Prognoza Oddziaływania na Środowisko Programu Współpracy Transgranicznej Litwa-Polska 2007-2013

Przygotowana zgodnie z Dyrektyw ą 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko

Projekt ko ńcowy

Stan: 23 lipca 2007

SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Klient:

Przygotowany przez:

Baltic Environmental Forum, Litwa Vivulskio g. 14/8-6 LT-03221 Wilno Litwa

Zespół projektu: Zita Dudutyte Kestutis Navickas

2 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Spis tre ści

1 STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM 5

2 GŁÓWNE CELE I TRE ŚĆ PROGRAMU 8

3 ZAKRES 10

3.1 Zasi ęg geograficzny 10

3.2 Stan środowiska i walory środowiskowe regionu 11

3.3 Zakres czasowy 17

3.4 Kwestie środowiskowe, cele i pytania pomocnicze 18

4 OBECNA SYTUACJA, TENDENCJE I PRAWDOPODOBNY ROZWÓJ W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROGRAMU 30

5 METODA OCENY 38

5.1 Metoda oceny 38

5.2 Generowanie i ocena rozs ądnych alternatyw 38

6 OCENA PRAWDOPODOBNYCH ZNACZ ĄCYCH WPŁYWÓW NA ŚRODOWISKO 38

6.1 Matryca zwi ązku 38

6.2 Tabele ocen 41

7 PODSUMOWANIE WPŁYWÓW I PROPONOWANYCH ALTERNATYW ORAZ KRYTERIA WYBORU PROJEKTÓW 53

8 ZNACZ ĄCE SKUMULOWANE WPŁYWY 56

8.1 Mo Ŝliwe negatywne skumulowane wpływy 56

8.2 Mo Ŝliwe pozytywne skumulowane wpływy 56

9 MONITOROWANIE WPŁYWU PROGRAMU NA ŚRODOWISKO 56

9.1 Uwagi dotycz ące kontekstu 56

9.2 Proponowany system monitorowania 57

10 BIBLIOGRAFIA 78

3 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

4 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

1 Streszczenie w j ęzyku niespecjalistycznym

“Program Współpracy Terytorialnej Współpraca Transgraniczna Litwa – Polska 2007-2013” przedstawił projekt programu operacyjnego dotycz ącego Współpracy Transgranicznej pomi ędzy Litw ą i Polsk ą. Niniejszy raport jest ocen ą oddziaływania na środowisko projektu Programu, stosownie do Dyrektywy Unii Europejskiej 2001/42/WE w sprawie oceny oddziaływania niektórych planów i programów na środowisko.

Ogólnym celem strategicznym Programu jest wspieranie zrównowa Ŝonego rozwoju regionu przygranicznego poprzez podniesienie ekonomicznej, społecznej i terytorialnej spójno ści na obszarze po obu stronach granicy. W Programie zostały okre ślone dwa priorytety : Priorytet 1 „Wzrost konkurencyjno ści i produktywno ści regionu przygranicznego”. Priorytet 2 „Wzmacnianie spójno ści transgranicznej oraz poprawa jako ści obszaru przygranicznego” oraz Priorytet 3 „Pomoc Techniczna”

Projekt programu operacyjnego został przygotowany w ramach Grupy Roboczej,ds. przygotowania programu składaj ącej si ę z przedstawicieli władz krajowych Litwy i Polski, władz regionalnych, władz środowiskowych, jak równie Ŝ zewn ętrznych ekspertów zapewniaj ących Pomoc Techniczn ą podczas programowania, dokonuj ących oceny ex-ante programu oraz zespołu dokonuj ącego Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko (Strategic Environmental Assessment - SEA).

Wszyscy członkowie Grupy Roboczej blisko ze sob ą współpracowali w interaktywnym procesie dąŜą cym do znalezienia konsensusu, a uwagi zespołu dokonuj ącego oceny SEA (dalej zwanego zespołem SEA) zostały wł ączone ju Ŝ do projektu programu operacyjnego.

Tre ść Raportu dotycz ącego Środowiska Potrzeby i priorytety środowiska na Litwie i w Polsce s ą podobne, w regionie transgranicznym znajduje si ę wiele cennych walorów środowiskowych i przyrodniczych. W raporcie rozwa Ŝane były kwestie środowiskowe takie jak ró Ŝnorodno ść biologiczna, zdrowie ludzkie, krajobraz, gleba, woda, powietrze, czynniki wpływaj ące na zmian ę klimatu, efektywne wykorzystywanie zasobów naturalnych i ich zachowanie oraz dziedzictwo kulturowe.

Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (SEA) najpierw opisuje prawdopodobne wydarzenia w zakresie tych kwestii w przypadku nie realizowania Programu, a nast ępnie ocenia znaczenie wy Ŝej wymienionych kwestii środowiskowych dla priorytetów Programu i jego dziedzin działania. W przypadku ustalenia braku znaczenia dalsza ocena nie jest przeprowadzana. Na zako ńczenie SEA okre śla prawdopodobne pozytywne lub negatywne wpływy konkretnych priorytetów i dziedzin działania na istotne kwestie zwi ązane ze środowiskiem.

5 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Zasi ęg geograficzny programu obejmuje najwarto ściowsze tereny naturalne w Polsce i na Litwie i ka Ŝdy projekt finansowany w ramach programu musi wzi ąć pod uwag ę warto ści przyrodnicze, tak by nie wywiera ć na nie negatywnego wpływu. W program wł ączone s ą działania wspieraj ące, takie jak „wspólne szkolenie, monitorowanie i gospodarowanie zasobami naturalnymi i terenami chronionymi oraz korytarzami ekologicznymi”, które mog ą by ć wymienione jako maj ące przewidywany pozytywny wpływ na poprawienie jakości gospodarowania obszarami chronionymi.

Program w wi ększo ści przypadków ma pozytywny lub neutralny wpływ na środowisko naturalne poprzez wprowadzanie nowych technologii, opracowywanie wspólnych strategii rozwoju i dokumentów, udoskonalanie współpracy, wła ściwy wybór i zarz ądzanie projektami oraz promowanie gospodarki zorientowanej na usługi.

Najbardziej prawdopodobne negatywne wpływy wyst ępuj ą w tych dziedzinach działalno ści, które maj ą wymiar przestrzenny i konsumuj ą lub wykorzystuj ą przestrze ń (na przykład na potrzeby turystyki, transportu itd.). Przykładowo działania, które wspieraj ą rozwój transgranicznego biznesu i turystyki, zwi ększ ą zapotrzebowanie na powi ększenie sieci dróg lokalnych i regionalnych oraz na obwodnice. W długiej perspektywie zwi ększy si ę indywidualny ruch transportowy, co b ędzie miało negatywny wpływ na jako ść powietrza, poziom hałasu i zmian ę klimatu. Jednak Ŝe wi ększo ść negatywnych aspektów została wyeliminowana podczas interaktywnego procesu współpracy Grupy Programuj ącej i zespołu SEA.

Programy Współpracy Transgranicznej s ą realizowane poprzez wybieranie pojedynczych projektów zaproponowanych przez kwalifikowalnych wnioskodawców. Korzystne dla środowiska zatem jest okre ślenie takich kryteriów wyboru projektów, które to kryteria b ędą zabezpiecza ć środowisko. Zespół SEA sugeruje skupienie si ę na nast ępuj ących tematach:

1. Skoncentrowanie si ę na poprawie istniej ącej infrastruktury zamiast na rozwoju nowej infrastruktury na nowych terenach. 2. Je śli chodzi o wykorzystywanie terenu i utrat ę gleby w stanie naturalnym, to z zasady tam, gdzie jest to mo Ŝliwe, wszelkie nowe terminale i obiekty powinny by ć lokowane na terenach pod ponown ą zabudow ę, a tylko w przypadku wa Ŝnych i uzasadnionych powodów ekonomicznych i środowiskowych mog ą to by ć inwestycje typu green-field. 3. Środowisko: wpływy na flor ę, faun ę, systemy wodne, ró Ŝnorodno ść biologiczn ą, krajobraz i dziedzictwo kulturowe lub obszary chronione (mi ędzy innymi miejsca obj ęte sieci ą NATURA 2000). 4. Turystyka zgodnie z regionalnymi/lokalnymi ograniczeniami ekologicznymi i społecznymi, jak równie Ŝ w poł ączeniu z transportem publicznym. Promowanie turystyki ekologicznej i racjonalnego wykorzystywania zasobów naturalnych. 5. Podnoszenie świadomo ści w śród turystów, decentralizacja działalno ści turystycznej, bior ąc pod uwag ę ró Ŝne poziomy niedogodno ści w regionie oraz Ŝą danie, by obiekty turystyczne wspierane przez program były otwarte i dost ępne tak Ŝe dla stałych mieszka ńców.

6 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

6. Branie pod uwag ę ogranicze ń ekosystemu, kiedy wykorzystywana jest biomasa dla projektów dotycz ących energii odnawialnych.

Temu procesowi b ędą towarzyszyły środki monitoruj ące, przeznaczone do ułatwiania mierzenia wpływów na środowisko podczas realizacji Programu.

7 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

2 Główne cele i tre ść programu

W nowym okresie programowania 2007 – 2013 Unia Europejska przyj ęła nowe strategiczne podej ście, próbuj ąc lepiej koordynowa ć ró Ŝne programy i działania. Przewidywane s ą nast ępuj ące kroki w procesie programowania: Strategiczne Wytyczne Wspólnoty , wzmacniaj ące zwi ązki pomi ędzy Funduszami Strukturalnymi, Funduszem Spójno ści oraz Agendami z Lizbony i Göteborga, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia i Programy Operacyjne. W świetle powy Ŝszego oraz odnowionej strategii lizbo ńskiej na rzecz wzrostu i zatrudnienia programy współfinansowane przez polityk ę spójno ści powinny d ąŜ yć do skierowania zasobów na nast ępuj ące trzy priorytety : - zwi ększanie atrakcyjno ści Pa ństw Członkowskich, regionów i miast poprzez poprawianie dost ępno ści, zachowywanie potencjału środowiskowego oraz zapewnianie odpowiedniej jako ści i poziomu usług; - pobudzanie innowacyjno ści , przedsi ębiorczo ści i wzrostu gospodarki opartej na wiedzy poprzez badania i innowacje, wł ączaj ąc nowe technologie informacyjne i komunikacyjne; i - tworzenie wi ększej liczby i lepszych miejsc pracy poprzez przyci ąganie wi ększej liczby osób do zatrudnienia lub działalno ści gospodarczej, poprawianie zdolno ści adaptacyjnych pracowników i przedsi ębiorstw oraz zwi ększanie inwestycji w kapitał ludzki.

W tym kontek ście podkre ślone jest znaczenie europejskiej współpracy terytorialnej, podniesionej do statusu celu, zmierzaj ącej do promowania silniejszej integracji terytorium Unii we wszystkich jej wymiarach. Współpraca Transgraniczna jest istotnym tematem w Unii Europejskiej, którego celem jest zmniejszenie lub wyeliminowanie granic krajowych , które bardzo cz ęsto s ą przeszkodami dla zrównowa Ŝonego rozwoju gospodarczego okre ślonych regionów.

Litewsko – Polski Program Współpracy Transgranicznej próbuje przyczynia ć si ę do lepszej integracji tych dwóch krajów w szersze polityki europejskie i europejsk ą przestrze ń gospodarcz ą, zachowuj ąc przy tym ich to Ŝsamo ść krajow ą i zajmuj ąc si ę wyzwaniami zwi ązanymi ze strategiami z Lizbony i Göteborga. Program Współpracy Transgranicznej (Program CBC - Cross Border Cooperation) ułatwi spójno ść społeczno-gospodarcz ą regionów przygranicznych, b ędzie promował ich zrównowa Ŝony rozwój, zwi ększy ich konkurencyjno ść i zapewni opiek ę społeczn ą poprzez wspólne zajmowanie si ę zidentyfikowanymi słabo ściami, dzielenie si ę wiedz ą i do świadczeniami oraz wykorzystywanie efektu synergii. Program zajmuje si ę problemami, które wymagaj ą interwencji po obu stronach granicy. Wa Ŝne jest tak Ŝe, by program stał si ę integraln ą cz ęś ci ą litewskiej i polskiej polityki regionalnej, przyczyniaj ąc si ę do osi ągni ęcia ich strategicznych celów. Ponadto nale Ŝy skoncentrowa ć si ę na potrzebach i interesach ludno ści lokalnej, poprawieniu jej warunków Ŝycia i zamo Ŝno ści oraz na zapewnieniu

8 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

tego, by ludzie mogli korzysta ć z konkretnych wyników programu, co nie zawsze ma miejsce w przypadku bardzo du Ŝych programów krajowych.

Ogólny cel Programu jest okre ślony w nast ępuj ący sposób:

Ogólnym strategicznym celem Programu jest wspieranie zrównowa Ŝonego rozwoju regionu przygranicznego poprzez podniesienie ekonomicznej, społecznej i terytorialnej spójno ści na obszarze po obu stronach granicy.

Program okre śla nast ępuj ące cele szczegółowe :

Utworzenie regionu przystosowanego do potrzeb konkurowania w gospodarce globalnej. Wzrost gospodarczy jest bezsprzecznie niezb ędny dla wzmocnienia ekonomicznej i społecznej spójno ści na obszarze programowania. Dlatego powy Ŝszy cel wskazuje na potrzeb ę wzrostu konkurencyjno ści obszaru przygranicznego i poprawy dost ępu do rynków zbytu wzdłu Ŝ granicy.

Osi ągni ęcie zrównowa Ŝonego rozwoju regionu, zorientowanego na przyszło ść i atrakcyjnego w kategoriach jako ści Ŝycia, równo ści społecznej, środowiska i powi ąza ń komunikacyjnych . Długoterminowy zrównowa Ŝony wzrost gospodarczy pozostaje nieistotny bez poprawy społecznej i terytorialnej spójno ści regionu przygranicznego, który mo Ŝe zosta ć osi ągni ęty poprzez post ępuj ącą integracj ę aspektów lokalnego, społecznego i środowiskowego rozwoju. St ąd, powy Ŝszy cel podkre śla potrzeb ę eliminowania fizycznych utrudnie ń do współpracy przygranicznej, wzmocnienia transgranicznej spójno ści społecznej, identyfikacji kulturowej oraz jako ści środowiska regionów przygranicznych.

3 Zakres

Proces dotycz ący ustalenia zakresu ma na celu okre ślenie ram badawczych SEA oraz narz ędzi i metod wykorzystywanych w tym procesie.

3.1 Zasi ęg geograficzny Obszar geograficzny, na którym nale Ŝy okre śli ć stan środowiska, bie Ŝą ce tendencje, a tak Ŝe oceni ć mo Ŝliwe pozytywne lub negatywne skutki celów, priorytetów i proponowanych środków programu obejmuje:

9 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

• Podregion Białostocko-Suwalski (11 powiatów); • Podregion Ełcki (6 powiatów); • Podregion Łom Ŝyński jako region s ąsiaduj ący (6 powiatów); • Podregion Olszty ński jako region s ąsiaduj ący (7 powiatów); • Obwód Mariampolski (5 powiatów); • Obwód Olicki (5 powiatów); • Obwód Tauroski jako region przylegaj ący (4 powiaty); • Obwód Kowie ński jako region przylegaj ący (8 powiatów); • Obwód Wile ński jako region przylegaj ący (7 powiatów – nie obejmuje on miasta Wilna)

3.2 Stan środowiska i walory środowiskowe regionu

Cechy krajobrazu regionu obszaru transgranicznego są wzgl ędnie podobne, z du Ŝymi zespołami le śnymi przez które przepływa wiele rzek i gdzie znajduje si ę wiele jezior. Na obszarze tym znajduje si ę wiele wzgórz, mokradeł, ale s ą takŜe cz ęś ci bardziej suche, cz ęsto poro śni ęte lasami iglastymi, gdzie gleba jest piaszczysta. Przez obszar przygraniczny przepływaj ą rzeki Niemen, Merkys, Sesupe, Jura, Narew, Biebrza, Pisz i Ełk, a tak Ŝe wiele mniejszych rzek i strumieni. Region obejmuje unikalny obszar Wielkich Jezior Mazurskich oraz mi ędzy innymi Pojezierze Suwalsko – Augustowskie, Jeziora Zuwintas i Vistytis.

Na terenie obszaru przygranicznego znajduje si ę 7 Parków Narodowych i 16 Parków Regionalnych, 3 ścisłe rezerwaty krajowe, 1 ścisły rezerwat historyczno-kulturowy i wiele obszarów chronionych utworzonych zgodnie z ustawodawstwem krajowym oraz około 200 miejsc nale Ŝą cych do sieci Natura 2000. Całe terytorium obszarów chronionych znajduj ących si ę na terenie obj ętym zakresem geograficznym programu wynosi 2 284 903 ha, z czego 572 006 ha to tereny chronione w ramach ustawodawstwa krajowego, a 1 712 897 ha to tereny obj ęte ochron ą w ramach sieci NATURA 2000. Szczegółowa lista chronionych terenów jest zał ączona w Aneksie 2. Wszelkie działania w ramach programu, w szczególno ści projekty maj ące na celu rozwój infrastruktury, powinny bra ć pod uwag ę warto ści obszarów chronionych, by nie narusza ć ich walorów naturalnych i kulturowych.

Polski region przygraniczny został zaklasyfikowany jako cz ęść obszaru zwanego “Zielone Płuca Europy” , który obejmuje prawnie chronione obszary, zajmuj ące (w 2004 r.) powierzchni ę równ ą 32,5% całego terytorium Polski (ponad 10 milionów ha).

Mimo Ŝe jako ść środowiska poprawiła si ę w ci ągu ostatnich lat i stale zmniejszała si ę wielko ść emisji substancji zanieczyszczaj ących środowisko, to w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego wci ąŜ wiele pozostaje do zrobienia. Przede wszystkim wciąŜ niezadowalaj ące s ą wydatki inwestycyjne na ochron ę środowiska. Ponadto trzeba podj ąć wiele innych działa ń w celu poprawienia środowiska na obszarze przygranicznym, na przykład w celu zmniejszenia emisji zanieczyszcze ń poprzez zastosowanie nowych, bardziej czystych technologii w przemy śle.

Niektóre wpływy b ędą rozwa Ŝane w szerszym kontek ście geograficznym, na przykład wpływy na zmian ę klimatu.

10 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

40000.0

35000.0 33455.3 Tones/year tonos/metus 30000.0

25000.0

20000.0 15775.5 15000.0 13104.8 11398.8 10000.0 6272.8 3939.1 5000.0 1995.4 1661.0 1631.5 1512.6 0.0 Counties s s ų ų ÷ žio ÷ ÷ dos ÷ Telši Kauno Šiauli Alytaus Utenos Vilniaus Taurag Panev Klaip

Marijampol Apskritys

Rys. nr 1 Ilo ść emisji ze źródeł stacjonarnych w okr ęgach litewskich. (Źródło: Agencja Ochrony Środowiska, 2004 r.)

Obwód Olicki

Jako ść powietrza . Głównym źródłem emisji zanieczyszcze ń do powietrza w Obwodzie Olickim w roku 2002 był sektor transportowy. Nie ma jednak dost ępnych wiarygodnych danych dotycz ących tego, jaka cz ęść emisji w Obwodzie Olickim pochodziła ze źródeł ruchomych. Je śli chodzi o emisje do powietrza ze źródeł stacjonarnych, to sytuacja w Obwodzie Olickim jest najlepsza w porównaniu do innych okr ęgów na Litwie (patrz rys. nr 1). Od roku 2001 emisje ze źródeł stacjonarnych zmniejszyły si ę około trzykrotnie (patrz rysunek poni Ŝej).

5000.0 4512.7 4312.5 4500.0 3839.3 tonos/metus 4000.0 Tones/year

3500.0

3000.0

2500.0

2000.0 1512.6 1500.0

1000.0

500.0

0.0 2001 2002 2003 2004

Rys. nr 2 Emisje ze źródeł stacjonarnych w Obwodzie Olickim w latach 2001 – 2004. (Źródło: Agencja Ochrony Środowiska, 2004 r.)

11 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

W szczególno ści wpływ na jako ść powietrza wywieraj ą w sezonie zimowym gospodarstwa domowe poprzez indywidualne domowe bojlery grzewcze.

Jako ść wody. Głównymi producentami ścieków w Obwodzie Olickim są przemysł i gospodarstwa domowe. Niestety Olita , tak jak wi ększo ść miast na Litwie, nie ma biologicznej oczyszczalni ścieków o odpowiedniej wydajno ści. Ogólnie jako ść wody poprawia si ę ze wzgl ędu na zmniejszaj ącą si ę intensywno ść przemysłu. Wa Ŝnym problemem pozostaje zanieczyszczenie z rozproszonych źródeł takich jak rolnictwo. Jako ść wody w Niemnie, najwi ększej litewskiej rzece, jest uwa Ŝana za średnio zanieczyszczon ą. Zanieczyszczenie Niemna pochodzi nie tylko z dopływów na Litwie, ale znacz ący wpływ maj ą tak Ŝe zanieczyszczenia wpływaj ące z Białorusi. Poni Ŝej miast Druskienniki i Olita koncentracja azotu przekracza Maksymaln ą Dozwolon ą Koncentracj ę (MAC). St ęŜ enie fosforu poni Ŝej głównych miast tak Ŝe si ę zwi ększa, ale nie przekracza MAC 1. Monitorowanie jako ści wody w jeziorach jest przeprowadzane w 2 jeziorach – Zuvintas i Dusia. Koncentracja azotu w jeziorze Dusia przy dopływie Sutre przekracza MAC prawie dwukrotnie. W pozostałych jeziorach koncentracja elementów składników pokarmowych nie przekracza MAC2.

Jako ść gleby . Monitorowanie jako ści gleby na Litwie jest realizowane cz ęś ciowo – monitorowane jest tylko zakwaszenie gleby i zmiany w wykorzystywaniu ziemi ze wzgl ędu na urbanizacj ę. Zanieczyszczenie gleby jest skoncentrowane w miastach, w szczególno ści na terenie przedsi ębiorstw przemysłowych oraz przy głównych drogach transportowych. W Obwodzie Olickim nie ma przemysłu powoduj ącego du Ŝe zanieczyszczenia, zatem zanieczyszczenie gleby przez przemysł nie jest znacz ące. Zanieczyszczenie gleby przez rolnictwo nie przekracza MAC. Innym wa Ŝnym problemem zwi ązanym z jako ści ą gleby w Obwodzie Olickim jest erozja gleby. W rejonach Olita i Lazdijai odpowiednio 45,8% i 46,9% terenu nale Ŝy do pofałdowania bałtyckiego, gdzie wa Ŝnym problemem jest erozja gleby powodowana przez wod ę. W południowej cz ęś ci Obwodu Olickiego, gdzie dominuj ą gleby piaszczyste (około 15 – 20%), wa Ŝną kwesti ą jest erozja gleby powodowana przez wiatr.

Obwód Mariampolski

Jako ść powietrza . Głównymi źródłami emisji zanieczyszcze ń do powietrza w Obwodzie Mariampolskim są przemysł i sektor transportowy. W roku 2003 emisja do powietrza w Obwodzie Mariampolskim wynosiła 1895,6 ton i w porównaniu do 2002r. zmniejszyła si ę o 2,8%. Nie ma wiarygodnych danych dotycz ących tego, jak cz ęść emisji w Obwodzie Mariampolskim pochodziła ze źródeł ruchomych. W szczególno ści wpływ na jako ść powietrza wywieraj ą w sezonie zimowym gospodarstwa domowe poprzez indywidualne domowe bojlery grzewcze.

