Ontwikkeling Spoorgoederen- Verkeer in Nederland 2020 Vergeleken Met 2019

Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 2020 vergeleken met 2019

Inhoud

Inleiding 3

1 2020 in vogelvlucht: beperkte afname door Corona en herstel 4 1.1 Invloed van de Corona crisis op het spoorgoederenverkeer 4 1.1.1 Containervervoer corona proof, ondanks dip in mei een toename in 2020 4 1.1.2 Stilvallen autoproductie in Europa 5 1.2 3e spoor: omleidingen 6 1.3 Overige werkzaamheden (Nederland) 7 1.4 Afname transitverkeer 8

2 Goederenvervoer en -verkeer nemen af 9 2.1 Afname treinkilometers, A15-tracé gelijk 9 2.2 Afname tonkilometers 10 2.3 Treingewicht licht afgenomen 11

3 Landelijk overzicht 13 3.1 Aantal treinen per jaar per baanvak 13 3.2 Aantal treinen per relatie 17 3.3 Bruto tonnage per jaar per baanvak 21

4 Internationaal en Rotterdam krimpen maar elders groei 24 4.1 Krimp op zowel Oost West als Noord Zuid 24 4.1.1 Grens Nederland Duitsland, toename via Oldenzaal en drukste maand ooit 26 4.1.2 Grens Nederland België 28 4.2 Krimp in de meeste regio’s 29 4.2.1 Haven Rotterdam 30 4.2.2 Limburg 31 4.2.3 Zeeuwse havens 32 4.2.4 IJmond 33 4.2.5 West-Brabant 34 4.2.6 Overige gebieden 35

Bijlage I: indicatie aantal goederentreinen per dag 36

Bijlage II: treinen per relatie 2019 en 2020 38

Bijlage III: bruto tonnage en treingewichten op de grenzen 40

Bijlage IV: 2020 in historisch perspectief 42 IV-A: treinkilometers vanaf 2011 42 IV-B: tonkilometers vanaf 2011 43 IV-C: goederentreinen op de grenzen vanaf 2011 44 IV-D: bruto tonnage op de grenzen vanaf 2011 46 IV-E: goederentreinen op de Betuweroute (A15-tracé) vanaf 2011 47 IV-F: bruto tonnage op de Betuweroute (A15-tracé) vanaf 2011 49

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 1 ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 2 Inleiding

Deze rapportage geeft inzicht in de ontwikkelingen in het spoorgoederenverkeer1 en is gebaseerd op de data die door ProRail worden geregistreerd.

De realisatiedata over het jaar 2020 worden vergeleken met dezelfde gegevens over het jaar 2019. Dit betreft sec een weergave van de feitelijke realisatie, waar mogelijk kort geduid of verklaard, maar zonder uitgebreide analyse. Net als voorgaande edities zijn de belangrijkste factoren die van invloed zijn geweest op de realisatie in 2020 genoemd in hoofdstuk 1. Hierdoor wordt niet bij ieder item herhaald wat de oorzaken voor een bepaalde ontwikkeling zijn geweest.

Deze rapportage beschrijft de algemene ontwikkeling van de omvang van het spoorgoederenverkeer. Voor specifieke ontwikkelingen rond geluid en vervoer van gevaarlijke stoffen (Basisnet) rapporteert ProRail separaat.

Om de realisatie 2020 in historisch perspectief te zien, zijn in de bijlage de belangrijkste items in een reeks van de afgelopen 10 jaar geplaatst. In de bijlagen zijn ook detailgegevens m.b.t. de Betuweroute (A15-tracé) opgenomen.

1 Er is een verschil tussen goederenvervoer en -verkeer. Bij vervoer gaat het om wat en hoeveel van A naar B vervoerd moet worden (de tonnen). Bij verkeer draait het juist om de treinen waarmee de tonnen van A naar B gebracht worden.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 3 1 2020 in vogelvlucht: beperkte afname door Corona en herstel

Het goederenverkeer per spoor van, naar, binnen en door Nederland nam, per saldo, in 2020 af met ca. 5% t.o.v. 2019. Belangrijkste verklaring hiervoor is de Corona crisis. 2020 is hierdoor een jaar met twee gezichten: een sterke terugval in het 2e kwartaal, na een ‘goed’ 1e kwartaal. In het laatste kwartaal is een sterk herstel zichtbaar, met zelfs de drukste maand ooit, gemeten in aantal treinen op de Nederlands-Duitse grens.

Tabel 1.1: kerncijfers goederenverkeer en -vervoer in Nederland in 2019 en 2020: aantal goederentreinen en bruto tonnage op de grenzen en van/naar de haven van Rotterdam

# goederentreinen 2020-2019 bruto tonnage (mln) 2020-2019 Kerncijfers goederenverkeer 2019 en 2020 2019 2020 absoluut % 2019 2020 absoluut % Grens Nederland Duitsland 45.400 43.650 –1.750 –4% 73,6 69,7 –3,8 –5% Grens Nederland België 13.600 13.100 –500 –4% 15,9 15,3 –0,6 –4% Haven Rotterdam 35.550 34.300 –1.250 –4% 55,3 52,6 –2,7 –5%

1.1 Invloed van de Corona crisis op het spoorgoederenverkeer

Eind 2019 werden in China de eerste besmettingen met het coronavirus vastgesteld, het begin van een pandemie. Vanaf 16 maart ging Nederland in ‘lockdown’ het openbare leven kwam (vrijwel) tot stilstand. Hierna volgen twee voorbeelden om het effect van de coronacrisis op het spoorgoederenverkeer te schetsen.

1.1.1 Containervervoer corona proof, ondanks dip in mei een toename in 2020

Het spoorgoederenvervoer heeft bewezen een ‘corona proof’ modaliteit te zijn. Landen sloten grenzen voor wegverkeer of stelden strengere controles in. Dit leidde tot lange files voor het wegtransport. Goederentreinen konden zonder noemenswaardige vertraging van het ene land naar het andere. Omdat in veel landen minder reizigerstreinen reden (in Nederland slechts een ‘basisdienstregeling’ met alleen sprinters, later aangevuld met een enkele intercity), was op het spoor ook ‘alle ruimte’ voor het spoorgoederenverkeer.

Toch reden er ook minder containertreinen. Omdat Italië in een volledige lockdown ging, werden frequenties teruggeschroefd. Shuttles reden 5 keer per week heen en weer naar Italië i.p.v. 6 keer. Hiermee bleef de bezettingsgraad van de shuttles redelijk op peil. Van een ineenstorting van verkeer was dus geen sprake.

In totaliteit reden op het dieptepunt, in mei, 10% minder internationale containershuttles van/naar Nederland (excl. transit2) t.o.v. mei 2019. Ondanks deze dip reden over heel 2020 meer containershuttles: 2 Verkeer tussen België en – Internationaal ca. 1.150 meer dan in 2019 (+6%) Duitsland (en verder) door – Transit, ca. 250 meer dan in 2019 (+10%) Nederland; verkeer van Zeeuws-Vlaanderen naar – Binnenlands, ca. 100 minder dan in 2019 (–2%) Duitsland dat via België, Roosendaal grens en een grensovergang met Duitsland rijdt, is geen transitverkeer: de herkomst/bestemming ligt immers in Nederland.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 4 Grafiek 1.1: aantal containershuttles van, naar, binnen en door Nederland, geïndiceerd (2019 = 100)

160 2020 internationaal 2020 nationaal 140 2020 transit

120

100

# containershuttles: Index (2019 = 100) 40

0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

Het aantal binnenlandse shuttles lag in de periode februari – juni lager dan in 2019. Een verklaring hiervoor is dat op de relatie met de meeste shuttles (Maasvlakte – Blerick) veel maritieme containers worden vervoerd. Door de lockdown in delen van China (januari – april) was de aanvoer van containers minder. De frequentie van de shuttles van/naar Blerick lag in deze periode lager dan normaal 3 à 4 per dag, per richting, i.p.v. 5.

1.1.2 Stilvallen autoproductie in Europa

In de industriële productie is de logistiek veelal geoptimaliseerd: een onderdeel wordt aangeleverd op het moment dat het nodig is. Door het stokken van de aanvoer van onderdelen (deels geproduceerd in China) vielen in heel Europa autofabrieken stil.

De directe gevolgen zijn dan het wegvallen van treinen die auto’s vervoeren, bijvoorbeeld importauto’s voor de Volkswagengroep naar Leusden of auto’s voor de export (Ford) via de Sloehaven. Ook treinen met onderdelen, bijvoorbeeld voor Volvo in Gent, reden niet.

Maar ook andere treinen, niet direct in het segment automotive, werden hierdoor getroffen. Voor de productie van auto’s is staal nodig, dus er reden minder staaltreinen. De lagere vraag naar staal leidt tot een lagere staalproductie, waardoor minder grond- en hulpstoffen nodig zijn. Dus reden er minder treinen met erts, kolen en kalk.

De verminderde industriële productie (niet alleen automotive) had ook gevolgen voor de energiemarkt. Minder productie betekent ook een lagere vraag naar energie. In Duitsland was voldoende energie uit hernieuwbare bronnen beschikbaar, waardoor kolengestookte energiecentrales werden stilgelegd. Ook dit leidde tot minder kolentreinen.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 5 Grafiek 1.2: aantal treinen in de segmenten kolen, erts en automotive, geïndiceerd (2019 = 100)

160 2020 kolen 2020 erts 140 2020 automotive

120

100

# treinen_segment: Index (2019 = 100) 40

0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

Op het dieptepunt lag het aantal treinen in het segment automotive 75% lager t.o.v. 2019. Hoewel het herstel ook weer snel kwam, duurde het tot het 4e kwartaal tot aantallen uit 2019 weer bereikt werden. Dit dus in tegenstelling tot de containershuttles, die aan het einde het 2e kwartaal al uit het dal gekropen waren.

1.2 3e spoor: omleidingen

Ondanks de coronacrisis werd ook in 2020 weer gewerkt aan het 3e spoor Zevenaar – Oberhausen. Hoewel in totaal minder dagen omvangrijke capaciteitsbeperkingen golden, steeg het aantal dagen met een volledige stremming.

– In 2020 is in totaal 104 dagen gewerkt aan de aanleg van het 3e spoor, waarvan 20 dagen geheel geen treinverkeer mogelijk was. Anders dan andere jaren, betrof het nu ook een periode op werkdagen (i.p.v. alleen een volledige stremming in een weekend). Deze periode viel samen met de meivakantie en verkeersdip tijdens de eerste corona golf. – Ter vergelijking, in 2019 is in totaal 128 dagen gewerkt aan de aanleg van het 3e spoor, waarvan op 14 dagen, vooral weekenddagen, met volledige stremming.

