De Heemsteedse Familie Van Der Weiden

Tegels met wijze dichtregels of met afbeeldingen van vogels, bloemen of insecten sieren de woningen in een aantal Heemsteedse wijken. Kleine juweeltjes die de eenvoudige straten uit de eerste helft van de 20ste eeuw tot iets bijzonders maken. Bekijk de prachtige plaatjes en lees het Tijdschrift over de geschiedenis van verhaal erachter. Heemstede en Bennebroek Op de Algemene Begraafplaats in Heemstede staat een opvallend grafmonument met een zandstenen voetbal. Het is de rustplaats van Bas Timmerman, een veelbelovende voetballer, sterspeler van EDO, die op 18-jarige leeftijd tijdens een promotiewedstrijd overleed aan een hartverlamming. Eendenkooien zijn al honderden jaren een slimme manier om wilde eenden te vangen. Voorwaarde is een rustige omgeving en daarom mag er volgens het afpalingsrecht in een ruime eerlijkHeden straal rondom de kooi geen lawaai gemaakt worden. In 1765 werd deze regel bij de eendenkooi Jaargang 41 – zomer 2014 – nummer 161 van Bennebroek regelmatig overtreden en ontstond er een pittig conflict. H C De zandstenen beelden Apollo en Diana in de nissen van de bouwhuizen op het voorplein van Prijs 4,95 Huis te Manpad zijn niet gesigneerd. Toch zijn er wel aanwijzingen wie de maker zou kunnen zijn. De familie Van der Weiden had in Heemstede in een periode van 250 jaar op dertien verschillende locaties blekerijen en wasserijen. De kleurrijke geschiedenis eindigde in 2002 bij de verkoop van het laatste wasserijbedrijf. In dit nummer leest u verder over de voormalige boerderij bij het Oude Slot en hoe u informatie kunt vinden om een familiestamboom te maken. En kent u de grijze NZH-bus uit de jaren zestig nog? Op Open Monumentendag, 13 september, kunt u in zo’n bus toeren langs Heemsteedse en Bennebroekse monumenten.

Siertegels op Heemsteedse woningen De eendenkooi in Bennebroek Apollo en Diana op Huis te Manpad Boerenbedrijf bij het Oude Slot Bas Timmerman: jong overleden topvoetballer HeerlijkHeden is het kwartaalblad van de De Heemsteedse familie Van der Weiden, 1755-2014, deel 2 Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Broeder Osinga vertelt Spitten in het verleden naar je familie Honden en feest in Groenendaal www.hv-hb.nl

Omslag_Heerlijkheden–161_CS6.indd 1 07-07-14 10:51 Inhoud Siertegels op Heemsteedse woningen Ellen Kerkvliet 3

De eendenkooi in Bennebroek Martin Bunnik 10

Apollo en Diana op Huis te Manpad Dennis de Kool 16

Boerenbedrijf bij het Oude Slot Cees Peper en Marloes van Buuren 19

Bas Timmerman: jong overleden topvoetballer Marc de Bruijn 23

De Heemsteedse familie Van der Weiden, 1755-2014, deel 2 Jacques, Rogier en Ton van der Weiden, Jan Hein Beelen, Mathieu Snijders 30

Broeder Osinga vertelt Anja Kroon 41

Kruimels van Groenendaal Marc de Bruijn 43

Van het bestuur Excursies 45 Spitten in het verleden naar je familie 47 Verslag voorjaarsbijeenkomst 49 Aanwinsten collectie HVHB 51

Voor uw agenda

27 augustus Excursie kathedrale basiliek Sint Bavo, Haarlem, zie blz. 45 13 september Open Monumentendag, zie blz. 45 15 oktober Excursie Bisschoppelijk Paleis, Haarlem, zie blz. 46 28 oktober Lezing over de Algemene Begraafplaats bij Casca, 14.00 uur 20 november Excursie Doopsgezinde kerk, Haarlem, overdag 20 november Najaarsbijeenkomst, ’t Trefpunt, Bennebroek, 20.00 uur

heerlijkheden zomer 2014 |  Bestuur Jaap Verschoor, voorzitter Gerard Bettink, secretaris Ton Bruseker, penningmeester en ledenadministratie Daan Kerkvliet, karakterbehoud Marc de Bruijn, communicatie en PR Gerry Weijers-van Vugt, evenementencommissie Marloes van Buuren, redactie HeerlijkHeden

Secretariaat en contact Gerard Bettink Van Merlenlaan 40 / 2101 GE Heemstede 023 528 47 41 / [email protected]

Ledenadministratie en abonnementen Ton Bruseker Hagenduin 52 / 2104 AT Heemstede 023 528 55 25 / [email protected] Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Redactie HeerlijkHeden Marloes van Buuren (eindredactie) Doelstelling en activiteiten Frans Harm Het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de Ellen Kerkvliet-van Holk geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het Anja Kroon-van Helden Cees Peper karakterbehoud van hetgeen van historische, stedenbouwkundige, Klaartje Pompe architectonische en/of landschappelijke betekenis is. De vereniging geeft het kwartaaltijdschrift HeerlijkHeden en historische Redactieadres publicaties uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de Richard Holplein 10 / 2102 EP Heemstede 023 529 07 56 / [email protected] jaarlijkse Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding van karakteristieke elementen in beide gemeenten. Commissie communicatie Marc de Bruijn Lidmaatschap en abonnementen Louis Goulmy Jan Kroezen Aanmelding, opzegging en adreswijziging bij de ledenadministratie of Harry Opheikens via www.hv-hb.nl. Het lidmaatschap loopt jaarlijks door, Theo Out tenzij u schriftelijk opzegt vóór 1 november. Annemarie Thoolen De contributie is € 18,- per jaar (of zoveel meer als u zou willen geven), ([email protected]) na ontvangst van een nota over te maken op NL03 INGB 0000 273506 Commissie karakterbehoud (IBAN) ten name van penningmeester Hist. Ver. Heemstede-Bennebroek. Michel Bakker Buitenlandse leden betalen een toeslag vanwege de hogere Martin Bunnik verzendkosten. (Het BIC-nummer is: INGBNL2A.) Jan Elissen Daan Kerkvliet Hans Luiten HeerlijkHeden Martin Pulleman HeerlijkHeden verschijnt viermaal per jaar. De naam van het tijdschrift ([email protected]) verwijst naar de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek, Evenementencommissie die in de voorbije eeuwen onder het gezag van een ambachtsheer Joke Dondorp stonden. De H, twee keer als hoofdletter geschreven, geeft aan dat het Marijke van Donge-Last ook ‘heden’ nog ‘heerlijk’ is in deze plaatsen te wonen. Theo Jonckbloedt Het silhouet achter op het omslag geeft van links naar rechts een aantal Tineke Mascini-Maartense Gerry Weijers-van Vugt kenmerkende gebouwen van Bennebroek en Heemstede weer. ([email protected])

Historische commissie Ruud Bannink Martin Bunnik Hillebrand de Lange ([email protected])

Fotografie Theo Out

Website www.hv-hb.nl Webmaster: Harry Opheikens ([email protected])

Vormgeving HeerlijkHeden Peter Verwey Grafische Produkties bv, Heemstede

Drukwerk HeerlijkHeden Ten Brink, Meppel

 | heerlijkheden zomer 2014

Siertegels op Heemsteedse woningen Ellen Kerkvliet

Tegels met wijze dichtregels of met afbeeldingen van vogels, bloemen of insecten sieren de woningen in een aantal Heemsteedse wijken. Het zijn kleine juweeltjes die de eenvoudige straten uit de eerste helft van de twintigste eeuw tot iets bijzonders maken.

ie voor het eerst over het Res logsjaren – in ons land een explosie aan WNovaplein wandelt, wordt ver- bouwactiviteiten plaatsvond. rast door de bijzondere tegels die in de Vlak na 1900 was in Heemstede een gevels van de woningen zijn ingemetseld. grote behoefte aan arbeiderswonin- Hierop staat een kleurrijke afbeelding gen. De bollenbedrijven en wasserijen van een vogel, bloem of insect. Op en floreerden en als gevolg van de in 1901 rond het naburige Wiekenplein zijn ingevoerde Woningwet moesten veel naast de voordeur van de huizen tegels ondeugdelijke woningen – ze had- van andere makelij met daarop een den soms maar één kamer – worden vogel te zien. Ook de woningen in de gesloopt. De wet schreef betere woon- Eikenlaan en Berkenlaan zijn opgesierd omstandigheden voor, waardoor de met een decoratieve tegel. Op de meeste volksgezondheid zou toenemen. Met staat een beroep of een stuk gereedschap steun van de overheid werden woning- afgebeeld. En aan en achter het Wilhel- bouwverenigingen opgericht, die voor minaplein kan de wandelaar zomaar oog betaalbare huizen zorgden. in oog komen te staan met een moralise- Maar, wonen moest voor de arbeiders rende dichtregel op een van de huizen. meer zijn dan alleen een goede woning, De betreffende woningen zijn gebouwd gold de opvatting in die tijd. Kunst en tussen 1910 en 1948, een periode waarin – cultuur moesten zorgen voor ’verhef- met een onderbreking tijdens de oor- fing’ van de arbeiders. Veel architecten

heerlijkheden zomer 2014 |  siertegels op heemsteedse woningen

wisten, ondanks de financiële beperkin- goede en goedkope volkswoningen, met gen, de woningen te verfraaien. Vaak ‘veel lucht, licht en zon’. Initiatiefnemer was dat door middel van siermetselwerk was de bekende huisarts en tevens wet- in verschillende kleuren baksteen. In een houder E.A.M. Droog, de andere heren aantal wijken in Heemstede werd in de waren gemeentesecretaris A.A. Swolfs, gevel een decoratieve tegel ingemetseld. de bollenkwekers Q. van den Berg en J.C. Ze gaven elk van de uniforme woningen van der Eijken, en H.J.M. Peeperkorn, een eigen identiteit en waren bovendien eigenaar van een wasserij. Bij de oprich- leerzaam. ting werd benadrukt dat de woningen niet alleen door katholieken, maar ook Vijf heren door andersdenkenden gehuurd konden worden. De architecten Jos Cuypers en Vijf vooraanstaande heren staken in Jan Stuyt kregen de opdracht om samen 1909 de koppen bij elkaar en besloten, met de Haarlemse architect Jacques met steun van rijk en gemeente, tot Etmans een ontwerp voor het bouwplan de oprichting van Woningvereniging te maken. De woningen moesten ‘hoewel Berkenrode. Doel was het bouwen van eenvoudig, een net en vroolijk aanzien’ krijgen. De architecten lieten zich  De ‘Vijf Heren’, inspireren door de destijds in Engeland oprichters van zo populaire tuinsteden met groene, Woningvereniging hofjesachtige pleinen. Berkenrode. V.l.n.r. A.A. Swolfs, J.C. Kleine keuken van der Eijken, Als eerste project van Woningvereniging E.A.M. Droog, Berkenrode verrees in 1910 het Res Nova- H.J.M. Peeperkorn, complex met 23 ‘werkmanswoningen’ Q. van den Berg. tussen de Binnenweg en de Blekersvaart en dus centraal gelegen tussen de bollen-

 De Res Novabrug over de Blekersvaart in 1910.

 | heerlijkheden zomer 2014 siertegels op heemsteedse woningen velden en de wasserijen. Het plein moest de arbeidershuizen in de zorgen voor zonlicht en frisse lucht en Rosmolenbuurt (Belgi- was ook bedoeld om ‘den bewoners schestraat) dezelfde tegels min of meer het idee te suggereeren, als zijn gebruikt. Nog een over- behoorden ze tot één gezin’. De indeling eenkomst met Heemstede: van de woning dwong de arbeiders in de woningbouwvereniging aparte vertrekken te wonen, te koken en heette Leo XIII. Die wonin- te slapen. Zo was de keuken met opzet gen staan er nog steeds. klein, daardoor moest het gezin wel in de woonkamer eten. Boven waren drie Sloop en herbouw slaapkamers, zodat jongens en meis- jes apart konden slapen. Op het plein Vanaf de eerste bouw in 1910 kwamen behalve woningen ook twee is het Res Novacomplex tot winkelwoonhuizen en een administra- 1948 meerdere keren met een tiegebouw voor het innen van de huur en rijtje woningen uitgebreid. het houden van vergaderingen. In de jaren ’60 werden de woningen gemoderniseerd, daarna bleef groot onderhoud achterwege. In 1989 werd het zo karakteristieke voorbeeld van volkswo- ningbouw uit het begin van de 20ste eeuw gesloopt. Dit ondanks protesten van onder meer het Cuypers Genootschap en de HVHB (toen nog Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek). Zodra bekend werd dat de woningen gesloopt zouden worden, waren de tegeltableaus niet meer Paus Leo XIII veilig en werd menig exemplaar ont- vreemd. De aannemer besloot daarop de Veel bewoners werkten bij de wasserijen. tegeltjes voortijdig uit te hakken, maar Om daar te komen gingen ze elke dag ook daarbij ging wel eens een exemplaar door een ijzeren poort aan de Blekers- verloren. Waar mogelijk kregen de bewo- vaart, waarboven de tekst: ‘Nieuwe ners hun eigen tegeltableau terug, in een tijden, nieuwe dingen’. Dit is een verwij- aantal gevallen moesten ze er een delen zing naar de naam van de in 1891 door met de buren. De ‘Sprinkhaan’ maakte paus Leo XIII geschreven encycliek een sprong van Vijfherenstraat 14 naar Rerum Novarum, waarin de paus een een plek in de Hendrik Peeperkornstraat oproep deed aan de katholieken om zich tussen de nummers 5 en 7. Bij herplaat- in te zetten voor betere leefomstandig- sing van de afbeelding van de ‘Eik’ tus- heden voor de lagere bevolkingsgroepen. sen de nummers 10 en 12 op het plein zijn Het hek is in 2004 gerenoveerd. Res de linker- en rechtertegel verwisseld. Nova, de naam van het plein, is de enkel- voudige vorm van Rerum Novarum en Hamer, Visch of Moor betekent: ‘de nieuwe zaak’. De gevels van de Res Novahuizen In 1914 liet Woningvereniging Berkenro- werden opgesierd met een voor iedere de in een ander gedeelte van Heemstede, woning verschillend tableau van vier ‘op een terrein nabij den Binnenweg tegels, horizontaal of diagonaal geplaatst, tegenover de Lindenlaan’ (Eikenlaan en waarop een afbeelding uit de natuur. Berkenlaan), eveneens arbeiderswonin- Leuk te vermelden is, dat tussen 1915 gen bouwen. Cuypers en Etmans hadden en 1920 in Zaandam in de gevels van voor het ontwerp gezorgd. Het toepas-

heerlijkheden zomer 2014 |  siertegels op heemsteedse woningen

sen van tegeltjes in de in de nieuwe woningen. De door de gevels was blijkbaar in vochtige gevels broos geworden tegels de smaak gevallen, want zijn daarop tijdens de sloopwerkzaam- ook deze 32 woningen heden zorgvuldig uitgehakt, behandeld kregen naast de voordeur en in de nieuwe woningen herplaatst. een, zoals in het bouw- Door hun kleur en formaat zijn ze niet bestek omschreven staat, zo opvallend, maar daarom niet minder ‘verglaasde siersteen’. De bijzonder dan de tegels in de andere tegels zijn kleiner dan Heemsteedse wijken. die aan het Res Nova- plein. Op sommige staat een stuk gereedschap, bijvoorbeeld een hamer, schaar of mes, op andere staat een dier of bijzonder figuur afgebeeld.

Terracotta In 1925 kwamen er in de Eikenlaan, in opdracht van dezelfde woningbouwvereniging, nog eens 22 woningen bij. Naast elke voordeur kwam een terracotta tegel in reliëf, met daarop een gestileerde afbeelding van een kuifvogel, kalkoen, drui- ventros, bloem of slang. De woningen hebben er iets meer dan een halve eeuw gestaan. Uit een bouwkundig rapport uit 1976 bleek dat ze in zeer slechte staat verkeerden. Gebouwd ‘met spuug en zand’ werd wel eens gekscherend door de toenmalige bewoners gezegd. De muren waren doordrenkt Onderwijzers en midden- met vocht, kozijnen tochtten, dakkapel- standers len waren verzakt, de keukens waren te klein (slechts 1,38 meter breed!) en had- Ook voor middenstanders moesten den trottoirtegels op de vloer. De sloop woningen gebouwd worden, vonden en nieuwbouw gebeurden in etappes vijf andere Heemsteedse heren. Daartoe omdat veel – meest oudere – bewoners richtten zij in 1919 woningbouwvereni- hun huis niet tijdelijk wilden verlaten. ging Heemstede’s Belang op. Die heren Een in het leven geroepen werkgroep waren T. de Bruin, H. Buitenhuis, C.H. van bewoners die terug wilden keren Kemper, J. Verheus en D.F. de Wilde. In naar hun vertrouwde straat, stelde voor een brief aan B&W deelde voorzitter De om de muursteentjes te herplaatsen Bruin mee, dat de woningen bestemd

 | heerlijkheden zomer 2014 siertegels op heemsteedse woningen moesten zijn voor ‘de beter gesitueerde uitgeroepen: ‘Dat in deze huizen geen arbeiders, onderwijzers, agenten en arbeidersgezinnen zullen komen, dan middenstanders’ en dat de woningen over mijn lijk.’ Besloten werd dan maar groter, dus ook duurder zouden worden te wachten op betere tijden. Die kwamen dan de bestaande arbeiderswoningen in voor de woningbouwvereniging pas na de gemeente. De Bruin voorzag met het 1945. plan ook doorstroming in de woning- markt, omdat, zo schreef hij verder, ‘de inkomsten van verscheidene gezinnen belangrijk verhoogd zijn’. De woningen van het zogeheten Bosboom Toussaintcomplex werden gebouwd op een weiland nabij het Wil- helminaplein, ook wel bekend als het oude bielzenlandje waar bielzen van de Tegeltjeswijsheden tram lagen, en dat tot die tijd ook vaak als feestterrein werd gebruikt. Het was In een nette buurt passen wijze, opvoed- eigendom van de adellijke familie Van kundige lessen, moet de gereformeerde Merlen van Bosbeek-Groenendaal. De Bruin gedacht hebben. Op de In 1921 werden de 69 woningen plus voorgevels van een aantal woningen zijn een winkelwoonhuis opgeleverd. ‘tegeltjeswijsheden’ aangebracht. Hoe- Architecten waren voorzitter van de wel… het zijn weliswaar wijze uitspra- woningbouwvereniging Tijs de Bruin ken en ze staan op tegeltjes, maar voor en Klaas Jonkheid. Geen onbekenden, de rest ontstijgen ze het niveau van ‘Oost want deze twee heren hadden in 1918 het west, thuis best’. Het zijn uitspraken van ontwerp mogen leveren van de gerefor- Nicolaas Beets (1814-1903), de zo geliefde meerde kerk aan de Koediefslaan. Het predikant-dichter die van 1840 tot 1854 Heemsteedse bedrijf Gebroeders Van vanaf de kansel in de op steenworp den Putten voerde de bouw uit. afstand van de woningen gelegen Oude Kerk de gelovigen toesprak. In totaal zijn ‘Over mijn lijk’ het twaalf tegeltableaus met een decora- tie in Jugendstilmotief aangebracht op Elke zaterdagmiddag tussen 2 en 4 uur woningen aan het Wilhelminaplein, in moest de huur betaald worden in hotel de Bosboom Toussaintlaan en de Nico- Van Ree aan de Camplaan. Het bestuur laas Beetslaan. In het bouwbestek uit 1919 van Heemstede’s Belang zag erop toe is te lezen, dat ze bij elkaar driehonderd dat het vooral een nette buurt bleef. Zo gulden hebben gekost. was een van de instructies ‘geen wasch- goed in tuinen of op balcons te drogen te hangen (uitzondering wordt hier zoo bescheiden mogelijk gemaakt voor kin- dergoed)’. In 1934 werd op verzoek van de vereniging door de gemeenteraad besloten dat de namen met ‘straat’ gewijzigd werden in het (meer deftige) ‘laan’. In de crisisjaren voor de Tweede Op Eigen Wieken Wereldoorlog stonden er veel woningen leeg. Dat leidde in 1936 tot een flink Behalve de woningbouwverenigingen debat in de raadszaal. Sociaaldemocraat Berkenrode en Heemstede’s Belang H.J.W.B. Disselkoen wilde werklieden kende Heemstede in het begin van de als huurders toelaten, waarop gemeente- twintigste eeuw ook nog Sint Joseph, raadslid en bestuurslid van Heemstede’s Tuinwijk-Zuid, Haemstede en Het Oude Belang A.P. Audretsch zou hebben Posthuis. De huizen die deze laatste

