raz sam zo sta nie za prz´ - every Sunday and to sleep and rest during the week. Now he W XVIII w. ze strome go wzgórza w Nagó rzy cach chłopi wydo - peasants used to mine quartz sand to sprinkle on floors in gni´ty do pracy, by zaba wiaç tury stów. will be put to work in order to entertain tourists. bywa li kwarco we piaski, które wyko rzy sty wa li do posy py wa - houses and in the yard. Because the Nagórzyce raw material nia pod łóg wizbach i po dwó rek. Ze wzgl´ du nato, ˝e contained more than 80% of transparent quartz demand for nagó rzyc ki suro wiec zawie rał ponad 80 proc. przezro czy ste go it grew in the second half of the 19th century, when the glass UNIA EUROPEJSKA kwarcu, popyt naƒ wzrósł wII poł. XIX w., kiedy przemysł industry was developing dynamically. Recesses drilled in the EUROPEJSKI FUNDUSZ szklar ski roz wi jał si´ szcze gól nie dy na micz nie. Wn´ ki wy drà ˝o - hill sometimes transformed into holes so big that people ROZWOJU REGIONALNEGO ne we wzgórzu z czasem przekształ ci ły si´ w jamy, tak obszer - entered them in wagons. The mountain was drilled in several Nagórzyckie Groty, inwestycja współfinansowana z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego

ne, ˝e wje˝ d˝a no do nich fur man ka mi. Gó r´ drà ˝o no w kil ku places at the same time, leaving inner pillars and walls holding Maz Urz´du Miasta w Tomaszowie Zdj´cia: Archiwum Skansenu Rzeki Pilicy, Wydziału Rozwoju, Strategii i Promocji woj. łódzkiego na lata 2007-2013, w ramach osi priorytetowej III; gospodarka, innowacyjnoÊç, przedsi´biorczoÊç, działanie III.5 infrastruktura turystyczno-rekreacyjna. Całkowity koszt inwestycji – 4,4 mln zł. Dofinansowane UE – 3,3 mln zł. 88maso corto #138:Swiat 10/24/10 9:21 PM Page 88

88 miejsce place 89

Agnieszka Franke

SKIING ON THE GLACIER

This coming winter brings a promise of snow and crazy fun on the Alpine slopes. If you have decided to go on holiday to Italy and you are looking for a homely, comfortable hotel with an interesting offer, we recommend the all-year ski station Maso Corto.

W sercu Połu dnio we go Tyro lu wznosi si´ lodo wiec Hochjoch In the heart of South Tirol there is the Hochjoch glacier (3251 m n.p.m.), u podnó ˝y które go rozpo Êcie ra si´ Val Sena - (3251 m), with Val Senales stretching at its foot. At the les. Na kraƒ cu do li ny wy so ko w gó rach (po nad 2000 m n.p.m.) edge of the valley, high in the mountains (over 2000 m), le˝y urocza miejsco woÊç Maso Corto. Ten lubia ny przez Pola - there lies the charming town of Maso Corto. This ski centre, ków oÊrodek, znany równie˝ pod niemiec kà nazwà Kurzras, appreciated by Poles, is also known under its German umo˝li wia szuso wa nie na nartach nie tylko zimà, ale tak˝e la- name Kurzas. It enables you to ski not only in winter, but tem, gdy˝ jest to jed na z niewie lu cało rocz nych stacji narciar - also in summer, as it is one of few all-year ski stations in skich w Euro pie. Europe.

TO PO WA REZY DENCJA >> Atrakcyj ne miejsce wypo - TOP RESIDENCE >> An attractive recreation place czynku czeka na nas w centrum miastecz ka, w trzygwiazd ko wej awaits us in the town centre, in the 3-star Top Residence Top Resi den ce Kurz oferu jà cej komfor to we aparta men ty (2–6- Kurz offering comfortable apartments (2-6 people) with osobo we) z łazien kà i aneksem kuchen nym. O dobre samo po - bathrooms and kitchen facilities. Polish personnel make czucie goÊci dba polska obsłu ga. Trasy zjazdo we i wycià gi nar- sure we are in a good mood. Ski runs and lifts are just round ciar skie znaj du jà si´ tu˝ pod no sem. Sa mo chód naj le piej the corner. It is best to leave our car in a garage (EUR 6 per Zbli˝ajàca si´ zima niesie obietnic´ zosta wiç w gara ˝u (6 euro za dob´) lub na zewn´ trzym bezpłat - day) or in an outdoor free car park near the residence. We Êniegu i szaleƒstwa na alpejskich nym par kin gu w po bli ˝u re zy den cji. Od dol nej sta cji ko lej ki li no - have only 200 m to the lower cable railway station, which stokach. JeÊli zdecydowałeÊ si´ wej, któ ra pro wa dzi na lo do wiec, dzie li nas za le d wie 200 m. takes us to the glacier. na wypoczynek we Włoszech i szukasz NA STOKU >> W se zo nie zi mo wym oÊro dek ofe ru - ON THE SLOPE >> During winter season the centre swojskiego, komfortowego oÊrodka je 35 km do sko na le przy go to wa nych tras zjaz do wych o ró˝ nym offers 35 km of perfectly prepared ski runs of different z ciekawà ofertà, polecamy całorocznà stopniu trudno Êci, 17 km tras biego wych oraz tor sanecz ko wy levels of difficulty, 17 km of cross-country ski runs and a 3.3 stacj´ narciarskà Maso Corto. o długo Êci 3,3 km. Zimà ze szczytu lodow ca do samej miejsco - km long luge run. In winter, from the top of the glacier to the Zdj´cia: arch. Maso Corto woÊci prowa dzi trasa Smuggler rin ne, którà niegdyÊ przemyt ni - town there leads the Smugglerrinne run used in the past by cy ucie ka li przed cel ni ka mi. Tra sa ma 8 km, a ró˝ ni ca smugglers to escape from customs officers. This route is 8 88maso corto #138:Swiat 10/24/10 9:22 PM Page 90

90 miejsce

Top***Residence Kurz Szkoła Narciarska Maso Corto Test Centre www.masocorto.it Maso Corto Skiing School Ski Rent Maso Corto e-mail: [email protected] www.szkolanarciarska-masocorto.com.pl www.skirent-masocorto.com tel. 0039 047 366 22 20 [email protected] [email protected] Na narty do Maso Corto zapraszajà: Sepp Platzgummer – dyrektor Top***Residence Kurz, Szkoły Narciarskiej Maso Corto, centrum testowego Blizzard – oraz jego Team “Come skiing to Maso Corto” – Sepp Platzgummer (Director of Top***Residence Kurz, Maso Corto Skiing School and Blizzard Test Centre) and his Team.

