Elk jaar vindt in op het plein voor het oude raadhuis de dodenher­ denking plaats. Daarbij worden de oorlogsslachtoffers herdacht, die in Maarn en gedurende de Tureede wereldoorlog en daarna bij Nederlandse militaire acties in het buitenland zijn gevallen. Zowel in Maarn als in Maarsbergen zijn verschillende oorlogsmonumenten. Dit boekje geeft een achtergrond van degenen die op deze monumen­ ten staan vermeld. Maarn en Maars­ bergen vormden samen lange tijd één gemeente. Het verzet ontstond al vroeg na de bezetting. Dat de beide plaatsen direct aan de spoor­ weg lagen, heeft tot gevolg gehad, dat meerdere slachtoffers zijn geval­ len bij aanvallen op deze spoorweg. Daarnaast zijn verschillende men­ sen door de bezetter weggevoerd, waarvan we de redenen niet altijd meer hebben kunnen achterhalen. Verschillende namen op de monu­ menten hebben we in dit boekje weer een gezicht kunnen geven. De mensen achter de namen op de monumenten geven betekenis aan het begrip "oorlog" vanwege hun persoonlijke geschiedenissen. Zij mogen niet vergeten worden. OORLOGSMONUMENTEN VRIJHEID GEEFJE DOOR! IN MAARNEN MAARSBERGEN VRIJHE ID GEEF JE DOO R1

Inhoud

Woord vooraf ...... 5

1. oorlogsmonumenten in Maarn...... 7

1.1. Het monument op de Pol...... 7

Vrijheid geef je door 1.2. Het monument tegenover het oude Raadhuis ...... 10 Oorlogsmonumenten in Maarn en Maarsbergen 1.2.1. Getroffen bij bombardementen ...... 10 Copyright © 2018 4 mei Comité Maarn Maarsbergen 1.2.2. Omgekomen in Duitsland ...... 19 1.2.3. Gefusilleerden ...... 24 Auteurs: Paul van der Donck, Walter Scholten 1.2.4. Gesneuveld in Nederlands Indië ...... 34 Redacteurs: Ria Stegeman, Patty Willeboordse, David Vroon, Bertj an Sneller 2. oorlogsgraven in Maarsbergen...... 36 Vormgeving en grafische verzorging: Pre Press Buro Booij, Maarsbergen 2.1. Het grafmonument op Valkenheide ...... 36 oorlogsgeschiedenis Maarn Maarsbergen 2.2. De graven op de Folcoldusheuvel ...... 37 ISBN: 978-90-828537-0-4 Bronnen ...... 40 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, door middel van druk, fotokopieën, geautomatiseerde gegevens bestanden of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

~ LIONSCLUB NATUURLIJK MAARN­ CULT~~~,!?i\~~SCHE MAARBERGEN -We- -ve

OORLOGS MONUMENTEN IN MAARN EN MAARS BERGE N We leven in vrijheirj maar dat is niet vanzelfsprekend!

Woord vooraf

Dit boekje beschrijft de twee oorlogsmonumenten en twee oorlogs­ graven in de dorpen Maarn en Maarsbergen. Wie zijn de mensen en wat zijn de verhalen achter de namen die vermeld staan op de monumenten en -graven? Walter Scholten en Paul van der Donck van het 4 mei Comité Maarn-Maarsbergen hebben verschillende bronnen geraadpleegd en geprobeerd op basis daarvan een zo goed mogelijk beeld te geven van de mensen die tijdens de Tweede wereldoorlog zijn omgekomen.

Bij het oorlogsmonument tegenover het oude Raadhuis vindt jaarlijks op 4 mei de herdenking plaats van de Nederlandse slachtoffers van de Tweede wereldoorlog en oorlogssituaties en vredesmissies hierna.

Het 4 mei Comité Maarn-Maarsbergen organiseert deze herdenking in Maarn. Wij vinden het belangrijk dat kinderen hierbij worden betrokken. Jaarlijks bezoeken we in de periode voorafgaand aan de herdenking de basisscholen in Maarn en Maarsbergen om voorlich­ ting te geven over de Tweede wereldoorlog en over de uitzendingen van Nederlandse militairen die na de oorlog hebben plaatsgevonden. Ook leggen kinderen van iedere basisschool tijdens de herdenking een boeket bij het monument.

Het 4 mei Comité Maarn-Maarsbergen maakt hierbij gebruik van de mogelijkheid om de Cultuurhistorische commissie van de Vereniging

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OOR LOGS MONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBE RGEN VR IJHEI D GEEF JE DOOR ! VRIJHE ID GEEF JE DOOR !

Maarn Maarsbergen Natuurlijk en de Lionsclub Maarn-Maarsbergen 1. oorlogsmonumenten te bedanken voor hun substantiële financiële steun, waarmee het mogelijk werd om dit boekje te laten drukken en uit te brengen. in Maarn

Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van dit boekje, neem dan contact op met één van de leden van het Comité. Maarn heeft twee oorlogsmonumenten: het monument op de Pol en het monument tegenover het oude Raadhuis. 4 mei Comité Maarn-Maarsbergen 1.1 Het monument op de Pol Walter (W.H.) Scholten, voorzitter Dit zogenoemde Lancastermonument bestaat uit een zwerfkei en een Patty (P.) Willeboordse, ceremoniemeester gedenkplaat. Het werd op 14 april 2012 op initiatief van de Cultuur­ Ria (H.J.) Stegeman, secretaris historische commissie van de vereniging Maarn Maarsbergen Natuur­ Paul (P.J.G.) van der Donck, algemeen lid lijk en het 4 mei Comité Maarn-Maarsbergen opgericht ter nagedach­ tenis aan de Britse bemanningsleden en de Australische piloot van de Royal Air Force, die in de nacht van 22 op 23 juni 1943 in de omgeving van de Pol met hun Lancaster bommenwerper op de terugweg van Mühlheim in Duitsland neerstortten.

Het 4 mei Comité Maarn-Maarsbergen heeft zo secuur mogelijk haar informatie verzameld en is niet verantwoordelijk voor eventuele onjuistheden in de tekst.

OOR LOG SMON UMEN TEN IN MAARN EN MA ARSBERGEN OORLOGS MO NUMENTEN IN MAA RN EN MAARSBERGE N Boven Maarn werd het vliegtuig getroffen door vijandelijk vuur. Het school aan de Schoollaan, een propellor op de Kapelweg en een stuk toestel kwam terecht op het Heideveld naast het inmiddels verdwe­ vleugel langs de Maarnse Grindweg. nen boerderijtje Aarendal. Er waren diverse ooggetuigen van het De volledige bemanning kwam om het leven: John William Bembridge drama. (radiotelegrafist, 20 jaar), John Sidney Francis Victor Crawley (bom­ menrichter, 22 jaar), Edmond Alexis Duchene (boordwerktuigkundige, De Duitsers hadden snel de omgeving afgezet en niemand mocht 22 jaar), Wilson Hebenton Gordon (bommenrichter en 2e navigator, bij het neergestorte toestel komen. Op verschillende plaatsen in het 22 jaar), Eric George Grove (navigator, 23 jaar), William Patrick Smith dorp waren onderdelen van het vliegtuig terechtgekomen. Eén van (koepelschutter, 30 jaar) en John Trevor Winterbon (piloot, 21 jaar). de motoren bij kolenboer Eckeveld, vlak bij de voormalige Tuindorp- Zij liggen begraven op de erebegraafplaats van Rusthofin Leusden. 1.2. Het monument tegenover het oude Raadhuis De ontwerper van dit monument is Henk A. Vedder. Het werd in 1949 onthuld en bestaat uit een bakstenen gedenkmuur met in reliëf een mannenfiguur en vier gedenkplaten van wit natuursteen. De mannen­ figuur in realistische stijl is levensgroot en geplaatst op een bakstenen voetstuk. Voor het monument bevindt zich een verdiepte tegelplaats met treurberk. De inscriptie op het voetstuk luidt: '1940 -1945'. Op de vier gedenkplaten worden vier groepen mensen herdacht: • burgerslachtoffers bij bombardementen; • slachtoffers omgekomen in Duitsland (kampen); • gefusilleerde mensen uit het verzet; • gesneuvelde militairen in dienst van het Nederlands Koninkrijk.