heerlijkheden zomer 2014 |  siertegels op heemsteedse woningen

woningbouwvereniging in 1922 aan de Oude Posthuisstraat liet bouwen, hebben overigens ook elk een tableau van geglazuurde tegels in de voorgevel, met daarop de naam van de woning (vaak die van de eerste bewoonster). Een uitgebreid artikel hierover verscheen in HeerlijkHeden 151. In 1927 werd stichting Op Eigen Wieken aan het rijtje toegevoegd, opgericht door vier van de vijf heren die het bestuur van Woningver- eniging Berkenrode vormden. Het waren E.A.M. Droog, gemeentesecretaris A.A. Swolfs, wasserijbaas H.J.M. Peeperkorn en bloembollenkweker J.C. van der Eijken. Omdat kweker Q. van den Berg een jaar eerder was overleden werd zijn plaats ingenomen door zijn zoon H.J. van den Berg. De naam Op Eigen Wieken symbo- liseerde dat de stichting, in tegenstel- ling tot de andere woningbouwverenigingen, zonder overheidssteun te werk ging. De steunregeling kostte het rijk teveel geld en was daarom ingetrokken. Het was niet meer mogelijk voorschotten te krijgen, daarom werd voor de bouw een obli- gatielening uitgegeven. Nagenoeg grenzend aan het Res Novaplein liet de stichting 32 arbeiderswoningen bouwen, namelijk in de Jan van den Bergstraat, de Vijfherenstraat en aan het daartoe geconstrueerde Wiekenplein. De

 | heerlijkheden zomer 2014 siertegels op heemsteedse woningen

woningen, die overeenkomst vertonen deze bescheiden versiering zijn zowel met de stijl van de Amsterdamse School, de ontwerper als de fabriek bekend, zijn ontworpen door de Heemsteder Nic. respectievelijk L.E.F. Bodart (1872-1945) J. Nijman. Centraal aan het plein was en De Porceleyne Fles uit Delft. Ook in het kantoortje van de beheerder van het andere plaatsen in Noord-Holland zijn complex, daar moest ook de wekelijkse op elektriciteitshuisjes nog dezelfde twee huur betaald worden. In de top van de tegels te vinden, zij het misschien met gevel werd een tegeltableau aangebracht kleine verschillen. De haan in de Kleine met de afbeelding van een adelaar die Sparrenlaan heeft ook een iets andere zijn wieken spreidt. De afzonderlijke kleurstelling dan bij de Zwarteweg. huizen kregen naast de voordeur een tegel met daarop een vogel. Niet alleen het roodborstje of de koolmees, maar ook vogels met welluidende namen als braamsluiper, kneutje of tuinfluiter.

De hond en de haan Noemenswaardig in dit verband zijn de Bronnen hond en de haan, die op ingemetselde siertegeltjes in Bennebroek te zien zijn. Hans Krol, ‘De Bosboom Toussaintlaan Weliswaar niet in de gevels van wonin- en Heemstede’s Belang’, www.ilibrariana. wordpress.com gen, maar aan de buitenkant van trans- Hans Krol, ‘Woningstichting Op Eigen formatorhuisjes. Ze werden rond 1920 Wieken na bijna 70 jaar ter ziele’, in: Heer- naar een ontwerp van J.B. van Loghem lijkHeden 132, 2007. (1881-1940) gebouwd en waren van de M. Verkaik, ‘Waar in Bennebroek vinden K.E.M. (later P.E.N., tegenwoordig Lian- we de haan en de hond?’, in: HeerlijkHeden 79 1994 der). Aan de Kleine Sparrenlaan staat er , . Wim de Wagt, ‘Monumentaliteit op een een, net als aan de Zwarteweg vlak voor schilderachtige schaal’, in: De Sluitsteen, de Centenbrug. Aan weerszijden van bulletin van het Cuypersgenootschap,1989, een hoek zijn twee tegeltjes ingemetseld. nr. 2. Op de een staat een vervaarlijk grom- www.nederlandstegelmuseum.nl mende buldog, die de voorbijgangers Noord-Hollands Archief: toegangsnr. 2095 – inventarisnr. 962, 971. waarschuwt om uit de buurt te blijven. http://www.noord-hollandsarchief.nl/ Op de andere tegel staat een kraaiende kranten/ haan met opgaande zon, die vermoede- Pré Wonen, Velserbroek. lijk het licht (elektriciteit) voorstelt. Van

heerlijkheden zomer 2014 |  De eendenkooi in Bennebroek

Martin Bunnik

De ambachtsheer van Bennebroek bezat een eendenkooi die in 1765 de aanleiding was tot een ernstig conflict met de ambachtsheren van Heemstede en Hillegom. In dit artikel leest u wat een eendenkooi is, waar de kooi in Bennebroek lag en hoe de onenigheden ontstonden.

an van der Groen schreef in zijn boek gebruik voor wetenschappelijk onder- JDen Nederlandtsen Hovenier in 1670: zoek. Ooit waren er in Nederland ruim ´t buytenleven, is naer ´t seggen van veel vijftienhonderd eendenkooien, nu zijn er Geleerden, het vermakelijkckste, voordee- nog ruim honderd over. Eendenkooien lighste, gesondste, ja menighmaal ook wel waren in bezit van een kooiker die zijn het salighste leven, dat men sou kunnen brood verdiende met de verkoop van wenschen, voor diegene, die aan geen eenden of ze waren eigendom van een beroep, in de Steden vastgebonden is. Veel rijke buitenplaatseigenaar zoals in Ben- eigenaren van buitenplaatsen maakten nebroek. deze uitspraak waar door bijvoorbeeld De kooi van Bennebroek was een zoge- een jager, een vinker of een kooiker naamde meerkooi door zijn ligging nabij in dienst te nemen die zorgde voor de het Haarlemmermeer. vangst van de konijnen, vinken of een- Er hebben zeker nog vijf andere kooien den. Zo kon hij met zijn gasten genieten aan de westzijde van het Haarlemmer- van smaakvolle wildgerechten. meer gelegen waaronder twee bij Vijf- Het vangen van eenden in eenden- huizen, een in Bennebroek en een bij de kooien is in zijn huidige vorm al meer  Ook bij dan zeshonderd jaar in zwang als een Warmond is een typisch Nederlandse vorm van jacht en eendenkooi. Hij komt buiten Nederland en Vlaanderen ligt dicht bij de weinig voor. Tussen 1550 en 1058 wer- Kager Plassen en den de eerste verordeningen door de heet daarom een Staten van Holland uitgevaardigd om meerkooi. de nering van de kooikers te bescher- men. De kooiker is degene die de kooi beheert en de eenden vangt. Vroeger diende het vangen van eenden voor de consumptie. Tegenwoordig zijn de eendenkooien voornamelijk in

 De eendenkooi, een gravure uit 1582, toegeschreven aan het atelier van Philips Galle, uitgegeven door Theodoor Galle.

 | heerlijkheden zomer 2014 de eendenkooi in bennebroek

de kooi de rust te verstoren door bijvoorbeeld het schieten op wild. Bij de eendenkooi van Bennebroek was de straal van deze cirkel 500 Rijnlandsche roeden (ongeveer 1,9 km). Deze wettelijke bepaling, het afpalingsrecht, bestaat nog steeds en is nog van toepassing op actieve kooien zoals die van Stokman. De kooi zelf bestaat uit een plas water met in de hoeken vangpijpen. Om het geheel is een bos aangelegd. De vangpijpen (slootjes) worden steeds smaller en zijn overdekt met gaas. Langs de  1. Met gaas overdekte vangpijpen (4x), vangpijpen staan rietmatten opgesteld 2. kooibos, 3. schermen, 4. kooihuisje, met openingen in de richting van de 5. vanghokje of fuik. vangpijp. In de plas zwemmen tamme staleenden, ook wel kooieenden of lok- Kagerplassen. Op de kaart van landme- eenden genoemd. In het seizoen, dat van ter Douw uit 1647 staat ook nog een kooi augustus tot januari liep, werden in de (coy) bij Hillegom. Twee van deze meer- meeste kooien gemiddeld 2000 eenden kooien zijn nog in gebruik, namelijk een gevangen maar er waren ook inrich- kooi in Vijfhuizen (de Stokmankooi) en tingen met een vangst van meer dan een bij Sassenheim. De Stokmankooi is 4000 eenden per seizoen. Tegenwoordig al meer dan 250 jaar in het bezit van de hebben eendenkooien een hoge natuur- familie Stokman.1 waarde omdat de plas en het omliggende kooibos leefgebieden herbergen voor Wat is een eendenkooi? bijzondere planten en diersoorten. Het zijn als het ware kleine natuurreservaten Een eendenkooi is een vanginrichting voor wilde eenden en eendachtigen als Hoe worden eenden de smient, taling, slobeend en pijlstaart. De kooi is altijd aangelegd in een rustig gevangen? en waterrijk gebied. Wilde eenden Overvliegende wilde eenden zien de vangen is geen gemakkelijke opgave, kooiplas als een rustig stukje water omdat deze vogels zeer schuw zijn en bij dat erg veilig lijkt omdat de staleenden de geringste verstoring weer vertrekken. (lokeenden) daar rustig zwemmen. Ze Om de rust te bewaren, zijn er wettelijke landen op de plas en als er voldoende bepalingen vastgesteld. Zo is het ver- wilde eenden op de plas zwemmen, gaat boden om binnen een geregistreerde en de kooiker met zijn hondje aan de slag. afgepaalde cirkel (de limieten) rondom De kooiker werkt vanachter de scher-

 Afpalingsbord aan de Vijfhui- zerweg op 1318 meter (350 roeden) vanaf de Stokmankooi.

heerlijkheden zomer 2014 |  de eendenkooi in bennebroek

 Het hondje maakt zijn rondje in de eendenkooi van Stokman.

 De kooiker met men. Met wat voer lokt hij de staleenden zijn hondje achter naar één van de vangpijpen, afhankelijk de schermen. van de windrichting. Wilde eenden vliegen namelijk altijd tegen de wind in. De wilde eenden volgen heel voorzichtig de staleenden en na een vingerwijzing van de kooiker komt zijn hondje van achter de schermen te voorschijn waarna hij weer verdwijnt. Dit spelletje wordt steeds verder de vangpijp in herhaald. De eenden schrikken niet, worden zelfs nieuwsgierig en zo worden de wilde een-  De geschrokken eenden zijn naar het den dieper de vangpijp ingelokt. Als de einde van de vangpijp gevlogen, hun eenden ver genoeg zijn, komt de kooiker dood tegemoet. Het luik is dichtgeval- plotseling tevoorschijn. De wilde eenden len en de kooiker haalt de eenden uit de schrikken en worden verder opgejaagd vangpijp en draait ze de nek om. de vangpijp in. Op het einde van de vangpijp komen ze in een fuik terecht De eendenkooi van waarna het luik dichtklapt. De staleenden die het kunstje kennen, schrikken Bennebroek niet van de kooiker en zwemmen rustig In 1676 kreeg Adriaan Pauw jr., weer terug naar de kooiplas. De wilde ambachtsheer van Bennebroek, het eenden gaan de pijp uit doordat de kooi- kooirecht van de Staten van Holland en ker met de zogenaamde kooikersgreep West-Friesland. Hiermee trad hij in de ze de nek omdraait. Hierna worden de voetsporen van zijn vader die een kooi eenden afgeleverd bij de poelier. had aan de andere kant van het Spaarne nabij Vijfhuizen. De eendenkooi van Bennebroek is in 1677 aangelegd door Dirk C. van Borselen in het Rottegat nabij het Haarlemmermeer. Tot 1724 betaalden de erfgenamen nog recognitie (belasting) aan de Staten van Holland en West-Friesland. Daarna werd de

 | heerlijkheden zomer 2014 de eendenkooi in bennebroek

Aan de Zandlaan Een vreemde eend in de bijt De eendenkooi lag in het Rottegat, Het gezegde ‘een vreemde eend in de bijt’ komt uit het een bosrijk gebied ten noorden van de kooikersbedrijf voort net als familienamen zoals Kooistra, Zandlaan, en liep tot de plek waar de Kooiker en Van der Kooij. Mogelijk is ook de uitdruk- Scheysloot uitmondde in het Haarlem- king ‘de pijp uitgaan’ afkomstig van de beoefening van mermeer. De Scheysloot lag op de grens dit vak. Als de eenden door de kooiker uit de (vang)pijp van Noord- en Zuid-Holland in het ver- worden gehaald, betekent dat de dood. Een andere theorie, lengde van de Kennemerbeek en was de die ook met de jacht te maken heeft, staat vermeld in Het grens tussen de ambachtsheerlijkheden Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006): De Bennebroek en Hillegom. uitgangen vanuit een konijnenhol worden ook wel pijpen Op de geraadpleegde historische genoemd. Een konijn dat ‘de pijp uit gaat’ terwijl er jagers kaarten is de kooi niet aangegeven. Toch in de buurt zijn, wordt afgeschoten en sterft. is de ligging vrij nauwkeurig te b epalen. De grenzen van de kooi, aangeduid met acht bakens waarvan de ligging kooi vermoedelijk niet meer gebruikt. redelijk goed beschreven is, kunnen we In 1761 kocht Johan Nutges de heerlijk- herleiden naar de huidige situatie op de heid Bennebroek van Willem de Bruin landkaart. We weten dat de eendenkooi inclusief 4 morgen (3,4 ha) grond aan in 1760 slechts 23 roeden (ca. 90 meter) de kant van het Haarlemmermeer die van de oever van het Haarlemmermeer eerder gebruikt werd als eendenkooi. In lag. Op kaarten uit het archief van het 1763 was de kooi weer hersteld en werd Hoogheemraadschap Rijnland kun- Willem Lans beëdigd als kooiker. nen we zien dat in 1676 de oever van het In 1807 kreeg Gerrit Nutges vergun- Haarlemmermeer mogelijk wel 300 tot ning om de eendenkooi in Bennebroek 500 meter oostelijk van de huidige Ring- af te palen op een afstand van 300 roe- vaart lag. De waterwolf heeft iedere eeuw den (1130 meter), een afstand die voor de meters land van Bennebroek verzwolgen. meeste actieve eendenkooien in Neder- Bovendien is de Ringvaart omstreeks land nu nog geldt. Merkwaardig is dat de 1850 enige tientallen meters landin- eendenkooi niet aangegeven staat op de waarts in westelijke richting aangelegd, kaart die Gerrit Nutges in 1813 van al zijn waardoor ook veel grond die ooit bij het bezittingen liet maken. Of de kooi in de Rottegat behoorde, verloren is gegaan. 19de eeuw verzwolgen is door de water- We kunnen de conclusie trekken dat de wolf of verloren is gegaan tijdens de eendenkooi direct aan de Zandlaan lag, drooglegging van het Haarlemmermeer, niet binnen de grenzen van het huidige wie zal het zeggen? Rottegat (waar nu de sportvelden liggen),

 Een kaart uit ca. 1850. De gronden langs de Bennebroekerdijk in Zwaanshoek- behoorden tot omstreeks 1850 bij Bennebroek en waren eigendom van de ambachtsheer van Benne- broek.

heerlijkheden zomer 2014 |  de eendenkooi in bennebroek

maar in het verloren gedeelte dat ooit ten achter de schermen door te schieten op noordoosten van de hoek van de Ben- vogels en eenden binnen de limieten van nebroekerdijk met de Bennebroekerweg de kooi. in Zwaanshoek lag. Jan Six, ambachtsheer van Hillegom, ging op 2 september 1765 met een vriend Herrie achter de schermen jagen in de directe omgeving van de kooi. Wat er die dag volgens Willem Na het herstel van de eendenkooi van Lans gebeurde, is vastgelegd in een Bennebroek in 1763 maakte ambachtsheer notariële verklaring. Door het knallen Johan Nutges gebruik van zijn afpalings- van het geweer vluchtten alle eenden recht. Hij liet acht grenspalen op een uit de kooi waarna de kooiker de heer onderlinge afstand van 500 roeden rond- Six vroeg waarom hij zo dicht bij de om de kooi plaatsen. Binnen die grenzen kooi schoot. Jan Six antwoordde: ‘Dat mochten mensen van buitenaf niets doen scheelt mij niet. Daar geef ik niet om. Ik waarvan ze wisten of konden vermoeden mag jagen waar ik wil en ook schieten’. dat het de eenden zou verstoren of ver- Hierop antwoordde Willem Lans dat hij jagen. Willem Lans, in 1763 als kooiker genoodzaakt was de heren te arresteren. beëdigd, was bevoegd om op te treden Maar de heren gingen gewoon door met tegen delicten tegen het kooirecht binnen schieten totdat alle eenden uit de kooi een straal van 500 roeden (1,88 km) vanaf verdwenen waren. Hierna deed de kooi- het middelpunt van de eendenkooi. Dit ker aangifte bij de schout van Hillegom, gebied strekte zich echter tot diep in Hil- Nicolaas van Leyden, met het verzoek de legom en Heemstede uit. Hiermee was zaak door te geven aan de baljuw. een conflict met de ambachtsheren van Maar de schout weigerde dit want Hillegom en Heemstede geboren. Beide hij vond dat het zijn zaak niet was. Hij heren trokken zich niets aan van het kon ook moeilijk anders want hij was afpalingsrecht van de ambachtheer van zelf benoemd door ambachtsheer Jan Bennebroek binnen hún grondgebied en Six. Saillant detail was dat Willem Lans zorgden letterlijk voor de nodige onrust een jaar eerder zijn eed ook bij dezelfde

 Het vrolijke huisgezin of ‘Soo de ouden songen, pijpen de jongen’, Jan Steen, 1668. Op schilderijen van Jan Steen zie je opvallend vaak het kooikerhondje afgebeeld. In die tijd stond het hondje bekend als symbool van de wellust.

 | heerlijkheden zomer 2014 de eendenkooi in bennebroek schout afgelegd had. In de maanden niet klaagde over andere lawaaimakers daarop arresteerde Willem Lans twee zoals de korenmolen (op de Glip) of de maal mr. Jean Henry van Heemskerk2 blauwselmolen. Tenslotte vond hij dat en gaf hem aan bij de schout van Hille- het recht van rust niet gold binnen de gom, beide keren zonder resultaat. domeinen van andere heerlijkheden. De ambachtsheer van Bennebroek In mei 1766 deed het hof uitspraak accepteerde de houding van zijn naburi- waarbij vooral de vierschaar (schout ge collega’s niet en zond in februari 1764 en schepenen) goed op de vingers een goed onderbouwde klacht aan het werd getikt omdat ze zich in deze zaak Hof van Holland.3 Uit de aantekeningen partijdig hadden gedragen. Over de van Johan Nutges over het verweer van verdere afloop van het geschil wordt beide ambachtsheren kunnen we opma- in de archieven niets meer vermeld. ken dat beide heren zich kranig roerden We mogen aannemen dat de betrok- in het bijzonder Jan Diederik Pauw, de ken ambachtsheren ingebonden hebben ambachtsheer van Heemstede. Zo vond en dat de rust rondom de eendenkooi hij dat nergens in de wet stond dat je niet hersteld werd. mocht jagen binnen de limieten van de eendenkooi en dat de ‘nieuwe eigenaar’

Noten 1. De geschiedenis van de kooi van Stok- man gaat terug tot 9 februari 1701. Toen verleenden de Staten van Holland aan Jan Willems octrooi om in de heerlijkheid Nieuwerkerk, Schalkwijk en Vijfhuizen ‘een Voogel-koij op te rechten’. 2. Vermoedelijk graaf Mr Jean Henry  Op 2 september 1765 noteerde Johan Heemskerck die in 1765 schepen was van de Nutges in zijn brief aan advocaat Nie- stad Haarlem. veld onderaan nog eens met boze onder- 3. Het Hof van Holland, Zeeland en West- Friesland is in 1428 opgericht en in 1811 op- strepingen: ‘Heede waeren veel vogels op geheven. Het hof behandelde o.a. geschil- de cooy, dog met dit schieten syn se alle len van bestuur, bezitsaangelegenheden en verjaagt’. hoger beroepszaken over beslissingen van lokale rechters.