po zio mów wynosi 1200 m. Nar cia rze bie go wi mo gà ko rzy staç km long and the difference between the levels is 1200 m. z ca ło rocz nej kil ku ki lo me tro wej p´ tli na szczy cie lo dow ca. Cross-country skiers may use the several-kilometer-long Polska Szkoła Narciar ska w Maso Corto z myÊlà o najmłod szych loop on the top of the glacier. Next to the residence the tu˝ przy rezy den cji przygo to wa ła stok z rucho mà taÊmà do na- Polish Skiing School in Maso Corto prepared a slope with a uki jazdy na nartach. Szkoła oferu je te˝ szkole nia: indy wi du al ne, moving belt for for children learning to ski. The school offers: gru po we, ty pu all in c lu si ve dla dzie ci oraz scho ol & rent – za rów - individual, group, all inclusive for children and school & rent no dla dzie ci, jak i do ro słych. W re zy den cji dzia ła vcen trum te - trainings – for both children and adults. The residence stowe Blizzard z wypo ˝y czal nià sprz´tu narciar skie go i snow- comprises the testing centre Blizzard with skiing and bo ar do we go oraz ser wis. Dzie ci po ni ˝ej 10. ro ku ˝y cia mo gà snowboarding equipment rental and service. Children below za dar mo wy po ˝y czyç ko mplet ny sprz´t nar ciar ski. the age of ten can rent the full skiing equipment for free.

PRZED NAR TAMI I PO NICH >> Ka˝dy z goÊci BEFORE AND AFTER SKIING >> Every guest of trzygwiazdkowego Top Resi den ce Kurz w dniu przyjaz du jest the 3-star Top Residence Kurz is served with a cocktail on cz´sto wa ny koktaj lem. Pobyt w oÊrodku umila jà takie atrakcje, the day of arrival. The stay in the centre includes such jak pokaz slajdów z Val Sena les oraz degu sta cja miejsco wych attractions as a slide show from Val Senales as well as the przysma ków: specku, sera i wina. Po dniu sp´dzo nym na nar- tasting of local delicacies: speck, cheese and wine. After a tach siły najle piej zrege ne ro waç w centrum well ness znajdu jà - day of skiing, it is best to recover in the wellness centre inside cym si´ na te re nie re zy den cji. War to te˝ wziàç udział win nych the residence. It is also worth taking part in other interesting cieka wych impre zach (odpłat ne), tj. kola cja w schroni sku połà - (charged) events like supper in a hostel accompanied by czona ze zjazdem na sankach, kola cja w typo wym tyrol skim go- sleigh ride, supper in a typical Tirol household and skiing spodar stwie i zawo dy narciar skie. competition. Długie zimo we wieczo ry sp´dzo ne ze znajo my mi w: pubie Leo, Long winter evenings spent with friends in Leo pub, Bussl bar, ba rze Bussl, gdzie dwa ra zy wty go dniu mo˝ na po słu chaç mu - where we can listen to live music twice a week or in K2 disco zyki na ˝ywo, lub w czynnej codzien nie dysko te ce K2 na długo open everyday, will stay in our memory for a long time. pozo sta nà w pami´ ci. Za pra sza my na stro ny in ter ne to we, na których znaj dà Check out our website, where you can find Paƒ stwo wi´ cej in for ma cji, rów nie˝ w j´ zy ku pol skim. more information, also in Polish. Zdj´cia: arch. Maso Corto 92-97 Szczyrk:Swiat 10/24/10 9:25 PM Page 92

92 na stoku... on the slope... 93

Ponad 200 km tras narciar skich i po nad 150 wycià gów, snow parki, tra sy dla bie gó wek, a nawet za gad kowy snow tu bing. Dla ta kich atrakcji nie trze ba je chaç Joanna Szyndler wAl py – wystar czy w Be skidy. Ka˝dy, kto chocia˝ raz miał narty lub desk´ snowbo ar do wà nanogach, nie mógł nie słyszeç o Szczyrku. To miastecz ko legen da. JeÊli za zimo wà stoli c´ Polski i kró- SNOW QUEENS la wÊród oÊrodków narciar skich uznaje my Zako pa ne, Szczyrko wi nale ˝y si´ tytuł królo wej. Askàd taka sława wÊród narcia rzy? Powód jest prosty – 26 wycià gów i 40 km nar to strad i tras zjaz do wych. Nad Szczyr kiem kró lu je tak ˝e naj wy˝ szy szczyt Beski du Âlàskie go – Skrzyczne o wyso ko Êci 1257 m n.p.m. Kolej kà krze- seł ko wà z prze siad kà na sta cji na Ja wo rzy nie na Skrzycz ne wje dzie ka˝ dy, na wet poczàt ku jà cy narciarz.

ZE SKRZYCZNE GO W DÓŁ >> Łyk rozgrze wa jà cej herba ty w najwy ˝ej poło ˝o nym schroni sku w Beski dzie Âlàskim (po polskiej stronie grani cy) i wspa- niałe wido ki nie powstrzy ma jà nas od przyjem no Êci poszu so wa nia na dół. Ze Skrzycz ne go pro wa dzà czte ry tra sy – do wy bo ru, do ko lo ru. Naj ła twiej sza jest zie - lo na tra sa przez Ha l´ Skrzy czeƒ skà, któ ra przez pi´ç ki lo me trów ła god nie pro wa - dzi a˝ do stacji w Czyrnej. Dla poczàt ku jà cych dobrym wybo rem jest niebie ska tra sa On dra szek (5,2 km), na to miast dla bar dziej za awan so wa nych czer wo - na, trzyki lo me tro wa Kaska da. Narcia rze o mistrzow skich umiej´t no Êciach tak˝e nie mogà narze kaç. Ze Skrzyczne go w dół prowa dzi ich czarna, prawie trzyki lo - metro wa i sztucznie naÊnie ˝a na trasa FIS, czyli homo lo go wa na przez Mi´dzy na - rodo wà Fede ra cj´ Narciar skà. Wielkà zale tà Szczyrku jest to, ˝e z wi´kszo Êci wycià gów mo˝na skorzy staç bez odpi na nia nart, a poszcze gól ne oÊrodki sà po- łàczo ne trasa mi. A co z mi ło Êni ka mi akro ba cji na de sce? Z my Êlà o nich na Ju lia nach po wstał snow park z prze szko da mi: bok sa mi, skocz nia mi i rur ka mi. Dla mnie, zde kla ro wa - nej nar ciar ki, te na zwy wcià˝ jesz cze brzmià eg zo tycz nie, ale wta jem ni cze ni wie - dzà, o co chodzi. Po dniu na stoku wol´ rozszy fro wy waç niezwy kłe nazwy potraw widnie jà ce w karcie karczmy U Kroçpo ka. To klima tycz ne miejsce cenià nie tylko tury Êci, ale tak˝e góra le, bo długie zimo we wieczo ry umila jà kape le ludo we. Za miejsco we specja ły, tj. franci sko wy wolec lub krwawi c´ Juha sa, płaci si´, jak na połu dnie Polski przysta ło, dudka mi.