Tijdens de enkelsporige buitendienststellingen was de capaciteit van het traject Zevenaar – Emmerich – Oberhausen beperkt tot maximaal ca. 40 goederentreinen per etmaal (som beide richtingen), tegen ca. 110 in de normale situatie. Daarom was het noodzakelijk enkele tientallen goederentreinen per dag om te leiden. Het gevolg was een verschuiving van verkeer van de Betuweroute (A15-tracé) naar het gemengde net, vooral de Brabantroute (via Venlo) en de Bentheim-route (via Oldenzaal). De effecten zijn: – Een toename van het aantal goederentreinen en het bruto tonnage op de grens overgangen Venlo en Oldenzaal en de routes naar deze grensovergangen.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 6 – Een toename van de treinen tonkilometers op het gemengde net, ten koste van de Betuweroute. Dit omdat de afstand tussen Kijfhoek en de grens via het gemengde net groter is dan via de Betuweroute3. Er is dus er is niet alleen sprake van een 1-op-1 verschuiving, ook het aantal treinen tonkilometers (in Nederland) neemt toe. – Net als in 2019 zijn in 2020 treinen (die voorheen via Zevenaar grens reden) ‘structureel’ via Venlo grens of Oldenzaal grens afgewikkeld. Voor de betreffende vervoerder(s) was het logistiek beter inpasbaar het hele jaar via een vaste (omgeleide) route te rijden, dan gedurende verschillende periodes via verschillende routes.

1.3 Overige werkzaamheden (Nederland)

De meeste werkzaamheden die in 2020 in een langere, aaneengesloten, periode uitgevoerd werden, waren op baanvakken met geen of weinig goederenverkeer, zoals Leiden – Alphen a/d Rijn, Den Haag – Gouda of de HSL Rotterdam – Breda. Toch vonden, vooral in weekenden, ook werkzaamheden plaats op de routes die gebruikt worden als omleidroute bij de werkzaamheden voor de aanleg van het 3e spoor. Deze werkzaamheden vonden nooit tegelijkertijd plaats, zodat altijd ten minste de Betuweroute of de omleidingsroutes beschikbaar waren: – In 2020: - Tussen Sittard en Maastricht reden tussen 2 en 10 mei geen treinen door werkzaamheden. Treinen (ca. 6-10 per dag) werden omgeleid via Roosendaal – Essen. - Rond Amersfoort waren van 22 juli t/m 2 augustus werkzaamheden, waardoor geen/ minder verkeer mogelijk was richting Zwolle en Apeldoorn. Richting Zwolle kon worden omgeleid via de Lelystad, richting Apeldoorn vooral via de Zutphen – Arnhem. - Werkzaamheden aan de spooruitbreiding Zwolle – Herfte aansluiting (richting Meppel/ Dalfsen) maakten dat 5 dagen lang geen treinverkeer mogelijk was naar Noord Nederland. Ook enkele weekenden, verspreid over het jaar werd het treinverkeer via Zwolle gehinderd. - Tussen Weert en Roermond was een week (17 t/m 25 oktober) geen treinverkeer mogelijk. Treinverkeer werd omgeleid via Roosendaal – Essen of via Venlo. – In 2019: - Ten westen van Venlo zijn de sporen van een nieuwe terminal (Trade Port Noord) aangesloten. Een week lang (4 t/m 10 november) was er geen treinverkeer tussen Eindhoven en Venlo mogelijk ca. 50 goederentreinen per dag zijn omgeleid. - Door de ombouw van het emplacement Zwolle (6 t/m 22 juli) was goederenverkeer richting Amersfoort en Lelystad niet mogelijk. Goederentreinen naar Coevorden, Onnen en Veendam werden omgeleid via Deventer (ca. 5 per dag). - Sinds half september is het rangeren met gevaarlijke stoffen op emplacement Waal- haven Zuid niet meer mogelijk vanwege problemen met de bluswatervoorziening. Hoewel de hinder voor goederenvervoerders groot is, is er in de realisatiegegevens vrijwel geen effect zichtbaar: het aantal treinen en het bruto tonnage dat de 3 De afstand Kijfhoek – Rotterdamse haven verlaat, is niet zichtbaar veranderd. Zevenaar grens via het A15-tracé is ca. 110 kilometer. Naar Venlo grens is de afstand ca. 150 kilometer en naar Oldenzaal grens (via Breukelen – Weesp) ca. 250 kilometer (alle afstanden afgerond).

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 7 1.4 Afname transitverkeer

Het transitverkeer is met 550 treinen afgenomen van 5.900 in 2019 tot 5.350 in 2020 (–9%). Het grootste deel van deze afname wordt verklaard door een andere route voor een specifieke trein. Deze trein reed in 2019 5 à 6 keer per week (per richting) via Eijsden grens – Venlo grens. In 2020 reed deze trein nog maar een trein per week (per richting) via Nederland, de overige treinen reden via de Montzenroute4.

Daarnaast werd ook het transit verkeer geraakt door de corona crisis. Een substantieel deel van het transitverkeer betreft treinen in het segment automotive. Toch is opvallend dat via de grensovergang Oldenzaal meer transit treinen reden dan in 2019. Juist hier rijden veel transit treinen in dit segment. De toename komt voor rekening van (nieuwe) containershuttles naar het oosten van Duitsland en Polen.

4 De Montzenroute is een (goederen)spoorlijn in België, net ten zuiden van Limburg. Het is de meest gebruikte route voor goederenverkeer tussen de Belgische zeehavens/industriegebieden en het (Duitse) achterland. Qua verkeersintensiteit is de Montzenroute vergelijkbaar met het A15-tracé in Nederland.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 8 2 Goederenvervoer en -verkeer nemen af

2.1 Afname treinkilometers, A15-tracé gelijk

Het aantal goederentreinkilometers5 is in totaal in 2020 met 4% afgenomen ten opzichte van 2019 en uitgekomen op 9,4 miljoen: – Havenspoorlijn: 1,4 miljoen treinkilometers, een afname van 6% – Betuweroute (A15-tracé): 2,3 miljoen treinkilometers, vrijwel gelijk aan 2019 – Gemengd net: 5,7 miljoen treinkilometers, een afname van 5%

Grafiek 2.1: ontwikkeling aantal treinkilometers per maand op de Havenspoorlijn, de Betuweroute en het gemengde net )

n 1,0 Havenspoorlijn 2019 e

n Betuweroute (A15 tracé) 2019 0,9

iljo e Gemengd Net 2019 m ( 0,8 Totaal 2019

Treinkilometers 0,7

0,6 Havenspoorlijn 2020 0,5 Betuweroute (A15 tracé) 2020 Gemengd Net 2020 0,4 Totaal 2020 0,3

0,2

0,1

0,0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

De afname van het aantal treinkilometers in 2020 komt voor rekening van het 2e en 3e kwartaal. Juist in het 1e en 4e kwartaal lag het aantal treinkilometers op of zelfs boven het niveau van 2019. Werkzaamheden aan het 3e spoor Zevenaar – Oberhausen zijn herkenbaar aan het verschil in 2020 t.o.v. 2019: in 2020 een langere periode in mei, in 2019 juist in de zomer. Dit blijkt vooral uit het aantal treinkilometers op het A15-tracé.

5 Treinkilometer: een trein die een afstand van 1 kilometer aflegt. Hier de gemeten treinkilometers van alle goederentreinen door goederenvervoerders, dus exclusief losse locomotieven en goederentreinen door aannemers of andere vervoerders.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 9 2.2 Afname tonkilometers

Het aantal (bruto) tonkilometers6 is in totaal in 2020 afgenomen ten opzichte van 2019 en uitgekomen op 13,6 miljard (–5%): – Havenspoorlijn: 2,1 miljard tonkilometer, een afname van 7% – Betuweroute (A15-tracé): 4,1 miljard tonkilometer, een afname van 3% – Gemengd net: 7,4 miljard tonkilometer, een afname van 5%

Grafiek 2.2: ontwikkeling aantal (bruto) tonkilometers per maand op de Havenspoorlijn, de Betuweroute en het gemengde net

1,4 Havenspoorlijn 2019 Betuweroute (A15 tracé) 2019 1,2 Gemengd Net 2019 Totaal 2019

Tonkilometers 1,0 (bruto, in miljarden) 0,8 Havenspoorlijn 2020 0,6 Betuweroute (A15 tracé) 2020 Gemengd Net 2020 0,4 Totaal 2020

0,2

0,0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

De ontwikkeling van het aantal (bruto) tonkilometers in Nederland laat een vergelijkbaar beeld zien met de ontwikkeling van het aantal treinkilometers.

6 Tonkilometer: een ton die over een afstand van 1 kilometer wordt vervoerd; het bruto tonnage betreft het tonnage van de lading, inclusief een eventuele container en inclusief het gewicht van de wagon en locomotief. Hier de gemeten bruto tonkilometers van alle goederentreinen door goederenvervoerders, dus exclusief losse locomotieven en goederentreinen door aannemers of andere vervoerders.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 10 2.3 Treingewicht licht afgenomen

Door de tonkilometers te delen door de treinkilometers, is het gemiddelde gewicht per trein berekend. In 2020 waren de goederentreinen gemiddeld 10 ton minder zwaar dan in 2019: 1.440 ton (–1%) per trein (bruto treingewicht7): – Havenspoorlijn: 1.490 ton, een afname van 1% – Betuweroute (A15-tracé): 1.770 ton, een afname van 3% – Gemengd net: 1.300 ton, vrijwel gelijk aan 2019

Grafiek 2.3: ontwikkeling (bruto) treingewicht per maand op de Havenspoorlijn, de Betuweroute en het gemengde net

2.000 Havenspoorlijn 2019 Betuweroute (A15 tracé) 2019 Gemengd Net 2019 1.800 Totaal 2019 Treingewicht (bruto, in tonnen) 1.600 Havenspoorlijn 2020 Betuweroute (A15 tracé) 2020 1.400 Gemengd Net 2020 Totaal 2020

1.200

1.000 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

De afname van het aantal kolen- en ertstreinen (zie hoofdstuk 1) vertaalt zich in lagere trein gewichten op de Betuweroute. Immers deze treinen rijden voornamelijk via deze route. De beladen ertstreinen zijn met een bruto gewicht van ruim 5.000 ton de zwaarste treinen in Nederland. Als er minder van deze treinen rijden, leidt dat tot een afname van het gemiddelde treingewicht.

7 Het totale gewicht van de trein: het gewicht van de lading, inclusief een eventuele container en inclusief het gewicht van de wagon en locomotief.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 11 ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 12 3 Landelijk overzicht

3.1 Aantal treinen per jaar per baanvak

In de figuren 3.1 en 3.2 is het aantal goederentreinen per baanvak in 2019 en 2020 weer gegeven. Ter toelichting: – Het geeft alle goederentreinen van alle vervoerders weer: dit is exclusief losse locomotieven, maar wel inclusief goederentreinen van vervoerende aannemers; – Het betreft het jaartotaal voor beide richtingen samen (al bij elkaar opgeteld), afgerond op 50-tallen. In Bijlage I is indicatief een kaart opgenomen met het aantal goederentreinen per dag.