In totaal staan veertien namen op de gedenkplaten.

1.2.1. Getroffen bij bombardementen Links op de --· . ' luiken dicht te doen en de ramen te openen, om zo de luchtdruk de foto is het huis van de familie • G. Herikhuizen (4-7-1911 / 24-3-1944) kans te geven om te ontsnappen, mochten bommen worden gegooid. Herikhuizen De eerste twee bommen vielen om 17.02 uur. Eén van de bommen zichtbaar. Gerrit Herikhuizen werd op 4 juli 1911 in Ede gebo­ kwam op het nabijgelegen hoekhuis en één kwam op de loods van de ren als zoon van Jacob (van) Herikhuizen en Barendina van Santen. firma van Job Herikhuizen. De panden lagen totaal in puin. In totaal Zij waren eigenaar van de de firma "de Eerste Rijwielhandel van werden 16 bommen afgeworpen, die allemaal in de directe omgeving Maarn", gevestigd op de Amersfoortseweg A 97. De broer van Gerrit, van de tunnel op de Amersfoortseweg terechtkwamen. Mogelijk was J(ac)ob, nam deze zaak van zijn vader over. Gerrit zelf had een baan het de bedoeling van de geallieerden om Huize Plattenberg te bom­ als hulpbesteller bij de posterijen. Hij was barderen, dat vlakbij de tunnel lag. In Huize Plattenberg lagen veel niet getrouwd en had geen kinderen. Duitsers ingekwartierd. Op zondag 24 september 1944 was de fami­ lie Herikhuizen thuis toen het luchtalarm Binnen korte tijd werd aan de plaatselijke commandant van de Lucht­ afging. Er verscheen een aantal geallieerde beschermingsdienst (LBD) in Maarn, L.R. Koolemans Beijnen, op de vliegtuigen boven Maarn. De familie pro­ Amersfoortseweg A 137, bericht dat er mensen onder het puin bedol­ beerde gelijk toen het luchtalarm afging en ven lagen. De commandant kwam onmiddellijk in actie. Hij gaf bevel de vliegtuigen eraan kwamen, om snel de om zowel in Maarn als in Maarsbergen de sirenes te laten gaan. Op dit

OORLOGSMON UMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGS MONUMENTEN IN MA ARN EN MAARSBE RGEN VR IJHEID GEEF JE DOOR !

signaal begaven de blokploegen1 zich snel naar de getroffen plaatsen Amersfoortseweg A 97 werd onbewoonbaar verklaard en de bewo­ om hulp te bieden. Doktoren, brandweer en opruimingsploegen wer­ ners moesten het huis verlaten. den afzonderlijk gewaarschuwd. Ook de Duitse bezetter was spoedig ter plaatse en hielp mee bij het bergen van de mensen die onder het Gerrit Herikhuizen werd in Maarn op de Algemene Begraafplaats puin waren bedolven. begraven. Op zijn steen staat: 'getroffen door een noodlottig ongeval'. Pas na de oorlog werd bij akte van 22 augustus 1945 het overlijden Het pand van Job Herikhuizen was geraakt door meerdere bommen. van Herikhuizen in de gemeente Maarn ingeschreven. Het was volledig verwoest. Er resteerde een grote berg puin, met (kapotte) fietsen en onderdelen. Zijn broer Gerrit Herikhuizen zat tij­ Het gezin van Job Herikhuizen (man, vrouw, twee kinderen: Dientje dens het bombardement op het toilet.2 Hij overleed in het ziekenhuis en Toontje) werd ondergebracht in het huis op de hoek van de hui­ in aan zijn verwondingen. Van de dood van Gerrit Herikhuizen dige Krönerweg en Hoekenkamp. Job Herikhuizen kreeg overbrug­ werd op 25 september 1944 aangifte gedaan in de gemeente Zeist gingssteun toegekend, totdat hij vanuit een loodsje zijn bedrijf kon door Siedse Jansen, een bedienaar uit . voortzetten en weer genoeg kon verdienen. Al zijn meubilair was verloren gegaan. Het gezin kreeg later een bijdrage voor de herbouw De volgende dag bleek dat één bom niet was ontploft. Deze werd later van één woonhuis met aangebouwde garage op de Amersfoortse­ onschadelijk gemaakt. Er was zeer veel glasschade en schade aan straatweg nr. 10. dakpannen in de onmiddellijke omgeving.3 Het huis naast het pand

• Th. B. Meijer {10-03-1897 / 6-11-1944) en 1. Na een luchtaanval moest de LBD eerste hulp bieden. De LBD had de beschikking • ] . Meijer-van Roon {22-07-1897 / 6-11-1944) over EHBO-kisten, brandslangen, helmen, gasmaskers en herkenningstekens (een metalen plaatje met daarop de letters LB, dat met riempjes op de bovenarm Theodorus Bernardus Meijer werd op 10 maart 1897 in Lengel, kon worden bevestigd). De LBD had afdelingen in alle stadswijken en dorpen. Per 200-300 gezinnen was er een 'blokploeg' geleid door een 'blokhoofd'. gemeente Bergh (Montferland), geboren als zoon van Theodorus Ber­ 2. Op 7 mei 1943 werd bekendgemaakt dat alle mannen van 18-35 jaar verplicht nardus Meijer en Geranda Bisseling. Hij trouwde op 10 maart 1920 werden zich te melden bij de arbeidsbureaus. Vrijstelling voor arbeidsinzet zou in met Johanna van Roon, dochter van Bastiaan van Roon en worden verleend aan mijnwerkers, aan personen die in de landbouw of in be­ Emmerentia van der Landen. Het paar kreeg meerdere kinderen. Een drijven voor de levensmiddelenvoorziening werkten, en aan alle arbeiders in aantal kinderen overleed vroegtijdig. De oudste zoon heette Theo, industriële bedrijven die voor de Duitse oorlogsinspanning van belang waren. Gerrit Herikhuizen was op dat moment 33 jaar, voldeed niet aan de criteria voor naar zijn vader en grootvader. De dochter werd Zusje genoemd, maar een vrijstelling en moest zich dus melden voor de arbeidsinzet. Wellicht heeft hij dat niet gedaan en zat hij ondergedoken. Dl 3. In WOU viel een aantal keren bommen in Maarn en Maarsbergen. En vanuit de De kerk en de pastorie in Maarsbergen werden daarbij flink getroffen. De gaten pastorie in Maarsbergen en verderop langs de spoorbaan schoten de Duitsers zaten in het dak. Enige tijd werden kerkdiensten elders gehouden, op de Cruy­ tijdens Operatie Market Garden (17-09-1944) op zweefvliegtuigen. De jachtvlieg­ voort (bij de familie Van het Land) en op de Brink (bij de familie Versteeg). Op 3 tuigen, die de zweefvliegtuigen begeleidden, maakten hier snel een einde aan. maart 1945 vielen er nog bommen wijd verspreid in Maarn.