WI ÂLA¡SKI APRÈS SKI >> Za kr´t zaza kr´ tem – dro ga ze Szczyr ku do Wi sły przez Prze ł´cz Sal mo pol skà przy pra wia o za wrót gło wy. W sa mym mia - stecz ku mo˝ na ju˝ jed nak Êwiet nie wy po czàç i zre ge ne ro waç si ły. I choç tra sy nar ciar skie Wi sły nie sà tak dłu gie ilicz ne jak wSzczyr ku, awy cià gi (jest ich po - nad 30) bardziej rozpro szo ne, równie˝ tu da si´ posza leç na Êniegu. Do górnej stacji narciar skiej na Soszo wie na wyso ko Êci 806 m n.p.m prowa dzi kolej lino - wa, nast´p ne 80 m poko nu je si´ na orczy kach. Soszów oferu je szeÊç tras o ró˝- nym stop niu trud no Êci; naj dłu˝ sza, nie bie ska, ma pra wie dwa ki lo me try dłu go Êci. Trud niej sze tra sy zjaz do we, a tak ˝e snow park znaj dzie my w oÊrod ku nar ciar skim Sto˝ek (kolej ny przy wycià gu Rowien ki w WiÊle Jawor ni ku). Wisła jest jednà z nie- wie lu miej sco wo Êci w Pol sce, gdzie sys te ma tycz nie in we stu je si´ w roz wój in fra - Fot.: archiwum UMWS 92-97 Szczyrk:Swiat 10/24/10 9:25 PM Page 94

94 na stoku... on the slope... 95

for five kilometers gently leads to the station in Czyrna. The blue run Ondraszek (5.2 km) is a good choice for beginners, while for the more advanced the three- kilometer Kaskada red run is better. Skiers with champion’s abilities also can’t complain. They have a FIS black run from Skrzyczne, nearly three kilometer long with artificial snow cover, approved by the International Ski Federation. The good thing about Szczyrk is that one can use most of the lifts without taking off ones skis, and individual resorts are connected by runs. And what about lovers of acrobatics on snowboards? With them in mind a snowpark has been created in Juliany that has obstacles: box/rails, jumps and tunnels. As I am a declared skier, these names still sound exotic to me, but the initiated know what it’s all about. After a day on the slopes I prefer to decipher the names of dishes on the menu in the U Kroćpoka tavern. This place with an atmosphere is valued by tourists, as well as by the highlanders, as folk bands entertain during long winter evenings.

APRÈS SKI WISŁA-STYLE >> Turn after turn, the road from Szczyrk to Wisła through Przełęcz Salmopolska makes one dizzy. However, one can have a good rest and regenerate in the little town. Although Wisła runs (there are more than 30) aren’t so long and there aren’t as many of them as in Szczyrk, and they are scattered, you can still go crazy on the snow. A cable rail goes to the upper station at Soszów at 806 m above sea level and then there is a T-bar lift for the next 80 m. Soszów has six runs with various levels of difficulty; the longest one is blue and is nearly 2 km long. Szczyrk pod wzgl´dem liczby wyciàgów nale˝y do krajowej czołówki / Szczyrk ,the winter capital of Beskidy, with the number of ski lifts it is among the leaders in the country The more difficult runs as well as a snowpark can be found in the Stożek resort (next to the Rówienek lift in Wisła Jawornik). Wisła is one of the few struktu ry narciar skiej. W sezo nie 2009/2010 urucho - More than 200 km of ski runs and do Ada ma Ma ły sza, na któ rych sko czek zdo był mi - places in Poland where there is consistent investment in the development of mio no sta cj´ nar ciar skà No wa Osa da, gdzie jeê dziç more than 150 ski lifts, snowparks, strzostwo Polski. JeÊli fanom Mały sza nie uda si´ spo - ski infrastructure. In the 2009/2010 season the Nowa Osada ski station mo˝na na trzech trasach. Obecnie budu je si´ tak˝e tkaç go na sto ku lub nauli cy, mo gà po cie szyç si´ was opened with three runs. Currently a new carpet lift on Cieńków will wy ciàg ka na po wy na Cieƒ ko wie, za stà pi on wy słu ˝o - cross-country runs and even wi zy tà w Do mu Zdro jo wym, gdzie usta wio no 180-ki - replace the old T-bars. ne ju˝ przez la ta or czy ki. mysterious snowtubing. You don’t logra mo wà rzeêb´ z białej czeko la dy – wyglà da pra- After skiing like crazy on one or two boards there comes a time for aprŹs Po szaleƒ stwie na jednej lub dwóch deskach przycho - have to go to the Alps for such wie jak Adam Ma łysz. ski! And here the small town has lots to offer. Social life is concentrated along dzi czas na apres ski! I tutaj miastecz ko te˝ ma wiele Skocznia narciarska w WiÊle-Malince / Ski jump in Wisła-Malince do za ofe ro wa nia. ˚y cie roz ryw ko we sku pia si´ wzdłu˝ attractions – just to Beskidy. NAR TY I TRADY CJA >> Tury Êci, którzy spokój ulicy 1 Maja otoczo nej z dwóch stron bara mi, restau - i kame ral nà atmos fe r´ przedkła da jà nad długie trasy racja mi i sklepi ka mi z pamiàt ka mi. Atrakcje miejsco - Everyone who at least once had skis or a snowboard on their feet must have zjaz do we, wy bio rà za pew ne mniej zna ne miej sco wo - wo Êci nie koƒ czà si´ jed nak naba rach. Wi sła jest heard about Szczyrk. It’s a legendary town. If we consider that Zakopane is Êci Beski du Âlàskie go: Brennà i Istebnà. We wsi poło - mia stecz kiem wie lo kul tu ro wym, po nad 50 proc. the winter capital and king among ski resorts, than Szczyrk deserves the title ˝o nej nad rze kà Bren ni cà i jej do pły wa mi dzia ła jà trzy mieszkaƒ ców stano wià lute ra nie, a XIX-wiecz ny ko- of queen. Why such fame among skiers? The reason is simple. 26 ski lifts and oÊrodki narciar skie: Brenna W´gier ski, Âwiniorka Êciół ewan ge lic ko -au gs bur ski na le ˝y do naj wa˝ niej - 40km of ski highways and runs. Skrzyczne, the highest peak of the Silesian i Pod Starym Groniem. Wi´kszoÊç wycià gów le˝y po- szych za byt ków mia sta. War te od wie dze nia jest tak ˝e Beskidy with a height of 1,257 m above sea level, towers over Szczyrk. Every za cen trum wsi wwy˝ szych par tiach do lin, gdzie wa - Muzeum Beskidz kie z niedw no otwartà Enkla wà Bu- skier, even a beginner, will get to Skrzyczne by chairlift with a change over at runki Êniego we sà lepsze. W najwi´k szym komplek sie downic twa Drewnia ne go prezen tu jà ce kultu r´ ludo - the Jaworzyn station. – Bren na W´ gier ski dzia ła sie dem wy cià gów or czy ko - wà Be ski du Âlà skie go, Ga le ria u Niedê wie dzia, wych i tale rzy ko wych. Wszystkie sà doÊnie ˝a ne, jed- w któ rej wi Êlaƒ scy ar ty Êci pre zen tu jà swo je pra ce, mo - DOWN FROM SKRZYCZNE >> A sip of a warming tea in the na oÊwie tla na wie czo rem. der ni stycz ny za mek pre zy den ta RP i Mu zeum Nar ciar - Beskidy Śląskie lodge on the Polish side of the border and fantastic views will Do Êwiad cze ni nar cia rze i snow bo ar dzi Êci szu su jà stwa. W tej ostat niej pla ców ce oprócz nart not stop us from schussing down. There are four runs to choose from na Starym Groniu i Breƒskim Sto˝ku, mniej wytraw ni

