Rl'IMTELIJKE ORDENI"'C 516 door L.S. Groot Koerkamp

De heer L.S. Groot Koerkamp H'as lid !'all het Dage­ lijks Advies College van het openhaar lichaam Zuide­ lijke !lsselmeerpolders in de periode van 1976 tot en met 1979. Sinds 1980 is hii voorzitter van de CDA­ fractie in de gemeente Lelystad. Ruimte in Nederland Ook de Markerwaard aanpakken

Algemeen In 1913 werd dr. ir. C. Lelv- ten tweede male- minister van Waterstaat. Als voorwaarde stelde hij de droogmaking van de Zuiderzee. Koningin Wilhelmina leest enige tijd later op Prinsjesdag ( 13 september !') 13) deze zin in de troonrede voor: 'Ik acht den tijd gekomen om de afsluiting en droogmaking van de Zuiderzee te ondernemen·.

Drie redenen leidden ertoe de afsluiting dam. 't Gooi) ligt. hebben de inzichten en gedeeltelijke droogmaking van de over de bestemming van de polders in de Zuiderzee ter hand te nemen: jaren vijftig doen veranderen. De be­ I. grotere veiligheid tegen overstro­ stemming voor woongebieden verander­ mmgen; de van 1% van de Wieringermeer en 2. betere waterhuishouding: Noordoostpolder tot 25% in Zuidelijk 3. vergroting van de werkgelegenheid en Flevoland. de voedselvoorziening. En wat zijn na precies 70 jaren de resulta­ De eerste twee doeleinden werden ver­ ten? In elk geval moet sterk samengevat wezenlijkt door de bouw van de Afsluit­ worden vermeld dat de IJsselmeerpol­ dijk. die in 1932 gereed kwam. In over­ dersthans meer dan 150.000 Nederlan­ eenstemming met het laatste motief zijn ders huisvesten en dat er nog steeds forse de Wieringermeer (1930 droog. 20.000 woningbouwprogramma's in uitvoering ha.) en de Noordoostpolder ( 1942 droog. zijn in Lelystad en Almere. Het nieuwe 48.000 ha.) overwegend landbouwge­ land van Wieringermeer. Noordoostpol­ bieden geworden. Het toenemende te­ der en Flevoland omvat tezamen 165.000 kort aan ruimte in ons dichtbevolkte land hectare. Het is de bedoeling om het en het feit dat Flevoland (oostelijk deel Zuiderzee-project ook bestuurlijk als 1957 droog. 54.000 ha .. zuidelijk deel eenheid te bewaren en verder in dat ver­ 1968 droog. 43.000 ha.) vlak bij het band uit te werken in een aparte groei­ noordelijk deel van de randstad (Amster- modelprovincie Zuiderzeeland. Maar het