In hoofdstuk 4 worden de belangrijkste ontwikkelingen in het aantal goederentreinen per grensovergang en voor verschillende regio’s beschreven. Hier wordt volstaan met de opvallendste wijzigingen op de belangrijkste goederenroutes, waarbij voor de oorzaken wordt verwezen naar hoofdstuk 1. De opvallendste wijzigingen zijn: – Het aantal goederentreinen op het A15-tracé van de Betuweroute is vrij constant gebleven (verschillen blijven beperkt tot enkele honderden treinen). De verbindingsbogen kenden een wisselend beeld: - Tussen Kijfhoek en Meteren ca. 250 (+1%) goederentreinen meer dan in 2019; - Tussen Meteren en Valburg ca. 100 (+0,4%) goederentreinen meer; - Op de verbindingsbogen Geldermalsen – Meteren een afname van 350 (–24%) goederentreinen. - Op de verbindingsboog Zaltbommel – Meteren een toename van ca. 150 (+14%). - Op de verbindingsboog Valburg – Elst een toename van ca. 600 (+52%). – Afname op de Brabantroute (Rotterdam – Dordrecht – Breda – Eindhoven – Venlo grens), de belangrijkste omleidingsroute bij werkzaamheden t.b.v. het 3e spoor Zevenaar – Oberhausen. Het aantal goederentreinen dat omgeleid moest worden, lag lager dan in 2019 (minder werkzaamheden en het samenvallen van de volledige versperring van de route via Zevenaar met de corona dip). Daarnaast wordt de afname ook voor een deel verklaard door de afname van het aantal treinen tussen Rotterdam en Blerick. – In 2020 reden meer treinen via Oldenzaal grens. De toename werd voornamelijk via de route A15-tracé – de verbindingsboog bij Elst – Arnhem – Deventer – Almelo afgewikkeld. Op de route via Gouda – Weesp – Amersfoort reden ook meer goederentreinen. Via ’s-Hertogenbosch – Utrecht – Amersfoort reden juist minder treinen. – Opvallend is verder dat op de lijnen in Limburg minder treinen reden in 2020 dan in 2019. Dit wordt verklaard door minder doorgaand treinverkeer: het wegvallen van een transit trein en door werkzaamheden reden treinen Beverwijk/Veendam en de regio Luik via andere routes. Het treinverkeer van/naar Sittard (Chemelot) zelf nam juist toe.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 13 Figuur 3.1: aantal goederentreinen in 2019

Goederentreinen 2019 (jaartotaal; beide richtingen samen; afgerond op 50-tallen)

ProRail, januari 2020 Rd 0 – 500 goederentreinen Dz 501 – 1.250 goederentreinen Swd 600 1.251 – 2.500 goederentreinen Gn Nsch 500 Zb 2.501 – 5.000 goederentreinen Lw On 5.001 – 10.000 goederentreinen Hlg Vdm 10.001 – 20.000 goederentreinen 20.001 en meer goederentreinen 950 Amsterdam Zd 550 Emn Hdr Stv Hrp Awhv 1200 350 Co Hlm Alm 1200 Ass Asd Wp Mp Ekz Hn 1000 750 3250 2900 Amr 2750 Kpn Mrb Zl Dvd Hvs Utg Lls Wdn Shl 500 Aml Bkl 5950 350 850 Odz 1650 Zd 6050 Hlm Dv 6050 Asd Alm Hgl Zvt 1200 Es Apd Wp 600 Shl 290Hv0s Zp 300 Dvd 4100 5950 Ledn 4100 Amf Apn Ww Wd 2350 2200 Gvc Ed 350 Ah Ut 3700 Gv 4950 Rhn Zv Gd Mvt 650 4050 Gdm 21850 22200 Nm Tl 21450 O Erp Rtd 19700 Brmet 35550 Ddr 4700 900 Bot Ps Whz Kfh 21700 Ht Zlw 300 3700 1900 4900 Btl Rsd Bd 22200 Tb Br 6850 20600 Ehv Bgn 18100 Vl 2850 2700 17900 Vs Sloe 8900 2300 Wt 2350 Rm Tnz 550 4900 Svg 2150 Std

Havenspoorlijn Rtd Meteren Elst 4600 Hrl Lg 4950 Gdm 2400 Ah 2450 Krd Mvt 21850 Erp Mt Rtl 3550 1450 2000 1150 24950 1400 28300 31250 35550 Kfhz 22200 BRCup 21050

Bot Ps Whz Brdv 19700 BRCup 22200 Zvbtwa 34150 1100 Brda

38100 Kfh Ht 4700 Nm 1250

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 14 Figuur 3.2: aantal goederentreinen in 2020

Goederentreinen 2020 (jaartotaal; beide richtingen samen; afgerond op 50-tallen)

ProRail, januari 2021 Rd 0 – 500 goederentreinen Dz 501 – 1.250 goederentreinen Swd 550 1.251 – 2.500 goederentreinen Gn Nsch 250 Zb 2.501 – 5.000 goederentreinen Lw On 5.001 – 10.000 goederentreinen Hlg Vdm 10.001 – 20.000 goederentreinen 20.001 en meer goederentreinen 650 Amsterdam Zd 450 Emn Hdr Stv Hrp Awhv 800 350 Hlm Co Alm 1000 Ass Asd Wp Mp Ekz Hn 700 650 2650 3050 Amr 2950 Kpn Mrb Zl Dvd Hvs Utg Lls Wdn Shl 400 Aml Bkl 5600 350 650 Odz 1650 Zd 6550 Hlm Dv 6400 Asd Alm Hgl Zvt 1000 Es Apd Wp Zp 700 Shl 305Hv0s 300 Dvd 4050 Ledn 5600 Amf Apn Ww Wd 2050 2650 Gvc Ed 450 Ah Ut 4100 Gv 4450 Rhn Zv Gd Mvt 750 4450 Gdm 20500 22300 Nm Tl 21000 O Erp Rtd 19950 Brmet 30950 Ddr 4600 750 Bot Ps Whz Kfh 20800 Ht Zlw 350 3700 1650 5500 Btl Rsd Bd 20400 Tb Br 6500 18550 Ehv Bgn 16350 Vl 2550 16000 Vs 1900 2600 Sloe 9250 Wt

1900 Rm Tnz 550 4450 Svg 1850 Std

Havenspoorlijn Rtd Meteren Elst 5150 Hrl Lg 4450 Gdm 2900 Ah 1900 Krd Mvt 20500 Erp Mt Rtl 3350 1100 1450 1750 23100 1500 26550 29800 34300 Kfhz 22300 BRCup 20450

Bot Ps Whz Brdv BRCup Zvbtwa 19950 22300 32800 1250 Brda

36450 Kfh Ht 4600 Nm 1100

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 15 ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 16 3.2 Aantal treinen per relatie

In de figuren 3.3 en 3.4 is het aantal goederentreinen per relatie in 2019 en 2020 weer gegeven. Ter toelichting: – Het geeft alle goederentreinen van alle vervoerders weer; dit is exclusief losse locomotieven, maar wel inclusief goederentreinen van vervoerende aannemers; – Alleen de goederentreinen per relatie voor relaties met meer dan 500 goederentreinen per jaar (som beide richtingen) zijn opgenomen; – De omvang van relaties is weergegeven in vijf klassen; – Het gaat er in deze kaarten om de belangrijkste relaties weer te geven. Indien treinen op een bepaalde relatie gebruik maken van meer dan één route, is de meest gebruikte route weergegeven. Als voorbeeld: treinen Bentheim – Essen rijden om verschillende redenen via verschillende routes: o.a. via Deventer – Amersfoort – Weesp – Gouda – Rotterdam – Roosendaal, via Deventer – Amersfoort – Utrecht – ’s-Hertogenbosch – Breda – Roosendaal en via Deventer – Arnhem – Nijmegen – ‘s-Hertogenbosch – Breda – Roosendaal.

In bijlage II is voor zowel 2019 als 2020 een tabel met de treinen per relatie opgenomen, per richting, ook voor relaties die niet in de figuren 3.3 en 3.4 zijn opgenomen.

De opvallendste wijzigingen tussen figuur 3.3 en 3.4 zijn (zie voor de oorzaken hoofdstuk 1): – Door een toename van het vervoer is de relatie Lage Zwaluwe (Moerdijk) – Venlo grens nieuw opgenomen op de kaart (klasse 501 – 1.250). – Door de afname van het goederenverkeer zijn de volgende relaties niet meer zichtbaar op de kaart over 2020: - Beverwijk – Zevenaar grens - Amersfoort – Oldenzaal grens – Door een afname van vervoer is de relatie Sloehaven – Venlo grens in 2020 lagere klasse dan in 2019 terecht gekomen (van 2.501 – 5.000 naar 1.251 – 2.500)

In hoofdstuk 4 worden de belangrijkste ontwikkelingen qua goederenrelaties per grens overgang en voor verschillende regio’s nader beschreven.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 17 Figuur 3.3: aantal goederentreinen per relatie in 2019

Goederentreinen 2019: belangrijkste relaties (alleen relaties >500 treinen/jaar in beide richtingen samen)

ProRail, januari 2020 Rd

501 – 1.250 goederentreinen Swd Dz 1.251 – 2.500 goederentreinen Gn 2.501 – 5.000 goederentreinen Nsch Zb Lw 5.001 – 10.000 goederentreinen On Hlg 10.001 en meer goederentreinen Vdm

Emn Hdr Stv

Co Mp Ekz Hn

Amr Kpn Mrb Zl

Utg Lls Wdn Aml Odz

Zd Hlm Dv Asd Alm Hgl Zvt Es Apd Wp Zp Shl Hvs Dvd Ledn Amf Apn Ww Wd Gvc Ed Ah Ut Gv Rhn Zv Gd Mvt Hld Gdm Nm Tl O Erp Brmet Rtd Ddr Bot Ps Whz Kfh

Ht Zlw

Btl Rsd Bd Tb Br Ehv Bgn Vl

Vs Sloe Wt

Tnz Rm

Svg Std

Binnenlandse goederentrein Hrl Lg Transit goederentrein Krd Goederentreinen van/naar Rotterdam/Kijfhoek Mt Goederentreinen van/naar Amsterdam/Beverwijk Goederentreinen van/naar Sloehaven/Zeeuws Vlaanderen Goederentreinen van/naar Sittard Overige goederentreinen

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 18 Figuur 3.4: aantal goederentreinen per relatie in 2020

Goederentreinen 2020: belangrijkste relaties (alleen relaties >500 treinen/jaar in beide richtingen samen)

ProRail, januari 2021 Rd

501 – 1.250 goederentreinen Swd Dz 1.251 – 2.500 goederentreinen Gn 2.501 – 5.000 goederentreinen Nsch Zb Lw 5.001 – 10.000 goederentreinen On Hlg 10.001 en meer goederentreinen Vdm

Emn Hdr Stv

Co Mp Ekz Hn

Amr Kpn Mrb Zl

Utg Lls Wdn Aml Odz

Zd Hlm Dv Asd Alm Hgl Zvt Es Apd Wp Zp Shl Hvs Dvd Ledn Amf Apn Ww Wd Gvc Ed Ah Ut Gv Rhn Zv Gd Mvt Gdm Nm Tl O Erp Brmet Rtd Ddr Bot Ps Whz Kfh

Ht Zlw

Btl Rsd Bd Tb Br Ehv Bgn Vl

Vs Sloe Wt

Tnz Rm

Svg Std

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 19 ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 20 3.3 Bruto tonnage per jaar per baanvak

In de figuren 3.5 en 3.6 is het bruto tonnage (gewicht lading inclusief wagon en locomotief) door goederentreinen per baanvak in 2019 en 2020 weergegeven. Ter toelichting: – Het geeft alle goederentreinen van alle vervoerders weer dit is exclusief losse locomotieven, maar wel inclusief goederentreinen van vervoerende aannemers; – Tonnages zijn gegeven voor beide richtingen samen (reeds bij elkaar opgeteld), afgerond op 50.000 ton; – Tonnages zijn gemeten met Quo Vadis8.