Bronnen Th. Van der Poel, ‘De eendenkooi van Bennebroek’, in: Hangkouserieën (Vrienden van Oud- Hillegom), oktober 2007. Daphne Riupassa, De vogelkooi van de ambachtsheren van Bennebroek 1676-1807. Maarten Verkaik, ‘De geschiedenis van de Bennebroekerpolder’, in HeerlijkHeden 110, 2001. André Verstraeten, Eendenkooien in Vlaanderen en Nederland en 7 andere Europese landen, IJsselstein/Lokeren 2012. Alles over eendenkooien – themanummer van Het Noordhollands Landschap, 17e jaargang, 1990. Noord-Hollands Archief: archief 3 819, heerlijkheid Bennebroek. Archiefstukken: 7, 416, 437 t/m 458. https://openlibrary.org/books/OL26353951 M Nieuwe nederlandsche jaerboeken, of, Vervolg der merkwaerdigste geschiedenissen die voorgevallen zyn in de vereenigde provincien, de generali- teits landen, en de volkplantingen van den staet- 1766.

Meer informatie vindt u op http://www.youtube.com/watch?v=VbZgbbcE0d4, De pijp uit! – Hoe werkt een eendenkooi? en op www.eendenkooistokman.nl.

heerlijkheden zomer 2014 | 

Apollo en Diana op Huis te Manpad Dennis de Kool

In de nissen van de bouwhuizen op het voorplein van Huis te Manpad staan twee zandstenen beelden die Apollo en Diana voorstellen. Een intrigerende vraag is wie de maker zou kunnen zijn van deze niet gesigneerde beelden. In deze bijdrage geeft Dennis de Kool een aanzet tot het antwoord. De auteur is in zijn vrije tijd bezig met een promotieonderzoek naar de beeldhouwer Jan Baptist Xavery.

ij het Huis te Manpad in Heemstede huis. Ze vormen eveneens een beelden- Bstaan verschillende tuinbeelden. De paar. Apollo is de god van de muziek en twee meest bekende in de tuin achter de schone kunsten. Zijn linkerhand rust het huis stellen Bacchus en Ariadne op een lier. Op zijn hoofd is een kroon voor. Beide zandstenen beelden, die een van laurierbladeren geplaatst. Naast hem mythologisch liefdespaar vormen, zijn in zien we een monsterachtig wezen. Diana 1734 vervaardigd en gesigneerd door de is de godin van de jacht. Daarom is ze Amsterdamse beeldhouwer Jan van Log- voorzien van jachtlaarzen, een pijlenko- teren (1709-1745). Minder bekend, hoewel ker en een restant van een boog. Naast zichtbaar vanaf de weg, zijn de twee haar zit een ranke jachthond. In haar zandstenen beelden in de nissen van de kapsel is een maantje aangebracht. In bouwhuizen op het voorplein. Deze beel- haar hoedanigheid van maangodin ver- den stellen Apollo en Diana voor. Apollo wijst ze naar de duisternis en is daarmee staat bij het noordelijke bouwhuis, Diana een logische tegenhanger van Apollo, die aan de overzijde bij het zuidelijke bouw- ook de god van het licht is. Beide beelden

 Apollo in het noordelijke bouwhuis bij Huis te Manpad en Diana in het zuidelijke.

 | heerlijkheden zomer 2014 apollo en diana op huis te manpad

zijn niet gesigneerd. Aangezien Dirk van der Meer de twee beeldenparen bij Huis te Manpad geen stilistische over- Dirk van der Meer (1686-1738), een ver- eenkomsten vertonen, is het niet mogende Amsterdamse koopman met aannemelijk dat Jan van Logteren diverse bestuursfuncties, kocht in 1730 (of zijn vader Ignatius) ook de Huis te Manpad en nam al vrij snel na beelden op het voorplein heeft de aankoop de tuinarchitect Adriaan vervaardigd. Speelman (1691-173 5 ) in de arm. Deze relatief onbekende tuinarchitect en Afgietsel van kunststof bouwmeester was onder meer verant- woordelijk voor de herinrichting van De kunsthistorische opvat- het voorplein. Zijn naam wordt met tingen over de kwaliteit van de twee andere buitenplaatsen in verband beelden op het voorplein lopen gebracht, Hartenlust bij Bloemendaal en uiteen. Kunsthistorica Barbara Waterlant in Velsen. Al in 1720 werden Joustra wees in haar boek over de twee bouwhuizen op het voorplein Huis te Manpad op de ‘mindere van Huis te Manpad in de transportakte kwaliteit van deze beelden ten genoemd. Kort hierna kregen ze hun opzichte van Bacchus en A riadne’ gebogen concave voorgevels en rond 1734 en besteedde er verder geen werden ze gedecoreerd met de nissen en aandacht aan. Kunsthistoricus omlijsting. Pieter Fischer, die een monografie  De Apollo in de tuin schreef over Ignatius en Jan van Bacchus van Frankendael van Paleis het Loo is een Logteren, was nog negatiever in afgietsel van de Apollo van zijn oordeel. Hij constateerde dat Een ander aanknopingspunt is een Huis te Manpad. er een ‘onmetelijke afstand’ is tus- Amsterdams beeld dat stilistische sen de beelden op het voorplein overeenkomsten vertoont met het Apol- en de sculpturen van Jan van Logteren. lobeeld bij Huis te Manpad. In de tuin Het gezicht van Diana vond hij uitdruk- van Huize Frankendael in Amsterdam kingsloos, haar jachthond afzichtelijk, staan twee zandstenen beelden, die het gezicht van Apollo onaantrekkelijk Ceres en Bacchus (of de zomer en de en de benenpartijen te zwaar. Kunsthis- herfst) voorstellen. Beide beelden zijn toricus Frits Scholten, hoofdconservator niet gesigneerd. Ook over deze beelden beeldhouwkunst van het Rijksmuseum is weinig tot niets bekend. De toen- in Amsterdam en bijzonder hoogleraar, malige eigenaar Izaak Balde gaf de in is echter een andere mening toegedaan. 1695 door hem aangekochte hofstede de Het Apollobeeld wekt bij hem de indruk naam Frankendael en liet de buitenplaats ‘van hoge kwaliteit’ te zijn. Van ditzelfde vervolgens verbouwen en verfraaien. beeld is een afgietsel van kunststof Het huis werd omringd door een gracht gemaakt voor de tuin van Paleis Het Loo en op het plein werden enkele beelden ter vervanging van een verloren gegaan geplaatst. Het is aannemelijk dat hij een oorspronkelijk Apollobeeld. Wij vol- beroep heeft gedaan op in Amsterdam staan hier met het signaleren van deze woonachtige beeldhouwers, die des- uiteenlopende kunsthistorische indruk- tijds een goede reputatie hadden. Het ken, omdat de kwaliteit van de beelden bekendste beeldhouwwerk in de tuin, de als zodanig niet de insteek van deze bij- zandstenen fontein, werd overigens niet drage is. Een interessantere vraag is wie door Izaak Balde, maar in of kort na 1770 de beelden op het voorplein kan hebben aan de voorzijde van Huize Frankendael vervaardigd en welke concrete aanwij- geplaatst. Deze fontein werd in 1714 ver- zingen er zijn die ons kunnen helpen bij vaardigd door Ignatius van Logteren en het beantwoorden van deze vraag. Er is afkomstig van de buitenplaats Drie- zijn verschillende aanknopingspunten. mond bij Weesp.

heerlijkheden zomer 2014 |  apollo en diana op huis te manpad

Michiel Emanuel Shee? Den Haag. Daarna verhuisde hij naar Aangezien het Amsterdamse Bacchus Amsterdam. De beeldhouwer overleed beeld opvallende overeenkomsten rond 1739. Zijn gedocumenteerde werk vertoont met het beeld van Apollo bij omvat tuinbeelden, vazen, borstbeel- Huis te Manpad zijn de afbeeldingen den, gevelversieringen en reliëfs. Er van beide tuinsculpturen voorgelegd aan zijn echter van zijn hand voornamelijk Frits Scholten. Hij constateerde dat de putti (mollige kinderfiguurtjes) bewaard ‘gelijkenis tussen beide beelden onmis- gebleven.1 Dergelijke beeldjes waren kenbaar is en op dezelfde hand wijst’. De een geliefd genre in die tijd en vonden maker is echter minder eenvoudig vast gretig aftrek bij vele eigenaren van te stellen. Scholten opperde de mogelijk- buitenplaatsen. Shee heeft onder meer heid dat Michiel Emanuel Shee de maker werk geleverd aan Dirk van der Meer. Er van de beelden zou kunnen zijn. was dus sprake van een zakelijke relatie De Antwerpse beeldhouwer Michiel tussen de Amsterdamse beeldhouwer Emanuel Shee is vermoedelijk rond en de Amsterdamse koopman die in 1694 geboren. We weten namelijk dat 1730 het Huis te Manpad kocht. In de hij in 1709-1710 heeft leren beeldhouwen boedelinventaris van Shee zijn onder bij zijn leermeester Guillielmus Scob- andere beelden van ‘bentemer steen’ bens. Aankomende leerlingen in de van Apollo en Diana vermeld. Zijn deze Hollandse ateliers waren doorgaans of andere beelden van Shee misschien jonger dan zeventien jaar. In Antwerpen gekocht door Dirk van der Meer om de zal die situatie niet wezenlijk anders nissen van de bouwhuizen die voor die zijn geweest. In 1721 woonde Shee in tijd waren gerealiseerd te voorzien van beeldhouwwerk?

Noten 1. Het Rijksmuseum verwierf in 1963 een gesigneerd terracottabeeld (1725) van een knaapje dat een hondje vasthoudt en bezit daarnaast enkele werken die aan Shee  Het beeld worden toegeschreven. Een marmeren Bacchus bij Huize puttigroepje (1734) bevindt zich in particu- Frankendael lier bezit in Nieuwersluis. Het Amsterdam in Amsterdam Museum heeft in 1984 twee palmhouten putti (1737) aangekocht. Op Berkenrode vertoont overeen- staan twee gesigneerde putti die Apollo komsten met de (1729) en Diana (1728) voorstellen. Apollo bij Huis te Manpad.

Bronnen G.J. Hoogewerff, De geschiedenis van de St. Lucasgilden in Nederland, Amsterdam 1947. E. de Jong en C. Schellekens, Het beeld buiten: vier eeuwen tuinsculptuur in Nederland, Heino/ Wijhe 1994. Barbara Joustra, Het Huis te Manpad: huis, park en bewoners door de eeuwen heen, Alphen a/d Rijn 2003. P.M. Fischer, Ignatius en Jan van Logteren: beeldhouwers en stuckunstenaars, Alphen a/d Rijn 2005. J.H. Kruizinga, Frankendael: een hofstede in de hoofdstad, Zaltbommel 1992. Ph. Rombouts en Th. van Lerius, De Liggeren en andere historische archieven der Antwerpsche Sint Lucasgilde, deel 2, ’s-Gravenhage 1872. F. Scholten, ‘Nederlandse beeldhouwkunst in de 18e eeuw’ in: R. Baarsen e.a., Nederlandse kunst in het Rijksmuseum: 1700-1800, Amsterdam/Zwolle 2006. A.W. Vliegenthart, Het Loo Palace: Journal of a Restoration, Apeldoorn 2002.

 | heerlijkheden zomer 2014

Boerenbedrijf bij het Oude Slot Cees Peper en Marloes van Buuren

Het Oude Slot is bekend als het statige poortgebouw met de Vredesbrug, de Duivenpoort, het theehuis en het omringende terrein. Wie de tot in de puntjes gerestaureerde gebouwen ziet, kan zich nau- welijks voorstellen dat hier in de 20ste eeuw ook nog ‘geboerd’ is. Toch is dat wel het geval. Met deze korte bijdrage sluiten we onze serie over boerderijen in Heemstede af.

e geschiedenis van het Oude Slot, Dhet Huis te Heemstede, gaat terug tot de 14 de eeuw. Eeuwenlang was het heel gewoon dat er bij een kasteel boerderijen waren om de slotbewoners en degenen die er werkten van voedsel te voorzien. Dat was ook zo bij het Huis te Heemstede, eigendom van de opeenvol- gende ambachtsheren en -vrouwen van Heemstede. Toen ambachtsvrouwe Johanna Maria Dutry in 1808 overleed, was de situatie niet meer vergelijkbaar met de glorie- dagen van Adriaan Pauw (1585-1653). Johanna Maria Dutry heeft nooit op het Huis te Heemstede gewoond en door de nieuwe Franse bestuursstructuur, ingesteld vanaf 1795, waren de heerlijke rechten sterk uitgehold. Het Oude Slot met alles wat daarbij hoorde werd na 1808 meermaals doorverkocht.

 Door de ingangspoort van het Oude Slot is op de achtergrond de Duivenpoort zichtbaar, die boer Leen Lekx in de jaren dertig van de vorige eeuw gebruikte als paardenstal.

 Haarlems Dagblad, 10 december 1902.

heerlijkheden zomer 2014 |  boerenbedrijf bij het oude slot

Eigendom en pacht in de 19de eeuw 1808 Johanna Maria Dutry overlijdt. 1809 J uni - de Haarlemse notaris Jacob Scholting koopt de heerlijke rechten en het Oude Slot met alles wat daarbij hoort. 1809 O ktober – Scholting verkoopt alles, behalve de heerlijke rechten, aan schout Jan Dólleman (1756- 1810). 1810 Jan Dólleman overlijdt voor de sloop voltooid is. 1811 D e weduwe van Jan Dólleman, Elisabeth der Kinderen, verkoopt onder meer het poortgebouw weer terug aan Jacob Scholting. 1816 Jacob Scholting verkoopt het poortgebouw plus de heerlijke rechten aan Maarten Adriaan Beels. 1828 E lisabeth der Kinderen verkoopt de boerderij (vermoedelijk het linker bouwhuis + het huidige theehuis) met ca. 25 bunder land aan Jan Albert van den Berg (1784-1847), die de boerderij al jaren pachtte. 1847 Jan Albert van den Berg overlijdt. Boerderij en grond blijven tot 1873 eigendom van zijn tweede vrouw Elisabeth van Es en hun gezamenlijke kinderen. 1873 Z oon Jacobus van den Berg (1841-1906) koopt zijn moeder en drie broers en zussen uit en wordt alleen-eigenaar van de boerderij plus het land. 18?? Herman Hendrik Beels (1827-1916) verkoopt het poortgebouw/rechter bouwhuis aan Jacobus van den Berg, maar behoudt andere bezittingen bij het Oude Slot. 1903 Jacobus van den Berg begint percelen grond te verkopen en in 1903 verkoopt hij het poortgebouw aan Emile Erens (al in december 1902 vermeld in Haarlems Dagblad).