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERG EN OORLOGS MONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGE N VRIJ HE ID GEE F JE DOOR! VRIJ HEID GEEF JE DOOR! '

of dat haar officiële naam was, is niet bekend. Op 8 mei 1927 werd geschoten te zijn (Het Parool: speciaal bulletin 20-9-1944). Op 17 sep­ in Loenen (Utrecht) Bastiaan (Bas) Everhardus Anthonius Meijer gebo­ tember 1944 begon operatie Market Garden (Slag om Arnhem). Op ren. Tenslotte kreeg het paar op latere leeftijd nog een zoon. 1 november 1944 cirkelde om ca. 23.00 uur 's avonds een vliegtuig boven Maarsbergen dat met lichtkogels schoot en daarna een bom Rond 1938 werd Meijer stationschef in Maarsbergen. Hij volgde afwierp. 'Ienslotte loste het toestel nog enige mitrailleursalvo's. Het Wim Mulder op. Meijer woonde met zijn gezin in het stationshuis. doel was een stilstaande militaire goederentrein op het station van Daarnaast bevond zich het seinhuis. Het spoor en het station waren Maarsbergen. Deze trein vormde een gevaar voor de bewoners die in in 1944 een zeer gevaarlijk plek. Meermaals waren het station, de de omtrek woonden. Eén wagon, geladen met twee auto's, brandde treinen of de spoorlijn het doelwit van luchtaanvallen. Zo werd op uit. De bom sloeg in op de spoorweg, waarbij twee sporen werden 28 mei 1944 (Eerste Pinksterdag) de trein van Utrecht naar Arnhem beschadigd. Het was een voorteken van meer ellende. bij Maarsbergen bij een luchtoffensief door geallieerde vliegtuigen beschoten. Daarbij vielen tientallen doden en gewonden te betreuren Vanwege de landelijke spoorwegstaking die op 17 september 1944 (De Vrije Gedachte, publicatie 2-06-1944). Op 17 september 1944 was was begonnen, reden op 6 november van dat jaar geen Nederlandse een medewerker van het Parool met de fiets op weg naar Arnhem. treinen. De Duitsers lieten wel zelf treinen rijden, maar daarmee had­ In de buurt van Austerlitz zag hij in de verte hoge rookkolommen den de stationschefs van de verschillende NS-stations niets van doen. opstijgen. In de buurt van Maarsbergen scheen een trein in brand De heer Meijer had na de algemene spoorwegstaking zijn post niet verlaten. Hij wilde zijn huis, dat naast en boven het station was gele­ gen, van elektriciteit voorzien. Meijer haalde een accu uit een spoor­ r,IAAR8HRGEN Stttlon, wegwagon en maakt de fout deze accu op te laden via het schakelbord van het station. Tijdens het opladen gingen onverwacht de seinen op het station en langs de spoorlijn branden. Een overvliegend toestel van de geallieerden merkte het branden van de seinen op. Kennelijk werd daaruit afgeleid dat de spoorlijn nog in gebruik was en dat de spoorbaan nog intact was. Het geallieerde toestel bombardeerde ver­ volgens het station van Maarsbergen. Het was 10.30 uur 's morgens. Meijer stond in de deur van zijn huis. Hij werd door de luchtdruk gedood. Zijn vrouw kwam net met een emmertje melk aanlopen. Dat emmertje had ze gehaald bij haar overbuurvrouw Alie van Laar, die met haar man Sander van Laar het stationskoffiehuis De Grote Bloem­ heuvel uitbaatte.4 De bom viel tussen de Meijers in en ook mevrouw lll

4. Pieter Roos: Tweede Boek Maarsbergen 1931 tot 1940

OORLOGS MONUM ENTEN IN MAARN EN MAAR SBERGEN OORLOGSM ONUMEN TEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJ HEID GE EF JE DOOR! VRIJHEID GEEF JE DOOR!

Meijer werd gedood. Hun jongste zoontje stond achter zijn vader. Hij Meijer en zijn vrouw werden begraven op de Rooms-Katholieke overleefde het bombardement. Hij mankeerde niets. Zware schade begraafplaats in Maarn. In het spoorwegmuseum in Utrecht hangt werd aangericht aan de omliggende gebouwen, waarvan verschil­ een schilderijtje, gemaakt door de heer Westeneng jr. in Maarsbergen, lende onbewoonbaar werden verklaard. In verderaf gelegen wonin­ waarop de restanten van het station zijn te zien. gen werd aanzienlijke glasschade aangericht. Daarnaast werd de mili­ taire goederentrein door twee bommen getroffen. Verder weg van het Enige tijd na het bombardement werd door de zoon, Bas Meijer, op station viel een vierde bom vlakbij de spoorlijn. het gemeentehuis aangifte gedaan van de geleden oorlogsschade. Vervolgens ging hij in dienst als oorlogsvrijwilliger. De rest van de 's Middags rond 14.00 uur verschenen opnieuw vliegtuigen boven kinderen werd opgevangen op kasteel Maarsbergen. Daar zaten aan Maarsbergen. Nu werd een twaalftal bommen afgeworpen. Een paar het einde van de oorlog zo'n 30 evacuees. De jongste zoon van Meijer bommen kwamen op de spoorlijn terecht. Daarna werd het aanwe­ werd na de oorlog geplaatst in een tehuis in Amersfoort. Hij kwam op zige treintoestel bestookt met een boordwapen. Bij deze aanval vielen 6-jarige leeftijd tussen twee auto's klem te zitten en kwam als gevolg geen slachtoffers. daarvan om het leven. Bas trouwde op 24 november 1950 in Bilthoven met Anna Jacoba Kloosterboer, geboren op 9 november 1928 te Amsterdam. Dit stel kreeg vier kinderen en vertrok naar Edmonton in Canada.5

' • D. van Harskamp {11-02-1917 / 5-01-1945} Dirkje van. Harskamp werd op 11 februari 1917 in Wou­ denberg geboren. Ze was de jongste dochter van Dirk van Harskamp en Neeltje van den Berg. Deze Dirk had gemeenschappelijke voorouders met Gijsbertje van Harskamp6, die rondom 1800 buitenechtelijk vier kin­ deren kreeg met de toenmalige kasteelheer van Maars­ bergen Jan Andries du Bois. Dirk was dus familie, maar geen recht­ streekse afstammeling van Gijsbertje.

5. Informatie van Teun Kloosterboer uit Deventer. 6. Gijsbertje van Harskamp en Jan du Bois worden vermeld in het boekje: De fami­ lie Du Bois in Maarsbergen van David Vroon.

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJHEID GEEF JE DOO R!

Dirk was eerst werkzaam als arbeider, later als landbouwer. Ergens Haar beide ouders waren op dat moment nog in leven. Dirkje ligt op tussen 1917 en 1923 verhuisde Dirk met zijn gezin naar Maarn. Hij de Algemene Begraafplaats in Maarn begraven. Op haar steen staat: en zijn vrouw hadden meerdere kinderen. Oudste zoon Gerrit werd "Hier rust onze beliefde dochter Dirkje van Harskamp. Overl. door een slager in Woudenberg. Zoon Jan bleef in Maarn wonen en was tim­ ongeval 05-01-1945". merman. Dochter Gerritje Neeltje trouwde in 1933 in Maarn met Jan van Ginkel. Jan van Ginkel was spoorwegbeambte. 1.2.2. Omgekomen in Duitsland Dochter Dirkje van Harskamp zal waarschijnlijk, zoals gebruikelijk in die tijd, op 13-jarige leeftijd zijn gaan werken als boerenmeid bij • A. de Haan (17-02-1902 / 26-01-1945} een boer of bij een particulier. Ze werd lid van de meisjesvereniging Martha in Maarsbergen. Deze vereniging vierde in 1934 haar 25-jarig August de Haan werd op 17 februari 1902 in Amster­ jubileum en Dirkje werd bij die gelegenheid samen met vijftien andere dam geboren als zoon van Jan Cornelis de Haan en leden gefotografeerd. Dirkje was werkster van beroep. Waarschijnlijk Augustina Heroneyma Heijenberg. Als opleiding bleef ze altijd bij haar ouders in Maarn wonen. Dirkje bleef in ieder deed hij de Teekenschool (MULO) in Amsterdam. Op geval ongehuwd. 18 mei 1921 ging hij in dienst. Hij werd geschikt Op 5 januari 1945 rond 15.00 uur fietste Dirkje samen met jacht­ verklaard voor de infanterie in Amsterdam. De Haan opzichter J(ac)ob Heerikhuizen van Maarn naar Maarsbergen. Plotse­ werd onderofficier. Op 24 augustus 1924 ging hij met ling hoorden ze vliegtuigen en korte tijd daarna werden ze bescho­ groot verlof. Op 20 januari 1927 trouwde De Haan in ten. Het bleken geallieerde vliegtuigen te zijn. Job Heerikhuizen, Amsterdam met Christina Roschar. Hij was toen 24 die achter Dirkje reed, riep dat ze onmiddellijk moest afstappen en jaar oud. De Haan had op dat moment hetzelfde beroep als zijn vader: wegduiken. Langs de kant van de weg waren namelijk eenmansgaten likdoornsnijder (pedicure). De Haan verhuisde na zijn trouwen samen gegraven, waarin je bij beschietingen kon schuilen. De waarschuwing met zijn vrouw naar Maarn. Het paar kreeg drie kinderen, twee zonen kwam echter te laat. Dirkje werd vrijwel direct dodelijk getroffen.7 en een dochter.