z koƒ ca XIX w. mo˝ na zo ba czyç tak ˝e nar ty na le ˝à ce Skrzyczne. The easiest is the green run through Hala Skrzyczeńska, which Buczek Zdj´cia: P. Zdj´cia: archiwum ÂOT i uczàcy si´ wybie ra jà wyciàg Jawor nik. Brenna to do- 92-97 Szczyrk:Swiat 10/24/10 9:25 PM Page 96

96 na stoku... on the slope... 97

ale nie trze ba byç spor tow cem, aby znich ko rzy staç. Bie gów ki today. Jan Kawulok, who made musical folk instruments lived here. sà do brà, ale nie je dy nà al ter na ty wà dla nart zjaz do wych. Today, in Kurna Chata where the artist had his workshop one can view pipes, ocarinas and pan pipes. There are a dozen or so easy MI KROKLI MAT KOR BIELO WA >> W Be ski dach runs for children and beginner skiers in Istebna. In fact, Istebna is mo˝na równie˝ wziàç udział w kuli gu, pojeê dziç na skute rach not famous for down hill skiing but for cross-country skiing. Skiers Ênie˝nych, a nawet spróbo waç snowtu bin gu. Brzmi groênie? can also try their hand on the biathlon shooting range which is on Takà atrakcj´ propo nu je Korbie lów, rozle gła miejsco woÊç poło - Kubalonka. ˝o na w do li nie po to ku Ka mien na i po to ku Glin ne go, w wo je - wództwie Êlàskim, lecz nale ˝à ca ju˝ do Beski du ˚ywiec kie go. TO BE LIKE JUSTYNA KOWALCZYK >> Cross- Przy wy cià gu dla naj młod szych Cy pi sek zje˝ d˝a si´ w pon to - country skis were made famous by the Olympic champion and world nie! Teore tycz nie snowtu bing to atrakcja dla dzieci, doro Êli ba- champion Justyna Kowalczyk. Ever since she started to have wià si´ jednak równie dobrze, a czasa mi lepiej ni˝ ich pocie chy. success resorts and cross-country trails are besieged with skiers. Trady cjo na li Êci te˝ si´ nie zawio dà na Korbie lo wie – łàczna dłu- One of the best places for this sport is in Istebna on the Kubalonka goÊç tras zjazdo wych wyno si ok. 25 km, działa 15 wycià gów pass. The shortest trail is one kilometer long, the longest is 7.5 km. orczy ko wych i 2 krzeseł ko we (Baba i na Hale Szczawi ny). Trzy All are FIS trails, but you don’t have to be a sportsman to use them. spoÊród tras sà sztucznie naÊnie ˝a ne i oÊwietla ne, wÊród nich Cross-country skiing is good but not the only alternative to down hill wy ˝ej wspo mnia ny Cy pi sek – ulu bie niec ma łych nar cia rzy. skiing. Wi´k szoÊç tras utwo rzo no na zbo czach Pil ska – naj wy˝ szej po Ka - spro wym Wier chu gó ry nar ciar skiej w Pol sce. Trze ba przy znaç, KORBIELÓW’S MICROCLIMATE >>One can also go OÊrodki narciarskie w Beskidach kuszà nie tylko narciarzy / Ski resorts are tempting, not only to skiers ˝e to właÊnie dzi´ki Pilsku Korbie lów stał si´ jednym znajwa˝ niej - on sleigh rides in Beskidy, ride on snow scooters and even try szych oÊrod ków spor tów zi mo wych w Pol sce. Wi do ki z 1557 m snowtubing. Sounds dangerous? Korbielów proposes such an bre miejsce na wyjazd rodzin ny, nauk´ jazdy na nar- 1 May Street surrounded on both sides by bars, restaurants and souvenir n.p.m., jak łatwo si´ domy Êleç sà niesa mo wi te. Cechà wyró˝ nia - attraction, a vast place located in the valley of the Kamienna and tach, na wet odnaj młod szych la tach. Tak jak w Szczyr - shops. The local attractions however don’t end with bars. Wisła is a jà cà Kor bie lów i oÊro dek Pil sko jest spe cy ficz ny mi kro kli mat. Kie - Glinna streams in the Silesian province, but which is now part of the ku i Kor bie lo wie dzia ła jà tu tzw. przed szko la nar - multicultural town, more than 50% of residents are Lutheran, and the 19th dy w in nych cz´ Êciach Pol ski trwa je sien na plu cha al bo nad cho dzi Beskidy Żywieckie. By the Cypisek lift for the very young one goes ciarskie, gdzie pod okiem specja li stów dziecia ki bez- century Evangelical-Augsburg Church is one of the town’s most important czas na wio sen ne roz to py, na Pil sku mo˝ na sza leç na nar tach. down in a pontoon! Theoretically, snowtubing is for the kids, but piecznie uczà si´ poru szaç nastokach. Dla malu chów monuments. It is also worth visiting the Beskidy Museum with its recently W gór nych par tiach oÊrod ka se zon nar ciar ski roz po czy na si´ cz´ - adults enjoy equally, and sometimes even more than the kids. najlep szà nagro dà za post´ py w nauce jazdy na nar- opened Wooden Building Enclave presenting the folk culture of Beskidy sto w po ło wie li sto pa da, a koƒ czy w kwiet niu. Trzy maj my kciu ki Traditionalists also will not be disappointed in Korbielów, the tach b´dzie wizy ta w Chlebo wej Chacie w Brennej. Śląskie, the U Niedźwiedzia Gallery where Wisła artists exhibit their works, za te go rocz ny se zon. combined length of ski slopes is 25 km, there are 15 T-bar lifts and Gospo da rze poka zu jà, jak powsta je trady cyj ny chleb, a modern castle of the President of the Republic of Poland and the Ski 2 chairlifts (Baba and on Hala Szczywina). Three of the slopes have razem z goÊç mi mielà zbo˝e na ˝arnach, formu jà i wy- Museum. In the latter, apart from skis from the end of the 19th century, skis artificial snow and are lit up, among them Cypisek, most liked by little pieka jà podpło my ki. belonging to Adam Małysz on which he won the Polish championships are skiers. Most of the slopes have been created on the Pilsk hillside, Z pie l´ gno wa nia tra dy cji i wcià˝ ˝y wej kul tu ry lu do wej also on display. after Kasprowy Wierch, the highest ski mountain in Poland. It has to sły nie tak ˝e Isteb na. Miesz kał tu Jan Ka wu lok, twór - be said that thanks to Pilsk, Korbielów became one of the most ca ludo wych instru men tów muzycz nych. DziÊ w Kur- SKIS AND TRADITION >> Tourists who prefer quiet and cosy important ski resorts in Poland. As one can imagine, views from nej Cha cie, gdzie znaj do wał si´ warsz tat ar ty sty, atmosphere to long runs no doubt will chose the lesser known places in 1,557 m above sea level are incredible. What makes Korbielów and mo˝na obejrzeç piszczał ki, okary ny, gajdy i fujar ki. Beskidy Śląskie, such as Brenna and Istebna. In the village that lies on the the Pilsk resort different is the specific microclimate. When in other W Istebnej jest kilka na Êcie łatwych tras zjazdo wych, Brennica River there are three ski resorts: Brenna Węgierski, Dolina Leśnicy parts of Poland there is still foul autumn weather or the springtime raczej dla dzieci i poczàt ku jà cych narcia rzy. Wszak and Pod Starym Groniem. Most of the lifts are outside the village in all the thaw, one can still have fun skiing in Pilsk. In the upper mountain Isteb na sły nie nie z nart zjaz do wych, a bie go wych. parts of the valleys where the ski conditions are better. In the largest complex parts of the resort the ski season often starts in mid-November and Narcia rze mogà tak˝e sprawdziç si´ na strzelni cy bia- in Brenna Węgierski there are seven T-bar and button lifts. All also make ends in April. Hold your fingers crossed for this year’s season. Zawody narciarskie w Brennej / Ski competition in Brenna thlo no wej, która te˝ znajdu je si´ na Kuba lon ce. artificial snow and one is lit up at night. Experienced skiers and snowboarders schuss on the Stary Grioń and Stożek BYå JAK JU STYNA KO WAL CZYK >> Nar - in Brenna, less experienced and beginners choose the Jawomik lift. Brenna Dojazd samochodem, pociàgiem lub autobusem; warto wiedzieç: Centralna Stacja Grupy Beskidzkiej GOPR tel. (33) 8296900, alarmowy: 985 ty biego we rozsła wi ła mistrzy ni olimpij ska i mistrzy ni is a good place for a family trip, and learning to ski, even from the youngest Getting there: by car, train or bus. Good to know: Beskidy Group Central Station GOPR tel. 48 33 829 6900, Emergency: 985 Êwiata Justy na Kowal czyk. Od kiedy zacz´ ła odno siç age. As in Szczyrek and Korbielów there are ski kindergartens here where • Brenna, Gminny Punkt Informacji • Szczyrk, Informacja Turystyczna • JeleÊnia, Informacja Turystyczna sukce sy oÊrodki i trasy biego we prze˝y wa jà prawdzi - kids are taught by experts how to safely move on the ski slopes. The best prize ul. Wyzwolenia 77, tel. (33) 858 69 71 ul. Beskidzka 41, tel. (33) 815 83 88 ul. Plebaƒska 1, tel. (33) 863 07 77 we ob l´ ˝e nie. Jed no z naj lep szych miejsc do upra wia - for progress in learning to ski for the little ones is a visit to the Bread Cottage [email protected], www.brenna.org.pl [email protected], www.szczyrk.pl [email protected] nia tego sportu znajdu je si´ w Istebnej na przeł´ czy in Brenna. Farmers show how a traditional bread is made, and together with • Wisła, Centrum Informacji Turystycznej • Istebna, Informacja Turystyczna www.jelesnia.pl Ku ba lon ka. Naj krót sza tra sa ma ki lo metr dłu go Êci, naj - their visitors grind the wheat on a quern, form and bake the pancake bread. Pl. B.Hoffa 3, tel. (33) 855 34 56 Istebna 68, tel. (33) 855 61 58 [email protected], www.wisla.pl [email protected], www.istebna.eu dłu˝ sza – 7,5km. Wszyst kie sà tra sa mi FIS -owski mi, Istebna is known for cultivating tradition and the folk culture that is still alive Zdj´cia: archiwum ÂOT 98-101 egiipt:Swiat 10/24/10 9:28 PM Page 98