Bouwhuis ‘Een bouwhuis, ook neer- huis, neerhof of schathuis, is een voorgebouw van een feodaal huis zoals een kasteel, borg, havezate of state. Meestal vormen twee van deze langgerekte lage gebouwen tezamen met het huis een u-vorm waarbinnen zich een voorplein bevindt. Vaak werden in de bouwhuizen de tienden, de pacht- afdracht die in natura werd voldaan, opgeslagen. Ook het koetshuis en de paardenstal vonden hier onderdak. Het geheel had vaak het karakter van een boerenbedrijf.’ (Bron: Wikipedia) Deze u-vorm met twee langgerekte bouwhuizen en een groot voorplein vinden we  Kaart, maker en datum onbekend, gedateerd tussen 1700 en 1800. ook terug bij het Oude Slot.

 | heerlijkheden zomer 2014 boerenbedrijf bij het oude slot

Van verdere sloop gered ongeveer 1900 ging Jacob van den Berg In 1811 was het Oude Slot eigendom van steeds meer van zijn bezittingen verko- Elisabeth der Kinderen, de weduwe van pen. Een stuk grond aan de Meerweg schout Jan Dólleman, die het in 1809 had ging als bouwterrein naar Elisabeth van gekocht. Mede dankzij haar is het poort- Lennep, landbouwer Johannes Godefri- gebouw bewaard gebleven. In opdracht dus Milatz kocht percelen weiland langs van haar man was in 1809 een begin de Meerweg en Spaarne en vrachtrijder gemaakt met de sloop van het oude Huis Pieter Hendrik Star kocht percelen tuin- te Heemstede. Toen zij na de dood van grond bij de Molenwerfslaan. haar man de overige gebouwen verkocht, Na de verkoop van het poortgebouw stelde zij als voorwaarde dat het poortge- aan Emile Erens bleef Jacobus wel bij bouw, van oudsher het Nederhuys, niet het Oude Slot wonen, waar hij in 1906 gesloopt mocht worden. overleed.1 Erens liet het poortgebouw De veilingcondities voor de openbare verbouwen tot een woonhuis met maar verkoping in 1811 in het Wapen van liefst zestien kamers en zou er tot zijn Heemstede, met Elisabeth der Kinderen dood in 1951 wonen.2 als verkopende partij, geven een indruk van de omvang en aard van het bezit. Een nieuwe hooiberg Het ging om (grotendeels in hedendaags Nederlands omgezet): In 1911 kwam K.H. Heyink (geboren Perceel 1: de bepote en beplante grond Zutphen 1876) met zijn vrouw en schoon- van een hofstede bij Heemstede, met zuster op de boerderij wonen (Meerweg daarbij een woonhuis en schuur, samen 53, later Slotlaan 5 genoemd). Hij vroeg ca. 11 morgen, waarvan ruim 4 morgen in 1911 vergunning voor de bouw van teelgrond, de rest hakhout en opgaande een hooiberg. De bouwtekening uit 1911 bomen, alles gelegen tussen het Spaarne en de aanvraag voor de bouw in 1912 en perceel 2. geven samen een duidelijk beeld van de Perceel 2: een huismanswoning met gebouwen bij het Oude Slot. Het rechter stalling voor 16 koeien, koetshuis, stal bouwhuis was veel groter dan het linker voor 4 paarden en een stenen schuur, dat bestond uit bergplaatsen, een koeien- met plaats voor nog meer koeien en stal en een kippenstal. Los van het linker paarden, wei- en bouwlanden en de bouwhuis stonden het woonhuis (het grond van de vroegere Hoflaan en boe- huidige theehuis) en een wagenstal. De renlaan van het dorp naar het Haarlem- hooiberg moest achter het linker bouw- mermeer, samen ca. 30 morgen. huis komen te liggen. Wat nu precies welk gebouw was, is een lastig verhaal. In elk geval hoorde de Leen Lekx poort, als woonhuis verhuurd, bij perceel 1, maar de kelder bij perceel 2. De kelder Na nog twee andere bewoners tussen was koel en daarmee waarschijnlijk van 1919 en 1928 was Leendert Frederik Lekx belang voor de opslag van melk vóór (1898-1968) van juni 1928 tot oktober 1940 die verkocht of gebruikt werd. Perceel 1, bij het Oude Slot werkzaam als zetboer met daarbij dus de poort, werd (terug) voor de familie Beels. Zijn dochter Cla- gekocht door Jacob Scholting. zien (1926) vertelde ons in 2007 hoeveel goede herinneringen de familie aan Jan Albert en het Oude Slot en de familie Erens had. Het linker bouwhuis was in gebruik als Jacob van den Berg koeienstal. De Duivenpoort was paar- We kennen de jaartallen van aankoop en denstal, tot Lex Beels er rond 1938 een de omschrijving van het gekochte, maar soort zomerhuis van maakte waar hij over het boerenbedrijf van Jan Albert zijn vrienden ontving. Toen Leen Lekx van den Berg en zijn zoon Jacobus heb- genoeg gespaard had, kocht hij in okto- ben we geen nadere informatie. Vanaf ber 1940 zijn eigen boerderij aan de Prin-

heerlijkheden zomer 2014 |  boerenbedrijf bij het oude slot

Noten 1. Zijn weduwe, Geertje Bakker, woonde hij haar overlijden in 1910 op het adres Meerweg 49. 2. Emile Erens (1865-1951), geboren in Schaesberg (Limburg), startte in Heemste- de kwekerij ’t Clooster met tomaten en vruchten. Vanaf 1909 specialiseerde hij zich in anjers. Daarnaast werd hij bekend als schrijver van heiligenlevens. Hij was bevriend met architect Jan Stuyt die voor hem de verbouwing van het poortgebouw van het Oude Slot deed. Het leven van Erens is uitgebreid beschreven door Hans Krol (zie bronnen). 3. Die verkoop was zeer tegen de zin van dochter Liesbeth Erens, die op het Oude Slot woonde en de anjerkwekerij van haar vader had overgenomen. Pascale van der Vorst schreef hierover in HeerlijkHeden 126, 2005, het artikel ‘Wonen en werken op het Oude Slot’.

 Na de aankoop senlaan 48. In 1950 emigreerde het gezin Bronnen door de gemeente met alle zeven kinderen naar Canada. Heemstede in J.W.G. van Doorn, ‘Boerderij het Oude 1947 werden de Slot’ in: HeerlijkHeden (Nieuwsbrief 83), ‘Een treurig verkommerd 1995. fundamenten van geval’ J.W. Groesbeek, Heemstede in de historie. het Oude Slot (a) 1972. blootgelegd. Ver- Al begin twintigste eeuw werd er in Hans Krol, ‘Emile Erens (1865-1941), hagio- der zijn te zien: kranten schande van gesproken dat het graaf en anjerkweker’ op http://ilibrariana. b. Vredesbrug, Oude Slot, de brug en de bijgebouwen er wordpress.com/ zo verwaarloosd bij lagen. Het zou nog Noord-Hollands Archief, ORA (Oud Rech- c. ingangspoort, terlijk Archief), transscriptie J.W.G. van d. poortgebouw, lang duren eer er werkelijk iets gebeurde. Doorn. e. rechter bouw- In 1947 kocht de gemeente van Herman Knipsels Provinciaal Archief, collectie huis, f. wagenstal, Cornelis Beels (1884-1955) de grond en HVHB. g. linker bouw- opstallen van het Oude Slot, exclusief http://www.noord-hollandsarchief.nl/ kranten huis, h. woonhuis het rechter bouwhuis met poort, waar (nu theehuis). De Erens woonde. Het was, zo schrijft De Duivenpoort ligt Volkskrant in een terugblik in 1970, verscholen onder ‘een treurig verkommerd geval’ wat de de resten daarvan gesloopt. Pas na vele de bomen. gemeente in eigendom kreeg. Geld om te politieke discussies over de financiering restaureren was er zo vlak na de oorlog werd het geheel tussen 1960 en 1970, met niet. De Vredesbrug werd afgebroken en de nodige tegenslagen, in etappes geres- in stukken opgeslagen om later her- taureerd. Van het boerenbedrijf zijn de bouwd te kunnen worden. In 1956 kocht sporen geheel verdwenen. de gemeente van de erven Erens ook het rechter bouwhuis met poort.3 In 1959 stortte het linker bouwhuis in en werden

 | heerlijkheden zomer 2014

Bas Timmerman: jong overleden topvoetballer Marc de Bruijn

Het is een van de bekendste graven op de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan in Heemstede en gelegen op een prominente plek. Een grote zandstenen voetbal, haast een levensechte leren knik- ker, met daarnaast de tekst ‘hier rust onze lieve Bastiaan Timmerman. geb. 7-9-1920. overl. 29-5-1939. geschenk van zijn club en sportvrienden’. Wie was deze voetballer?

 Grafmonu- astiaan (roepnaam: Bas) Timmerman ment van Basti- Bwoonde aan de Molenwerfslaan in aan Timmerman Heemstede en voetbalde bij EDO en Jong op de Algemene Oranje. Hij was sterspeler van EDO en Begraafplaats in een belofte voor de toekomst. Op acht- Heemstede. tienjarige leeftijd overleed hij plotsklaps tijdens een promotiewedstrijd aan een hartverlamming. Kort daarvoor had hij nog gescoord. Op zijn begrafenis waren tweeduizend mensen aanwezig.

Voetbal als volkssport en publiekstrekker Oorspronkelijk was voetbal een sport voor de elite en waren de spelers de stu- derende zonen van dokters, advocaten en andere notabelen. Maar vanaf 1910-1920 werd het een echte volkssport, met grote

aantallen deelnemers, die ook steeds meer faciliteiten (velden, tribunes, kleed- ruimte) nodig hadden. Gemeentes gingen met de inrichting van publieke ruimte en  Bas Timmer- hun woningbouwplannen meer rekening man. houden met sportfaciliteiten, ook omdat

heerlijkheden zomer 2014 |  bas timmerman: jong overleden voetballer

zij toen al vonden dat sporten gezond velden tot de annexatie van 1927 bin- was. Zo ook in Heemstede, waar in 1932 nen de gemeentegrenzen lagen.2 RCH aan de Sportparklaan een hypermodern trok vanwege de afkomst veel spelers en sportcomplex werd geopend. toeschouwers uit Haarlem (pas in 1965 De van oorsprong Haarlemse voet- werd de naam gewijzigd in Racing Club balclub RCH kwam hier spelen, waar- Heemstede) en was een brede club. EDO schijnlijk een bewuste strategie van het in Haarlem trok vooral voetballers uit de Heemsteedse gemeentebestuur.1 Racing arbeidersklasse en niet-confessionelen Club Haarlem, opgericht in 1911, was aan.3 in 1923 landskampioen geworden. Met Hoewel er een R.K. Sportpark aan de RCH spelend in Heemstede haalde de Molenwerfslaan lag en Bas Timmerman gemeente een publiekstrekker in huis. in die straat woonde, speelde hij gezien ‘Met september a.s. zal R.C.H. op het zijn achtergrond bij EDO. Sportpark gaan spelen, en dan moet men Bas’ vader Dirk Timmerman (1893- behoorlijke toegangswegen hebben voor 1982) was geboren in Petten. Hij was de 12000 bezoekers, die we iedere week schilder en op 23 april 1919 in Haarlem- uit alle richtingen (‘ook uit de Meer!’) merliede getrouwd met Wilhelmina Spek kunnen verwachten.’ Zo stond het in (1895-1958) die toen strijkster was en uit juni 1932 in een raadverslag in de Eerste Heemstede kwam. Op 7 september 1920 Heemsteedsche Courant te lezen. Sport- kreeg het echtpaar één zoon, vernoemd liefhebbers kwamen op de fiets of met de naar grootvader Bastiaan die tuinder tram door Heemstede. Voor de laatste was. Bas was werkzaam in het schilders- had de NZH op verzoek van RCH en de bedrijf van zijn vader, waarvan kantoor Commissie van Beheer van het Sportpark en werkplaats gevestigd waren aan zelfs speciale ‘Sportpark-retours’ in het Molenwerfslaan, toenmalig nummer 24 leven geroepen, waarmee er makkelijk (de nummering is nu anders). De woning en tegen gereduceerd tarief kon worden van het gezin was ernaast op nummer 26. gereisd met de tram van en naar het sportpark, inclusief overstappen op de Eendracht Doet Overwinnen tramlijnen Bloemendaal en Overveen. Op weg naar de wedstrijd kon men zich De Haarlemsche Football Club ‘Een- vergapen aan de moderne woningen, het dracht Doet Overwinnen’, kortweg EDO, sportcomplex met het er vlakbij gelegen werd opgericht in 1897. EDO speelde wandelbos Groenendaal. Wat een gewel- achtereenvolgens op de Koekamp (nu dige gemeente om te wonen! De slogan in de velden van HFC), aan de Schoterweg, die tijd was ‘Vestig U in Heemstede!’ En van 1918 tot 1921 in Heemstede en daarna dat gebeurde ook: met de annexatie van aan de Kleverlaan in Haarlem achter een deel van Heemstede door Haarlem in het inmiddels verdwenen Zwembad 1927 daalde het aantal inwoners van 17.071 Klever laan. In het seizoen 1923/1924 werd tot 11.562, in 1940 was het weer opgelopen EDO kampioen van de tweede klasse tot 20.652. en in 1941-1942 kwam het in de eerste klasse te spelen. In 1934 betrok de club Verzuiling het Noordersportpark in Haarlem. Het nieuwe stadion met plaats voor 10.000 In de tijd van de verzuiling voor en ook toeschouwers stroomde regelmatig vol. nog na de Tweede Wereldoorlog koos je In 1948 werd het eerste elftal van EDO voor een sportvereniging op basis van afdelingskampioen in de eerste klasse afkomst en godsdienst. Voor Heemstede West II. In 1954 besloot EDO toe te treden betekende dit dat de katholieken voetbal- tot het zojuist ingevoerde betaald voetbal den bij HBC, voluit R.K. Sportvereniging in Nederland. De club kwam de eerste Heemstede-Berkenrode Combinatie. De jaren nog uit op het hoogste niveau, maar protestantse en liberale elite trok meer speelde daarna eerste divisie en na degra- naar de Koninklijke HFC, waarvan de datie in 1958 tweede divisie. In 1960 was

 | heerlijkheden zomer 2014 bas timmerman: jong overleden voetballer

 Op 24 oktober er nog een kortstondige promotie, maar centrumspits, rechtsbinnen en rechtsbui- 1930 werd Bas daarna bleef EDO in de tweede divisie ten. Met een voorhoede van vijf man zal Timmerman (op om bij de grote sanering door de KNVB er waarschijnlijk gemiddeld per aanvaller het formulier met van het betaald voetbal in 1971 te kiezen minder gescoord zijn, dus toen Bas in een s erachter) voor de amateurstatus. het seizoen 1937-1938 vijftien keer scoorde ingeschreven bij EDO was een echte arbeidersclub. Er en in 1938-1939 zeventien keer, was dat EDO. was altijd een grote strijd met buurman bijzonder. De sterspeler van EDO kwam HFC Haarlem, dat meer een club van dan ook met een foto in de krant en werd de middenklasse en kleine zelfstandi- regelmatig positief besproken, bijvoor- gen was. Ook de rivaliteit richting RCH beeld toen hij vier keer raak schoot in de (‘Heemsteedse kakkers’), dat in 1923 en wedstrijd tegen West-Frisia in maart 1939, 1953 zelfs landskampioen werd, was groot. waaronder uit een hoekschop. Ook gaf Eind jaren zestig is er onderhandeld Bas nog een keurige voorzet (tegenwoor- over een fusie tussen RCH, Haarlem en dig zouden we zeggen: een assist) waaruit EDO maar dit liep stuk door onderlinge een medespeler kon scoren. rivaliteit en grote weerstand bij met name De talenten van Bas Timmerman EDO. werden ook buiten EDO opgemerkt. In EDO speelde seizoen 2013-2014 zondag oktober 1937 werd hij uitgenodigd om op Hoofdklasse A, net als de Koninklijke dinsdag- en donderdagavond mee te trai- HFC. Beide clubs zijn dit seizoen zelfs nen met het Nederlands Zwaluwenelftal, gepromoveerd naar de topklasse. RCH een nationaal jeugdelftal, we zouden nu doet het momenteel in de derde klasse zeggen Jong Oranje. Medespelers waren een stuk minder. HFC Haarlem ging in Abe Lenstra (Us Abe), Henk Plenter 2010 zelfs failliet. HBC tenslotte floreert, (mister Be Quick) en Joop Wille, de doel- vooral met de aantallen jeugdspelers. verdediger van EDO.4 In april 1939 was Bas reservespeler in de match tegen het Talentvol voetballer jeugdelftal van België.

Bas Timmerman ging op zijn tiende Een dramatische wedstrijd voetballen bij EDO en ontwikkelde zich tot een talentvolle links- of rechtsbin- In het seizoen 1938-1939 wordt EDO op nen, die kwam te spelen in het hoogste 2 april kampioen van de tweede klasse elftal. EDO speelde in die tijd met een door 0-0 te spelen tegen stadsgenoot en 2:3:5 opstelling met vijf (!) man in de rivaal HFC Haarlem. Het in rood-zwart voorhoede: linksbuiten, linksbinnen, gestreepte tenues spelende EDO komt

heerlijkheden zomer 2014 |  bas timmerman: jong overleden voetballer

 Het elftal van HFC EDO dat in april 1939 kam pioen werd van de tweede klasse B. Voor v.l.n.r.: Spek jr., P. van Zaanen, Theo van de Put- ten, Bas Timmer- man en Spek sr. Achter: grensrech- ter Hirs, J. Koene, J. Steffens, Henk Schijvenaar, Wille, K. Zand- stra, H. Oomen en de trainer, wiens naam we niet kennen. dan al zeven jaar in de tweede klasse uit, speelt EDO thuis in Haarlem-Noord is een aantal malen net niet kampioen tegen Hilversum. Het is een belangrijke geworden. Nu kan EDO eindelijk door- wedstrijd. ‘EDO had de punten uit de stoten naar de eerste klasse, maar daar- wedstrijd dringend noodig, wilde zij voor moet er wel een promotiecompetitie nog een behoorlijke kans in haar laat- worden gewonnen. Tegenstanders zijn sten wedstrijd tegen H.B.S. behouden.’ het Haagse HBS en Hilversum. Hilver- Hoewel ze al geen promotie meer kun- sum is na twee wedstrijden uitgescha- nen maken, geeft Hilversum flink partij. keld. Het gaat tussen EDO en HBS. Ver- Kort na de rust scoort Timmerman met liest HBS, dan degradeert ’Houdt Braef ‘een formidabele schuiver’.5 Daarvoor Stant’, de eliteclub uit Den Haag. Wint had hij hard moeten werken: ‘Toen EDO, dan promoveert deze arbeidersclub zette de linksbinnen Bas Timmerman, eindelijk naar de eerste klasse. die den ganschen wedstrijd enorm Op tweede pinksterdag, 29 mei 1939, gezwoegd had, er nog eens alles op. En

 Herman v.d. Hooff en Wim Smit (Hilversum) met Theo van de Putten (EDO). In het midden Bas Timmerman.

 | heerlijkheden zomer 2014 bas timmerman: jong overleden voetballer

waarlijk het mocht hem gelukken, een positie in de eerste klasse te behouden. zeer fraai doelpunt te maken, waarmee Tijdens deze toch al zeer beladen wed- hij practisch zijn club in de veilige haven strijd kunnen de meeste spelers hun bracht.’6 Maar daarna krijgt Hilversum emoties niet meer de baas. Bij EDO het overwicht en hangt een tegengoal in raken drie spelers zwaar geblesseerd. Van de lucht. EDO houdt echter goed stand Zaanen moet op een brancard het veld en promotie ligt binnen bereik. Dan, afgedragen worden en als doelman Wille tien of twaalf minuten voor het einde, op een zeker moment gewond buiten het wordt Bas Timmerman onwel. ‘En juist veld ligt, weigeren de spelers van EDO toen de bal weer op een heel ander punt aanvankelijk de laatste zeven minuten van het terrein was zagen de duizenden van de wedstrijd uit te spelen. Ze worden toeschouwers hem plotseling als een blok met moeite overgehaald door hun voor- neervallen. Aanvankelijk dacht men dat zitter Jan Luyken. De verslaggever van de het slechts een lichte flauwte was, maar krant noteert dat EDO de wedstrijd had de inmiddels toegesnelde geneesheeren kunnen winnen ‘wanneer de voorhoede konden slechts den dood constateeren wat schotvaardiger geweest was’. Maar ja, door hartverlamming. De jongen had Bas Timmerman ontbrak. zich blijkbaar te veel ingespannen.’ De wedstrijd wordt door scheidsrechter  Haarlems Dag- Israëls direct gestaakt en het stoffelijk blad, 30 mei 1939. overschot van Bas Timmerman wordt vervoerd naar het ziekenhuis St. Joannes de Deo. Het bestuur van EDO, alle spelers en het aanwezige publiek zijn diep onder de indruk. Het moet vreselijk zijn geweest voor zijn ouders ‘die meegejuicht hadden toen Bas het zoo kostbare doelpunt scoorde en wier eenige zoon hij was.’