Op enig moment werd De Haan opgepakt door de Duitsers en op 7. Annechien Laporte-Strijdhorst uit Maarsbergen en Piet Roos uit Ermelo wis­ transport gezet naar het concentratiekamp Grosz Rosen. Dit kamp lag ten zich te herinneren, dat Dirkje slachtoffer werd van een Engelse beschieting nabij Hof ter Heide. Zij was daar op doortocht (waarschijnlijk over de Hof ter in het huidige Polen bij Rogoznica. Grosz Rosen was een werkkamp. Heideweg) van Maarn naar Maarsbergen of omgekeerd. Dirkje had door de be­ Het stond bekend als één van de meest wrede kampen die er zijn schieting fataal letsel aan haar hoofd opgelopen. Ze was gescalpeerd. Dit nare geweest. Bij binnenkomst kreeg je te horen: 90 dagen. Dat was dan de gegeven maakte indruk en spreidde zich vervolgens in Maarn en Maarsbergen tijd die je nog te leven had. In zijn algemeenheid overleden mensen in rond. Besc~ietingen en bombardementen hielden eigenlijk altijd verband met het kamp als gevolg van ernstige mishandeling en honger. Werd je in de dichtbij gelegen spoorlijn. Annechien Laporte-Strijdhorst is een schoonzus de steengroeve te werk gesteld, dan leefde je over het algemeen niet van verzetstrijdster Jantje van Limburg-Stirum Laporte. Piet(er) Roos is de zoon van het oude hoofd van de Merseberch school, Nico Roos. langer dan vijf weken. Uit deze groeve werd graniet gewonnen voor

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJHEI D GEEF JE DOOR! VRIJHEID GEEF JE DOOR!

de toekomstige hoofdstad van Duitsland: Germania. Het kamp werd Ze plaatste de dag erna ook een advertentie in De Waarheid op 21 juli op 14 februari 1945 door de Russen bevrijd. 1945: De Haan heeft de bevrijding van het kamp net niet meegemaakt. Vol­ gens een akte van overlijden van 3 april 1946 kwam De Haan op 26 1 "Pieter Mudde, geb. 4-10-'15, laatste adr. Nordhausen (D.} na een januari 1945 in het concentratiekamp Grosz Rosen om het leven. bomb. verm. in April '45 nergens meer gesignaleerd, mevr. M. De vrouw van De Haan overleefde de oorlog. Zij werd op 3 april 1946 Mudde-Nieuwland, Heideweg A 161 Maarn." in Maarn begraven. ' Volgens zijn overlijdensakte overleed Mudde op 4 april 1945 in Nord­ hausen in Duitsland. De akte werd pas op 25 augustus 1950 opge­ • P. Mudde (4-10-1915 / 4-04-1945} maakt met vermelding: Staatsblad vermiste personen, aangifte 49556 van 17 mei 1950. Pieter Mudde was een zoon van Gerardus Arie Mudde en Anna Zwet­ De Royal Air Force vernietigde op 3 en 4 april 1945 de kazerne en heul. Hij werd op 4 oktober 1915 geboren in Rotterdam. Mudde de nabijgelegen stad Nordhausen met bombardementen. De dag na trouwde op 30 november 1938 met Maartje Nieuwland. Mudde was het overlijden van Mudde trokken de Amerikanen Nordhausen binnen huisschilder van beroep. Hij en zijn vrouw verhuisden na hun huwe­ om kort daarna het kamp over te dragen aan de Russen. Het is niet lijk naar Maarn. In Maarn kregen ze op 6 augustus 1941 een dood­ bekend hoe lang mevrouw Mudde in onzekerheid heeft verkeerd over geboren kindje. Op enig moment moet Mudde zijn gearresteerd. Hij het lot van haar man. werd afgevoerd naar Nordhausen. Nordhausen was onder meer een concentratiekamp: Nordhausen­ Dora. Er hoorde ook een kazerne bij: de Boelcke kazerne. Er werd daar • R. Eisinga {18-03-1902 / 14-04-1945} gewerkt aan de ontwikkeling van de V2, een vliegende bom. Roelof Elsinga werd op 18 maart 1902 Na de bevrijding wist de vrouw van Mudde niet of hij de oorlog had in het Friese plaatsje Rauwerhem bij overleefd. Het was kort na de oorlog heel moeilijk om aan inlichtingen Irnsum geboren. Hij was een zoon te komen over familieleden die waren weggevoerd. Vele Nederlanders van Kornelis Wolters Elsinga en Pietje plaatsten een advertentie in een krant. Mevrouw Mudde plaatste op de Vries. Elsinga trouwde op 22 mei 1 7 juli 1945 een advertentie in Het Vrije Volk: 1929 in Naarden met Johanna Wilhelmine Christiane Kur. Johanna Kur kwam oorspronkelijk uit het plaatsje Nassau in Duitsland. Elsinga was "Wie kan mij inl. verschaffen over mijn man PIETER MUDDE, geb. boswachter. Later werd hij wachtmeester bij de Rijkspolitie. Op een 5-10-'15. Laatste verblijfplaats D. . Nordhausen, voordien Kothen bepaald moment verhuisde het paar naar Maarn. Uit 1937 dateert een Anhalt. Na een bombardement in Nordhausen niet meer gesigna­ foto van rijksveldwachter Elsinga met zijn collega's rijksveldwachter leerd. Onkosten worden vergoed. Mevrouw M. Mudde, Heideweg A Gijsbertsen, gemeenteveldwachter L. Pater en gemeenteveldwachter 161, Maarn, Utrecht of mevr. A. Mudde, Pupillenstr. 76B R'dam." N.C. de Roder. Elsinga was werkzaam als politieagent in Maarsbergen.

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VR.IJHE ID GEEF JE DOOR! VRIJHEID GEEF JE DOOR!