Jako ść wody. Głównymi producentami ścieków w Obwodzie Mariampolskim są przemysł i gospodarstwa domowe. W Obwodzie Mariampolskim pracuje 100 oczyszczalni ścieków, z czego 62 to oczyszczalnie biologiczne. W porównaniu do średniej litewskiej wska źnik jako ści przepływu ścieków w Obwodzie Mariampolskim jest powy Ŝej średniej krajowej. Na przykład na Litwie średni przepływ nie w pełni oczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych wynosi 1,24%, a w Mariampolu – 0,54%. Według norm przepływ oczyszczonych ścieków na Litwie wynosi 1,52, a w Mariampolu 57,1% 3.

1 Jako ść wody w 2004 r. w rzekach Niemen i Merkis (na terenie okr ęgu Alytus) (Agencja Ochrony Środowiska , 2004 2 Jako ść wody w jeziorach w 2004 r. (Agencja Ochrony Środowiska , 2004 r.) 3 Plan ogólny Obwodu Mariampolskiego

12 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Jako ść gleby . Monitorowanie jako ści gleby na Litwie jest realizowane cz ęś ciowo – monitorowane jest tylko zakwaszenie gleby i zmiany w wykorzystywaniu ziemi ze wzgl ędu na urbanizacj ę. Zanieczyszczenie gleby jest skoncentrowane w miastach, w szczególno ści na terenie przedsi ębiorstw przemysłowych oraz przy głównych drogach transportowych. W Obwodzie Mariampolskim nie ma przemysłu powoduj ącego du Ŝe zanieczyszczenia, zatem zanieczyszczenie gleby przez przemysł nie jest znacz ące. Zanieczyszczenie gleby przez rolnictwo nie przekracza MAC. Erozja gleby w Mariampolu nie jest uwa Ŝana za znacz ący problem.

Obwód Tauroski

Jako ść powietrza . Głównymi źródłami emisji zanieczyszcze ń do powietrza w Obwodzie Tauroskim są przemysł i sektor transportowy. Emisje zanieczyszcze ń pochodz ących z transportu stanowi ą około 79% wszystkich emisji w Obwodzie Tauroskim. Od roku 2001 emisje pochodz ące ze źródeł stacjonarnych zmniejszyły si ę około dwukrotnie (patrz rysunek poni Ŝej). Najwi ększe zanieczyszczenia pochodz ące ze źródeł stacjonarnych s ą skoncentrowane w Obwodzie Tauroskim , natomiast najlepsza sytuacja pod tym wzgl ędem jest w gminie Pagegiai 4.

W szczególno ści wpływ na jako ść powietrza wywieraj ą w sezonie zimowym gospodarstwa domowe poprzez indywidualne domowe bojlery grzewcze.

4000.0 3702.7 3492.6 3500.0 3382.9 tonos/metus

Tones/year 3000.0

2500.0

2000.0 1675.4

1500.0

1000.0

500.0

0.0 2001 2002 2003 2004

Rys. nr 3 Emisje ze źródeł stacjonarnych w okr ęgu Taurage w latach 2001 – 2004. (Źródło: Agencja Ochrony Środowiska, 2004 r.)

Jako ść wody. Głównymi producentami ścieków w Obwodzie Tauroskim są przemysł, rolnictwo i gospodarstwa domowe. W ci ągu ostatniej dekady intensywno ść rolnictwa w Obwodzie Tauroskim zmniejszyła si ę prawie dwukrotnie, zatem zmniejszyły si ę tak Ŝe zanieczyszczenia pochodz ące ze źródeł rozproszonych. Zrzuty ścieków w Obwodzie Tauroskim stanowi ą tylko 0,05% całkowitych zrzutów ścieków na Litwie. Nawet 72,5% zrzutu ścieków w Obwodzie Tauroskim to ścieki nie oczyszczone na poziomie wymaganym przez ustawodawstwo krajowe. Najwi ększe ilo ści na wpół oczyszczonych ścieków zostały odnotowane w mie ście Taurowi (70%) i w gminie Jubarkas (19,1%), ale sytuacja w Jubarkas poprawiła si ę dzi ęki uruchomieniu nowej oczyszczalni ścieków. Wa Ŝnym problemem jest zanieczyszczenie rzek przez składniki pokarmowe i elementy organiczne pochodz ące z rolnictwa i terenów miejskich. W okresie 1993 – 2002 w rzekach okr ęgu st ęŜ enie azotu i fosforu zmniejszyło si ę, ale st ęŜ enie azotanów pozostaje stałe. MAC azotanów przekroczone jest w rzekach Saltuoja i Jura poni Ŝej Tau i Sesuvis, a tak Ŝe w Niemnie poni Ŝej Smalininkai. Jako ść wody w Niemnie w ci ągu ostatniej dekady pozostaje stabilna; Niemen jest uwa Ŝany za średnio zanieczyszczon ą rzek ę.

4 Plan ogólny Obwodu Tauroskiego

13 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Jako ść gleby . Monitorowanie jako ści gleby na Litwie jest realizowane cz ęś ciowo – monitorowane jest tylko zakwaszenie gleby i zmiany w wykorzystywaniu ziemi ze wzgl ędu na urbanizacj ę. Dane dotycz ące zanieczyszczenia gleby s ą bardzo ograniczone. Gleby s ą zanieczyszczone głównie w miastach, na obszarach przemysłowych i wzdłu Ŝ głównych dróg. Próbki gleby pobrane w byłej sowieckiej bazie wojskowej w Pagegiai wskazuj ą na du Ŝe zanieczyszczenie olejami i metalami ci ęŜ kimi. Innym problemem jest zakwaszenie gleby powodowane przez wykorzystywanie nawozów ze składników pokarmowych, intensywne rolnictwo i kwa śne deszcze.

Obwód Kowie ński

Jako ść powietrza . Głównymi źródłami emisji zanieczyszcze ń do powietrza w Obwodzie Kowie ńskim s ą przemysł i sektor transportowy. W Obwodzie Kowie ńskim skoncentrowany jest przemysł – pracuj ą tam 192 przedsi ębiorstwa produkcyjne, które wytwarzaj ą 1/3 całej produkcji przemysłowej Litwy. Główne przedsi ębiorstwa produkcyjne s ą skoncentrowane w Kownie oraz w miastach Jonawa i Kedanainiaj. Obwód Kowie ński jest drugim najwi ększym producentem emisji do powietrza. Emisje w Obwodzie Kowie ńskim nie przekraczaj ą MAC, ale widoczne s ą tendencje wzrostowe w emisji zanieczyszcze ń. W aglomeracji Kowna latem st ęŜ enie PM10 przekraczaj ące MAC jest spowodowane głównie przez kurz podnoszony przez środki transportowe.

Jako ść wody. Głównymi producentami ścieków w Obwodzie Kowie ńskim s ą przemysł, rolnictwo i gospodarstwa domowe. Obwód Kowie ński produkuje około 41% całkowitej ilo ści ścieków na Litwie. Najwi ększe ilo ści na wpół oczyszczonych ścieków s ą zrzucane w mie ście Kowno, gdzie w dalszym ci ągu nie zbudowano biologicznej oczyszczalni ścieków. Wa Ŝnym problemem jest zanieczyszczenie rzek przez składniki pokarmowe i elementy organiczne pochodz ące z rolnictwa i terenów miejskich. Monitorowanie stanu rzek jest prowadzone w siedmiu rzekach okr ęgu Niemen, Dubysa, Nevezis, Neris, Lomena, Sventoji, Streva) i w sztucznym morzu Kowno 5. Według parametrów biologicznych najgorszej jako ści woda jest w sztucznym morzu Kowno (Kaunas marios).6

Jako ść gleby . Monitorowanie jako ści gleby na Litwie jest realizowane cz ęś ciowo – monitorowane jest tylko zakwaszenie gleby i zmiany w wykorzystywaniu ziemi ze wzgl ędu na urbanizacj ę. Dane dotycz ące zanieczyszczenia gleby s ą bardzo ograniczone. Gleby s ą zanieczyszczone głównie w miastach, na obszarach przemysłowych i wzdłu Ŝ głównych dróg. W Obwodzie Kowie ńskim przewa Ŝaj ą Ŝyzne gleby, co powoduje intensywne działania rolnicze. Jednak w kilku rejonach Prienai i Kaisiadorys, gdzie dominuj ą wzgórza, a gleby s ą piaszczyste, wyst ępuje zagro Ŝenie erozji gleby.

Obwód Wile ński (wył ączaj ąc miasto Wilno)

Jakość powietrza . Ze wzgl ędu na depresj ę gospodarcz ą i szybkie tworzenie środków efektywnego wykorzystywania energii w zakresie energetyki, całkowita ilo ść zanieczyszcze ń powodowanych przez gospodarstwa domowe i przemysł znacznie si ę zmniejszyła. Chocia Ŝ poziom zanieczyszcze ń zmniejsza si ę stopniowo na poziomie kraju, to wci ąŜ pozostaje istotnym problemem w najwi ększych miastach. W celu rozwi ązania tego problemu, pocz ąwszy od 1 stycznia 2004 r. wszystkie pojazdy po raz pierwszy rejestrowane w kraju musz ą spełnia ć okre ślone techniczne i ekologiczne wymagania UE.

5 Agencja Ochrony Środowiska Nuotek ų išleidimas savivaldyb ÷se 2005 6 Agencja Ochrony Środowiska Nuotek ų išleidimas savivaldyb ÷se 2005

14 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Jako ść wody. Głównymi producentami ścieków w Obwodzie Wile ńskim są przemysł, rolnictwo i gospodarstwa domowe. Corocznie Obwód Wile ński (bez miasta Wilna) wylewa 22571,7 tys. m 3 ścieków 7. W całym okr ęgu prowadzone s ą prace nad wyposa Ŝeniem oczyszczalni ścieków. Wyposa Ŝenie to zostało wyremontowane zgodnie ze standardami UE w gminach w rejonie Ukmerge i Sirvintos. Cz ęś ciowe prace remontowe zostały przeprowadzone w rejonach Svencionys i Wilno.

Jako ść gleby . Monitorowanie jako ści gleby na Litwie jest realizowane cz ęś ciowo – monitorowane jest tylko zakwaszenie gleby i zmiany w wykorzystywaniu ziemi ze wzgl ędu na urbanizacj ę. Dane dotycz ące zanieczyszczenia gleby s ą bardzo ograniczone. Gleby s ą zanieczyszczone głównie w miastach, na obszarach przemysłowych i wzdłu Ŝ głównych dróg. Pod wzgl ędem ogólnego wykorzystywania terenu w regionie dominuj ą tereny rolne, le śne, wody terytorialne, mokradła i tereny zurbanizowane. Cz ęsto spotykane s ą tak Ŝe piaski gliniane i gleby torfowe.

Województwo Podlaskie

Jako ść powietrza. Głównymi źródłami emituj ącymi zanieczyszczenia do powietrza w województwie podlaskim s ą miejskie kotłownie, przemysł lub rozproszone źródła emisji z sektora komunalnego i z gospodarstw domowych, wraz z zanieczyszczeniami generowanymi przez sektor transportowy 8. Wielko ść emisji zmniejszała si ę od 1998 r., ale od 2003 r. widoczna jest tendencja wzrostowa, głównie spowodowana przez wzrost gospodarczy i uzdrowienie gospodarki. Najwi ększe st ęŜ enie emisji wyst ępuje w mie ście Białystok, gdy Ŝ tam skoncentrowany jest przemysł w województwie.

Jako ść wody. Ścieki miejskie stanowi ą około 84% cało ści wytwarzanych ścieków w województwie podlaskim (84,1% - w 2001 r., 84,6% - w 2000 r., 82,2% - w 1999 r., 81,6% - w 1998 r.). Prawie 98,8% ścieków było oczyszczanych biologicznie w 91 miejskich oczyszczalniach ścieków (w 83 – w 2001 r.). Liczba oczyszczalni u Ŝywaj ących technologii oczyszczania z podwy Ŝszonym usuwaniem biogenów ro śnie: w 2002 r. było 22 takich oczyszczalni (18 w roku 2001). Ilo ść ścieków miejskich, uwalnianych do wód powierzchniowych, znacznie si ę zmniejszyła, z 38,2 mln m 3 uwolnionych w roku 1998 (36,5 mln m 3 - w 1999 r., 34,6 mln m 3 – w 2000 r., 32,9 mln m 3 – w 2001 r.) do 32,5 mln m 3 w 2002 r.. W 2002 r. zrzuty z zakładów przemysłowych stanowiły 16,2% całkowitej ilości wytworzonych ścieków w województwie (15,9% - w 2001 r., 15,4% - w 2000 r., 17,8 – w 1999 r., 18,3% - w 1998 r.). Około 84% ścieków wymagaj ących oczyszczania było oczyszczanych biologicznie (94.5% – w 2001 r., 94.5% – w 2000 r., 75.4% – in 1999 r., 80.8% – in 1998 r.), natomiast 10,7% było oczyszczanych z podwy Ŝszonym usuwaniem biogenów. Praktycznie nie odprowadzano do wód powierzchniowych Ŝadnych nieoczyszczonych ścieków pochodz ących z zakładów przemysłowych. Według danych Głównego Urz ędu Statystycznego (GUS) gospodarka komunalna miast, zakłady przemysłowe i inne punktowe źródła zanieczyszcze ń w województwie w skali roku 2002 odprowadziły 38,8 mln m 3 ścieków (w 2001 r. – 39.1; w 2000 r. – 40.8; w 1999 r. – 44.4; w 1998 r. – 46.8 mln m 3), z czego 38,1 mln m 3 wymagała oczyszczenia ( w 2001 r. – 38.5; w 2000 r. – 40.1; w 1999 r. – 43.5; w 1998 r. – 45.6 mln m 3). Są to najni Ŝsze ilo ści w kraju 9.

7 Agencja Ochrony Środowiska Nuotek ų išleidimas savivaldyb ÷se 2005 8 Raport o Stanie Środowiska Województwa Podlaskiego w latach 2002-2003. Bialystok 2004 9 Raport o Stanie Środowiska Województwa Podlaskiego w latach 2002-2003. Bialystok 2004

15 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Jako ść gleby . Monitorowanie jako ści gleby w Polsce jest realizowane cz ęś ciowo – monitorowane jest tylko zakwaszenie gleby i zmiany w wykorzystywaniu ziemi ze wzgl ędu na urbanizacj ę. Dane dotycz ące zanieczyszczenia gleby s ą bardzo ograniczone. Gleby w województwie podlaskim s ą uznawane za zakwaszone. Analizy przeprowadzonych bada ń pokazuj ą, Ŝe a Ŝ 88% gleb obj ętych badaniem było zakwaszonych, z czego 69% wykazało odczyn bardzo kwa śny i kwa śny. Najwi ększy udział gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych wyst ępuje w nast ępuj ących powiatach: siemiatyckim - 87%, kolne ńskim – 82%, łom Ŝyńskim – 77%, bialskopodlaskim i zambrowskim po 74%. Najmniejszy udział gleb zakwaszonych wyst ępuje w powiecie sejne ńskim – 18% 10 . Zanieczyszczenie gleby substancjami niebezpiecznymi wyst ępuje głównie na obszarach miejskich i przy głównych drogach.

Województwo Warmi ńsko - Mazurskie Jako ść powietrza . Ocena emisji zanieczyszcze ń do powietrza według danych z 2004 r. pozwala na wyci ągni ęcie wniosku, Ŝe jako ść powietrza w województwie warmi ńsko-mazurskim jest dobra. Średnie roczne st ęŜ enia analizowanych substancji nie przekraczaj ą dozwolonych warto ści. Jednak w województwie zwi ększa si ę ilo ść spalin z pojazdów transportowych, zanieczyszcze ń pochodz ących z zakładów przemysłowych, zanieczyszcze ń generowanych przez niecałkowite spalanie paliw stałych w piecach gospodarstw domowych lub generowanych przez stare zu Ŝyte kotłownie, szczególnie w miastach o g ęstej zabudowie budynkami mieszkalnymi. Analizy poło Ŝenia stacji mierz ących i wyników z nich otrzymanych pozwalaj ą stwierdzi ć, Ŝe najlepsze warunki w środowisku pod wzgl ędem jako ści powietrza wyst ępuj ą na obszarach, gdzie ciepło dostarczane jest z centralnych kotłowni lub z lokalnych zmodernizowanych kotłowni, które to obszary znajdują si ę z dala od głównych tras komunikacyjnych o znacznym ruchu.11

Jako ść wody . Głównymi producentami ścieków w województwie warmi ńsko-mazurskim s ą przemysł, rolnictwo i gospodarstwa domowe. Zrzuty ścieków do wód w województwie s ą ni Ŝsze w porównaniu do całego terytorium Polski. Obni Ŝona jako ść wody spowodowana jest z jednej strony czynnikami antropogenicznymi (odprowadzanie ścieków do rzek, zanieczyszczenia z obszarów wiejskich, spływy powierzchniowe z terenów rolniczych), z drugiej strony wynika to z przyczyn naturalnych (charakter zlewni, gwałtowne opady, cechy hydrologiczne rzeki).12

Jako ść gleby . Monitorowanie jako ści gleby w Polsce jest realizowane cz ęś ciowo – monitorowane jest tylko zakwaszenie gleby i zmiany w wykorzystywaniu ziemi ze wzgl ędu na urbanizacj ę. Dane dotycz ące zanieczyszczenia gleby s ą bardzo ograniczone. Gleby w województwie warmi ńsko-mazurskim s ą uznawane za kwa śne lub bardzo kwa śne. Najwi ększy udział gleb kwa śnych wyst ępuje w nat ępuj ących powiatach: braniewskim, bartoszyckim, lidzbarskim, olszty ńskim, ostródzkim, szczytnie ńskim, nidzickim i działdowskim. Najmniejszy udział gleb kwa śnych wyst ępuje w powiecie gołdapskim 13 . Zanieczyszczenie gleby substancjami niebezpiecznymi wyst ępuje głównie na obszarach miejskich i przy głównych drogach.

10 Raport o Stanie Środowiska Województwa Podlaskiego w latach 2002-2003. Bialystok 2004 11 Raport o Stanie Środowiska Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w 2004 roku. Olsztyn 2005 12 Raport o Stanie Środowiska Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w 2004 roku. Olsztyn 2005 13 Raport o Stanie Środowiska Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w 2004 roku. Olsztyn 2005

16 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

3.3 Zakres czasowy

Trendy i mo Ŝliwe pozytywne lub negatywne wpływy celów rozwoju, priorytetów i proponowanych dziedzin działania zostały ocenione na okres programowania 2007 – 2013 i pó źniej a Ŝ do roku, kiedy wi ększo ść projektów finansowanych przez program zostanie ostatecznie zrealizowanych - prawdopodobnie stanie si ę to w roku 2015.

3.4 Kwestie środowiskowe, cele i pytania pomocnicze

Zgodnie z Dyrektyw ą SEA zostały wybrane istotne kwestie środowiskowe 14 i zostały tak Ŝe okre ślone istotne cele i regulacje dotycz ące ochrony środowiska, ustanowione na poziomie mi ędzynarodowym, wspólnotowym lub krajowym 15 . Poni Ŝszy przegl ąd pokazuje wybrane kwestie i cele istotne dla rozpatrywanych regionów Litwy i Polski.

14 Dyrektywa SEA, Zał ącznik 1, lit. f) 15 Dyrektywa SEA, Zał ącznik 1, lit e)

17 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Tabela 2: Istotne kwestie i cele środowiskowe – Litwa (LT) i Polska (PL):

Kwestie Punkt/ źródło odniesienia dla Istotne cele środowiskowe Istotne cele środowiskowe Punkt/ źródło odniesienia dla 16 danych celów środowiskowe danych celów

Litwa Polska

• Zmniejszenie zagro Ŝeń dla • Narodowa Długoterminowa • Zmniejszenie nara Ŝenia • Dyrektywa UE w sprawie Ŝycia ludzkiego i poprawienie Strategia Rozwoju (2002) ludno ści na hałas, oceny i zarz ądzania hałasem zdrowia mieszka ńców Litwy, • Narodowa Strategia szczególnie gdy przekracza w środowisku (2002/49/WE) zapewnienie wysokiej jako ści Zrównowa Ŝonego Rozwoju on odpowiednie standardy; • VI Środowiskowy Program usług opieki zdrowotnej oraz (2003) głównie nara Ŝenia na hałas Działania (COM(2001)31 poprawienie jako ści Ŝycia. • Ustawa o zarz ądzaniu powodowany przez środki ko ńcowy) Ludno ść : zdrowie hałasem (2004) transportu, które maj ą • Druga Polityka Ekologiczna ludzkie najwi ększy zasi ęg Pa ństwa na lata 2007-2010 przestrzenny • Narodowa Strategia • zwi ększenie bezpiecze ństwa Spójno ści 2007-2013; pracy w Polsce Program Operacyjny: Infrastruktura i Środowisko (2006) • Narodowa Strategia Rozwoju 2007 – 2015; SEA (2006)

• Ochrona krajobrazu i • Konwencja ONZ w sprawie • Poprawienie stanu • Konwencja ONZ w sprawie ró Ŝnorodno ści biologicznej, ró Ŝnorodno ści biologicznej środowiska naturalnego – ró Ŝnorodno ści biologicznej przyrody i warto ści (BGBI. nr 213/1995) usuni ęcie lub zmniejszenie (BGBI. nr 213/1995) Krajobraz, fauna i dziedzictwa kulturowego, • Strategia Zrównowa Ŝonego zagro Ŝeń dla ró Ŝnorodno ści • Strategia Zrównowa Ŝonego flora wł ączaj ąc promowanie przywracania Rozwoju UE (COM(2005) 658 biologicznej i krajobrazowej. Rozwoju UE (COM(2005) 658 ró Ŝnorodno ść uszkodzonych walorów ko ńcowa) • Ochrona, rekonstrukcja i ko ńcowa) biologiczn ą i przyrodniczych, zapewnienie • Plan działania UE do 2010 r. i wzbogacanie zasobów • Plan działania UE do 2010 r. i siedliska natualne racjonalnego pó źniej (COM(2006) 216 naturalnych. pó źniej (COM(2006) 216 wykorzystywania krajobrazu i ko ńcowy ) ko ńcowy) ró Ŝnorodno ści biologicznej. • Europejska Konwencja • Europejska Konwencja Krajobrazowa (2000)

18 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Kwestie Punkt/ źródło odniesienia dla 16 Istotne cele środowiskowe Istotne cele środowiskowe Punkt/ źródło odniesienia dla środowiskowe danych celów danych celów