CHRISTEt'< DE\10CRATISCHE VERKEN'>I'>GE\; 10 X) RUIMTELIJKE ORDE:\11'\TG :'17 totale gebied van de nieuwe provincie is bied: één zonder inpoldering. vijf met in nog niet drooggemaakt overeenkomstig grootte variërende gedeeltelijke inpolde­ de in 1918 goedgekeurde plannen van ring van het Markermeer met behoud minister Lely. De Markerwaard ont­ van randmeren tussen de nieuwe polder breekt nog. en het omringende land. Met de resulta­ Het thans vigerende beleidsvoornemen ten van deze inspraak heeft de Raad van van de regering spoort met Lely's voor­ de Waterstaat in juli 1976 geadviseerd tot uitziende visie. Ook in zijnafsluitings-en inpoldering van de Markerwaard. gedeeltelijke droogmakingsplannen was Met betrekking tot de Markerwaard zijn de Markerwaard inbegrepen. Volgens -sinds 1976 toen de regering tot deze het aanvankelijke plan zou de Marker­ p.b.k.-procedure hesloot-drie stappen waard reeds na de Wieringermeer wor­ gezet en gepubliceerd. t.w. A: Het be­ den drooggelegd. Na een aanzet kwam leidsvoornemen (sept. '80): B: De in­ de uitvoering in 1942 stil te liggen en spraak met een samenvatting daarvan ( 19 werd in de tweede helft van de jaren maart '82): C: Advies van de Raad van vijftig hervat. Wijzigen van het schema Advies voor de Ruimtelijke Ordening (5 van uitvoering van de werken heeft ertoe juli '82). In ontwikkeling is in 1lJ83 stap geleid. dat later voorrang werd gegeven 0: De regeringsbeslissing. aan de realisatie van andere polders. Het is aan het kabinet-Lubbers de p.k.b.­ waardoor de Markerwaard als laatste proccdurc inzake de ontwikkeling van voor drooglegging in aanmerking komt. het Markerwaardgebied in llJ83 af te ron­ Over de Markerwaard is in het regeerak­ den en de regeringsbeslissing aan de koord van het kabinet-Lubbers d.d. 26 Tweede Kamer aan te bieden. opdat de oktober 1982 het volgende opgenomen. parlementaire behandeling van deze pla­ (T.K .. 82-83. 17555 nr. 7): 'Bij het voor­ nologische kernbeslissing spoedig kan bereiden van de regeringsbeslissing over worden afgesloten. Het bestuurlijk de toekomst van het Markerwaardgebied overleg in dezen startte op 13 april 198]. zal de Regering de na het beleidsvoorne­ Niet ontkend kan worden dat- ondanks men in 1980 naar voren gekomen denk­ de onvoorstelbare hoeveelheid informa­ beelden en inzichten in overweging ne­ tie- de telkens oplaaiende discussie over men en streven naar een spoedige afron- nut en zin van Je Markerwaard nogal ding van de besluitvorming·. eens emotioneel inplaats van rationcel ·oe ontwikkeling van het Markcr­ werd gevoerd. Tot wezenlijke verande­ waardgebied' (T.K. 1979-1980. 16320) ringen in reeds ingenomen standpunten doorloopt als regeringsplan de procedure heeft dat uiteraard niet geleid. van de planologische kernbeslissing (p.k.b.). Voor het Markerwaardgebied is Enkele overwegingen dat overigens niet de eerste kennisma­ 1. Sinds de start van het Zuiderzee-pro­ king met inspraak. Ter voorbereiding van ject is onze bevolking ongeveer ver­ de beslissing over de ontwikkeling van drievoudigd. Tussen Jl)83 en 2000 het Markerwaardgebied heeft de minister kan in Nederland nog met een toena­ van Verkeer en Waterstaat reeds in 1972 me van bijna I miljoen inwoners de Raad van de Waterstaat vcrzocht ad­ worden gerekend. Bij een gemiddel­ vies uit te brengen. Om tot een brede de woningbezetting van ± 2.5 en ± oordeelsvorming te komen heeft hierover 40 woningen per hectare vraagt al­ in 1973 een inspraakprocedure plaats ge­ leen die uitbreiding 10.000 ha. netto vonden op basis van zes varianten voor woningbouw ruimte. Voor de bruto de ontwikkeling van het Markcrwaardge- benodigde oppervlakte moet deze

