Juni 2010 1, nummer 1 Jaargang

Solar industrie wil Solliance: nieuwe Heerlen werkt aan hogere positie op samenwerking financiering van politieke agenda kennisinstellingen ECN-vestiging Improve your productivity with our innovative products

AT OTB SOLAR WE PUSH THE BOUNDARIES OF INNOVATION. WITH NEW BREAKTHROUGH TECHNOLOGIES AND PRODUCTS, EXTENSIVE EXPERIENCE AND IN-DEPTH PROCESS KNOWLEDGE WE OFFER CUSTOMERS THE BEST SOLUTIONS FOR AUTOMATIC SOLAR CELL MANUFACTURING.

LiNEX from raw wafer until sorted cells – turnkey solar cell production solutions with the highest level of automation

DEPX the world’s highest SiNx deposition rate The equipment incorporates new technologies, capable to deposit Silicon Nitrides with high throughput in a very compact foot print

MET X screen printer, easy to operate Stand-alone or inline solution with compact footprint

PiXDRO the path for inkjet printing from product development to pilot and mass production www.roth-rau.com/otb-solar 10 22

32 37

Inhoudsopgave De zon is er klaar voor!

Solar industrie claimt hogere positie op politieke agenda 10 ‘Waarom bestaat er geen vakblad voor de Nederlandse solar indus- ‘Zonne-energie moet nú nationale prioriteit worden. Als het pas trie?’ Die directe vraag stelde John Blankendaal mij in de koude en over vijf jaar hoog op de politieke agenda komt, bereikt Nederland winterse maand januari. John, programmamanager bij de Brabantse nooit meer de internationale top.’ Het is de kern van de boodschap Ontwikkelings Maatschappij en vereniger in hart en nieren, was die de solar industrie gezamenlijk afgeeft naar aanleiding van een samen met mij op bezoek bij Wiro Zijlmans van Smit Ovens. Daar advies van het Innovatieplatform. hadden wij een gesprek over de kansen die zonne-energie de Ne- derlandse economie biedt. Al snel raakten wij enthousiast over het Solliance creëert kraamkamer voor solar innovaties 14 idee om de Nederlandse solar industrie te bedienen met een eigen Energieonderzoek Centrum Nederland, de Technische Universiteit vaktitel. Dat enthousiasme is er nog steeds! Eindhoven, TNO en het Holst Centre hebben de handen ineenge- slagen in Solliance. Het samenwerkingsverband moet de regio als Al hebben we een behoorlijke weg voor moeten afleggen. Uitgeve- wereldspeler in zon-pv op de kaart te zetten. rijen staan in deze moeilijke economische tijden niet te springen de nek uit te steken om een nieuwe vaktitel te starten. Helemaal niet Nieuwe cleanroom Lamers HTS 20 voor een nichemarkt. Toch doen wij het, eigenwijs als we zijn. De ‘Deze cleanroom is een uiting van onze groei, een voorwaarde voor tijd is er rijp voor en de zon is er klaar voor! verdere groei en stelt ons in staat de solar industrie te faciliteren bij haar innovatieprocessen.’ Aan het woord is Nico Nieuwland, direc- De gelederen in de solar industrie zijn in opmaat naar de landelijke teur van Lamers High Tech Systems. verkiezingen gesloten en nieuwe initiatieven voor innovatieprojec- ten en kennisinstellingen schieten als paddenstoelen uit de grond. Heliomax pleit voor acceptatie zonthermische energie 22 Zo leest u in dit nummer meer over het nieuwe samenwerkings- ‘Zonthermische energie moet onderdeel worden van het groene verband Solliance waar een aantal toonaangevende Nederlandse stopcontact. Het rendement ligt bij zonthermisch rond de vijfen- onderzoeksinstituten de handen ineen slaan, maar ook meer over negentig procent en toch blijft de erkenning van zonthermische de nieuwe vestiging van ECN in Heerlen-Aachen. energie achter in vergelijking met zon-pv’, aldus Henk Koning, managing director van Heliomax. Solar Magazine vormt samen met industrie een spreekbuis richting overheden, toeleveranciers en klanten. Een plaats waar kennis op De solar industrie in een notendop 24 het gebied van de zon wordt gedeeld en vergroot. Samen sta je Rond tweehonderd voor Christus vond Archimedes uit dat je met sterker! Het is dan ook in nauwe samenwerking met koepel- en een spiegel, waarin het zonlicht gevangen werd iets in brand kon vakorganisaties dat wij dit vakblad voor u maken. steken. Solar Magazine neemt u mee langs de geschiedenis van zonne-energie en geeft u een uitgebreid overzicht van de heden- Ook de adverteerders moet ik niet vergeten. Zonder hun steun was daagse technologieën en kansrijke bedrijven. Solar Magazine er nooit gekomen. Daarom hebben wij speciaal voor hen en alle andere bedrijven en instellingen een partnerpak- Ubbink: succes met gebouwgeïntegreerde zonnesystemen 32 ket ontwikkeld waarmee wij elkaar ook in de toekomst blijven Meer en meer slaagt de Doesburgse Ubbink Groep erin om ge- ondersteunen. U leest hierover meer op pagina 50. bouwgeïntegreerde zonnesystemen in de markt te zetten. Ubbink- directeur Jack van der Stege weet dan ook één ding zeker: gebouw- Tenslotte: het enthousiasme en de passie uit de solar industrie die geïntegreerde oplossingen worden gemeengoed. wij ervoeren bij het maken van dit blad, geven ons een enorme boost! Het geeft aan dat zonne-energie in alle opzichten een bele- Heerlen werkt aan financiering ECN-vestiging 37 ving is. Maar dat wist u natuurlijk allang… Veel leesplezier! De financiering van de nieuwe vestiging van Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) moet deze zomer rond zijn. De financie- ring is volgens wethouder Riet de Wit de laatste hobbel om ECN Edwin Gelissen John Blankendaal Heerlen-Aachen daadwerkelijk van de grond te krijgen. Hoofdredacteur Columnist en innovator

3 ECP Holland ontwikkelt nieuwe IBC Handler

In samenwerking met Solland Solar heeft daarmee een veilige chemische instal- ECP Holland een nieuwe IBC Handler latie voor toepassing in de pv-industrie.’ ontwikkelt. De handler is een vooruitstre- Tijdens het ontwikkelen van de nieuwe IBC vende oplossing voor het veilig hanteren, Handler heeft ECP Holland veel aandacht opslaan en verpompen van gevaarlijke besteed aan het gebruiksgemak voor de chemicaliën. ‘Technologische verbeterin- operators en onderhoudsmonteurs. Hoe gen maken de nieuwe IBC Handler veiliger eenvoudiger de bediening, hoe minder voor mens en milieu en gebruiksvrien- problemen kunnen ontstaan. De oplossing delijker voor operators en onderhouds- maakt het verpompen van chemicaliën monteurs’, vertelt Paul Raeven, technisch mogelijk via een enkele ‘plug-and-play’- directeur bij ECP Holland. ‘Deze oplossing actie. De operator komt op geen enkel voldoet bovendien ruimschoots aan alle moment gedurende het proces in aanra- Nederlandse en Duitse milieueisen en is king met chemicaliën.

Twee nieuwe ‘energie’ kennisinstituten van start

Nederland is twee nieuwe kennisinstituten op het domein ‘energie’ rijker. Meer dan honderdvijftig wetenschappers van de Technische Universiteit Eindhoven bundelen sinds begin april hun krachten in het Eindhoven Energy Institute (EEI). Het instituut gaat werken aan oplossingen voor het energieprobleem. De onderzoekers hebben een wereld voor ogen waarin de energie vooral uit zonlicht gehaald wordt of uit nabootsing van de zon: kernfusie. Doel van het instituut is het energieonderzoek van de universiteit te focussen en te versterken, en tegelijkertijd de zichtbaarheid te vergroten. In Delft is daarnaast het Expertisecentrum Technology, Innovation & Society (ETIS) van start gegaan. Het centrum, gevestigd in het nieuwe gebouw van De Haagse Hogeschool Delft, wordt praktijkgericht onderzoek gedaan op drie onderzoeksthema’s: energie, mechatronica en innovatieproces- sen. Bij het expertisecentrum kunnen bedrijven tegen relatief lage kosten een praktijkge- richte onderzoeksopdracht uitzetten.

Vervolgorder voor Smit Ovens Silocon-Light:

Smit Ovens heeft bij een van haar klanten om competitief te zijn in deze groeimarkt’, betere en goedkopere een vervolgorder in de wacht gesleept. Het stelt Wiro Zijlmans, directeur van Smit Ovens. zonnecellen op folie gaat om de verkoop van een vapor transport ‘We zien al cel-efficiënties van tien tot twaalf deposition-systeem voor CIGS-dunnefilmcel- procent. Met geavanceerde thermische pro- Het Europees onderzoeksproject Silicon- len en een researchtool die geschikt is om de cessen kunnen pv-fabrikanten in de buurt Light dat zich richt op betere en goedko- depositie van seleen en de kristallisatie van van productiekosten van een dollar per watt pere zonnecellen op folie is officieel van CIGS-precursoren te bestuderen. ‘Thermi- komen – een cruciale drempel voor dunne start gegaan. Onder leiding van Energie- sche processen zijn een belangrijke manier film CIGS-photovoltaïca.’ onderzoek Centrum Nederland werken zeven Europese partijen en één Chinese organisatie mee aan het nieuwe zonne- celonderzoeksproject. Het project heeft een looptijd van drie jaar. Het ultieme doel is om betere en goedkopere dunne film siliciumcellen op folie te maken. Deze zonnefolies zijn bij uitstek geschikt voor gebouwgeïntegreerde pv-toepassingen. In Silicon-Light worden methoden onder- zocht en verbeterd om dunne laagjes van typisch éénduizendste millimeter vanuit een gasfase op een folie aan te brengen met behulp van Plasma Enhanced Chemi- cal Vapour Deposition (PECVD). Het gaat er daarbij om, om hoge kwaliteit amorf en microkristallijn silicium te fabriceren bij relatief lage procestemperaturen onder de tweehonderd graden Celsius, zodat goed- kopere kunststoffolies als drager gebruikt kunnen worden. Vliegtuig op zonne-energie maakt opnieuw testvlucht

Het eerste bemande vliegtuig op zonne- energie heeft opnieuw een testvlucht gemaakt. De Solar Impulse, waarin slechts al- leen voor piloot Markus Scherdel plaats was, vloog bijna anderhalf uur op een hoogte van twaalfhonderd meter. Het eenpersoonstoe- stel geldt primair als een demonstratiesys- teem en alhoewel de weg naar passagiers- vliegtuigen op zonne-energie nog lang is, zijn de initiatiefnemers blij met de vorderin- gen. ‘Nog nooit is het een dergelijk groot en licht vliegtuig gelukt om zo ver te vliegen. Het succes van deze eerste vlucht staat ons toe om het programma met een gerust hart voort te zetten’, aldus Andre Borschberg, ceo en mede-oprichter van het project.

Forse groei voor pv-bedrijven

Nieuwe cijfers tonen aan dat het Nederland- se cluster van bedrijven actief in de zon-pv markt sterk groeiende is. De groeicijfers – een gemiddelde jaarlijkse groei van vijfen- veertig procent in de laatste tien jaar – laten zien dat het Nederlandse zon-pv cluster een Politieke partijen willen Deltawet zeer belangrijk economisch groeigebied voor de BV Nederland is. De toenemende Nieuwe Energie in regeerakkoord schaal, concurrentie en efficiëntie in de ge- hele keten dreven het afgelopen decennium Nederland kan en moet voor 2050 helemaal overstappen op hernieuwbare energie, bovendien de installatieprijs met negentien zoals zon en wind. Dit is althans de doelstelling van een Deltawet Nieuwe Energie die er procent naar beneden. De top tien van het volgens de grote Nederlandse politieke partijen moet komen. CDA, ChristenUnie, D66, Nederlandse cluster laat een gemiddelde GroenLinks, Partij van de Arbeid, SGP en VVD hebben in de afgelopen maanden het initi- jaarlijkse groei in arbeidsplaatsen zien van atief genomen voor een partijoverstijgend voorstel voor een versnelde energietransitie. meer dan vijftig procent, een omzetgroei Een rapport dat ten grondslag ligt aan het voorstel stelt een jaarlijkse energiebesparing van meer dan zestig procent waarvan ne- van drie procent en een jaarlijkse groei in hernieuwbare energie van zeven procent, een gentig procent uit export voortkomt. volledig hernieuwbare energiemix in 2050 haalbaar maakt. Het rapport van de samen- werkende partijcommissies is samengevat in de zogenoemde Verklaring van Utrecht, waarin een tiental concrete maatregelen wordt bepleit. EU-consortium solar fabrikanten opgericht Gent installeert 50.000 zonnepanelen Solland Solar is samen met zeven Europese De Belgische gemeente Gent zet de ko- nieuwe fabriek bouwen waar honderd solar fabrikanten onder de naam CTM Group mende maanden fors in op zonne-energie. werknemers aan de slag zullen gaan. Gent een R&D-alliantie aangegaan. De fabrikanten De stad gaat op de daken van vierhonderd wil in 2012 een derde van het stroomver- van kristallijn siliciumzonnecellen willen via stadsgebouwen zonnepanelen installe- bruik van de stadsgebouwen zelf produ- het consortium de concurrentiepositie van ren. In totaal gaat het om vijftigduizend ceren met zonne-energie. In 2020 moet Europa veiligstellen. De partijen leggen zich panelen, goed voor een vermogen van er zelfs evenveel energie geproduceerd toe op procesontwikkeling voor grondstof- ongeveer zes megawatt. Vier bedrijven worden als dat de gebouwen verbruiken. fen, celtechnologie en -productie. Prioritei- stelden zich kandidaat stelden om de stad Ondertussen onderzoekt Ecostream de ten zijn naast verbetering van efficiëntie en van zonnepanelen te voorzien, Ecostream mogelijkheden om het nieuwe Artevelde- kwaliteit een verdere kostenverlaging. De kwam als beste uit de bus. De Belgische stadion van lokale voetbalclub AA Gent ambities en doelstelling van de CTM Group onderneming gaat vanwege de order voor van elektriciteit te voorzien door middel zijn verwoord in een technologische road- het leveren van de panelen in Gent een van zonnepanelen. map die een tijdlijn tot 2020 schetst.

5 Europees solar onderzoeksproject HIFLEX officieël van start

Het Europese onderzoeksproject ‘HIFLEX’ is van start gegaan. In het project richt een Europees consortium, bestaande uit vijf onderzoeksinstituten en twee industriële partijen, zich de komende drie jaar op de gezamenlijke ontwikkeling van technologie voor flexibele modules op basis van orga- nische zonnecellen. Door dit onderzoeks- project wordt het mogelijk om kosteneffec- tieve Organic Photovoltaics (OPV) modules met een groot oppervlak te ontwikkelen. HIFLEX wordt gecoördineerd door het Energieonderzoek Centrum Nederland en ondersteund door de Europese Unie. OPV wordt beschouwd als een belangrijke photovoltaïsche technologie in opkomst, die in de toekomst waarschijnlijk voor zeer goedkope zonnecellen kan zorgen. Dat wordt mogelijk gemaakt door gebruik te maken van zeer snelle fabricageprocessen en goedkope materialen.

Nederlands bedrijf bouwt solar fabriek in Egypte Geen zonnepanelen

Egypte laat een Nederlands bedrijf een fabriek bouwen waar ruwe materialen en gas ten boven het spoor bate van de solar industrie gegeneerd zullen worden. Met de realisatie van de fabriek en bijbehorende site is zo’n vierhonderdzestig miljoen dollar gemoeid. De naam van de Ne- ProRail ziet vooralsnog af van het installeren derlandse onderneming die het project gaat uivoeren is niet bekendgemaakt. De nieuwe van zonnepanelen boven het spoor om de fabriek moet jaarlijks drieduizend ton polisilicium genereren, een belangrijke grondstof CO2-uitstoot te reduceren. Volgens Trein- voor veel zonnepanelen. Bovendien moet de fabriek vijftienhonderd ton gas produceren reizer.nl toont onderzoek aan dat zonnepa- dat ook gebruikt wordt voor de productie van zonnepanelen. Wanneer het project van nelen boven het spoor financieel minder start gaat is nog niet bekend. Egypte lanceert eind dit jaar in ieder geval een nieuw natio- aantrekkelijk zijn dan zonnepanelen op naal kennisinstituut op het onderzoeksdomein solar gelanceerd. stations. Adviesbureau Ecofys beoordeelde het idee van zonnepanelen boven het spoor.