Litwa Polska

Krajobrazowa (2000) • Druga Polityka Ekologiczna • Narodowa Długoterminowa Pa ństwa na lata 2007-2010 Strategia Rozwoju (2002) • Strategia ochrony obszarów • Narodowa Strategia wodno-błotnych w Polsce Zrównowa Ŝonego Rozwoju • Strategia Gospodarki Wodnej (2003) • Krajowa Strategia ochrony i • Strategia Rozwoju Rolnictwa i umiarkowanego u Ŝytkowania Obszarów Wiejskich (2000) ró Ŝnorodno ści biologicznej • Strategia dla Ochrony wraz z programem działa ń Ró Ŝnorodno ści Biologicznej • Krajowy plan gospodarki (1998) odpadami 2010 • Ustawa o ochronie • Ustawa o lasach (1991) środowiska (1992, ostatnia • Ustawa o ochronie przyrody edycja 2005) (2004) • Ustawa o monitoringu • Ustawa prawo ochrony środowiska (1997, ostatnia środowiska (2004) edycja 2003) • Ustawa o odpadach (2001) • Ustawa o ochronie ro ślin • Ustawa Prawo Wodne (2001) (1995, ostatnia edycja 2003) • Ustawa o ochronie ro ślin • Ustawa o krajowych (2003) genetycznych zasobach • Ustawa o ochronie zwierz ąt ro ślinnych (2001) (1997) • Ustawa o genetycznie zmodyfikowanych organizmach (2001, ostatnia edycja 2003) • Ustawa o opiece nad zwierz ętami, hodowli i wykorzystywaniu (1997) • Ustawa o dzikiej florze (1999,

19 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Kwestie Punkt/ źródło odniesienia dla 16 Istotne cele środowiskowe Istotne cele środowiskowe Punkt/ źródło odniesienia dla środowiskowe danych celów danych celów

Litwa Polska

ostatnie wydanie 2004) • Ustawa o dzikiej faunie (1997, ostatnia edycja 2005) • Ustawa o my śliwstwie (2002, ostatnia edycja 2005) • Ustawa o amatorskim rybołówstwie (2004) • Ustawa o lasach (1994, ostatnia edycja 2005) • Ustawa dotycz ąca oceny wpływu na środowisko planowanej działalno ści gospodarczej (1996, ostatnia edycja 2005) • Ustawa o chronionych zwierz ętach, ro ślinach i grzybach (1997, ostatnia edycja 2001) • Ustawa o terenach chronionych (1993, ostatnia edycja 2001) • Ustawa o planowaniu przestrzennym (1995, ostatnia edycja 2004) • Ustawa o rolnictwie i rozwoju obszarów wiejskich (2002) • Ustawa o rybołówstwie (2000, ostatnia edycja 2004)

20 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Kwestie Punkt/ źródło odniesienia dla 16 Istotne cele środowiskowe Istotne cele środowiskowe Punkt/ źródło odniesienia dla środowiskowe danych celów danych celów

Litwa Polska

• Rozwój przeciwerozyjnych • Narodowa Długoterminowa • Zapewnienie • Druga Polityka Ekologiczna środków rolnych oraz Strategia Rozwoju (2002) wykorzystywania dost ępnych Pa ństwa na lata 2007-2010 sadzenie ro ślin • Narodowa Strategia w Polsce zasobów gleby w przeciwerozyjnych Zrównowa Ŝonego Rozwoju zrównowa Ŝony sposób, co (2003) obejmuje zrównowa Ŝenie • Strategia Rozwoju Rolnictwa i gospodarcze, szczególnie Obszarów Wiejskich (2000) długoterminowe oraz Gleba • Ustawa o ziemi (1994, wersja zrównowa Ŝenie obowi ązuj ąca – 2004 r.) środowiskowe. • Ustawa o monitorowaniu środowiska (1997, wersja obowi ązuj ąca – 2003 r.) • Ustawa o rolnictwie i rozwoju obszarów wiejskich (2002) • Ustawa o wodzie (1997)

• Utworzenie nowoczesnego • Ramowa Dyrektywa Wodna • Przywrócenie odpowiednich • Ramowa Dyrektywa Wodna zdecentralizowanego 2000/60/WE warunków środowiskowych 2000/60/WE systemu zarz ądzania • Narodowa Długoterminowa wód gruntowych i • Druga Polityka Ekologiczna zasobami wód rzecznych Strategia Rozwoju (2002) powierzchniowych. Pa ństwa na lata 2007-2010 umo Ŝliwiaj ącego dostarczanie • Narodowa Strategia • Rozwój infrastruktury wodnej i • Narodowa Strategia Wody gruntowe i zdrowej pitnej wody, Zrównowa Ŝonego Rozwoju kanalizacyjnej, która wpływa Spójno ści 2007 – 2013; powierzchniowe spełniaj ącej wymagania UE, (2003) na rozwój gospodarczy. Program Operacyjny dla wszystkich mieszka ńców • Ustawa o ochronie • Zapewnienie odpowiedniej Infrastruktura i Środowisko kraju. System ten ma tak Ŝe środowiska naturalnego ilo ści zasobów wodnych (2006) zapewni ć skuteczn ą ochron ę (1992, ostatnia edycja 2005) spełniaj ących potrzeby zbiorników i ekosystemów • Ustawa o wodzie (1997) ludno ści i gospodarki kraju wodnych, racjonalne oraz minimalizowanie

21 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Kwestie Punkt/ źródło odniesienia dla 16 Istotne cele środowiskowe Istotne cele środowiskowe Punkt/ źródło odniesienia dla środowiskowe danych celów danych celów

Litwa Polska

wykorzystywanie zasobów negatywnych skutków wodnych, du Ŝy potencjał katastrof naturalnych, jak rekreacyjny jak równie Ŝ równie Ŝ powa Ŝnych ró Ŝnorodno ść ekosystemów wypadków. wodnych i ich wydajno ść biologiczn ą.

• Zapewnienie, by ilo ść emisji • Narodowa Długoterminowa • Redukcja poszczególnych • Druga Polityka Ekologiczna zanieczyszcze ń i gazów Strategia Rozwoju (2002) emisji o przeci ętnie 75 Pa ństwa na lata 2007-2010 cieplarnianych do powietrza • Narodowa Strategia procent (warto ść faktyczna w na jednostk ę PKB została Zrównowa Ŝonego Rozwoju zale Ŝno ści od sektorowych zredukowana o około 50% i (2003) wymaga ń zgodnie z dzi ęki temu, według tego • Ustawa o ochronie mi ędzynarodowymi wska źnika, osi ągn ęła obecny środowiska naturalnego regulacjami prawnymi i średni poziom krajów UE. (1992, wersja obowi ązuj ąca dyrektywami Unii • Zapewnienie, by podczas 2005) Europejskiej); redukcja emisji modernizacji gospodarki • Ustawa o ochronie powietrza dwutlenku siarki o 56 procent, krajowej i budowania nowych (1999) tlenku azotu o 31 procent, Powietrze obiektów wprowadzano • Ustawa o monitorowaniu emisji VOC (wył ączaj ąc najlepsze dost ępne metody środowiska naturalnego metan) o 4 procent i emisji produkcyjne i stosowano (1997, wersja obowi ązuj ąca – amoniaku o 8 procent – najnowocze śniejsze 2003 r.) wszystkie warto ści w technologie, które s ą najmniej • Ustawa o karach za stosunku do ilo ści z roku szkodliwe dla środowiska i zanieczyszczanie środowiska 1990. zdrowia ludzkiego. (1999, wersja obowi ązuj ąca – 2005) • Ustawa o paliwach biologicznych (2000, wersja obowi ązuj ąca – 2004) • Ustawa o zasadach

22 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Kwestie Punkt/ źródło odniesienia dla 16 Istotne cele środowiskowe Istotne cele środowiskowe Punkt/ źródło odniesienia dla środowiskowe danych celów danych celów

Litwa Polska

działalno ści transportowej (1991, wersja obowi ązuj ąca – 2005) • Ustawa o transporcie bezsilnikowym (2000, wersja obowi ązuj ąca – 2003)

• Osi ągni ęcie dwukrotnie • Narodowa Długoterminowa • Osi ągni ęcie w latach 2008 – • Druga Polityka Ekologiczna ni Ŝszego zwi ększenia ilo ści Strategia Rozwoju (2002) 2012 emisji gazów Pa ństwa na lata 2007-2010 zanieczyszcze ń i emisji • Narodowa Strategia cieplarnianych gazów cieplarnianych do Zrównowa Ŝonego Rozwoju nieprzekraczaj ącej 94 procent powietrza, ni Ŝ wynosi wzrost (2003) poziomu z 1998 r. oraz produkcji i usług. • Długoterminowa Strategia spełnienie wymaga ń Gospodarczego Rozwoju Protokołu z Kioto; dwukrotne Litwy do 2015 r. (2002) zmniejszenie • Krajowa Strategia energochłonno ści produkcji Energetyczna (2002) krajowej oraz wprowadzenie • Średnioterminowa Polityka najlepszych dost ępnych Zmiana klimatu Rozwoju Przemysłu (2000) technologii w dziedzinie • Długoterminowa Strategia wydajno ści energetycznej Rozwoju Litweskiego oraz wykorzystywanie źródeł Systemu Transportowego do energii odnawialnej 2025 r. (2005) • Strategia Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (2000) • Narodowa Strategia dotycz ąca wprowadzenia Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (1996)

23 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Kwestie Punkt/ źródło odniesienia dla 16 Istotne cele środowiskowe Istotne cele środowiskowe Punkt/ źródło odniesienia dla środowiskowe danych celów danych celów

Litwa Polska

• Ustawa o ochronie środowiska naturalnego (1992, wersja obowi ązuj ąca – 2005) • Ustawa o ochronie powietrza (1999) • Ustawa o monitorowaniu środowiska naturalnego (1997, wersja obowi ązuj ąca – 2003 r.) • Ustawa o karach za zanieczyszczanie środowiska (1999, wersja obowi ązuj ąca – 2005 r.) • Ustawa o gospodarowaniu odpadami (1998, wersja obowi ązuj ąca – 2005 r.) • Ustawa o energii (2002, wersja obowi ązuj ąca – 2003) • Ustawa o elektryczno ści (2000, wersja obowi ązuj ąca – 2004 r.) • Ustawa o gospodarowaniu ciepłem (2003) • Ustawa o paliwach biologicznych (2000, wersja obowi ązuj ąca – 2004) • Ustawa o zasadach działalno ści transportowej (1991, wersja obowi ązuj ąca –

24 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Kwestie Punkt/ źródło odniesienia dla 16 Istotne cele środowiskowe Istotne cele środowiskowe Punkt/ źródło odniesienia dla środowiskowe danych celów danych celów

Litwa Polska

2005) • Ustawa o transporcie bezsilnikowym (2000, wersja obowi ązuj ąca – 2003) • Ustawa o rolnictwie i rozwoju obszarów wiejskich (2002) • Ustawa o lasach (1994, wersja obowi ązuj ąca – 2005)

• Zachowanie i konserwacja • Europejska Konwencja • Wykorzystanie potencjału • Narodowa Strategia Krajobrazowa (2000) kulturalnego i dziedzictwa Spójno ści 2007 – 2013; Dziedzictwo litewskiego historycznego • Ustawa o ochronie kulturowego o znaczeniu Program Operacyjny kulturowe dziedzictwa kulturowego nieruchomego dziedzictwa światowym i europejskim w Infrastruktura i Środowisko kulturowego (1994) celu zwi ększenia (2006). atrakcyjno ści Polski.

• Oddzielenie zu Ŝycia zasobów • Narodowa Długoterminowa • Zmniejszenie • Druga Polityka Ekologiczna naturalnych od wzrostu Strategia Rozwoju (2002) materiałochłonno ści produkcji Pa ństwa na lata 2007-2010 gospodarczego, zmniejszenie • Narodowa Strategia i generowania odpadów o 50 • Narodowa Strategia całkowitej konsumpcji Zrównowa Ŝonego Rozwoju procent w stosunku do Spójno ści 2007 – 2013; zasobów naturalnych (2003) poziomów z 1990 r.; Program Operacyjny Efektywne • Ustawa o ochronie stopniowe ich zmniejszanie w Infrastruktura i Środowisko wykorzystywanie środowiska naturalnego poszczególnych sektorach (2006). zasobów naturalnych (1992, wersja obowi ązuj ąca – produkcyjnych w stopniu i ich ochrona 2005) zapewniaj ącym osi ągni ęcie • Ustawa o ochronie powietrza przynajmniej średnich (1999) poziomów Organizacji • Ustawa o gospodarowaniu Współpracy Gospodarczej i odpadami (1998, wersja Rozwoju (OECD) obowi ązuj ąca – 2005) (obliczanych na jednostk ę

25 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Kwestie Punkt/ źródło odniesienia dla 16 Istotne cele środowiskowe Istotne cele środowiskowe Punkt/ źródło odniesienia dla środowiskowe danych celów danych celów

Litwa Polska

produkcji, warto ść produkcji lub PKB). • Zwi ększenie korzy ści ekonomicznych poprzez zmniejszenie ilo ści usuwanych odpadów komunalnych i restauracj ę zdegradowanych obszarów oraz ochrona wybrze Ŝy morskich.

26 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

16 Kwestie środowiskowe, które nale Ŝy rozpatrzy ć zgodnie z Dyrektyw ą SEA

27 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

W celu zaj ęcia si ę transgranicznym charakterem programu i zanalizowania regionu z perspektywy transgranicznej, zostały sformułowane istotne transgraniczne cele środowiskowe w oparciu o cele wymienione w tabeli powy Ŝej. Pytania/wska źniki pomocnicze zostały wybrane w celu pokierowania analizami w ramach procesu dokonywania SEA.

Tabela 3: Kwestie środowiskowe i cele, wł ączaj ąc odpowiednie pytania/wska źniki pomocnicze:

Istotne transgraniczne cele Pytania/ 17 Kwestie środowiskowe środowiskowe 3 wska źniki pomocnicze

• Nieprzekraczanie poziomów • Nara Ŝenie ludno ści na hałasu (ustalonych w krajowych nadmierne poziomy hałasu aktach prawnych), w • Zminimalizowanie wpływu Ludno ść : zdrowie ludzkie szczególno ści hałasu jako ści środowiska na zdrowie powodowanego przez transport ludzkie • Zmniejszenie zagro Ŝeń zwi ązanych z jako ści ą środowiska na zdrowie ludzkie

• Ochrona krajobrazu i • Poprawione warunki w celu ró Ŝnorodno ści biologicznej zachowania ró Ŝnorodno ści Krajobraz i fauna, flora • Utrzymywanie i przywracanie biologicznej, promowanie wł ączaj ąc ró Ŝnorodno ść zadowalaj ącego stanu siedlisk odnawiania uszkodzonych biologiczn ą i siedliska naturalnych elementów naturalnych naturalne • Rozwój warunków sprzyjaj ących sieci Natura 2000 (wł ączaj ąc status korytarzy biologicznych)

• • Zapewnienie zrównowa Ŝonego Jako ść gleby i zanieczyszczenie wykorzystywania zasobów gleby gleby Gleba • Rozwój środków przeciwerozyjnych

• Spełnienie wymaga ń Ramowej • Stan wód gruntowych i Wody gruntowe i Dyrektywy Wodnej UE w celu powierzchniowych do 2015 r. powierzchniowe osi ągni ęcia odpowiedniej jako ści zgodny z Ramow ą Dyrektyw ą wody do 2015 roku Wodn ą

• Osi ągni ęcie poziomów emisji do • Stan powietrza zgodny z powietrza mierzonych według Dyrektyw ą dotycz ącą jako ści Powietrze PKB równych obecnemu powietrza średniemu poziomowi krajów UE-15

• • Osi ągni ęcie celów Protokołu z Emisja ekwiwalentów CO 2 Kioto Kwestia zmiany klimatu • Zwi ększenie udziału źródeł odnawialnej energii

• Zachowanie i ochrona • Status obszarów chronionych w Dziedzictwo kulturowe narodowego historycznego ramach krajowego systemu dziedzictwa kulturowego ochrony • Wpływ rozwoju (działania

3 17 W oparciu o cele wymienione w tabeli 2

28 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

zapocz ątkowane przez ludzi, wł ączaj ąc turystyk ę)

• Zmniejszenie konsumpcji • Ilo ść generowanych odpadów zasobów i generowania komunalnych (ilo ść ton rocznie, odpadów ton per capita) Efektywne • Status wykorzystywania wykorzystywanie zasobów odpadów jako zasobów wtórnych naturalnych i ich ochrona • Krajowa konsumpcja zasobów (DMC- Domestic Material Consumtion ) na Produkt Regionalny Brutto (GRP – Gross Regioanl Product)

29 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

4 Obecna sytuacja, tendencje i prawdopodobny rozwój w przypadku braku realizacji Programu

Zagadnienie: Ludno ść : zdrowie ludzkie Pytania/wska źniki pomocnicze • Nara Ŝenie ludno ści na nadmierne poziomy hałasu • Zminimalizowanie wpływu jako ści środowiska na zdrowie ludzkie • Nie deprecjonowanie jako ści pomieszcze ń mieszkalnych • Minimalizowanie zagro Ŝenia dla zdrowia ludzkiego

Obecny stan środowiska naturalnego i Prawdopodobny rozwój, je śli program nie tendencje zostanie zrealizowany

Litwa

Poziom hałasu zwi ększa si ę na obszarach Dyrektywa w sprawie hałasu środowiskowego zamieszkanych z powodu zwi ększonego transportu i (Dyrektywa 2002/49/WE) ma na celu unikanie, przemysłu oraz mechanizacji rolnictwa. zapobieganie lub ograniczanie szkodliwych skutków W wi ększo ści du Ŝych i średnich miast hałas jest hałasu, wł ączaj ąc rozdra Ŝnienie, wynikaj ących uwa Ŝany za jeden z głównych problemów z nara Ŝenia na hałas pochodz ący ze środowiska. ekologicznych, maj ący negatywny wpływ na jakość Zobowi ązuje ona kompetentne władze Pa ństw Ŝycia. Członkowskich do sporz ądzenia „strategicznych map Hałas w miastach osi ągn ął poziom szkodliwy dla hałasu” dla głównych dróg, linii kolejowych, lotnisk i zdrowia ludzkiego. Mieszka ńcy miast – dzieci i aglomeracji do czerwca 2007 r. oraz do doro śli – wi ększo ść czasu sp ędzaj ą w miejscu przygotowania planów działania w celu zmniejszenia zamieszkania. W wi ększo ści parków rekreacyjnych i poziomu hałasu tam, gdzie to konieczne i utrzymania miejscach wypoczynku nie został stworzony system poziomu hałasu tam, gdzie jest on na dopuszczalnym ograniczania hałasu. Hałas w tych miejscach nie poziomie. Na Litwie uchwalono Ustaw ę o zarz ądzaniu pozwala mieszka ńcom na odpoczynek, gdy Ŝ hałasem (2004/10/26 nr IX-2499), w której zmniejsza ich mo Ŝliwo ści sp ędzania wi ększej ilo ści przewidziana jest ochrona przed hałasem. czasu na świe Ŝym powietrzu. 18 Zainteresowanie jako ści ą Ŝycia środowiskowego nie jest Środki chroni ące przed hałasem/ograniczaj ące hałas wystarczaj ące. nie b ędą mogły by ć wprowadzone, je śli program nie będzie realizowany.

Polska

Stan środowiska na obszarach intensywnego Dyrektywa w sprawie hałasu środowiskowego przemysłu i szybkiego rozwoju miast jest jednym z (Dyrektywa 2002/49/WE) ma na celu unikanie, najwa Ŝniejszych czynników wpływaj ących na ogóln ą zapobieganie lub ograniczanie szkodliwych skutków jako ść środowiska w Polsce i ma w bardzo du Ŝym hałasu, wł ączaj ąc rozdra Ŝnienie, wynikaj ących stopniu wpływ na warunki Ŝycia ludno ści i na warunki z nara Ŝenia na hałas pochodz ący ze środowiska. działalno ści gospodarczej. Zobowi ązuje ona kompetentne władze Pa ństw Członkowskich do sporz ądzenia „strategicznych map Stan ten, cz ęsto zwany “stresem miejskim”, jest hałasu” dla głównych dróg, linii kolejowych, lotnisk i konsekwencj ą szczególnie du Ŝej koncentracji źródeł aglomeracji (do czerwca 2007r.) oraz do emisji hałasu i innych przeszkód na tych obszarach. przygotowania planów działania w celu zmniejszenia Ponadto obszary te s ą g ęsto zaludnione – mieszka na poziomu hałasu tam, gdzie to konieczne i utrzymania nich znacz ąca cz ęść całej ludno ści kraju. poziomu hałasu tam, gdzie jest on na dopuszczalnym poziomie. Ka Ŝda poprawa jako ści środowiska na tych obszarach prowadzi zatem do znacz ących korzy ści dla Wy Ŝej wymieniona Dyrektywa została wł ączona do środowiska, gospodarki i ludno ści na skal ę polskiego ustawodawstwa krajowego. ogólnokrajow ą. Znaczenie bardzo uprzemysłowionych obszarów i du Ŝych miast dla krajowej polityki Niemniej jednak wzrosło nat ęŜ enie hałasu i to środowiskowej jest tak Ŝe zwi ązane z faktem, Ŝe zarówno w dzie ń, jak i w nocy, zwi ększyła si ę tak Ŝe szkody dla środowiska, jego degradacja i dyskomfort liczba ludzi nara Ŝonych na działanie hałasu. środowiskowy s ą szczególnie silne na tych obszarach

30 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

i wynikaj ą z emisji zanieczyszcze ń i zakłóce ń lub z Program nie obejmuje bezpo średnich środków innej formy presji wywieranych przez ludzi. 419 oddziaływania na jako ść środowiska. Wpływ jako ści środowiska na zdrowie ludzkie w przypadku nie realizowania programu uwa Ŝany jest za neutralny.

Zagadnienie: Krajobraz i fauna, flora wł ączaj ąc ró Ŝnorodno ść biologiczn ą i siedliska naturalne Pytania/wska źniki pomocnicze: • Poprawione warunki w celu zachowania ró Ŝnorodno ści biologicznej, promowanie odnawiania uszkodzonych elementów naturalnych • Rozwój warunków sprzyjaj ących sieci Natura 2000 (wł ączaj ąc status korytarzy biologicznych) Obecny stan środowiska naturalnego i Prawdopodobny rozwój, je śli program nie tendencje zostanie zrealizowany

Litwa

Intensywny rozwój gospodarczy b ędzie coraz bardziej Cele Konwencji ONZ o ró Ŝnorodno ści biologicznej zagra Ŝał elementom krajobrazu naturalnego, terenom (UNCBD) zostały wł ączone do ustawodawstwa chronionym i rekreacyjnym. Szybkie procesy krajowego. Postanowienia Strategii w sprawie ochrony prywatyzacji ziemi spowoduj ą wzrost liczby wła ścicieli krajobrazu i ró Ŝnorodno ści biologicznej zostały na terenach, które s ą najbardziej warto ściowe z wł ączone do Narodowej Strategii Długoterminowego przyrodniczego i rekreacyjnego punktu widzenia. Rozwoju (2002), Narodowej Strategii Zrównowa Ŝonego Rozwoju (2003) i Strategii Rozwoju W ten sposób dost ęp do tych terenów zostanie Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (2000). ograniczony i mog ą na nich rozpocz ąć si ę intensywne Program nie zawiera bezpo średnich środków ochrony prace budowlane. Zmiany zachodz ące w celach krajobrazu i ró Ŝnorodno ści biologicznej. wykorzystywania terenów spowoduj ą wi ęcej nowych konfliktów w zakresie zarz ądzania krajobrazem. Program Współpracy Transgranicznej (CBC) obejmuje Zwi ększaj ąca si ę działalno ść gospodarcza na działania zwi ązane z zachowaniem i wspólnym brzegach Bałtyku b ędzie miała negatywny wpływ na zarz ądzaniem zasobami naturalnymi i obszarami unikalny krajobraz wybrze Ŝa. chronionymi. W przypadku braku realizacji programu mo Ŝe to mie ć negatywny wpływ na jako ść W przypadku gdy nie zostan ą alokowane zarz ądzania obszarami chronionymi, w szczególno ści wystarczaj ące fundusze, pojawi si ę luka pomi ędzy tymi, które maj ą transgraniczne warto ści przyrodnicze środkami ochrony krajobrazu, a działaniami i siedliska naturalne. okre ślonymi w ustawach i innych aktach prawnych.