98 wydarzenia events 99

At the 200th anniversary of Chopin's birth I listened to Urszula Gabryelska his music in different arrangements and in various Cho pin places: in concert halls and gyms, factory halls and restaurants, mountain hostels and parks. But at the feet of the Giza pyramids - never before. There were many pod pi ra mi da mi more such music loving tourists as me, who wanted to see the amazing musical event, the "Chopin - classical, jazz and rock" concert. On 29th September, a few hours CHOPIN UNDER THE PYRAMIDS before the event began, the streets leading to the pyramids had been filled with cars with guests. This Tego jeszcze nie było! Muzy ka incredibly spectacular presentation of Chopin's legacy Fryderyka Cho pi na rozbrzmie wa ła had gathered almost 2.5 thousand spectators. w Egip cie pod czas nie zwy kłe go wi do wi ska ple ne ro we go u stóp Sfink sa. LEGACY OF THE NATIONS >> Three stages were Grupa Rock Loves Chopin / Rock Loves Chopin group built at the feet of the two biggest pyramids: of Cheops and Khafre. These almost 4.5 thousand-year-old W 200. rocz ni c´ uro dzin Fryderyka Cho pi na słu cha łam je go buildings, illuminated with white and red lights, were muzy ki w ró˝nych aran˝a cjach i miejscach: w salach koncer - very impressive. When Janusz Olejniczak, with the to wych i gim na stycz nych, w ha lach fa brycz nych i re stau ra - Sphinx behind him, entered the stage and the first notes cjach, schro ni skach gór skich ipar kach. Ale ustóp pi ra mid of the A Major Op. 40 Polonaise no. 1 were played, w Gi zie – jesz cze ni gdy. shivers went down my spine. I close my eyes and I begin Ta kich jak ja tu ry stów -me lo ma nów pra gnà cych zo ba czyç to see Polish landscapes - willows in Mazovian fields, niezwy kłe wido wi sko muzycz ne, jakim był koncert „Chopin branchy trees in the park, the Vistula meandering kla sycz nie, jaz zo wo, roc ko wo”, by ło znacz nie wi´ cej. among the meadows. I can hear the humming of the 29 wrzeÊnia na kilka godzin przed rozpo cz´ ciem imprezy autumn wind and I regret that the Egyptian spectators ulice prowa dzà ce do pira mid zapeł ni ły si´ samo cho da mi cannot see these views, so different from the desert wio zà cy mi go Êci. Nie zwy kle spek ta ku lar na pre zen ta cja do - around us. I open my eyes and I can see on the screen robku Chopi na zgroma dzi ła prawie 2,5 tys. widzów. how the hands of the Polish pianist instead of moving on the keys of the piano touch the stone tombs. This DZIE DZIC TWO NA RO DÓW >> U stóp dwóch naj- impression made by spectacular editing of the images wi´kszych pira mid – Cheop sa i Chefre na – stan´ ły trzy sce- triggers new emotions. Chopin's music, owing to its ny. Li czà ce pra wie 4,5 tys. lat bu dow le oÊwie tlo ne bia łym time transcending qualities, links the present with the i czerwo nych Êwiatłem prezen to wa ły si´ niezwy kle okaza - ancient past - what is most beautiful in the Polish culture le. Kie dy na sce n´ wy szedł Ja nusz Olej ni czak, ma jàc Sfink - with what is most precious in Egypt. Suddenly all sa za pleca mi, i na tle pira mid rozle gły si´ pierwsze dêwi´ki barriers and differences disappear. Polish and Egyptian po lo ne za A -dur, op. 40, no 1, ciar ki prze szły mi pople cach. heritages seem closer than ever. Za my kam oczy i pod po wie ka mi za czy na jà si´ prze su waç polskie krajo bra zy – wierzby na mazo wiec kich polach, roz- Dina Iskander i Leszek Âwidziƒ ski/ Dina Iskander and Leszek Âwidziƒski ło ˝y ste drze wa w par ku, me an dru jà ca mi´ dzy łà ka mi Wi sła. Sły sz´ szum je sien ne go wia tru i ˝a łu j´, ˝e egip scy wi dzo - wie nie mo gà zo ba czyç tych wi do ków, tak ró˝ nych odota - czajà cej nas pusty ni. Otwieram oczy i na tele bi mie widz´, jak r´ce polskie go piani sty zamiast przesu waç si´ po kla- wia tu rze for te pia nu, do ty ka jà ka mien nych gro bow ców. To złudze nie wywo ła ne efektow nym monta ˝em obra zów wy- wołu je nowe emocje. Muzy ka Chopi na dzi´ki swojej ponad - This is something new! Chopin's cza so wo Êci łà czy współ cze snoÊç ze sta ro ˝yt no Êcià; to, co music was played in Egypt during an amazing w pol skiej kul tu rze naj pi´k niej sze z tym, co w Egip cie naj - out-door event at the feet of the Sphinx. cen niej sze. Na gle zni ka jà wszel kie ba rie ry i ró˝ ni ce. Pol skie Zdj´cia: Biuro Turystyki przy Ambasadzie Egiptu (3) Zdj´cia: Biuro Turystyki i egipskie dziedzic two wyda je si´ bli˝sze ni˝ kiedy kol wiek. 98-101 egiipt:Swiat 10/24/10 9:28 PM Page 100