De mate van CO2-reductie is volgens het Onderzoek invloed plasmonica op zonnecellen bureau weliswaar goed, maar de praktische uitvoerbaarheid is slecht en de financiële Het Belgische onderzoeksinstituut Imec grondstoffen gebruikt hoeven te worden haalbaarheid bovendien matig. Bijkomend gaat leiding geven aan het Europese onder- en zo ook de productiekosten teruglopen. nadeel van een zonnedak boven het spoor zoeksproject Prima. Hierin gaat een consor- Zogenaamde metallische nanostructuren is de slechtere bereikbaarheid van het spoor tium van ondernemingen onderzoeken hoe kunnen een bepaald deel van het lichtspec- voor onderhoud, met name bij calamiteiten. plasmonica kan helpen zonnecellen effi- trum absorberen en versterken. Dit houdt ciënter te maken. Het onderzoek moet inge- verband met de opwekking van plasmo- zet worden om het absorberend vermogen nen. Het is volgens het Imec een typisch Uw nieuws in Solar Magazine? van de foto-actieve laag in zonnecellen te Europees specialisme om plasmonica met Mail uw persbericht naar verbeteren zodat in de toekomst minder zonnecellen te combineren. [email protected]

Installatie Zoneiland Almere van start Dow Corning meldt

Nuon is gestart met de installatie van zich bij Imec ruim vijfhonderd zonnecollectoren op het Zoneiland Almere. De opgewerkte energie Het Belgische onderzoeksinstituut Imec wordt gebruikt om water te verwarmen heeft haar zoektocht naar een ‘siliconen- wat vervolgens naar 2700 woningen in de partner’ afgerond. Met de komst van het aangrenzende nieuwbouw wijk Noorder- Amerikaanse chemiebedrijf Dow Corning plassen-West getransporteerd wordt. De heeft Imec alle partners gevonden voor het oppervlakte van het zoneiland is zeven- onderzoek naar dunnere zonnecellen. Het duizend vierkante meter, vergelijkbaar met project moet resulteren in een besparing van een oppervlakte van anderhalf voetbalveld. silicium en betere renderende zonnecellen. 7 ------

INTERNATIONAAL- - - - Systems voorSystems de ontwikkeling, financiering en bouw van een zonnekracht-installatie van drieduizend hectare in Andhra Pradesh. Uitbreiding capaciteit Photovoltech De enige zonnecellenproducent die België overweegt Tienen, uit Photovoltech is, rijk een belangrijke uitbreiding. Het bedrijf wil megawatt tachtig van capaciteit huidige de uitbreiden jaar twee van periode een over driehonderdtot megawatt. Definitieve be slissingen over de uitbreidingsplannen zijn zijn uitbreidingsplannen de over slissingen opende jaar Vorig genomen. niet nog echter zes tot dat complex, nieuw een Photovoltech zomer de In huisvesten. kan productielijnen van dit jaar wordt daar een derde produc een over ook en genomen gebruik in tielijn vierde al is lijn een definitieve beslissing ge gen op twintig gigawatt. het Voor lopende kalenderjaar verwacht opnieuw EPIA een toename, die geschat wordt op vijftien procent. In 2009 was het opnieuw Duitsland dat wereldwijd met drie gigawatt de groot ste bijdrage aan de groei leverde. Chinastoot Verenigde Staten van troon China heeft afgelopen jaar de Verenigde ingehaaldStaten als grootste investeerder in hernieuwbare energie. Onderzoekers van Charitablede Pew hebben Trusts uitgere maakt de over solar industrie in de Ver enigde Staten. Opvallend de is groei van de sector ondanks de recessie. In totaal 1,4 is biljoen dollar aan kapitaal aangetrokken en nieuwe banen gerealiseerd. De zijn 17.000 pv-sector bovendien is met zevenendertig procent gegroeid. nomen, maar nog geen timing vastgelegd. Stijging pv-vermogen met 6,4 gigawatt Uit de nieuwste cijfers van de European Photovoltaic Industry Association (EPIA) blijkt dat het afgelopen jaar wereldwijd 6,4 gigawatt aan pv-vermogen geïnstalleerd. is Daarmee het komt wereldwijde pv-vermo kend dat China in 2009 34,6 biljoen dollar geïnvesteerd, bijna twee maal zo veel als de Verenigde Staten. Op de derde plaats stond het Koninkrijk, Verenigd gevolgd door Spanje en Brazilië. De meest spec derdvijftig doel China’s procent in vijf jaar. dertigom in 2020 gigawatt hernieuwbare energie produceren te wordt binnenkort al bereikt met enkel en alleen windenergie. Bovendien het is land ook al de grootste producent van zonnecellen. Ondanks deze gegevens, stijgt het Chinese gebruik van fossiele brandstoffen fors. VS in banen creëert 17.000 industrie Solar De Amerikaanse SolarEnergies Industry Association heeft nieuwe cijfers bekendge taculaire groei was voor Zuid-Korea met een investeringstoename van tweehon ------pervlakte wordt geleid om zo energie op te moetwekken. de In energieopbrengst 2020 veertigin zo’n procent van de Marokkaanse energiebehoefte gaanvoorzien, gelijk aan ongeveer tweeduizend megawatt. De over heid heeft negen miljard dollar beschikbaar gesteld voor het project en hoopt dat de import van olie met twaalf procent naar beneden kan door de investeringen. Platform slimme energie in Vlaanderen Half april het is Vlaams platform rond slimme energienetwerken opgericht. Dat moet alle actoren uit de sector samenbren gen. Werkgeversorganisatie de Voka, initi Marokko wil grootste zonne-energie producent worden Marokko heeft aangekondigd de grootste producent van zonne-energie ter wereld willente worden. Het Noord-Afrikaanse landheeft de ambities samengebald in één enkel project, waarin het tienduizend hectare land gaat gebruiken om met zon nepanelen elektriciteit op wekken. te Op vijf locaties zal concentrated solar-thermal technologiepower (csp) worden gebruikt, waarbij zonlicht van een grote oppervlakte door middel van lenzen naar een kleine op atiefnemer van het platform, beklemtoont dat het energienet dringend moet worden aangepast. Door alternatieve energiebron nen, zoals de installatie van zonnepanelen of windmolens, worden gezinnen en bedrij ven immers steeds meer ook zelf producent en wordt energie een tweerichtingsverkeer. Door de zogenaamde smart grids kan die energie ook optimaal op het elektriciteits net worden geplaatst. Europa van zonnecentrale grootste Italië: Italië in wordt jaar dit van helft tweede de In de grootste photovoltaïsche centrale van Eu komst ondertekend met het Indiase con cern Videocon Group voor de ontwikkeling van grootschalige zonne-energieprojecten in India. Het Waregemse Enfinity heeft eerder al belangrijke projecten opgezet in India. werd Zo eind vorig jaar een over eenkomst aangekondigd met Titan Energy ropa in gebruik genomen. Het Amerikaanse bouw de met gestart Rovigo in is SunEdison vierkante 850.000 van centrale een van investering een is project het Met meter. gemoeid van tweehonderd twee tot De gemoeid. euro miljoen honderdvijftig van productiecapaciteit een krijgt centrale heeftSpanje ogenblik dit Op megawatt. 72 in Olmedilla nog de grootste photovoltaï zestig tot kan Daar Europa. van centrale sche opgewekt. worden elektriciteit megawatt Belgisch Enfinity realiseert Indiase zonne-energieprojecten Enfinity heeft een samenwerkingsovereen - - - - - Inwoners vande gemeente Lochem krijgen de mogelijkheid om zonnepanelen leasen.te Na een aantal jaren worden de panelen eigendom van de gebruikers. Lochem heeft een intentieovereenkomst met de coöperatieve vereniging Zoneco getekend. dit Volgens document gaat de gemeente samen metpartners kijken hoe zonnepanelen en zonne-energie voor iedereen toegankelijk kan zijn. Partners in het project ‘Zonne-energie voor ieder een’ zijn energieleverancier Greenchoice, zonnepanelenleverancier Pfixx en de coöperatievevereniging deze Zoneco. Van laatste vereniging moeten burgers lid worden als ze van gemeentelijke zonne panelen gebruik willen maken. zoeksinstellingen die onderzoek doen naar duurzame energie gepubliceerd. In het rapport met de titel ‘Alternative Energy Leadership Study’ behaalt de UniversiteitTechnische Eindhoven (TU/e) een zestiende daarmee is plaats. De TU/e de tweede universiteit van Europa, vlak achter het Imperial College in Londen. Het rapport gebaseerd is op analyse van ruim vijf miljoen artikelen uit zestienduizend erkende wetenschappelijke tijdschriften die Elsevier in haar database heeft. Weekblad Elsevier heeft een rapport van de wereldwijde top twintig van onder Toppositie TU/e Toppositie energie onderzoek Het grootschalig gebruik van zonne- energie in de tuinbouw is weer een stap dichterbij. Althans, als het aan het Bredase Switch2Solar licht. Het bedrijf heeft een nieuwe technologie ontwik keld waarmee de beglazing van kassen voor een forsdeel wordt overgenomen door transparante zonnepanelen. De lichtoranje panelen laten twintig procent van het De licht door. stuksprijs twee is honderd euro, maar wanneer een grotere hoeveelheid wordt gelegd, daalt de prijs naar honderdvijftig euro per paneel van bij meter. 1,70 De1,10 panelen hebben volgens Switch2Solar een capaciteit van vijfentachtig watt. Switch2Solar lanceert Switch2Solar ‘kaszonnepanelen’ Zonnepanelen te te Zonnepanelen Lochem in lease SolarNow wint EU Sustainable Energy Award Bedrijven gezocht

De EU Sustainable Energy Award 2010 is Rural Energy Foundation heeft via het voor energieproject gewonnen door SolarNow. De Nijmeegse SolarNow programma de afgelopen drie met basisscholen jaar voor 330.000 Afrikanen toegang tot zonne-energie gerealiseerd. De kosten: vier Stichting De Uitvinders laat basisschool- euro per inwoner. ‘Het is fantastisch dat kinderen ontdekken of ze affiniteit hebben de Europese Unie inziet dat kleinschalige met techniek. In het komend schooljaar duurzame energieoplossingen in Afrika veel zullen tienduizend kinderen deelnemen beter werken dan grootschalige infrastruc- aan het nieuwe project ‘De Uitvinders en turele energieprojecten. Het is niet alleen het Zonnewiel’. Daarin is (alternatieve) goedkoper en sneller, het is een kans voor energie het hoofdthema. In een avontuur- Afrika om vervuilende centrales en afhan- lijk verhaal, dat ook wordt verfilmd, gaat kelijkheid van olie en kolen buiten de deur de hoofdpersoon op zoek naar de meest te houden’, stelt een trotse directeur Willem geschikte energiebron voor zijn elektri- Nolens. In ruraal Afrika zijn de meeste sche auto. Kinderen zullen gedurende huishoudens voor hun licht nog steeds het hele schooljaar opdrachten uitvoeren aangewezen op olielampen. Het SolarNow binnen dit thema. Stichting De Uitvinders programma helpt lokale ondernemers met zoekt innovatieve en maatschappelijk de verkoop, installatie en het onderhoud betrokken bedrijven uit de energiesector van zonnepanelen. die aan het project kunnen bijdragen in ruil voor exposure. Voor meer informatie en contactgegevens kunt u terecht op Onderzoek naar trams op zonne-energie www.deuitvinders.com. Daar is ook meer informatie te vinden over een net afge- Een haalbaarheidsonderzoek moet aantonen of het mogelijks is om het Amsterdamse rond project van De Uitvinders. Hierin tramverkeer zelf energie op te laten wekken. De Amsterdamse wethouder Marijke Vos ging een groep jeugdige uitvinders rond en Gertjan Kroon, directeur van het Gemeentelijk Vervoer Bedrijf (GVB), hebben hiertoe het verhaal ‘De Uitvinders en het Verbor- begin mei een intentieverklaring ondertekend waarin ze de studie toezeggen die naar gen Oog’ met een schip vol uitvindingen verwachting rond de zomer klaar zal zijn. Opmerkelijk is dat het onderzoek plaats vindt op weg naar de Wereldtentoonstelling in omdat leerlingen van het Amsterdamse Caland Lyceum op eigen initiatief een studie Sjanghai. Het verhaal daagde de kinderen hadden uitgevoerd naar de mogelijkheid van een zonnecentrale voor het GVB. Uit het uit om zelf uitvindingen te bedenken voor onderzoek van de leerlingen volgt de aanbeveling om te starten met een proefproject, de Wereldtentoonstelling en de beste om kennis en ervaring op te doen met de techniek en organisatie van grootschalige uitvinding is meegegaan op het schip naar opwekking van zonne-energie voor het GVB. Sjanghai in China.

Brabant twee energie Plantaardige vezels verdubbelen mogelijk adviesbureaus rijker efficiëntie van zonnecelen

De provincie Noord-Brabant heeft twee Onderzoekers van de Amerikaanse Wake nieuw energieadvies bureaus binnen de Forest University hebben een nieuwe gelederen. Jeroen Saijs is BrabantEnergy zonnecel-technologie ontwikkeld die mo- gestart en Jeroen Setz heeft zijn bedrijf gelijk het rendement van cellen verdubbeld Wattanders officieel gelanceerd. De core en de kosten verder reduceert. De univer- business van BrabantEnergy behelst siteit heeft voor de technologie een patent onafhankelijke advisering en begeleiding toegekend gekregen van het Europees van bedrijven en particulieren die zon- Octrooibureau en heeft ook in Amerika een nepanelen willen aanschaffen. Wattanders patentaanvraag ingediend. Basis van de biedt bedrijven voor het eerst de mogelijk- technologie is het gebruik van plantaardige heid tot het vrijwillig vergroenen van hun vezels die het opvangen van zonlicht in ver- elektriciteitsverbruik. schillende hellingsgraden mogelijk maakt.

SDE-subsidie zon-pv ‘groot’ geopend

Eind mei is de inschrijving voor de subsidie- Economische Zaken – weer veel aanvragen. regeling Stimulering Duurzame Energie- Eerder was de categorie ‘klein’ overtekend. productie (SDE) in de categorie zon-pv Bij de verwachte overtekening van de rege- ‘groot’ geopend. Ook voor deze categorie ling in de categorie ‘groot’, wordt geloot verwacht Agentschap.nl – de uitvoerende onder de aanvragen die zijn ingediend op organisatie namens het ministerie van de dag van overtekening. Scheuten Solar breidt productie verder uit

Scheuten Solar breidt in het Duitse Gelsen- kirchen de productiefaciliteiten verder uit. De capaciteit van de productielijn wordt met zestig megawatt vergroot. Daarmee wordt de totale capaciteit in 2010 verdubbelt ten opzichte van het afgelopen jaar. De produc- tielijn gebruikt de laatste folietechnieken en is volgens Scheuten de eerste volledig geautomatiseerde productielijn met een capaciteit van honderdtwintig megawatt.

Solland Solar start consortium EWT-cel Nieuw record efficiëntie CIGS-zonnecel Solland Solar heeft een consortium op- gericht voor ontwikkeling van de ‘Emitter Het Amerikaanse onderzoeksinstituut het Frauenhofer instituut. ‘Dit is een record Wrap Through’-zonnecel (EWT-zonnecel). NREL is haar record van efficiëntie met de voor de gehele dunne filmtechnologie en Onder aanvoering van Solland Solar start dunne filmtechnologie Koper Indium Gal- niet alleen voor CIGS-zonnecellen’, stelt Dr. het consortium – verder bestaande uit lium Selenide (CIGS) kwijt. Onderzoekers Michael Powalla, hoofd van de pv-divisie Sunergy, Levitech en Energieonderzoek van het Zentrum für Sonnenenergie- und bij ZSW. ‘Het is het resultaat van jarenlang Centrum Nederland – het driejarige Wasserstoff-Forschung (ZSW) in het Duitse onderzoek ondersteunt door de Duitse Newton-project om hoogrenderende Baden-Württemberg hebben een CIGS-zon- overheid, de Europese Unie, universiteiten back-contact zonnecellen te ontwikkelen ncel ontwikkeld met een efficiënte van 20,1 en Würth Solar. Zonder deze samenwerking op basis van het EWT-zonnecelconcept. Dit procent. De resultaten zijn bevestigd door was dit resultaat niet behaald.’ is een natuurlijke evolutie van de ‘Sunweb’ Metal Wrap Through-zonnecel waarmee momenteel op de markt actief is. Sunergy Van der Hoeven: ‘Geen subsidie meer’ gaat binnen Newton direct gegoten kris- tallijn silicium substraten leveren, deze zijn Demissionair minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken vindt dat de subsidies aanzienlijk goedkoper zijn dan de traditi- op duurzame energie moeten worden afgeschaft. Ze kosten de overheid volgens haar onele wafers die worden gezaagd uit een miljarden euro’s en maken bedrijven lui. Met een opiniestuk in de Volkskrant neemt Van blok silicium. Het Newton project wordt der Hoeven afstand van haar eigen beleid van de afgelopen drie jaar, waarin juist subsi- gefinancierd door het EOS-KTO-program- dies werden ingezet om de ontwikkeling van wind- en zonne-energie te stimuleren. De ma van Economische Zaken. zogeheten SDE-regeling, die twintig jaar lang geld toelegt op elke duurzame kilowattuur energie, was het belangrijkste instrument van het vorige kabinet om de klimaatdoelen voor 2020 te halen. Volgens Van der Hoeven is dat beleid niet effectief. ‘Duurzame energie is de komende jaren nog een te beperkte en te dure optie voor CO2-reductie. We moeten niet onbeperkt en tot in lengte van dagen het verschil tussen marktprijs en kostprijs blijven subsidiëren. Daar moeten we vanaf.’ In de ogen van Van der Hoeven is ‘energiebesparing is de allerbeste vorm van energiebeleid’.

Rapport baant weg voor CO2-neutrale energie

Europa moet forse maatregelen nemen voor een welvarend, CO2-arm Europa. De

om de doelstellingen op het gebied van roadmap analyseert in vier CO2-neutrale economie, veiligheid en klimaat te bereiken. scenario’s wat de gevolgen zijn voor de eco- Een meer offensieve energie-efficiëntie, -uit nomie, servicebetrouwbaarheid, infrastruc- breiding van het elektriciteitsnet, regionaal tuur, energiezekerheid en het beleid. De geïntegreerde marktactiviteiten, hervor- verschillende routes zijn niet afhankelijk van ming van de energiemarkt, smart grids de import van elektriciteit en zijn gebaseerd en het strak vasthouden aan geleidelijke op bestaande of bijna rijpe technologieën, terugdringing van installaties met een hoge waaronder onder meer duurzame energie

CO2-uitstoot zijn volgens een nieuw Euro- uit zon en aardwarmte gebruikt worden. pees rapport nodig. De ‘Routekaart 2050’ Energieonderzoek Centrum Nederland was van de European Climate Foundation (ECF) een van de partijen die meewerkten aan de is het resultaat en een praktische richtlijn totstandkoming van de roadmap.