C'IIRISTFI( DEMOCRATISCHE VFRKDII(JNGE'< 10 X.1 RUIMTELIJKE ORDE:'I/1:'1/G 51H

behoefte nog globaalmet de factor 2- het Wetenschappelijk Instituut voor 2Y, worden vermenigvuldigd. het CDA d.d. november 19111 wordt 2. Het kabinet-Lubbers geeft het werk­ ook uitvoerig ingegaan op de al of gelegenheidsbeleid een accent door niet inpoldering van de Markerwaard maatregelen op hun algemene pro­ en wordt ervoor gepleit deze beslis·· duktieve effecten voor de bedrijven sing op een zo gefundeerd mogelijke te toetsen in plaats van op vcrlies en wijze tot stand te brengen. creatie van banen. Het gaat om een 7. De inpoldering van de Markerwaard bijdrage aan een structurele verbete­ in het 78.000 ha. grote Markermeer ring van de economie en werkgele­ heeft thans betrekking op 41.000 ha.: genheid. Een werkgelegenheidsplan de oorspronkelijke omvang van de is erop gericht dat er meer investerin­ Markerwaard van 56.000 ha. is gere­ gen komen. duceerd tot 41.000 ha. terwille van 3. De Raad van Advies voor de Ruim­ ruimere mogelijkheden voor de wa­ telijke Ordening (RARO) heeft zijn tersport en dientengevolge grotere advies opgesteld en als deel C van de randmeren. Amsterdam wil hiervan p.k.b.-nota aan de Tweede Kamer 700 ha. ir.polderen voor woning­ aangeboden op 5 juli 19112. In deze bouw. rapportage blijkt. dat uiteindelijk in 8. De dijk Enkhuizen-Lelystad vcrdeelt de RARO vier stromingen aanwezig het zoetwaterdeel van het Lissei­ zijn met betrekking tot het meest meergebied in twee delen. Het IJs­ fundamentele punt uit de p.k.b.: seJmeer ten noorden van deze dijk 'Het Markerwaardgebied wordt ge­ beslaat ongeveer 123.000 ha. en fun­ deeltelijk ingepolderd'. Meer in de­ geert als zoetwaterreservoir. Het IJs­ tail: vijf leden willen nadere informa­ seJmeer vervult in samenhang met tie. dertien leden zijn voorstander Waddenzee en omliggend polderland van inpoldering. twee leden vinden van Noord-Holland. Friesland, inpoldering niet wenselijk en vier le­ Noordoostpolder en Flevoland een den willen 'nu niet' inpolderen. belangrijke functie voor de water­ 4. Verzet tegen inpolderen is er altijd huishouding. scheepvaart, visserij, geweest. Het was en is een onderdeel watersport en natuurbehoud. in de Nederlandse strijd tegen het 9. Aanleg van de Markerwaard vergt ca water. Van vissers en grootwater­ 7 jaar. In het ontginningstcmpo is sporters is zo'n verzet ook begrijpe­ wel flexibiliteit. Eerste uitgifte aan lijk en dus te verwachten. derden van landbouwgronden is ca 5 5. Uit de programvergelijking 19112 van jaar nà start ontginning mogelijk de politieke partijen die in de Twee­ d.w.z. 12 jaar na start aanleg Mar­ de Kamer vertegenwoordigd zijn. kerwaard. Dus: 19114 + 12 = 1996. blijkt o.a. dat het CDA stelt (in de I 0. Als hoofdfuncties van de Marker­ rubriek Verkeer en Waterstaat en waard zijn van oudsher gedacht land­ Landbouw en Visserij) dat er spoe­ bouw. bossen mede ten behoeve van dig een besluit moet worden geno­ recreatie en natuurwaarden en men over (inpoldering) Marker­ nieuwe inter-regionale verbindingen. waard. Dit onderwerp moet dus in de In het reserveringsbeleid zal reke­ regeerperiode 19112-1986 worden be­ ning gehouden kunnen worden met handeld. verstedelijking anders dan via uitwis­ 6. In het rapport De ruimte en wij, wiJ seling van cultuurgrond elders in en de ruimte van een commissie van (West-) Nederland. In de p.k.b.-pro-