In hoofdstuk 4 worden de belangrijkste ontwikkelingen in het bruto tonnage per grens overgang en voor verschillende regio’s beschreven. Hier wordt volstaan met de opvallendste wijzigingen op de belangrijkste goederenroutes, waarbij voor de oorzaken wordt verwezen naar hoofdstuk 1. De opvallendste wijzigingen liggen in lijn met de veranderingen in het aantal goederentreinen: – Afname van het bruto tonnage op het A15-tracé van de Betuweroute en een wisselend gebruik van de verbindingsbogen: - Tussen Kijfhoek en Meteren nam het tonnage af met 0,75 miljoen ton (–2%) - Tussen Meteren en Valburg nam het tonnage af met 1,30 miljoen ton (–3%) - Op de verbindingsbogen Geldermalsen – Meteren nam het tonnage af met 0,75 miljoen ton (–26%) - Op de verbindingsboog Zaltbommel – Meteren een toename 0,25 miljoen ton (+19%). - Op de verbindingsboog Valburg – Elst een toename met ca. 1,0 miljoen ton (+74%) – De ontwikkelingen op het gemengde net zijn qua tonnage vergelijkbaar met het aantal treinen, zoals: - Een afname op de Brabantroute en op de lijnen in Limburg - Een toename op de route Arnhem – Deventer – Oldenzaal grens

8 Quo Vadis werkt met ca. 40 meetpunten. Deze zijn zo aangelegd dat vrijwel elke goederentrein die rijdt, minstens over één meetpunt rijdt. Op het grootste deel van het net wordt minstens 95% tot 100% van de treinen gemeten; de dekking van Quo Vadis is dus groot. In enkele gebieden is (nog) geen meetsysteem beschikbaar, met als gevolg dat de betrokken goederen treinen een ‘normgewicht’ (650 ton) krijgen toebedeeld. Het tonnage dat op deze baanvakken wordt getoond is daarmee te laag geschat. Het gaat bijvoorbeeld om de baanvakken in Zeeuws- Vlaanderen en Budel – Budel grens (het ontbreken van het meetpunt is het gevolg van het ontbreken van centrale bediende beveiliging). Hier is het tonnage afgeleid uit informatie uit wagenlijsten.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 21 Figuur 3.5: tonnage (bruto) per baanvak in 2019

Tonnage (bruto) per baanvak 2019 (jaartotaal; beide richtingen samen; in miljoenen, afgerond op 0.05 miljoen ton)

ProRail, januari 2020 Rd 0 – 0.50 miljoen ton Swd Dz 0.51 – 1.00 miljoen ton 0.25 1.01 – 2.00 miljoen ton Gn Nsch 0.60 Zb 2.01 – 5.00 miljoen ton Lw On 5.01 – 10.00 miljoen ton Hlg Vdm 10.01 – 20.00 miljoen ton 20.01 – 99.00 miljoen ton Amsterdam 0.90 Zd 0.70 Emn Hdr Stv Hrp Awhv 2.10 0.20 Hlm Co Alm Mp Ass Asd Wp 1.95 Ekz Hn 0.95 0.60 5.50 3.35 Amr 3.05 Kpn Mrb Zl Dvd Hvs Utg Lls 0.65 Wdn Aml Odz 8.55 Bkl 2.50 Zd 0.20 0.90 7.25 Hlm Dv 7.25 Asd Alm Hgl Zvt 1.95 Es Apd Wp Zp 0.70 Shl 3.H3v5s 0.15 Dvd 4.70 8.55 Ledn 4.75 Amf Apn 2.55 Ww Wd 2.55 Gvc Ed 0.40 Ah Ut 4.25 Gv 7.40 Rhn Zv Gd Mvt Hld Gdm 35.05 0.70 4.35 40.45 Nm Tl O 39.65 Erp Rtd 36.20 Brmet 55.25 Ddr 5.95 1.20 Bot Ps Whz Kfh 27.60 Ht 0.15 Zlw 4.45 2.70 4.70 Btl Rsd Bd 30.65 Tb Br 8.85 Ehv Bgn 29.20 26.35 Vl 3.25 Vs 3.45 Sloe 2.80 26.65 10.00 Wt 2.80 Rm Tnz 0.80 5.90 Svg 2.20 Std

Havenspoorlijn Rtd Meteren Elst Hrl Lg 2.80 7.40 Gdm Ah 5.00 3.20 Krd Mt Mvt 35.05 Erp Rtl 4.55 2.90 1.35 40.70 1.45 2.95 40.45 39.10 44.70 47.90 55.25 Kfhz BRCup

Bot Ps Whz Brdv 36.20 BRCup 40.45 Zvbtwa 53.80 Brda 1.35

57.75

Kfh Ht 5.95 Nm 1.45

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 22 Figuur 3.6: tonnage (bruto) per baanvak in 2020

Tonnage (bruto) per baanvak 2020 (jaartotaal; beide richtingen samen; in miljoenen, afgerond op 0.05 miljoen ton)

ProRail, januari 2021 Rd 0 – 0.50 miljoen ton Swd Dz 0.51 – 1.00 miljoen ton 0.25 1.01 – 2.00 miljoen ton Gn Nsch 0.30 Zb 2.01 – 5.00 miljoen ton Lw On 5.01 – 10.00 miljoen ton Hlg Vdm 10.01 – 20.00 miljoen ton 20.01 – 99.00 miljoen ton Amsterdam 0.55 Zd 0.60 Emn Hdr Stv Hrp Awhv 1.45 0.20 Hlm Co Alm Mp Ass Asd Wp 1.65 Ekz Hn 0.60 0.50 4.50 3.65 Amr 3.35 Kpn Mrb Zl Dvd Hvs Utg Lls 0.60 Wdn Aml Odz 7.85 Bkl 2.55 Zd 0.20 0.65 8.15 Hlm Dv 8.00 Asd Alm Hgl Zvt 1.65 Es Apd Wp Zp 0.95 Shl 3.6Hv5s 0.15 Dvd 4.90 Ledn 7.85 Amf Apn 3.25 Ww Wd 2.30 Gvc Ed 0.55 Ah Ut 4.80 Gv 6.50 Rhn Zv Gd Mvt Gdm 32.35 0.95 4.90 39.15 Nm Tl O 37.55 Erp Rtd 35.45 Brmet 52.55 Ddr 6.00 1.05 Bot Ps Whz Kfh 26.10 Ht 0.20 Zlw 4.55 2.40 5.55 Btl Rsd Bd 28.20 Tb Br 8.65 Ehv Bgn 26.40 23.90 Vl 3.05 Vs 3.15 Sloe 2.30 23.95 10.80 Wt 2.30 Rm Tnz 0.70 5.30 Svg 1.75 Std

Rtd Havenspoorlijn Meteren Hrl Lg Elst 6.50 Gdm 3.55 Ah 5.85 2.20 Krd Mt Mvt 32.35 Erp Rtl 4.35 2.15 2.35 37.15 1.75 1.95 39.15 36.75 41.35 44.95 52.55 Kfhz BRCup

Bot Ps Whz Brdv 35.45 BRCup 39.15 Zvbtwa 50.80 Brda 1.60

54.90

Kfh Ht 6.00 Nm 1.20

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 23 4 Internationaal en Rotterdam krimpen maar elders groei

4.1 Krimp op zowel Oost West als Noord Zuid

Het aantal internationale goederentreinen9 is met 2.250 afgenomen tot 56.750 (–4%). Ter toelichting hierop het volgende: – Op de Oost West as (verkeer op alle grensovergangen tussen Nederland en Duitsland) nam het aantal treinen af met 1.750 (–4%), tot ca. 43.650 goederentreinen. – Op de Noord Zuid as (verkeer op alle grensovergangen tussen Nederland en België) nam het aantal treinen af met 500 (–4%), tot ca. 13.100 goederentreinen.

Hiermee ligt het aantal treinen op beide assen nog steeds boven de waarden van 2018.

Grafiek 4.1: aandeel Oost West en Noord Zuid o.b.v. aantal goederentreinen

Oost West Noord Zuid

23% 23%

77% 77%

2019 2020

Het totale (bruto) tonnage door goederentreinen op de grenzen10 nam in 2020 af met 4,5 miljoen ton tot 85,0 miljoen ton (–5%). Ter toelichting het volgende: – Op de Oost West as nam het (bruto) tonnage af met 3,8 miljoen ton tot 69,7 miljoen ton (–5%). – Op de Noord Zuid as een afname van 4%: door de afname van 0,6 miljoen ton komt het (bruto) tonnage op deze as op 15,3 miljoen ton.

– Het aandeel van het vervoer op de Oost West as o.b.v. het tonnage bleef daarmee in 9 Totaal van alle grensover 2020 gelijk: 82%. gangen (exclusief Coevorden). Transit treinen zorgen voor een dubbeltelling omdat deze twee keer een grens passeren. Een treinpaar tussen Zeeuws-Vlaanderen en Duitsland passeert zelfs drie keer de grens; hiervoor is in geen van de jaren een correctie toegepast. 10 Idem. Voor de grensover gangen Sas van Gent en Budel zijn geen Quo Vadis meetgegevens beschikbaar. Het bruto tonnage is hier o.b.v. informatie uit wagenlijsten afgeleid.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 24 In grafiek 4.2 is het aantal goederentreinen per grensovergang weergegeven. Hieruit blijkt de dominante positie die de Oost West as inneemt: de grensovergangen met de meeste goederentreinpassages zijn Zevenaar en Venlo. De belangrijkste ontwikkelingen per grens overgang op de beide assen zullen in de paragrafen 4.1.1 en 4.1.2 besproken worden.

Grafiek 4.2: ontwikkeling aantal goederentreinen per grensovergang11

25.000 2019 2020 20.000

15.000 Aantal goederentreinen

10.000

5.000

Eijsden – Visé Budel – Neerpelt Roosendaal – Essen Nieuweschans – Leer Maastricht – Lanaken Oldenzaal – BentheimZevenaar – EmmerichVenlo – Kaldenkirchen Sas van Gent – Zelzate Haanrade – Herzogenrath

Het bruto tonnage per grensovergang laat een vergelijkbaar beeld zien. In bijlage III is een grafiek opgenomen met het bruto tonnage, zowel voor de beide assen als per grensovergang. Ook is hier een grafiek te vinden met het bruto treingewicht per grensovergang.

11 Grensovergangen zonder goederenvervoer (Enschede- Gronau en de HSL bij Breda) zijn niet in de grafiek opgenomen. Ook Coevorden ontbreekt: dit is geen ProRail infrastructuur (Bentheimer Eisenbahn) en er zijn daarom geen meetgegevens beschikbaar.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 25 4.1.1 Grens Nederland Duitsland, toename via Oldenzaal en drukste maand ooit

De onderstaande tabel geeft de belangrijkste ontwikkelingen op de voor goederenverkeer gebruikte grensovergangen tussen Nederland en Duitsland12 in 2020 t.o.v. 2019. De meest opvallende zaken, zijn de toename via Zevenaar Venlo. De belangrijkste oorzaken zijn beschreven in hoofdstuk 1.