Tijdens een Jodentransport gaf Elsinga joden de kans om te ontsnap­ pagnie Infanterie. Na groot verlof werd hij eerst in Leiden en later pen. Dat bleef niet onopgemerkt en hij werd gearresteerd. Eerst in Sneek assistent op kantoren van de Nederlandse Spoorwegen. Op werd Elsinga overgebracht naar Scheveningen en vastgehouden in 21 juli 1922 trouwde hij in Workum met Ymkjen Hofman. Na omzwer­ het Oranjehotel. Daarna werd hij naar het kamp Langenstein-Zwie­ vingen als haltechef in Ulrum, Koudum-Molkwerum kwam Fray via berge getransporteerd. Dat was een werkkamp van het beruchte Ijlst, waar hij ooit als kind had gewoond, uiteindelijk in Maarn terecht. concentratiekamp Buchenwald in Saksen-Anhalt, ten noorden van Fray kreeg met zijn vrouw meerdere kinderen. het Harz-gebergte, waar gevangenen onder dwang te werk werden gesteld voor de fabricage van vliegtuigen. Het kamp was berekend op Fray sloot zich onder een schuilnaam aan bij het ondergrondse verzet. tweeduizend gevangenen, maar gemiddeld verbleven er vijfduizend Hij zorgde onder andere voor het uitbetalen van lonen van ongeveer gevangenen. Kort voor de bevrijding in april 1945 werden driedui­ tien ondergedoken personeelsleden van de Nederlandse Spoorwegen. zend gevangenen geëvacueerd naar andere kampen. Gedurende deze onmenselijke voetreis van ongeveer 330 kilometer (de dodenmars), Fray nam ook deel aan de spoorwegstaking. Op 28 februari 1945 werd kwamen de meeste gevangenen om. hij met vier anderen door de Sicherheitsdienst (SD) gearresteerd, ver­ moedelijk waren ze verraden. Deze vier mannen werden begin maart Wie het tempo van de colonne niet kon bijhouden, werd doodgescho­ 1945 gefusilleerd op Fort De Bilt nabij Utrecht. ten. Hoogstwaarschijnlijk is Eisinga tijdens deze dodenmars omgeko­ men. Hij overleed volgens een "Sterbeurkunde" die in 1947 is opge­ Fray kwam in de Utrechtse gevangenis aan het Wolvenplein terecht. maakt, op 14 april 1945 op 43-jarige leeftijd. Zijn dochter Joke probeerde hem daar te bezoeken, maar de wacht stuurde haar weg. Zij heeft haar vader nooit meer gezien. Van­ De vrouw van Eisinga overleefde de oorlog. Zij overleed op 10 septem­ uit Utrecht werd Fray naar kamp Amersfoort getransporteerd. Zijn ber 1982 en werd in Maarn begraven. gevangenennummer daar was 15264, terwijl hij werd ondergebracht in Block (barak) Il. Zijn beide dochters Annie en Corrie reisden nog naar het kamp in Amersfoort, maar moesten eveneens huiswaarts • C.P.A. Fray (1-08-1887 / 30-04-1945) keren zonder hun vader te mogen zien. Op 16 maart 1945 werd Fray vanuit Kamp Amersfoort overgebracht naar het beruchte concentra­ Cornelis Pieter Anthonie Fray werd op 1 augustus 1887 tiekamp Neuengamme bij Hamburg. Dat was vermoedelijk het laatste geboren in Voorschoten. Hij was een zoon van Cornelis treintransport vanuit Amersfoort naar Neuengamme. Fray en Johanna Catharina Elisabeth Meershoek. Zijn jeugd speelde zich vrijwel geheel af op en bij stations van Eind april 1945 werden duizenden gevangenen van Neuengamme, de Nederlandse Spoorwegen. Fray woonde als klein kind waaronder Fray, bij de nadering van de geallieerde legers naar Lübeck op de stations van Voorschoten en IJlst. Later verhuisde geëvacueerd. Met kleine schepen werden zij daar aan boord van vier het gezin naar Warmond. In 1911 moest hij in militaire dienst. Hij zeeschepen gebracht. De 'Cap Arcana', de 'Thielbeck', de 'Deutsch­ werd gelegerd in Eck en Wiel bij het 4e Regiment 4e Bataljon le Com- land' en de 'Athen'. Deze schepen lagen op de rede van Neustadt aan

OORL OGSMONUM ENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN de Oostzee. Met duizenden medegevangenen werd Fray aan boord gesticht door de Synode van de Nederlandse Hervormde van de 'Cap Arcona' geplaatst. Kerk. Bij zijn aanstelling bood Valkenheide naast opvoe­ De vier schepen zijn op 3 mei 1945 door Britse jachtbommenwerpers dingswerk alleen een opleiding voor landbouwers- en tot zinken gebracht. De vliegers hadden opdracht gekregen om vluch­ tuindersknecht. Slechts enkele uren per week werden tende Duitse troepen aan te vallen en te vernietigen. Dat in de ruimen besteed aan lager onderwijs. Dankzij de inspanningen van de schepen gevangenen uit concentratiekampen zaten, wisten van Noordam kon in 1919 een ambachtsschool worden zij niet. Duizenden gevangenen verloren hierbij het leven. Fray heeft geopend, waardoor Vall

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJH EID GE EF JE DOO R! VRI JHEI D GEEF JE DOOR!

de schaarste werd de voeding steeds eenzijdiger. Een ander probleem ontwikkeld. Op 7 september lag Noordam zwaar ziek te bed. Die was de toenemende aandacht van de Duitsers voor het gesticht. Zo dag kreeg hij bezoek van de Sicherheitsdienst {SD) die inmiddels de trachtte de SS op Valkenheide jongens te werven voor het leger. verzetsmensen op het spoor waren, die eerder de NSB'ers hadden gearresteerd. Een vrouw van een herkende verzetsstrijder had onder Noordam moest zich steeds vaker verantwoorden over de wijze dwang verteld dat de NSB'ers op Valkenheide werden vastgehouden. waarop Valkenheide met de bezetting omging. Valkenheide zou onder De Duitsers hadden daarna de NSB'ers snel gevonden en bevrijd. meer niet begrijpend genoeg staan tegenover het nationaal-socia­ Noordam wist de Duitsers ervan te overtuigen dat hij van niets wist lisme. Bovendien kreeg Noordam als wethouder en loco-burgemeester waarop de Duitsers weer vertrokken. van Maarn ook te maken met de NSB-burgemeester Johan Pieter Adri­ anus De Monyé, die in april 1943 was benoemd. Deze collaboreerde In de ochtend van 8 september 1944 kwamen de Duitsers weer terug. met de bezetter door het actief/zelfstandig oppakken van burgers Ze hadden waarschijnlijk hun twijfels of ze hadden nadere informatie voor 'illegale activiteiten' (zoals het verbergen van onderduikers, het gekregen. Al het personeel werd verzameld in de kerkzaal. Vervolgens luisteren naar de radio of het uitvoeren van verzetsactiviteiten). Het drongen ze de directeurswoning binnen en stuurden de familie naar gebruik van een vuurwapen schuwde hij daarbij niet. Dat hij (of ande­ het hoofdgebouw. Noordam zelf, nog zwak door de hartaanval en de ren) Noordam niet vertrouwde, bleek uit het feit dat Noordam op 25 longontsteking, werd voor zijn huis in zijn pyjama op een stoel gezet. juni 1943 thuis werd opgepakt en verhoord. Noordam werd al snel Hij werd daar om 9.00 uur 's ochtends doodgeschoten. Terug uit het weer vrijgelaten, maar de boer van Valkenheide werd daarop gearres­ hoofdgebouw vond één van zijn dochters het lichaam van Noordam teerd, omdat hij zijn radio niet zou hebben ingeleverd.