CHRIS I~"' DFMOCR"-TISCHE \ ~RKENI\1'\(;E'\ 10 X3 RUIMTELIJKE ORDENING 5!LJ

eedure Markerwaard wordt initiëel met + 900% toe en landbouwpaar­ een min of meer rechthoekige ·groe­ den namen met - 100%. af. ne· Markerwaard van 41.000 ha. met 15. Als in de huidige financiële prioritei­ brede randmeren gepresenteerd. ten van de rijksoverheid de eigen 11. Het huidige gebruik van het Marker­ budgettaire ruimte voor de droogleg­ waardgebied levert een zeer geringe ging en de opbouw van de Marker­ werkgelegenheid in de visserij en re­ waard te krap zou blijken. is creatie (200-300 arbeidsplaatsen). overbrugging mogelijk via een pro­ Minder directe werkgelegenheid in jectlening voor de Markerwaard om de visserij ontstaat mede door inpol­ de kapitaalsinvestering voor de rijks­ dering; cijfers met betrekking tot de overheid te (laten) financieren. For­ eerdere inpolderingen zijn evenwel se bestrijding van het financieringste­ niet voorradig. ook niet met betrek­ kort met een eigen benadering met king tot de visopbrengst. betrekking tot kapitaalsinvesteringen 12. De benodigde investeringen zijn in om de marktsector uit te breiden is totaal geraamd op 1650 miljoen gul­ zeer wel mogelijk. den gedurende 20 jaar uit te geven. n.l. voor aanleg f 1160 miljoen en Actuele aspecten voor inrichting en beheer f 4YO mil­ Minister Smit-Kroes heeft in de eerste joen. In de eerste 20 jaren van inrich­ helft van maart 1Y83 vier studierappor­ ting zijn er evenwel ± f 650 miljoen ten. die van belang zijn voor de be­ ontvangsten uit tijdelijke landbouw­ sluitvorming over de ontwikkeling van exploitatie begroot. Per ha. cultuur­ het Markerwaardgebied naar de Tweede grond betekent dat een 'aankoop­ Kamer gezonden. De titels ervan zijn: prijs· waarvoor geen ruimte op een Geohydrologische aspecten bij de aan­ centrale plaats in Nederland te koop leg van de Markerwaard: komt. En dat voor ruimte zonder - Denkbeeld van een structuur van het randvoorwaarden! IJsselmeergebied: 13. Niet alleen in centraal Nederland is - Het Markermeer. informatie voor het uitbreiding met 'droge ruimte· aan de bestaan als open water: orde. In Zuid-Holland is het plan - Markerwaard. tien jaar droog. Waterman serieus in bespreking om De studierapporten. een co-produktie op vrij goedkope wijze land in de van Rijkswaterstaat/Directie Zuiderzee­ Noordzee te winnen (resp. 234 7 ha. werken en de Rijksdienst voor de !Jssel­ bij Scheveningen en 3600 ha. aan de meerpolders. zijn eveneens ter informa­ Maasvlakte). tie gestuurd aan andere betrokkenen bij 14. Uit CBS-cijfers blijkt dat de beteelde de besluitvorming over het Marker­ oppervlakte cultuurgrond van waardgebied. De studies. waarvan deze 2.256.000 ha. in 1965 is teruggelopen rapporten het verslag zijn. zijn verricht tot 2.005.000 ha. in1982. derhalve om tegemoet te komen aan vragen om 251.000 ha. 'verdwenen'. Van 1Y50 meer informatie. die tijdens de inspraak tot I Y80 was er een netto-afname van en bij het opstellen van het advies van de 16% gebruikte cultuurgrond. Over Raad van Advies voor de Ruimtelijke deze 30-jarige periode was er wel een Ordening zijn gesteld. toename van kunstmest + 310%. van krachtvoer+ 470%. van de rund­ Laatst verschenen vier studie-rapporten. veestapel +

CHRISTE:'\ DFMOCRATISCHF VFRKli>'