Tabel 4.1: ontwikkeling # goederentreinen en het bruto tonnage op de grens Nederland – Duitsland in 2019 en 2020

# goederentreinen 2020-2019 bruto tonnage (mln) 2020-2019 Grensovergang 2019 2020 absoluut % 2019 2020 absoluut % Nieuweschans – Leer ------Oldenzaal – Bentheim 6.050 6.550 500 8% 7,2 8,2 0,9 13% Zevenaar – Emmerich 21.450 21.000 –450 –2% 39,6 37,5 –2,1 –5% Venlo – Kaldenkirchen 17.900 16.000 –1.900 –10% 26,6 23,9 –2,7 –10% Haanrade – Herzogenrath 50 100 50 142% 0,0 0,1 0,0 - Totaal NL D 45.400 43.650 –1.750 –4% 73,6 69,7 –3,8 –5%

Grafiek 4.3: ontwikkeling aantal goederentreinen per maand op de drie drukste Oost West grensovergangen13 inclusief het totaal op de grens.

5.000 Odz - Bh 2019 Vl - Kn 2019 4.500 Zv - Em 2019 4.000 NL DE 2019

3.500

3.000 Aantal goederentreinen Odz - Bh 2020 2.500 Vl - Kn 2020 Zv - Em 2020 2.000 NL DE 2020

1.500

1.000

500

0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

In bovenstaande grafiek is goed zichtbaar dat het totaal aantal goederentreinen op de Nederlands – Duitse grens in 2020 in het 2e en 3e kwartaal lager lag dan in 2019, nadat het 1e kwartaal in lijn met 2019 lag. In het 4e kwartaal is goed te zien dat het herstel na de corona dip sterk is. Oktober 2020 was met 4.200 goederentreinen zelfs de drukste maand ooit (gemeten in aantal treinen op de grens Nederland – Duitsland) 12 Coevorden ontbreekt. Dit is geen ProRail infrastructuur (Bentheimer Eisenbahn) en er zijn daarom geen meet gegevens beschikbaar. 13 Odz – Bh: Oldenzaal – Bad Bentheim; Zv – Em: Zevenaar – Emmerich; Vl – Kn: Venlo – Kaldenkirchen.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 26 Grafiek 4.4: ontwikkeling # goederentreinen per treinsoort op de grens Nederland – Duitsland in 2019 en 2020

50.000 Bloktrein kolen Bloktrein ijzererts 45.000 Nader te bepalen 40.000 Bloktrein natte/droge bulk & overig Wagenladingtrein 35.000 Containershuttles 30.000

25.000

20.000

15.000

10.000

5.000

0 NL DE NL DE 2019 2020

In grafiek 4.4 zijn de goederentreinen op de grens Nederland – Duitsland onderverdeeld naar treinsoort. Wat opvalt: – In paragraaf 1.1 zijn de ontwikkelingen in het aantal container- en kolentreinen reeds benoemd. Het aantal containertreinen is toegenomen tot 22.100 (+8%), waardoor het aandeel van containertreinen op de grens toegenomen is tot 51% (was 46% in 2019). – Het aantal bloktreinen met bulkgoederen nam af. Uitzondering is het aantal bloktreinen met natte bulk. Een voorbeeld hiervan zijn grondstoffen voor desinfectiemiddelen.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 27 4.1.2 Grens Nederland België

De onderstaande tabel geeft de belangrijkste ontwikkelingen op de voor goederenverkeer gebruikte grensovergangen tussen Nederland en België in 2020 t.o.v. 2019. Het meest opvallend is de afname via Eijsden grens. Dit wordt vooral verklaard door een transit verbinding van België naar Duitsland (en terug). Op een rit per week na, reed deze trein via een andere route, buiten Nederland om.

Tabel 4.2: ontwikkeling # goederentreinen en het bruto tonnage op de grens Nederland – België in 2019 en 2020

# goederentreinen 2020-2019 bruto tonnage (mln) 2020-2019 Grensovergang 2019 2020 absoluut % 2019 2020 absoluut % Eijsden – Visé 2.000 1.450 –550 –28% 2,9 2,0 –1,0 –33% Maastricht – Lanaken ------Budel – Neerpelt 550 550 0 0% 0,8 0,7 – 0,1 –9% Roosendaal – Essen 8.900 9.250 350 4% 10,0 10,8 0,8 8% Sas van Gent – Zelzate 2.150 1.850 –300 –14% 2,2 1,8 –0,4 –19% Totaal NL B 13.600 13.100 –500 –4% 15,9 15,3 –0,6 –4%

Grafiek 4.5: ontwikkeling aantal goederentreinen per maand op de drie drukste Noord Zuid grensovergangen14 inclusief het totaal op de grens.

1.400 Edn - Fvs 2019 Svg - Fsz 2019 1.200 Rsd - Esn 2019 NL BE 2019 1.000

800 Aantal goederentreinen Edn - Fvs 2020 Svg - Fsz 2020 600 Rsd - Esn 2020 NL BE 2020 400

200

0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

Het verschil tussen 2020 en 2019 is, zoals te zien is in bovenstaande grafiek, vooral in de periode tot en met augustus gemaakt. Vanaf september liggen de treinaantallen wel boven de aantallen van 2019. Hiermee houdt het verkeer op de grens Nederland België min of meer gelijke tred met het verkeer op de grens Nederland Duitsland: een dip in het 2e en 3e kwartaal, gevolgd door herstel in het laatste kwartaal.

14 Edn – Fvs: Eijsden – Visé; Rsd – Esn: Roosendaal – Essen; Svg – Fsz: Sas van Gent – Zelzate.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 28 Grafiek 4.6: ontwikkeling # goederentreinen per treinsoort op de grens Nederland – België in 2019 en 2020

30.000 Bloktrein kolen Bloktrein ijzererts 25.000 Nader te bepalen

20.000 Bloktrein natte/droge bulk & overig Wagenladingtrein 15.000 Containershuttles

10.000

5.000

0 NL BE NL BE 2019 2020

In grafiek 4.6 zijn de goederentreinen op de grens Nederland – België onderverdeeld naar treinsoort. Ook hier een toename van containertreinen tot 3.800 (+8%). Het aandeel van containertreinen op de grens met België is 29% (was 26% in 2019), veel lager dan op de grens met Duitsland. Het merendeel betreft overigens transitverkeer (containershuttles van de Haven van Antwerpen naar het Europese achterland). Verder valt het verschil van het aantal treinen t.o.v. de grens met Duitsland op.

4.2 Krimp in de meeste regio’s

Waar op de grenzen de Oost West as dominant is, neemt de haven van Rotterdam die positie in als gekeken wordt naar de herkomst- en bestemmingsgebieden in Nederland.

Grafiek 4.7: ontwikkeling aantal goederentreinen van/naar de grootste herkomstgebieden15

40.000 en 2019 n

e i 2020 t r

e n 35.000 o ed e r

g 30.000 #

25.000

20.000

15.000

10.000

15 Alleen gebieden met meer 5.000 dan 2.000 goederentreinen per jaar zijn in deze grafiek 0 opgenomen.

Tata Blerick Chemelot Sloehaven

Haven Rotterdam Haven Amsterdam Zwaluwe (Moerdijk)

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 29 4.2.1 Haven Rotterdam

Uit onderstaande tabel blijkt dat het goederenverkeer/-vervoer van/naar de haven van Rotterdam in 2020 afgenomen is t.o.v. 2019: er reden 1.250 (–4%) goederentreinen minder. Het bruto tonnage nam af met 2,7 miljoen ton (–5%). Het baanvak Waalhaven – Barendrecht Vork is maatgevend voor de Rotterdamse haven: al het verkeer dat de haven binnenkomt of verlaat, moet via dit baanvak rijden.

Tabel 4.3: ontwikkeling # goederentreinen en het bruto tonnage Haven Rotterdam

# goederentreinen 2020-2019 bruto tonnage (mln) 2020-2019 Baanvak 2019 2020 absoluut % 2019 2020 absoluut % Maasvlakte – Europoort 21.850 20.500 –1.350 –6% 35,0 32,3 –2,7 –8% Europoort – Botlek 24.800 23.100 –1.700 –7% 40,7 37,1 –3,5 –9% Botlek – Pernis 28.300 26.550 –1.750 –6% 44,7 41,3 –3,4 –8% Pernis – Waalhaven 31.250 29.800 –1.450 –5% 47,9 45,0 –2,9 –6% Waalhaven – Barendrecht V. 35.550 34.300 –1.250 –4% 55,3 52,6 –2,7 –5%

Tijdens het dieptepunt van de crisis reden ca. 15% minder goederentreinen van/naar Rotterdam dan normaal. Daarmee scoorde Rotterdam relatief gunstig t.o.v. het landelijke beeld (–20%). Redenen hiervoor waren de bescheiden rol van het segment automototive in het spoorgoederenverkeer van/naar Rotterdam en de concentratie van resterende stromen in Rotterdam. De verliezen betroffen vooral lagere frequenties van containershuttles, kolen en ertstreinen. In lijn met het landelijke beeld (dat voor grofweg 2/3 deel bepaald wordt door de haven van Rotterdam) trok het verkeer vooral in het 4e kwartaal aan tot waarden boven die van 2019.

Het gemiddelde (bruto) treingewicht van goederentreinen van/naar de Haven van Rotterdam was in 2020 ca. 1.530 ton; dit is 20 ton minder dan in 2019 (–1%).

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 30 4.2.2 Limburg

De twee (qua omvang) grootste herkomst-/bestemmingsgebieden in Limburg lieten wisselend beeld zien. Van/naar Chemelot nam het verkeer met bijna 6% toe. Dit ondanks het feit dat containerverkeer naar Italië tijdelijk in een lagere frequentie reden. De herstart van de shuttle van/naar Moerdijk en de blijvende vraag naar chemische producten zorgden voor een toenemende vraag naar goederentreinen.

De afname van Blerick, 5% minder goederentreinen, wordt verklaard door de lagere frequenties van de containershuttles vanaf februari, nog voordat Europa in lockdown ging. De aanvoer van maritieme containers uit Azië (China), via de haven van Rotterdam stokte. In lijn met de landelijke ontwikkeling, reden deze shuttles in het 4e kwartaal weer op volle sterkte.

In 2020 werd wel de nieuwe terminal in Blerick, Trade Port Noord, opgeleverd en aangesloten op het spoorwegnet. Eind december werden de eerste treinen hier behandeld.

Tabel 4.4: ontwikkeling # goederentreinen en het bruto tonnage Limburg

# goederentreinen 2020-2019 bruto tonnage (mln) 2020-2019 Gebied 2019 2020 absoluut % 2019 2020 absoluut % Chemelot 4.050 4.300 250 6% 4,1 4,6 0,4 11% Blerick 3.250 3.100 –150 –5% 3,3 3,0 –0,2 –8%

Het gemiddelde (bruto) treingewicht van goederentreinen van/naar Chemelot was in 2020 ca. 1.070 ton; dit is 50 ton meer dan in 2019 (+5%). Het gemiddelde (bruto) treingewicht van goederentreinen van/naar Blerick was in 2020 ca. 970 ton, 30 ton minder dan in 2019 (–3%).