Poniewa Ŝ tradycyjna działalno ść gospodarcza zmniejsza si ę, to je śli nie zostan ą wprowadzone skuteczne środki zarz ądzania przyrod ą, chronione obiekty bioró Ŝnorodne mog ą zosta ć zagro Ŝone. 20 5

Polska

Bezpiecze ństwo środowiskowe kraju wymaga, W Polsce ochrona środowiska naturalnego i rozs ądne mi ędzy innymi, utrzymywania krajowej ró Ŝnorodno ści wykorzystywanie zasobów naturalnych jest biologicznej i krajobrazowej na odpowiednim obowi ązkiem pa ństwa. Ramy legislacyjne dla poziomie, a tak Ŝe powi ększenia obszarów odpowiedniego zarz ądzania przyrod ą i krajobrazem chronionych tak, by obejmowały jedn ą trzeci ą są zawarte w Ustawie o ochronie przyrody. powierzchni kraju. Niektóre cele nowej polityki wobec środowiska naturalnego obejmuj ą zwi ększenie Proces zwi ązany z przyst ąpieniem do UE spowodował rekultywacji i renaturyzacji zdegradowanych terenów, zmiany w ramach prawnych. Ostatnie poprawki w zapobieganie obni Ŝaniu si ę jako ści środowiska, Ustawie o ochronie przyrody wprowadziły do niej zastopowanie degradacji zabytków kulturowych oraz przepisy zawarte w Dyrektywie UE o ptakach i zwi ększenie skuteczno ści ochrony na obszarach ju Ŝ siedliskach. W Polsce prowadzonych jest wiele prawnie chronionych. Ochrona ró Ŝnorodno ści programów ochrony przyrody i krajobrazu, cz ęś ciowo

418 Valstybin ÷ triukšmo strateginio kartografavimo programa

5 19 Druga Polska Polityka Środowiskowa 20 Litewska Strategia Zrównowa Ŝonego Rozwoju

31 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

biologicznej i krajobrazowej jest jedn ą z wspieranych przez fundusze UE. Nowe najwa Ŝniejszych kwestii zwi ązanych z krajowym ustawodawstwo wymaga dokonywania oceny wpływu bezpiecze ństwem środowiskowym. projektów i koncepcji na tereny obj ęte sieci ą Natura 2000. Jest to bardzo silne narz ędzie do ochrony terenów Natury 2000.

Bardzo silne s ą jednak naciski na budowanie nowej infrastruktury.

Program Współpracy Transgranicznej (CBC) obejmuje działania zwi ązane z ochron ą i wspólnym zarz ądzaniem zasobami naturalnymi i obszarami chronionymi. W przypadku nie realizowania programu mo Ŝe to mie ć negatywny wpływ na jako ść zarz ądzania obszarami chronionymi, w szczególno ści tymi, które maj ą transgraniczne warto ści przyrodnicze i siedliska naturalne.

Zagadnienie: Gleba Pytania/wska źniki pomocnicze: • Jako ść gleby i zanieczyszczenie gleby • Rozwój środków przeciwerozyjnych

Obecny stan środowiska naturalnego i Prawdopodobny rozwój, je śli program nie tendencje zostanie zrealizowany

Litwa

Strategia Rozwoju Rolnictwa przewiduje szybki Cele Konwencji ONZ w sprawie zwalczania wzrost wydajno ści w uprawie zbó Ŝ i innych upraw pustynnienia (UNCCD) s ą oparte na ustawodawstwie rolnych. Mo Ŝe to mie ć znacz ący wpływ na krajowym. Litwa nie jest jeszcze traktowana jako „kraj zwi ększone wykorzystywanie pestycydów i nawozów dotkni ęty” w rozumieniu Konwencji UNCCD. mineralnych, co z kolei grozi zanieczyszczeniem Główne środki ochrony gleby s ą zawarte w gleby przez osady z pestycydów i zwi ększonym Narodowej Strategii Długoterminowego Rozwoju zanieczyszczaniem wód gruntowych i (2002), Narodowej Strategii Zrównowa Ŝonego powierzchniowych przez składniki azotu. Musi zosta ć Rozwoju (2003) i Strategii Rozwoju Rolnictwa i rozpocz ęte we wła ściwym czasie wapnowanie Obszarów Wiejskich (2000). poprzednio sztucznie odkwaszanej gleby, w przeciwnym razie zwi ększy si ę zakwaszenie gleby i Program nie zawiera Ŝadnych bezpo średnich środków zmniejszy si ę jej Ŝyzno ść .21 poprawy gleby.

Polska

Według Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska Głównym problemem zwi ązanym z gleb ą jest erozja udział zdegradowanej gleby, wł ączaj ąc obszary gleby, szybko post ępuj ąca utrata jako ści gleby na przemysłowe, wynosi 2,7% całego terytorium Polski. obszarach miejskich oraz rosn ąca ilo ść substancji Zdegradowanych w du Ŝym i bardzo du Ŝym stopniu toksycznych w glebie. Ochrona gleby jest jednym z jest 0,5% gleby, za ś w średnim i małym 2,2% celów Polskiej Polityki Środowiskowej; w ramach cało ści. 22 6. prawa dotycz ącego środowiska obowi ązuje dekret o standardach jako ści gleby. W 2006 r. został przyj ęty Krajowy plan zarz ądzania odpadami 2010.

Program nie obejmuje bezpo średnich środków poprawy gleby

621 Litewska Strategia Zrównowazonego Rozwoju 22 Anna Janczewska. Oczyszczanie terenów zanieczyszczonych http://www.ecolinks.org/ewebeditpro/items/O50F2351.doc

32 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Zagadnienie: Wody gruntowe i powierzchniowe Pytania/wska źniki pomocnicze: • Stan wód gruntowych i powierzchniowych do 2015 r. zgodny z Ramow ą Dyrektyw ą Wodn ą

Obecny stan środowiska naturalnego i Prawdopodobny rozwój, je śli program nie tendencje zostanie zrealizowany

Litwa W zwi ązku z o Ŝywieniem gospodarczym na Litwie Jako ść wód powierzchniowych na Litwie poprawia zwi ększa ć si ę b ędzie zanieczyszczenie wód si ę. Zgodnie z dyrektywami środowiskowymi UE Litwa powierzchniowych, a tak Ŝe wód gruntowych – to wybrała 4 baseny rzeczne (Niemen, Venta, Daugava, ostatnie ze wzgl ędu na przeciekaj ące sieci Lielupe). kanalizacyjne. Aby unikn ąć tej sytuacji trzeba efektywnie wykorzystać pomoc z UE, zaanga Ŝowa ć Program w ramach priorytetu nr 1 obejmuje działanie kapitał prywatny, szybko odnowi ć oczyszczalnie zwi ązane z rozwojem infrastruktury środowiskowej. W ścieków i sieci kanalizacyjne oraz zmieni ć na przypadku niezrealizowania programu mogłoby to surowsze wymagania zwi ązane z kontrol ą zrzutów mie ć negatywny wpływ na spełnienie do 2015 r. ścieków przemysłowych. wymaga ń Ramowej Dyrektywy Wodnej UE. Bez szybkiego odnowienia sektora dostarczania wody nie mo Ŝna b ędzie zapewni ć wystarczaj ącej jako ści wody i zaczn ą wzrasta ć zagro Ŝenia dla zdrowia ludzkiego. Wa Ŝne jest zwrócenie nale Ŝytej uwagi na dostarczanie wysokiej jako ści wody dla ludno ści zamieszkuj ącej na obszarach wiejskich i zwi ększanie sieci dostarczania wody pitnej, jak równie Ŝ na tworzenie sieci gł ębokich studni. W przeciwnym wypadku utrzymywa ć si ę b ędzie zagro Ŝenie dla zdrowia ludzkiego na wsi. 23

Polska

Kluczow ą kwesti ą dla poprawy jako ści Ŝycia i Jako ść wód gruntowych i powierzchniowych w Polsce osi ągni ęcia zrównowa Ŝonego rozwoju jest poprawia si ę. D ąŜ enie do zgodno ści z Ramow ą zapewnienie odpowiedniego dostarczania wody o Dyrektyw ą Wodn ą UE wymaga od polskiego rz ądu wystarczaj ącej jako ści na terenie całego kraju bez znacz ących nakładów finansowych. Ustawa Prawo naruszania bilansu środowiska naturalnego. Wymaga wodne z 2001 r. nakłada na polski rz ąd obowi ązek to zmiany w nastawieniu do gospodarowania przygotowania i przyj ęcia Krajowego Programu zasobami wody. Gospodarka komunalna (woda Oczyszczania Ścieków Komunalnych (2003). W pitna), przemysłowa (woda technologiczna), sektor Program ten bezpo średnio wł ączono cele dyrektyw energetyczny (chłodzenie), rolnictwo (irygacja) i wodnych UE. turystyka (woda do k ąpieli) w wysokim stopniu zale Ŝą od dostępu do wody o odpowiedniej jako ści i w Program CBC w ramach priorytetu nr 1 obejmuje wystarczaj ących ilo ściach. Jednocze śnie wy Ŝej działanie zwi ązane z rozwojem infrastruktury wymienione działania s ą głównymi źródłami środowiskowej. W przypadku braku realizacji zanieczyszcze ń wody. programu mogłoby to mie ć negatywny wpływ na spełnienie do 2015 r. wymaga ń Ramowej Dyrektywy Wodnej UE.

23 Litewska Strategia Zrównowa Ŝonego Rozwoju

33 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Zagadnienie: Powietrze Pytania/wska źniki pomocnicze: • Stan powietrza w zwi ązku z Dyrektyw ą w sprawie jako ści powietrza Obecny stan środowiska naturalnego i Prawdopodobny rozwój, je śli program nie tendencje zostanie zrealizowany

Litwa Je śli nie powiedzie si ę modernizacja centralnego Wszystkie emisje omawiane w ramach tego tematu systemu dostarczania ciepła, nie uda si ę zwi ększy ć pochodz ą z nast ępuj ących źródeł: sektor wydajno ści energetycznej i zmniejszy ć strat dostarczania energii, spaliny, przemysł, transport, dostarczanej energii w perspektywie rolnictwo i gospodarstwa domowe. krótkoterminowej; decentralizacja dostarczania ciepła Głównym zadaniem programu CBC powinno by ć mo Ŝe nast ąpi ć zbyt szybko i zwi ększy ć emisje zapewnienie, by rozwój tych źródeł był zgodny ze zanieczyszcze ń do atmosfery. strategicznymi celami krajowego zrównowa Ŝonego rozwoju. W celu unikni ęcia sytuacji, kiedy szybko rosn ąca flota samochodowa mo Ŝe wpływa ć na jako ść powietrza w najwi ększych miastach litewskich, konieczne jest podj ęcia działa ń zmierzaj ących do odnowienia floty samochodowej i poprawienia kontroli spalin samochodowych poprzez wprowadzenie zasady odpowiedzialno ści (zanieczyszczaj ący płaci), poprawiaj ąc jednocze śnie jak najszybciej regulacje dotycz ące ruchu, jak równie Ŝ stan transportu publicznego.

W sytuacji, kiedy Rosja jest wył ącznym dostawc ą gazu ziemnego, wykorzystywanego przez elektrownie cieplne i kotłownie, Litwa zawsze b ędzie stała przed powa Ŝnym zagro Ŝeniem niewypełnienia zobowi ąza ń zwi ązanych z emisj ą dwutlenku siarki w przypadku ograniczenia dostaw gazu lub wzrostu cen. Emisje zanieczyszcze ń do powietrza znacznie wzrosn ą, je śli nie zostan ą podj ęte odpowiednie działania w celu przygotowania do likwidacji elektrowni j ądrowej w Ignalinie i wprowadzenia wła ściwych środków ochrony środowiska w elektrowniach cieplnych. 24 7

Polska

Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem jest Jako Pa ństwo Członkowskie Unii Europejskiej Polska najbardziej wra Ŝliw ą spo śród kwestii zwi ązanych z przyj ęła podstawowe rozporz ądzenia i dyrektywy ochron ą środowiska, gdy Ŝ przyci ąga ona uwag ę Komisji Europejskiej w zakresie ochrony powietrza, w przemysłu i wspólnot lokalnych, które odczuwaj ą szczególno ści okre ślaj ące poziomy niektórych bezpo średni wpływ zanieczyszczenia powietrza na substancji: personel i mieszka ńców. Skupia ona tak Ŝe uwag ę rz ądów i wspólnot mi ędzynarodowych ze wzgl ędu na Dyrektyw ę Rady 96/62/WE z 27 wrze śnia 1996 w przenoszenie zanieczyszcze ń na du Ŝe odległości, sprawie oceny jako ści powietrza i jej zarz ądzania, wpływ na zmian ę klimatu i rozpoczynanie ujemnych Ramow ą Dyrektyw ę w sprawie jako ści powietrza wraz procesów w stratosferze (głównie w warstwie ze zwi ązanymi z ni ą dyrektywami córkami: ozonowej). Zanieczyszczenia bardzo szybko rozprzestrzeniaj ą si ę w powietrzu i natychmiast - Pierwsz ą Dyrektyw ą Córk ą ograniczaj ącą warto ści wywieraj ą wpływ na ludzi, organizmy Ŝywe, ro śliny, NOx, SO 2, PM2.5, PM 10 i Pb w powietrzu – wod ę, gleby, budynki i zabytki. Dyrektywa Rady 1999/30/WE z 22 kwietnia 1999 r. dotycz ąca ograniczenia zawarto ści dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i tlenków azotu, pyłów zawieszonych i ołowiu w powietrzu.

- Drug ą Dyrektyw ą Córk ą odnosz ącą si ę do zawarto ści benzenu i tlenku w ęgla (czadu) w

724 Litewska Strategia Zrównowa Ŝonego Rozwoju

34 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

powietrzu – Dyrektywa 2000/69/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 listopada 2000 r. dotycz ąca ograniczenia zawarto ści benzenu i tlenku węgla w powietrzu. - Trzecia Dyrektywa Córka odnosz ącą si ę do zawarto ści ozonu w powietrzu – Dyrektywa 2000/3/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 12 lutego 2002 r. dotycz ąca ozonu w powietrzu. - Czwart ą Dyrektyw ą Córk ą odnosz ącą si ę do zawarto ści As, Cd, HG, Ni i PAH w powietrzu – Dyrektywa 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 grudnia 2004 r. dotycz ąca ilo ści arszeniku, kadmu, niklu i policyklicznych w ęglowodorów w powietrzu.

Zagadnienie Aspekty zwi ązane ze zmian ą klimatu Pytania/wska źniki pomocnicze; 2 • Emisja ekwiwalentów CO

Obecny stan środowiska naturalnego i Prawdopodobny rozwój, je śli program nie tendencje zostanie zrealizowany

Litwa

Rozpatruj ąc roczne wahania klimatu na Litwie Cele Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych widoczna jest tendencja do ocieplenia klimatu. 25 8 w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) zostały wł ączone do ustawodawstwa krajowego; Krajowa realizacja strategii UNFCCC została zaakceptowana w 1996 r.. Cele strategiczne UNFCCC zostały wł ączone do Narodowej Strategii Długoterminowego Rozwoju (2002), Narodowej Strategii Zrównowa Ŝonego Rozwoju (2003), jak równie Ŝ do gospodarczych dokumentów strategicznych, a tak Ŝe do dokumentów strategicznych sektorów: energetycznego, transportowego i rozwoju obszarów wiejskich.

Istnieje zagro Ŝenie, Ŝe je śli program nie wprowadzi środków zwi ązanych z wydajno ści ą energetyczn ą i rozwojem energii odnawialnych, to wzrost emisji CO 2 nie osi ągnie celów zało Ŝonych w Narodowej Strategii Zrównowa Ŝonego Rozwoju. Polska

Analizy przewidywanych zmian emisji według Ustawa Prawo ochrony środowiska, która weszła w poszczególnych sektorów wskazuj ą nieznaczny wzrost Ŝycie w 2001 r., wprowadza ogólne zasady dla emisji w 2000 r.. Jednak przewidywana wielko ść emisji wszystkich aktów prawnych dotycz ących dwutlenku w ęgla dla całej gospodarki, według środowiska, jak równie Ŝ wskazuje zasady, zgodnie z makroekonomicznych scenariuszy wynosi: od 408 którymi konkretne regulacje, dotycz ące ochrony tysi ęcy Gg (gazów cieplarnianych) według scenariusza poszczególnych elementów środowiska, wł ączaj ąc pasywnego (zakładaj ącego zmniejszaj ące si ę tempo powietrze, powinny by ć ustanawiane. 27 9 restrukturyzacji gospodarki i prywatyzacji) do 413 tysi ęcy Gg według scenariusza podstawowego Istnieje zagro Ŝenie, Ŝe je śli program nie wprowadzi (zakładaj ącego intensyfikacj ę restrukturyzacji środków zwi ązanych z wydajno ści ą energetyczn ą i gospodarki i prywatyzacji) w roku 2010 oraz od 421 rozwojem energii odnawialnych, to wzrost emisji tysi ęcy Gg do 464 tysi ęcy Gg odpowiednio w roku CO 2 nie osi ągnie celów okre ślonych w Protokole 2020. Oznacza to, Ŝe w przypadku ka Ŝdego z tych z Kioto. scenariuszy poziomy zobowiąza ń z Protokołu z Kioto nie zostan ą przekroczone. 26

825 Litewski Raport o stanie środowiska 2005 926 Ibin Ibi. 27 Konwencja ramowa w sprawie zmian klimatu

35 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Zagadnienie: Dziedzictwo kulturowe Pytania/wska źniki pomocnicze; • Status obszarów chronionych zgodnie z krajowym systemem ochrony • Wpływ rozwoju (działania zapocz ątkowane przez ludzi wł ączaj ąc turystyk ę)

Obecny stan środowiska naturalnego i Prawdopodobny rozwój, je śli program nie tendencje zostanie zrealizowany

Litwa

Zarz ądzanie dziedzictwem kulturowym, ukazuj ące W powi ązaniu z legislacjami regionalnymi, krajowymi i jego warto ści poznawcze i przystosowuj ące je do mi ędzynarodowymi stan dziedzictwa kulturowego, a publicznego u Ŝytku oraz rozwój działa ń kulturalnych tak Ŝe dziedzictwa archeologicznego i (rozpowszechnianie kultury i tworzenie warto ści architektonicznego jest gwarantowany przez kulturalnych) tworz ą sprzyjaj ące warunki dla ustawodawstwo krajowe. turystyki i rekreacji, poprawiaj ą środowisko społeczne i biznesowe, podnosz ą jako ść Ŝycia na 28 Istnieje zagro Ŝenie, Ŝe je śli program nie zostanie Litwie. 10 zrealizowany, obiekty dziedzictwa kulturowego usytuowane w litewsko – polskim regionie współpracy transgranicznej nie b ędą odrestaurowane i przystosowane do celów turystycznych.

Polska

Obiekty zaliczane do dziedzictwa kulturowego Ochrona zabytków w Polsce podlega przepisom znajduj ące si ę na terenach wiejskich s ą w lepszej Ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków sytuacji ze wzgl ędu na małe zanieczyszczenie (Dziennik Ustaw nr 162 poz. 1568, z pó źniejszymi atmosfery, ale ich stan zale Ŝy cz ęsto od wła ścicieli. zmianami). Wysokiej klasy zabytki s ą pod ochron ą krajowych lub wojewódzkich konserwatorów zabytków. Wiele Istnieje zagro Ŝenie, Ŝe je śli program nie zostanie obiektów ma prywatnych wła ścicieli, którzy dbają o zrealizowany, obiekty dziedzictwa kulturowego ich utrzymanie, renowacj ę i odpowiednie warunki usytuowane w litewsko – polskim regionie współpracy wykorzystywania – obiekty te s ą pod specjalnym transgranicznej nie b ędą odrestaurowane i nadzorem konserwatorów. Jednak jest tak Ŝe grupa przystosowane do celów turystycznych. ni Ŝszej klasy zabytków, u Ŝywanych przez ró Ŝne instytucje, na przykład szkoły, fabryki, które to zabytki są pozbawione opieki ze strony konserwatorów ze 29 wzgl ędu na brak funduszy. 11

Zagadnienie Efektywne wykorzystywanie zasobów naturalnych i ich ochrona Pytania/wska źniki pomocnicze: • Ilo ść generowanych odpadów komunalnych (ilo ść ton rocznie, ton per capita) • Status wykorzystywania odpadów jako zasobów wtórnych • Krajowa konsumpcja materiałów ( DMC - Domestic Material Consumption ) na Produkt Regionalny Brutto ( GRP - Gross Regional Product ) Obecny stan środowiska naturalnego i Prawdopodobny rozwój, je śli program nie tendencje zostanie zrealizowany Litwa

Intensywny rozwój obszarów miejskich mo Ŝe nasila ć Cele gospodarowania odpadami na Litwie zostały konflikty interesów pomi ędzy racjonalnym dostosowane do Dyrektywy Ramowej UE w sprawie wykorzystywaniem i zachowaniem zasobów odpadów, jednak inwestycje w zakresie poprawienia naturalnych, pomi ędzy ochron ą środowiska i infrastruktury w niektórych regionach nie rozwojem miast. Je śli wykorzystywanie zasobów doprowadziły jeszcze do osi ągni ęcia celów

10 28 Litewska strategia długoterminowego rozwoju

11 29Joanna Kobus Ocena zagro Ŝenia obiektów dziedzictwa kulturowego w Polsce ze strony środowiska http://www.arcchip.cz/w06/w06_kobus.pdf

36 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

naturalnych nie zostanie uregulowane wystarczaj ąco wyznaczonych w tej Dyrektywie. Zapobieganie wyra źnie, mo Ŝe to spowodowa ć zbyt du Ŝy nacisk powstawaniu odpadów/recykling oraz oczyszczanie działalno ści ludzkiej na warto ściowe tereny naturalne. ścieków s ą zgodne z litewsk ą strategi ą zarz ądzania Interesy ekonomiczne firm importuj ących energi ę i odpadami (2002); miasta maj ą ustalone cele w przetwarzaj ących j ą mog ą blokowa ć rozwój zakresie zbierania odpadów do recyklingu i rozkładu wykorzystywania lokalnych zasobów energii biologicznego. Intensywno ść materiałowa (zu Ŝycie odnawialnej. Globalna zmiana klimatu, materiałów) na jednostk ę PKB jest wy Ŝsza ni Ŝ zanieczyszczenie regionalnego i lokalnego w krajach UE-15. środowiska mog ą powodowa ć negatywne długotrwałe zmiany ilo ściowe i jako ściowe niektórych zasobów Je śli program nie zostanie zrealizowany, istnieje 30 naturalnych (zasoby biologiczne, rekreacyjne). 12 zagro Ŝenie zaprzestania inwestycji w nowe wydajne energetycznie/pod wzgl ędem zasobów technologie.