CHRISTE:\ DEMOCRATISCHE \ERKr.t';:\1'\Gf'\ JU XJ RUIMTELIJKE ORDENING 521 met bet Urneer rond 15.000 ha. groter Dit onderzoek heeft plaats gevonden. zijn dan in de plannen uit 1961; 3) het tot omdat tijdens de inspraak- en adviesfase stand komen van zowel een structuurvisie van de planologische kernbeslissing op het recreatief gebruik van de randme­ bleek. dat velen zich moeilijk een voor­ ren. een oecologische visie randmeren en stelling kunnen maken. Weliswaar bevat­ een nota over de sanering van de water­ ten studies en rapporten van de afgelo­ kwaliteit van de randmeren. die alle na­ pen jaren alle informatie op dit gebied in drukkelijker dan voorheen de waarden onderdelen. maar een samenvattend van het water aan de orde stellen en aldus overzicht ontbrak. hetgeen de beeldvor­ een kader scheppen voor inrichting en ming bemoeilijkte. Om in die leemte te beheer. voorzien. gaat het rapport uitvoerig in op de abiotische en biotische kenmerken Veranderd is de waarde die. binnen het van het Markermeer. evenals op de ge­ kader van het Nederlandse cultuurland­ bruiksfuncties en de relaties tussen deze schap. vmrdt toegekend aan het natuur­ functies onderling. zowel nu als eventueel lijke milieu. In het bijzonder de waarde in de toekomst. Bij wijze van voorbeeld van het IJsselmeergebied voor water- en zijn twee ontwikkelingen nader uitge­ moerasvogels staat thans in het centrum werkt. Eén waarbij de nadruk van de van de belangstelling. ontwikkeling op de natuurwaarden ligt en een ander. waarbij de recreatieve ont­ Veranderd is tenslotte het gewicht dat wikkeling centraal wordt gesteld. aan de verstedelijking wordt toegekend. Om de grote hoeveelheid informatie ook Het plan van 1961 voorzag in een om­ in zijn innerlijke samenhang te overzien vangrijke verstedelijking van de Marker­ is dit rapport rijkelijk voorzien van sa­ waard. tegenover Lelystad en tegenover menvattende kaartbeelden. De twee ont­ het huidige Almere. De huidige denk­ wikkelingsmodellen moeten worden be­ beelden zijn. dat ten aanzien van deze schouwd als een illustratie van mogelijke functie de Markerwaard meer overeen­ ontwikkelingen in het Markermeer. An­ komst met de Noordoostpolder zal verto­ dere ontwikkelingen zijn eveneens moge­ nen dan met Flevoland. Daarbij realisere lijk. De modellen bedoelen daarom men zich. dat ook als de bevolkingsdicht­ geenszins eindbeelden van ontwikkelin­ heid in de Markerwaard in de verre toe­ gen te schetsen: zij zijn niet meer dan een komst die van Friesland niet zou fase in een mogelijke ontwikkeling. overtreffen. een polder van deze omvang Ten aanzien van vele ontwikkelingen be­ op den duur toch wel verspreid over en­ staat ook nog onzekerheid over de aard kele kernen. in totaal rond 1\0.000 inwo­ en omvang waarin zij zich zullen manifes­ ners zal herbergen. teren. Dit alles als gevolg van de zich Samenvattend wordt gesteld dat het veranderende omstandigheden zoals de denkbeeld 1981 zowel een treffende economische situatie en de beschikbare overeenkomst als aanmerkelijke verschil­ vrije tijd. Het resultaat van de te zijner len vertoont met het structuurplan 1961. tijd te nemen besluiten ten aanzien van de zich op dat moment aandienende keu­ Het Markermeer zen. bepaalt uiteindelijk het verloop van Dit rapport bevat de resultaten van een de ontwikkelingen van het Marker­ orderzoek naar de ontwikkelingsmoge­ waardgebied en het daarbij behorende lijkheden van het Markermeer. indien dit ruimtelijke beeld. ook in de toekomst als open water zou worden beheerd.