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 31 4.2.3 Zeeuwse havens

In Zeeland zijn de gebieden met goederenvervoer per spoor de Sloehaven (Vlissingen) en de Kanaalzone in Terneuzen (Zeeuws-Vlaanderen). De Sloehaven zag het aantal goederentreinen met 300 afnemen (–19%) en het tonnage met 0,3 miljoen ton (–9%). Van/naar Zeeuws- Vlaanderen nam het aantal goederentreinen eveneens af met 300 (–14%) en het tonnage met 0,4 miljoen ton (–19%).

De daling van/naar Sloehaven laat zich vooral verklaren doordat de aanvoer van auto’s (voor de Britse markt) minder was. Naast de tijdelijk stilgevallen autoproductie in Europa, speelde hier ook de onzekerheid over Brexit een rol (met dalende autoverkopen in o.a. het Verenigd Koninkrijk). In Zeeuws-Vlaanderen lag de afvoer van staal lager: waar in 2019 diverse extra treinen reden, reden deze nu niet meer.

Tabel 4.5: ontwikkeling # goederentreinen en het bruto tonnage Zeeuwse havens

# goederentreinen 2020-2019 bruto tonnage (mln) 2020-2019 Gebied 2019 2020 absoluut % 2019 2020 absoluut % Sloehaven 2.850 2.550 –300 –11% 3,5 3,2 –0,3 –9% Zeeuws-Vlaanderen 2.150 1.850 –300 –14% 2,2 1,8 –0,4 –19% Totaal Zeeuwse havens 5.050 4.450 –600 –12% 5,7 4,9 –0,7 –13%

Het gemiddelde (bruto) treingewicht van goederentreinen van/naar de Sloehaven was in 2020 ca. 1.230 ton; dit is 20 ton meer dan in 2019 (+2%). Het gemiddelde (bruto) treingewicht van goederentreinen van/naar Zeeuws-Vlaanderen was in 2020 ca. 950 ton; dit is 60 ton minder dan in 2019 (–6%).

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 32 4.2.4 IJmond

Het aantal goederentreinen van/naar de regio IJmond is in 2020 afgenomen door een krimp van zowel de Amsterdamse haven als Beverwijk (Tata).

De afname van Amsterdam, per saldo 500 (–19%) goederentreinen en 0,8 miljoen ton (–20%) minder, komt voor rekening van vooral emplacement Aziëhaven. De daling wordt veroorzaakt door verlies van diverse kolenpakketten. In hoofdstuk 1 is geconstateerd dat het kolenvervoer door de crisis afnam. Het resterende kolenvervoer concentreerde zich in het 2e en 3e kwartaal vooral in Rotterdam. In het 4e kwartaal herstelde het aantal kolentreinen zich enigszins. Lichtpuntje voor Amsterdam was de start van een nieuwe containershuttle op Duisburg.

Ondanks de verminderde vraag naar staal in de crisis bleef het aantal treinen van/naar Beverwijk redelijk op peil. Het staal dat in Beverwijk wordt geproduceerd is niet alleen bestemd voor de auto-industrie.

Tabel 4.6: ontwikkeling # goederentreinen en het bruto tonnage IJmond

# goederentreinen 2020-2019 bruto tonnage (mln) 2020-2019 Gebied 2019 2020 absoluut % 2019 2020 absoluut % Amsterdam Westhaven 1.500 1.350 –150 –8% 2,0 1,8 –0,2 –9% Amsterdam Aziëhaven 1.200 800 –400 –32% 2,1 1,5 –0,6 –30% Beverwijk 2.150 1.950 –200 –8% 3,1 3,1 – 0,1 –2% Totaal IJmond 4.850 4.150 –700 –14% 7,3 6,4 –0,9 –12%

Het gemiddelde (bruto) treingewicht van goederentreinen van/naar de haven van Amsterdam (Westhaven en Aziëhaven samen) was in 2020 ca. 1.510 ton; dit is 20 ton (–2%) minder dan in 2019. Het gemiddelde (bruto) treingewicht van goederentreinen van/naar Beverwijk was in 2020 met ca. 1.580 ton 110 ton hoger dan in 2019 (+7%).

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 33 4.2.5 West-Brabant

Uit onderstaande tabel blijkt dat het aantal treinen van/naar West-Brabant (Moerdijk en Oosterhout Weststad) ongeveer gelijk is gebleven: een daling van 1% in treinen en een toename van 2% in tonnage.

Het aantal goederentreinen van/naar Moerdijk bleef per saldo gelijk. De afname van het aantal treinen van/naar Moerdijk in de crisis werd gecompenseerd door de herstart van de shuttle van/naar Chemelot.

Oosterhout is qua omvang bescheidener dan Moerdijk, de procentuele afname is groot, maar absoluut gezien is de omvang van het verkeer stabiel.

Tabel 4.7: ontwikkeling # goederentreinen en het bruto tonnage West-Brabant

# goederentreinen 2020-2019 bruto tonnage (mln) 2020-2019 Gebied 2019 2020 absoluut % 2019 2020 absoluut % Moerdijk 2.900 2.900 0 0% 2,7 2,8 0,1 3% Oosterhout Weststad 300 250 –50 –13% 0,2 0,2 –0,0 –15% Totaal West Brabant 3.200 3.150 –50 –1% 2,9 3,0 0,1 2%

Het gemiddelde (bruto) treingewicht van goederentreinen van/naar Moerdijk was in 2020 ca. 970 ton; dit is 30 ton meer dan in 2019 (+3%).

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 34 4.2.6 Overige gebieden

Buiten de (qua omvang) grootste herkomst-/bestemmingsgebieden zijn de belangrijkste ontwikkelingen, per landsdeel, als volgt:

Noord-Nederland: – Het aantal goederentreinen (en daarmee het bruto tonnage) van/naar het noorden van het land is afgenomen, hoewel de omvang van het goederenverkeer hier bescheiden is. Deze afname komt voor rekening van Veendam, vooral door het wegvallen van de aanvoer van secundaire grondstoffen (afval). – De ontwikkeling van/naar de overige gebieden, Delfzijl, Roodeschool/Eemshaven, Coevorden en Emmen bleef redelijk stabiel.

Oost Nederland: – Het aantal goederentreinen van/naar de enige twee plaatsen met spoorgoederenvervoer in het oosten van het land Almelo en Delden was bescheiden. Almelo zag het aantal treinen verdubbelen tot ca. 150 à 200; Delden bleef stabiel op ca. 100.

West Nederland: – Van/naar Amersfoort reden in 2020 minder treinen dan in 2019, veroorzaakt door het stilvallen van de autoproductie in Europa. Vanuit Amersfoort worden geïmporteerd auto’s van de Volkswagengroep doorgevoerd naar Leusden. – De overige herkomst-/bestemmingsgebieden in West Nederland, voor zover niet behandeld in paragraaf 4.2 (o.a. Alphen a/d Rijn en Dordrecht) kenden in 2019 geen noemenswaardige verschuivingen. – Eind 2019 is de Hoekse lijn, na ombouw tot metrolijn waar ook goederentreinen kunnen rijden, weer in dienst gekomen. Buiten enkele tientallen testtreinen in september/oktober 2020, is het goederenverkeer naar Vlaardingen (nog) niet opnieuw opgestart.

Zuid-Nederland: – Van/naar Tilburg hebben in 2020 ruim 1.300 goederentreinen gereden, ca. 50 meer dan in 2019. De toename komt door extra treinen van/naar Polen en China. – Het goederenverkeer naar Acht is als gevolg van een afname in de vervoersvraag afgenomen met ca. 100 treinen. – De overige herkomst-/bestemmingsgebieden in Zuid-Nederland, voor zover niet behandeld in paragraaf 4.2 (Born, Budel, Maastricht en Oss), kenden in 2020 geen noemenswaardige verschuivingen.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 35 Bijlage I: indicatie aantal goederentreinen per dag

Goederentreinen 2019 (gemiddelde werkdag (indicatief o.b.v. 250/300 dagen/jaar); beide richtingen samen)

ProRail, januari 2020 Rd 0 – 2 goederentreinen 3 – 5 goederentreinen Swd Dz 2 6 – 10 goederentreinen Gn Nsch 2 Zb 11 – 20 goederentreinen Lw On 21 – 40 goederentreinen Hlg Vdm 41 – 80 goederentreinen 81 en meer goederentreinen 3/4

Zd 2 Amsterdam Emn Hdr Stv Hrp Awhv 4/5 <2 Hlm Co Alm 4/5 Ass Asd Wp Mp Ekz Hn 3/4 2/3 11/13 10/12 9/11 Amr Kpn Mrb Zl Dvd Hvs Utg Lls Wdn Shl 2 Aml Bkl 20/24 <2 3 Odz 6/7 Zd 20/24 Hlm Dv 20/24 Asd Alm Hgl Zvt 4/5 Es Apd Wp Zp 2 Shl 10H/1vs2 <2 Dvd 14/16 20/24 Ledn 14/16 Amf Apn Ww Wd 8/9 7/9 Gvc Ed <2 Ah Ut 12/15 Gv 16/20 Rhn Zv Gd Mvt 2 13/16 Gdm 73/87 74/89 Nm Tl 71/86 O Erp Rtd 66/79 Brmet 118/142 Ddr 16/19 3/4 Bot Ps Whz Kfh 72/87 Ht Zlw <2 12/15 6/8 16/20 Btl Rsd Bd 74/89 Tb Br 23/27 69/82 Ehv Bgn 60/72 Vl 10/11 9/11 60/72 Vs 8/9 Sloe 30/36 Wt 8/9 Rm Tnz 2 16/20 Svg 7/9 Std

Havenspoorlijn Rtd Meteren Elst 15/18 Hrl Lg 16/20 Gdm 8/10 Ah 8/10 Krd Mvt 73/87 Erp Mt Rtl 12/14 5/6 7/8 4/5 83/100 5/6 94/113 104/125 118/142 Kfhz 74/89 BRCup 70/84

Bot Ps Whz Brdv 66/79 BRCup 74/89 Zvbtwa 114/137 4 Brda

127/152 Kfh Ht 16/19 Nm 4/5

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 36 Goederentreinen 2020 (gemiddelde werkdag (indicatief o.b.v. 250/300 dagen/jaar); beide richtingen samen)