Polska

Redukcja intensywno ści materiałowej i zmniejszenie Krajowa konsumpcja materiałów (Domestic material generowania odpadów w procesach produkcyjnych consumption - DMC) na PKB w 2000 r. (w jednostce: jest jednym z głównych celów polityki środowiskowej, kg/euro) jest wy Ŝsza ni Ŝ średnia w UE25, ale ni Ŝsza poniewa Ŝ jest to jedna z dróg do wprowadzenia ni Ŝ średnia krajów UE10 (wynosi 3,45; podczas gdy 31 zasady zapobiegania zanieczyszczeniom u ich źródła, na przykład na Litwie – 5,49). 13 co dodatkowo zezwala na osi ągni ęcie korzy ści gospodarczych, takich jak ni Ŝsze nakłady Je śli program nie zostanie zrealizowany, istnieje produkcyjne, a w konsekwencji prowadzi do zagro Ŝenie zaprzestania inwestycji w nowe wydajne zmniejszenia udziału obywateli w kosztach energetycznie/pod wzgl ędem zasobów technologie. wykorzystywania zasobów środowiska i ochrony środowiska.

12 30 Litewska strategia zrównowa Ŝonego rozwoju

13 31http://reports.eea.europa.eu/eea_report_2005_9/en/EEA_report_9_2005.pdf

37 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

5 Metoda oceny

5.1 Metoda oceny Niniejsza ocena została dokonana poprzez jako ściowy opis prawdopodobnych znacz ących pozytywnych lub negatywnych wpływów spowodowanych przez priorytety i zakres działa ń dokumentu programowego. Ponadto zostały zanalizowane synergie i konflikty pomi ędzy istotnymi celami środowiskowymi i konkretnymi celami rozwoju oraz priorytetami/zakresami działa ń zaproponowanymi w dokumencie programowym. Jak ju Ŝ wspomniano opcja zero – braku realizacji programu - stanowi „punkt odniesienia” dla ogólnego procesu oceny w ramach dokonywania SEA.

Na pierwszym etapie zostały wybrane istotne kwestie środowiskowe dla ka Ŝdego priorytetu/zakresu działania (matryca zwi ązku, patrz Rozdział 6.1) jako cz ęść procesu ustalania zakresu. Na drugim etapie została dokonana ocena prawdopodobnych pozytywnych i/lub negatywnych wpływów konkretnych propozycji zawartych w dokumencie programowym dotycz ących kwestii zwi ązanych ze środowiskiem.

5.2 Generowanie i ocena rozs ądnych alternatyw

Ocena na poziomie zakresu działa ń doprowadziła do powstania sugestii dotycz ących alternatywnego formułowania zakresu działań, propozycji nowych działa ń i ogólnych kryteriów wyboru projektów. Takie środki maj ące na celu zapobieganie, zmniejszanie i kompensowanie negatywnych wpływów s ą uwa Ŝane za uzasadnione alternatywy zgodnie z dyrektyw ą SEA.

6 Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów na środowisko

SEA oceniła pozytywne i/lub negatywne wpływy zakresu działa ń programu na istotne kwestie i cele środowiskowe i rozwa Ŝyła opcje alternatywne – inne sformułowania i sugestie nowych działa ń – dla proponowanego zakresu działa ń. Ocena została dokonana po uwzgl ędnieniu uwag jako ściowych do programu. Dodatkowo zostały zaproponowane kryteria wyboru projektów nadaj ące si ę ze środowiskowego punktu widzenia.

6.1 Matryca zwi ązku

W celu uzyskania szybkiego przegl ądu wyników oceny nale Ŝy przyjrze ć si ę podanej ni Ŝej matrycy, gdzie pokazany jest stosunek pomi ędzy zagadnieniami środowiskowymi i zakresem działania: je śli istnieje jakikolwiek rodzaj wpływu działa ń programu na dane zagadnienie i pomocnicze pytanie/wska źnik, odpowiednie pole jest oznaczone „X”, je śli takiego zwi ązku nie ma „--„.

38 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Tabela 6 Zakresy działa ń programu

Priorytet 1: Wzrost konkurencyjno ści i produktywno ści regionu przygranicznego

Zakres działania Poprawa infrastruktury ekonomicznej 1.1

Zakres działania Promowanie otoczenia biznesowego 1.2

Zakres działania Rozwój zrównowa Ŝonej turystyki transgranicznej oraz zachowanie kulturowego/ 1.3 historycznego dziedzictwa

Priorytet 2: Spójno ść trasngraniczna oraz ogólna poprawa jako ści obszaru przygranicznego

Zakres działania Rozwój nowych i wzmacnianie istniej ących sieci współpracy w obszarze 2.1 społecznym i kulturalnym

Zakres działania Poprawa środowiska Ŝycia 2.1

Zakres działania Zachowywanie regionalnej to Ŝsamo ści i dziedzictwa kulturowego/historycznego 2.1

Priorytet 3: Pomoc Techniczna

39 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Istotny transgraniczny cel Priorytet 1: Priorytet 2: Matryca zwi ązku środowiskowy

Kwestia środowiskowa Zakres działania Zakres działania

1.1 1.2 1.3 2.1 2.2

X Ludno ść : zdrowie ludzkie X -- X --

Krajobraz i fauna, flora wł ączaj ąc róznorodno ść X X -- X -- biologiczn ą i siedliska naturalne X Gleba X -- X --

Wody gruntowe i X X -- X -- powierzchniowe X Powietrze X -- X --

Kwestie zwi ązane ze zmian ą X X -- X -- klimatu X Dziedzictwo kulturowe X -- X --

Efektywne wykorzystywanie X zasobów naturalnych i ich X -- X -- ochrona

40 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

6.2 Tabele ocen Ocena w tym rodziale oparta jest na krajowych raportach środowiskowych. W czasie dokonywania oceny analizowane były prawdopodobne znacz ące wpływy działa ń na istotne zagadnienia środowiskowe wraz z wybranymi pytaniami i wska źnikami pomocniczymi.

Priorytet 1: Wzrost konkurencyjno ści i wydajno ści regionu przygranicznego

Zakres działania 1.1 : Poprawa infrastruktury ekonomicznej

Istotna Istotne transgraniczne Istotne wska źniki lub Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów kwestia cele środowiskowe pytania pomocniczne środowiskowa • Nieprzekraczanie poziomu • Nara Ŝenie ludno ści na Przewidywane działanie mogłoby mie ć pozytywny wpływ, je śli zostanie hałasu (poziomu nadmierne poziomy hałasu poprawiona infrastruktura istniej ących sieci lub przepływ transportu ustalonego w • Zminimalizowanie wpływu zostanie przekierowany z obszarów zamieszkałych. Do kryteriów wyboru ustawodawstwie krajowym), jako ści środowiska na projektu powinno zosta ć doł ączone zobowi ązanie do wł ączenia do w szczególno ści hałasu zdrowie ludzkie projektu środków zmniejszenia hałasu. Ludno ść : zdrowie powodowanego przez ludzkie transport • Zmniejszenie zagro Ŝenia wynikaj ącego z jako ści środowiska na zdrowie ludzkie • Zachowanie ró Ŝnorodno ści • Poprawione warunki w celu W ramach tego działania przewidziany jest rozwój sieci dróg lokalnych, krajobrazowej i biologicznej zachowania ró Ŝnorodno ści sieci energetycznych, infrastruktury logistycznej, co mo Ŝe mie ć negatywny • Utrzymywanie i biologicznej, promowanie wpływ na krajobraz i ró Ŝnorodno ść biologiczn ą. Na etapie oceny projektu poprawianie korzystnego odnawiania uszkodzonych wa Ŝne jest, by wzi ąć pod uwag ę, czy proponowany projekt w zakresie Krajobraz i fauna, stanu siedlisk naturalnych elementów naturalnych infrastruktury został opracowany zgodnie z ustawodawstwem UE flora wł ączaj ąc • Ochrona krajobrazu i • Rozwój warunków dotycz ącym krajobrazu i ró Ŝnorodno ści biologicznej. Eksperci w dziedzinie róznorodno ść ró Ŝnorodno ści biologicznej sprzyjaj ących sieci Natura krajobrazu i ró Ŝnorodno ści biologicznej powinni by ć wł ączeni do zespołu biologiczn ą i • Utrzymywanie i 2000 (wł ączaj ąc status ekspertów oceniaj ących projekt w celu zmniejszenia zagro Ŝenia siedliska przywracanie korytarzy biologicznych) uszkodzenia krajobrazu i ró Ŝnorodno ści biologicznej. Je śli chodzi o naturalne zadowalaj ącego stanu budowanie nowych obiektów zalecane jest wybieranie terenów pod siedlisk naturalnych ponown ą zabudow ę lub obszarów, na których ju Ŝ jest rozwini ęta infrastruktura.

41 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 1: Wzrost konkurencyjno ści i wydajno ści regionu przygranicznego

Zakres działania 1.1 : Poprawa infrastruktury ekonomicznej

Istotna Istotne transgraniczne Istotne wska źniki lub Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów kwestia cele środowiskowe pytania pomocniczne środowiskowa • Zapewnienie • Jako ść gleby i Projekty infrastrukturalne, które b ędą powodowały zmian ę w zrównowa Ŝonego zanieczyszczenie gleby wykorzystywaniu ziemi (budowa nowych dróg, budynków), b ędą miały • Gleba wykorzystywania zasobów Rozwój środków bezpo średni negatywny wpływ na jako ść gleby. Neutralny wpływ mógłby gleby przeciwerozyjnych zosta ć osi ągni ęty poprzez wykorzystanie istniej ącej infrastruktury (drogi lokalne, budynki) i promowanie inwestycji poprawiających istniej ącą infrastruktur ę (asfaltowanie dróg, środki zwi ększaj ące wydajno ść energetyczn ą). • Realizacja wymaga ń • Stan wód powierzchniowych i W ramach tego działania b ędzie wprowadzana infrastruktura Ramowej Dyrektywy gruntowych zgodny z gospodarowania wod ą. Pozytywny wpływ b ędzie osi ągni ęty poprzez Wody gruntowe i Wodnej UE w celu Ramow ą Dyrektyw ą Wodn ą wspieranie wprowadzania najlepszych dost ępnych technologii do powierzchniowe osi ągni ęcia wła ściwej do 2015 r. gospodarowania wod ą. jako ści wody do 2015 r. • Osi ągni ęcie poziomu emisji • Stan powietrza zgodny z Przej ście do gospodarki bardziej zorientowanej na usługi i wprowadzanie do powietrza (mierzonej z Dyrektyw ą w sprawie jako ści nowych technologii zmniejszy mo Ŝliwy negatywny wpływ działalno ści zastosowaniem wska źnika powietrza gospodarczej na jako ść powietrza. Pozytywny wpływ b ędzie osi ągni ęty Powietrze PKB) równego obecnemu poprzez wspieranie wprowadzania środków ochrony środowiska w średniemu poziomowi przygotowywanych nowych projektach infrastrukturalnych. krajów UE-15 • Osi ągni ęcie celów z • Emisja ekwiwalentów CO 2 Działanie b ędzie miało pozytywny wpływ na zmian ę klimatu w przypadku Protokołu z Kioto wprowadzania w nowych projektach najnowszych dost ępnych technologii. • Zwi ększenie udziału źródeł Negatywny wpływ b ędzie wywierany poprzez zmian ę w wykorzystywaniu Kwestie zwi ązane energii odnawialnej terenu i zwi ększone zu Ŝycie zasobów paliw kopalnych. Zalecane jest ze zmian ą klimatu promowanie w projektach dotycz ących infrastruktury energetycznej krajowych źródeł energii i energii odnawialnej. • Zabezpieczanie i • Status obszarów chronionych Działanie jest wra Ŝliwe w zakresie materialnego dziedzictwa kulturowego. konserwacja narodowego zgodnie z krajowym Bardzo wa Ŝne jest, by na etapie rozwoju i wyboru nowych projektów brane Dziedzictwo historycznego dziedzictwa systemem ochrony były pod uwag ę akty prawne UE i krajowe w celu unikni ęcia negatywnego kulturowe kulturowego • Wpływ rozwoju (działania wpływu na zabytki kultury. Zalecane jest wł ączenie do zespołu zapocz ątkowane przez ludzi, oceniaj ącego projekty specjalistów z zakresu ochrony dziedzictwa

42 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 1: Wzrost konkurencyjno ści i wydajno ści regionu przygranicznego

Zakres działania 1.1 : Poprawa infrastruktury ekonomicznej

Istotna Istotne transgraniczne Istotne wska źniki lub Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów kwestia cele środowiskowe pytania pomocniczne środowiskowa wł ączaj ąc turystyk ę) kulturowego w celu unikni ęcia negatywnego wpływu działa ń projektu na zabytki. • Zmniejszenie zu Ŝycia • Ilo ść generowanych Działanie b ędzie miało pozytywny wpływ, je śli we wszystkich projektach materiałów i generowania odpadów komunalnych będą u Ŝywane/zintegrowane nowe dost ępne technologie. Zalecane jest odpadów (ilo ść ton rocznie, ton per promowanie wykorzystywania w projektach krajowych źródeł energii i capita) energii odnawialnych. • Status wykorzystywania Efektywne odpadów jako zasobów wykorzystywanie wtórnych zasobów • Krajowa konsumpcja naturalnych i ich materiałów ( DMC – ochrona Domestic Material Consumption ) na Produkt Regionalny Brutto ( GRP – Gross Regional Product ) Proponowane zmiany w zakresie działa ń: • Nadanie priorytetu tym projektom, które poprawi ą istniej ącą infrastruktur ę. • Podej ście ekosystemowe we wspólnych planach rozwoju przestrzennego i regionalnego. • W czasie promowania działa ń przej ściowych branie pod uwag ę zasady zrównowa Ŝonego rozwoju w celu unikni ęcia du Ŝych negatywnych wpływów na jako ść środowiska i obiekty dziedzictwa kulturowego.

Nowe działania: • Brak

43 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 1 : Wzrost konkurencyjno ści i wydajno ści regionu przygranicznego

Zakres działania 1.3: Rozwój zrównowa Ŝonej turystyki transgraniczej oraz zachowanie kulturowego/historycznego dziedzictwa Istotna

kwestia Istotne środowiskowe Istotne wska źniki lub Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów środowiskowa cele transgraniczne pytania pomocniczne • Nieprzekraczanie poziomu • Nara Ŝenie ludno ści na Hałas w gospodarstwach agroturystycznych i na terenach turystycznych hałasu (poziomu nadmierne poziomy hałasu jest nowym i rosn ącym problemem. Poniewa Ŝ nie ma wi ąŜą cych aktów ustalonego w • Zminimalizowanie wpływu prawnych w zakresie zarz ądzania hałasem w miejscach turystycznych, ustawodawstwie krajowym), jako ści środowiska na bardzo wa Ŝne jest, by przy rozwoju nowych produktów turystycznych i w szczególno ści hałasu zdrowie ludzkie projektów infrastrukturalnych brano pod uwag ę kwestie zwi ązane z Ludno ść : zdrowie powodowanego przez zarz ądzaniem hałasem w celu zredukowania negatywnego wpływu na ludzkie transport zdrowie ludzkie. • Zmniejszenie zagro Ŝenia Dodatkowo powinny by ć promowane projekty turystyczne obejmuj ące wynikaj ącego z jako ści transport publiczny, w szczególno ści transport kolejowy. środowiska na zdrowie ludzkie • Zachowanie ró Ŝnorodno ści • Poprawione warunki w celu Je Ŝeli rozwój turystyki nie b ędzie odpowiednio kierowany, to krajobrazowej i biologicznej zachowania ró Ŝnorodno ści prawdopodobnie b ędzie on miał negatywny wpływ na obszary chronione i Krajobraz i fauna, • Utrzymywanie i biologicznej, promowanie cenne siedliska naturalne. Wsparcie programu Współpracy flora wł ączaj ąc poprawianie korzystnego odnawiania uszkodzonych Transgranicznej (CBC) powinno zatem by ć wykorzystywane do róznorodno ść stanu siedlisk naturalnych elementów naturalnych wzmocnienia ochrony istniej ących chronionych obszarów naturalnych. biologiczn ą i • Rozwój warunków W tym kontek ście sugerowane budowanie ście Ŝek tematycznych siedliska sprzyjaj ących sieci Natura prawdopodobnie b ędzie miało pozytywne wpływy, poniewa Ŝ pozwoli na naturalne 2000 (wł ączaj ąc status kontrolowanie dost ępu i „odkrywanie” obszarów chronionych. korytarzy biologicznych) • Zapewnienie • Jako ść gleby i Główny wpływ na gleb ę ma zmiana w wykorzystywaniu ziemi zrównowa Ŝonego zanieczyszczenie gleby spowodowana rozwojem projektów infrastruktury turystycznej. Zalecane wykorzystywania zasobów • Rozwój środków jest, by środki kompensuj ące przewidziane w projekcie nie zmniejszały Gleba gleby przeciwerozyjnych mo Ŝliwo ści absorpcji GHG (gazów cieplarnianych). Dodatkowo jako zintegrowany środek powinna by ć promowana turystyka w eko- gospodarstwach rolnych. • • Realizacja wymaga ń Stan wód powierzchniowych i Zu Ŝycie wody zwi ększy si ę ze wzgl ędu na rosn ącą infrastruktur ę Ramowej Dyrektywy gruntowych zgodny z turystyczn ą. Wa Ŝne jest promowanie zrównowa Ŝonego wykorzystywania Wody gruntowe i Wodnej UE w celu Ramow ą Dyrektyw ą Wodn ą zasobów wodnych w miejscach turystycznych. Projekty, które b ędą powierzchniowe osi ągnni ęcia wła ściwej do 2015 r. obejmowały środki zarz ądzania środowiskiem, takie jak ISO 14.000,

44 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 1 : Wzrost konkurencyjno ści i wydajno ści regionu przygranicznego

Zakres działania 1.3: Rozwój zrównowa Ŝonej turystyki transgraniczej oraz zachowanie kulturowego/historycznego dziedzictwa Istotna

kwestia Istotne środowiskowe Istotne wska źniki lub Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów środowiskowa cele transgraniczne pytania pomocniczne jako ści wody do 2015 r. EMAS, eko-etykiety i zakupy ekologiczne powinny by ć dodatkowo promowane. • Osi ągni ęcie poziomu emisji do powietrza (mierzonej z • Stan powietrza zgodny z Powietrze zastosowaniem wska źnika Dyrektyw ą w sprawie jako ści PKB) równego obecnemu powietrza Przewidywany jest negatywny wpływ na jako ść powietrza i zmiany klimatu średniemu poziomowi ze wzgl ędu na zwi ększenie intensywno ści transportu i zwi ększenie krajów UE-15 wykorzystywania energii w regionie. W celu zminimalizowania tego • Osi ągni ęcie celów z • Emisja ekwiwalentów CO 2 wpływu powinny by ć dodatkowo promowane projekty zakładaj ące Kwestie zwi ązane Protokołu z Kioto integracj ę transportu publicznego i wykorzystywanie energii odnawialnej. ze zmian ą klimatu • Zwi ększenie udziału źródeł energii odnawialnej • Zabezpieczanie i • Status obszarów chronionych Przewidywany jest pozytywny wpływ na dziedzictwo kulturowe. konserwacja narodowego zgodnie z krajowym Renowacja miejsc dziedzictwa kulturowego i ich zaadoptowanie do celów Dziedzictwo historycznego dziedzictwa systemem ochrony turystycznych jest jednym z mo Ŝliwych działa ń. kulturowe kulturowego • Wpływ rozwoju (działania zapocz ątkowane przez ludzi wł ączaj ąc turystyk ę) • Zmniejszenie zu Ŝycia • Ilo ść generowanych Zu Ŝycie zasobów naturalnych zwi ększy si ę ze wzgl ędu na rosn ącą materiałów i generowania odpadów komunalnych infrastruktur ę turystyczn ą. Wa Ŝne jest promowanie zrównowa Ŝonego odpadów (ilo ść ton rocznie, ton per wykorzystywania zasobów wodnych w miejscach turystycznych. Powinny capita) by ć dodatkowo promowane projekty, które b ędą obejmowały środki Efektywne • Status wykorzystywania zarz ądzania środowiskiem, takie jak ISO 14.000, EMAS, eko-etykiety i wykorzystywanie odpadów jako zasobów zakupy ekologiczne, jak równie Ŝ te projekty, które b ędą integrowa ć z zasobów wtórnych transportem publicznym i wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. naturalnych i ich • Krajowa konsumpcja ochrona materiałów ( DMC – Domestic Material Consumption ) na Produkt Regionalny Brutto ( GRP –

45 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 1 : Wzrost konkurencyjno ści i wydajno ści regionu przygranicznego

Zakres działania 1.3: Rozwój zrównowa Ŝonej turystyki transgraniczej oraz zachowanie kulturowego/historycznego dziedzictwa Istotna

kwestia Istotne środowiskowe Istotne wska źniki lub Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów środowiskowa cele transgraniczne pytania pomocniczne Gross Regioanl Product ) Proponowane zmiany w zakresie działa ń: • Brak

Nowe działania: • Bardziej precyzyjne okre ślenie mo Ŝliwych działa ń w celu kierowania potencjalnymi wnioskodawcami w kontek ście marketingu produktów i usług regionalnych (na przykład serek wiejski lub festiwal chleba). • Promowanie transgranicznego transportu publicznego w turystyce (zwi ązek z zakresem działa ń 1.1).