CHR!SlDI DEMOCRATISCHE VERKENJ\INGEN 10 XJ RCI!\ITELI.JKE ORDDII~G 522

Markerwaard 10 jaar droog. schillende aanspraken elkaar onderling Deze studie geeft een beeld van de eerste beïnvloeden en mogelijk uitsluiten. Bo­ fase van de ontwikkeling van de Marker­ vendien spelen de tijdstippen waarop de waard. Zoals altijd. ontstaat in de eerste vcrschillende gebruiksmogelijkheden be­ fase een 'groene· polder. een ruig en schikbaar komen een rol. grootschalig ontginningslandschap: in de De Markerwaard moet worden bedijkt winter de naakte klei van de akkers. in de en daarna met behulp van een bemaling zomer de uitgestrektheid van de kool­ worden drooggelegd en vervolgens zaad- en graanvelden. de aanblik van de drooggehouden. Voor het dijktracé is jonge bosaanplant en de ondoordring­ vooralsnog uitgegaan van het 'Verken­ baarheid van het riet en de moerassen ningen--tracé. De dijk. de gemalen en de van het nog onontgonnen land. hoofdvaarten moeten gelijktijdig gereed Voor het opstellen van het rapport' Mar­ zijn. De aanleg van de dijk. de bouw van kerwaard 10 jaar droog' is er vanuit ge­ de gcmalen en eventuele toegangssluizen gaan dat ruim de helft van de polder een kan in zeven tot acht jaar worden vol­ agrarische bestemming zal krijgen. Te­ tooid. waarna het droogmalen ca. negen vens is er vanuit gegaan dat de plannen maanden vraagt. de mogelijkheid open moeten laten om Uit rentabiliteitsoverwegingen is een daarnaast stedebouw. natuur en land­ hoog ontginningstem po gewenst. De schap. recreatie. bos en verbindingen te gronden die gedurende de ontginning een kunnen realiseren. Als mogelijk op lange tijdelijke landbouwkundige exploitatie termijn in het Markerwaardgebied te rea­ kennen. zijn omstreeks vijf jaar na de liseren bestemmingen is daarenboven re­ aam ang van de ontginning geschikt voor kening gehouden met een internationale blijvend landbouwkundig gebruik. luchthaven. een militair oefenterrein. een Ten aanzien van de uitgifte van land­ electriciteitscentrale en een drink­ bouwgronden kan worden vcrwacht dat waterspaarbckken. De randmeren. die de beschikbare gronden zullen worden bij inpoldering ontstaan. hebben \vaarde benut \·oor het oplossen van alleen grote voor de waterhuishouding. de recreatie. knelpunten op het oude land. Dit zal de natuur en het landschap. maar ook leiden tot een zorgvuldige uitgifte en een voor de visserij en voor de vcrbindingen vrij langdurige staatsexploitatie van de te water. landbouwgronden. De ontwikkeling van het Marker­ Natuurrecreatie zal een aspect van de waardgebied wordt als een proces bena­ recreatie in en rond de Markerwaard derd. Elementen van dit proces zijn ener­ zijn. De natuurgebieden zullen natuurre­ zijds continuïteit. gebaseerd op de wens creatief en ook natuureducatief medege­ en soms de noodzaak dit toekomstbeeld bruik kennen. Hetzelfde geldt voor de aan veranderende omstandigheden. in­ stille kernen van de bossen. gebieden met zichten en waardeoordelen aan te passen. spontane bosvorming en de nog niet ont­ Op basis van nieuwe ontwikkelingen in gonnen delen van de Markerwaard. de samenleving. nieuw verkregen inzich­ De westelijke randmeren hebben een ten en kennis. wordt het toekomstbeeld functie voor de waterhuishouding. de tijdens de realisatie steeds verder ontwik­ scheepvaart. de recreatie. de natuur en keld en aangepast. Bij de voortschrijden­ voor de bescherming van de landschap­ de inrichting zullen de gebruiksmogelijk­ pelijke en cultuurhistorische waarden heden niet altijd toereikend zijn om alle van de Noordhollandse kust. Met betrek­ aanspraken ten aanzien van het ruimte­ king tot de waterhuishouding vormen zij gebruik te honoreren. Ook zullen de ver- tezamen met het IJ meer en het Oostvaar-