9 Solar industrie claimt hogere positie op politieke agenda: ‘Zonne-energie moet nú nationale prioriteit worden’

Het Innovatieplatform adviseert het kabinet de technologie- en marktposities in duurzame energie snel in te nemen. Nederland staat voor belangrijke keuzes; posities moeten worden ingenomen om een belangrijke rol te kunnen spelen vóór en met name na 2020. Duurzame energie moet daartoe als groeigebied en sleutelthema bestempeld worden, inclusief een aantal focusgebieden waarin Nederland economisch internationaal kan excelleren, te weten: bioketen, offshore wind en op de langere termijn ook zon-pv en micro warmtekrachtkop- peling. De Nederlandse solar industrie neemt hier geen genoegen mee en eist op korte termijn een benoeming tot sleutelgebied. ‘Zonne-energie moet nú nationale prioriteit worden. Als je het pas over vijf jaar hoog op de politieke agenda zet, bereik je nooit meer de internationale top’, stelt Henk Roelofs, ceo van Solland Solar.

Om de Nederlandse economie te verster- partijen over sectoren heen aan elkaar en doorbraak van economisch rendabele ken lanceerde het Innovatieplatform in ontwikkel consortia voor de realisatie van zonnestroom-installaties verwachten 2004 de sleutelgebiedenaanpak. Deze een industrie van duurzame energietech- zonder overheidssubsidies. ‘Financiële aanpak moet focus en samenhang aan- nologie, te beginnen bij de bioketen en producten gaan dan een zeer belangrijke brengen in de inspanningen van over- offshore wind.’ rol spelen voor een succesvolle integratie. heden, kennisinstellingen en bedrijven ‘In deze tijden van grote veranderingen In vele andere landen wordt het moment op economisch kansrijke gebieden. Het moeten we niet vast houden aan oude dat zonnestroom concurrerend is met fos- Innovatieplatform adviseert het nieuwe structuren en verhoudingen. Het vraagt vi- siele stroom – grid parity – al veel eerder kabinet de ontwikkeling van duurzame sie, moed, dynamiek en flexibiliteit. De ons bereikt. Indien we de enorme kansen energie als sector te versnellen. Dit doet ze omringende landen zijn ons voorgegaan willen benutten moet de overheid nu een op basis van een studie uitgevoerd door ambitieus en consistent stimuleringspak- Roland Berger Strategy Consultants. ‘Solar industrie moet ket introduceren. De energietransitie die zich nu al voltrekt biedt niet alleen Sleutelgebied 2.0 zich sterker verenigen’ hoogwaardige werkgelegenheid, maar ook In de studie onderschrijft Roland Berger een versterking van de exportpositie en de kansen voor Nederland in de deelmarkt en het is de hoogste tijd dat de politiek innovatie. De wereld staat aan het begin zon-pv, deze worden echter pas gezien op keuzes maakt om een effectieve structuur van een enorme uitdaging die visie en de langere termijn. Geconstateerd wordt te bieden voor een dynamische omgeving slagkracht vereist. Overheden moeten hier dat de totale productiewaarde vergeleken waarin innovatie, creativiteit en onderne- hun verantwoordelijkheid nemen en door met andere landen klein blijft. Nederland merschap kansrijk moeten zijn’, stelt Frans middel van stimulering en regelgeving is volgens de studie weliswaar actief in van den Heuvel. Hij is topman van het in faciliteren.’ ‘Zonne-energie moet nu een het ontwikkelen van machines voor de Venlo gevestigde bedrijf Scheuten Solar, nationale prioriteit worden’, vult Henk Roe- fabricage van zonnecellen, maar er zijn ook een van de grootste producenten van lofs aan. Hij is directeur van de Heerlense minpunten. Op het gebied van silicium zonnepanelen in Europa. ‘Zonne-energie zonnecellenfabrikant Solland Solar. ‘Als je en andere grondstoffen zijn Nederlandse levert op termijn de grootste bijdrage voor het pas over vijf jaar hoog op de politieke bedrijven volgens de onderzoekers afwe- het invullen van de mondiale energiebe- agenda zet, bereik je nooit meer de inter- zig en ook de installatiemarkt is relatief hoefte. Wij moeten over onze schaduw nationale top. Over vijf jaar is namelijk ook onderontwikkeld volgens de onderzoe- heen stappen en ons richten op nieuwe in Noordwest-Europa grid parity al bereikt.’ kers. De conclusie van het rapport luidt technologieën en de daarbij behorende ‘De solar industrie kan op twee manieren als volgt: ‘Ondanks dat duurzame energie- infrastructuur die ons een antwoord geven ondersteund worden bij haar weg naar technologie geen ‘klassiek’ sleutelgebied op de uitdagingen die voor ons liggen.’ de top’, vervolgt Roelofs. ‘Op de eerste vormt, kan een sleutelgebiedenaanpak plaats moet je een thuismarkt creëren. Die 2.0 die de coördinatie en afstemming van Stimuleringspakket is nodig om een aantal lokale spelers bij activiteiten in thema’s over sectoren heen In de visie van Van den Heuvel kunnen elkaar te brengen en initiatieven vanuit de stimuleert zijn vruchten afwerpen. Koppel we vanaf 2015 in Nederland een echte innovatiekant samen te laten komen en foto’s: Imec 11 Word voor 5000 euro partner van SOLAR MAGAZINE en ontvang jaarlijks:

Eén hele pagina advertentie ter waarde van 1690 euro Eén hele pagina advertorial ter waarde van 2490 euro, inclusief copywriting en fotogra e 25 procent korting op additionele advertentieplaatsingen Vier keer per jaar vermelding in het Solar Industrie Register ter waarde van 500 euro Per editie 50 extra exemplaren van Solar Magazine Plaatsing bedrijfslogo in het colofon onder de rubriek ‘partners’

Surf snel naar www.solarmagazine.nl/partnerworden door te ontwikkelen. Ten tweede moet je ‘De Nederlandse overheid heeft in het (ECN) in Zuid-Nederland moeten daar bij- R&D supporten. Nederland moet immers verleden een aantal zeer succesvolle voorbeeld onderdeel van zijn. Daar kan en geen cost leadership nastreven maar een activiteiten geïnitieerd. Denk hierbij aan gaat onder meer onderzoek plaatsvinden unieke kennispositie verwerven.’ het stimuleren van energiebesparing in naar dunne filmzonnecellen op basis van de bebouwde omgeving’, merkt Van den de CIGS-technologie.’ Feed-in tarief Heuvel op. ‘In een relatief kort tijdsbestek ‘Nederland heeft de technologie en het is bijvoorbeeld hoogrendement glas een Eigen benen potentieel aan innovatievermogen om standaard in de bouw geworden. Een korte ‘Hopelijk hebben wij met zijn allen geleerd een beduidende positie in de markt voor maar effectieve subsidie tijdens de initiële van windenergie’, stelt Roelofs. ‘In die zonnestroom in te nemen’, benadrukt Van fase en de introductie van de Energie sector bereikte Nederland al snel de top, den Heuvel. ‘Dit vraagt echter om moed maar gaf de voorsprong weg. Dat moeten en daadkracht bij zowel de overheid als ‘Zonnecellobby verdient wij ons met solar niet laten gebeuren. het bedrijfsleven. Bij een goed beleid gaan Deze sector moet daarom de komende vijf ecologie en economie hand in hand. Ne- een luisterend oor’ jaar ruimschoots de mogelijkheden krijgen derland is goed in R&D, minder in demon- om te groeien. De recente uitlatingen van stratie en er is nauwelijks industriebeleid. Prestatie Norm heeft de bouwsector ge- demissionair minister Van der Hoeven stel- Het is de vraag wat de relevantie van een dwongen gebouwen te realiseren met een len daarom teleur. Zelf heb ik een aantal kenniseconomie is zonder een degelijk hoge isolatiewaarde. Zo simpel kan het goede gesprekken gehad met Economi- industriebeleid en succesvolle innovaties. zijn, waarom doen we dit niet ook met de sche Zaken en ik denk dat op een aantal De kans op succes wordt verhoogd door stimulering van duurzame energie?’ plekken goede initiatieven genomen zijn, keuzes te maken voor deelgebieden en echter ik zie qua overheidsbeleid nog geen kennis en inspanningen van overheid en Energiepolitiek snelle vooruitgang.’ bedrijfsleven te bundelen.’ Roelofs voegt ‘Elke maand dat je langer wacht met ‘De uitkomst van de studie van Roland toe: ‘Financiële middelen worden tot maatregelen om de solar industrie te Berger en het uitblijven van de benoeming dusver op een te laag niveau beschikbaar stimuleren, is verlies’, stelt Richard van der van zon-pv tot sleutelgebied is mijn ogen gesteld. Als een subsidieregeling binnen Sanden, hoogleraar Plasma & Materials typisch Nederland’, besluit Van de Sanden. een paar uur overschreden is, creëer je Processing aan de Technische Universi- ‘Zonne-energie heeft ongelooflijk veel eerder onzekerheid op de markt dan een teit Eindhoven. ‘Het wordt de hoogste potentie en toch wekt ook demissionair stimulans. Er is behoefte aan een stabiel en tijd dat de zonnecellobby een luisterend minister Van der Hoeven nog altijd de voorspelbaar feed-in tarief; een behoor- oor vindt. Nederland heeft behoefte aan suggestie dat deze industrie niet op eigen lijke en op lange termijn vaste vergoeding energiepolitiek waarbinnen zonne-ener- benen kan staan, terwijl deze industrie die wordt verleend aan iedereen die gie gestimuleerd wordt. Het financieel nota bene op eigen kracht ontstaan is. duurzaam opgewekte elektriciteit aan de ondersteunen van nieuwe vestigingen van Deze industrie vertoont ieder jaar een netten levert.’ Energieonderzoek Centrum Nederland forse groei en doet er toe.’

13 Solliance creëert kraamkamer voor solar innovaties: Nederland wordt als wereldspeler in zon-pv op de kaart gezet

Energieonderzoek Centrum Nederland, de Technische Universiteit Eindhoven, TNO en het Holst Centre hebben de handen ineengeslagen in Solliance. Het samenwerkingsverband van R&D-organi- saties op het domein van photovoltaïsche zonne-energie (zon-pv) concentreert zich op de geogra- fische driehoek Eindhoven-Leuven-Aken. ‘Solliance heeft de ambitie de regio als wereldspeler in zon-pv op de kaart te zetten’, stellen Hein Willems en Richard van de Sanden die namens ECN en de TU/e bij Solliance zijn betrokken.

Tien jaar geleden behoorde de regio explosief groeiende zonne-energiemarkt te deelnemers en het opzetten van struc- Eindhoven-Leuven-Aken (ELAT) tot de laten aansluiten. ‘ECN, TU/e, TNO en Holst turen. Het doel is om eind 2010 volledig wereldwijde top drie op het gebied van Centre hebben het voortouw genomen bij operationeel te zijn. zonnecelproductie en -toepassing. Qua de vorming van Solliance. De juiste organi- Om de ambities van Solliance te kunnen productieniveau is de regio weliswaar in satievorm voor dit initiatief werken we de realiseren, hebben ECN, TU/e, TNO en het de rangorde terug gezakt, maar Nederland komende maanden uit’, vertelt Willems. Holst Centre gezamenlijk een voorstel behoort qua kennisniveau nog steeds tot gestuurd naar de provincie Noord-Brabant. de top. Solliance wil deze kennispositie Wereldspeler ‘Dit voorstel richt zich op Zuidoost-Bra- verder uitbouwen en gebruiken om de Het jaar 2010 staat dan ook in het teken bant, het gebied dat ook wel bekend staat regionale sterktes in high-end productie- van de ‘geboorte’ van Solliance: het ma- als Brainport, en behelst onder meer de technologie sneller en effectiever op de ken van plannen, het bijeen brengen van verhuizing van de pv-activiteiten dunne •

•

•

15

Solar industrie kan voorsprong terughalen

Duurzame elektriciteitsopwekking uit de dat de Nederlandse overheid inzet op wind? de Nederlandse zon-pv industrie kenmer- zon is essentieel om aan de toenemende Worstelt EZ met de vraag hoe we de be- ken? Waarmee wij kunnen komen tot een energiebehoefte te voldoen en de gestel- staande infrastructuren kunnen handhaven? volwaardige industrie die oplossingen weet de klimaatdoelen te halen. Elektriciteit uit Tenslotte is de Nederlandse staat voor vijftig te bieden voor het grootste probleem van de zon neemt in de tweede helft van deze procent aandeelhouder in de gasbel, naast onze generatie. De eerste is de innovatieve eeuw meer dan vijftig procent van de Shell en Esso die elk vijfentwintig procent in cohesie: de samenhang tussen de partijen energiemix voor haar rekening. Daarmee handen hebben. die wordt gedreven door technologie en biedt de markt voor zonnestroom een marktwerking. De tweede is de cumulatieve uniek economisch perspectief. Buiten onze grenzen gaat de evolutie door. R&D. Wanneer we alle zon-pv gerelateerde Als de Nederlandse overheid en de bestaan- R&D optellen beschikken we over een gi- En Nederland heeft veel te bieden in zonne- de infrastructuren het laten afweten, moeten gantisch concurrerend kennispotentieel. energie. Hoe is dat zo gekomen? Onder in- wij – ondernemers en kennisinstellingen – vloed van internationale ontwikkelingen be- de voorsprong die we dreigen te verliezen De technologische ontwikkeling is tweele- steedden bedrijven als Philips en Shell en de terug kunnen halen. De uitdaging is om de dig: enerzijds worden voor het ‘wafer based’ toenmalige technische hogescholen veel tijd Nederlandse pv-industrie de kansen te laten productieproces nieuwe kostenbesparende en geld aan onderzoek naar zonne-energie. benutten. Technologisch staat de internatio- oplossingen gezocht, anderzijds worden Dit heeft Nederland in staat gesteld om een nale pv-sector op het niveau van de T-Ford. nieuwe dunne film technologieën ontwik- kennis positie op te bouwen. Kennisinstellin- Wij staan aan het begin van een nieuw keld. Alle oplossingen hebben de potentie gen als de Technische Universiteit Eindhoven, tijdperk. Theoretisch is een rendement van om de kosten van zonnecellen en zonnecel Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) vijfentachtig procent haalbaar. Daar staan we systemen aanzienlijk te reduceren. Verwacht en TNO hebben tot op heden een uitste- nog ver vanaf. mag worden dat met het doorbreken van kende internationale reputatie opgebouwd. deze technologieën de zonnestroomkosten Dit in tegenstelling tot Shell en Philips die Ook Nederland kent zijn parels en gazel- met tientallen procenten zullen dalen. zonne-energie vaarwel hebben gezegd. les. Bedrijven als OTB Solar, Solland Solar, Maar géén samenwerking om een subsi- Scheuten Solar, Eurotron, Tempress Sys- diegerichte industrie te worden die aan het De bestaande energie-infrastructuren die tems, Helianthos, Levitech, Smit Ovens en infuus van de overheid hangt, maar samen- in het verleden zonne-energie mogelijk vele anderen werken aan nieuwe ontwik- werking gericht om zo snel mogelijk concur- maakten, kunnen echter ook belemmerend kelingen. Bedrijven die we niet mogen rerende zonne-energie te ontwikkelen. Dat werken. Denk aan het marktleiderschap van teleurstellen. Of moeten wij ze veroordelen een subsidie daaraan bijdraagt is geen enkel Shell en de immense investeringen van de tot een leven van Don Quichots en natte probleem, maar juist toe te juichen. Tot op elektriciteitsbedrijven in het elektriciteitsnet. dromers? Dit in plaats van de bouwers van heden wordt het bestaan van een zon-pv Deze kurken van de Nederlandse economie de toekomst die ze kunnen zijn. Maar wat industrie in Nederland ontkend. laat je niet snel zinken. heeft Nederland te bieden? Nederland heeft een complete en volledige keten op Aangezien de internationale solar markt niet De historie wijst uit dat Nederland in staat het gebied van zonne-energie. We beschik- op Nederland wacht, moeten de industrie is om posities in te nemen, maar dezelfde ken over de kennis om silicium en dunne en de overheid vaart maken. Als we dat niet historie wijst ook uit dat wij deze snel kunnen film zonnecellen te produceren en we doen, heeft zonne-energie in Nederland een verliezen. Zo hebben wij windenergie laten kunnen panelen bouwen en assembleren. geweldige toekomst achter zich gelaten. waaien. Denemarken is er gelukkig mee. En Bovendien kennen wij internationaal er- met off shore windparken moeten we het kende kennisinstellingen die top of the bill John Blankendaal elektriciteitsnet handhaven. Is dat de reden zijn. Wat zijn de twee positieve kanten die N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij

17 ®

Abonnee worden van Solar Magazine?