Priorytet 2 : Spójno ść transgraniczna i ogólna poprawa jako ści obszaru przygranicznego

Zakres działa ń 2.2 : Poprawa środowiska Ŝycia Istotne Istotne środowiskowe Istotne wska źniki lub zagadnienia Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów cele transgraniczne pytania pomocniczne środowiskowe • Nieprzekraczanie poziomu • Nara Ŝenie ludno ści na Działanie stworzy mo Ŝliwo ści poprawy infrastruktury opieki społecznej i hałasu (poziomu nadmierne poziomy hałasu opieki zdrowotnej, b ędzie wi ęc miało pozytywny wpływ na zdrowie ludzkie. ustalonego w • Zminimalizowanie wpływu Kwestie zarz ądzania hałasem nie s ą przedmiotem tego działania. ustawodawstwie krajowym), jako ści środowiska na w szczególno ści hałasu zdrowie ludzkie Ludno ść : powodowanego przez zdrowie ludzkie transport • Zmniejszenie zagro Ŝenia wynikaj ącego z jako ści środowiska na zdrowie ludzkie • Zachowanie ró Ŝnorodno ści • Poprawione warunki w celu Rozwój transgranicznych planów gospodarowania zasobami naturalnymi i

krajobrazowej i biologicznej zachowania ró Ŝnorodno ści zarz ądzania obszarami chronionymi b ędzie miał pozytywny wpływ na Krajobraz i fauna, • Utrzymywanie i biologicznej, promowanie gospodarowanie krajobrazem i ró Ŝnorodno ści ą biologiczną. Stworzy on

46 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 2 : Spójno ść transgraniczna i ogólna poprawa jako ści obszaru przygranicznego

Zakres działa ń 2.2 : Poprawa środowiska Ŝycia Istotne Istotne środowiskowe Istotne wska źniki lub zagadnienia Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów cele transgraniczne pytania pomocniczne środowiskowe flora wł ączaj ąc poprawianie korzystnego odnawiania uszkodzonych mo Ŝliwo ści rozwoju planów zarz ądzania przyrod ą, bior ąc pod uwag ę róznorodno ść stanu siedlisk naturalnych elementów naturalnych warto ści przyrody, a nie fizyczne granice. Promowanie źródeł energii biologiczn ą i • Rozwój warunków odnawialnej mo Ŝe mie ć zarówno negatywne, jak i pozytywne wpływy. siedliska sprzyjaj ących sieci Natura W celu unikni ęcia negatywnego wpływu wykorzystywania biomasy z lasów naturalne 2000 (wł ączaj ąc status naturalnych powinien by ć wzi ęty pod uwag ę zwi ązek biomasy z korytarzy biologicznych) ró Ŝnorodno ści ą biologiczn ą. Pozytywny wpływ b ędzie niebezpo średni - będzie pochodził z ograniczenia wpływu na zmiany klimatu poprzez ochron ę biomasy. • Zapewnienie • Jako ść gleby i Je śli nie b ędą budowane nowe obiekty, to wpływ na jako ść gleby jest zrównowa Ŝonego zanieczyszczenie gleby neutralny; jako efekt pozytywny mo Ŝna wymieni ć wspólne zarz ądzanie Gleba wykorzystywania zasobów • Rozwój środków zasobami naturalnymi. gleby przeciwerozyjnych • Realizacja wymaga ń • Stan wód powierzchniowych i Poprawienie istniej ącej infrastruktury społecznej, edukacyjnej i opieki Ramowej Dyrektywy gruntowych zgodny z zdrowotnej oraz wprowadzanie do niej nowych wydajnych I efektywnych Wody gruntowe i Wodnej UE , w celu Ramow ą Dyrektyw ą Wodn ą technologii b ędzie miało pozytywny wpływ na zarz ądzanie zasobami wód powierzchniowe osi ągni ęcia wła ściwej do 2015 r. gruntowych i powierzchniowych. jako ści wody do 2015 r. • Osi ągni ęcie poziomu emisji • Stan powietrza zgodny z Poprawienie istniej ącej infrastruktury społecznej, edukacyjnej i opieki do powietrza (mierzonej z Dyrektyw ą w sprawie jako ści zdrowotnej oraz wprowadzanie do niej nowych wydajnych i efektywnych zastosowaniem wska źnika powietrza technologii b ędzie miało pozytywny wpływ na jako ść powietrza. Powietrze PKB) równego obecnemu średniemu poziomowi krajów UE-15 • • Osi ągni ęcie celów z Emisja ekwiwalentów CO 2 Zwi ększenie udziału odnawialnych źródeł energii w regionie, jak równie Ŝ Protokołu z Kioto modernizacja infrastruktury społecznej, edukacyjnej i opieki zdrowotnej w Kwestie zwi ązane • Zwi ększenie udziału źródeł celu zwi ększenia wydajno ści energetycznej b ędzie miało pozytywny ze zmian ą klimatu energii odnawialnej wpływ na zmiany klimatu na poziomie regionalnym i globalnym. • Zabezpieczanie i • Status obszarów chronionych Rozwój transgranicznych planów gospodarowania zasobami naturalnymi i Dziedzictwo konserwacja narodowego zgodnie z krajowym zarz ądzania obszarami chronionymi b ędzie miał pozytywny wpływ na kulturowe historycznego dziedzictwa systemem ochrony ochron ę dziedzictwa kulturowego. Stworzy on mo Ŝliwo ści rozwoju planów kulturowego • Wpływ rozwoju (działania zarz ądzania transgranicznymi obszarami chronionymi bior ąc pod uwag ę

47 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 2 : Spójno ść transgraniczna i ogólna poprawa jako ści obszaru przygranicznego

Zakres działa ń 2.2 : Poprawa środowiska Ŝycia Istotne Istotne środowiskowe Istotne wska źniki lub zagadnienia Ocena prawdopodobnych znacz ących wpływów cele transgraniczne pytania pomocniczne środowiskowe zapocz ątkowane przez ludzi warto ści dziedzictwa kulturowego. wł ączaj ąc turystyk ę) • Zmniejszenie zu Ŝycia • Ilo ść generowanych Rozwój transgranicznych planów gospodarowania zasobami naturalnymi materiałów i generowania odpadów komunalnych będzie miał pozytywny wpływ na efektywne wykorzystywanie zasobów odpadów (ilo ść ton rocznie, ton per naturalnych i ich ochron ę. capita) • Status wykorzystywania Efektywne odpadów jako zasobów wykorzystywanie wtórnych zasobów • Krajowa konsumpcja naturalnych i ich materiałów ( DMC – ochrona Domestic Material Consumption ) na Produkt Regionalny Brutto ( GRP – Gross Regional Product )

Proponowane zmiany w zakresie działa ń: • Brak

Nowe działania: • Brak

48 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

7 Podsumowanie wpływów i proponowanych alternatyw oraz kryteria wyboru projektów

Niniejszy rozdział podsumowuje wpływy zwi ązane z realizacj ą programu i jego zakresy działania. Tabele dla ka Ŝdego zakresu działania zawieraj ą tak Ŝe pozostałe uwagi i sugestie dotycz ące realizacji programu (wł ączaj ąc środki, które mog ą zwi ększy ć pozytywne wpływy lub skompensowa ć negatywne).

Priorytet 1: Wzrost konkurencyjno ści i wydajno ści regionu przygranicznego

Zakres działania 1.1 : Poprawa infrastruktury ekonomicznej PrzyjęciewprogramiealternatywizaleceńzawartychwSEA: Wszystkieprzeformułowaniainowedziałaniazasugerowane w trakcie procesu SEA zostały przedstawione Wspólnej Grupie Roboczej przez grupę dokonującą SEA oraz włączone do dokumentów programowych. Podczasopracowywaniakryteriówwyboruprojektówbędąrozpatrywanepropozycjedotycząceprzyznawania dodatkowych punktów dla projektów, które będą promowały „rozwój transportu publicznego i infrastruktury rowerowejwmiastachimiasteczkach”.

Wnioskiogólne: Zakres działania obejmuje rozwój infrastruktury fizycznej. Proponowane działania: „rozwój transportu lokalnego, logistyki, infrastruktury energetycznej” i „inwestycje w sieci dróg lokalnych oraz w lokalne i regionalne centra logistyczne, prowadzące z kolei do promowania działalności tranzytowej, poprawienie przepustowościprzejśćgranicznych”mogąmiećznaczącenegatywnewpływy.Niektóredziałania,takiejak „inwestycje w infrastrukturę środowiskową i technologie przyjazne dla środowiska” będą miały pozytywny wpływ na środowisko poprzez poprawienie istniejącej lub budowę nowej infrastruktury środowiskowej, jak równieŜ poprzez zmniejszenie wykorzystywania zasobów naturalnych oraz zmniejszenie ilości emisji zanieczyszczeńigenerowanychodpadów. Pozostałezalecenia: • W celu zminimalizowania moŜliwych negatywnych wpływów sugeruje się, by nadawać priorytet tym projektom,którebędąpoprawiaćistniejącąinfrastrukturędróg,anietymskierowanymnabudowęnowych dróg. • WceluuniknięciamoŜliwychnegatywnychwpływów,jeślichodziowykorzystywanieterenuiutratęgleby wstanienaturalnym,tozzasadytam,gdzietomoŜliwe,wszelkienoweterminaleiobiektypowinnybyć lokowanenaterenachpodponownązabudowę,atylkowprzypadkuwaŜnychiuzasadnionychpowodów ekonomicznychiśrodowiskowychmogątobyćinwestycjetypugreenfield. • W przypadku rozwoju nowej infrastruktury na obszarach typu greenfield, w fazie dokonywania oceny wpływu na środowisko (EIA) powinny być brane pod uwagę nie tylko wpływy na istniejące obszary chronione,aletakŜenaekokorytarzeiekosystemy. Głównekryteriawyborulubwarunkidlarealizacjiprojektu: • Czywsparciedlainfrastrukturyśrodowiskowejitechnologiiprzyjaznychdlaśrodowiskajestzwiązanez zastosowaniem “najlepszych dostępnych technologii” z zakresu kontroli emisji zanieczyszczeń, wydajnościenergetycznejizmniejszeniazapotrzebowaniananieodnawialnezasoby? • Czyrozwójtransportulokalnegozmniejszyzapotrzebowanienatransportzorientowanynabiznes?

49 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 1 : Wzrost konkurencyjno ści i wydajno ści regionu przygranicznego

Zakres działania 1.3 : Rozwój zrównowa Ŝonej turystyki transgraniczej oraz zachowanie kulturowego/historycznego dziedzictwa PrzyjęciewprogramiealternatywizaleceńzawartychwSEA: Wszystkieprzeformułowaniainowedziałaniazasugerowane w trakcie procesu SEA zostały przedstawione WspólnejGrupieRoboczejprzezgrupędokonującąSEAorazwłączonedodokumentówprogramowych. Ogólnewnioski: Pozytywne wpływy działań mogą być zasadniczo osiągnięte poprzez promowanie zrównowaŜonych lub produktów ekoturystycznych. Działanie określa zasoby naturalne i dziedzictwo kulturowe jako najwaŜniejszy wspólny potencjał dla turystyki w regionie. JednakŜe poniewaŜ działania będą głównie wspierały projekty dotyczące „twardej” infrastruktury, to nie moŜna na tym etapie wykluczyć nieznacznie negatywnychwpływów(nafaunę,florę,róŜnorodnośćbiologicznąisiedliskanaturalne,glebę,powietrze,wody gruntowe i powierzchniowe), ale mogą być one ograniczone do minimum lub w pełni zrekompensowane poprzezprzestrzeganiezaleceńSEAikryteriówwyborupodczasrealizacjiprogramu. Pozostałezalecenia: • Pozytywne wpływy oczekiwane dzięki realizacji tego zakresu działań mogą być zwiększone dzięki promowaniuekoetykiet,systemówzarządzaniaśrodowiskowego,ISO14.000orazinnychinstrumentów zarządzaniaśrodowiskowego,takichjakzielonezakupywprzemyśleturystycznym. • MoŜnaosiągnąćdodatkowekorzyścipoprzezpodnoszenieświadomościwśródturystów,decentralizację działalnościturystycznej,braniepoduwagęróŜnychpoziomówuciąŜliwościwregionieiŜądanietego,by obiektyturystycznewspieraneprzezprogrambyłyotwarteidostępnedlastałychmieszkańców. • Istniejąca infrastruktura i tereny pod ponowną zabudowę, jeśli tylko jest to moŜliwe, powinny być wykorzystywanepodczasrozwijanianowychobiektówturystycznych.NaleŜyprzytymzwracaćuwagęna konfliktydotycząceeksploatacjizamieszkanychobszarów. • Pozytywne wpływy mogą być osiągnięte dzięki optymalnemu powiązaniu działań z zakresu 1.1 związanych z inwestycjami w infrastrukturę środowiskową i w przyjazne dla środowiska technologie z przemysłemturystycznym. • WceluutrzymanianajaknajniŜszympoziomienegatywnychwpływówzwiększonegoruchunadrogach naleŜywspieraćśrodkitransgranicznegotransportupublicznegowturystyce. Głównekryteriawyborulubwarunkidlarealizacjiprojektu: • Czy projekt prowadzi do decentralizacji działalności turystycznej w czasie i w przestrzeni i zmniejsza nadmiernąkoncentracjęturystykinapewnychczęstoodwiedzanychobszarach? • Czydecentralizującdziałalnośćturystycznąwykorzystujeonistniejącąinfrastrukturę? • Czyprojektzwiększaświadomośćśrodowiskowąodwiedzających? • Czy działania są zaprojektowane zgodnie z regionalnymi/lokalnymi ekologicznymi i społecznymi ograniczeniami? • CzyprojektunikanegatywnegowpływunaobszarychronionelubmiejscaobjęteprogramemNATURA 2000? • Czyprojektpoprawiaefektywnośćwykorzystywaniazasobównaturalnychwsektorzeturystycznym? • CzyprojektpromujeprzyjmowanieISO14.000/EMASodpowiednio“Ekoetykiet”? • Czy projekt zwiększa wydajność energetyczną i wykorzystywania energii odnawialnej w sektorze turystycznym?

Priorytet 2 : Spójno ść transgraniczna i ogólna poprawa jako ści obszaru przygranicznego

Zakres działania 2.2 : Poprawa środowiska Ŝycia

50 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 2 : Spójno ść transgraniczna i ogólna poprawa jako ści obszaru przygranicznego

Zakres działania 2.2 : Poprawa środowiska Ŝycia PrzyjęciewprogramiealternatywizaleceńzawartychwSEA: W trakcie procesu SEA niezostały zasugerowaneŜadne konkretne przeformułowania lub nowe działania, poniewaŜnieoczekujesięŜadnychnegatywnychwpływówwynikającychzrealizacjitegozakresudziałań. Ogólnewnioski: Oczekujesię,Ŝetenzakresdziałańwywrzenieznaczniepozytywne wpływy na zagadnieniaśrodowiskowe „Krajobraz i fauna, flora włączając róŜnorodność biologiczną i siedliska naturalne, powietrze, zmiany klimatyczne oraz dziedzictwo kulturowe”. Działanie „rozwój transgranicznych planów gospodarowania zasobaminaturalnymiizarządzaniaobszaramichronionymi”będziemiałopozytywnywpływnazarządzanie krajobrazem i róŜnorodnością biologiczną. Stworzy ono moŜliwości rozwoju planów zarządzania przyrodą biorąc pod uwagę jej wartość, bez brania pod uwagę granic państwowych. Promowanie źródeł energii odnawialnej moŜe mieć zarówno negatywne, jak i pozytywne wpływy. Pozytywne wpływy będą niebezpośrednieibędąwynikałyzograniczeniawpływunazmianyklimatu,któretozmianywywierająwpływ na róŜnorodność biologiczną. Zwiększony udział odnawialnych źródeł energii w regionie, jak równieŜ modernizacja infrastruktury społecznej, edukacyjnej i opieki zdrowotnej w celu zwiększenia wydajności energetycznejbędąmiałypozytywnywpływnazmianyklimatunapoziomieregionalnymiglobalnym. Zalecenia: • Jeślichodzio“promowanieźródełenergiiodnawialnej”wceluzminimalizowanianegatywnychwpływów projektównaśrodowisko,którebędąwykorzystywałybiomasęzlasów,naleŜyrozwaŜyćzwiązekbiomasy zróŜnorodnościąbiologiczną. Głównekryteriawyborulubwarunkidlarealizacjiprojektu: • NiesąkonieczneŜadnekonkretnekryteriawyborulubwarunkidlarealizacjiwkontekścietegozakresu działań.

8 Znacz ące skumulowane wpływy

Nie ma znacz ących negatywnych wpływów spowodowanych przez realizacj ę programu operacyjnego na kwestie środowiskowe. Mo Ŝliwe negatywne wpływy mog ą by ć zminimalizowane poprzez istniej ące krajowe regulacje prawne, odpowiednie kryteria oceny projektów oraz kryteria wyboru projektów, jak równie Ŝ poprzez wł ączenie odpowiednich ekspertów do procesu oceny projektów.

8.1 Mo Ŝliwe negatywne skumulowane wpływy Działania wspieraj ące rozwój transgranicznego biznesu i turystyki zwi ększ ą zapotrzebowanie na powi ększenie sieci dróg regionalnych i lokalnych oraz na obwodnice. W długiej perspektywie zwi ększy si ę indywidualny ruch transportowy, co b ędzie miało negatywny wpływ na jako ść powietrza, hałas i zmian ę klimatu.

8.2 Mo Ŝliwe pozytywne skumulowane wpływy

51 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Mog ą pojawi ć si ę znacz ące synergie pomi ędzy transferem technologii środowiskowej, rozwojem biznesu i rosn ącym ruchem turystycznym. Sieci transferu technologii mogłyby wspiera ć realizacj ę zasad wydajno ści energetycznej w wi ększo ści inwestycji prywatnych lub publicznych, co mo Ŝe mie ć pozytywny wpływ na jako ść powietrza, zmian ę klimatu i zrównowa Ŝone gospodarowanie zasobami.

9 Monitorowanie nieznacznego wpływu programu na środowisko

9.1 Uwagi dotycz ące kontekstu

Monitorowanie ma na celu badanie wpływu na środowisko realizacji Programu "Współpracy Transgranicznej Litwa – Polska 2007 – 2013". Umo Ŝliwi ono władzom programu podj ęcie działa ń naprawczych w przypadku wyst ąpienia nieoczekiwanych wpływów na środowisko.

Monitorowanie znacz ących wpływów na środowisko powinno by ć integraln ą cz ęś ci ą oceny śródokresowej i oceny ex post programu. Podczas przygotowywania oceny śródokresowej i oceny ex post wa Ŝne jest wł ączenie wyra źnego wymagania dotycz ącego dokonania oceny znacz ących skutków działa ń i projektów na istotne kluczowe cele środowiskowe omówione szerzej poni Ŝej. W ocenie śródokresowej powinno by ć tak Ŝe zawarte wyra źne zobowi ązanie do zaproponowania działa ń naprawczych, je śli ocena poka Ŝe nieoczekiwane negatywne wpływy na środowisko.

Dyrektywa SEA, Art. 10, nie zawiera Ŝadnych konkretnych wymaga ń dotycz ących sposobu monitorowania. Ta elastyczno ść jest potrzebna w celu opracowania rozwi ąza ń odpowiadaj ących ró Ŝnym planom i programom.

9.2 Proponowany system monitorowania

Monitorowanie programu powinno byc realizowane na dwóch poziomach: projektów i programu. Ka Ŝdy projekt powinien przedkłada ć w raportach okresowych i raporcie ko ńcowym matryce A, a wpływ programu na środowisko powinien by ć monitorowany przy u Ŝyciu danych z matryc A i zestawiony z matrycami B monitorowanego programu.

52 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Matryce A Projekt: Warto ści graniczne, kiedy Istotny cel Specyficzny cel Źródło Priorytet i działanie Wska źnik Cz ęstotliwo ść nale Ŝy środowiskowy środowiskowy informacji podejmowa ć działania Priorytet 1: Wzrost Poziom hałasu na Poziom hałasu Okr ęgowe/miejskie Raz na rok Poziom hałasu jest konkurencyjno ści i wydajno ści obszarach osi ąga warto ść strategiczne mapy powy Ŝej warto ści regionu przygranicznego zamieszkanych wy Ŝsz ą ni Ŝ zarz ądzania granicznej w dozwolona na hałasem konkretnej strefie Działanie 1.1 : Poprawa obszarach i konglomeracji. konglomeracji infrastruktury ekonomicznej w strefach Kompetentne Ludno ść : zdrowie konglomeracji władze (na Litwie i µg/m3 jest powy Ŝej ludzkie obj ętych projektem: w Polsce) 40 wi ęcej ni Ŝ 35 µg/m3 jest powy Ŝej odpowiedzialne za razy w roku 40 nie wi ęcej ni Ŝ 35 zbieranie informacji razy na rok. dotycz ących hałasu. Raporty z monitorowania jako ści powietrza.

53 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Wpływ na # km nowych Raport projektu Po zako ńczeniu Instytucje krajobraz, zbudowanych dróg Raporty projektu odpowiedzialne za powi ększanie si ę Przypadki ministerstw monitorowanie miast infrastruktury środowiska rónorodno ści Wpływ na obszary zbudowanej na Raporty biologicznej chronione, tereny obszarach kompetentnych wysyłaj ą Krajobraz i obj ęte sieci ą chronionych instytucji ostrze Ŝenia fauna, flora NATURA 2000, # liczba ha zarz ądzaj ących dotycz ące wł ączaj ąc korytarze osuszonych obszarami znacz ących róznorodność biologiczne, obszarów chronionymi wpływów na biologiczn ą i siedliska (Rozwój nowej # liczba ró Ŝnorodno ść naturalne infrastruktury zainstalowanych biologiczn ą. drogowej, środków ochrony intensywno ść ró Ŝnorodno ści ruchu, biologicznej Obszary osuszone) (przej ścia dla zwierz ąt itp.) Zmiana w # ha ziemi, której Dokumenty Raz na rok Ponad 50 ha wykorzystywaniu wykorzystywanie planowania zdegradowanych w ziemi zmieniono terytorialnego wyniku działa ń Gleba Degradacja gleby # ha zdegradowanej Raporty z projektu gleby monitorowania gleby Emisje do wód Obni Ŝona jako ść wód Raporty z Przed Emisje do wody powierzchniowych powierzchniowych i monitorowania wód rozpoczęciem przekraczaj ą Wody gruntowe i Zanieczyszczenie gruntowych w gruntowych i projektu i warto ści graniczne powierzchniowe wód gruntowych porównaniu do powierzchniowych raz na rok punktu startu projektu

54 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Emisje do Emisje w okre ślonych Raporty z Przed Emisje do powietrza strefach zmniejszone monitorowania rozpocz ęciem powietrza Powietrze w porównaniu do jako ści powietrza projektu i przekroczyły punktu wyj ścia raz na rok warto ści graniczne projektu Zmiany w # ha ziemi, której Raporty Przed Zasadno ść wykorzystywaniu wykorzystywanie przedsi ębiorstw rozpocz ęciem ostrze Ŝeń gleby zmieniono lasów projektu i zawartych w Zmniejszenie # ha lasów wyci ętych pa ństwowych raz na rok kluczowych Kwestie zwi ązane mo Ŝliwo ści jako bezpo średni Roczne raporty o punktach Ramowej ze zmian ą klimatu absorpcji wpływ projektu stanie środowiska Konwencji Zwi ększone emisje Narodów GHG Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) Wpływ na # zabytków Raporty władz Raz na rok Je śli jakikolwiek dziedzictwo kulturalnych pa ństwowych zabytek zostanie kulturowe zniszczonych, odpowiedzialnych naruszony przez Dziedzictwo uszkodzonych przez za ochron ę działania projektu. kulturowe działania projektu materialnego dziedzictwa kulturowego Wydajno ść # m 2 uszczelnionych Raport projektu Wraz z Tylko w przypadku, energetyczna budynków ko ńcowym gdy nowa # zainstalowanych raportem infrastruktura Efektywne wykorzystywanie nowych efektywnych projektu będzie rozwijana zasobów technologii bez instalowania naturalnych i ich nowoczesnych ochrona wydajnych energetycznie technologii

55 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Priorytet 1: Wzrost Poziom hałasu na Poziom hałasu Okr ęgowe/miejskie Raz w roku Poziom hałasu jest konkurencyjno ści i wydajno ści obszarach osi ąga warto ść strategiczne mapy powy Ŝej warto ści regionu przygranicznego zamieszkanych wy Ŝsz ą ni Ŝ zarz ądzania granicznej w

Działanie 1.3: Rozwój dozwolona na hałasem konkretnych zrównowa Ŝonej turystyki obszarach i w konglomeracji. konglomeracjach/ transgranicznej oraz strefach Kompetentne strefach zachowanie konglomeracji władze (na Litwie i kulturowego/historycznego Ludno ść : obj ętych projektem: w Polsce) µg/m3 jest powy Ŝej dziedzictwa zdrowie ludzkie µg/m3 jest powy Ŝej odpowiedzialne za 40 wi ęcej ni Ŝ 35

40 nie wi ęcej ni Ŝ 35 zbieranie informacji razy w roku razy na rok. dotycz ących hałasu. Raporty z monitorowania jako ści powietrza. Urbanizacja Przypadki Raport projektu Po zako ńczeniu Instytucje Wpływ na obszary infrastruktury projektu odpowiedzialne za chronione, miejsca zbudowanej na zarz ądzanie objete programem obszarach obszarami