CHRISTEl'\ [)f\10CRA IISCHF \TRKFl'\'\1'\C;F'\ 111 X1 RUIMTELIJKE ORDENING

dersdiep een bergboezem en transport­ milieu-organisaties in de afgelopen jaren weg voor het water dat daarop uit de aangetekende bezwaren tegen droogleg­ aangrenzende gebieden wordt geloosd. ging is het moeilijk een zakelijke discus­ Omgekeerd wordt aan de westelijke sie te voeren. Over de belangrijkste door randmeren in droge perioden water ont­ hen aangehaalde nadelen als: de vernieti­ trokken. ging van een hoogwaardig ecosysteem. de De westelijke randmeren vormen een afname van de oppervlakte zoetwaterge­ scheepvaartroute van Amsterdam naar bied. waarmee waardevolle flora en fau­ de langs de kust van Noord-Holland gele­ na zouden verloren gaan. verwachte af­ gen oude Zuiderzeestadjes en naar het name van de overwinteringsmogelijkhe­ !Jsselmccr. De randmeren bicden moge­ den voor een aantal vogelsoorten. de cul­ lijkheden voor watersport en strand- en tuurhistorische waarde van de oostkust oeverrecreatie. maar ook voor natuurlij­ van Noord-Holland kan gedeeltelijk wor­ ke ontwikkelingen en voor de visserij. In den aangetast. is overigens in het voor­ de toekomst kunnen de randmeren mo­ gaande reeds uitvoerig ingegaan. gelijk een functie krijgen om water uit De veronderstelde nadelen blijken thans het IJsselmecr te brengen naar Midden­ niet te traceren. Veronderstel overigens en West-Nederland en omgekeerd. als­ dat Flevoland (97 .000 ha. polder) niet mede als bekken voor de drink- en indus­ was aangelegd. In werkelijkheid is er een triewatcrvoorziening. fantastische som aan meer natuurwaarde De waterkwaliteit van de wateren in het geschapen als in het geval van de nog Markerwaardgebied wordt in belangrijke aanwezige grote plas water van 97.000 mate bepaald door de kwaliteit van het ha .. die in 1957 resp. 1961\ in twee gedeel­ water dat daarop wordt geloosd. ten is drooggelegd. In dit verband moet De westelijke randmeren en het Urneer ook gewezen worden op de brochure Na­ hebhen goede potenties voor een rijke tuurgerichte recreatie in het Oostvaarders­ visstand. De randmeren zullen tengevol­ plassengebied van 5 april 1983 van de ge van de geleding en de aanleg van Stichting Recreatie en de Stichting Na­ strekdammen en voorlanden voor de tuur en Milieu. Weliswaar pleit deze bro­ door diverse soorten watervogels ge­ chure dat het daar mogelijk is om op de wenste rust kunnen zorgen. natuurbeleving gerichte reereatic een se­ De visualisering van de op de in het rieuze kans te geven. zonder dat het na­ rapport beschreven overwegingen geba­ tuurgebied wordt bedreigd. Deze publi­ seerde plannen voor de eerste fase in de katie stelt ook de algemene waarde vast ontwikkeling van het Markerwaardge­ van een voorbeeld van het harmonieus bied is weergegeven in de kaartbeelden verbinden van recreatie- en natuurbelan­ 'Markerwaard vijf jaar droog' en' Mar­ gen. Het is niet aannemelijk dat bij aan­ kerwaard tien jaar droog·. De kaarten leg van de Markerwaard op de manier zijn niet gedetailleerd maar bevatten zoals in het voorgaande uitvoerig uiteen­ slechts globale aanduidingen. In de tijd gezet er netto van minder natuurwaarde beschikhaar tot de daadwerkelijke aan­ sprake zou zijn. Voorgaande beschreven vang van de inrichting zal op basis van rapporten wijzen duidelijk op het tegeno­ nadere studies een uitwerking in de vorm vergestelde. van het aanvangsplan moeten worden op­ gesteld. Werkgelegenheid Onafhankelijk van de oppervlakte van de Gesignaleerde nadelen Markerwaard en van de inrichting die Vooral over de van de zijde van in het wordt gekozen is op den duur, wanneer bijzonder de natuurbeschermings- en de inrichting is voltooid en een dichtheid