Surf naar onze website www.solarmagazine.nl Pionieren voor een nieuwe energietoekomst: PowerMatchingCity daagt pv-fabrikanten uit

Het beste van zonne- en windenergie, warmtepompen en micro-warmtekrachtkoppelingen combine- ren. Het gebeurt in de Groningse wijk Hoogkerk waar het eerste slimme elektriciteitsnet van Europa is aangelegd. Energyconsultancy- en testbedrijf Kema startte samen met Energieonderzoekscentrum Nederland (ECN), Essent en softwarebedrijf Humiq het project ‘PowerMatchingCity’ op. ‘Niet energie besparen, maar alle nieuwe energiebronnen op elkaar afstemmen is het primaire doel. Zonne-energie is daarbij een van de alternatieve energiesoorten met veel potentie’, stelt projectleider Frits Bliek.

Aan de basis van PowerMatchingCity staat Veldtesten ze zijn van harte welkom om met ons te intelligente software die vraag en aanbod ‘De 350 vierkante meter zonnecellen die komen praten en te kijken waar we elkaar van energie aan elkaar koppelt. Het netwerk in het project gebruikt worden staan voor kunnen versterken.’ dat zo ontstaat, de smart grid, staat aan de het overgrote deel op het dak van het PowerMatchingCity loopt over ruim een basis van de duurzame bediening van alle Kema-gebouw in Groningen’, vervolgt jaar ten einde. De projectpartners willen huishoudelijke apparaten. Het meest spre- Bliek. ‘Kijkend naar zonnepanelen, is voor tegen die tijd een industriële referentie- kende voorbeeld is de wasmachine die op dit project de stand der technologie niet standaard gecreëerd hebben waarmee afstand wordt aangezet zodra er voldoende zo relevant. Binnen vijf tot tien jaar ligt het niet meer uitmaakt of een slimme stroom is. De wasmachine wordt geladen grid parity hoe dan ook in het verschiet, diepvries, wasmachine, warmtepomp of met het wasgoed en het wasmiddel en de het rendement van de panelen is daarom elektrische auto op het smart grid wordt gebruiker toetst op het toestel in wanneer vooralsnog ondergeschikt. Voor nu geldt aangesloten. Bliek: ‘De PowerMatcher de was gedaan moet zijn. Binnen tien uur, dat het project een coördinatiemecha- moet via een algoritme in een compu- binnen een dag of binnen twee dagen. nisme moet creëren die verschillende terprogramma steeds uitrekenen welke Het intelligente net beslist wanneer dit het energievormen naadloos op elkaar laat energiebron op een willekeurig moment in beste kan en tegen het voordeligste tarief. aansluiten. In een vervolgfase na het overvloed aanwezig is en het goedkoopst project willen we meer aandacht schen- kan worden aangeboden. Op basis van ‘Smart grids vormen een essentieel onder- ken aan de kwaliteit van zonnepanelen 24-uurs voorspellingen van Meteo Consult deel van de Nederlandse en wereldwijde en ruimte bieden voor het testen van is het over een jaar bovendien mogelijk om energietransitie’, stelt Bliek. ‘Deze intelligen- cellen op basis van nieuwe technolo- steeds een dag vooruit te kijken. In 2040 te netwerken stemmen vraag en aanbod op gieën. Producenten kunnen hun panelen wordt verwacht dat veertig procent van de elkaar af. Daarmee voorkom je niet alleen immers pas grootschalig uitrollen als ze energie niet meer in grote centrales wordt overbelasting, maar vind je ook een oplos- uitgebreid getest zijn en het product zich opgewekt. Dit betekent onvermijdelijk dat sing voor het gegeven dat de zon niet altijd bewezen heeft. Juist het verrichten van je het energiegebruik moet gaan sturen schijnt en de wind niet altijd even krachtig die veldtesten is lastig en wij bieden daar met datgene wat er aangeboden wordt waait. PowerMatcher is binnen dit unieke in de toekomst de mogelijkheden toe. en niet andersom. De PowerMatcher is project overigens de naam van de slimme Vooralsnog zijn er geen pv-fabrikanten daartoe een van de eerste oplossingen die stroomagent die we ontwikkelen.’ bij PowerMatchingCity betrokken, maar in de komende jaren aangeboden wordt.’

19 Air Liquide-dochter opent nieuwe cleanroom: Lamers High Tech Systems wil innovatie processen solar industrie faciliteren foto: Rob van Berkel Waar Lamers High Tech Systems (Lamers HTS) in de eerste tachtig jaar van haar bestaan actief was in verwarmingen en luchtbehande- ling, ging het bedrijf vanaf 1984 aan de slag voor Philips Semiconductors. Met onder meer Philips en ASML als grote klanten specialiseer- de het bedrijf zich de afgelopen vijfentwintig jaar in het ontwerpen, bouwen en kwalificeren van installaties en regelsystemen voor hoog- zuivere gassen en chemicaliën. Sinds 1999 is Lamers onderdeel van de internationale Air Liquide groep. ‘Wij zijn in de markten actief waar de allerhoogste eisen aan de zuiverheid van gassen en de kwaliteit en dichtheid van de verbindingen in de systemen wordt gesteld’, vertelt directeur Nico Nieuwland. ‘Dit zijn sinds jaar en dag bijvoorbeeld de semiconduc- tor-industrie, de lucht- en ruimtevaart, farma- cie en natuurlijk ook de solar industrie.’

Half april nam Lamers HTS in de vestiging in Nijmegen een nieuwe cleanroom in gebruik. Daarmee beschikt het bedrijf in Gelderland nu over drie cleanrooms met een oppervlakte van elfhonderd vierkante meter. ‘Deze cleanroom is een uiting van onze groei de laatste jaren en een voorwaarde voor verdere expansie. In feite is deze investering anderhalf jaar uitgesteld vanwege de kredietcrisis. De cleanroom is echter exact op het juiste moment opgeleverd, want 2010 wordt naar het zich laat aanzien het beste jaar in de geschiedenis van Lamers HTS met een omzet van zeventig à tachtig miljoen euro. Bovendien kun- nen we met deze investering ons productieproces nog flexibeler en efficiënter inrichten.’ De groei waar Nieuwland over spreekt ziet hij de komende jaren ook voor een belangrijk deel uit de solar industrie komen. De directeur ziet daarbij drie productlijnen. ‘Op de eerste plaats kunnen wij de oem’ers voorzien van onderdelen voor ma- chinebouw, daarnaast kunnen wij in de fabrieken waar die machines komen te staan alle benodigde installaties voor gas en chemicaliën aanleggen. Tenslotte kunnen wij daar ook de dispensing en verdampingsapparatuur leveren. Daarbij merk ik op dat wij afhankelijk zijn van het succes van de solar industrie. Wij groeien met hen mee als wij onze rol als partner waarmaken. Daarbij hebben wij het snel schakelen tot kunst verheven.’

‘Realisme is dan ook op zijn plaats’, vervolgt Nieuwland. ‘Wij hebben niet de ambitie een voortrekkersrol in ontwikkelprocessen te nemen, maar zijn daarbij wel een facilitator. Zo is Lamers HTS in staat de juiste en nieuwste doseer- en re- gelapparatuur te ontwikkelen en te bouwen voor de innovatieprocessen binnen de solar industrie. Kortom, de wetenschappers hebben een idee en wij vertalen dit naar de benodigde hardware om het idee te realiseren en kunnen daarbovenop ook nog de prototypes leveren en de stap naar serieproductie met hen maken.’

21 Heliomax-directeur Henk Koning pleit voor acceptatie zonthermisch: ‘Zonthermische energie moet onderdeel groen stopcontact worden’

‘Thermische zonne-energie steekt ten opzichte van photovoltaïsche zonne-energie nog steeds met de kop boven het maaiveld uit. Logisch, gezien het rendement. Bij zonthermisch ligt dit rond de vijfennegentig procent, terwijl het rendement bij zon-pv vooralsnog rond de twintig procent ligt. Toch blijft de erkenning van zonthermische energie ver achter in vergelijking met zon-pv.’ Aan het woord is Henk Koning, managing director van Heliomax.

Heliomax is in Nederland een van de domi- intensieve veehouderij en zorginstellingen de vacuümbuizencollector. Deze nieuwe nerende spelers als het gaat om thermische hebben grote behoefte aan de toepassing generatie zonnecollectoren is opgebouwd zonne-energie. De bedrijfsnaam is afgeleid van zonneboilers om hun energierekenin- uit vacuümbuizen werkend op door- van de Griekse zonnegod Helios waarbij gen sterk te reduceren. Binnen Nederland stroomtechnologie. Uniek hierbij is de ‘max’ symbool staat voor het realiseren van zijn echter nauwelijks partijen actief die in mogelijkheid om elke buis afzonderlijk in een cultuuromslag in de vorm van de maxi- deze behoefte voorzien. Toegegeven, zelf de ideale hoek ten opzichte van de zon male toepassing van duurzame energie. zullen wij ons ook nooit voor de volle hon- in te kunnen stellen. Koning: ‘In Medem- Belangrijk bedrijfsonderdeel van Heliomax derd procent op deze markt storten. Ik wil blik – aan het IJsselmeer – hebben wij in is Technosolar, ‘het productiegeweten blijven innoveren en niet honderdduizend van Heliomax’ zoals managing director dezelfde systemen gaan leveren.’ Henk Koning het formuleert. ‘Heliomax is de etalage van Technosolar, daarbij werkt Pudding Heliomax met partners die gezamenlijk het Massaproductie zal het dus niet worden, kennisniveau naar een maximaal niveau maar het rekenvoorbeeld waarmee Koning moeten brengen. Wij staan daarbij open op de proppen komt voor de intensieve voor participaties van buitenaf die nieuwe veehouderij is voor agrariërs een goed ar- kennis binnen Heliomax brengen.’ gument om over te stappen op thermische energie. Een veehouder met duizend kal- Toekomstmuziek veren verbruikt jaarlijks zo’n dertigduizend Technosolar produceert sinds jaar en dag kubieke meter gas à vijftig eurocent per ku- zonthermische systemen voor klein- en bieke meter. Met de installatie van een zon- grootschalige toepassingen. ‘Bij kleinscha- neboiler – inclusief 123 vierkante meter zon- lige toepassingen voor de consument zijn necollectoren en ruimte voor tienduizend wij helaas speelbal van de overheid’, stelt liter water – wordt dit verbruik met vijftig Koning. ‘Het is een drama; wel subsidie, procent gehalveerd. Het resultaat? Een jaar- geen subsidie, toch weer wel subsidie lijkse kostenreductie van 7.500 euro. ‘Dat enzovoorts. De industrie krijgt van de is niet zomaar een getal, maar ‘the proof in Nederlandse overheid daardoor niet the pudding’’, aldus Koning. ‘Dit rekenvoor- de mogelijkheid om een commercieel beeld is voor mij de drijfveer om thermische haalbaar product op de markt te brengen. zonne-energie op de kaart te zetten en te Bovendien wordt de eigen Nederlandse perfectioneren. Binnen de solar industrie is kennisontwikkeling de nek omgedraaid het zonthermische marktsegment nog altijd doordat de markt overspoelt wordt met sterk zoekende. De acceptatie in de markt Duitse systemen die met subsidie op de is grotendeels afhankelijk van het imago Nederlandse markt zijn gekomen.’ van zonneboilers en –collectoren. Afnemers Enkel en alleen klagen over de fouten van moeten anders over deze systemen gaan de overheid zit echter niet in het karakter denken, vaak bestaat er nog een negatieve foto: Edwin Wiekens van Koning. De ondernemer kijkt liever naar perceptie. En zoals bekend is het ongeloof- de kansen die er liggen voor zonthermisch. lijk moeilijk om een imago te veranderen, Zo zit in grote industriële toepassingen het is iets ongrijpbaars.’ volgens de Bredanaar veel toekomstmu- Een van de nieuwe producten die Heliomax ziek. ‘Grote warmwatergebruikers als de twee jaar geleden op de markt bracht is 2008 het eerste grootschalige Europese beeld is zonthermische koeling in gebou- rmische energie nog niet als onderdeel van systeem op basis van deze technologie wen. Tot nu toe koelen we nog altijd met dit stopcontact gezien. zonthermisch moet opgeleverd. De vacuümbuizencollector is behulp van elektriciteit en dat kost ontzet- echter onderdeel worden van het nieuwe overigens het topje van de ijsberg. In de tend veel energie. Koeling wordt hét topic. ‘smart grid’ dat ontstaat en verschillende nabije toekomst komen wij zelf met een De technologie van zonthermische koeling duurzame energievormen bevat. Warmte en product op de markt wat zonthermisch en staat nog in de kinderschoenen. Daarom koude wordt nu met elektriciteit gegeneerd, zon-pv combineert. Zonthermische syste- willen wij voor dit specifieke kennisdomein dat is binnen enkele jaren niet langer het men concurreren in mijn optiek niet met ook partners binnen Heliomax halen.’ geval. De zon is vanaf dan de brandstof. De zon-pv systemen, samenwerking kan de prijsdifferentiatie tussen nieuwe duurzame gehele solar industrie juist naar een hoger Trigger energievormen en de fossiele brandstoffen is platform tillen.’ In de visie van Koning gaat het gebruik daarmee op komst. De verschillende varian- ‘De toepasbaarheid van zonthermisch van het traditionele 220/380 stopcontact ten moeten gaan concurreren en dit moet de gaat het komende decennium drastisch afnemen. Het nieuwe ‘groene’ stopcontact trigger zijn waar de industrie haar antwoord verbreden’, vervolgt Koning. ‘Een voor- gaat terrein winnen. ‘Helaas wordt zonthe- op gaat maken.’

23 De solar industrie in een notendop

Om de eerste toepassing van zonne-energie te vinden, moeten we terug naar de oudheid. Rond tweehonderd voor Christus vond Archimedes uit dat je met een spiegel, waarin het zonlicht gevangen werd iets in brand kon steken. In een tocht door geschiedenis komen we langs de Inca’s die de zon en warmtereflectoren gebruikten om hun eten te bereiden, de natuurkundigen Tschirnenhaus, Geoffroi, Buffon en Pouillet. Uiteindelijk was het de Franse scheikundige Antoine Laurent Lavoisier die als eerste waarschuwde voor de eindeloosheid van fossiele brandstoffen.

Lavoisier adviseerde in de achttiende wordt verwarmd door het zonlicht. De Griekse woord voor licht, Volta de naam van eeuw al om de zon op grote schaal als temperatuur van die vloeistof kan bij fel de eenheid van elektrische spanning. energiebron te gaan gebruiken. Bijna zonlicht oplopen tot maximaal negentig logisch is het dat ook Einstein zich in de graden Celsius. Het warme water wordt Technologieën twintigste eeuw bezighield met zonne- bewaard in een voorraadvat. Bij een Zonnecellen die zonlicht direct omzetten energie. Toch werd pas in het jaar 1955 voor geopende warmwaterkraan stroomt het in elektriciteit worden gezien als dé het eerst een siliciumzonnecel ontworpen. koude leidingwater door het opgewarmde grote belofte voor de toekomstige De wetenschappers Chapin, Pearson en voorraadvat naar de kraan. Als het water energievoorziening. De techniek Fuller stonden aan de basis van deze niet warm genoeg is, dan brengt de is universeel toepasbaar, klein- en zonnecel die vanaf 1958 op grote schaal cv-ketel het via naverwarming op de grootschalig en zowel in dichtbevolkte als werd gebruikt in ruimtesatellieten. gewenste temperatuur. in afgelegen gebieden. Het aantal soorten Bij de tweede variant, photovoltaïsche (pv) zonnecellen dat te koop is neemt dan ook Twee types systemen, wordt zonlicht via zonnecellen hand over hand toe. Bovendien zijn talloze Zonne-energie kan op twee manieren omgezet in elektriciteit. Een van de manieren varianten in ontwikkeling. De huidige markt toegepast worden. Op de eerste plaats is om zonnecellen te maken is via silicium. wordt gedomineerd door de kristallijn er thermische zonne-energie. Bij dit proces Silicium bestaat uit twee lagen. Onder silicium technologie (cSi), maar ook deze wordt zonne-energie omgezet in warmte invloed van licht gaat er tussen de twee kan nog veel goedkoper en aanzienlijk met behulp van collectoren. Het principe lagen een elektrische stroom lopen. Met een efficiënter worden. van een zonnecollector is eenvoudig. vakterm heten zonnecellen daarom ook wel Naast kristallijn silicium, zijn diverse Water dat door een buizenstelsel stroomt ‘photovoltaïsche cellen’. Phos is daarbij het soorten dunne filmzonnecellen te koop. Deze gebruiken minder grondstoffen en hebben daardoor een kostenvoordeel. Bij Kristallijn silicium dunne film dient het rendement echter verbeterd te worden om hoogwaardige Mono kristallijn Multi kristallijn en grootschalige productie op te kunnen Cel efficiëntie 16-19 procent 14-15 procent Module efficiëntie 13-15 procent 12-14 procent zetten. Om zonnestroom over de volle Benodigd opp. per kW Ong. 7 m2 Ong. 8 m2 breedte te kunnen laten concurreren Marktaandeel (2007) 42,2 procent 45,2 procent zijn volgens experts en wetenschappers Kenmerken relatief hoog rendement, bewezen lange levensduur, echter geheel nieuwe soorten zonnecellen onbuigzame constructie nodig, met een zeer hoog rendement Toepassingen in brede zin, bij uitstek geschikt wanneer fysieke en zeer lage kosten. Wereldwijd wordt ruimte beperkt is daarom gewerkt aan zonnecellen gebaseerd op nieuwe materialen en op (Bron: EPIA en Buck Consultants International, 2008) nieuwe omzettingsprincipes. De heilige foto's: Schott Dunne film Amorf Silicium (a-Si) Cadmium Telluride Koper Indium (Gallium) (CdTe) Selenide CI(G)S Cel efficiëntie 5-7 procent 8-11 procent 7-11 procent Module efficiëntie 5-7 procent 8-11 procent 7-11 procent Benodigd opp. per kW Ong. 15 m2 Ong. 11 m2 Ong. 10 m2 Marktaandeel (2007) 5,2 procent 4,7 procent 0,5 procent Kenmerken lager energierendement, flexibele constructie, eenvoudig productieproces en goedkope grondstoffen Toepassingen vooral geschikt op plaatsen waar ruimte geen beperking is