ProRail, januari 2021 Rd 0 – 2 goederentreinen Dz 3 – 5 goederentreinen Swd 2 6 – 10 goederentreinen Gn Nsch <2 Zb 11 – 20 goederentreinen Lw On 21 – 40 goederentreinen Hlg Vdm 41 – 80 goederentreinen 81 en meer goederentreinen 2/3 Amsterdam Zd <2 Emn Hdr Stv Hrp Awhv 3 <2 Hlm Co Alm 3/4 Ass Asd Wp Mp Ekz Hn 2/3 2/3 9/11 10/12 Amr 10/12 Kpn Mrb Zl Dvd Hvs Utg Lls Wdn Shl <2 Aml Bkl 19/22 <2 2/3 Odz 5/7 Zd 22/26 Hlm Dv 21/25 Asd Alm Hgl Zvt 3/4 Es Apd Wp Zp 2/3 Shl 10H/v1s2 <2 Dvd 14/16 Ledn 19/22 Amf Apn 9/11 Ww Wd 7/8 Gvc Ed <2 Ah Ut 14/16 Gv 15/18 Rhn Zv Gd Mvt 2/3 15/18 Gdm 68/82 74/89 Nm Tl 70/84 O Erp Rtd 67/80 Brmet 114/137 Ddr 15/16 2/3 Bot Ps Whz Kfh 69/83 Ht Zlw <2 12/15 5/6 18/22 Btl Rsd Bd 68/82 Tb Br 22/26 62/74 Ehv Bgn 55/65 Vl 9/10 53/64 Vs 6/8 9/10 Sloe 31/37 Wt 6/8 Rm Tnz 2 15/18 Svg 6/7 Std

Havenspoorlijn Rtd Meteren Elst 17/21 Hrl Lg 15/18 Gdm 10/12 Ah 6/8 Krd Mvt 68/82 Erp Mt Rtl 11/13 4 5/6 6/7 77/92 5/6 89/106 99/119 114/137 Kfhz 74/89 BRCup 68/82

Bot Ps Whz Brdv BRCup Zvbtwa 67/80 74/89 109/131 4/5 Brda

122/146 Kfh Ht 15/16 Nm 4

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 37 Bijlage II: treinen per relatie 2019 en 2020

Naar

Sloe Blerick Overig Sittard Tilburg Zwaluwe Kijfhoek) Beverwijk Amsterdam Venlo grens Venlo

# goederentreinen grens Eijsden Zevenaar grens Zevenaar Rotterdam (incl. (incl. Rotterdam per HB 2019 grens Oldenzaal Noord NederlandNoord (afgerond 50-tallen) grens Roosendaal Amsterdam X 50 350 200 500 150 Beverwijk X 250 150 100 250 50 Blerick X 1.400 200 Eijsden grens 250 X 50 150 300 250 <50 Oldenzaal grens 50 50 X 50 950 950 150 350 50 450 Noord Nederland 150 50 X 200 50 Roosendaal grens 50 950 X 1.150 1.450 500 100 250 Rotterdam (incl. Kijfhoek) 250 450 1.400 900 200 1.150 X 250 550 250 4.900 9.450 1.100 1.250 Van Sittard 350 250 X 100 900 50 350 Sloe 150 300 100 X 900 50 <50 Tilburg 350 250 X 50 Venlo grens 200 50 250 1.250 5.200 900 500 X 200 250 Zevenaar grens 550 250 550 9.050 50 X 100 Zwaluwe 50 100 1.000 50 200 50 X <50 Overig 150 50 250 <50 450 50 300 1.200 550 50 50 250 50 <50 X

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 38 Naar Sloe Blerick Overig Sittard Tilburg Zwaluwe Kijfhoek) Beverwijk Amsterdam Venlo grens Venlo # goederentreinen grens Eijsden Zevenaar grens Zevenaar Rotterdam (incl. (incl. Rotterdam Oldenzaal grens Oldenzaal

per HB 2020 NederlandNoord (afgerond 50-tallen) grens Roosendaal Amsterdam X 300 150 400 200 Beverwijk X 250 200 50 200 <50 Blerick X 1.250 50 200 Eijsden grens 250 X 100 300 50 <50 Oldenzaal grens X 1.050 1.200 150 400 50 500 Noord Nederland 100 X 200 <50 Roosendaal grens 1.100 X 1.500 1.300 450 50 150 Rotterdam (incl. Kijfhoek) 250 400 1.350 1.200 200 1.550 X 250 550 250 4.400 9.300 1.100 1.100 Van Sittard 300 250 X 100 1.000 100 250 Sloe 150 200 100 X 800 50 <50 Tilburg 400 250 X <50 Venlo grens 100 50 1.250 4.700 950 350 X 250 250 Zevenaar grens 400 250 450 9.050 50 X 250 Zwaluwe (Moerdijk) 50 1.050 100 250 X <50 Overig 250 <50 250 <50 450 <50 100 800 450 <50 <50 150 200 <50 X

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 39 Bijlage III: bruto tonnage en trein gewichten op de grenzen

In onderstaande grafiek is weergegeven hoe het bruto tonnage (een totaal van 85,0 miljoen ton in 2020) is verdeeld over de Oost West en Noord Zuid as.

Grafiek III.1: ontwikkeling (bruto) tonnage Oost West en Noord Zuid

80 2019 2020 Tonnage 70

60 (bruto, in miljoenen)

0 Oost West Noord Zuid

Grafiek III.2: ontwikkeling (bruto) tonnage per grensovergang

45 2019 40 2020 Tonnage 35

(bruto, in miljoenen) 25

In grafiek III.2 is het bruto tonnage per grensovergang weergegeven. Hieruit blijkt wederom de dominante positie die het Oost West as inneemt: de grensovergangen met hoogste tonnage zijn Zevenaar en Venlo.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 40 Grafiek III.3: ontwikkeling (bruto) tonnage per trein per grensovergang

2.000 2019 1.800 2020 1.600 Treingewicht 1.400 (bruto, in tonnen) 1.200 1.000 800 600 400 200 0

In grafiek III.3 is het (gemiddelde) bruto tonnage per trein per grensovergang in 2019 en 2020 weergegeven. De opvallendste zaken: – Het gemiddelde treingewicht op de grensovergangen tussen Nederland en Duitsland ligt met ca. 1.610 ton hoger dan het gemiddelde treingewicht op de grensovergangen met België (ca. 1.210 ton).16 De belangrijkste reden voor dit verschil is dat vrijwel al het vervoer van erts en kolen richting Duitsland rijdt. Een beladen ertstrein weegt ruim 5.000 ton, een kolentrein tot 4.000 ton. – Op zowel de grenzen met Duisland als met België is het verschil t.o.v. 2019 enkele procentpunten. Alleen Haanrade grens kende een grote (procentuele) toename van het treingewicht, dat komt omdat relatief veel treinen niet gemeten zijn door Quo Vadis en een normgewicht (650 ton) hebben gekregen.

16 Gemiddelde van alle grensovergangen tezamen.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 41 Bijlage IV: 2020 in historisch perspectief

IV-A: treinkilometers vanaf 2011

Grafiek IV.1: ontwikkeling aantal treinkilometers in de periode 2011-2020

12 Gemengd Net Havenspoorlijn 10 Betuweroute (A15 tracé) (in miljoenen) Treinkilometers 8

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Het aandeel van de Betuweroute (A15-tracé) in het aantal treinkilometers was in 2020 24%. In jaren met weinig werkzaamheden t.b.v. de aanleg van het 3e spoor Zevenaar – Oberhausen, zoals 2014 en 2017, lag dit aandeel op ca. 30%.

Het aantal treinkilometers17 lag sinds 2011 redelijk stabiel gebleven rond het niveau van 9 miljoen treinkilometers. 2019 is met 9,8 miljoen treinkilometers het jaar met de meeste treinkilometers van het afgelopen decennium. 2020 valt met een totaal 9,4 miljoen trein kilometers dus niet echt op.

Tabel IV.1: ontwikkeling aantal treinkilometers in de periode 2011-2020

TREINkilometers (in miljoenen) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Gemengd Net 5,6 5,3 5,6 4,8 5,6 6,1 5,3 5,8 6,0 5,7 Havenspoorlijn 1,3 1,3 1,2 1,3 1,3 1,4 1,2 1,3 1,5 1,4 Betuweroute (A15 tracé) 2,3 2,4 2,3 2,6 2,4 2,1 2,5 2,2 2,3 2,3 Totaal 9,2 8,9 9,1 8,8 9,3 9,6 9,0 9,3 9,8 9,4

17 Gemeten treinkilometers van alle goederentreinen door goederenvervoerders, dus exclusief losse locomotieven en goederentreinen door aannemers of andere vervoerders.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 42 IV-B: tonkilometers vanaf 2011

Grafiek IV.2: ontwikkeling bruto tonkilometers in de periode 2011-2020 s r 16 Gemengd Net e t Havenspoorlijn ilj arden )

om e 14 ki l m Betuweroute (A15 tracé) n n

T o 12

(bruto, i 10

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

De tonkilometers laten een vergelijkbaar beeld zien als de treinkilometers: een relatief laag aandeel van de Betuweroute (A15-tracé) in jaren met veel werkzaamheden voor de aanleg van het 3e spoor Zevenaar – Oberhausen. In 2020 was het aandeel 30%, het maximum aandeel was 39% in 2014.

Het totaalaantal tonkilometers18 lag 0,8 miljard (+7%) hoger dan in 2011. Het aantal tonkilometers was in 2011 nog aan het herstellen van de dip uit 2009 (economische crisis).

Tabel IV.2: ontwikkeling aantal tonkilometers in de periode 2011-2020

TONkilometers (bruto) (in miljarden) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Gemengd Net 6,5 6,2 6,7 5,8 7,0 8,0 6,6 7,5 7,8 7,4 Havenspoorlijn 2,0 2,0 2,0 2,1 2,1 2,1 1,9 2,0 2,3 2,1 Betuweroute (A15 tracé) 4,3 4,5 4,4 5,0 4,6 4,1 4,6 4,0 4,2 4,1 Totaal 12,8 12,7 13,1 12,9 13,6 14,1 13,0 13,5 14,3 13,6

18 Gemeten tonkilometers van alle goederentreinen door goederenvervoerders, dus exclusief losse locomotieven en goederentreinen door aannemers of andere vervoerders.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 43 IV-C: goederentreinen op de grenzen vanaf 2011

Grafiek IV.3: ontwikkeling aantal goederentreinen per verkeersas in de periode 2011-2020

70.000 Oost West Noord Zuid 60.000

50.000

40.000

30.000 Aantal goederentreinen per verkeersas

20.000

10.000

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Sinds 2011 is het aantal goederentreinen op zowel de Oost West as, als de Noord Zuid as19 toegenomen: – Oost West: in 2020 3.600 goederentreinen meer dan in 2011 (+9%) tot 43.650; ondanks de dip t.g.v. de corona crisis was 2020, na 2019 en 2016, één van de drukste jaren van het afgelopen decennium. – Noord Zuid: in 2020 3.800 goederentreinen meer dan in 2011 (+41%) tot 13.100; daarmee was 2020, na 2019, het jaar met het hoogste aantal goederentreinen op deze as in deze eeuw. – Totaal: in 2020 7.450 goederentreinen meer dan in 2011 (+15%) tot 56.750 op de grenzen; dit is het op één na hoogste aantal in deze reeks.