Toen in september 1944 de geruchten over een op handen zijnde capi­ tulatie toenamen, liep de spanning hoog op. NSB'ers raakten in paniek en gingen zelfs op de vlucht (Dolle Dinsdag). Noordam had met het verzet afgesproken dat Valkenheide na de Duitse capitulatie zou wor­ den gebruikt als strafkamp voor NSB'ers. Het verzet kwam nu in actie. De NSB-burgemeester van werd op 5 september 1944 door enkele verzetsmensen gearresteerd. Het verzet verzocht Noordam om deze NSB'er over te mogen brengen naar Valkenheide. Ook elders waren vooraanstaande NSB'ers gearresteerd. Ondanks dat de Duitsers lucht kregen van deze acties, besloot het verzet de plannen toch door te zetten. Van deze plannen is Noordam vooraf mogelijk niet geheel op de hoogte geweest. Door hevige onrust gekweld, werd hij 's avonds getroffen door een hartaanval. Hij had bovendien een beginnende longontsteking

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJHEID GEEF JE DOOR! VRIJHEID GEEF JE DOOR!

in een bloemperk. Of Noordam was verraden, of dat hij als voorbeeld Nadat de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) waren opgericht, een moest dienen, is nooit bekend geworden. officieel opgezette bundeling van de tot dan toe weinig samenwer­ Op 12 september 1944 werd Noordam op Valkenheide in Maarsbergen kende verzetsgroepen, verdeelde deze verzetsorganisatie het land in begraven.8 Na de oorlog werd op het graf van Noordam een indruk­ gewesten. De gewesten werden ingedeeld in districten. Kröner werd wekkend grafmonument geplaatst. Zijn vrouw overleed op 1 januari commandant van district 6 in Gewest VIII (, Doorn, Elst, 1974 in Leersum en werd in het graf bijgezet. Leersum, Maarn, Maarsbergen, Overberg, Rhenen en Veenendaal). Hij heeft verschillende vergaderingen als districtscommandant geleid Bij dit monument organiseert het 4 mei Comité eens in de vijf jaar een en contacten gelegd om het strijdende gedeelte in zijn district van herdenking, waarvan de volgende in 2020 zal zijn. wapens en kleding (B .S. overalls) te voorzien. Verder heeft hij in Maarn tot aan zijn arrestatie de sabotagedaden geleid, zoals het laten onderduiken van het Bevolkingsregister van de gemeente. • A. Kröner (15-07-1904 / 8-03-1945) Op 14 februari 1945 werd Kröner gearresteerd in zijn huis in Maarn. Samen met Ted Visser werd hij die dag afgevoerd naar de gevangenis Anton (Bob of Toon genoemd) Kröner werd op 15 juli in Utrecht (zie verder onder Ted Visser). 1904 in Schiedam geboren. Hij trouwde met Helena Josina Kraaijenveld. In Den Haag woonde hij op de Volgens het boekje "De gevallenen in de forten in Utrecht 1942-1945" Beeklaan 142. In Maarn woonde hij in het afzonderlijk zou hij ook hebben samengewerkt met Jaap Vastmaar en Arie Boom. gelegen huis "Heidezicht" op de Heideweg H 5a. Krö• Dit is waarschijnlijk een vergissing. ner was directeur van een machinefabriek. Hij en zijn vrouw hadden één kind. • A.Th. Visser (2-08-1918 / 8-03-1945) In 1942 werd Kröner lid van het Maarnse verzet. Kröner maakte deel uit van de groep, die in de nacht van 4 op 5 september 1944 een Adriaan Theodoor (Ted of Theo genoemd) Visser werd aanslag pleegde op de spoorlijn tussen Maarn en Maarsbergen. Van op 2 augustus 1918 in Sint Pieter bij Maastricht gebo­ die groep maakte ook Ted Visser (zie hierna) deel uit. De vijf burger­ ren als zoon van Simon Willem Visser en Maria Laban. lijnwachters werden door hen gevangen gehouden. Omdat de trein Visser trouwde met Anna Cornelia Doppenberg. Aan uit voorzorg erg langzaam reed, liep deze niet uit de rails. Wel was er het begin van de oorlog was hij nog student, waar­ een vertraging van zeven uur doordat een van de bielzen tussen de schijnlijk scheikunde. Hij werkte verder als leraar. In remblokken was geschoten. april 1943 moest hij onderduiken. Dat deed hij bij zijn schoonouders in Maarn, die in het huisje Welma II genoemd (thans: Meentsteeg) woonden. 8. Het lijkt er op dat 10-09-1944 op het monument als sterfdatum staat vermeld. Visser nam werk voor de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onder­ In zijn overlijdensakte staat evenwel 8-09-1944 vermeld. duikers (LO) over van Wim van Dijk. Hij zat in de nacht van 4 op 5

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJHE ID GEEF JE DOOR! VRIJHEID GEEF JE DOOR!

september 1944 bij de groep (met o.a. Kröner), die een aanslag pleegde van op de sleetjes. Bakker De Man in Maarsbergen bakte van de rogge op de spoorlijn tussen Maarn en Maarsbergen. Visser had de leiding verse broden. Het brood ging naar ernstig zieken in de gemeente en van de BVG-groep in Maarn en werd later plaatselijk commandant van mensen die niet in staat waren zelf op voedseltocht te gaan. Ook zou de Binnenlandse Strijdkrachten in Maarn. een gedeelte zijn bestemd om de voedseltoestand in ziekenhuizen draaglijk te houden. 9 Visser hield zich onder meer bezig met crossingswerk , waarbij geal­ lieerde piloten die waren gestrand boven Nederland weer naar bevrijd Visser had geprobeerd zich zoveel mogelijk op de achter­ gebied werden gebracht. Ook zorgde hij in Maarn en Maarsbergen grond te houden, omdat hij als plaatselijke commandant voor onderduikers door hen van nieuwe onderduikadressen, geld en van de BS in een kwetsbare positie zat. Zijn hulp bij het levensmiddelen te voorzien. Visser, Kröner en een andere verzetsstrij­ sjouwen van de zakken rogge werd hem echter fataal. der, Idenburg, brachten vanaf oktober 1944 het illegale blaadje "De Het bleek onmogelijk om alle namen van degenen die Vrijbuiter" uit. Op drie schrijfmachines werden de berichten uitge­ daaraan mee hadden gedaan geheim te houden. Maarn werkt die bij de Engelse berichtenuitzending kort waren genoteerd en was een kleine gemeenschap, waar de mensen elkaar aan de hand van de Nederlandse uitzending werden gecontroleerd. In kenden. Enkele zwarthandelaren hadden met lede ogen Maarn werd het nieuwsblad vermenigvuldigd tot 3.000 exemplaren. gezien dat mensen gratis broden kregen, terwijl zij een mooie winst De uitgifte bracht geld op. In het huis van Idenburg werd een inbraak hadden kunnen maken. Er was daardoor veel wrok ten opzichte van beraamd in het gemeentehuis in Maarn. Op 27 oktober 1944 werd het het verzet. Toen drie zwarthandelaren werden aangehouden door de volledige bevolkingsregister gestolen en verstopt in een schuur. Landwacht, vroeg Jan van den Brink de commandant van de Land­ wachters alleen te spreken. Hij vertelde dat hij handelde in opdracht In januari 1945 werd bij de onwillige boeren G. Breeschoten in Maarn van de heer Kröner, leider van het verzet in Maarn en van de bewoner en W. Appeldoorn in Maarsbergen met valse vorderingsbewijzen 40 van Welma II, wiens naam hij niet kende, maar van wie hij wist dat mud rogge gevorderd. Hiervan werd 9 mud voor Maarn bestemd en hij een vooraanstaande positie in het verzet bekleedde. In Welma II de rest werd aan Zeist gegeven. Het transport was moeilijk, want er woonde Visser. Na de oorlog verklaarde deze zwarthandelaar, dat hij kon geen gebruik worden gemaakt van een auto. Er lag in deze peri­ dit verraad geheel op eigen initiatief pleegde en dat hem niet naar ode veel sneeuw, dus vervoer per slee was een logische oplossing. de namen van deze verzetsmensen was gevraagd. De Landwacht gaf Visser hielp met het aanslepen van de zakken en het opstapelen daar- de namen door aan de Duitse instanties. Het gevolg was een geheel onverwachtse inval op 14 februari 1945 bij Visser en Kröner. Het ver­ zet onderzocht kort daarop nog of een bevrijdingsactie mogelijk was. 9. Visser staat op een Amerikaanse lijst vermeld van pilotenhelpers. Andere namen Visser en Kröner waren helaas direct naar de gevangenis in Utrecht op die daarop staan vermeld zijn: E.G. Acke, Willem Appeldoom, Pier Bruin, Valaria het Wolvenplein gebracht. Hoogeweegen, Hendrikus Idenburg, Anton Kröner, Gerdina Petersen uit Maarn In het fort De Bilt werden beide mannen op 8 maart 1945 gefusilleerd en Joan A. Laporte uit Maarsbergen. Deze Willem Appeldoom was ongetwijfeld familie van de W. Appeldoorn, die door Loek Caspers als boer wordt vermeld, als represaille voor de aanslag op generaal der SS Hanns Albin Rauter waar Visser rogge kwam vorderen met vervalste vorderingsbewijzen. bij de Woeste Hoeve.