Toch geen promotie Begrafenis Op 11 juni wordt de wedstrijd HBS-EDO Bas Timmerman was 1 juni onder grote  De rouwstoet gespeeld. HBS wint met 2-1 en weet zijn belangstelling begraven op de A lgemene vertrekt op 1 juni 1939 vanaf het ouderlijk huis aan de Molen- werfslaan naar de Herfstlaan in Heemstede. Op de achtergrond zijn de woningen aan de Molenwerfs laan, hoek Cloos- terweg zichtbaar. Bas’ elftalgenoten lopen aan weerszijden van de auto met de kist. Daarachter de volgauto’s; op de foto zijn er negen zichtbaar.

heerlijkheden zomer 2014 |  gezonden. Natuurlijk waren er talloze EDO-supporters aanwezig, die luister- den naar toespraken van hun voorzitter Jan Luyken, dr. D.J. van Prooye van de KNVB en de Haarlemsche Voetbalbond, een collega van het schildersbedrijf waar Bas werkte en voorzitter Doornberg van FC Hilversum.

Grafmonument bijeengespaard Onder de leden van EDO was direct een circulaire verspreid, waarin leden en donateurs werden aangespoord om bij  Het graf van Begraafplaats aan de Herfstlaan in te dragen ‘om een monument te doen Bas Timmerman Heemstede. ‘Nog nooit was het zoo druk plaatsen op het graf van onzen onverge- voordat de steen bij een begrafenis geweest en het aan- telijken Bas en waaraan ook zijne ouders werd geplaatst. tal aanwezigen werd op tweeduizend hun medewerking toezegden’. Enkele Van de toen geschat. Een gedeelte kon in de aula leden ‘hebben zich beschikbaar gesteld aanwezige graven worden toegelaten. De anderen [werden] om deze gelden in ontvangst te nemen is – met uitzonde- in de gelegenheid gesteld door middel en waartoe zij U zeer binnenkort zullen ring van dat van van luidsprekers de toespraken te beluis- bezoeken. Laten wij zijn nagedachtenis Timmerman - teren.’ De luidsprekers waren geplaatst in stilte eeren doch blijk geven van onzen geen enkele meer door de medewerking van een EDO- onvergankelijke liefde [door middel] van aanwezig. supporter. een groot monument.’ De kist was gedekt met de clubvlag Als snel daarna, op 5 september 1939, en werd gedragen door de elftalgenoten kort voor Bas’ geboortedag, wordt het van Bas. Verschillende voetbalclubs uit grafmonument onthuld door voorzitter de omgeving hadden een afvaardiging Jan Luyken van EDO, die in zijn toe- spraak stil staat bij Bas Tim- merman en ook bij de ‘duizenden jonge mannen [die] het leven in den oorlog zullen laten’. Vlak daarvoor was Duitsland Polen binnengeval- len en hadden Groot-Brittan- nië en Frankrijk op hun beurt Duitsland de oorlog verklaard. De Tweede Wereldoorlog was begonnen.

Nagedachtenis Uit piëteit besloot het bestuur van EDO om gedurende vijf jaar haar eerste elftal niet meer in rood-zwarte tenues, maar met volledig zwarte sportkle- ding te laten spelen. Een verzoek hiervoor werd ingediend  Onthulling van het grafmonument voor Bas Timmerman op bij de KNVB en ingewilligd. 5 september 1939 door Jan Luyken, voorzitter EDO. Naar Bas Timmerman

 | heerlijkheden zomer 2014 bas timmerman: jong overleden voetballer

 Inscriptie op de wisselbeker van het B. Timmer- man-toernooi, dat vanaf 1947 jaarlijks werd gespeeld.

werd het ‘Bas Timmerman tournooi’ beroemde voetballer van EDO, die nu genoemd, dat vanaf 1947 jaarlijks werd vijfenzeventig jaar rust op de Algemene gespeeld. De ‘Bas Timmerman wissel- begraafplaats aan de Herfstlaan in beker’ werd beschikbaar gesteld door de Heemstede. supportersvereniging van HFC Haarlem. Nadat EDO vijf keer had gewonnen, kwam de beker definitief in haar bezit en werd er een nieuwe wisselbeker gemaakt. Bronnen Uit de archieven van EDO is niet terug te halen tot hoelang het toernooi werd http://www.noord-hollandsarchief.nl/ gespeeld, waarschijnlijk tot 1986. Met dank aan René Verdel van EDO voor Voor die tijd waren de ouders van Bas het ter beschikking stellen van materiaal al overleden. In 1958 respectievelijk 1982 uit het clubarchief en met felicitaties voor werden zijn moeder en vader bijgezet de promotie van EDO naar de topklasse. in het graf van Bas Timmerman, de

Noten 1. Hier is meer onderzoek nodig, maar zie bijvoorbeeld de tekst van de speech die burgemeester Van Doorn hield bij de opening van het R.C.H-terrein en het nieuwe sportpark, dat overigens ook een werkgelegenheidsproject was: ‘[…] dat onze wensch in vervulling is gekomen dat dit groote voetbalveld, dat zich nu voor u uitspreidt, bespeeld zal worden door een der grootste Clubs van Kennemerland’ en de contraspeech van H. Scheen, voorzitter van RCH. Haarlems Dagblad 22 augustus 1932. 2. Door de overgang van HFC van Heemsteeds naar Haarlems grondgebied kwamen de inkomsten uit de vermakelijk- heidsbelasting nu in Haarlem terecht. Nog zo’n reden voor de gemeente om RCH naar Heemstede te halen. 3. Zie artikel over HFC EDO in www.wikipedia.org, geraadpleegd op 11 februari 2014. 4. Joop Wille (1920-2009) speelde vanaf 1948 bij RCH en maakte deel uit van het elftal dat in 1953 kampioen van Nederland werd in een beslissende wedstrijd in De Kuip tegen Eindhoven. Hij stopte in 1954, vlak voor de invoering van betaald voetbal in Nederland. 5. Het Groene Veld, officieel orgaan der F.C. Hilversum, 12e jaargang no. 12 [juni 1939] geeft aan dat het doelpunt kort voor de rust valt, maar volgens De Eemlander van 30 mei 1939: ‘De rust gaat met blanken stand in. Na de thee wordt aan beide zijden het tempo verhoogd. E.D.O. heeft hiermede het eerst succes als na vijf minuten spelen de keeper der gasten, Bouw- man, te ver uitloopt en Timmermans den bal feilloos inschiet.’ 6. Dit citaat en de volgende uit Haarlems Dagblad, 30 mei 1939.

heerlijkheden zomer 2014 | 

De Heemsteedse familie van der Weiden (deel 2) Jacques, Rogier en Ton van der Weiden, Jan Hein Beelen, Mathieu Snijders

In deel één van deze geschiedenis is de herkomst van de familie beschreven en de vestiging van de eerste kleerblekerij van Leendert van der Weiden in 1755 aan de Blekersvaart. Zijn zoon Arie (1754- 1813) en zijn kleinzonen Leendert (1789-1865) en Jan (1792-1867) werden eveneens kleerbleker. Jan volgde zijn vader op. Het wel en wee over hem en zijn nakomelingen was in de vorige uitgave van dit blad te lezen. In dit deel wordt de lijn van zijn broer Leendert gevolgd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

14 15 16 17

19 18 20

Ter oriëntatie bij het verhaal wordt deze kaart uit 1816 gebruikt, die het gebied rond de Blekersvaart laat zien, boven begrensd door de Herenweg, onder de Binnenweg, links de Kerklaan en rechts de Koediefslaan (huidige benamingen). De ingetekende en genummerde percelen zijn de blekerijen die toen, en een aantal nog lang daarna, in het gebied bedrijvig waren. De negen roze gekleurde percelen zijn de blekerijen van Van der Weiden die vanaf 175 5 in het gebied actief waren. Een deel van het gebied tussen de Blekersvaart en de Binnenweg werd in de 18de eeuw ‘het Eijlant’ genoemd (blauwe stippellijn). Het duingebied achter de percelen aan de westkant van de Ble- kersvaart was ‘de Wildernis’. Het origineel van deze kaart is in het bezit van de heer Co Peeperkorn.

 | heerlijkheden zomer 2014 de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

Bleekersvaart (locatie 16) woonde aan wat toen de ‘Achterbuurt’ Leendert Arieszoon van der Weiden heette, gelegen ter hoogte van de hui- (1789-1865) trouwde in 1810 met Anna dige Cruquiusweg. van der Horst (1788-1847). Zij was de dochter van Adam van der Horst en Binnenweg 17 (locatie 18) Grietje Hulsing die een kleerblekerij hadden aan de Bleekersvaart, toen nog Zoon Hendrik van der Weiden (1824- Heere Zandvaart genaamd (locatie 5). 1881) trouwde in 1850 met Marijtje Op 1 augustus 1810 kocht Leendert een Lammerse Brans (1825-1880). Zij was een kleerbleek van Ruth Venings aan de dochter van Joannes Lammerse Brans oostzijde van de Bleekersvaart, gelegen (1792-1871) en Joanna Smoolenaars. ongeveer in het midden van de huidige Joannes was eigenaar van de kleerble- Vijfherenstraat. In die tijd bestond een kerij aan de Binnenweg 17. Hij ging met groot deel van het gebied, begrensd Hendrik en Marijtje in 1850 een vennoot- door de Kerklaan, de Binnenweg en de schap onder firma aan met de naam ‘Jan Bleekersvaart, uit blekerijen en waren Lammerse Brans en Zoon’. Hendrik en er vier blekerijen van Van der Weiden Marijtje werden in 1871 eigenaar van de actief. De koopakte vermeldt nauwkeu- kleerblekerij die toen werd gewaardeerd rig de ligging, de belendende perce- op 550 0 gulden. Zij kregen samen zes len en de koopsom van 4.750 gulden, dochters en twee zonen. Marijtje over- inclusief alle gereedschappen, paard, leed in oktober 1880 en Hendrik een jaar wagen, materialen en provisie van spek, later in december 1881. Hun kinderen vlees, vet, turf en hout en de bedden der waren de enige erfgenamen. dienstboden. Leendert leende voor deze Jan van der Weiden (1857-1922), de aankoop bij zijn schoonmoeder Grietje oudste zoon van Hendrik, trouwde in Hulsing een bedrag van 2000 gulden. 1893 met de in Alkmaar geboren Elisa- Dat bedrag werd na haar overlijden in beth (Elisa) Peeperkorn (1863 -1942). Haar 1814 verrekend bij de boedelscheiding. vader was Jan Peeperkorn jr., grutter en Later kreeg hij uit de erfenis van zijn koopman te Alkmaar, een zoon van Jan moeder, Maria Daris, een bedrag van Peeperkorn die in 1827 een blekerij begon 7009,66 gulden en drievijfde cent in aan de Blekersvaart (locatie 9). Jan en contanten. Leendert van der Weiden en Elisa kregen zes zonen. Anna van der Horst kregen negen kin- Gerrit (1861-1945), bijgenaamd Gerre- deren van wie er twee vóór het eerste baas, de jongere broer van Jan, trouwde levensjaar overleden. De oudste zoon in 1905 met de in Haarlem geboren Arie (1811-1892) werd herbergier aan de Anna Dirken (1869-1947). Zij was eerder Zandvaart. Dochter Maria (1812-1873) gehuwd met schipper Hendrik Huijg die trouwde met Jacobus van den Aardweg, in 1898 overleed. Uit dit huwelijk bracht  Het pand eigenaar van een kleerblekerij aan de zij vier minderjarige kinderen mee. Binnenweg 17, Bleekersvaart (locatie 7). Hij overleed gebouwd in 1696, in 1850 op 37-jarige leeftijd. Het bedrijf was het woonhuis werd onder de naam ‘firma de erven van de blekerij, van den Aardweg’ door de weduwe later wasserij en Maria van der Weiden gecontinueerd. strijkinrichting, Zij trouwde zeven jaar later met kleer- van Van der bleker Gerardus Esser uit Rijswijk (ZH). Weiden. Vanaf De tweede zoon Jan (1816-1896) werd 1956 was hier het huisschilder en winkelier. Hij woonde timmerwinkeltje aan de Kerklaan en bleef ongehuwd. van A.W. Schut- Dochter Margaretha (1819-1892) trouwde ter gevestigd, in met Martinus van Lent, schilder en 1986 is het pand winkelier te Bennebroek. Zoon Adam gesloopt. (1821-1902) werd meestertimmerman en

heerlijkheden zomer 2014 |  de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

Samen kregen Gerrit en Anna nog twee kinderen, Anna (1906-1992) en Henk (1910-1986). Henk zou later het bedrijf van zijn vader overnemen. Na het overlijden van Hendrik Lzn in 1881 kreeg de toen nog minderjarige Gerrit zijn oudste broer Jan als voogd. Jan zette het bedrijf van zijn vader voort. In 1894 gingen Jan en Gerrit voor tien jaar een vennootschap onder firma aan met de naam van hun vader, ‘Wasserij Hendrik van der Weiden Lzn’. Op 16 september 1895 namen de broers een hypo- theek van 10.000 gulden bij het Roomsch Katholiek Parochiaal Armbestuur van  Jan van der Weiden en zijn vrouw Haarlem. Onderpand was de kleerble- Elisa Peeperkorn. Foto 1920. kerij, als extra waarborg werd een nieuw gebouwde woning aan de Binnenweg ingebracht, een half jaar daarvoor door Jan aangekocht voor een bedrag van 3 407 gulden. Mogelijk doordat de onderneming niet voldoende rendeerde of door het grote karakterverschil tussen de beide broers werd de overeenkomst op 20 juni 1903 voortijdig ontbonden. De waarde van de onroerende goederen en o verige eigendommen werd vastgesteld op 20.000 gulden waarvan, na aftrek van de hypothecaire en andere schulden, 10.000 overbleef die onder de comparanten  De zes in Heemstede geboren zonen werd verdeeld. Jan ging akkoord met een van Jan van der Weiden en Elisa Peeper- bedrag van 5.000 gulden in ‘gereed geld’, korn, v.l.n.r.: Jan, Hein, Frans, Leo, Theo alle baten en lasten kwamen verder voor en Geert. Foto 1910. rekening van Gerrit die het bedrijf aan de Binnenweg 17 alleen voortzette. De zes in Heemstede geboren zonen Boxtel en Geldrop hebben alle op internaten bij paters een gymnasium- of seminarie-opleiding Jan heeft uit een aantal over te nemen genoten. Eén van hen, Leonard (1899- bedrijven uiteindelijk gekozen voor Was- 1917) is als priesterstudent aan het serij en Stomerij ‘De Hoop’ in Boxtel. Hij seminarie van St. Michelsgestel reeds op vertrok met zijn vrouw Elisa Peeperkorn 18-jarige leeftijd overleden. De oudste en hun zonen naar Brabant. Boxtel was zoon Jan (1895-1976) volgde een wasse- destijds een belangrijk knooppunt van rijopleiding in Rotterdam en was korte spoorwegen, waardoor hij een groot deel tijd eigenaar van Wasserij ‘Hollandia’ in van zijn clientèle in Holland kon behou- Geldrop. Daarna ging hij aan de slag als den. In 1919, beëindigde Jan het bedrijf. financiële man bij wasserijen in Steensel Hij verkocht de gebouwen en de inventa- en Eindhoven maar uiteindelijk verliet ris en verhuisde met zijn hele gezin naar hij de branche. Hein (1896-1957) werd in een villawijk in Eindhoven, waar hij drie 1923 burgemeester van Stiphout. Op het jaar later overleed. Zijn weduwe Elisa moment van zijn aanstelling was hij de stierf twintig jaar later in 1942. jongste burgemeester van Nederland.

 | heerlijkheden zomer 2014 de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

 Pastoor Gérard log speelde hij ook een belangrijke rol in van der Weiden het verzet en kreeg daarvoor een per- (1901-1984). soonlijke dankbetuiging van Generaal Eisenhower en de ‘Medaille de l’Ordre de la Resistance de Luxembourg’. Hij overleed in 1984 als l’abbé Gérard van der Weiden en werd op het kerkhof van Marvie begraven.