NATURA 2000 chronionych chronionymi Krajobraz i Intensywno ść # turystów wysyłaj ą fauna, flora wł ączaj ąc ruchu wykorzystuj ących ostrze Ŝenia róznorodno ść trasnport publiczny dotycz ące biologiczn ą i aktywno ści siedliska turystycznej naturalne maj ącej negatywny wpływ na obszary chronione/ró Ŝnorod no ść biologiczn ą

56 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Zmiana w # ha ziemi, której Dokumenty Raz na rok Ponad 50 ha wykorzystywaniu wykorzystywanie planowania zdegradowanych ziemi zmieniono terytorialnego w wyniku działa ń Gleba Degradacja gleby # ha zdegradowanej Raporty z projektu gleby monitorowania gleby Emisje do wód Obni Ŝona jako ść wód Raporty z Przed Emisje do wody powierzchniowych powierzchniowych i monitorowania wód rozpocz ęciem przekraczaj ą Wody gruntowe i Zanieczyszczenie gruntowych w gruntowych i projektu i warto ści graniczne powierzchniowe wód gruntowych porównaniu do powierzchniowych raz na rok punktu startu projektu Emisje do Emisje w strefach Raporty z Przed Emisje do powietrza konglomeratu monitorowania rozpocz ęciem powietrza zmniejszone w jako ści powietrza projektu i przekroczyły Powietrze porównaniu do raz na rok warto ści graniczne punktu wyj ścia projektu Zmiany w # ha ziemi, której Raporty Przed Zasadno ść wykorzystywaniu wykorzystywanie przedsi ębiorstw rozpocz ęciem ostrze Ŝeń ziemi zmieniono lasów projektu i zawartych w Zmniejszenie # ha lasów wyci ętych pa ństwowych raz na rok kluczowych Kwestie mo Ŝliwo ści jako bezpo średni Roczne raporty o punktach Ramowej zwi ązane ze absorpcji wpływ projektu stanie środowiska Konwencji zmian ą klimatu Zwi ększone emisje Narodów GHG Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC)

57 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Wpływ na # zabytków Raporty władz Raz na rok Je śli jakikolwiek dziedzictwo kulturalnych pa ństwowych zabytek zostanie kulturowe zniszczonych, odpowiedzialnych naruszony przez Dziedzictwo uszkodzonych przez za ochron ę działania projektu. kulturowe działania projektu materialnego dziedzictwa kulturowego Wydajno ść # m 2 uszczelnionych Raport projektu Wraz z Tylko w przypadku, energetyczna budynków ko ńcowym gdy nowa # zainstalowanych raportem infrastruktura Efektywne wykorzystywanie nowych efektywnych projektu będzie rozwijana zasobów technologii bez instalowania naturalnych i ich nowoczesnych ochrona wydajnych energetycznie technologii Priorytet 2 : Spójno ść Ludno ść : zdrowie transgraniczna i ogólna ludzkie Nie dotyczy

58 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

poprawa jako ści obszaru Rozwój planów # liczba spotka ń Raport projektu Po zako ńczeniu Nie przewidziano przygranicznego zarz ądzania trasngranicznych projektu Ŝadnego transgranicznymi dotycz ących planów negatywnego Działanie 2.2 : Poprawa środowiska Ŝycia obszarami zarz ądzania wpływu chronionymi obszarami chronionymi # zatwierdzonych Krajobraz i fauna, planów zarz ądzania flora wł ączaj ąc chronionymi róznorodno ść obszarami biologiczn ą i siedliska transgranicznymi naturalne # liczba konkretnych środków transgranicznych dla ochrony/zabezpiecza nia gatunków, siedlisk (wspólnych dla terytoriów trasngranicznych) Gleba Nie dotyczy Emisje do wód Obni Ŝona jako ść wód Raporty z Przed Emisje do wody powierzchniowych powierzchniowych i monitorowania wód rozpocz ęciem przekraczaj ą Wody gruntowe i Zanieczyszczenie gruntowych w gruntowych i projektu i warto ści graniczne powierzchniowe wód gruntowych porównaniu do powierzchniowych raz na rok punktu startu projektu Emisje do Emisje w okre ślonych Raporty z Przed Emisje do powietrza strefach zmniejszone monitorowania rozpocz ęciem powietrza Powietrze w porównaniu do jako ści powietrza projektu i przekroczyły punktu wyj ścia raz na rok warto ści graniczne projektu

59 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Zmiany w # ha ziemi, której Raporty Przed Zasadno ść wykorzystywaniu wykorzystywanie przedsi ębiorstw rozpocz ęciem ostrze Ŝeń ziemi zmieniono lasów projektu i zawartych w Zmniejszenie # ha lasów wyci ętych pa ństwowych raz na rok kluczowych Kwestie mo Ŝliwo ści jako bezpo średni Roczne raporty o punktach Ramowej zwi ązane ze absorpcji wpływ projektu stanie środowiska Konwencji zmian ą klimatu Zwi ększone emisje # MW Roczne raporty Narodów GHG zainstalowanych agencji energii Zjednoczonych w Promowanie źródeł źródeł odnawialnej Raporty projektów sprawie zmian energii odnawialnej energii klimatu (UNFCCC) Wpływ na # zabytków Raporty władz Raz na rok Je śli jakikolwiek dziedzictwo kulturalnych pa ństwowych zabytek zostanie kulturowe zniszczonych, odpowiedzialnych naruszony przez Dziedzictwo uszkodzonych przez za ochron ę działania projektu. kulturowe działania projektu materialnego dziedzictwa kulturowego Wydajno ść # m 2 uszczelnionych Raport projektu Wraz z Tylko w przypadku, energetyczna budynków ko ńcowym gdy nowa # zainstalowanych raportem infrastruktura Efektywne nowych efektywnych projektu będzie rozwijana wykorzystywanie technologii bez instalowania zasobów nowoczesnych naturalnych i ich ochrona wydajnych energetycznie technologii

60 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Matryce B

Priorytet i działanie Istotny cel Konkretny cel Wska źnik Źródło Cz ęstotliwo ść Warto ści środowiskowy środowiskowy informacji graniczne, kiedy nale Ŝy podejmowa ć działania Priorytet 1: Wzrost Poziom hałasu na Poziom hałasu jest Okr ęgowe/miejskie Raz na rok Poziom hałasu jest konkurencyjno ści i wydajno ści obszarach wy Ŝszy ni Ŝ warto ść strategiczne mapy powy Ŝej warto ści regionu przygranicznego zamieszkanych dozwolona w zarz ądzania granicznej w

strefach hałasem konkretnej strefie Działanie 1.1 : Poprawa zamieszkanych: konglomeracji. konglomeracji infrastruktury ekonomicznej µg/m3 jest powy Ŝej Kompetentne 40 nie wi ęcej ni Ŝ 35 władze (na Litwie i µg/m3 jest powy Ŝej Ludno ść : razy na rok. w Polsce) 40 wi ęcej ni Ŝ 35 zdrowie ludzkie odpowiedzialne za razy w roku zbieranie informacji dotycz ących hałasu. Raporty z monitorowania jako ści powietrza.

61 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Wpływ na # km nowych Raport projektu Raz na rok Instytucje krajobraz, zbudowanych dróg Raporty ministerstw odpowiedzialne za powi ększanie si ę Przypadki środowiska monitorowanie miast infrastruktury Raporty rónorodno ści Wpływ na obszary zbudowanej na kompetentnych biologicznej chronione, tereny obszarach instytucji wysyłaj ą Krajobraz i obj ęte programem chronionych zarz ądzaj ących ostrze Ŝenia fauna, flora NATURA 2000, # liczba ha obszarami dotycz ące wł ączaj ąc korytarze osuszonych chronionymi znacz ących róznorodno ść biologiczne, obszarów wpływów na biologiczn ą i siedliska (Rozwój nowej # liczba ró Ŝnorodno ść naturalne infrastruktury zainstalowanych biologiczn ą. drogowej, środków ochrony intensywno ść ró Ŝnorodno ści ruchu, biologicznej Obszary osuszone) (przej ścia dla zwierz ąt itp.) Zmiana w # ha ziemi, której Dokumenty Raz na rok Ponad 100 ha wykorzystywaniu wykorzystywanie planowania zdegradowanych w ziemi zmieniono terytorialnego wyniku działa ń Gleba Degradacja gleby # ha zdegradowanej Raporty z projektu gleby monitorowania gleby Emisje do wód Obni Ŝona jako ść wód Raporty z Przed Emisje do wody powierzchniowych powierzchniowych i monitorowania wód rozpocz ęciem przekraczaj ą Zanieczyszczenie gruntowych w gruntowych i programu i warto ści graniczne Wody gruntowe i wód gruntowych porównaniu do powierzchniowych raz na rok powierzchniowe punktu startu programu

62 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Emisje do Emisje w Raporty z Przed Emisje do powietrza okre ślonych strefach monitorowania rozpocz ęciem powietrza zmniejszone w jako ści powietrza programu i przekroczyły Powietrze porównaniu do raz na rok warto ści graniczne punktu wyj ścia programu Zmiany w # ha ziemi, której Raporty Przed Zasadno ść wykorzystywaniu wykorzystywanie przedsi ębiorstw rozpocz ęciem ostrze Ŝeń gleby zmieniono lasów pa ństwowych programu i zawartych w Zmniejszenie # ha lasów wyci ętych Roczne raporty o raz na rok kluczowych Kwestie mo Ŝliwo ści jako bezpo średni stanie środowiska punktach Ramowej zwi ązane ze absorpcji wpływ programu Konwencji zmian ą klimatu Zwi ększone emisje Narodów GHG Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) Wpływ na # zabytków Raporty władz Raz na rok Je śli jakikolwiek dziedzictwo kulturalnych pa ństwowych zabytek zostanie kulturowe zniszczonych, odpowiedzialnych naruszony przez Dziedzictwo uszkodzonych przez za ochron ę działania kulturowe działania programu materialnego programu. dziedzictwa kulturowego

63 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Wydajno ść # m 2 uszczelnionych Raporty projektu Raz na rok Tylko w przypadku, energetyczna budynków gdy nowa # zainstalowanych infrastruktura Efektywne nowych efektywnych będzie rozwijana wykorzystywanie technologii bez instalowania zasobów nowoczesnych naturalnych i ich ochrona wydajnych energetycznie technologii Priorytet 1: Wzrost Poziom hałasu na Poziom hałasu Okr ęgowe/miejskie Raz w roku Poziom hałasu jest konkurencyjno ści i wydajno ści obszarach osi ąga warto ść strategiczne mapy powy Ŝej warto ści regionu przygranicznego zamieszkanych wy Ŝsz ą ni Ŝ zarz ądzania granicznej w

dozwolona na hałasem konkretnych obszarach i w konglomeracji. konglomeracjach/ strefach obj ętych Kompetentne strefach Działanie 1.3: Rozwój projektem: µg/m3 władze (na Litwie i zrównowa Ŝonej turystyki Ludno ść : jest powy Ŝej 40 nie w Polsce) µg/m3 jest powy Ŝej transgranicznej oraz zdrowie ludzkie wi ęcej ni Ŝ 35 razy na odpowiedzialne za 40 wi ęcej ni Ŝ 35 zachowanie kulturowego/historycznego rok. zbieranie informacji razy w roku dziedzictwa dotycz ących hałasu. Raporty z monitorowania jako ści powietrza.

64 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Urbanizacja Przypadki Raporty projektu Raz na rok Instytucje Wpływ na obszary infrastruktury odpowiedzialne za chronione, miejsca zbudowanej na zarz ądzanie objete programem obszarach obszarami

NATURA 2000 chronionych chronionymi Krajobraz i Intensywno ść ruchu # turystów wysyłaj ą fauna, flora wł ączaj ąc wykorzystuj ących ostrze Ŝenia róznorodno ść trasnport publiczny dotycz ące biologiczn ą i aktywno ści siedliska turystycznej naturalne maj ącej negatywny wpływ na obszary chronione/ró Ŝnorod no ść biologiczn ą Zmiana w # ha ziemi, której Dokumenty Raz na rok Ponad 100 ha wykorzystywaniu wykorzystywanie planowania zdegradowanych w ziemi zmieniono terytorialnego wyniku działa ń Gleba Degradacja gleby # ha zdegradowanej Raporty z programu gleby monitorowania gleby Emisje do wód Obni Ŝona jako ść wód Raporty z Przed Emisje do wody powierzchniowych powierzchniowych i monitorowania wód rozpocz ęciem przekraczaj ą Zanieczyszczenie gruntowych w gruntowych i programu i warto ści graniczne Wody gruntowe i wód gruntowych porównaniu do powierzchniowych raz na rok powierzchniowe punktu startu programu

65 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Emisje do Emisje w Raporty z Przed Emisje do powietrza okre ślonych strefach monitorowania rozpocz ęciem powietrza zmniejszone w jako ści powietrza programu i przekroczyły Powietrze porównaniu do raz na rok warto ści graniczne punktu wyj ścia programu Zmiany w # ha ziemi, której Raporty Przed Zasadno ść wykorzystywaniu wykorzystywanie przedsi ębiorstw rozpocz ęciem ostrze Ŝeń ziemi zmieniono lasów pa ństwowych programu i zawartych w Zmniejszenie # ha lasów wyci ętych Roczne raporty o raz na rok kluczowych Kwestie mo Ŝliwo ści jako bezpo średni stanie środowiska punktach Ramowej zwi ązane ze absorpcji wpływ programu Konwencji zmian ą klimatu Zwi ększone emisje Narodów GHG Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) Wpływ na # zabytków Raporty władz Raz na rok Je śli jakikolwiek dziedzictwo kulturalnych pa ństwowych zabytek zostanie kulturowe zniszczonych, odpowiedzialnych naruszony przez Dziedzictwo uszkodzonych przez za ochron ę działania kulturowe działania programu materialnego programu. dziedzictwa kulturowego

66 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Wydajno ść # m 2 uszczelnionych Raport projektu Raz na rok Tylko w przypadku, energetyczna budynków gdy nowa # zainstalowanych infrastruktura Efektywne nowych efektywnych będzie rozwijana wykorzystywanie technologii bez instalowania zasobów nowoczesnych naturalnych i ich ochrona wydajnych energetycznie technologii Priorytet 2 : Spójno ść Ludno ść : zdrowie transgraniczna i ogólna ludzkie Nie dotyczy poprawa jako ści obszaru Rozwój planów # liczba spotka ń Raport projektu Po zako ńczeniu Nie został przygranicznego zarz ądzania trasngranicznych projektu przewidziany transgranicznymi dotycz ących planów Ŝaden negatywny Działanie 2.2 : Poprawa obszarami zarz ądzania wpływ środowiska Ŝycia chronionymi obszarami chronionymi # zatwierdzonych Krajobraz i planów zarz ądzania fauna, flora chronionymi wł ączaj ąc obszarami róznorodno ść transgranicznymi biologiczn ą i siedliska # liczba konkretnych naturalne środków transgranicznych dla ochrony/zabezpie- czania gatunków, siedlisk (wspólnych dla terytoriów transgranicznych) Gleba Nie dotyczy

67 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Emisje do wód Obni Ŝona jako ść wód Raporty z Przed Emisje do wody powierzchniowych powierzchniowych i monitorowania wód rozpocz ęciem przekraczaj ą Zanieczyszczenie gruntowych w gruntowych i programu i warto ści graniczne Wody gruntowe i wód gruntowych porównaniu do powierzchniowych raz na rok powierzchniowe punktu startu programu Emisje do Emisje w Raporty z Przed Emisje do powietrza okre ślonych strefach monitorowania rozpocz ęciem powietrza zmniejszone w jako ści powietrza programu i przekroczyły Powietrze porównaniu do raz na rok warto ści graniczne punktu wyj ścia programu Zmiany w # ha ziemi, której Raporty Przed Zasadno ść wykorzystywaniu wykorzystywanie przedsi ębiorstw rozpocz ęciem ostrze Ŝeń ziemi zmieniono lasów pa ństwowych programu i zawartych w Zmniejszenie # ha lasów wyci ętych Roczne raporty o raz na rok kluczowych mo Ŝliwo ści jako bezpo średni stanie środowiska Ramowej Kwestie absorpcji wpływ projektu Konwencji zwi ązane ze Zwi ększone emisje # MW Narodów zmian ą klimatu GHG zainstalowanych Zjednoczonych w Promowanie źródeł źródeł odnawialnej sprawie zmian energii odnawialnej energii klimatu (UNFCCC)

Wpływ na # zabytków Raporty władz Raz na rok Je śli jakikolwiek dziedzictwo kulturalnych pa ństwowych zabytek zostanie kulturowe zniszczonych, odpowiedzialnych naruszony przez Dziedzictwo uszkodzonych przez za ochron ę działania projektu. kulturowe działania projektu materialnego dziedzictwa kulturowego

68 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Wydajno ść # m 2 uszczelnionych Raport projektu Wraz z Tylko w przypadku, energetyczna budynków ko ńcowym gdy nowa # zainstalowanych raportem infrastruktura Efektywne nowych efektywnych projektu będzie rozwijana wykorzystywanie technologii bez instalowania zasobów nowoczesnych naturalnych i ich ochrona wydajnych energetycznie technologii

69 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

10. Bibliografia

1. Plan ų ir program ų strateginio pasekmi ų vertinimo aplikai vertinimo vadovas, V 2006 2. Druga Polska Polityka Środowiskowa 3. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013 (Polska) 4. Narodowa Strategia Rozwoju na lata 2007 – 2015 (Polska) 5. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2007 – 2013 (Polska) 6. Strategia Rozwoju Społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do 2020 r. 7. Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego 8. Strategia Rozwoju Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego 9. USTAWA o ochronie przyrody (Dz. U. 04.92.880 z dnia 30 kwietnia 2004 r.) 10. USTAWA prawo wodne (Dz. U. 2001.115.1229 z dnia 11 pa ździernika 2001 r.) (ostatnie zmiany Dz. U. 03.228.2259 z dnia 30 grudnia 2003 r.) 11. USTAWA prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2001.62.627 z dnia 20 czerwca 2001 r.) (ostatnie zmiany Dz. U. 03.190.1865 z dnia 7 listopada 2003 r.) 12. USTAWA o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. 95.16.78 z dnia 22 lutego 1995 r.) (ostatnie zmiany Dz. U. 03.46.392 z dnia 18 marca 2003 r.) 13. Lietuvos Respublikos Vyriausyb ÷s nutarimas (2006-0614, Nr. 581) D ÷l valstybin ÷s triukšmo ir kartografavimo programos patvirtinimo 14. Lietuvos Respublikos Vyriausyb ÷s nutarimas (2003-09-11 Nr. 1160) D ÷l nacionalin ÷s darnaus vystymosi strategijos patvirtinimo ir įgyvendinimo 15. Anna Janczewska Oczyszczanie terenów zanieczyszczonych http://www.ecolinks.org/ewebeditpro/items/O50F2351.doc 16. Aplinkos b ūkl ÷ 2005. V. 2006 17. Raport o Stanie Środowiska Województwa Podlaskiego w latach 2002-2003. Białystok 2004 18. Raport o Stanie Środowiska Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w 2004 roku. Olsztyn 2005 19. Trzeci Polski Komunikat Krajowy dla Konferencji Narodów Zjednoczonych 20. Konwencja ramowa w sprawie zmian klimatu 21. Lietuvos Respublikos Seimo nutarimas (2002-11-12 Nr. IX-1130) D ÷l valstyb ÷s ilgalaik ÷s raidos strategijos 22. Joanna Kobus Ocena zagro Ŝenia obiektów dziedzictwa kulturowego w Polsce ze strony środowiska http://www.arcchip.cz/w06/w06_kobus.pdf 23. Marijus Pileckas Aplinkosauginiu indikatori ų taikymas Lietuvos kraštovaizdžio monitoringui: bukle, problemos, perspektyvos//Geografijos metraštis 37(1-2)t.,2004 24. 2. Raport o stanie środowiska Bałtyku,Ryga 2000 25. Raport środowiskowy przygotowany zgodnie z Dyrektyw ą 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko dla Programu Celu 3 Terytorialna Współpraca Transgraniczna pomi ędzy Austri ą i Republik ą Czesk ą 2007 – 2013 26. Raport środowiskowy przygotowany zgodnie z Dyrektyw ą 2001/42/EC w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko w ramach Celu 3 Programu terytorialnej współpracy transgranicznej Austria – Czechy 2007-2013

70 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

ANEKS 1: Zgodno ść z Dyrektyw ą 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (przegl ąd).

Dyrektywa 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko okre śla w Zał ączniku 1 informacje, które maj ą by ć przedstawione w ramach sprawozdania dotycz ącego środowiska. Poni Ŝsza tabela przedstawia przegl ąd i odniesienia dotycz ące wymaga ń Dyrektywy i zawarto ść obecnego sprawozdania dotycz ącego środowiska.

Postanowienia Dyrektywy Rozdział sprawozdania Uwagi dotycz ącego środowiska

Litera a) opis zawarto ści, główne Rozdział 2 Ko ńcowy projekt programu i cele planu lub programu oraz okre ślone w nim działania oraz powi ązania z innymi priorytety powstały w wyniku odpowiednimi planami i ci ągłej wspólpracy pomi ędzy programami zespołem SEA i Grupą Programuj ącą.

Lit. b) istotne aspekty Rozdział 4 istniej ącego stanu środowiska i prawdopodobne ich zmiany w przypadku braku realizacji

Lit. c) cechy charakterystyczne Rozdział 4 Wi ększo ść danych dotycz ących środowiska na obszarach środowiska jest dost ępnych na obj ętych potencjalnym poziomie krajowym lub znacz ącym zagro Ŝeniem regionalnym. Programy Współpracy Transgranicznej (CBC) b ędące z definicji programami trasngranicznymi s ą trudne do spójnego zró Ŝnicowanego opisu Lit. d) wszelkie istniejące Rozdział 4 problemy dotycz ące środowiska, które s ą istotne z punktu widzenia planu lub programu, wł ączaj ąc, w szczególno ści, problemy odnosz ące si ę do obszarów o specjalnym znaczeniu dla środowiska, takich jak obszary wyznaczone zgodnie z Dyrektywami 79/409/EWG i 92/43/EWG

71 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Lit. e) cele ochrony środowiska, Rozdział 4 ustanowione na poziomie mi ędzynarodowym, wspólnotowym lub Pa ństwa Członkowskiego, które s ą istotne z punktu widzenia planu lub programu oraz sposób, w jaki te cele i inne aspekty środowiskowe zostały uwzgl ędnione w trakcie jego przygotowywania;

Lit. f) potencjalny znacz ący Rozdział 6 Do sformułowania definicji wpływ na środowisko, wł ączaj ąc prawdopodobnych znacz ących takie kwestie jak ró Ŝnorodno ść wpływów na środowisko biologiczna, ludno ść , zdrowie priorytetów programu zespół ludzkie, fauna, flora, gleba, dokonuj ący SEA podszedł z woda, powietrze, czynniki wielk ą uwag ą i bardzo klimatyczne, dobra materialne, szczegółowo, przedstawiaj ąc dziedzictwo kulturowe wł ączaj ąc uwagi i wnioski dotycz ące tej dziedzictwo architektoniczne i definicji dla Grupy archeologiczne, krajobraz oraz Programuj ącej. wzajemne powi ązania pomi ędzy powy Ŝszymi czynnikami

Lit. g) Przewidywane środki w Rozdział 8 Główn ą trosk ą zespołu celu zapobiegania, redukcji i dokonuj ącego SEA było zrekompensowania w jak wł ączenie uwag i wniosków najwi ększym stopniu zespołu do formułowania ewentualnych znacz ących priorytetów programu i zakresu negatywnych wpływów na działa ń programu. Dzi ęki temu środowisko wynikaj ących z proponowane „ środki” s ą ju Ŝ realizacji planu lub programu; cz ęś ci ą Programu.

