Download De ‘Leidraad Voor Gemeentelijk Deelfietsbeleid’

Dossier Deelfiets

Download de ‘Leidraad voor gemeentelijk deelfietsbeleid’. https://bit.ly/leidraad-deelfiets

2020

De leidraad gemeentelijk deelfiets beleid sluit aan bij de doelstelling 'Meer ruimte voor de fiets in de steden'.

20 Fietsverkeer 43 21 najaar 2018 Dossier Deelfiets

In veel wereldsteden is de deelfiets Toch zal niemand ontkennen dat de deelfiets een waar- inmiddels aardig ingeburgerd. In ons land devolle aanvulling kan bieden op bestaande vervoercon- wil het nog niet echt vlotten. Weliswaar is er cepten. Daarvoor hoef je alleen maar te kijken naar het succes van OV-(deel)fiets. Een duidelijk concept met een een aantal kleinere en ook succesvolle adequate regie, dat is precies wat er tot nu toe ontbrak bij concepten geïntroduceerd, een grootscha- de nieuwe deelfietsconcepten. liger introductie haperde toen enkele Maar uit deze en andere ervaringen, ook vanuit het buiten- Aziatische providers op te ruime schaal land, zijn belangrijke lessen te leren over hoe je de deel- ‘strooifietsen’ neerzetten. Voor Amsterdam fiets ruimte kunt bieden, zonder dat dit de stad ontwricht. en andere gemeenten reden om op de rem Van daaruit heeft CROW-Fietsberaad samen met advies- te trappen. bureau APPM/NewDrive een ‘Leidraad voor gemeentelijk deelfietsbeleid’ ontwikkeld. Daarin wordt uiteengezet hoe je als gemeente het meest geëigende deelfietsconcept in huis kunt halen. In dit dossier de hoofdpunten uit de nota. En meer over de ervaringen met deelfietsen in Rotterdam en Delft.

Pagina 22 Duidelijkheid rond de deelfiets

Pagina 26 OpenBike, op weg naar één account voor alle deelfietsen

Pagina 29 Deelfietsen in Delft: ‘We kunnen met Mobike goed afspraken maken’

Pagina 31 Deelfietsen in Rotterdam: ‘We willen niet alles dichttimmeren met vergunningen’

20 Fietsverkeer 43 21 najaar 2018 Dossier Deelfiets

Duidelijkheid rond de deelfiets

Ron Hendriks

In de nieuwe ‘Leidraad voor gemeentelijk deelfiets- module waardoor zowel de gebruiker beleid’ wordt gedetailleerd uiteengezet hoe je als gemeente als de beheerder weet waar deze staat het meest geschikte deelfietsconcept in huis kunt halen. Dat en waarbij de gebruiker met zijn smartphone de fiets van het slot haalt. Een mag gezien het grote aanbod vrij eenvoudig lijken, maar er aanpak waar Chinese en andere provi- komt veel bij kijken. Een weloverwogen keuze is alleen te ders dachten snel geld mee te verdie- maken als je eerst je doelstelling formuleert. En vervolgens nen, hetgeen in Europa veel problemen bedenkt in hoeverre je dat aan de markt wil overlaten. opleverde met rondslingerende fietsen. Als volgende stap wordt daarom nu soms ook het gebied waarbinnen de Denk alleen maar aan de verschillende waar hij de fiets oppikte. Dergelijke sys- fietsen moeten worden teruggezet digi- concepten die in oploop zijn. Zo zijn er temen vereisen vaak veel mankracht taal ingeperkt (geofencing). systemen waarbij het ophaal- en inle- omdat je steeds fietsen moet terug- Dan zitten er ook nog verschillen in de verpunt hetzelfde is, net als bij OV-fiets. brengen naar veelgevraagde locaties. wijze waarop gebruikers zich kunnen Dan zijn er de systemen met vaste uit- Desondanks wereldwijd een veel toe- registreren, de type fietsen, betalings- leen- en terugbrengstations, waarbij gepast model, dat echter steeds meer mogelijkheden, enzovoort. En last but een gebruiker eventueel kan kiezen concurrentie krijg van free floating con- not least, de manier waarop met de voor een andere terugbrengstation dan cepten. Daarbij krijgt de fiets een GPS- data wordt omgegaan. Dat heeft te