Binnenweg 17 (locatie18), de zes dochters van Hendrik en Marijtje

De dochters van Hendrik van der Wei- den en Marijtje Lammerse Brans verging het als volgt: de oudste, Anna (1851-1913), was getrouwd met Johannes Steenvoor- den, bloemkweker en eigenaar van café Landzicht op de hoek van de Koedief- In 1945, na de bevrijding, werd hij ook slaan en de Binnenweg. Na het overlijden tot burgemeester benoemd in het nabij van Johannes in 1885 werd Anna eigena- gelegen Beek en Donk, een gecombi- resse van dit etablissement, dat bekend neerd burgemeesterschap dus. In beide stond als stamcafé van blekersbazen en plaatsen zijn straten naar hem genoemd. middenstanders. Hij bleef tot het eind van zijn leven bur- De tweede dochter, Johanna (1853-1936), gemeester. Zijn broer Frans (1897-1967) trouwde met bloemkweker Quirinus van was hoofd van de afdeling Bevolking en den Berg, en dochter drie, Helena (1854- Burgerlijke Stand in Veldhoven en Theo 1935), huwde de Haarlemse kleerbleker  Anna van der (1900-1993) werd de financiële man bij het Jacobus van Kimmenaede. Hendrica Weiden (1851-1913), Pensioenfonds voor de Sigarenindustrie (1859-1926), de vierde dochter, trouwde was eigenaresse te Eindhoven. Geert (1901-1984) werd na met kleerbleker Anthonie Reinierse van café Land- zijn priesteropleiding professor op het (1862-1894), eigenaar van een bedrijf aan zicht op de hoek grootseminarie van Hastings (Groot-Bri- de Bleekersvaart (locatie 15) dat later de van de Koediefs tannië) en in 1932 in Bastogne (België). naam Wasserij Anna zou dragen. De laan en de Bin- In 1941 werd hij op eigen verzoek pastoor naam Anna was ontleend aan Anna de nenweg. Rechts in Marvie, een dorp onder de rook van Bruijn, echtgenote van hun oudste zoon, op deze foto is Bastogne. Daar heeft hij de gruwelen van bloemist Hubertus (1885). Haar naam de wasserij van het Ardennenoffensief van zeer nabij zou tot aan de sloop rond 1958 op de Rhee te zien, nu is meegemaakt. In de Tweede Wereldoor- bedrijfsschoorsteen prijken. Anthonie Albert Heijn hier gevestigd. Schuin tegenover het café (nu Bronsteeweg 2) was de kruide- nierszaak van Jan van der Weiden (1826-1893). Café Landzicht sloot in het jaar dat deze foto werd gemaakt (1929).

heerlijkheden zomer 2014 |  de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

het bedrijf brand uit. In het archief van de Heemsteedse brandweer staat het volgende vermeld: Op 21 maart breekt een grote brand uit in de ‘Wasch- en Strijkinrichting’ van de heer G.C. van der Weiden aan de Binnen- weg. Veertig minuten na het ontdekken van de brand wordt water gegeven door spuit 2, spoedig daarna is ook spuit 1 aanwezig, die eveneens water geeft. Spuit 3 en 4 komen later ook nog op de plaats des onheils, doch deze behoeven geen dienst meer te doen. De blekerij- gebouwen gaan door de brand verloren, het woonhuis blijft gespaard. Om ongeveer half drie ‘s nachts kan het sein ‘Brand meester’  Zittend op de en Hendrica kregen naast de genoemde worden gegeven. voorgrond bloem- Hubertus nog vier kinderen. Dochter kweker Quirinus Carolina van der Weiden (1863-1956), van den Berg trouwde met haar achterneef Johannes (1850-1926) en zijn van der Weiden. Zij bleven kinderloos. vrouw Johanna Johannes was een zoon van Cees van van der Weiden der Weiden en was, net als zijn vader, (1853-1936). Staand veehouder. De jongste dochter Francina hun kinderen, (1865-1944) trouwde met bloemkweker v.l.n.r.: Jan (1885), Jan van der Eijken. Zij kregen tien kin-  Adresboek Heemstede 1942. Wijnanda (1888), deren, van wie er één jong is overleden. Toon (1892), Ma- Het bij de oudere Heemstedenaren Henk (1910-1986), de zoon van Gerrit, ria (1889) en Henk nog bekende pandje Binnenweg 17 uit werd in 1942 eigenaar van het bedrijf van den Berg 1696 was het woonhuis van de blekerij, aan de Binnenweg 17. Op dat moment (1886). later wasserij en strijkinrichting, van veranderde ook de naam van het bedrijf Van der Weiden. Vanaf 1956 was hier in de ‘IJzeren Brug’. Waarschijnlijk het timmerwinkeltje van A.W. Schut- ging dat niet zonder slag of stoot, want ter gevestigd. Het karakteristieke pand in een brief aan de Kamer van Koop- werd in 1986 gesloopt. Het bedrijf lag handel, gedateerd 1 april 1942, schrijft achter het woonhuis en grensde aan Gerrit: de achtertuinen van de huizen van de huidige Lijsterbeslaan. In 1923 brak bij ‘Ongeveer 14 dagen geleden is door mijn zoon een formulier ondertekend waarbij  De naam Anna de zaak aan hem zou worden overgedra- is afkomstig van gen. Ik deel u hierbij mede dat dit niet de schoondochter de bedoeling is geweest en verzoek u het van Hendrica van ingevulde ongedaan te maken en mij een der Weiden. Zij nieuw formulier ter invulling te doen gaf leiding aan het toekomen.’ Ook uit een advertentie in bedrijf het stratenboek van 1942 lijkt het niet te boteren tussen vader en zoon gezien het feit dat in een advertentie nadrukkelijk wordt gewezen op de voorletter H. In 1952 veranderde Henk de wasserij in een wasverzendbedrijf en verzorgde vanaf dat moment alleen het transport van en naar de klant, het wasgoed werd

 | heerlijkheden zomer 2014 de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

waar hij, tot aan zijn emeritaat in 1934, dertig jaar pastoor bleef. Hij overleed op 3 december 1935 in een verzorgingshuis in Warmond en werd op 6 december 1935 onder enorme belangstelling bijgezet in het priestergraf in Volendam. Pastoor van der Weiden was geliefd in Volendam en zeer betrokken bij het verenigings- leven en charitatieve instellingen. Er is in Volendam ook een straat naar hem genoemd.

 Mei 1939, diner elders gewassen. In 1954 sloot het bedrijf ter gelegenheid definitief de deuren. Intussen was Henk van het 50-jarig in 1950 op 39-jarige leeftijd in Benne- huwelijksfeest broek getrouwd met Maria Lommerse. van Francina Zij kregen drie kinderen, Gerardus van der Weiden (1952), Cornelia (1953) en Hubertus (1954). en Jan van der Na de sluiting van het bedrijf in 1954 Eijken (zittend bleef Henk vanaf zijn privéadres actief links). Naast hen: als wasverzender. Het behandelen van de dochter Rie, Ger- was gebeurde bij wasserij het ’t Raad- rit (Gerrebaas) huis, waar Henk enkele jaren later in van der Weiden, vaste dienst zou treden. Anna van der Weiden-Dirken en Blekersvaart (locatie 16) Carolina van der Weiden. Staande Na de lotgevallen van acht van de negen hun kinderen: kinderen van Leendert Az. en Anna van Anna, Gerarda, der Horst, blijft over hun zoon Leendert Helena met Hein Jr. (1827-1916). Vader en zoon Leendert Johannes Gerardus van der Weiden Roozen, Lies met gingen in 1855 een vennootschap onder (1858-1935), van 1904 tot 1934 pastoor in Piet Mascini, Alie firma (VOF) aan genaamd ‘Leendert Volendam. (Haak?) met Joop, van der Weiden Az en Comp’. Leendert 1935 Ko en Bep met jr. werd na het overlijden van zijn vader, Oud-kapelaan Brouwer schreef in : 1865 Kees Preijde. Jan in , eigenaar van de kleerblekerij die Pastoor van der Weiden is Volendam, hij 8000 van der Eijken toen werd gewaardeerd op gulden. kent iedereen van jong tot oud. Indruk- draagt op de foto Hij hield daarmee de traditie in stand dat wekkend is zijn gestalte. In zijn wijde zijn ‘Pro Ecclesia de jongste zoon het bedrijf overneemt. mantel steekt hij met kop en schouders 1856 et Pontifice’ in- Junior trouwde in met Carolina Kolk boven de meeste parochianen uit. Bij de (1829-1882), een dochter van kleerbleker mannen op de botters geniet hij ontzag, signe, een pause- Jan Kolk (1775-1843). Leendert en Carolina want hij is sterk. Met een ruk trekt hij lijke onderschei- kregen acht kinderen. het logge zwaard van een botter op, wat ding voor bewezen Hun oudste zoon Johannes Gerar- slechts weinigen hem nadoen. Er komt diensten aan dus (1858-1935) was tussen 1904 en 1934 een machtig geluid uit zijn keel, wande Rooms-Katho- pastoor in Volendam. Kort na zijn neer hij zich zonder geluidsinstallatie lieke Kerk of het priesterwijding in 1883 was hij daar al in de kerk verstaanbaar weet te maken. rooms-katholieke als kapelaan werkzaam. Daarna werkte ‘Morgen wordt er niet gewassen, horen geloof. hij op enkele andere locaties om ver- jullie dat?’, luidt het tot ieders verbazing volgens terug te keren naar Volendam van de preekstoel. ‘Want morgen komt de

heerlijkheden zomer 2014 |  de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

bisschop en ik wil niet, dat hij onder al die broeken en baaien hemden door moet lopen.’ De vrouwen reageerden geschrokken: ‘Zo’n man toch!’ Maar niemand wast die maandag. Hij is een pastoor die nog tijd heeft voor de mensen maar geniet ook van de aangename dingen van het leven en houdt van gezellig en lang natafelen. Om tien uur verwacht hij zijn kapelaans thuis om nog even ongedwongen bij te praten. Toen hij naar Warmond gebracht werd hoorde ik in Volendam zeggen: ‘Ze hebben onze pastoor gestolen’. Anna Maria (1857-1931), de oudere zus  Ansichtkaart van Blekersvaartweg van pastoor Gerardus, trouwde met nummer 1 in 1902. Deze kaart werd in zadelmaker Hendrik van Lent. Petronel- 1908 verzonden door Aad en Apolonia la (1860-1914) trouwde Eduard Franken, van der Weiden aan hun zoon Leo, koopman in Haarlem. Carolina, geboren die op dat moment studeerde aan het in 1861, werd 2 jaar oud. Zoon Leen (1863- Seminarie Hageveld in Voorhout. 1942) en dochter Carolina (1865-1930) waren ongehuwd en bleven beiden werk- dat later op de plek van de voormalige zaam in het bedrijf van vader Leendert. wasserij werd gebouwd. Aad en Apolo- In 1874 brak na elf uur ’s avonds een nia kregen negen kinderen van wie er hevige brand uit in de droogschuur, twee op jonge leeftijd overleden. die volledig in de as werd gelegd. De oudste zoon Leo (1894-1940) werd Branden bij blekerijen kwamen regel- kapelaan in de H. Petrus en Paulus- matig voor en ontstonden vaak in de kerk (Papegaai) aan de Kalverstraat in droogschuur. De droogschuren werden Amsterdam. Hij overleed op 45-jarige daarom uit voorzorg losstaand van de leeftijd in de Mariastichting en werd andere bedrijfsgebouwen en de woning geplaatst.

Blekersvaart (locatie 1) Adrianus/Aad (1867-1944) was de op een na jongste zoon van Leendert Lz. en Carolina Kolk. Hij kocht een wasserij op de hoek van de Kerklaan en de Blekers- vaart. Dit bedrijf was eerder in bezit van zijn oom Johannes Kolk (1841-1887). Johannes Kolk was toen al overleden en zijn weduwe Petronella Niesten (tante van Aad) had de leiding over het bedrijf. Zij leende 10.000 gulden aan haar neef Aad waarna hij in 1892, voor een bedrag  Foto 1915: Adrianus/Aad van der van 12.000 gulden, het bedrijf aankocht. Weiden en Appolonia van de Berg met In het jaar van de aankoop trouwde hij hun – op dat moment - acht kinderen. met Apolonia van den Berg. Om zich te Drie zonen: Leo, priesterstudent (links), onderscheiden van de andere blekerijen Albert, dienstplichtig militair (achter) Van der Weiden noemde hij zijn bedrijf en Jantje (voor) en hun dochters staand ‘Laan en Vaart’. Die naam werd ook v.l.n.r. Carolina , Margot, Adriana, gegeven aan het appartementencomplex onder zittend Nellie en Wijntje.

 | heerlijkheden zomer 2014 de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

om levenslang iedere week vijf gulden uit te keren aan hun zus Carolina. Joop trouwde in 1902 met Wilhelmina Roozen (1872-1960). Zij kregen vier kinderen, van wie er een vroeg overleed. Hun oudste zoon Leo (1907-1983) verkreeg na het overlijden van zijn vader Joop in 1936 de blekerij. In 1943 kocht hij een wasserij aan de Raadhuisstraat, omdat het bedrijf aan de Blekersvaart moest wijken voor woningbouw.

 Foto ca. 1932: begraven op het kerkhof van de St. Aad van der Bavo in Heemstede. De tweede zoon Weiden met zijn Albert (1895-1963) werkte in het bedrijf dochters Adriana van zijn vader. Dochter Carolina (links) en haar (1897-1923) trouwde met zaadhandelaar man Kees van Willem Preijde, haar zusje Wijnanda der Horst. Rechts (1898) overleed op tweejarige leeftijd. Wijntje met echt- Margot (1899-1936) bleef ongehuwd. genoot Jan van De dochters Adriana (1900-1980) en der Horst. Wijntje (1901-1994) trouwden met de broers Kees (1900-1973) en Jan van der Horst (1898-1947), zonen van Jan van  Nieuwbouw van de Vijfherenstraat der Horst (1865-1941) en Maria van der in 1932 die hier vanaf de Lindenlaan nog Weiden (1868-1947), een dochter van doodloopt op de wasserij van Leendert boer Cornelis. Jan van der Horst had van der Weiden. Op deze foto zijn, ook de wasserij aan de Blekersvaart ingekleurd, het bedrijf en de schoorsteen op dezelfde locatie (5) waar hun over- goed zichtbaar. grootvader ooit begonnen was. Daarna volgde nog dochter Nellie (1906-1972), Vóór de Tweede Wereldoorlog was vanaf het jongste kind Jantje werd 4 jaar oud. de Lindenlaan al een deel van de Vijf- Het bedrijf op de Bleekersvaart nr. 1 is herenstraat aangelegd maar de weg liep in 1941 gesloten. dood op de wasserij. De straat moest worden doorverbonden met het Wieken- Blekersvaart (locatie 16), plein. Aan de verschillende bouwstijlen in de Vijfherenstraatstraat is nog precies laatste fase voor de te zien waar de wasserij stond. Het verhuizing bedrijf was door middel van een brug, De jongste zoon van Leendert jr. en lijkend op de oorspronkelijke Res Nova- Carolina Kolk, Joop (1871-1935), bleef net brug, met de Blekersvaartweg verbon- als zijn ongehuwde broer Leen (1863-1942) den. Het bewijs hiervan is een foto van en zus Carolina (1865-1930) meewerken de schrijfster Marga Minco, die tijdens in het bedrijf van hun vader. Na het de oorlog ondergedoken heeft gezeten overlijden van Leendert jr. in februari in een voormalige wasserij van Van 1916 volgde in november de boedelschei- der Weiden, waarin pottenbakkerij ‘De ding. Zijn zonen Leen en Joop kregen Rommelpot’ van keramisch kunstenaar de kleerblekerij met stoommachine en H.J. Koolhaas was gevestigd. Zij schreef andere onroerende goederen, waarvan over die periode in haar boek ‘Het bit- de waarde werd geschat op 6.000 gul- tere kruid’. De voormalige wasserij en den. Tevens kregen ze de verplichting de brug werden direct na de Tweede

heerlijkheden zomer 2014 |  de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

 De later bekend geworden schrijfster Marga Minco met een vriendin op de brug bij wasserij L. van der Weiden.

 De broers Leen (1863-1942) en Joop (1871-1935). Wereldoorlog gesloopt. De heer Jan Beelen, voormalige wasserij-eigenaar en kenner van de wasserijen Blekersvaart- historie, was daar getuige van. Hij woont nog altijd aan de Blekersvaartweg.

 Schilderijtje van wasserij L. van der Weiden, gelegen on-  Joop van der Weiden (1871-1935), zijn geveer in het midden van de huidige Vijfherenstraat. Op de vrouw Wilhelmina Roozen (1872-1960) plaats van de sloot en het gras op de voorgrond zijn later de met hun zonen, links: Leo (1907-1983), Vijfherenstraat en de Jan van den Bergstraat gebouwd. midden Adam (1914-2004) rechts Tinus (1911-1971). Leo kocht in 1943 wasserij ’t Raadhuis.

 Bedrijfswagen Blekersvaartweg 6 met Leo van der Weiden.

 | heerlijkheden zomer 2014 de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

Raadhuisstraat gemeentehuis werd in 1972-1973 uitge- Daarmee kwam een einde aan 133 jaar voerd en ook kon de modernisering van Wasserij L. van der Weiden aan van de wasserij ’t Raadhuis worden gerealiseerd. Blekersvaart en werd het bedrijf voort- Door de overgang op het stoken van gas gezet aan de Raadhuisstraat onder de kon de hoge schoorsteen worden afge- naam Wasserij ’t Raadhuis. Leo (1907- broken. Andere lelijke obstakels werden 1983) en zijn vrouw Rie Opdam (1913- ook verwijderd zodat ze geen doorn in 2001) werkten samen in het bedrijf. Zij het oog zouden zijn van de bewoners van kregen acht kinderen van wie er zes de de nieuwbouw in de omgeving. Binnen volwassen leeftijd bereikten, drie zonen in het bedrijf vonden ook belangrijke en drie dochters: Jos, Agnes, Leo, Ton, veranderingen plaats. Een luchtver- Wil en Ria. De zonen Jos, Leo en Ton versingssysteem zorgde voor een frisse werkten eerst samen met hun ouders en atmosfeer en nieuwe machines konden zetten later het bedrijf zelfstandig voort. met gemak de groeiende kilo’s wasgoed verwerken.

Ook brand bij ‘t Raadhuis In deze geschiedenis is al vaker melding gemaakt van branden bij blekerijen en bij de diverse vestigingen van Van der Weiden, zoals in 1874 op de Blekersvaart 6, in 1923 op de Binnenweg 17 en in 1931 op de Blekersvaart nummer 41. Ook wasserij ’t Raadhuis bleef niet vrij van brand, in 1970 werd het ketelhuis in de as gelegd.

 De bedrijfs Eind jaren zestig werden uitbreiding en wagens van Was- modernisering van de wasserij noodza- serij ’t Raadhuis. kelijk omdat het aantal kilo’s wasgoed bleef groeien en daarnaast stelden ook het milieu en de woonomgeving hogere eisen. Die uitbreidingsplannen liepen vertraging op omdat ook het verderop gelegen gemeentehuis wilde uitbreiden en de plannen zaten elkaar enigszins in de weg. Al in 1955 had de gemeente drie architecten de opdracht gegeven tot het maken van een ontwerp van een aanvankelijk L-vormig gebouw achter en naast het gemeentehuis, maar de goedkeuring volgde pas in 1967. Inmid- dels waren de plannen verouderd en de  Het gezin van Leo van der Weiden en inzichten gewijzigd en werd een nieuw Rie Opdam met hun kinderen (± 1955). plan gemaakt. Bij het eerste plan zou ook V.l.n.r.: achter: Ton, Leo, Agnes en Jos, de wasserij moeten verdwijnen, maar bij voor: Rie Opdam, Ria, Leo en Wil. het plan van 1970 kon worden volstaan met de sloop van de conciërgewoning en enkele villa’s en hoefde de wasserij niet te wijken. De uitbreiding van het

heerlijkheden zomer 2014 |  de heemsteedse familie van der weiden (deel 2)

Vijfhuizen Noten In 1977 werd een samenwerkingsverband aangegaan met wasserij Duijn aan de We kunnen ons voorstellen dat u in dit Amsterdamse Vaart in Haarlem. Was- verhaal en de vorige aflevering af en toe de draad bent kwijt geraakt hoe de familie- serij Duijn was aan renovatie toe en banden nu precies in elkaar zaten. Op onze er werd besloten om in Vijfhuizen het website www.hv-hb.nl vindt u als bijlage voormalige pand van Kopako te kopen bij HeerlijkHeden 161 drie overzichten en om te bouwen tot wasserij. De was- waarvoor in het blad zelf geen plaats was. serij in Haarlem werd gesloten en enige 1 jaren later werd Leo Duijn uitgekocht. . Tijdlijn en overzicht van de wasserijen van Van der Weiden tussen 175 5 en 2005. Het bedrijf ging Textielreiniging ’t Raad- 2. Overzicht van de familie zoals beschre- huis heten. Er waren toen twee wasse- ven in HeerlijkHeden 160, voorjaar 2014. rijen van Van der Weiden actief. 3. Overzicht van de familie zoals beschre- In 1990 werd de productie aan de ven in HeerlijkHeden 161, zomer 2014. Raadhuisstraat stopgezet en overge- bracht naar Vijfhuizen. Alleen de winkel bleef nog bestaan. In 2000 werd het pand verkocht aan de gemeente. In 1994 werd in Vijfhuizen voor ca. 1 miljoen gulden geïnvesteerd in een hypermoderne wasstraat. Deze compu- tergestuurde machinerie kon per week 38 ton vuile was reinigen. De capaci- Bronnen teit werd daarmee opgevoerd van 800 kg naar 1.000 kg per uur. Het bedrijf Waterlands archief. groeide uit tot een van de grootste was- Verder: alle in deel 1 van dit artikel genoemde bronnen, zie HeerlijkHeden 160, serijen in de regio. De klantenkring blz. 12. was breed en bestond uit particulieren, instellingen en bedrijven. In april 2002 Met dank aan Jos van der Weiden, Nellie verkocht Jos van der Weiden het bedrijf van der Weiden, Hans van den Berg, Len en daarmee kwam na ruim 250 jaar een Roozen, Maria van der Horst en Gerard einde aan de wasserijgeschiedenis van Rhee. Van der Weiden.