100 wydarzenia

Warszawa, ul. Jasna 22 • Fine dining***** (róg ul. Âwi´tokrzyskiej) • Sala VIP tel/fax: 022 828 67 71 • Codziennie Êwie˝e tropikalne tel.kom: 0 502 907 002 ryby i owoce morza www.galeriabali.pl • Otwarte 7 dni w tygodniu, [email protected] od 12 - 24 lub do ostatniego goÊcia

Folies Dance Company interpretuje taƒce narodowe Jazzowa interpretacja w wykonaniu Leszka Mo˝d˝era Nationals dances performed by Folies Dance Company Jazz interpretation by Leszek Mo˝d˝er POL SKIE FANTA ZJE >> Nie zwy kła sce ne ria uwal nia wy - POLISH FANTASIES >> The spectacular scenery sets obraêni´ arty stów, którzy zaczy na jà wspólnie fanta zjo waç the artists' imaginations free and together they start fantasizing na polskie tema ty. Do Janu sza Olejni cza ka i muzy ków z Rogal Polish themes. Janusz Olejniczak and the musicians of the Rogal Qu ar tet do łà cza zna ko mi ta so list ka Ope ry Ka ir skiej Di na Iskan - Quartet are joined by the outstanding solo singer of the Cairo der. Przepi´k nà polsz czy znà zaÊpie wa ła „˚ycze nie”, a potem Opera House Dina Iskander. She sang "A Young Girls Wish" with z teno rem Leszkiem Âwidziƒ skim „Lecà liÊcie z drzew”. Publicz - beautiful Polish pronunciation and then, with the tenor Leszek noÊç przy j´ ła oba utwo ry owa cyj nie. Świdziński, "Leaves are Folling". The audience gave ovation to Za sprawà Leszka Mo˝d˝e ra klasycz na inter pre ta cja przeszła both songs. Owing to Leszek Możdżer, the classical interpretation płynnie w aran˝a cj´ jazzo wà. Arty sta z właÊci wym sobie wdzi´- went smoothly into a jazz arrangement. The artist, with his special kiem wirtu oza bawił si´ muzy kà Chopi na. Potrà cał struny charm of a virtuoso, played around with Chopin's music and the fortepianu, si´ gał pod kla p´ in stru men tu, a na wet wkła dał tam piano. He struck the strings, reached under the lid of the r´cznik, zmieniajàc brzmienie klawi szy. Od dowci pu w pełen fi- instrument and even put there his towel changing the sound of ne zji spo sób prze szedł do sub tel nych im pre sji, by na ko niec za - the keys. From joking he moved on with finesse to subtle sko czyç wszyst kich t´t nià cà emo cja mi ka wal ka dà dêwi´ ków impressions in order to finally surprise everyone with the godnych prawdzi we go dreszczow ca. Arty sta do koƒca trzymał cavalcade of sounds, throbbing with emotions and worthy of a widzów w napi´ ciu. ˚egna ny gromki mi oklaska mi publicz no Êci real thriller. The artist kept the audience in suspense till the very zszedł ze sce ny, ust´ pu jàc po la gru pie Rock Lo ves Cho pin. Gi - end. He left the stage to the sound of huge applause and the tarzy Êci: Ryszard Sygi to wicz, Jacek Królik i Marek Radu li poka - group Rock Loves Chopin took his place. The guitarists: Ryszard za li roc ko wy po ten cjał cho pi now skich kom po zy cji pre lu diów, Sygitowicz, Jacek Królik and Marek Raduli presented the rock etiud, walców. Ostre gita ro we riffy podbi ły serca egipskiej pu- potential of Chopin's preludes, etudes and waltzes. Sharp guitar bliczno Êci, która najbar dziej entu zja stycz nie przyj´ ła ˝ywio ło wà riffs won the hearts of the Egyptian audience, who most wer sj´ po lo ne za A -dur, op. 40, no 1 w fi na le. Utwór ten ni czym enthusiastically welcomed the lively rendition of the A Major Op. klam ra spiàł ca ły kon cert. 40 Polonaise no. 1 in the finale. This composition fastened the Gita ro we mu wido wi sku towa rzy szył spektakl tanecz ny w wyko - whole concert like a clasp. The guitar spectacle was na niu Fo lies Dan ce Com pa ny. Ze spół pod prze wod nic twem Ma - accompanied by a dance show performed by the Folies Dance rze ny Bar cik szcze gól nie za chwy cił mnie dwo ma ukła da mi: Company. The group, led by Marzena Barcik, delighted me taƒcem na pi´cio li nii i wyko na nà w biało -czer wo nych strojach particularly with two arrangements: dancing on a stave and the inter pre ta cjà taƒców naro do wych. interpretation of the national dances performed in white and red – Koncert Chopi na wpisu je si´ na list´ najwa˝ niej szych wyda - costumes. "The Chopin concert is on the list of this year's most rzeƒ kultu ral nych orga ni zo wa nych w tym roku w Egipcie – po- important cultural events organized in Egypt," – said Ahmed wiedział Ahmed Shokry, radca ds. tury sty ki Amba sa dy Egiptu. Shokry, tourism counselor in the Embassy of Egypt. We hope Mamy nadzie j´, ˝e podob ne wyda rze nia zbli˝a jà ce nasze naro - that such events bringing our nations closer together will take dy b´dà odby wa ły si´ coraz cz´Êciej. Egipcja nie bardzo szanu - place more often. The Egyptians have a great respect for the jà Pola ków i ch´tnie pozna jà ich zwycza je. Teraz nadszedł czas, Poles and are willing to know their customs. Now the time has aby po zna li ich do ro bek kul tu ro wy i dzie dzic two, ja kim jest come for them to know their cultural heritage and the legacy, part