19 Totaal van alle grensover gangen (exclusief Coevorden). Transit treinen zorgen voor een dubbeltelling omdat deze twee keer een grens passeren. Een treinpaar tussen Zeeuws-Vlaanderen en Duitsland passeert zelfs drie keer de grens; hiervoor is in geen van de jaren een correctie toegepast.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 44 Tabel IV.3: aantal goederentreinen per jaar per grensovergang in de periode 2011-2020

Goederentreinen per grensovergang (jaartotaal; som beide richtingen; afgerond 50-tallen) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Oldenzaal – Bad Bentheim 3.150 3.150 3.550 2.900 4.950 6.750 5.850 6.100 6.050 6.550 Zevenaar – Emmerich 24.800 25.200 25.500 28.200 24.500 20.750 24.500 20.650 21.450 21.000 waarvan via Gemengde Net 3.250 2.800 4.050 3.150 1.650 1.100 550 450 350 550 waarvan via Betuweroute 21.600 22.450 21.500 25.050 22.850 19.650 23.950 20.200 21.050 20.450 Venlo – Kaldenkirchen 11.950 11.650 12.550 10.100 13.900 16.350 12.500 16.550 17.900 16.000 Eijsden – Visé 1.300 850 1.200 1.700 1.500 1.700 2.000 2.550 2.000 1.450 Roosendaal – Essen 6.300 6.000 5.650 5.900 5.500 6.950 7.500 8.050 8.900 9.250

Tabel IV.4: aantal goederentreinen per week (jaar/52) per grensovergang in de periode 2011-2020

Goederentreinen per grensovergang (per week (52 weken/jaar); som beide richtingen; afgerond 10-tallen) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Oldenzaal – Bad Bentheim 60 60 70 60 100 130 110 120 120 130 Zevenaar – Emmerich 480 490 490 540 470 400 470 400 410 400 waarvan via Gemengde Net 60 50 80 60 30 20 10 10 10 10 waarvan via Betuweroute 420 430 410 480 440 380 460 390 400 390 Venlo – Kaldenkirchen 230 220 240 190 270 310 240 320 340 310 Eijsden – Visé 30 20 20 30 30 30 40 50 40 30 Roosendaal – Essen 120 120 110 110 110 130 140 160 170 180

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 45 IV-D: bruto tonnage op de grenzen vanaf 2011

Grafiek IV.4: ontwikkeling bruto tonnage per verkeersas in de periode 2011-2020

100 Oost West

90 Noord Zuid

70 (bruto, in miljoenen) 60 20 Totaal van alle grensover 50 gangen (exclusief Coevorden). Transit treinen zorgen voor 40 een dubbeltelling omdat deze twee keer een grens Tonnage per internationale vervoeras 30 passeren. Een treinpaar 20 tussen Zeeuws-Vlaanderen en Duitsland passeert zelfs 10 drie keer de grens; hiervoor is voor geen van de jaren 0 een correctie toegepast. De 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 grensovergangen Sas van Gent en Budel worden niet direct gemeten met Quo Vadis; goederentreinen hier Ook bij het bruto tonnage20 is in de eerste jaren na 2011 nog sprake van herstel na de kregen t/m 2012 een economische crisis. Het tonnage in 2020 lag (mede) daarom hoger dan in 2011: normgewicht van 300 ton per trein en vanaf 2013 van – Oost West: in 2020 een toename van 7,5 miljoen ton (+12%) t.o.v. 2011 tot 69,7 650 ton per trein toegekend. miljoen ton. Dit is de laagste waarde van de afgelopen vijf jaar, hoewel 2020 2020 Op basis van Quo Vadis hiermee niet uit de toon valt. 2019 blijft het jaar met het grootste bruto tonnage. gegevens van treinen die zowel via Sas van Gent als – Noord Zuid: in 2020 een toename van 6,2 miljoen ton (+68%) t.o.v. 2011 tot 15,3 Roosendaal rijden (en daar miljoen ton. Dit is de op één na hoogste waarde van het afgelopen decennium, na 2019. alsnog gemeten worden) en – Totaal: in 2020 een toename van 13,7 miljoen ton (+19%) t.o.v. 2011 tot 85,0 miljoen informatie uit wagenlijsten is het tonnage via Sas van Gent ton; door de dominante positie van de oost west as was 2020 hiermee het jaar met grens en via Budel grens het laagste tonnage van de afgelopen vijf jaar. vanaf 2012 gereconstrueerd.

Tabel IV.5: bruto tonnage per jaar per grensovergang in de periode 2011-2020

Bruto tonnage per grensovergang (jaartotaal; som beide richtingen; afgerond 0,1 miljoen ton) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Oldenzaal – Bad Bentheim 3,2 3,2 3,9 3,0 5,6 7,9 6,5 7,0 7,2 8,2 Zevenaar – Emmerich 45,4 47,7 47,8 52,6 46,8 41,4 45,6 37,8 39,6 37,5 waarvan via Gemengde Net 5,5 4,3 6,5 5,3 2,5 2,1 0,9 0,7 0,5 0,7 waarvan via Betuweroute 39,9 43,4 41,3 47,3 44,3 39,3 44,7 37,1 39,1 36,8 Venlo – Kaldenkirchen 13,6 14,2 16,2 12,6 19,3 23,0 17,9 25,1 26,6 23,9 Eijsden – Visé 1,2 1,5 2,0 1,9 2,2 2,8 3,5 3,6 2,9 2,0 Roosendaal – Essen 7,1 6,5 6,4 6,2 7,7 8,1 8,8 8,8 10,0 10,8

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 46 IV-E: goederentreinen op de Betuweroute (A15-tracé) vanaf 2011

Grafiek IV.5: ontwikkeling aantal goederentreinen op de Betuweroute in de periode 2011-2020

30.000 Kijfhoek – Meteren Meteren – Valburg 25.000 Valburg – Zevenaar

20.000 Betuweroute A15Tracé Aantal goederentreinen

15.000

10.000

5.000

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Tabel IV.6: aantal goederentreinen per jaar op de Betuweroute in de periode 2011-2020

Goederentreinen Betuweroute (jaartotaal; som beide richtingen; afgerond 50-tallen) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 A15-tracé Kijfhoek – Meteren 20.400 20.450 20.050 23.250 20.300 17.600 21.050 18.800 19.700 19.950 Meteren – Valburg 21.600 22.450 21.500 25.100 22.900 20.400 24.750 21.500 22.150 22.300 Valburg – Zevenaar 21.550 22.450 21.500 25.050 22.850 19.650 23.950 20.200 21.050 20.450 Verbindingsbogen NO boog Meteren 1.300 2.100 1.700 2.100 2.700 2.700 3.100 2.050 1.450 1.100 ZO boog Meteren - - - - - 100 700 700 1.100 1.250 NW boog Elst - - - - 50 700 750 1.350 1.150 1.750

Sinds de opening van de Betuweroute (A15-tracé) in juni 2007 is t/m 2011 het aantal goederentreinen op deze lijn jaarlijks met ca. 5.000 treinen toegenomen. Sindsdien is het aantal goederentreinen relatief stabiel.

Het jaar met het hoogste aantal treinen was 2014 (met ruim 25.000 treinen tussen Meteren en Valburg). Vanwege de werkzaamheden voor de aanleg van het 3e spoor Zevenaar – Oberhausen kwam sindsdien alleen in 2017 (weinig werkzaamheden) in de buurt van dit aantal. In 2013, 2015, 2016, 2018, 2019 en 2020 is gedurende langere periodes de capaciteit beperkt geweest vanwege de werkzaamheden. De beperkingen bevonden zich overigens niet zozeer op het A15-tracé, maar tussen Zevenaar en Oberhausen.

Het aandeel van het A15-tracé in het totale goederenverkeer op de Nederlands-Duitse grens was in 2020 47%. In 2014 was dit aandeel het hoogst: 61%.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 47 De verbindingsbogen Geldermalsen – Meteren (NO boog Meteren) zijn in 2010 opengesteld, de boog Valburg – Elst (NW boog Elst) is in november 2015 opengesteld, gevolgd door de boog Zaltbommel – Meteren (ZO boog Meteren) in oktober 2016.

Het meest opvallend is de daling in het gebruik van de bogen tussen Geldermalsen en Meteren (NO boog Meteren) na 2017. In dat jaar reden 3.100 treinen via de bogen, in 2020 1.100. Reden voor de afname is voor de afname van het aantal (kolen)treinen van/naar de haven van Amsterdam.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 48 IV-F: bruto tonnage op de Betuweroute (A15-tracé) vanaf 2011

Grafiek IV.6: ontwikkeling bruto tonnage op de Betuweroute in de periode 2011-2020

50 Kijfhoek – Meteren

45 Meteren – Valburg Valburg – Zevenaar 40

35 (bruto, in miljoenen) 30

25 Tonnage Betuweroute A15-tracé 20

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Tabel IV.7: bruto tonnage per jaar op de Betuweroute in de periode 2011-2020

Bruto tonnage Betuweroute (jaartotaal; som beide richtingen; afgerond 0,1 miljoen) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 A15-tracé Kijfhoek - Meteren 37,2 38,6 37,6 42,6 38,5 33,9 37,6 33,5 36,2 35,4 Meteren - Valburg 40,1 43,4 41,4 47,3 44,4 40,3 45,6 38,8 40,5 39,2 Valburg - Zevenaar 39,9 43,4 41,3 47,3 44,3 39,3 44,7 37,1 39,1 36,8 Verbindingsbogen NO boog Meteren 2,9 4,7 3,8 4,8 6,0 6,3 7,3 4,4 2,9 2,1 ZO boog Meteren - - - - - 0,2 0,8 0,9 1,4 1,6 NW boog Elst - - - - 0,1 1,0 0,8 1,7 1,3 2,3

Sinds de opening van de Betuweroute (A15-tracé) in juni 2007 is t/m 2012 het bruto tonnage op deze lijn toegenomen tot een niveau rond de tussen de 40 en 45 miljoen ton (tussen Meteren en Valburg). Door de afname van het kolenvervoer (in combinatie met omleidingen voor de bouw van het 3e spoor) ligt vanaf 2018 het bruto tonnage rond de 40 miljoen ton. Het jaar met het hoogste tonnage was 2014 met 47,3 miljoen ton.

Het aandeel van het A15-tracé in het totale bruto tonnage op de Nederlands-Duitse grens was in 2020 53%. In 2014 was dit aandeel het hoogst: 69%.

De verbindingsbogen Geldermalsen – Meteren (NO boog Meteren) zijn in 2010 opengesteld, de boog Valburg – Elst (NW boog Elst) is in november 2015 opengesteld, gevolgd door de boog Zaltbommel – Meteren (ZO boog Meteren) in oktober 2016.

De daling van het gebruik van de NO boog Meteren laat een vergelijkbaar beeld zien als bij het aantal treinen. Een piek in 2017, gevolgd door een afname, samenhangend met de daling van het aantal (kolen)treinen van/naar Amsterdam.

ProRail Ontwikkeling spoorgoederenverkeer in Nederland 49 Disclaimer De informatie in deze brochure is met uiterste zorg samengesteld. Toch kan het zijn dat sommige informatie niet meer actueel is, of op enige wijze niet correct is weergegeven. Wij sluiten dan ook elke aansprakelijkheid uit als gevolg van de eventueel onjuiste weergave van informatie.

Foto's Derk Luijt

Tekst Ron Demmers

Uitgave ProRail Februari 2021 www.prorail.nl