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJHEID GEEF JE DOOR! VRI JHEID GEEF JE DOOR !

Visser werd in Bilthoven begraven. Zijn vader hield tijdens zijn begra­ Vanuit de kruipruimte van het huis naast de school van Van Dijk kon fenis een moedige rede, sprak namens alle families en eindigde met: men in de kruipruimte van de school komen. Verzetsmensen luister­ den op die wijze de vergaderingen van de Landwacht af. Zo hoor­ 'Zeventien doodkisten zag ik op een lange rij. Zestien mannen den ze dat er plannen waren om enkele onderduikers te arresteren. werden tegelijk met mijn zoon gemitrailleerd. Ook zij hebben hun Iemand ging Vastmaar en Boom waarschuwen, dat ze naar een ander vaderland liefgehad boven zichzelven en hebben tot het einde adres moesten. Vastmaar en Boom dachten echter dat het niet zo'n gediend als dappere mannen. Zij hebben gestreden en geleden voor vaart zou lopen en ze geloofden dat ze voor onderduiken alleen van­ U allen en zijn gevallen als mannen van eer. Bij velen van hen staat wege de arbeidsinzet niet zwaar zouden worden gestraft. Hoogstens geen familielid aan het open graf Daarom voel ik mij gedwongen kon men worden tewerkgesteld, zo dachten ze. Dit besluit werd hen om hen die door dezelfde machine als mijn zoon werden neerge­ nu noodlottig. Ze werden op 21 februari 1945 gearresteerd. maaid hier te gedenken. Ik spreek namens hun vader, hun vader­ land. Mijn zonen, mijn zeventien zonen, ik gedenk jullie hier in Ondanks dat ze nog niet waren verhoord, werden ze op 8 maart 1945 diepe eerbied en breng jullie een laatste, zwijgend eresaluut.' door de Duitsers in Utrecht op Fort De Bilt gefusilleerd als represaille voor de aanslag op generaal der SS Hanns Albin Rauter bij de Woeste Visser is later herbegraven op de erebegraafplaats in Loenen. Kröner Hoeve. 10 Vastmaar werd in Maarn op de Algemene Begraafplaats ligt begraven in Maarn op de Algemene Begraafplaats. begraven. In een brief van de heer H.D. Idenburg van 18 april 1956 wordt geschre­ ven, dat hem alleen bekend was, dat Arie Gerrit Boom en Jacob Vast­ •]. Vastmaar {28-09-1918 / 8-03-1945) maar als onderduikers door de Duitsers zijn gearresteerd. In het boekje "Maarn-Maarsbergen in de loop der eeuwen" van J.P. Briedé staat ook Jacobus Gaap) Vastmaar werd op 28 september 1918 in Amsterdam vermeld, dat Arie Boom en Jacob Vastmaar onderduikers waren en geboren als zoon van Reineris Vastmaar en Alida Margaretha Fransen. géén verzetsmensen. Deze berichtgeving is dus niet geheel eenduidig. Vastmaar was winkelbediende, later kantoorbediende. In het archief in Wijk bij Duurstede staat ook chauffeur als beroep vermeld. Hij huwde met Aaltje van Droffelaar. Volgens het boekje "De gevallenen • A. G. Boom {23-09-1924 / 8-03-1945) in de forten in Utrecht 1942-1945" zou hij samen met Bob Kröner en Arie Boom hebben gewerkt aan verzetsdaden, maar dat lijkt een ver­ Arie Gerrit Gacob) Boom werd op 23 september 1924 in Schoten (NH) gissing te zijn geweest. Om aan de arbeidsinzet te ontkomen dook geboren als zoon van Gerrit Boom en Jacoba van Zwieten. Hij en hij samen met Arie Boom onder. Nederlandse mannen werden door zijn ouders verhuisden op enig moment naar Maarn. Arie was eerst middel van de arbeidsinzet gedwongen om voor de Duitse oorlogs­ industrie te werken en daar wilde Vastmaar niet aan meewerken. In Maarn vergaderde de Landwacht in de school waar Wim van Dijk 10. Bij de Woeste Hoeve werden op 8 maart 117 mensen gefusilleerd. Elders in het hoofdonderwijzer was. De scholen waren toen allemaal gesloten. land werden op deze dag nog eens 157 mensen vermoord.

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJHEID GEEF JE DOOR! VRIJHEID GEEF JE DOOR!

kantoorbediende, later opzichter van beroep. Volgens het boekje "De Het was een kleine Baileybrug, die over de onderlig­ gevallenen in de forten in Utrecht 1942-1945" zou hij samen met Bob gende kapotte brug heen was gelegd. Er bleek een mijn Kröner en Jaap Vastmaar hebben meegewerkt aan spoorwegsabotage onder de brug te liggen en Van Eckeveld reed met de en overvallen op distributiekantoren. Ook zou hij geallieerde pilo­ driekwarttonner en inzittenden op deze mijn. De mijn ten de Rijn hebben overgebracht en onderdak hebben verleend aan bleek een trekbom, die meer dan 200 liter benzine deed personen die werden gezocht. Dit lijkt echter een vergissing te zijn ontbranden. lwee inzittenden werden door de explo­ geweest. Boom, inmiddels verloofd, dook samen met Vastmaar (zie sie uit de driekwarttonner geslingerd, drie inzittenden, pagina 32) onder om aan de arbeidsinzet te ontkomen. Ze werden waaronder Van Eckeveld, waren op slag dood. De drie­ echter gearresteerd op 21 februari 1945 en op 8 maart 1945 door de kwarttonner viel brandend in de kali (rivier). De slachtoffers konden Duitsers gefusilleerd als represaille voor de aanslag op generaal der niet direct uit de wagen worden gehaald, omdat de mortiergranaten SS Hanns Albin Rauter. Boom werd in Maarn op de Algemene Begraaf­ door het vuur tot ontploffing kwamen, waardoor scherven naar alle plaats begraven. Op zijn grafsteen staat: "Hij gaf het grootste offer kanten de lucht invlogen. voor Koningin en Vaderland". Eén van de slachtoffers leefde nog. Hij werd naar Blora 1.2.4. Gesneuveld in Nederlands Indië gebracht, waar men aanvanke­ lijk goede hoop had dat hij het • C. van Eckeveld (6-09-1927 / 28-12-1948} nog zou overleven. Maar ook hij stierf - nog plotseling - aan zijn Cornelis (Kees) van Eckeveld werd op 6 september 1927 in verwondingen.11 De lichamen Maarn geboren. Na het einde van de lweede wereldoorlog van de slachtoffers werden tij­ vertrok Van Eckeveld als militair naar Nederlands Indië. Hij delijk achter het ziekenhuis in was huzaar eerste klas in het regiment van Boreel (Huz. Blora begraven. Later werden Ekl. 2-2 RH Boreel). In Nederlands Indië werd hij tijdelijk ze overgebracht naar het Ereveld Kembang Koening te Soerabaja (vak/ gedetacheerd bij de Koninklijke Marine. rij/nummer AA27).

Een driekwarttonner met vier manschappen van het mortierpelo­ ton moest in de nacht van 28 op 29 december 1948 een konvooi begeleiden, dat vertrok vanuit de kustplaats Rembang üava). Van Eckeveld was deze nacht de chauffeur van deze driekwarttonner. Van Eckeveld reed rondom middernacht op een brug die net door de TNI (Tentara Nasional Indonesia) was gerepareerd, in de buurt van 11. In zijn overlijdensakte staat vermeld, dat hij op 28-12-1948 om 21.00 uur over­ leed. Op het kruis op zijn graf staat 27-12-1948 als overlijdensdatum. Op het de plaats Blora. monument staat 29-12-1948 als overlijdensdatum.