(Bron: EPIA en Buck Consultants International, 2008) graal is een zonnecel die alle kleuren licht verwacht de EPIA dat het marktaandeel van Eén van de nadelen is dat de cellen de efficiënt kan omzetten. dunne film binnen enkele jaren groeit tot zon moeten ‘zien’. Daarvoor zijn solar vijfentwintig procent. trackers, zonvolgsystemen, nodig die Kristallijn silicium Dunne film wordt gemaakt met een aan hoge eisen van nauwkeurigheid en Vooralsnog wordt de markt zoals gezegd ander productieproces en goedkope betrouwbaarheid moeten voldoen. gedomineerd door pv-systemen die grondstoffen, waardoor het tegen lagere werken op basis van kristallijn silicium. kosten te produceren is. Daarentegen is Industriële bedrijvigheid In 2007 had deze techniek volgens het energierendement lager, waardoor Binnen Nederland zijn zo’n tachtig de European PhotoVoltaic Industry een groter oppervlak nodig is om dezelfde bedrijven actief op het gebied van Association (EPIA) een marktaandeel van hoeveelheid stroom te produceren. zonnestroom, ofwel pv-systemen. zevenentachtig procent. Het verlagen Belangrijke onderzoeksthema’s zijn het Bekende bedrijven zijn OTB Solar (recent van de productiekosten is een van de verhogen van het rendement tot vijftien overgenomen door Roth & Rau), Solland twee belangrijk thema’s voor kristallijn procent in 2020, het verlagen van de Solar en Scheuten Solar. Bovendien silicium. De sector steekt daartoe energie productiekosten en het bereiken van een gooien Nederlandse kennisinstellingen in procesoptimalisatie, schaalvergroting grotere pv-verwerkingsoppervlakte van als het Dutch Polymer Institute, het en het reduceren van het verbruik negen vierkante meter in 2020. Energieonderzoek Centrum Nederland van silicium. Het andere importante en de Technische Universiteit Eindhoven onderwerp is het verhogen van het Nieuwe productietechnieken internationaal hoge ogen. Holland Solar is energierendement. Ondernemers en Naast de kristallijn silicium- en dunne de Nederlandse branchevereniging voor onderzoekers streven daarbij naar een filmtechnologie zijn er twee nieuwe zonne-energie en telt bijna tachtig leden, percentage tot boven de twintig procent. technieken – organische zonnecellen en van producenten tot leveranciers, van concentratie pv-systemen – die zich in de architecten tot energiebedrijven. Dunne film ontwikkelingsfase bevinden. Organische Internationaal gezien moet Nederland de Grote concurrent van de kristallijn zonnecellen kunnen in principe tegen lage concurrentie aan met landen als Duitsland siliciumtechnologie is dunne film. Deze kosten geproduceerd worden vanwege de en China. De Duitse overheid heeft de wordt gemaakt via een depositie van een goedkope grondstoffen. Het rendement afgelopen jaren het gebruik van zonne- extreem dunne laag lichtgevoelig materiaal is echter nog laag. Bij concentratie pv- energie fors gestimuleerd, waardoor de op een substraat zoals glas of kunststof. systemen wordt zonlicht geconcentreerd sector in het land ongekend hard gegroeid In de afgelopen jaren is de technologie op een zonnecel. Een voordeel van deze is. China heeft op zijn beurt de afgelopen als alternatief ontwikkeld. Hiervoor werd techniek is dat het totaal benodigde twee jaar de productie van kristallijn onder meer gekozen omdat de voor zonneceloppervlak drastisch beperkt silicium zonnecellen fors opgevoerd. zonnecellen geschikte grondstof silicium kan worden, waardoor de inzet van Het land stootte afgelopen jaar zelfs de schaars werd. Sinds het uitbreken van dure cellen met hoge rendementen Verenigde Staten van de troon als grootste de crisis is dit niet langer het geval. Toch toch economisch aantrekkelijk kan zijn. investeerder in hernieuwbare energie.

25 Accelerate your innovation

Finding the right answer to your innovation challenge often requires access to state-of-the-art infrastructure and expertise. And that’s where MiPlaza can help you, providing cutting-edge facilities to transform your designs into working prototypes and professional products. www.miplaza.com MiPlaza: World-class expertise – working for you

2010-0190_MiPLaza_advert_solar_magazine.indd 1 5/3/10 10:43:54 AM Zin en onzin van en over marktstimulering van zonnestroom

Eind maart trok onze Minister van Eco- telijke definitie van de twintigste eeuw? van de zogenaamde Balance-of-System nomische Zaken, mevrouw Maria van der Geen enkel idee van de tijdschaal waarop (BoS); alle overige systeemonderdelen Hoeven, de aandacht met ferme uitspra- marktstimulering nog nodig is? Of een – omvormer, draag- of bevestigingscon- ken in de Volkskrant. Even werd gedacht simpele uitglijder? Het maakt waarschijnlijk structie, bekabeling, et cetera – en de aan een ‘1 april’-grap, maar het bleek niet eens zoveel uit. Voor zonnestroom installatiearbeid. De BoS-prijzen wor- serieus bedoeld: het moet maar eens misschien het belangrijkste en ook meeste den voor een aanzienlijk deel bepaald afgelopen zijn met die ‘subsidiëring’ van verontrustende is dat het kennelijk na al door ontwikkelingen in lokale markten. duurzame energie. Die duurt veel te lang die jaren discussie en informatievoorzie- Niet voor niets worden de goedkoopste – zou zelfs ‘blijvend’ zijn – en bovendien ning nog steeds niet duidelijk is waarom systemen gevonden in landen met een maakt hij ondernemers lui. De minister de markt gestimuleerd moet worden. Een goed ontwikkelde markt. Daar is de zon- nam in feite publiekelijk afstand van poosje trouwens, niet blijvend. Een recon- nestroomsector volwassen en ervaren en haar eigen beleid in de afgelopen jaren structie van de argumenten. wordt efficiënt gewerkt. Italië en Spanje en legde en passant een bom onder mogen de zon hebben, Duitsland heeft het nog in de maak zijnde Nationale Zonnestroom wordt snel goedkoper. Al de goedkoopste systemen. Als in Italië Actieplan 2020, waarin ons land – net als meer dan drie decennia dalen de prijzen systemen konden worden geplaatst tegen alle andere lidstaten van de Europese van panelen met ongeveer twintig procent Duitse prijzen had men daar in 2010 al grid Unie – medio dit jaar aan de Europese voor elke verdubbeling van het mondiaal parity: zonnestroom kon dan concurre- Commissie moet uitleggen hoe wij de – cumulatief – geproduceerde volume. ren met consumentenprijzen van grijze doelstellingen voor dat beroemde jaar Omdat dat volume voor zo’n 98 procent stroom. Als Nederland snel van de ‘subsi- denken te gaan halen. in het buitenland wordt gemaakt kan ons die’ op zonnestroom af wil moet ons land land die trend niet wezenlijk beïnvloeden. dus juist even doorzetten met de markt- Een bom, omdat de huidige stimulerings- Gelukkig maar, zullen cynici zeggen. De stimulering. Niet stoppen. Alleen dan regeling voor duurzame energie – de uitdaging voor de bewonderenswaardige bouwen we een krachtige, innovatieve SDE-regeling – in dat plan vooralsnog ondernemers in Nederland is dan ook in de sector op die concurrerende systemen kan een belangrijke rol speelt. Wie wind zaait eerste plaats om in de moordende interna- leveren voor een breed scala aan toepas- zal storm oogsten en inderdaad, stoom tionale concurrentie overeind te blijven en singen in de gebouwde omgeving en de kwam uit de oren van de mensen die zich ervoor te zorgen dat ons land een rol blijft infrastructuur. in dit land inzetten voor het succes van spelen. Als producent van cellen, modules, duurzame energie. Allerlei speculaties materialen en/of productieapparatuur, Het kost de wereld naar schatting een paar over de achtergronden van de uitspraken als leverancier van kennis en technologie, honderd miljard om zonnestroom renda- volgden. Een ragfijn spel om de geesten of in welke vorm dan ook. Om ervoor te bel te maken. Dat is de totale onrendabele rijp te maken voor forse bezuinigingen ten zorgen dat ons land meeprofiteert van die top van alle systemen, in alle landen en gunste van het behoud van de hypotheek- enorme groeimarkt. Van ‘kenniseconomie’ voor alle tijden. Te veel voor één of een renteaftrek? Voorsorteren op de medede- in rapporten naar ‘kenniseconomie’ in de paar landen, peanuts voor de wereld als ling dat Nederland gaat voor kernenergie harde praktijk. geheel. Nederland: draag je steentje bij. In en daarom duurzame energie – van eigen je eigen belang. bodem – laat voor wat het is? Gewoon een De prijzen van complete – ‘turn-key’ – diepgevoeld en nostalgisch verlangen systemen dalen ook. Die worden bepaald Wim Sinke naar marktwerking in de heerlijk overzich- door de prijzen van panelen én de prijzen Holland Solar

27 foto: Vincent Knoops MiPlaza pleit voor krachtenbundeling om gezamenlijke groei te realiseren

‘Een gebundeld inzicht in de degradatie en betrouwbaarheid van zonnecellen is momenteel onvoldoende bekend in de wereld. Een grootschalig opgezet Solar Reliability Center is daarmee voor Nederland dé kans om internationaal naam en faam te maken.’ Aan het woord is Gerjan van de Walle; business development director van MiPlaza, divisie van Philips Research.

MiPlaza is een van de bewoners van het ven. Deze divisie van Philips Research sluit technologisch als qua markt. Om op beide eerste uur van de High Tech Campus in uitstekend aan bij het gedachtegoed van vlakken alle kansen te kunnen benutten is Eindhoven. Gerjan van de Walle zag op het de High Tech Campus. Tussen MiPlaza en nog veel R&D nodig. Zowel om de huidige bedrijventerrein – dat zich kenmerkt door de bewoners uit High Tech Campus vindt technologieën te verbeteren als nieuwe tech- open innovatie en intensieve samenwer- veel kruisbestuiving plaats. De afgelopen nologieën te ontwikkelen. Op alle richtingen kingsverbanden tussen de bedrijven die jaren hebben diverse klanten van MiPlaza die in de solar industrie momenteel benut gevestigd zijn op het terrein – de laatste besloten een vestiging te openen op het worden – van kristallijn en dunne film silicium twee jaar meer en meer spelers uit de solar kennisintensieve bedrijventerrein. Van de tot organische cellen – hebben wij compe- industrie verschijnen. Van SunCycle tot Sol- Walle: ‘Daarmee zie je dat MiPlaza geen tenties in huis. Zo is er bijvoorbeeld binnen land Solar en Energieonderzoek Centrum onderzoeksinstituut is, maar een organisa- het segment dunne film nog een aanzienlijke Nederland. Inmiddels borrelt de campus tie die onderzoek faciliteert met infrastruc- rendementsverbetering mogelijk, staat ook dan ook van de solar activiteiten en heeft tuur en kennis. Wij openen onze deuren de groeiende markt van organische zonnecel- ook MiPlaza zich op de solar markt gestort. ook voor de solar industrie met liefde en len technologisch gezien nog in de kinder- ‘Meer en meer verrijst er op de campus, maar plezier. Onze oorsprong ligt in de halfge- schoenen en kan middels nanostructurering juist ook in de regio, een solar cluster dat kan leider- en microtechnologie. Deze twee het niveau van ‘lichtinvang’ door zonnecellen uitgroeien tot iets wat op Europese schaal domeinen vertonen grote overeenkomst gemaximaliseerd worden. Kortom als het om meetelt, stelt Van de Walle. ‘Ook wij willen met de solar industrie. Tot 2008 bedienden onderzoek en ontwikkeling gaat, zijn er nog daar als MiPlaza ons steentje aan bijdragen wij de solar industrie echter nauwelijks. bergen werk te verzetten. Bij de genoemde door het bedrijfsleven te ondersteunen met Na een marktverkenning verwierven wij al kansen heb ik de meer ‘exotische’ technolo- onze onderzoek- en ontwikkelfaciliteiten.’ snel de eerste klanten en inmiddels zijn wij gieën bovendien nog niet opgemerkt.’ breder in Europa actief.’ Exotisch ‘Naar mijn idee is er nog veel te winnen in Koks en keukens Met MiPlaza ontplooide Philips vanaf 2004 zonne-energiewinning’, vervolgt de MiP- Het ideale plaatje toont voor MiPlaza in een van de eerste open innovatie-initiatie- laza business development director. ‘Zowel de visie van Van de Walle een versterking foto: Vincent Knoops

van de rol als facilitator van onderzoek Sein op groen datie en reliability. De doelstelling van en ontwikkeling bij het bedrijfsleven en ‘Wij beseffen overigens dat de samen- ‘geZONd’ is om gezamenlijk kennis op kennisinstituten. ‘Het nieuwe initiatief werking binnen de solar industrie nog dit domein te bundelen. De kennis die in Solliance van die publieke kennisinstel- pril is’, vervolgt Van de Walle. ‘Consor- dit project tot stand komt en de bijbeho- lingen brengt daarmee de brains – het tia van bedrijven zijn net gevormd of rende bundeling, is een goed voorbeeld conceptuele denken – bij elkaar. Wij stre- worden samengesteld en andere spelers van hoe het bedrijfsleven kan profiteren ven er naar de deskundigheid voor de rea- hebben elkaar enkele keren ontmoet. van samenwerking in de regio. Hopelijk lisatie van die concepten te leveren voor Kortom, er valt nog veel bij elkaar te leidt dit overigens ook tot een gebun- R&D. Zie ons maar als de keuken. Je kunt halen en er is nog een wereld te winnen. delde infrastructuur. De nucleus in de immers wel een kok hebben, maar je hebt Ook aan de kant van de kennisinstituten motor is daarbij het Reliability Center van toch echt een keuken nodig om te koken. zien we een krachtenbundeling op gang MiPlaza. Om dit uit te bouwen tot een Die keuken staat er voor een aanzienlijk komen, neem bijvoorbeeld het initiatief grootschalig Solar Reliability Center, zijn deel al bij MiPlaza – denk bij voorbeeld Solliance waarin de Technische Universi- de nodige investeren gewenst. Echter, wil aan onze hoogwaardige cleanrooms voor teit Eindhoven, Energieonderzoek Cen- de Nederlandse solar industrie internati- dunnefilm technologie – nu is het zaak trum Nederland, TNO en het Holst Centre onaal succes oogsten, dan is een groot- deze keuken verder uit te breiden samen de handen ineenslaan. Alle seinen staan schalig Solar Reliability Center noodzake- met de partners in de regio. Het streven daarmee op groen.’ lijk. Wij pleiten daarom niet alleen voor is daarbij een grootschalig opgezet Solar Ook MiPlaza leverde afgelopen jaar haar de bundeling van de koks, maar ook voor Reliability Center, daarmee kunnen wij bijdrage aan het bevorderen van de een bundeling van de keukens.’ als regio internationaal een vuist maken. samenwerking binnen de solar indus- Een gebundeld inzicht in degradatie en trie. De organisatie nam het voortouw ‘In de wereldwijde solar markt, zien wij betrouwbaarheid van zonnecellen is bij het Pieken in de Delta initiatief met dat in landen waar deze industrie sterk momenteel onvoldoende bekend in de de naam ‘geZONd. ‘In dit verband doen vertegenwoordigd is ook de overheden wereld. Een Solar Reliability Center is voor wij samen met een aantal bedrijven een duit in het zakje doen’, aldus Van de Nederland dus een uitgelezen kans om en kennisinstellingen – te weten ECN, Walle. ‘In Nederland zijn initiatieven zoals internationaal naam en faam te maken. Holland Innovative, Holst Centre, OM&T, Solliance en geZONd goede stappen in de Als MiPlaza hebben wij graag het initiatief Philips en Solland Solar – onderzoek naar juiste richting en het is van groot belang om dit met onze partners handen en de levensduur en betrouwbaarheid van dat de overheden het domein van solar voeten te geven.’ zonnecellen, ook wel bekend als degra- blijven ondersteunen.’

29

foto: Bram Saeys

Oskomera pioniert met service en monitoring zonnestroomsystemen

Dennis Gieselaar is directeur bij Oskomera Solar Power Solutions, onderdeel van de Oskomera Group. Momenteel laat het bedrijf van zich horen door als een van de weini- gen in de internationale solar industrie service- en monitoringdiensten in de markt te zetten voor zonne-energie installaties.