 De hypermoderne wasstraat, een investering van ca. één miljoen gulden.

 | heerlijkheden zomer 2014

Broeder Osinga vertelt

Anja Kroon

De HVHB ontvangt regelmatig schenkingen van allerlei aard. Twee grammofoonplaatjes uit de jaren zeventig verdienen meer aandacht dan alleen een korte vermelding. Op een plaatje vertelt broeder Osinga over het leven op Meer en Bosch, op het andere plaatje staat koorzang uit de kapel van het instituut.

e uit Friesland afkomstige Osinga van bonen in de moestuin dat aantrek- Dbracht het grootste deel van zijn kelijk gemaakt werd door een glaasje leven door op Meer en Bosch, een waterige limonade na afloop te beloven of verpleegoord voor lijders aan vallende een boottochtje waarbij iedereen zeeziek ziekte, zoals zij toen nog genoemd wer- werd. den. Eigenlijk had hij geen idee waar hij Meer en Bosch was in1885 opgericht en terechtkwam toen hij 1932 in Heemstede aanvankelijk kregen de broeders geen solliciteerde op aanraden van een hem salaris en waren ze ongehuwd, maar onbekende dame. De sollicitatie hield vanaf de jaren dertig ontstond er ruimte niet veel meer in, dan een afspraak ter voor broeders om te trouwen, ook omdat kennismaking en een medische keuring. ze toen een salaris ontvingen waarmee ze Het was een grote overgang van het een gezin konden onderhouden. Osinga boerenwerk dat hij daarvoor deed naar was, ondanks de geruchten die er gingen de verpleging. Eenmaal aan het werk over een korte romance met een jonge maakte hij deel uit van de Broederschap verpleegster, nooit getrouwd. De laatste van Diakonen, dat wil zeggen een protes- jaren van zijn 40-jarig dienstverband was tante gemeenschap van diaconen, die de hij hoofd van de verpleegdienst van Meer zieken verpleegden, net als de diacones- en Bosch en van de Cruquiushoeve. sen, die in Haarlem voor de vrouwelijke lijders aan de ziekte zorgden. De Broe- ders vormden een hechte gemeenschap met een interne opleiding tot verpleger en iedere morgen om zeven uur de gezamenlijke ‘morgenaandacht’, een moment van bezinning in de broederkamer, naar aanleiding van een tekst op de scheurka- lender. In hun strenge zwarte broeder- pak werden ze in Heemstede ook wel de ‘protestantse pastoors’ genoemd. Broeder Osinga sliep als hoofd van de afdeling Eben Haëzer zelf te midden van zijn patiënten, maar gelukkig had hij een kamer op de bovenste verdieping waar de rustige patiënten verbleven. Pas na de oorlog kreeg hij een slaapkamer in een  Op een in 1974 gemaakte single vertelt ander gebouw. Osinga vertelde in 1974 broeder Osinga anekdotes over Meer en kleine anekdotes, zoals de aankomst van Bosch. Sinterklaas per helikopter, het plukken

heerlijkheden zomer 2014 |  broeder osinga vertelt

De Macht van het Kleine

De dame die Osinga op het idee had gebracht om te solliciteren, was waarschijnlijk een collectante voor de Macht van het Kleine, een fonds dat jaarlijks door het hele land een collectie hield om geld in te zamelen voor Meer en Bosch. Het fonds werd ook wel de halve stuiversvereniging genoemd, omdat alle kleine beetjes konden helpen. De Macht van het Kleine is een van de oudste fond- sen van Nederland en nog steeds actief, nu als het Epilepsiefonds. De patiënten op Meer en Bosch kwamen uit het hele land en er werd dan ook overal gecollec-  Op deze single staan vier liederen, teerd. Meer en Bosch was aanvankelijk gezongen door christelijke koren uit een filantropische instelling en de gelden Bennebroek en Hoofddorp, met sopraan waren hard nodig voor ‘de arbeid der Lize Schoo en alt Elfriede Beijer als dienende liefde’. Al die collectanten, en solisten. dat waren er honderden, werden eenmaal per jaar uitgenodigd op ‘Onze dag’, een dag vol toespraken, van de christelijk gemengde koren uit muziek en voordrachten. De collectan- Bennebroek en Hoofddorp is een uitgave ten kwamen met bussen uit het hele van de Macht van het Kleine. Vermoe- land en werden op het terrein van delijk is zijn beide grammofoonplaatjes Meer en Bosch ontvangen. Het tweede op zo’n landelijke dag verkocht om extra grammofoonplaatje met koorzang inkomsten te verkrijgen.

 Broeder Osinga had jarenlang een kamer in het paviljoen Eben Haezer, dat stond tussen de Irenekapel en het herenhuis. Het is in de jaren tachtig afgebrand. Nu is er op die plek een parkeerplaats.

Monument voor diaconen Op de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan ligt een groot aantal diaconen van Meer en Bosch begraven. De Stichting SEIN is voornemens om op de begraafplaats een herdenkingsmonument voor alle diaconen te plaatsen. Het monument komt in het verlengde van de grafstenentuin te staan. De Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek is bij deze plannen betrokken. In de komende edities van HeerlijkHeden komen we hierop terug.

 | heerlijkheden zomer 2014

Kruimels van Groenendaal - 4

Honden en feest in Groenendaal Marc de Bruijn

Ook na het maken van het boek Groendaal – van buitenplaats tot wandelbos duikt er af en toe nog leuke informatie op. In deze serie laten we daar nog het een en ander van zien.

l direct na de aankoop en openstel- Kanaal tussen de Jan van Gilselaan en Aling van Groenendaal leidde de de Mozartkade. Ofwel: het pad vanaf de aanwezigheid van honden in het wandel Prinses Beatrixschool richting Spaarne bos tot discussie tussen burgemeester borgh, onder de Schouwbroekerbrug David Eliza van Lennep - zelf een fervent door, tot aan de brug in de Jan van Gilse- jager en hondenliefhebber - en de twee laan over de Bronsteevaart. Het andere is wethouders Van Houten en Peeperkorn, het wandelbos Groenendaal ten noorden die aanmerkelijk minder dol waren op van de Sparrenlaan, binnen de klaphek- honden, zoals blijkt uit de notulen van ken. het College van B&W van Heemstede Nog altijd loslopende honden in van 8 oktober 1913. Groenendaal. Dat zou burgemeester Van Anno 2014 zijn er in Heemstede twee Lennep genoegen hebben gedaan. Voor plekken waar u uw hond zonder aan- de rust is het zuidelijk deel van Groenen- lijning kunt uitlaten. Een ervan is het daal wel hondenvrij. Daar wandelen nu wandelpad langs Bronsteevaart, het Zui- zeker Van Houten en Peeperkorn. der Buiten Spaarne en het Heemsteeds

Losloopende honden Groenendaal De heer van Houten brengt ter sprake de kwestie vinden. In den broeitijd wordt wel wat verstoord, van het losloopen van honden in Groenendaal. dan zou losloopen tijdelijk verboden kunnen wor- Tijdens het verlof van den Burgemeester heeft hij den; over het algemeen hecht men er zeer aan met er nog al eens geloopen en viel het hem op, dat er een hond te wandelen. honden in Groenendaal zitten. De hond van den De Heer Peeperkorn vindt een bezwaar, dat Raadgever [Arie de Wilde, eerst tuinbaas van de kinderen over het algemeen nog al bang zijn voor familie Van Merlen; na de aankoop van Groenen- honden. Spreker is er zelf ook niet zoo op gesteld. daal werd hij Raadgever van de gemeente en mocht De heer van Houten vindt de vrijheid voor de op Groenendaal blijven wonen, MdB] heeft een honden wat ver gedreven, en het niet noodig, dat werkman gebeten. Rijwielen worden wel geweerd, men met een hond in Groenendaal komt wande- waarom de losloopende honden dan niet? len. Rijtuigen en fietsen worden wel geweerd; het De Voorzitter merkt op, dat het niet aan het rustige wandelen wordt door de honden gestoord. wandelbosch te wijten is, dat de werkman werd Spreker zal nu maar wachten met het doen van gebeten; dit had op den weg even goed kunnen een voorstel tot er weer eens wat gebeurd is; mis- geschieden. Zeer veel menschen wandelen met schien verandert de Voorzitter dan van meening. hun hondje in Groenendaal. Spreker wenscht niet De Voorzitter meent, dat dit laatste niet gauw mede te werken tot het verbond om ze los te laten het geval zal zijn. loopen. Van een hond, die zit, is de baas niet te

heerlijkheden zomer 2014 |  kruimels van groenendaal - 4

 Het deel van Bosbeek – vader had zoonlief dus een Groenendaal tijd ingewerkt. Twee jaar daarvoor, op waar honden 17 september 1907, had de familie gevierd toegelaten zijn, dat ze honderd jaar gevestigd waren op 2012. Bosbeek. Op onderstaande foto uit omstreeks 1900 zien we de versierde woning van de familie De Wilde, gebouwd tegen het toenmalige koetshuis, nu restaurant Landgoed Groenendaal. De woning is later gesloopt. Links is de nog altijd aanwezige eendenvijver te zien. Is de versiering op de foto nu aangebracht vanwege 100 jaar familie de Wilde op Bosbeek in 1907 of vanwege 50 jaar tuinbaas Arie de Wilde in 1909? We den- ken dat de foto ouder is, en dateert van 1898. Op 2 juli van dat jaar vierde Arie de Wilde (helemaal rechts op de foto, dan nog zonder baard) dat hij 25 jaar in dienst was bij jonkheer J.B. van Merlen, dat deze 25 jaar geleden de buitenplaats had gekocht en dat de familie De Wilde Een feest in Groenendaal negentig jaar verbonden was geweest aan Bosbeek en Groenendaal. De familie De Wilde is lang verbonden Iedere keer als de familie de Wilde een geweest aan Groenendaal en Bosbeek. In jubileum vierde op Groenendaal, was 1807 was Arie de Wilde (senior) in dienst dat nieuws in het Haarlems Dagblad. De getreden als tuinbaas bij de Engelse tuinbaas van het grootste landgoed van familie Hope, de toenmalige eigenaren. de gemeente was een belangrijk man. Hij bleef 58 jaar in dienst en werd daarna Dankzij de Krantenviewer, waarmee we opgevolgd door zijn zoon, Arie junior. digitaal kranten kunnen doorzoeken op Deze vierde – zo staat het in het Haar- www.noord-hollandsarchief.nl konden lems Dagblad van toen - op 17 september we de foto nu dateren. 1909 dat hij vijftig jaar tuinbaas was op

 De familie De Wilde voor hun versierde woning, die tegen het huidige restaurant Landgoed Groenendaal aangebouwd was.

 | heerlijkheden zomer 2014 van het bestuur Excursies

Tot ons plezier worden onze excursies zeer druk bezocht. Meestal is er zelfs een wachtlijst. Het is jam- mer om mensen teleur te moeten stellen. Mocht u zich dus hebben opgegeven voor een excursie en onverwacht niet kunnen, geeft u dit alstublieft dan tijdig door op evenementen@hv-hb. We kunnen dan mensen van de wachtlijst alsnog blij maken. Vanwege overtekening bij vorige edities organiseren wij opnieuw een excursie naar de Kathedrale Basiliek Sint Bavo en naar het Bisschoppelijk Paleis, beide in Haarlem.

Excursie Kathedrale Basiliek Sint Bavo, H aarlem, woensdag 27 augustus Sinds de vorige excursie in april 2013 is de restauratie van de Sint Bavo voortvarend doorgegaan. Wie aan de buitenkant naar boven kijkt, ontdekt op allerlei plaatsen stralende kleuren. Drie sterk verweerde beelden zijn vervangen door nieuwe exemplaren, grotendeels gemaakt met behulp van computertechnieken. Alle muren en gewelven zijn schoongemaakt en alleen al daardoor heeft de kerk een aanzienlijk mooiere uitstraling gekregen. Veel aandacht is besteed aan de schilderingen. Uniek voor Nederland is het grote aantal Jugend- stilschilderingen. Tijdens onze excursie is de kathedraal even vrij van steigers.

Verzamelen: 10.30 uur in de tuin van de plebanie aan het Emmaplein (hoek Leidsevaart 146) Kosten: € 3,- voor leden, € 5,- voor niet-leden Opgeven bij: Joke Dondorp, [email protected] (graag uw telefoonnummer vermelden)

Open Monumentendag, zaterdag 13 september Ook dit jaar weer organiseert de HVHB in Heemstede en Bennebroek de Open Monumentendag. Het thema van 2014 is ‘Op reis’: reizen langs monumenten, reizen door de tijd. Monumenten getuigen van het verleden, maar de verhalen van toen verklaren ook het aanzien van nu en inspireren ons voor de toekomst. Het thema ‘Op reis’ inspireerde ons tot een bijzonder idee. We gaan die dag met een oude NZH-bus een rondtoer maken langs monumenten in Heemstede en Bennebroek. Twee gidsen zullen onderweg vertellen over de bijzondere plekken waar u langs rijdt. Op deze zaterdag is op het gemeentehuis een kennismakingsochtend voor nieuwe bewoners. Zij zullen ook een rit maken met onze ‘monumentenbus’. Nog een nieuwtje dit jaar is de openstelling van Uyt den Bosch, net in Haarlem, maar vóór 1927 in Heemstede gelegen. U heeft er alles over kunnen lezen in HeerlijkHeden 160 en de fraaie foto’s erbij kunt u zeker als een uitnodiging zien om eens binnen een kijkje te nemen.

De monumenten in Heemstede (en randje Heemste- de) die u zaterdag 13 september kunt bezoeken zijn: l Oude Kerk, Wilhelminaplein (11.00-15.00 uur) l Rijtuigenmuseum Van Schagen, Achterweg 38 (11.00-15.00 uur) l Bakkershuisje uit de 17de/18de eeuw, Blekersvaart- weg 23 (11.00-15.00 uur) l Pompstation, Leidsevaart (10.00-16.00 uur) l Molentje Groenendaal bij de kinderboerderij (gehele dag open) l Uyt den Bosch, Spanjaardlaan 7, Haarlem (11.00- 15.00 uur)

heerlijkheden zomer 2014 |  van het bestuur

De open monumenten in Bennebroek vindt u op http://www.onsbloemendaal.nl/ Raadpleegt u tegen 13 september onze website www.hv-hb en de publicaties in de plaatselijke kranten voor eventuele aanvullende informatie.

Excursie Bisschoppelijk Paleis, Haarlem, woensdag 15 oktober 2014 Voordat bisschop Punt en hulpbisschop Hendriks eind dit jaar verhuizen naar de plebanie naast de kathedrale Sint Bavo, biedt de HVHB haar leden nogmaals de gelegenheid het prachtige pand van het huidige bisschoppelijk paleis te bezichtigen. In 1858 werd dit zeer aanzienlijke dubbelhuis, gebouwd in 1743, gekocht voor ruim 20.000 gulden. Het bibliotheek- en archiefgebouw ernaast dateert uit 1874 en is van de hand van architect Pierre Cuypers, bekend van o.a. het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam. Beide gebouwen vormen nu één complex, waar de heer Eric Fennis, algemeen secretaris en kanselier van het bis- dom, ons zal rondleiden en veel over de geschiedenis zal vertellen.

Verzamelen: 10.00 uur, Nieuwe Gracht 80 Haarlem Duur: 10.00 uur – 12.00 uur Aantal deelnemers: maximaal 40 personen Kosten: € 3,- voor leden, € 5,- voor niet-leden Opgeven bij: Theo Jonckbloedt, 023-5 294499 of [email protected]

Functie oude trambrug op eigentijdse wijze zichtbaar De voormalige trambrug over de Bennebroekervaart in Bennebroek is toe aan regulier groot onderhoud. Dat was voor de Stichting MOVE (Museum voor het Openbaar Vervoer en straatbeeld) aanleiding om een plan op te stellen waarin de oorspronkelijke functie van de brug zichtbaar terugkomt. Zoals de brug er nu bij ligt, is niet duidelijk dat er ooit een tram overheen reed – de tram die Haarlem via Heemstede en Bennebroek met Leiden verbond. De gemeente Bloemendaal heeft het plan van MOVE omarmd. Fase 1 van dat plan past binnen het reeds gereserveerde budget voor groot onderhoud. Onderdelen van fase 1 zijn het terugbrengen van tramrails in het wegdek en het plaatsen van een hek met het logo van de NZH, die de tramverbinding exploiteerde. Voor fase 2, die onder meer in hoogspanningsmasten en een bankje voorziet, is echter steun nodig van particulieren en het bedrijfsleven. Dat kan in de vorm van een financiële bijdrage, maar ook door fysiek mee te werken. In fase 2 worden waarschijnlijk ook leerlingen van een techni- sche opleiding ingezet. Meer informatie is te vinden op www. move-amsterdam.nl, onder ‘projecten’. Wie geïnteresseerd in sponsoring of de handen uit de mouwen wil steken, kan contact opnemen met Ronald Bos: [email protected]. Wie spon- sort, krijgt zijn naam op de brug vermeld.

 MOVE wil de trambrug niet in oude staat herstellen, maar een span- nende en eigentijdse invulling geven aan de oorspronkelijke functie.

 | heerlijkheden zomer 2014 van het bestuur

Spitten in het verleden naar je familie

Wat opa en oma vroeger deden, waar ze woonden of vandaan kwamen, dat weten we meestal nog wel. Maar wat is er nog bekend van de generaties daarvoor? Steeds meer mensen vinden het interessant om het verleden van hun familie uit te zoeken en zo een familiestamboom op te bouwen. Gelukkig wordt dat steeds gemakkelijker, omdat er veel bronnen worden gedigitaliseerd. U kunt deze thuis achter de compu- ter en in alle rust raadplegen.