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VR IJHEID GEEF JE DOOR ! VRIJHEID GEEF JE DOOR!

2. oorlogsgraven in Duitsers. Op 12 september 1944 werd hij op Valkenheide begraven. Na Maarsbergen de oorlog werd op zijn graf een grafmonument geplaatst. 2.2. De graven op de Folcoldusheuvel Eens in de vijf jaar herdenkt het 4 mei Comité Maarn-Maarsbergen, In Maarsbergen zijn twee plaatsen waar slachtoffers van de 'Iweede tijdens een besloten bijeenkomst, de dood van drie verzetsmensen op wereldoorlog zijn begraven: op Valkenheide en op de Folcoldusheuvel de familiebegraafplaats van Kasteel Maarsbergen: van Landgoed Maarsbergen. Op Valkenheide is een monument opge­ richt op het graf van de oud-directeur, de heer D. Noordam die op Jhr. Mr Rijnhard Willem de Beaufort 8 september 1944 is gefusilleerd. Op de Folcoldusheuvel liggen drie Rijn de Beaufort werd op 27 juni 1919, in Wassenaar geboren. Hij was verzetsstrijders die op 5 mei 1945 werden doodgeschoten door Neder­ de zoon van Jhr. Jan Daniël Hendrik de Beaufort, kamerheer in buiten­ landse SS-ers: jhr mr. Rijnhard Willem de Beaufort, Diederik Jan Baron gewone dienst en Jvr. Riemke Lunia Speelman. Rijn de Beaufort was van Lynden en Aubin Roosmale Nepveu. ongehuwd.

2.1. Het grafmonument op Valkenheide Diederik Jan Baron van Lynden Dirk Noordam was de directeur van Valkenheide en betrokken geraakt Diek van Lynden werd op 7 juni 1921 in 's-Gravenhage geboren. Hij bij het verzet (zie 1.2.3.) In de ochtend van 8 september 1944 werd hij was de zoon van Willem Jacob Baron van Lynden, kamerheer en van - ernstig ziek - in een stoel voor zijn woning doodgeschoten door de Anna van Hangest Barones d'Yvoy. Ook Diek van Lynden was onge­ huwd.

Aubin Roosmale Nepveu Aubin Nepveu werd op 5 oktober 1917 in 's-Gravenhage geboren. Hij was de zoon van Alfred Henri Leonard Roosmale Nepveu en Theodora Margaretha Faure. En ook Aubin Roosmale Nepveu was ongehuwd.

Darthuizen is een buurtschap vlakbij Leersum. In deze buurtschap staat een Engelse villa (nu: Darthuizerweg 4). Deze villa werd tijdens de oorlog bewoond door de familie Pauw van Wieldrecht. Zij verschaf­ ten onderdak aan onderduikers. Daaronder bevond zich Aubin Roos­ male Nepveu. Aubin studeerde rechten in Utrecht. Een tweede onder­ IEi duiker was Diek van Lynden. Diek had eerst in Doorn ondergedoken gezeten. Een derde onderduiker was Rijnhard de Beaufort. Rijn was rentmeester en familie van de familie Godin de Beaufort van Kasteel

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGE N OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJHEID GEEF JE DOOR ! VRIJ HEID GEE F JE DOOR!

delste van de drie, mogelijk Rijn de Beaufort, knielde neer. Zodra vanuit zijn rugzak een Engels machinepistool zichtbaar werd, werd hij neergeschoten. De andere twee sloegen direct op de vlucht, één in noordelijke, één in oostelijke richting. Beiden werden achterhaald en doodgeschoten. Willem Augustinus, arts in Leersum onderzocht later de lichamen. Aubin had een schotwond in de buik. Dit schot moest direct dodelijk zijn geweest. Rijn was meerdere keren geraakt. Hij had vier tot zes schotwonden, de meeste in de buik. Hij was ook in zijn hoofd geraakt. Rijn moest direct dood zijn geweest. Dat gold ook voor Diek gezien zijn verwondingen. De drie slachtoffers wer­ den naast elkaar op landgoed Maarsbergen bij het familiegraf van de familie Godin de Beaufort op de Folcoldusheuvel begraven. Voor hun grafstenen staat een houten kruis met de navolgende tekst:

"den vaderlant getrouwe blijf ick tot in den doot. In Trouwe Kame­ raadschap hebben zij den ondergrondschen strij d gestreden en op Maarsbergen. Rijn had overigens een persoonsbewijs, waarop stond 5 mei 1945 in de bosschen van Leersum hun leven voor het vader­ dat hij landbouwknecht was. Rijn de Beaufort, Diek van Lynden en land gegeven." Aubin van Roosmale Nepveu werkten voor de Doornse Raad van Ver­ zet (R.V.V.)-groep van Roelof van Valkenburg en Joos Cohen Tervaert. Op het graf van Rijn staat: 'Jonkheer Meester Rijnhard Willem de Beaufort, geboren te Was­ Op zaterdag 5 mei 1945 kwamen de drie onderduikers tevoorschijn in senaar 27juni 1919, gevallen voor zijn vaderland te Leersum 5 mei de veronderstelling dat de oorlog was afgelopen. Met zijn drieën gin­ 1945. Wij weten dat wij een gebouw van God hebben eeuwig in de gen ze als lid van het plaatselijke verzet de kant van Leersum op met hemelen. 2 Cor. 5:1 " rugzakken op hun rug. Het was de bedoeling om naar de M.O.V.A., een voormalige steenfabriek in Leersum, te gaan om daar wapens heen te Op het graf van Diek staat: brengen. Ook andere verzetsmensen waren die morgen daarheen op "Diederik Jan Baron van Lynden, geboren te 's Gravenhage 7 juni weg. De drie kwamen op de Lomboklaan in Leersum, waar ze staande 1921, gevallen voor zijn vaderland te Leersum 5 mei 1945. Mijne werden gehouden door Nederlandse SS-ers. Kort daarvoor was er tijden zij n in Uwe hand. Ps. 31 :12" vlakbij een handgemeen geweest tussen vijf andere verzetsmensen en SS-ers, waarbij een SS-er was gedood. De SS-ers op de Lomboklaan Op het graf van Aubin staat: waren daarvan op de hoogte en hoogst gespannen en geladen met ''ll.ubin Roosmale Nepveu, geboren te 's Gravenhage5 october 191 7, agressie. De drie moesten hun rugzak afdoen en openmaken. De mid- gevallen voor zijn vaderland 5 mei 1945. Openbaring 14 vers 13"

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN VRIJHEID GE EF JE DOOR !

Bronnen

Literatuur • J.P. Briedé, Maarn-Maarsbergen in de loop der eeuwen • L. Caspers, Vechten voor vrijheid • Spoor- en Tramwegen 1947 • A.M. Overwater-Barendrecht, De gevallenen in de forten van Utrecht 1942-1945 • P. Roos, 1\veede Boek Maarsbergen 1931 tot 1940 • Ton van Reen, Oorlog: 63 schrijvers over oorlog en vrede • Jaap Robberts, Mijn jeugd in Maarn 1942-1947

Archieven • Het Archief (HUA), overlijdensakten • Regionaal Historisch Centrum Zuidoost Utrecht, Wijk bij Duurstede: - 186. Documentatie Maarn-Maarsbergen ca. 1860-2015, 19 - 264. gemeentebestuur Maarn 1928-2005, 1259, 1348, 1860, 1900, 5053 - 299. N.L. (Loek) Caspers 1921-2016

Oral history Annechien Laporte, Pieter Roos, Cornelie Petter-Godin de Beaufort, Rien Pater

OORLOGSMONUMENTEN IN MAARN EN MAARSBERGEN