Lit. h) opis uzasadnienia wyboru Rozdział 8 Programy Współpracy przyj ętych rozwi ąza ń Transgranicznej s ą realizowane alternatywnych oraz opis poprzez wybranie pojedynczych sposobu, w jaki ocena była projektów zaproponowanych podj ęta, w tym tak Ŝe wskazanie przez kwalifikowalnych trudno ści (takich jak niedostatki wnioskodawców. Dla środowiska techniki lub brak know-how) korzystne jest zatem napotkanych podczas sformułowanie takich kryteriów zestawienia wymaganych wyboru projektów, które b ędą informacji chroni ć środowisko.

72 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Lit. i) opis przewidywanych Rozdział 9 środków w zakresie monitoringu zgodnie z Artykułem 10.

Lit j) podsumowanie w j ęzyku Rozdział 1 niespecjalistycznym informacji przekazanych zgodnie z powy Ŝszymi pozycjami

73 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

ANEKS 2. Tereny, które mog ą mie ć znacz ący wpływ na działania Programu i tereny nale Ŝą ce do sieci NATURA 2000.

Obszar Nr Kategoria Gmina/Okr ęg (ha) Nazwa

Ścisłe pa ństwowe rezerwaty przyrody 1. Cepkeliai 11212 Varena 2. Viesvile 3216 Taurage, Jurbarkas

Pa ństwowe rezerwaty biosfery

3. Zuvintas 18490 Alytus, Lazdijai, Mariampol

Ścisłe pa ństwowe rezerwaty historyczno-kulturowe

4. Kernave 194,4 Sirvintos

Parki Narodowe

5. Dzukija 55040 Varena, Alytus, Druskienniki 6. Aukstaitija 40570 Svencionys, Ignalina, Utena 7. Troki 8200 Troki, Elektrenai 8. Biebrza ński 59233 Białostocko-suwalski Łom Ŝyński 9. Białowieski 10502 Białostocko-suwalski 10. Narwia ński 6810 Łom Ŝyński 11. Wigierski 14956 Białostocko-suwalski

Parki Regionalne

12. Meteliai 17729 Lazdijai Alytus 13. Nemuno kilpos 25171 Prienai, Alytus 14. Veisejai 12200 Lazdijai 15. Panemuniai 11563 Jurbarkas, Kowno, Sakiai 16. Vistytis 10833 Vilkaviskis 17. Varniai 33800 Telsiai, Kelme, Silale 18. Pagramantis 14420 Silale, Taurage 19. Rambynas 4520 Pagegiai

74 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

20. Kauno marios 10221 Kowno, Kaisiadorys 21. Dubysa 10571 Raseiniai, Kelme 22. Tytuvenai 10152 Raseiniai, Kelme, Radviliskis 23. Aukstadvaris 15350 Troki, Prienai, Kaisiadorys 24. Neris 10587 Wilno, Troki, Elektrenai, Sirvintos 25. Dieveniskes historical 8794 Salcininkai 26. Asveja 11589 Wilno (okr ęg), Svencionys, Moletai 27. Sirveta 8735 Svencionys, Ignalina 28. Labanoras 55344 Svencionys, Moletai

Rezerwaty krajobrazowe 29. Raigardas 1095 Druskienniki 30. Taurupys 381 Varena 31. Ula 6779 Varena 32. Kazlu Ruda 857 Kazlu Ruda 33. Lieke 204 Sakiai 34. Sesupe 266 Sakiai 35. Ancia 309 Taurage 36. Stempliai 579 Silale, Silute 37. Lomena 532 Jonava, Kaisiadorys 38. Sirvintos 1043 Jonava, Ukmerge, Sirvintos 39. Budeliai 407 Kaisiadorys, Sirvintos 40. Strosiunai 3138 Kaisiadorys, Elektrenai 41. Jiesia 382 Kowno i okr ęg Kowie ński 42. Nevezis 1118 Kedainiai, Kowno (okr ęg) 43. Laucyte 355 Kedainiai 44. Susve 496 Kedainiai 45. Pasesuvis 294 Raseiniai

46. Baravykines 2278 Wilno (okr ęg) 47. Cirkliskis 854 Svencionys

48. Daubenai 674 Wilno (okr ęg)

49. Europos centro 909 Wilno (okr ęg) 50. Rudninku 1802

75 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Salcininkai

51. Siesartis 746 Ukmerge 52. Visincia 774 Salcininkai 53. Zeimena 943 Svencionys 54. Zuvinte 234 Ukmerge

Rezerwaty geologiczne 55. Akmens 72 Varena 56. Armona 146 Ukmerge 57. Navakoniai 6 Salcininkai

Rezerwaty geomorfologiczne 58. Pivašiunai 447 Alytus 59. Sudvajai 302 Alytus 60. Aguonio 329 Kalvarija 61. Aukspirtos 107 Sakiai 62. Jotilijos 93 Sakiai 63. Novos 450 Sakiai 64. Sirvintos 184 Vilkaviskio 65. Upyna 576 Silale 66. Kaskalnis 906 Jurbarkas 67. Kulva 815 Jonava 68. Lapes 1168 Kowno 69. Paieslys 478 Kedainiai 70. Skriaudziai 196 Prienai 71. Jukainiai 263 Raseiniai 72. Grioviu 575 Wilno (okr ęg), miasto Wilno 73. Juozapines 258 Wilno (okr ęg) 74. Kruopynes 331 Wilno (okr ęg) 75. Kuosines 1360 Wilno (okr ęg) 76. Medziakalnio 768 Wilno (okr ęg) 77. Pipiriskiai 517 Elektrenai 78. Skersabaliai 793 Wilno (okr ęg) 79. Sarkuciai 770 Salcininkai 80. Taucionys 338 Troki

76 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

81. Vanagyne 303 Wilno (okr ęg) 82. Verdeikiai 499 Wilno (okr ęg) 83. Zygmantiskiai 2259 Salcininkai

Rezerwaty hydrograficzne 84. Avire 308 Druskienniki 85. Glebas 250 Varena 86. Spengla 275 Varena 87. Aitra 546 Silale, Plunge 88. Mituva 138 Jurbarkas 89. Lietava 143 Jonava 90. Aluona 180 Kowno, Kedainiai 91. Alsia 264 Prienai 92. Balcia 450 Raseinai 93. Kena 165 Wilno (okr ęg) 94. Salcia 761 Salcininkai 95. Vilnia 1222 Wilno (okr ęg) 96. Visincia 466 Salcininkai

Rezerwaty gleby 97. Sabaliske 130 Alytus 98. Varcia 99 Alytus 99. Baltkoju 160 Sakiai 100. Varnabudes 112 Mariampol 101. Gabriliava 119 Kaisiadorys 102. Antanai 135 Svencionys 103. Azubale 93 Salcininkai

Rezerwaty botaniczne 104. Balkasodis 240 Alytus 105. Druskienniki 5 Druskienniki 106. Vidzgirys 387 Miasto Alytus 107. Vilko 121 Druskienniki 108. Virbalgiris 364 Vilkaviskis 109. Jura 18,2 Silale 110. Lapgiriai 139 Silale

77 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

111. Upninkai 101 Jonava 112. Lapainia 222 Kaisiadorys 113. Buda 780 Kaisiadorys 114. Kaukine 1134 Kaisiadorys 115. Pastuva 243 Kowno 116. Kamsa 318 Kowno 117. Pavejuonis 66 Kowno 118. Azuolai 265 Prienai 119. Pavirsulio tyrelio 3292 Raseiniai, Radviliskis 120. Gelednes 522 Svencionys 121. Ilgucio 58 Troki 122. Medininkai 16 Wilno (okr ęg) 123. Pravalo 99 Wilno (okr ęg) 124. Silines 163 Salcininkai

Rezerwaty zoologiczne:

Rezerwaty ornitologiczne 125. Cimakavas 372 Druskienniki 126. Pertako 374 Lazdijai 127. Novaraistis 827 Kowno, Sakiai

90,6 (1495,06 128. Senosios Rusnes wł ączaj ąc Pagegiai stref ę buforow ą) 129. Kazimieravo 145 Wilno (okr ęg) 130. Papio 306 Salcininkai, Troki, Wilno (okr ęg) 131. Taurijos 506 Wilno (okr ęg)

Rezerwaty herpetologiczne 132. Baltosios Ancios 13 Druskienniki 133. Kuciuliskes 80 Lazdijai 134. Straciunu 23 Lazdijai

Rexzerwaty ichtiologiczne 135. Merkio 210,3 Salcininkai, Varena 136. Jura 1513 Jurbarkas, Silale, Taurage, Pagegiai

78 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

137. Dubysa 29,4 km Jurbarkas, Kowno, Raseiniai 138. Sventoji 335 km Jonava, Ukmerge, Anyksciai 139. Karkle 12 km Kowno 140. Zeimena 1028 Svencionys, Wilno (okr ęg)

Rezerwaty entomologiczne 141. Gerdasiai 13 Druskienniki 142. Nerepa 27 Kowno 143. Ringove 209 Kowno 144. Dukstynos 46 Ukmerge

Rezerwaty teriologiczne 145. Kowno 9 Kowno

Rezerwaty telmologiczne (mokradła)

146. Ilgininkai 283 Varena 147. Krakinys 181 Lazdijai 148. Kuzapiške 19 Lazdijai 149. Pleine 276 Silute, Pagegiai 150. Palaraistis 342 Kaisiadorys 151. Adutiskis 846 Svencionys, Ignalina 152. Algirdenu 91 Svencionys 153. Alionys 2096 Sirvintos, Wilno (okr ęg) 154. Baltasamenes 606 Svencionys 155. Barnenai 24 Ukmerge 156. Barkutiskis 198 Sirvintos 157. Eituniskes 154 Svencionys 158. Gejus 659 Troki 159. Kernavas 1449 Salcininkai 160. Laukenai 213 Ukmerge 161. Lygiaraistis 427 Sirvintos 162. Raudonosios balos 135 Wilno (okr ęg) 163. Sesuoleliai 509 Sirvintos

79 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

Tereny nale Ŝą ce do sieci NATURA 2000 164. Las Vizgiris 389 Alytus 165. Las Noriunai 243 Alytus 166. Las sosnowy Punia 2700 Alytus 167. Park regionalny Nemuno kilpos 25171 Alytus, Birstonas 168. Zuvintas 18490 Alytus, Lazdijai, Mariampol 169. Jeziora Dusia, Meteliai, Obelija 4480 Alytus, Lazdijai Las Dainava (Park narodowy 170. 55849 Alytus, Druskienniki, Lazdijai Dzukija) 171. Jeziora Niedus i Veisejai 119 Lazdijai 172. Las Pertakas 1123 Lazdijai 173. Jezioro Ancia 19 Lazdijai 174. Jezioro Balsys 35 Lazdijai 175. Dolina Baltoji Ancia 16 Lazdijai 176. Bagna Dainaviskes 55 Lazdijai 177. Las Algininkas 80 Lazdijai 178. Jezioro Ilgis 59 Lazdijai 179. Las Liunelis 75 Lazdijai 180. Jezioro Liunelis 30 Lazdijai 181. Las Petroskos 566 Lazdijai 182. Moczary Krakinis 177 Lazdijai 183. Kuciuliskes 84 Lazdijai 184. Jezioro Zervynos 24 Lazdijai 185. Dolina Slavantele 4 Lazdijai 186. Bagna Dirzazemiai 65 Varena 187. Stawy Grybaulia 742 Varena 188. Rzeka Derezne 127 Varena 189. Bagna Geidukonys 76 Varena 190. Bagna Cepkeliai 11227 Varena 191. Rzeka Spengla i jej dolina 254 Varena 192. Łąka Stoja 94 Varena 193. Rzeka Ula od Rudni 359 Varena 194. Las Azuolu Buda 860 Mariampol 195. Las Virbagiris 368 Vilkaviskis 196. Las Grybingirio 355 Vilkaviskis

80 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

197. Dolina Sirvinta 496 Vilkaviskis 198. Łąki Pavistytis 25 Vilkaviskis 199. Las Drausgiris 594 Vilkaviskis 200. Lasy Tataride i Vistygiris 1198 Vilkaviskis 201. Novaraistis 827 Kowno, Kazlu Ruda, Sakiai Las grabowy Nemunas, dolina Sakiai 202. od Kriukai do Gelgaudiskis 1290 203. Dolina Dubysa 1117 Jurbarkas 204. Łąka Klagiai 31 Jurbarkas 205. Margupiai Juniperus communis 4 Jurbarkas 206. Armena 228 Jurbarkas 207. Dolina Gystus 147 Jurbarkas 208. Bagna Balandine 155 Jurbarkas 209. Bagna Bauzaiciai 202 Jurbarkas 210. Dolina Saltuona 70 Jurbarkas 211. Las Karsuva 38314 Taurage, Silute, Jurbarkas 212. Bagna Viesvile w gór ę rzeki 5693 Jurbarkas, Taurage Łąka Nemunas, dolina blisko Jurbarkas 213. 595 Viesvile 214. Doliny Sesuva i Jura 1353 Jurbarkas Łąki Nemunas, dolina mi ędzy Jurbarkas 215. 760 Raudone i Gelgaudiskis Brzegi i wyspy na Niemnie Jurbarkas 216. pomi ędzy Kulautuva i 3532 Smalininkai

217. Otoczenie Siline 37 Jurbarkas 218. Łąka Seredzius 15 Jurbarkas 219. Dolina Ancia 338 Taurage 220. Rzeka Jura poni Ŝej Taurage 622 Jurbarkas, Silute, Taurage 221. Park regionalny Pagramantis 11466 Taurage, Silale

222. Rzeka Sesuvis poni Ŝej 560 Taurage Pasesuvis 223. Las d ębowy Gojus 12 Silale 224. Łąka Medvegalis 44 Silale

225. Kompleks Parsazeris – Bagna 2876 Silale, Telsiai Lukstas 226. Balbieriskis 6 Prienai 227. Nemunas kilpos 1269 Prienai 228. Górny bieg rzeki Revuona 135 Prienai

81 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

229. Bagna Rudgiriai 29 Prienai 230. Las sosnowy Prienai 469 Prienai 231. Bagna Tartokas 39 Prienai 232. Dolina Verkne 594 Prienai

233. Środkowy bieg rzeki Verkne 419 Prienai 234. Dolina Vizdija 198 Prienai 235. Dolina rzeki Osvencia 472 Prienai 236. Siponiai 4 Birstonas 237. Skemoniu 1 Birstonas 238. Fort Julijanava 23 Miasto Kowno 239. Fort Zagariskiai 16 Miasto Kowno 240. Las d ębowy Kowno 76 Miasto Kowno 241. Park regionalny Kauno marios 6465 Kowno (okr ęg), Kaisiadorys 242. Las Kamsa 321 Kowno (okr ęg) 243. Rzeka Dubysa poni Ŝej Lyduvenai 1054 Jurbarkas, Kowno, Raseiniai 244. Las Babtai-Varluva 4419 Kowno (okr ęg)

245. Dolina Nevezis oprócz 26 Kowno (okr ęg) Romainiai 246. Stary las Dumbrava 109 Kowno (okr ęg) 247. Las Padauguva 5783 Kowno (okr ęg) 248. Las Ringove 215 Kowno (okr ęg) 249. Fort Milikonys 17 Miasto Kowno 250. Fort N.Freda 30 Miasto Kowno 251. Fort Rokai 26 252. Rezerwat biosfery las Labunava 401 Jonava, Kowno, Kedainiai 253. Las Lanciunava 5222 Kedainiai 254. Las Dotnuva-Josvainiai 5781 Kedainiai 255. Las Buda-Pravieniskes 5173 Kaisiadorys 256. Kaukine 1135 Kaisiadorys 257. Las Strevininkai 191 Kaisiadorys 258. Las Vaiguva 681 Kaisiadorys 259. Dolina Sventoji obok Upninkai 106 Jonava 260. Torfowisko Paazuolyne 68 Jonava 261. Las Jukainiai 267 Raseiniai 262. Las Blistrubiskis 2215 Raseiniai 263. Rzeka Merkys 2381 Salcininkai, Varena

82 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

264. Rzeka Verseka 83 Salcininkai, Varena 265. Las Rudininkai 20094 Salcininkai, Varena 266. Kompleks bagien Baltoji Voke 1391 Salcininkai 267. Rzeka Visincia oprócz Gudeliai 21 Salcininkai 268. Dolina Gauja 483 Salcininkai 269. Las Stakiai 692 Salcininkai 270. Łąka Jurgelionys 15 Salcininkai 271. Bagna Kernavas 1449 Salcininkai 272. Jezioro Papys 1391 Salcininkai, Troki, Wilno (okr ęg) 273. Jezioro Skaistis 288 Troki 274. Jezioro Solis 207 Troki 275. Bagna Plomenai 54 Troki 276. Dolina rzeki Brazuole 51 Troki, Elektrenai 277. Las Paneriai 230 Elektrenai 278. Jezioro Akis 7 Troki 279. Las Mergiskiu kalvos 11 Troki 280. Las Skrebys 119 Troki 281. Las Spindzius 1382 Troki 282. Las Jurgionys 659 Troki 283. Jezioro Bitiniskiai 34 Troki 284. Jezioro Mosia 38 Troki 285. Jezioro Sirmukas 5 Troki 286. Las Varkikai 611 Troki 287. Bagna Zytkaimis 100 Troki 288. Otoczenie jeziora Skilieriai 88 Troki 289. Bagna Raudonoji bala 135 Wilno (okr ęg) 290. Las Taurija 506 Wilno (okr ęg) 291. Bagna Geguzine 51 Wilno (okr ęg) 292. Bagna Giedraitiskiai 68 Wilno (okr ęg) 293. Las Girija 122 Wilno (okr ęg) 294. Kompleks Ezereliai 105 Wilno (okr ęg) 295. Daubenai 282 Wilno (okr ęg) 296. Cz ęść lasu Sutkiskiai 5 Wilno (okr ęg) 297. Bagna Kazimieravas 145 Wilno (okr ęg) 298. Jezioro Pravalas 99 Wilno (okr ęg) 299. Dolina rzeki Riese 64 Wilno (okr ęg)

83 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

300. Las Sveicarija 674 Wilno (okr ęg)

301. Rzeka Neris 2168 Svencionys, Wilno, Troki, Kaisiadorys, Sirvintos, Jonava, Kowno 302. Jezioro Asveja 10451 Wilno (okr ęg), Svencionys, Moletai 303. Las Alionys 427 Sirvintos 304. Las Astrava 427 Sirvintos 305. Bagna Gerviraistis 198 Sirvintos 306. Las Sesuoleliai 509 Sirvintos 307. Las Taujenai-Lenas 22532 Ukmerge, Panevezys

Rzeka Sventoji poni Ŝej 1736 Anyksciai, Jonava, Ukmerge 308. Adrioniskis 309. Łąki rzeki Sventoji 2 Ukmerge 310. Rzeka Siesartis i jej dolina 164 Ukmerge 311. Łąki Gemeliskis 23 Ukmerge 312. Bagna Svirpline 19 Ukmerge 313. Bagna Kazimieravas 77 Ukmerge 314. Bagna Adomiskes 25 Ukmerge 315. Jezioro i bagna Dirvonas 37 Ukmerge 316. Las Duksnyna 39 Ukmerge 317. Las Viliukai 1397 Ukmerge 318. Bagna Acintas i Perunas 1044 Svencionys 319. Bagna Adutiskis 4076 Svencionys 320. Jezioro Kretuonas 1971 Svencionys 321. Rzeka Saria 85 Svencionys 322. Bagna Algirdiskes 91 Svencionys 323. Jezioro Salotis 90 Svencionys 324. Rzeka Setike i jej dolina 49 Svencionys 325. Rzeka Zeimena 1048 Svencionys 326. Poligon Pabrade 410 Svencionys

327. Las Neversciai 11 Svencionys 328. Jezioro Ilgis 15 Svencionys 329. Bagna Baltasamanes 606 Svencionys 330. Las Labanoras 53198 Svencionys 331. Jezioro Mergezeris 11 Svencionys 332. Rzeka Mera z dolin ą 134 Svencionys 333. Puszcza Knyszy ńska 136145 Białostocko-suwalski 334. Puszcza Białowieska 63148 Białostocko-suwalski

84 SEA Programu Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska

335. Jelieniewo 0,4 Białostocko-suwalski 336. Narwia ńś kie Bagna 6823 Białostocko-suwalski 337. Ostoja Suwalska 6284 Białostocko-suwalski 338. Ostoja Wigierska 15085 Białostocko-suwalski 339. Puszcza Augustowska 134378 Białostocko-suwalski 340. Bagienna Dolina Narwi 23471 Białostocko-suwalski, Łom Ŝyński 341. Ostoja Biebrza ńska 149929 Białostocko-suwalski, Łom Ŝyński 342. Dolina Górnej Narwi 18384 Białostocko-suwalski, ŁomŜyński 343. Dolina Biebrzy 121003 Białostocko-suwalski, Łom Ŝyński 344. Przełomowa Dolina Narwi 7649 Łom Ŝyński 345. Rzeka Pasł ęka 6682 Elbl ąski, Olszty ński 346. Dolina Drw ęcy 6931 Elbl ąski, Toru ńsko-włocławski, Olszty ński 347. Puszcza Borecka 18963 Ełcki 348. Ostoja Poligon Orzysz 21208 Ełcki 349. Mamerki 162 Ełcki 350. Puszcza Romincka 14754 Ełcki 351. Bagna Nietlickie 4081 Ełcki, Olszty ński 352. Jezioro O świn i okolice 2516 Ełcki, Olszty ński 353. Jezioro Dobskie 6452 Ełcki, Olszty ński 354. Jezioro Łuknajno 1380 Olszty ński 355. Gierło Ŝ 57 Olszty ński 356. Dolina Pasł ęki 20670 Olszty ński, Elbl ąski 357. Ostoja Warmi ńska 142016 Olszty ński, Elbl ąski ,Ełcki Olszty ński, Ełcki, Łom Ŝyński, Ostroł ęcko- 358. Puszcza Piska 172802 siedlecki 359. Puszcza Napiwodzko-Ramucka 116605 Olszty ński, Ostroł ęcko-siedlecki Ostroł ęcko-siedlecki, Bialskopodlaski, 360. Ostoja Nadbu Ŝańska 46037 Białostocko-suwalski, Warszawski, Łom Ŝyński Ostroł ęcko-siedlecki, Białostocko- 361. Dolina Dolnego Bugu 74398 suwalski, Bielksopodlaski, Warszawski, Łom Ŝyński 362. Dolina Dolnej Narwi 25907 Łom Ŝyński, Ostroł ęcko-siedlecki 363. Ostoja Borecka 25340 Ełcki 364. Doliny Omulwi i Płodownicy 34387 Ostroł ęcko-siedlecki, Olszty ński

85