m.in. muzy ka Fryde ry ka Chopi na. of which is Frederic Chopin's music. przy Ambasadzie Egiptu Zdj´cia: Biuro Turystyki 102-103 cieszyn:Swiat 10/24/10 9:31 PM Page 102

102 wydarzenia events 103

Piotr ˚abowski Niezapomniany koncert zespołu Coma / Unforgettable concert by the Coma Band. Krzysztof Penderecki skomponował utwór na 1200-lecie Cieszyna Work composed by Krzysztof Penderecki for Cieszyn’s 1,200th anniversary

ko rol kach, mo to cros sie i ro we rze. W tym sa mym mie sià cu were given by Myslovitz and Coma bands, and Krzysztof Huczne do mia sta za wi ta li uczest ni cy 67. wy Êci gu To ur de Po lo gne. Penderecki presented a work especially composed for the city’s Z myÊlà o wielbi cie lach fanta sty ki zorga ni zo wa no euro pej ski 1,200th anniversary. The Śląsk Song and Dance Ensemble also konwent o nazwie Euro con 2010 Tricon. Cieszyn pami´ tał tak- performed in front of the public. A three volume monograph of ˝e o mi ło Êni kach mu zy ki – nie za po mnia ne kon cer ty za gra li mu - the city, titled “The history of Cieszyn from ancient history to urodziny zy cy z ze spo łów My slo vitz i Co ma, a Krzysz tof Pen de rec ki contemporary times” was presented in September. A team of za pre zen to wał utwór skom po no wa ny spe cjal nie z oka zji 1200- historians worked on the book for ten years and it is thus far the -lecia powsta nia miasta. Przed publicz no Êcià wystà pił tak˝e Ze- most detailed account of the centuries-old history of the city. In A GRAND BIRTHDAY spół Pie Êni iTaƒ ca Âlàsk. October an interesting historic and patriotic show, “Abundance of We wrze Êniu za pre zen to wa no trzy to mo wà mo no gra fi´ mia sta swords, triumph of the flag” graced the celebrations of the 92nd Cie szyn Êwi´tu je w tym This year Cieszyn is celebrating 1,200 years pt. „Dzie je Cie szy na od pra dzie jów do cza sów współ cze snych”. anniversary of the establishment of the National Council of the ro ku 1200-le cie ist nie nia. We dług of its existence. According to legend that Ksià˝ ka, nad któ rà przez dzie si´ç lat pra co wa ło gro no hi sto ry - Princedom of Cieszyn. has survived throughout centuries, exactly ków, jest jak dotàd najdo kład niej szym opisem wielo wie ko wych le gen dy, któ ra przetrwa ła wiele in 810 three brothers met up after a long dzie jów gro du. Ciekawe wi do wi sko hi sto rycz no -pa trio tycz ne WHAT’S AHEAD? >>”1,200 years of Cieszyn in comics” wie ków, dokład nie w 810 r. separation. To celebrate this occasion „Mie czów do sta tek, cho rà gwi try umf...” uÊwiet ni ło ob cho dy exhibition can be seen in November. The 19-20 November weekend po dłu giej roz łà ce spo tkali si´ the city has organised very many attractions. (19 paê dzier ni ka) 92. rocz ni cy po wo ła nia Ra dy Na ro do wej Ksi´ - promises to be exceptionally dynamic, due to the “Cieszyśka tu trzej bra cia. Z oka zji okràgłej The sons of the Polish ruler, Leszek III, were so happy with the stwa Cieszyƒ skie go. Barbórka” rally. Drivers will start and finish their rally at the Market rocz ni cy mia sto przy go to wa ło unexpected and at the same time fortunate gift, that they decided Square. Special sections have been planned in neighbouring to establish a city. That is how Cieszyn came into being. An open CO JESZCZE PRZED NA MI >> W listo pa dzie b´dzie districts. December is the time of Xmas fetes, which will have for sale mnó stwo atrak cji. well with a plaque reminds everyone about their meeting place by mo˝ na obej rzeç wy sta w´ za ty tu ło wa nà „1200 lat Cie szy na Xmas decorations and gifts. Lovers of winter sports will go to sports Syno wie polskie go władcy, Leszka III, cieszàc si´ z tak niespo - the little spring. w ko mik sie”. Nie zwy kle dy na micz nie za po wia da si´ week - and entertainment hall on 11-12 December to watch figure dziewa ne go, a zara zem szcz´Êli we go daru losu, posta no wi li end 19–20 li sto pa da, a to za spra wà raj du „Cie szyƒ ska Bar bór - iceskating. There is time until the end of the year to see the exhibition za ło ˝yç mia sto. Tak po wstał Cie szyn. O miej scu spo tka nia POWER OF ATTRACTION >> The city’s jubilee is ka”. Kierow cy rozpocz nà i zakoƒ czà zmaga nia na Rynku. celebrating the 80th anniversary of the Cieszyn Photographic przy êró deł ku przy po mi na zie lo na a˝u ro wa stud nia i umiesz - celebrated throughout the year with numerous historical, cultural Odcin ki specjal ne zapla no wa no w sàsied nich gminach. Society. It is opening on the first Tuesday in December. There will be czona na niej tabli ca. and sporting events. In May all the brave ones could take part in Grudzieƒ to czas kierma szów Êwiàtecz nych, na których b´dzie a farewell to the last day of the year with a live New Year concert by the transborder city game, the first in the city’s history. The story mo˝ na ku piç ozdo by cho in ko we lub drob ne upo min ki. W week - the Mike Gowin & One Milion Dollars In Cash Band. MOC ATRAK CJI >> Jubi le usz miasta przez cały rok unfolded on both sides of the Olza River, symbolically joining the end (11–12) miło Êni cy sportów zimo wych, wybio rà si´ do ha- Detailed information about all the planned events uÊwietnia jà liczne impre zy histo rycz ne, kultu ral ne i sporto we. city divided years ago by the Polish and Czech border. During li wi do wi sko wo -spor to wej na mi´ dzy na ro do we za wo dy are on the www.1200cieszyn.pl website W ma ju wszy scy Êmiał ko wie mo gli wziàç udział wpierw szej several days in August Cieszyn was the extreme sports capital. w ły˝wiar stwie figu ro wym. Do koƒca roku mamy czas na obej- w histo rii grodu transgra nicz nej grze miejskiej. Fabu ła rozgry - During the Freestyle City Festival tourists and residents admired rze nie wy sta wy z oka zji 80-le cia Cie szyƒ skie go To wa rzy stwa Dojazd: z Bielska-Białej – drogà E75, z Katowic – drogà nr 81 (kierunek wa ła si´ po obu stro nach rze ki Ol zy, łà czàc sym bo licz nie mia sto the feats of skateboarders, motocross and bike riders. The Foto gra ficz ne go. Werni sa˝ ju˝ w pierwszy wtorek grudnia. Skoczów) nast´pnie 938 – z Krakowa autostradà A4 do Katowic – dalej drogà podzie lo ne przed wielo ma laty grani cà polsko -cze skà. participants of the 67th Tour de Polonge race visited the city in Ostatni dzieƒ roku po˝egnamy koncertem sylwestrowym (na nr 81 (kierunek Skoczów) i póêniej 938; z Krakowa drogà nr 52 Przez kil ka dni sierp nia Cie szyn był sto li cà spor tów eks tre mal - the same month. A European convention, called Eurocon 2010 ˝ywo) grupy Mike Gowin & One Milion Dollars In Cash Band. przez Wadowice, Bielsko-Białà – nast´pnie E75 nych. Pod czas Fre esty le Ci ty Fe sti val tu ry Êci oraz miesz kaƒ cy po - Tricon was organised with lovers of science fiction in mind. And Szcze gó ło we in for ma cje na te mat wszyst kich pla no wa nych Cieszyƒskie Centrum Informacji/ Cieszyn Information Centre:

dzi wia li wspa nia łe po pi sy spor tow ców je˝ d˝à cych na de s- Cieszyn also thought about music lovers, unforgettable concerts Zdj´cia: archiwum UM Cieszyn (3) imprez sà dost´p ne na stronie www.1200cieszyn.pl. Rynek 1, Cieszyn, tel. (33) 479 42 48-9 www.cieszyn.pl 104 Ksiazki koniec:Swiat 10/24/10 9:35 PM Page 104

104 ksià˝ki

Barbara Jampolska-Wasiak

Restauracja société ul. Ró˝ana 14, tel.: 022 540 13 33, e-mail: [email protected]

Mi´dzy trady cjà a nowo czesno Êcià Boha te ra mi kilku na stu repor ta ˝y Witol da Szabłow skie go – „specja li sty od niety po wych zadaƒ” – sà Tur- cy. Z ich opowie Êci wyła nia si´ kraj skrajno Êci, zaska ku jà ce go myÊle nia, marzeƒ i mega lo ma nii. „Ka˝dy Turek jest mostem”, mówi jedna z opisy wa nych posta ci – mostem łàczà cym te wszystkie Êwiaty. Ksià˝- k´ czy ta si´ jed nym tchem. Doskonała lektura za rów no dla czy tel ni ków nie zna jà cych Tur cji, jak idla tych, któ rzy sà nià za uro cze ni. Wi told Sza błow ski, Za bój ca z mia sta mo re li. Re por ta ˝e z Tur cji, wyd. Czarne, cena 32,90zł Na szlakach Gór Âwi´to krzyskich Ksià˝ka opisu je Êwi´to krzy skie trasy. Prezen ta cja jest bardzo szczegó ło wa i cenna, bo zwery fi ko wa na w tere - nie. Ca łoÊç uzu peł nia jà nie wiel kie map ki, opi sy za byt ków przy ro dy i ar chi tek tu ry, a tak ˝e in nych war tych od - wiedze nia atrakcji. Na koƒcu przydat ne słownicz ki – termi nów geolo gicz nych i archi tek to nicz nych oraz opis bazy tury stycz nej. Bez tego przewod ni ka w pleca ku nie ma co wyru szaç na szlak! oferujemy urozmaicone menu z akcentami kuchni polskiej i Êródziemnomorskiej, El˝ bie ta Wo ło szyƒ ska, Ma rek Wo ło szyƒ ski, Prze wod nik tu ry stycz ny Gó ry Âwi´ to krzy skie, organizujemy imprezy okolicznoÊciowe tj. bankiety, wesela, konferencje oraz spotkania biznesowe, wyd. MuzaSA, cena59,99 zł proponujemy mile sp´dziç czas w otoczeniu zieleni naszego ogrodu

Londyn dla indywidualistów We offer a varied menu with some accents Przewodnik po stolicy Wielkiej Brytanii ma podtytuł „20 najlepszych tras wycieczkowych” – ka˝da z nich jest of Polish and Mediterranean cuisine, zobrazowana mapkà z zaznaczonymi wa˝nymi punktami, opisami zabytków i miejsc, w których warto si´ we organize occasional parties, that is banquets, zatrzymaç, np. po to, by skosztowaç tamtejszych potraw. Miejskim włóczegom, którzy lubià odkrywaç miasto wedding receptions, conferences and business na własnà r´k´, przyda si´ na pewno niezale˝na od ksià˝ki mapa; zaÊ wszystkim, którzy wybierajà si´ do meetings Londynu – opis bazy noclegowej. We recommend spending nice time in our green garden. Londyn. 20 najlepszych tras wycieczkowych, wyd. Berlitz, cena: 24,90 zł

Kobieta na Bliskim Wschodzie Anna Jackowska postanowiła uciec przed nu˝àcà korporacyjnà codziennoÊcià. W pewnym momencie ˝ycia, nie bez wahaƒ, wsiadła na motocykl i ruszyła na spotkanie z przygodà w Syrii i Jordanii. Efektem jej ciekawoÊci i fascynacji tym Êwiatem, a jeszcze bardziej ludêmi tam ˝yjàcymi jest ksià˝ka, a właÊciwie dziennik motocyklowy. Oczami autorki oglàdamy barwny arabski Êwiat, z dreszczykiem prze˝ywamy jej przygody. Inspirujàca lektura.

Anna Jackowska, Kobieta na motocyklu, wyd. Pascal, cena: 32 zł

www.societe.pl 104 Ksiazki koniec:Swiat 10/24/10 9:35 PM Page 106 “are we still on earth...?" „czy to jeszcze ziemia?”

Bial/a Pustynia www.egypt.travel 104 Ksiazki koniec:Swiat 10/24/10 9:35 PM Page 108

`