Singapore

Wereldwijd proberen overheden de deelfiets te reguleren. In Singapore hebben Ofo, Mobike en SG Bike vergunningen gekregen en nog enkele kleine providers. Ook daar heeft men gekeken naar maatregelen die providers nemen om wildparkeren te voorkomen, voldoende gebruik van de deelfietsen, finan- ciële draagkracht, enz. Ofo en Mobike mogen ieder maximaal 25.000 fietsen neerzetten. Kleinere providers krijgen aanzienlijk minder toegewezen, ze zullen zich eerst in de praktijk moeten bewijzen. Op overtreding van afspraken staan forse boetes, gevolgd door intrekking van de vergunning. Ook gebruikers krijgen met nieuwe voorschriften te maken. Ze zullen ver- plicht worden binnen de door geofencing afgeperkte gebieden in aangewezen vakken te parkeren en bij het achterlaten van een deelfiets een QR-code te scannen. Wie dat nalaat betaalt een boete van ca. 3 euro. Ook Londen kent sinds kort een ‘Code of practice’ voor de (free floating) deelfiets. Daarin staat onder meer dat de deelfietsproviders voor de nodige verze- keringen moeten zorgen, voor henzelf, de gebruikers en voor wettelijke aan- sprakelijkheid. Verder wordt het parkeren gereguleerd en stelt men eisen aan de fietsen. Providers moeten overlast voorkomen en, als het toch ontstaat, oplossen. Ook het delen van data is een voorwaarde.

22 Fietsverkeer 43 23 najaar 2018 Stationsfiets delen

Zou het niet een idee zijn om die fietsen te verhuren aan mensen Stationsstallingen staan na de ochtend- die in de loop van de dag arriveren op het station? Een mogelijk- spits barstensvol met fietsen, die verder een heid naast de OV-fiets dus, die meer ruimte zou scheppen in de groot deel van de dag niet worden gebruikt. stationsstallingen.

Daarnaast is er een heel aantal privéfietsen De TU Delft zocht dit onlangs uit, maar onderzoeker Kees van die op het aankomststation klaar staat voor Goeverden is niet optimistisch over de kans van slagen. Voor de vervoer naar werk, opleiding of een andere grotere stations zou het de druk op de stallingen maximaal kunnen activiteit. Deze fietsen staan ongeveer vier verminderen met 13 tot 50%. Dat lijkt veel, maar dat is het theore- tische maximum, zeg maar als iedereen meedoet. In de praktijk zal keer zo lang achtereen gestald in een stati- dit veel lager liggen. Maar niemand weet hoeveel reizigers van zo’n onsstalling als fietsen die worden gebruikt fietsaanbod echt gebruik zouden maken. Bovendien hangt het voor vervoer tussen huis en station. Ze ook af van de gehanteerde buffertijden die ervoor moeten zorgen dat de eigenaar altijd op tijd weer over zijn fiets kan beschikken. zorgen samen voor minimaal 45% van de Hoe dan ook, de bijdrage aan het verminderen van de druk op de stallingsdruk bezien over alle stations in stallingen zal niet groot zijn, vermoedt Goeverden, misschien Nederland, aldus een recente KiM-studie. ergens rond de 10 procent voor de grotere stations.