Cl! RIS IF'J DEMOCRATISCHF VERKEN:\JM;FN JO XJ Rllll\ITELI.JKE ORDE'IING 524 van 115 il200 inwoners per kmè is be­ van de RARO nog eens heeft vertolkt. reikt. daar werkgelegenheid te Yerwach­ In het betreffende artikel worden drie ten \Oor 12.5()() i1 19.000 beroepsperso­ redenen vöör inpoldering uitgewerkt in nen in full-time ( = 40 uren per week) volgorde van gewicht: landbouw. natuur­ banen. Daanan is ca. 6W1- zijnde± bouw en stedebouw. De betekenis van de 10.000 arbeidsplaatsen aan te merken als Markerwaard voor de landbouw wordt werkgelegenheid die niet wordt ge­ benadrukt in het kader van de enorme creëerd zonder de Markerwaard-aanleg. betekenis die de Nederlandse landhouw De gronden in de Markerwaard behoren. in het algemeen en de !Jsselmeerpolders eYenals die van Flevoland. tot de meest in het bijzonder in de wereld hebben. vruchthare Yan West-Europa. Door een "Als tweede agrarische exportland nil de rationele verkaveling. een goede ontslui­ Verenigde Staten vormt ons land zonder ting. een efficiënte bedrijfsvoering en bij meer een economische reus. niet alleen gunstige klimatologische omstandighe­ wat de uitvoer van kwaliteitsprodukten den is ook op langere termijn een renda­ betreft. maar ook wat betreft de toeleve­ bele landbouwkundige exploitatie moge­ ring ,·an kennis en materiaal aan ontwik­ lijk. zowel micro-economisch als macro­ kellingslanden. ·Over natuurbouw wordt economisch. De bodemgesteldheid van in hetzelfde artikel benadrukt dat nà in­ de Markerwaard is zodanig dat behalYe poldering een veel rijker v_ogel- en vege­ akker- en weidebouw ook meer hijzonde­ tatiebestand tot stand komt. niet alleen in re teelten mogelijk zijn. Met name op het aan te leggen moeras- en bosgebieden. Enkhuizerzand zijn de gronden geschikt maar ook door de combinatie van rand­ voor bloementeelt (hyacinten). meren. vruchthare landbouwgronden en Het vcrkrijgen ,·an landbmmgronden in natuurterreinen die men nergens in een de Markerwaard betekent een positiC\e zodanige omvang aantrefc die combina­ bijdrage aan het toekomstige saldo van tie is het meest karakteristiek voor het de agrarische handelsbalans. In elk geYal Nederlandse landschap. moet er evenals in het vcrleden via de Uiteraard moeten de recreatieve ontwik­ Zuiderzeesteunwet voor enke Ie honder­ kelingen zo goed mogelijk worden afge­ den arbeidsplaatsen in en om de heroeps­ stemd op natuur en landschap. de stede­ matige Markermeervisserij ook finan­ lijke gebieden en de landbouw. Hoewel ciële schadeloosstelling verzekerd zijn bij de ont\\ikkelingen op het gebied van de geleden aantoonbare bedrij lsschadc door openluchtrecreatie in Flevoland en de inpoldering. omringende wateren nog volop aan de gang zijn. is in maart 1983 een Recreatie­ Nu inpolderen basisplan Flevoland gepresenteerd om Als pleitbezorger van een spoedige inpol­ een beeld te geven van de gewenste ont­ dering van de Markerwaard dient aller­ wikkelingen van de openluchtrecreatie eerst vermeld te worden. dat het gaat om van bovenlokale betekenis in Flevoland het belang van natuur en landschap bo­ tot 1995. De Markerwaardmogelijkhe­ ven het bchoud van een nogal eenzijdig den zijn hier nog niet in opgenomen; de samengesteld zoetwaternatuurgebied als beide andere polders van Flevoland be­ het Markermeer. wijzen hier vele praktische mogelijkhe­ Dit wordt ook betoogd door prof. mr. P. den. De Markerwaard heeft als voordeel. de Haan, die als deskundige zitting heeft dat een deel van de verstedelijkingsin­ in de RARO en onlangs in het tijdschrift druk van het oude land kan worden afge­ van de Vereniging tot Behoud van het leid. De Haarlemmermeer (-polder) leert IJsselmeerhet meerderheidsstandpunt ons bijv. dat de plan-horizon in dezen ver RUIMTELIJKE ORDENING weg ligt, maar reservering in beginsel zal kwantificeren. Wel weten we dat het mogelijk moeten zijn. daartoe geïnvesteerde geld en de daar­ In de Markerwaard bestaat- indien no­ voor gewerkte tijd niet in de consump­ dig- de mogelijkheid op langere termijn tieve sfeer wordt opgemaakt. maar als tot aanleg van een grote luchthaven. erfstuk wordt 'opgepof. waarvoor elders geen ruimte is. De Mar­ Bij onroerende goederen is er sprake van kerwaard biedt zonodig de mogelijkheid exploitatie van bodemschatten, zoals tot aanleg van een groot militair oefen­ aardgas (1 9R2 70.6 miljard m'). olie en terrein. Afhankelijk van de te verwezen­ onder de waterspiegel gelegen vruchtba­ lijken bestemmingen kan uit financieel­ re grond. Daarbij is het grote verschil. economisch oogpunt de inpoldering een dat aardgas en olie worden verbruikt. positief saldo opleveren. maar dat nieuw land blijvend wordt ge­ Inpoldering heeft een positief effect op bruikt en blijvend opbrengsten zal geven. de werkgelegenheid zowel ten aanzien ook qua energie. Daarnaast houden wij van behoud als ten aanzien van uitbrei­ anderen het gebruik van talenten voor. ding. Gezien de nodige natuurbouw in de Uitgerekend in deze tijd moeten wc ons Markerwaard krijgt de verblijfs-en dag­ allen de bedoeling van het woekeren met recreatie bij inpoldering nieuwe moge­ onze talenten vaker herinneren. De resul­ lijkheden. Ook de voorgenomen uitbrei­ taten zijn ren bate van onze kinderen: dat ding van de oppervlakte bos in Neder­ geldt ook voor een nieuwe polder! land met vele hectaren past bij inpolde­ In de hesluitvorming inzake de Marker­ ring beter. zowel door substitutie van waard is vertraging opgetreden en zijn er gronden als door inplant in de Marker­ sinds de begroting voor 1956 meerdere waard. veranderingen aangebracht met betrek­ Alle aanspraken op beslag van de ruimte king tot de uitvoering van de eerste wer­ in de Markerwaard zijn nog niet gekwan­ ken voor de Markerwaard. tificeerd. De bespreking van de laatste De financiële situatie kan niet nogmaals vier verschenen rapporten maakt ook spelbreker zijn. integendeel. duidelijk. dat er nog meerdere keuzen gemaakt moeten worden. temeer omdat de invulling procesmatig verloopt.

Erfenis Een polder is een geweldig rijke erfenis voor het nageslacht. Het vruchtgebruik is vooraf niet meer vanzelfsprekend te

CI!RISTE~ DEMOCRATISCHE VFRKE:"(\i!:"((if·:"( 111 XJ