‘Wij houden ons met vier zaken bezig. Allereerst het realiseren van grote zonne-energie installaties bovenop gebouwen en ten tweede complete zonnestroomsystemen voor gebouwgeïntegreerde toepassingen. Verder leveren wij installateurs systeemtechnologie en bieden wij service- en monitoringdiensten aan. Momenteel signaleren wij een trend waarbij zonne-energie meer en meer een financieel product wordt. Zekerheid wint aan be- lang bij onze klanten omdat de financiering die zij afgesloten hebben bij de aanschaf van de zonne-energie installatie, wordt afgelost met de opbrengsten van diezelfde installatie. De installatie wordt daarmee een financieel product. Wat wij doen, is de opbrengst van de installaties voor een periode van twintig jaar garanderen via een performance based contract. Zo kunnen wij de risico’s voor klanten beheersen en naar ons zelf toetrekken. Lo- gischerwijs zijn condition based maintenance en betrouwbare leveranciers daardoor voor ons van groot belang. Door installaties te monitoren en binnen achtenveertig uur mon- teurs met spare parts ter plaatse te hebben, kunnen wij onze performance garanderen. Door de ervaring die wij opdoen met diezelfde service- en monitoring-afdeling, krijgen wij bovendien inzicht in de waardeketen van zonne-energie. Inmiddels verzorgen wij in Euro- pa voor vijftig grote installaties service en monitoring. De kennis die daarmee opgebouwd wordt kunnen wij gebruiken in de system engineering voor nieuwe projecten.’

31 Ubbink-directeur Jacko van der Stege: ‘Gebouwgeïntegreerde oplossingen worden gemeengoed’

Wat gaat er gebeuren met photovoltaïsche zonne-energie in de gebouwde omgeving tussen 2010 en 2020? Waar zijn de researchcentra en fabrikanten mee bezig? Kan en moet de solar industrie het proces versnellen? Vragen waar Jacko van der Stege, directeur van de Ubbink Groep, parate antwoorden op heeft. De conclusie? ‘Gebouwgeïntegreerde oplossingen worden hoe dan ook gemeengoed’, aldus Van der Stege.

De Ubbink Groep is onderdeel van het gaan richten op de bevestigingsmateria- van zonne-energiemodules in handen. beursgenoteerde Centrotec Sustainable len. Vandaag de dag produceren we ook Van der Stege hoopt dat de fabriek binnen AG. De missie van Ubbink is sinds jaar en zelf zonnepanelen en zijn wij uitgegroeid enkele jaren niet langer met name voor dag het verbeteren van de energie-effici- tot een bedrijf dat totaaloplossingen voor de Franse en Duitse markt, maar eindelijk ency en het binnenklimaat van gebouwen. zonne-energie in gebouwen levert. Wij ook eens voor grootschalige toepassing Ubbink heeft zijn activiteiten georgani- zijn op die manier inmiddels marktleider in Nederland kan gaan produceren. Net seerd in zeven categorieën: van luchtdicht in de Benelux.’ als vele anderen hoopt Van der Stege nog tot waterdicht bouwen, licht, constructie altijd op toekomstvaste stimuleringsmaat- en ruimte ventilatie, rookgasafvoer en so- BIPV regelen vanuit de Rijksoverheid om een lar. ‘Wij zijn al sinds het begin van de jaren In Doesburg produceert Ubbink zonne- stijging van de marktvraag te bewerkstel- negentig actief in de markt van zonne- energiemodules in een fabriek met een ligen. ‘Een tweede belangrijke kans voor energie’, vertelt Van der Stege. ‘In het capaciteit van jaarlijks veertig megawatt. een gezonde marktontwikkeling ligt in begin was dit met kleine pv-systemen met Nog altijd heeft het bedrijf daarmee in gebouwgeïntegreerde oplossingen, in één of twee modules. Daarna zijn we ons Nederland een van de grootste fabrieken de solar industrie ook wel bekend als Maatwerk meer de Europese Unie, maakt zonne- Hoe lang de acceptatie en vraag naar BIPV- energie volgens Van der Stege onmisbaar. systemen op zich laat wachten is volgens Hij verwijst in dit verband onder meer naar Van der Stege moeilijk te zeggen. Voor de de Nederlandse Energie Prestatie Norm Ubbink Groep is het hoe dan ook genoeg (EPN). ‘De EPN heeft er voor gezorgd dat reden om nu al spreekwoordelijk gas te warmteterugwinning in Nederland bin- geven op solar. ‘In onze visie is een open nen tien jaar gemeengoed is geworden. systeem voor volledig dak- en daarmee ge- Een aantal Europese landen hebben nu bouwgeïntegreerde oplossingen hetgeen al regels gecreëerd die het binnen enkele waar het naar toe moet. Tot nu toe worden jaren vrijwel onmogelijk maken om zonder vooral op- en indaksystemen aangeboden zonne-energie de energienormen te halen. die daar nog ver vanaf staan.’ Tegelijk ondersteunen zij een gezonde Naast Ubbink zijn er binnen Europa nog marktontwikkeling met subsidies en/of vrijwel geen andere spelers die gebouwge- feed-in tarieven. Vreemd genoeg neemt ïntegreerde zon-pv systemen aanbieden de Nederlandse overheid vooralsnog een waarmee het totale dak dichtgelegd kan totaal andere houding aan dan een groot foto: Patrick van Gemert worden. Volgens Van der Stege is de oplos- aantal andere Europese lidstaten.’ sing die Ubbink sinds kort aanbiedt daar- binnen uniek. ‘Alle andere spelers bieden ‘Op de eerste plaats is er in Nederland voor een oplossing aan die alleen werkt als het zonne-energie geen goede subsidierege- met hun eigen producten geleverd en geïn- ling’, aldus Van der Stege. ‘Door de kleine stalleerd wordt. Dat is bij ons niet het geval. bedragen die beschikbaar gesteld worden Wij zetten een open systeem in de markt zijn de kansen voor de solar industrie mini- waar onze zonnepanelen, maar ook die van maal. Daar komt bij dat de regeling die er concurrenten in geplaatst kunnen worden. is, elk jaar ter discussie gesteld wordt. Onze In Duitsland zijn wij met de eerste uitrol van zonnepanelenfabriek staat hier, omdat wij Building Integrated Photovoltaics (BIPV)’, dit systeem bezig en begin 2011 starten wij een productiebasis in Nederland hebben. aldus Van der Stege. ‘In 2008 hebben wij hier ook in Nederland mee.’ Alle andere redenen indiceren dat deze al op deze ontwikkeling voorgesorteerd’, fabriek in Frankrijk of Duitsland zou moe- vertelt de Ubbink-directeur. ‘Destijds heb- Onmisbaar ten staan. In die landen is de markt voor ben wij binnen ons bedrijf geconcludeerd ‘Voor gebouwgeïntegreerde oplossin- zonne-energie al ver ontwikkeld. Natuurlijk dat in de markt van zonne-energie twee gen geldt, zien is geloven’, vervolgt Van vroeg of laat ontstaat in Nederland ook een grote ontwikkelingen op komst zijn. Op der Stege. ‘Wij maken ons vooralsnog markt. Echter, wil de BV Nederland de boot de eerste plaats is dit de verschuiving van geen illusie. De vraag naar BIPV-systemen niet missen moet de overheid nu starten solar als specialistische bedrijvigheid naar ontstaat pas als zonnepanelen die achteraf met het stimuleren van de nationale markt. ‘gewone business’. Daarmee bedoel ik dat op gebouwen geplaatst worden, als lelijk Gebeurt dit niet, dan is de boot definitief niet langer alleen de in zonne-energie ervaren worden. Voor dit het geval is, ben vertrokken zonder Nederland aan boord. gespecialiseerde installatiebureaus – ook je in Nederland nog wel enkele jaren verder. De kennis, kunde en capaciteit vluchten wel bekend als solarteurs – zonnepanelen Immers, er moet eerst een grote markt voor dan naar daar waar de markt wel aanwezig aan consumenten aanbieden, maar ook zonne-energie ontstaan.’ is. Het is niet langer vijf voor, maar tien over alle andere installatiebedrijven dit gaan Net als talloze anderen voorziet de Ubbink- twaalf. Alle argumenten tegen marktsti- doen. Ten tweede signaleerden wij een directeur die gewenste explosieve groei mulering ten spijt. Het Duitse beleid heeft trend waarin de vraag naar gebouwgeïn- voor zonne-energie in de komende tien het bewezen dat marktstimulering werkt. tegreerde oplossingen toe zal nemen. Zo jaar, mede door het bereiken van grid parity Bij onze oosterburen is een volwassen solar wordt zonne-energie onderdeel van de in alle delen van de wereld. Dit opgeteld industrie ontstaan, waarom kan zou dit in schil van een gebouw.’ bij de klimaatdoelstellingen van onder Nederland niet kunnen?’

33 Bedrijvig voor Brabant

Kansen creëren voor Brabant, door het versterken van duurzame economische groei en innovatiekracht. Dat is in enkele woorden de missie van de N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM). De BOM geeft bedrijven de ondersteuning die ze écht verder helpt. Door te organiseren en te participeren. Bovendien deelt de BOM kennis en ervaring met gemeenten en andere organisaties, zodat gezamenlijk wordt gebouwd aan een vruchtbaar vestigings- en investeringsklimaat.

De BOM heeft vier kerntaken: - Investeringsbevordering: het werven en verankeren van (buitenlandse) bedrijven; - Participatie en beheer: verstrekken van risicodragend kapitaal, onder andere aan startende bedrijven; - Ontwikkeling en innovatie: bundeling van innovatieve krachten en stimuleren van nieuwe bedrijvigheid; - Herstructurering van bedrijventerreinen: het creëren van ruimte voor de Brabantse economie.

DE KRACHT VAN BRABANT: KENNIS EN LEF Volgens het ministerie van Economische Zaken kunnen de regionale pieken in de Nederlandse economie ervoor zorgen dat we economisch gezien tot de wereldtop behoren. De BOM schaart zich volledig achter die uitspraak. Als we Brabant krachtig op de economische kaart willen zetten, moeten we investeren in wat ons onderscheidt van andere regio’s. De beleidsnota ‘Pieken in de Delta’ van het ministerie van Meer weten over Economische Zaken omschrijft hoe we in Nederland onze sterkste kanten nog beter onze programma’s? kunnen benutten. De BOM zet zich volledig in om kansen te creëren en ruimte te scheppen voor innovatie en groei in Brabant c.q. Zuid-Nederland. Want dat is de Kijk dan op onze website, kracht van Brabant: een hoogwaardig kennisniveau en het lef om daadwerkelijk te www.bom.nl, of neem vernieuwen. contact op met onze programmamanagers, NUMMER ÉÉN IN EUROPA tel. (088) 83 111 51. De BOM is graag een aanjager in dat proces. Voor Zuidoost-Nederland draait het de komende jaren met name om drie technologievelden: hightech systemen en mate- rialen, food & nutrition en life sciences & medische technologie. In Zuidwest-Neder- land vormen de procesindustrie, met name maintenance en energie, en logistiek de Meer informatie: sterke punten. Maar hoe ‘jagen we dan aan’, creëren we kansen en realiseren we vernieuwing? Door mensen samen te brengen, ervaringen te delen. Door te waar- N.V. Brabantse Ontwikkelings schuwen voor valkuilen, risico’s te nemen en soms ook fi nancieel de helpende hand Maatschappij te reiken. Onze programma’s sluiten aan bij landelijke en provinciale doelstellingen, Goirleseweg 15 zodat we innovatie in Brabant en Zuid-Nederland als geheel krachtig kunnen stimu- Postbus 3240, 5003 DE Tilburg leren, in samenwerking met partners als NV Rewin West-Brabant, NV Economische T (088) 83 111 20 Impuls Zeeland, NV Industriebank LIOF, NV Rede en Syntens. Het is onze ambitie F (088) 83 111 21 om de nummer één regio in Europa te worden en te blijven. Dat doen we door E [email protected] een slimme verbinding van de procesindustrie en logistiek te realiseren en de keten I www.bom.nl ‘Kennis-kunde-kassa’ zo goed mogelijk in te richten en te benutten.

$$GY6RODU0DJLQGG  Op naar de bouwmarkt

De economie klimt voorzichtig uit energie (SDE), nauwelijks twee jaar oud, en te behouden en daarmee te excelleren het dal. Ook al lijkt de ergste malaise staat nu al weer ernstig ter discussie. Heel op de eigen en de wereldmarkt. Dat is voorbij, we hebben vele miljarden onverstandig, vind ik. Alleen al omwille positief voor de concurrentiepositie van bezuinigingen in het verschiet. Hoeveel van consistent overheidsbeleid moet de het – op export gerichte – Nederlandse precies er gaat worden geschrapt in SDE-regeling in stand worden gehouden, bedrijfsleven en voor wereldwijde duur- de begroting en waarop precies is nog ook voor zonne-energie. Nu de bomen zame energievoorziening op grote schaal. niet duidelijk. We weten dat de Euro- niet langer tot in de hemel groeien, staat pese 20-20-20 klimaatdoelstellingen het budget helaas onder druk. Dat is zeer En dan vraag ik ook nog aandacht voor overeind blijven staan, maar of dat ook wel begrijpelijk, maar voor mij staat vast de kosten van het installeren van de betekent dat duurzaamheids-impulsen dat het stilleggen van de marktintroductie solar installaties zelf. De installatiekosten verschoond zullen blijven van krimpen- van bijvoorbeeld zonne-energie funest bedragen nu een derde tot de helft van de de budgetten is nog de vraag. is voor alle betrokkenen in de keten die totale kosten. Zijn er geen eenvoudigere zich zo vele jaren hebben ingespannen installatieconcepten te bedenken zodat Zo lijkt het mij buitengewoon onver- en hebben geïnvesteerd. Ik heb het dan plaatsing eenvoudiger en dus goedkoper standig te stoppen met investeren in over toeleveranciers, machinebouwers, wordt? Alle vereenvoudigingen en prijsre- toepassingen van duurzame energie. producenten en installateurs. De markt- ducties dragen immers bij tot het sneller Sterker: de technologische innovaties die introductie die al voorzichtig op gang toepassen van zonne-energie en dus tot tot oplossingen van klimaatproblemen kwam, moet daarom in een opgaande lijn het succes van de solar sector. leiden, moeten juist worden gestimuleerd. worden voortgezet. Hetzelfde geldt voor het vermarkten van die innovaties. Gaat de geldkraan dicht, De marktintroductie van zonne-energie dan stagneert de vooruitgang en stilstand kan de komende vijf jaar nog niet zonder is – zo weet eenieder – achteruitgang. exploitatiesubsidie. Volgens deskundi- gen kan daarna worden geoogst. Wat De solar sector heeft veel tijd, energie mij betreft moet er daarnaast snel een en geld gestoken in de ontwikkeling van vergoeding komen, geregeld bij wet, voor zon-pv. Het is een complexe en kostbare teruglevering van opgewekte energie aan technologie die, als die grootschalig energieleveranciers. Ik roep de overheid wordt toegepast, veel rendement voor op ervoor te zorgen dat die regeling uni- het milieu oplevert. Om deze zon-pv op form, simpel en fair is. grotere schaal tegen lagere kosten te kunnen toepassen moet verder worden Laten we de focus versterken op verder- geïnvesteerd in technologische innova- gaande innovatie met ruimhartiger ties. Maar ook moet die technologie beter ondersteuning van de overheid gericht worden vermarkt. Dat vraagt om inspan- op kredietverstrekking, garantiestelling ningen van zowel producent en installa- en/of innovatiesubsidie. Maak het voor teur als van de overheid. Het voortbestaan bedrijven aantrekkelijk en eenvoudig om Jan Kamminga van de stimuleringsregeling duurzame een technologische voorsprong te creëren Voorzitter FME-CWM | Cleantech Holland

35 SUCCES NUMMER: 06-30084875

EG Media is niet alleen uitgever van Solar Magazine, maar ook een snelgroeiende communica- tiespecialist voor de industrie. Communicatieadvies, design & advertising, Public Relations en interactieve media. Geworteld en ondernemend in de lokale markt, bouwen wij aan duur- zame relaties die resulteren in onderscheidende communicatie.

Bezoek www.egmedia.nl of maak een afspraak met Edwin Gelissen via bovenstaand succesnummer.

Duurzame energie ontstaat aan de grens tussen Nederland en Duitsland: wetenschaps- en bedrijvenpark Avantis! Wij zijn een grensoverschrijdend park, waar ontwikkeling van schone energie een belangrijk thema is. Bedrijven die zich richten op de ontwikkeling van innovatieve energievoorzieningen, bieden wij de ruimte en de faciliteiten om verder te groeien. Gerenommeerde bedrijven - zoals Solland Solar Energy bv - vinden bij ons synergie en partnerschap met andere bedrijven. Op deze grens ervaren bedrijven de vele voordelen van grenzeloos ondernemerschap. Bent u geïnteresseerd in onze grenzeloze energie? Kijk op www.avantis.org

Adv_Grenzen_100,5x277mm.indd 1 1/8/09 3:18:42 PM Solar cluster grensoverschrijdend bedrijventerrein Avantis groeit: Heerlen werkt aan financiering ECN Heerlen-Aachen

De financiering van de nieuwe vestiging van Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) onder de naam ECN Heerlen-Aachen moet deze zomer rond zijn. Dit meldt de Heerlense wethouder Riet de Wit. ‘De financiering is de laatste hobbel die we moeten nemen om ECN Heerlen-Aachen daadwerkelijk op het grensoverschrijdende weten- schaps- en bedrijvenpark Avantis te kunnen vestigen.’