Aktes burgerlijke standen, kranten Een groot deel van de aktes van de Burgerlijke Stand van Noord-Holland kunt u digitaal raadplegen via www.wiewaswie.nl. Het betreft hier gegevens over geboorten, overlijden en huwelijken. Behalve dat u de gegevens kunt vinden, kunt u ook aktes digitaal downloaden. Via de website van het Noord-Hollands Archief (www.noord-hollandsarchief.nl) kunt u digitaal zoeken in een groot aantal kranten, waaronder het Haarlems Dagblad en de Eerste Heemsteedsche Courant. Andere kranten (waaronder De Oprechte Haarlemsche Courant, maar ook enorm veel landelijke en regionale dagbladen) kunt u raadplegen via www.delpher.nl Dit is de nieuwe naam van de digitale krantencollectie van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Behalve dagbladen worden er op deze website ook steeds meer tijdschriften gedigitaliseerd.

Begraafplaatsen, adresboeken, telefoonboeken In de aktes van de burgerlijke stand via www.wiewaswie.nl vindt u onder andere overlijdensakten. Via de gedigitaliseerde dagbladen kunt u kijken of er wellicht overlijdensadvertenties van uw voorvaderen zijn geplaatst; deze bevatten ook veel familie-informatie. In veel kranten verschenen vroeger ook verslagen van uitvaarten. Maar wellicht is het graf van uw voorvader nog ergens aanwezig. Kijk hiervoor op www.graftombe.nl of www.online-begraafplaatsen.nl. Beide sites bevatten registers van de begraafplaatsen in Heemstede en Ben- nebroek, maar ook van veel andere plaatsen. De Krantenviewer van het Noord-Hollands Archief bevat ook een aantal adresboeken van Haarlem. Via onze eigen website www.hv-hb.nl kunt u via ‘Snel naar > Interessante links’ doorklikken naar een groot aantal andere websites, waaronder die met Telefoonboeken uit 1915 en 1950.

Noord-Hollands Archief Het Noord-Hollands Archief is gevestigd Jansstraat 40 in Haarlem; een ander deel van de collectie wordt bewaard op de Kleine Houtweg 18. In deze schatkamers van het verleden kunt u allerlei archiefstukken ter inzage vragen om dan notities te maken of digitale foto’s. De medewerkers van het Archief helpen u graag. Als u er de eerste keer naar toe gaat, neem dan even een legitimatie mee in verband met de lezerspas. Op de website vindt u meer informatie en de openingstijden.

Nederlandse Genealogisch Vereniging (NGV) Dit is een van de grootste genealogische vereniging van Nederland, met ongeveer 10.000 leden. Het vereni- gingsgebouw staat in Weesp. Er is een regioafdeling Zuid-Kennemerland. Meer informatie op www.ngv.nl.

Wat doet de HVHB aan genealogie? We doen als HVHB niet zelf aan genealogie. Hiervoor is bij het Noord-Hollands Archief knowhow aanwezig en worden ook activiteiten en cursussen georganiseerd. In het Noord-Hollands Archief is er een tweewe-

heerlijkheden zomer 2014 |  van het bestuur

kelijks spreekuur, het zogenaamde Voorouderspreekuur van de Nederlandse Genealogische Vereniging, afdeling Kennemerland. Voor de actuele data verwijzen we naar de website van het Noord-Hollands Archief, www.noord-hollandsarchief.nl. Samen met NHA zijn we als HVHB bezig om een groot aantal adresboeken van Heemstede en Ben- nebroek te digitaliseren en te plaatsen op internet met een zoekfunctie erbij. Over de voortgang hiervan houden we u op de hoogte.

Uw familie in HeerlijkHeden? Heeft u een en ander uitgezocht over uw familie van vroeger en mooie foto’s, documenten of verhalen over Heemstede en Bennebroek gevonden? Neem dan contact op met de redactie van HeerlijkHeden (redac- [email protected]). Het kan heel goed zijn dat uw informatie leuk en interessant is voor andere lezers van ons tijdschrift. En het is natuurlijk van belang dat verhalen en beelden van vroeger vastgelegd worden. Niet enkel voor kinderen en kleinkinderen, maar ook voor dorpsgenoten die graag meer willen weten over het verleden van Heemstede en Bennebroek en de families die daar generatie na generatie woonden.

Handige websites Gegevens Burgerlijke Stand www.wiewaswie.nl Digitaal Haarlems Dagblad, adresboeken en foto’s www.noord-hollandsarchief.nl Digitaal landelijke kranten www.delpher.nl Registers begraafplaatsen www.online-begraafplaatsen.nl www.graftombe.nl Nederlandse Genealogische Vereniging www.ngv.nl

 Noord-Hollands Archief, locatie Kleine Houtweg.

 | heerlijkheden zomer 2014 van het bestuur

Verslag voorjaarsbijeenkomst en Algemene Ledenvergadering van de HVHB op 3 juni 2014

De ongeveer 150 aanwezige leden en belangstellenden worden in het raadhuis van Heemstede verwelkomd door de voorzitter van de HVHB, Jaap Verschoor. Na een korte ledenvergadering is de bijeenkomst gewijd aan de jaren-dertighuizen. Ongeveer de helft van de aanwezigen blijkt in een in die jaren gebouwd huis te wonen.

Ledenvergadering 1/2. Opening en mededelingen van het bestuur De voorzitter memoreert enkele belangrijke punten die het afgelopen jaar hebben gespeeld en gaat in op momenteel actuele zaken. Het met succes door de HVHB uitgegeven boek Groenendaal - van buitenplaats tot wandelbos heeft de gemeente Heemstede handvatten gegeven voor het toekomstig beheer van Groenendaal. Ook in 2013 hebben de vier nummers van HeerlijkHeden veel waardering gekregen. De excursies waren vaak volgeboekt, met als gevolg dat herhalingen worden gepland. Op het terrein van karakterbehoud is het voor de vereniging niet eenvoudig om succes te bereiken. Zo dreigt het deels in de zeventiende eeuw gebouwde rijksmonument Glipperweg 70 te worden afgebroken en te worden vervangen door nieuwbouw met een op het bestaande bouwwerk gelijkende voorgevel. Gezien de slechte bouwkundige toestand heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed geen bezwaar tegen de sloop. Ook de monteurswoning naast de watertoren van Heemstede dreigt te worden afgebroken ten behoeve van een appartementencomplex. Samen met de toren en de directeurswoning is er nu nog een nog zelden voorkomend ensemble van industrieel erfgoed. Zorgelijk is de slechte staat waarin een bollenschuur aan de Manpadslaan en de portierswoning van het voormalige Huis te Bennebroek verkeren. De gemeente Bloemendaal dwingt eigenaren van verwaarloosde monumenten maatregelen te nemen om verval te voorkomen. De HVHB zal er bij de gemeente Heemstede op aandringen dat ook te gaan doen. De HVHB heeft op de zolder boven de Heemsteedse bibliotheek een uitgebreid archief en een verzameling historische voorwerpen. Door enkele vrijwilligers van de vereniging is begonnen met een inventarisering en digitalisering.

3. Vaststelling verslag Algemene Ledenvergadering 23 mei 2013 In het verslag ontbreekt het verzoek van een van de leden aandacht te besteden aan de jaarboeken van Col- lege Hageveld. Met deze aantekening wordt het verslag door de vergadering vastgesteld.

4. Vaststelling jaarverslag 2013 Het jaarverslag wordt ongewijzigd vastgesteld.

5. Verslag van de kascommissie over de jaarcijfers 2013 De kascommissie is van oordeel dat de presentatie van de jaarcijfers helder en volledig is en heeft geen onre- gelmatigheden geconstateerd. Vragen zijn door de penningmeester op bevredigende wijze beantwoord. De kascommissie stelt voor het bestuur en in het bijzonder de penningmeester, decharge te verlenen. De vergadering stemt daar met applaus mee in.

6. Vaststelling van de jaarcijfers 2013 en begroting 2014 Het financieel verslag201 3 en de begroting 2014 geven geen aanleiding tot vragen en worden vastgesteld. Door het stijgende ledenaantal en omdat een deel van de leden wat meer betaalt, hoeft de sinds 2007 gelden- de minimumcontributie van €18,- niet te worden verhoogd.

7. Benoeming nieuwe kascommissie Jan van Bentem treedt af als lid van de kascommissie en wordt opgevolgd door Ad van Amerongen. Als nieuw reservelid heeft de heer Lamb zich aangemeld.

heerlijkheden zomer 2014 |  van het bestuur

8. Herverkiezing bestuursleden De bestuursleden Gerard Bettink (secretaris) en Marc de Bruijn (communicatie) zijn aftredend en hebben zich herkiesbaar gesteld. De vergadering stemt met applaus in met hun herbenoeming.

9. Vaststelling Beleidsplan HVHB 2014-2017 De HVHB heeft de status van ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling). Dat betekent dat schenkingen van de belasting kunnen worden afgetrokken en dat geen erfbelasting behoeft te worden betaald. Een van de voorwaarden van de ANBI-status is het maken van een beleidsplan. In het beleidplan, dat te vinden is op www.hv-hb.nl, is een aantal speerpunten opgenomen waar de vereniging zich vooral op zal richten. Het beleidsplan geeft geen aanleiding tot vragen en wordt door de vergadering vastgesteld.

10. Rondvraag Aandacht wordt gevraagd voor de ontwikkeling van het Wilhelminaplein in samenhang met de verbouwing van het Wapen van Heemstede tot een appartementencomplex. De HVHB volgt een en ander nauwlettend, maar heeft geen invloed op de keuze van architecten. Gevraagd wordt hoe bereikt kan worden dat meer jongeren lid worden van de vereniging en activiteiten ont- plooien. De ervaring leert dat nieuwe leden over het algemeen ouder zijn dan vijftig jaar. Als de oudere leden hun kinderen het lidmaatschap cadeau doen zal dat jongere leden opleveren. Een van de leden wil meer weten over het speerpunt Algemene begraafplaats in het beleidsplan. De HVHB maakt zich sterk voor het behoud van bijzondere graven en graven van bekende personen. Het is een punt van overleg met de gemeente.

Video over jaren-dertighuizen Vier leerlingen van College Hageveld, Reinier van Elderen, Quincy van Kampen, Daan Marees en Job Mulder, hebben in het kader van hun maatschappelijke stage twee dagen les gehad van de cineast Wim Dröge en hebben vervolgens een zeer geslaagde film gemaakt over in de jaren dertig in Heemstede gebouwde huizen. Opval- lend was dat op de Binnenweg in Heemstede geïnterviewde voorbijgangers geen zinnig woord over deze huizen konden uitbrengen, terwijl een bewoner van zo’n huis alle pluspunten zo kon opnoemen. De makers van de film werden onder luid applaus beloond met bij chocolaterie Van Dam te besteden bonnen.

De magie van het jaren ‘30 huis In een boeiend en leerzaam betoog, begeleid met een serie fraaie foto’s, wist Joost Kingma de aanwezigen duidelijk te maken waarom tussen 1920 en 1940 gebouwde huizen nog steeds zo aantrekkelijk zijn en hoe het mogelijk was in een tijd van diepe recessie zo veel grote en degelijke huizen te bouwen. Het gaat wat ver om in dit verslag het complete beeld te geven. Daarvoor kan het door Joost Kingma geschreven boek De magie van het jaren ‘30 huis worden aangeschaft. Vanaf ongeveer 1920 werden door veelal particuliere exploitatiemaatschappijen op aantrekkelijke plaatsen aan spoor- en tramlijnen nabij grote steden ruim opgezette woonwijken ontwikkeld met grote huizen voor de gegoede burgerij. De behoefte daaraan was in die tijd groot. In Heemstede zijn deze wijken gebaseerd op het in 1912 vastgestelde uitbreidingsplan van Cuypers en Stuyt. Ook in de jaren dertig bleef deze bouw doorgaan. Hoger opgeleiden behielden tijdens de crisis over het algemeen hun werk en konden zich door dalende bouwkosten riante woningen veroorloven. De bouwproductie in Nederland was tussen 1920 en 1940 met ongeveer 40.000 woningen per jaar hoger dan nu in 2014 het geval is. De lage woningdichtheid van 10 à 20 woningen per hectare en de typische per huis verschillende ken- merken, zoals brede dakoverstekken, portieken, paneeldeuren, glas-in-loodramen, originele details enz. maakten de woningen zowel in de bouwperiode als in de huidige tijd aantrekkelijk. Voor huizen uit de jaren 1920-1940 wordt momenteel ongeveer 10% meer betaald dan voor vergelijkbare huizen uit andere periodes. De magie van de originele typische jaren-dertighuizen is wel te analyseren, maar niet te doorgronden. Na een dankwoord van Jaap Verschoor wees een van de aanwezigen op de unieke, in Haarlem (begin jaren twintig) door de architect Van Loghem gebouwde Tuinwijk Zuid. Voorafgaand aan de gebruikelijke hapjes en drankjes werd de bijeenkomst afgesloten met een door HVHB- fotograaf Theo Out gemaakte selectie uit de wel duizend foto’s die hij de afgelopen jaren heeft gemaakt van bekende en onbekende gebouwen in Heemstede en Bennebroek en van voor velen onbekende details.

 | heerlijkheden zomer 2014 van het bestuur

Aanwinsten collectie HVHB

In de afgelopen periode is de collectie van het de HVHB weer verrijkt met een aantal schenkingen. Over een aantal voorwerpen moeten we nog meer uitzoeken. De oude foto’s spreken meestal voor zich en we zijn daar altijd blij mee.

Van de dames Van Buuren uit Heemstede kregen we een serie foto’s gemaakt door hun broer Fer van Buuren en door leden van zijn jeugdfotoclub Het Ogenblik.

 Deze foto is van vóór 1968, toen het Antoniusgesticht, Kerklaan 85, gesloopt is. Misschien staan de verhuiswagens wel klaar om de laatste bewoners te verhuizen. Verhuisbedrijf Behage zat in de Azalealaan, Wesse- ling had z’n kantoor, garage en opslag in de Oude Posthuis- straat 5.

Van mevrouw Willemse uit Heemstede ontvingen we enkele foto’s van dokter E.A.M. Droog, zijn vrouw en zijn twee dochters. Haar moeder was vroeger in dienst bij het gezin Droog. Van de familie Govers kregen we mappen met foto’s en artikelen van persfotograaf Minne de Jong, die vanaf 1975 tot zijn overlijden in 1982 werkte bij de Koerier Combi- natie. Veel foto’s en artikelen hebben betrekking op buurgemeen- ten, van Heemstede zit er onder meer een serie carnavalsfoto’s bij. Een mapje met kaarten op ansichtkaartformaat van de Wereld Jamboree van 1937 bevat kaarten van de omgeving van Voge- lenzang en Bennenbroek, de grote steden in Noord- en Zuid- Holland, maar ook in detail van Den Oever en het eerste deel van de Afsluitdijk, die toen pas vier jaar open was voor het verkeer en vast door veel Jamboree-deelnemers bezocht zal zijn. Ook is er kaart met de spoorwegverbindingen in Nederland en een kaartje met de polders en de grondsoorten in de omgeving van Bennebroek-Hillegom. Op de grondsoortenkaart staan de duinen met jong duinzand, de Haarlemmermerpolder met oude zeeklei en oud zeezand en daartussen de strandwallen met oud duinzand afgewisseld met ‘zandig moerasveen’ en laagveen. Het mapje met een zegel van de Topografische Dienst uit Den Haag was in 1937 te koop voor 25 cent. Over de plaatjes van Meer en Bosch die we van Hans Horman kregen kunt u lezen op blz. 41.

heerlijkheden zomer 2014 |  van het bestuur

Illustratieverantwoording

Omslag voorzijde Bas Timmerman: jong overleden topvoetballer Foto Theo Out Blz. 23 (rechts), 29: foto’s Theo Out Blz. 23 (links), 25-28 : collectie EDO Siertegels op Heemsteedse woningen Blz. 27 (boven): Haarlems Dagblad, Blz. 3, 5-9: foto’s Theo Out www.noord-hollandsarchief.nl/kranten Blz. 4: Noord-Hollands Archief De Heemsteedse familie Van der Weiden, De eendenkooi in Bennebroek 1755-2014, deel 2 Blz. 10 (onder), 14 (onder): collectie Rijksmuseum Blz. 30: originele kaart collectie Co Peeperkorn Blz. 10 (boven): Google Earth Blz. 31, 33 (onder), 38 (linksboven): Noord-Hollands Blz. 11 (boven): tekening Martin Bunnik Archief Blz. 11 (onder), 12 (rechtsboven): foto’s Martin Bunnik Blz. 34 (onder): foto Fer van Buuren, collectie HVHB Blz. 12 (linksboven, rechtsonder): collectie Nationaal Ar- Overige foto’s: collectie familie Van der Weiden chief / Spaarnestad Photo, linksboven foto C. Scholtz. Blz. 13, 15: Noord-Hollands Archief Broeder Osinga vertelt Blz. 41, 42 (boven): collectie HVHB Apollo en Diana op Huis te Manpad Blz. 42 (onder): Noord-Hollands Archief Blz. 16: foto’s Theo Out Blz. 17, 18: foto’s Dennis de Kool Kruimels van Groenendaal - 4 Blz. 44 (boven): foto Theo Out Boerenbedrijf bij het Oude Slot Blz. 44 (onder): Noord-Hollands Archief Blz. 19: foto Theo Out Blz. 19 (knipsel): Haarlems Dagblad, Van het bestuur www.noord-hollandsarchief.nl/kranten Blz. 45: foto Theo Out Blz. 20, 21: Noord-Hollands Archief Blz. 46: impressie Stichting MOVE Blz. 48: foto Paul Maessen, Noord-Hollands Archief Blz. 51 (boven): foto Fer van Buuren, collectie HVHB Blz. 51 (onder): collectie HVHB Nieuw als lid/abonnee

Bennebroek Dhr. en Mevr. H. en M. van Engelen Dhr. O. Verhoeff Fam. G. Heitink Mevr. A. Essenberg Fam. R. de Vries-Hazevoet Dhr. N. Oosthoek Mevr. C.M. de Graaf Dhr. B.F.W. Vroom Mevr. M.W. Ruygrok Mevr. D.C. Hamilton-Jones Mevr. M.E. Wever Mevr. A. Sikkens F. Heemskerk Dhr. R. Zieltjens G.J. Wierda Dhr. M. Heemstra Mevr. J.M.J. van Zoest J.B.W. van der Weiden Mevr. I.M.J.G. Heis Dhr. P. Hogenes Medemblik Haarlem Dhr. R. Hoogervorst Dhr. W.M.J.M. Lammers Dhr. H.M. van Bakel Dhr. en Mevr. T. en A. de Jong Dhr. R.A. Bolhuis Dhr. H. Kapitein Overveen Mevr. T.M.G. Roelofs Dhr. M.D. Karel Dhr. P.C. van Iperen Dhr. N. Roos Dhr. R. Kemper Dhr. F. van Kooten Vogelenzang Heemstede Mevr. W.G. Laan Het SchouwSpel Dhr. J.C. van Assema Dhr. S.F. Luchinger Dhr. J. Badon Ghijben Mevr. P.B. Maas-van Schelven Zandvoort Dhr. B. Bannink W.H.J. Quaadvliet Dhr. M. Koning Dhr. M.P.L. Bard Dhr. J. van Roosmalen Dhr. C.J. le Brun Dhr. P.J. Steman

 | heerlijkheden zomer 2014