Terwijl Heerlen met haar partners hard de wethouder. ‘Vroeger behaalden we personeel op te leiden voor Solland Solar, werkt aan de financiering van ECN Heerlen- internationale faam met de steenkolen uit maar ook voor toekomstige bedrijven die Aachen, groeit het solar cluster op Avantis onze mijnen en enkele jaren geleden met zich zullen vestigen in de regio.’ flink door. Zo werd aan het begin dit jaar de het Mijnwaterproject waarin energie wordt komst van Solar Modules Limburg defini- onttrokken aan water uit oude mijngangen. Internationale partners tief gemaakt met de toekenning van een Het resultaat was de in werking stelling Hoe goed de ontwikkeling van het solar subsidie voor de realisatie van een zonne- van de eerste mijnwater energiecentrale cluster op European Science & Business Park panelenfabriek en krijgen ook de start-ups ter wereld in 2008. Nu willen we internati- Avantis ook verloopt, Nederland is er nog Pro4Sol en Mate4Sun dit jaar een vestiging onale faam behalen met het solar cluster. niet waarschuwt De Wit. ‘In het buitenland op het bedrijvenpark. ‘En als ECN Heerlen- De oprichting van Solland Solar was daarbij is de solar industrie vele malen groter en wij Aachen er eenmaal is, zal dat een enorme de vliegende start en bovendien voor de kijken dan ook over onze grenzen heen en aantrekkingskracht op bedrijven hebben gemeente het aanknopingspunt om de werken samen met internationale part- om zich hier ook te vestigen’, stelt De Wit. vorming van een solar cluster tot econo- ners. Als Nederland niet versnelt, wordt de misch speerpunt te maken. Daarbij heeft achterstand op het buitenland alleen maar ‘De rol van energieleverancier zit in de de gemeente samen met het Arcuscollege groter en missen we de slag. Die gedachte is genen van de regio Heerlen’, vervolgt en Hogeschool Zuyd het initiatief genomen ook de basis geweest om contact te zoeken

37 AD_Advertentie Liof.ai 12-05-2010 15:47:10

Als offensief ingestelde, industriële ondernemer in de solar sector kunt u bij ons ondersteuning vinden voor uw plannen. In de vorm van durf- kapitaal en innovatiefinanciering,vestigingsadvies, maar daaraan gekoppeld ook als inhoudelijke support bij investerings- of innovatieprojecten.

C Samenwerken met LIOF betekent dat wij een deel M van uw risico voor onze rekening nemen, zodat Y u méér kunt ondernemen. CM

MY Meer informatie: CY Drs. Dries Lodewijks CMY senior projectmanager

K ontwikkeling E: [email protected]

Postbus 1310, 6201 BH MAASTRICHT, T 043-3280280, www.LIOF.nl ‘Rol energieleverancier zit in genen van Heerlen’

Animaties van de faciliteiten van ECN Heerlen-Aachen

met Energieonderzoek Centrum Neder- laatste hobbel die volgens De Wit genomen land (ECN) om de mogelijkheid tot een moet worden voor de realisatie van ECN Over Avantis nieuwe kennisinstelling te onderzoeken. Dit Heerlen-Aachen de financiering. heeft uiteindelijke geleid tot ECN Heerlen- Avantis is het eerste grensoverschrijden- Aachen. Deze vestiging van ECN moet niet Win-win-win-situatie de Duits-Nederlandse wetenschaps- en fundamenteel, maar juist toegepast onder- ‘Het 26 miljoen euro kostende project zal bedrijvenpark. Gelegen in de EU-regio zoek uitvoeren voor het bedrijfsleven.’ ondersteund moeten worden vanuit het Maas-Rhein wil European Science & bedrijfsleven, provincie, industriebank Liof Business Park Avantis nieuwe techno- Innovation gap en de regio. We praten binnenkort met de logieën de ruimte geven en synergie ‘De vestiging van ECN in de regio Heerlen- rijksoverheid omdat dit onderzoeksinstituut tussen research, ontwikkeling en inter- Aachen richt zich op het opschalen van belangrijk is voor de zonnecellenindustrie in nationaal management mogelijk maken. technologie voor het maken van zonnecel- heel Nederland. Voor het Nederlandse be- Het totale oppervlak van het bedrijven- len op basis van siliciumplakjes’, vertelt drijfsleven is haast geboden, daarom moet terrein is zo’n honderd hectare. ECN-projectleider Jan Bultman. ‘Met ECN de financiering deze zomer rond zijn zodat Centrum van het European Science & Heerlen-Aachen willen we aantonen dat we daarna van start kunnen. Het resultaat Business Park Avantis is het forum. Hier innovaties van onze partners en onszelf ook moet een nieuw onderzoeksinstituut van wordt in de toekomst een hotel gereali- op industriële schaal werken. Kortom, we wereldformaat zijn.’ Bultman besluit: ‘Zodra seerd dat acht lagen hoog kan worden faciliteren industriële ontwikkelingen van de financiering rond is, starten wij met de en horecavoorzieningen, een zwembad fabricageprocessen van kristallijn silicium. bouw van de faciliteiten en worden alle en vergaderfaciliteiten zal omvatten. In Innovaties versneld invoeren in de fabriek afspraken met toeleveranciers en afnemers de afgelopen jaren hebben zich in totaal is daarbij het primaire doel waarmee de hard gemaakt. Wij kunnen dan met recht vijfentwintig bedrijven die ongeveer spreekwoordelijke ‘innovation gap’ gedicht spreken van een win-win-win-situatie. Het zevenhonderd arbeidsplaatsen vertegen- moet worden. Iets kan werken in het labo- bedrijfsleven krijgt hoogwaardige on- woordigen op het European Science & ratorium, maar voordat het in een fabriek dersteuning en toegang tot research- en Business Park Avantis gevestigd. Bijzon- werkt moet er nog veel gebeuren. ECN development-faciliteiten, de overheid inter- dere namen in 2009 waren daarbij The Heerlen-Aachen wordt tussen deze twee de nationale uitstraling dankzij het herbergen Solar Cell Company (TSCC) dat aankon- verbindende schakel.’ van het topinstituut en ECN schaalvergroting digde naar het bedrijvenpark te komen, Na een bedrijvendag, een werkgelegen- van de onderzoeksfaciliteiten en kortere evenals de Nederlandse Solar Academy. heids- en haalbaarheidsonderzoek is de lijnen naar industriële opdrachtgevers.’

39 Fokko Pentinga, directeur van Tempress Systems: ‘Nederland moet nú opschakelen en actie ondernemen’

‘Tot voor kort was het Nederlandse innovatieklimaat voor de solar industrie toereikend. Door het uitblijven van investeringen en het sterk opkomen van instituten die concurreren met het voor de nationale industrie belangrijke Energieonderzoek Centrum Nederland, is het niet eenvoudig om onze toppositie vast te hou- den. Als Nederland moeten wij daarom minstens een aantal versnellingen opschakelen en actie onderne- men waar nodig.’ Aan het woord is Fokko Pentinga, directeur van Tempress Systems.

Tempress Systems, opgericht in 1967 en het Energieonderzoek Centrum Nederland en het verbeteren van het rendement van dochterbedrijf van het aan de NASDAQ- (ECN) een zeer sterke positie opgebouwd zonnecellen die met de door Tempress genoteerde Amtech Systems, was één van op de technologie en is daarmee voor ons verkochte diffussie-ovensystemen kunnen de allereerste bedrijven die in Nederland als industrie een sterke partner.’ worden geproduceerd. ‘Onze drive om ma- productie-apparatuur bouwde voor de chines te blijven ontwikkelen is ongekend halfgeleiderindustrie. ‘Iedereen weet welk Voorsprong sterk’, stelt de Tempress-directeur. ‘Zowel succes de semiconductor-industrie Neder- Uit de woorden van Pentinga en ook uit de qua hardware als processen blijven wij land heeft gebracht met ASML als één van statistieken blijkt Tempress Systems een onze machines verbeteren. Het behouden de belangrijkste bedrijven’, vertelt Pen- speler te zijn waar de internationale solar van technologische voorsprong wint in de tinga. ‘Net als voor de halfgeleiderindustrie, industrie rekening mee houdt. Vandaag de toekomst meer en meer aan belang.’ geldt dat een aantal Nederlandse bedrijven dag is het bedrijf wereldwijd zelfs markt- Terwijl de financiële markten en ook veel uit de solar industrie op het gebied van leider in solar diffusieproductieapparatuur. industrieën roerige tijden kennen sinds zon-pv er op tijd bij was. Dit geldt voor In een samenwerkingsverband met ECN het uitbreken van de kredietcrisis in het ons als Tempress Systems, maar ook voor ontwikkelt de Vaassense onderneming een najaar van 2008, blijft Tempress groeien. een bedrijf als OTB Solar. Daarnaast heeft nieuw productieproces voor zonnecellen De ontwikkeling van het bedrijf kan voor foto: Patrick van Gemert een groot deel verklaard worden door de Yingli neemt de procestechnologie voor ECN kan haar positie nog steeds behou- explosieve vraag naar de machines vanuit zijn rekening. Met het n-type zonnecel den, echter willen wij als Nederland en als Azië. De vraag naar machines is zelfs zo verhoogde de drie partners het rendement industrie echt een grote rol gaan en blijven groot, dat het bedrijf van tachtig naar van kristallijn silicium zonnecellen met zes spelen, dienen deze investeringen op zeer tweehonderd medewerkers is gegroeid procent. De halfgeleider silicium wordt in korte termijn plaats te vinden.’ en de productiecapaciteit verdubbeld is. twee varianten gemaakt: het p- en n-type. ‘Tot voor kort was het Nederlandse in- Pentinga: ‘Een zeer belangrijke factor daar- De deeltjes in het silicium die de lading novatieklimaat als basis toereikend’, vertelt bij was natuurlijk de ontwikkeling van het geleiden zijn positief of negatief. De positief Pentinga. ‘Door het uitblijven van investe- n-type productieproces in het partnerschap geladen deeltjes ontstaan wanneer het ringen en het sterk opkomen van instituten ECN-Yingli-Tempress. Daarmee is de basis silicium met boor wordt vermengd, dit gelegd voor een grote order van Yingli voor levert het zogenaamde p-type silicium ‘ECN is voor de industrie onze diffussie-ovensystemen.’ op. De negatief geladen deeltjes ontstaan wanneer het silicium licht vermengd wordt een sterke partner’ N-type zonnecel met fosfor, waardoor het n-type silicium De basis voor technologie van het n-type ontstaat. Ruim twee jaar geleden toonden die met ECN concurreren uit landen als Aus- zonnecel waar Pentinga over spreekt, werd onderzoekers van ECN aan aanzienlijk tralië, Duitsland, Amerika en België; is het in het voorjaar van 2008 gelegd door ECN. hogere celrendementen te bereiken, door niet eenvoudig zijn om de top positie vast Tempress heeft sindsdien de technologie de zonnecellen van plakken van het n-type te houden. Bovendien dreigt een versnip- voor het diffusie- en etsproces geleverd en silicium te maken en vervolgens via een pering te ontstaan waarbij de verschillende speciaal procedé te bewerken. zon-pv-technologieën op verschillende ‘Momenteel installeren we de eerste pro- locaties gaan komen, terwijl de technolo- ductielijnen voor het n-type zonnecel in gieën op celniveau dichter bij elkaar komen. China’, meldt Pentinga. ‘Over de opdracht Het ideale plaatje laat een centrale locatie in van Yingli kan ik niet al te veel loslaten. Wel Nederland zien, waar alle nationale spelers is het zo dat het grootste order is die Tem- hun producten en technologieën vertonen. press ooit heeft gehad. Om een indicatie te Zo kan Nederland internationaal een sterke geven, het is ongeveer een derde van onze positie behouden.’ jaaromzet van 2010. Zonder de meerjarige samenwerking met ECN, was deze opdracht Parels zeer waarschijnlijk nooit verwezenlijkt.’ ‘Kijkend naar de bewegingen in de Aziatische markt, dan dienen wij als Nederland minstens Beperkte budgetten een aantal versnellingen op te schakelen en ‘Wij zijn te klein om een eigen ontwikkel- actie te ondernemen waar nodig. De concur- laboratorium te onderhouden’, vervolgt renten doen dit ook, willen wij ze bij- en Pentinga. ‘Bij ECN staat een complete lijn voorblijven, is het nu tijd voor actie.’ Pentinga waarmee je kunt zien of een voorgestelde is er duidelijk over, Nederland en de bedrijven vernieuwing echt een verbetering is. Onze in ons land die actief zijn in de solar industrie, samenwerking met het instituut is tot nu hebben een goede uitgangspositie. ‘In China toe zeer succesvol geweest en wij maken gaat alles echter snel en ook de investeringen steeds meer gebruik van de mogelijkheden in R&D zijn er hoog. Daardoor is het nood- van ECN. Echter de beperkte ruimtes bin- zakelijk om snel de nodige vergroting van nen ECN en ook beperkte budgetten van – gebundelde –inspanning en investering het instituut, kunnen de snelle ontwikkelin- binnen ons land te realiseren. Vanuit de over- gen die op dit moment gaande zijn binnen heid wordt veel over ‘groen’ gesproken, maar zon-pv moeilijk bijhouden. Uitbreiding van op dit punt is er gewoon te weinig steun. De ECN is daarom noodzakelijk. De uitbreiding BV Nederland heeft in het verleden te vaak met twee nieuwe vestigingen in Eindhoven zijn ‘parels’ in de uitverkoop gezet. Als wij iets en Heerlen-Aachen, had beter binnen de hiervan terug willen, moeten wij de handen groei van de industrie gepast als dit al een ineen slaan en op de juiste plaats de juiste aantal jaren geleden had plaats gevonden. investeringen doen.’

41 Zonnecellen in perspectief

Allereerst mijn hartelijke gelukwen- dig schijnt. Zo schijnt de zon in Zuid-Europa Wat we ook kunnen leren van het succes sen aan de initiatiefnemers van Solar en in Noord-Afrika bijvoorbeeld twee keer van First Solar is, dat de slag bij de produc- Magazine; eindelijk eens een Nederlands zo veel als in Nederland; dit houdt in dat de tie van zonnepanelen nog niet volledig blad, dat informatie over verleden, heden opwekkingskosten van zonnestroom daar verloren is aan producenten in het Verre en toekomst van zonne-energie deelt ongeveer de helft zijn van de kosten in Ne- Oosten. Als het gaat om innovatieve tech- met belanghebbenden in Nederland en derland. Een andere reden om veel zonne- nologie kunnen Westerse bedrijven hun België. Die belanghebbenden zijn, in mijn energie in zuidelijke landen toe te passen is, deuntje meespelen. Dit geldt dus ook voor visie, vooral bedrijven en instellingen dat de bevolkingsgroei daar in de komende Nederlandse bedrijven, maar die moeten die betrokken zijn bij de ontwikkeling en decennia sterk toeneemt, waardoor de wel de juiste keuzes maken. Niet doormod- productie van apparatuur die gebruikt vraag naar energie daar sterker stijgt dan deren met kristallijn silicium, maar met kan worden bij de fabricage van zon- elders in de wereld. Voor – grootschalige – volle energie inzetten op dunne film. Ook nepanelen. Die bedrijven en instellingen toepassing van zonne-energie in Nederland binnen dunne filmzonnepanelen valt nog hebben er groot belang bij te weten waar is nog tijd genoeg zodra de kosten van wel het nodige te kiezen. Het voert binnen het naar toe gaat met de toepassing van opwekking nog eens zijn gehalveerd, naar het kader van deze column te ver om een zonnepanelen en hoe de technologie van verwachting over vijf tot tien jaar. Voorlopig volledige verhandeling te geven over alle zonnecellen zich gaat ontwikkelen. ligt de markt voor toepassing van zonne- mogelijkheden die dunne film panelen energie dus vooral buiten Nederland. bieden. Neem echter van mij aan dat dunne Uiteraard zouden ook beleidsmakers bij de film zonnepanelen op basis van – amorf – overheid van deze ontwikkelingen op de Om te kunnen bepalen of de beschikbare silicium ook hen beste tijd hebben gehad. hoogte moeten zijn, maar de ervaring leert technologie voldoende aansluit bij de ont- Wie nog niet te veel heeft geïnvesteerd in dat de Nederlandse overheid haar beslis- wikkelingen in de zonne-energie sector is verouderde technologieën als kristallijn en singen meestal baseert op oude wijsheden het belangrijk om te weten waar het naar amorfsilicium, doet er dus goed aan zich of op de meningen van zelfbenoemde toe gaat; blijven we zonnepanelen maken te oriënteren op dunne film zonnecellen zonnecel-goeroe’s, die vaak niet meer dan met dikke schijven silicium – ‘wafers’ – of waarvan de halfgeleider is opgebouwd uit hun eigen belang voor ogen hebben. gaan we naar dunne filmzonnecellen en poly-kristallijne materialen zoals koper- zo ja, wat wordt dan de dominante dunne indium-gallium selenide (CIGS) of cadmium Belangrijk om te weten is, waar het met filmtechnologie. Ook hier zijn we vlug telluride (CdTe). Deze concepten maken het de toepassing van zonnepanelen naar toe mee klaar; conventionele zonnepanelen, mogelijk zowel glas als folie als dragerma- gaat; blijft het bij vier panelen op daken opgebouwd uit kristallijn silicium cellen teriaal te gebruiken en de actieve lagen van woonhuizen, zoals de Nederlandse hebben hun langste tijd gehad. Het poten- kunnen worden aangebracht in vacuüm overheid jarenlang heeft gepropageerd, of tieel voor kostenreductie is gewoonweg processen – co-verdamping of sputteren gaat het naar grote zonne-energie centrales te gering. De generatie zonnepanelen die – of met behulp van elektro depositie of in in zonrijke gebieden. Het antwoord daarop momenteel de markt veroveren gebruiken een eenvoudig drukproces. In een volgende is snel gegeven; zonnepanelen op woon- dunne films als actief materiaal. Getuige uitgave van Solar Magazine hoop ik u meer huizen zijn alleen mogelijk als veel subsidie hiervan is het feit dat de grootste zonne- over deze aantrekkelijke mogelijkheden te wordt ingezet en dit is een dure hobby voor paneelfabrikant ter wereld inmiddels het kunnen vertellen. overheden. Veel efficiënter is het natuurlijk Amerikaanse bedrijf First Solar is; dit na om grote centrales to bouwen – ‘economy een jarenlange dominantie van fabrikan- Peter van der Vleuten, of scale’ – op plaatsen waar de zon veelvul- ten van kristallijn siliciumpanelen. Free Energy Consulting Europese awareness campagne zonne-energie: Solar Days breken opnieuw alle records

Met ruim honderd open huizen, in totaal bijna twee honderd events en vele duizen- den bezoekers mag de derde editie van de Nederlandse ‘Solar Days’ met recht een overweldigend succes genoemd worden. De ‘zon’ werd als brandstof van de toe- komst door heel Nederland spreekwoordelijk in het zonnetje gezet. Ook in andere Europese landen was de animo voor de Solar Days groot en ook in 2010 zijn daarmee alle records verbroken.

‘Met de Solar Days informeert de Europese den. De voorloper van de Solar Days vond in en buren. Naast deze ‘open huizen’ hebben solar industrie sinds enkele jaren bedrijven, 2002 voor het eerst plaats – in Oostenrijk –on- ook bedrijven hun deuren geopend waardoor overheden en particulieren over het ge- der de naam ‘Tag der Sonne’. ‘Het idee werd grotere installaties bezichtigd konden wor- bruik van de zon als belangrijke en aantrek- daarna al vrij snel overgenomen door Zwitser- den. Bovendien werd nog een groot aantal kelijke energiebron’, vertelt Joke Wessels land en Duitsland’, memoreert Wessels. ‘Deze themabijeenkomsten geïnitieerd. Kortom, van Holland Solar. ‘Ook dit jaar kunnen we ‘Woche der Sonne’ in Duitsland is de meest de jaarlijkse kans om het eigen bedrijf en weer van een groot succes spreken. Binnen succesvolle zonne-energie campagne ooit. productportfolio voor een breder publiek Nederland en in vijftien andere Europese In 2008 hebben naast de initiële groep van over de bühne te brengen is dit jaar met beide landen zijn meer dan zevenduizend ver- deelnemende landen ook Nederland, België, handen aangegrepen. Toch hopen we dat in schillende evenementen georganiseerd Portugal, Italië, Frankrijk, Spanje en Slovenië 2011 nog meer ondernemers uit de sector op rondom het thema zonne-energie.’ voor de eerste keer meegedaan. Dit jaar is eniger wijze zullen participeren. Over vijf jaar het aantal deelnemers verder toegenomen kent heel Nederland namelijk dit evenement Breder publiek tot zestien Europese landen. We kunnen nu en zal het in één adem genoemd worden met Holland Solar is de Nederlandse branche- met recht spreken van een algehele Europese andere grote nationale evenementen zoals de vereniging voor zonne-energie en wil de awareness campagne.’ Dutch Design Week en de Museumnachten.’ toepassing van zonne-energie bevorderen en De resultaten van de Solar Days 2010 stem- ondersteunen. De vereniging die in 1983 het men Wessels tevreden. ‘Ruim honderd parti- Professionalisering levenslicht zag en nu ruim tachtig leden telt, culieren in Nederland hebben hun huis open- In 2011 worden de Solar Days opnieuw staat in Nederland aan de basis van de Solar gesteld om zonne-energie aan hun omgeving georganiseerd onder de vlag van de Euro- Days die van 8 tot en met 16 mei plaatsvon- te laten zien – van familie tot vrienden, kennis pese overkoepelende belangenorganisaties European Solar Thermal Industry Federation (ESTIF) en European Photovoltaic Industry Association (EPIA). Bovendien wordt komend jaar Europese subsidie beschikbaar gesteld voor de organisatie. ‘De interesse in het event neemt hand over hand toe en verdere professionalisering is daarmee noodzaak’, stelt Wessels. ‘Dit jaar hebben wij al gemerkt dat steeds meer bedrijven, particulieren maar ook overheden ons benaderen met de vraag hoe zij mee kunnen doen aan het project. Inmiddels werken we daarom samen met Ingrid Solleveld van Sola Business Services en zij helpt ons de Solar Days verder uit te bouwen. Uiteindelijk willen wij in vijf jaar tijd toegroeien naar een volledig zelfdraaiende campagne waarbij de solar industrie in de breedste zin van het woord zijn marketing De open dag van IBC Solar tijdens de Solar Days werd druk bezocht kan organiseren.’

43 Solar Activiteitenkalender

E-MRS 2010 Spring Meeting editie van de beurs in 1991, is In- Siliciumfabrikanten, -gebruikers wereld, in 2009 na Duitsland zaterdag 7 t/m woensdag 11 juni tersolar in staat solar experts uit en -wetenschappers zijn aanwe- zelfs een tweede plaats in. Het De jaarlijkse voorjaarsontmoe- de hele wereld aan te trekken. zig bij de conferentie in Ålesund- programma van de conferentie ting van The European Materials Dit jaar worden zo’n zestigdui- Geirang te Noorwegen. bestaat uit een plenair gedeelte Research Society’s (E-MRS) bevat zend bezoekers verwacht. Rond met sprekers, workshops en dit keer onder meer een sympo- de vijftienhonderd exposanten Frisian Solar Challenge rondetafelgesprekken. Inter- sium over geavanceerd silicium- zullen ruim honderdtwintigdui- zondag 4 t/m zaterdag 10 juli nationale wetenschappers en onderzoek voor elektrische en zend vierkante meter beursvloer De Frisian Solar Challenge (FSC) ondernemers zullen aanwezig photovaltaïsche toepassing. Als vullen. De bezoekers zullen is na twee edities uitgegroeid tot zijn bij het evenement. locatie is dit maal gekozen voor geïnformeerd worden over de het grootste duurzame evene- Kijk voor meer informatie op Staatsburg in Frankrijk. laatste trends en ontwikkelingen ment in Nederland. De race met www.zeroemissionrome.eu Kijk voor meer informatie op in de sector. Speciale aandacht is voornamelijk jonge deelnemers www.emrs-strasbourg.com er dit keer voor de productie van uit de hele wereld voert langs E-MRS 2010 Fall Meeting modules en cellen. de traditionele Elfstedenroute. maandag 11 t/m 17 september POWER-GEN energievakbeurs Kijk voor meer informatie op De Frisian Solar Challenge wordt De jaarlijkse najaarsontmoeting dinsdag 8 t/m donderdag 10 juni www.intersolar.de elke twee jaar gehouden. Het van The European Materials De achttiende editie van de PO- evenement begint met een Research Society’s (E-MRS) bevat WER-GEN EUROPE, de invloed- 35th Photovoltaic attractieve testvaart in de dit keer onder meer vijftien rijkste en belangrijkste vakbeurs Specialists Conference grachten van start en finishplek parallel symposia, plenaire sessie en conferentie op energiegebied zondag 20 t/m vrijdag 25 juni Leeuwarden. Vervolgens varen en enkele satelliet events. Als in Europa, wordt dit jaar in De 35e editie van de Photovoltaic de zonneboten in zes dagen locatie is dit maal gekozen voor Amsterdam gehouden. Reden Specialists Conference vindt dit langs de Friese elf Steden. De de universiteit van Warschau. voor FME en de Vereniging Gas- jaar plaats in Honolulu op Hawaï. wedstrijd wordt gevaren in Kijk voor meer informatie op turbine (VGT) om een Holland De conferentie kent dit keer drie klassen: een Topklasse en www.emrs-strasbourg.com Paviljoen te realiseren. Jaarlijks niet alleen een sterk technische twee Challenge-klasses voor nemen steeds meer bedrijven programma met alle traditio- één en tweepersoonsboten. De SolarMed en organisaties uit de energie- nele onderdelen, maar ook een organisatie verwacht in 2010 woensdag 15 t/m vrijdag 17 september sector deel aan dit evenement. uitgebreide lezingendag op meer dan vijftig deelnemende SolarMed is niet alleen een Nederlandse bedrijven in de zondag. Negen experts staan in teams. Naast het houden van de event dat elk jaar zowel in een sfeer van productie, distributie een halve dag stil bij de laatste race zelf ziet de organisatie van Europese als Noord-Afrikaanse en toelevering op energiege- trends en economische ontwik- de Frisian Solar Challenge het als of stad in het Midden-Oosten bied, alsmede op het terrein van kelingen. Bovendien kent de een belangrijke doelstelling de georganiseerd wordt, maar ook duurzame energie, bundelen conferentie een beursvloer van toepassing en ontwikkeling van een platform voor kennisuitwis- hun krachten in de collectieve zestigduizend vierkante meter. zonne-energie breed voor het seling. Voor de Europese stad Holland-presentatie. Ook twee Kijk voor meer informatie op voetlicht te brengen. is dit jaar de keuze gevallen op van de drie keynote speakers www.ieee-pvsc.org Kijk voor meer informatie op Parijs. De internationale confe- hebben dit jaar een Nederlandse www.frisiansolarchallenge.nl rentie over de ontwikkeling van nationaliteit, te weten voormalig Silicon Chemical & zonne-energie staat deze editie premier Ruud Lubbers en E.O.N. Solar Industry X International Fair Photovoltaic in het teken van de kansen voor Benelux-directeur Joost van Dijk. maandag 28 juni t/m vrijdag 2 juli Technologies Mediterranean de pv-industrie in de Mediter- Kijk voor meer informatie op De conferentie ‘Silicon for the woensdag 8 t/m vrijdag 10 september rane landen. www.powergeneurope.com Chemical and Solar Industry X’ Na het succes van vorig jaar Kijk voor meer informatie op richt zich primair op de produc- keert de International Fair on www.solarmed.com Intersolar tie van silicium en de bijbeho- Photovoltaic Technologies voor woensdag 9 t/m vrijdag 11 juni rende chemische processen. De de landen rond de Middel- Solarpeq Intersolar is dé internationale verschillende processen rond landse zee terug. De pv-industrie dinsdag 28 sept t/m vrijdag 1 oktober vakbeurs over zonne-energie die silicium van kwarts tot metal- ontwikkelt zich in Italië zeer Solarpeq is een nieuw event in juni in het Duitse München lurgisch en solar silicium, komen snel, het land nam op de lijst voor de solarindustrie. Het plaatsvindt. Sinds de eerste aan bod tijdens de conferentie. met snelgroeiende landen ter internationale congres is inte- IN HET ZONNETJEIN HET

ressant voor iedereen die zich bezighoudt met de verkoop- of aankoop van machines voor de productie van silicium, wafers, zonnecellen en –panelen. Tweehonderdvijftig exposanten uit dertig landen presenteren zichzelf tijdens het event. Kijk voor meer informatie op www.solarpeq.com

Energie 2010 dinsdag 12 t/m donderdag 14 oktober Energie 2010 is de Nederlandse energievakbeurs die jaarlijks plaatsvindt in de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch. Beslissers uit talrijke sectoren ontmoeten elkaar met als gemeenschappe- lijk kenmerk een groot ener- gieverbruik en de vaste wil om te besparen. Decision makers uit onder meer de chemie, de kunststof- en rubberindustrie, de aardgas- en olie-industrie, 25th Photovoltaic Solar Energy Conference de metaalektro en de voedings- en genotmiddelenindustrie maandag 6 tot en met vrijdag 10 september komen bij elkaar. Kijk voor meer informatie op www.energievakbeurs.nl Begin september komen in Spanje te een beurs van pv-producten en diensten; Valencia decision makers uit de wereld- fora en workshops, wetenschappelijke 3rd EPIA Thin Film Conference wijde pv-industrie bijeen. Deze vijfen- rondleidingen en een netwerkprogramma. dinsdag 9 november twintigste editie van het event brengt De derde dunne filmconferen- drie belangrijke pv-conferenties Deze conferentie is een uitgelezen kans tie van de European PhotoVol- bijeen: de 25th European Photovoltaic voor Nederlandse bedrijven om zich te taic Industry Association (EPIA) Solar Energy Conference and Exhi- presenteren op het duurzame energie eve- presenteert state-of-the-art bition, de 36th US IEEE Photovoltaic nement, dat bestaat uit een vakbeurs en dunne filmtechnologieën. Specialists Conference en de 20th Asia/ een conferentie. De afdeling Internationaal Hoog aangeschreven sprekers Pacific PV Science and Engineering Ondernemen, onderdeel van de Expertise- analyseren de huidige econo- Conference. Deze unieke ontmoeting groep Markt & Strategie van FME, orga- mische context voor dunne film brengt dan ook de top van onder- niseert in samenwerking met Cleantech en schetsen een toekomstsce- nemers, wetenschappers en politici Holland, Holland Solar en de Brabantse nario. Ook geven alle leidende samen in Valencia. Ontwikkelingsmaatschappij een collectie- Europese kennisinstellingen ve inzending. De partijen streven naar een acte de presence, naast een Het programma bestaat uit plenaire lezin- ‘Holland Paviljoen’ van zo’n honderdvijftig groot aantal bedrijven, politici gen over de nieuwste pv-technologieën vierkante meter. en andere geïnteresseerden. en doelstellingen; mondelinge en poster- Kijk voor meer informatie op presentaties van specifieke onderzoeks-, Kijk voor meer informatie op www.fme.nl of www.epia.org ontwikkelings- en demonstratieprojecten; www.photovoltaic-conference.com

45 Solar Industrie Register COLOFON Jaargang 1 - nr. 1 juni 2010

Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het Solar Industrie Solar Magazine is een Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht onafhankelijk vakblad en gebracht bij duizenden solar professionals, van zonnecelproducenten, tot modu- verschijnt vier keer per jaar lebouwers, onderzoekers en investeerders. in een oplage van 5.000 exemplaren.

Hoofdredactie Edwin Gelissen [email protected] N.V. BOM ECN Ontwikkelingsmaatschappij van Kennis- en technologieontwik- Initiatiefnemers de provincie Noord-Brabant keling duurzame energie John Blankendaal Goirleseweg 15 Westerduinweg 3 (N.V. BOM) 5026 PB Tilburg 1755 LE Petten Edwin Gelissen T. 088-8311120 / F. 088-8311121 T. 022-4564949 (EG Media) I. www.bom.nl E. [email protected] / I. www.ecn.nl Uitgever Edwin Gelissen

Vormgeving Bette van Loenen Holland Solar Cleantech Holland Nederlandse branchevereniging Bevorderen export Nederlandse Fotografie voor zonne-energie cleantech sector Coverfoto: Imec Korte Elisabethstraat 6 Postbus 190 Edwin Wiekens, 3511 JG Utrecht 2700 AD Zoetermeer Patrick van Gemert, E. [email protected] T. 079-3531352 / F. 079-3531365 Vincent Knoops en I. www.hollandsolar.nl www.cleantechholland.nl Rob van Berkel

Druk Roto Smeets

Vul het ‘Solar Industrie Register’ formulier digitaal Abonnementen & Advertenties in via www.solarmagazine.nl/industrieregister Solar Magazine Gulden 19 5406 DA Uden [email protected] Ja, ik wil ons bedrijf toevoegen aan het Solar Industrie Register van Solar Magazine, gepubli- Partners Solar Magazine ceerd in iedere editie en op www.solarmagazine.nl

Juni 2010 Een inzending kost 500 euro exclusief btw per jaar Jaargang 1, nummer 1 en garandeert twaalf maanden lang vermelding in zowel het gedrukte register in Solar Magazine als het digitale register op www.solarmagazine.nl © EG Media 2010 - Een inzending omvat de plaatsing van het Niets uit deze uitgave mag bedrijfslogo, één tekstlijn van 36 tekens voor de worden overgenomen zonder bedrijfsnaam, twee tekstlijnen met in totaal 72 toestemming van de uitgever. tekens voor de omschrijving van de activiteiten Redactie en uitgever zijn zich

en vier tekstlijnen met in totaal 144 tekens voor Solar industrie wil volledig bewust van hun taak hogere positie op Solliance: nieuwe de adresgegevens. politieke agenda samenwerking Heerlen werkt aan een zo betrouwbaar mogelijke kennisinstellingen financiering van ECN-vestiging uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enke- le aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden. Focus Innovate Simplify

We help you focus We help you We help you reduce on your core take the lead and the complexity of your business activities keep it business

Focus, Innovate, Simplify For over 60 years, Frencken Europe has been serving an international client base in the medical, semiconductor, analytical and industrial automation markets. We enable our customers to speed up their innovation, simplify their processes and focus on their core activities, by offering design, development, and complete production of complex and advanced modules and products, based on precision mechanics, electronics and software. Frencken Europe manufactures many high-precision machined parts in house and maintains a world wide supplier base for optimum cost and fl exibility. Frencken Europe’s parent company, Frencken Group Ltd, is listed in Singapore. The Group has a global presence, with production sites in Europe and Asia, and sales offi ces in Europe, Asia and the USA.

www.frencken.nl

14600513_FRENCKEN_ADVERT_A4_LINK_SPEC_4C.indd 1 15-03-2010 14:47:29 Powerful PV Solutions

Scheuten Solar is een wereldwijde speler op het gebied van design, productie, distributie en installatie van zonnepanelen. Wij focussen op de kwaliteit van onze producten en toegevoegde waarde voor onze klanten.

Omdat we controle hebben over elke fase van de waardeketen is de kwaliteit en de performance van onze producten voor meer dan 25 jaar gegarandeerd. De succesvolle oplossingen van Scheuten Solar zijn uw rendement voor de toekomst.

www.scheutensolar.com see it. feel it