Naast deze ‘peer-to-peer optie’ hebben verschillende aanbieders van deelfietsen bij NS, gemeenten, IenW en ProRail naar mogelijkheden gevraagd deelfietsen bij stations te mogen zetten. IenW heeft in samenspraak met ProRail en NS Stations voorwaarden opgesteld waaronder een deelfietsaanbieder gebruik zou kunnen maken van ruimte in bewaakte, inpandige stationsstallingen. Maar bij nader inzicht lijken deelfietsaanbieders op dit moment meer behoefte te hebben om hun deelfietsen op het voorplein of in onbeveiligde, maaiveldstallingen bij stations neer te zetten. Het ministerie van IenW is in samenspraak met betrokken partijen nu aan het bekijken onder welke voorwaarden dit kan.

De centrale vraag is of dit leidt tot een optimaler gebruik van de stallingsruimte. In hoeverre hebben deelfietsen effect op de reductie van natransportfietsen en stimuleren ze het gebruik van het ov? Het moet niet leiden tot nog meer fietsen bij stations die langdurig stallingsruimte bezet houden. Om dit effect te kunnen meten wordt ingezet op gezamenlijke monitoring. De verwachting Naast de OV-fiets zullen binnenkort - is dat op korte termijn de eerste pilots kunnen gaan starten. als proef - ook deelfietsen op stations te zien zijn.

maken met privacy maar ook met het fietsen wilt binnenhalen. Of juist om te ov of bij P+R-voorzieningen. De deel- feit of een gebruiker zich steeds weer voorkomen dat je wordt overrompeld fiets kan wellicht ook de druk op fiets- opnieuw moet registreren als hij op een met (verkeerde) deelfietsconcepten. parkeervoorzieningen verlichten, bij- deelfiets van een andere provider stapt Het begint eigenlijk met de vraag waar- voorbeeld omdat het noodzaak voor (de zogenaamde interoperabiliteit, voor de deelfiets een oplossing zou een tweede fiets bij de aankomsthalte waarover verderop meer). kunnen bieden. Verbetering van de van het ov wegneemt. En ten slotte kan bereikbaarheid kan een reden zijn, de deelfiets meer mensen tot fietsen Doelstelling direct omdat er meer vervoersmogelijk- aanzetten. Dat zien we vooral in het Veel keuzemogelijkheden dus. Dat heden ontstaan, indirect omdat de buitenland veel gebeuren, de vraag is betekent dat je je als gemeente goed in deelfiets aantrekkelijk kan zijn voor the natuurlijk of dat ook voor Nederland de materie moet verdiepen als je deel- first mile en de last mile aansluitend op opgaat.

22 Fietsverkeer 43 23 najaar 2018 Dossier Deelfiets

In de meeste Europese hoofdsteden is de deelfiets al gemeengoed.

Daarnaast is de vraag of je als gemeente deelfiets nog niet voorkomt in de sturen. Een goede relatie tussen nadrukkelijk een vinger in de pap wilt Model-APV van de VNG. (Neem met het gemeente en dienstverlener is er bij- houden of dat je de deelfiets aan de oog op de toekomst dan ook direct ook voorbeeld bij gebaat dat er een duidelijk vrije markt wilt overlaten. Of dat je kiest de bromfiets mee, want dan dekt men aanspreekpunt is bij de aanbieder en voor een tussenoplossing in de vorm ook de komst van e-scooters, e-steps dat zo’n aanbieder kan aantonen finan- van het reguleren van de markt. Iedere en dergelijke af.) Met een vergunning cieel gezond te zijn. Verder is een goed aanpak heeft specifieke voor- en nade- waaraan bijvoorbeeld kwaliteitseisen ontwerp van de fiets en de eventueel len. zijn gekoppeld, kan men - eventueel bijbehorende app aandachtspunt. Ook Beperken we ons hier even tot deelfiet- een beperkt aantal - deelfietsaanbie- het tarief en de tariefstructuur bepalen sen in de openbare ruimte (er zijn ook ders vervolgens toestemming geven het succes van de deelfiets. specifieke oplossingen mogelijk voor om fietsen te plaatsen. Verder moet men het aantal deelfietsen bijvoorbeeld bedrijventerreinen e.d.), Wil men als gemeente een actieve rol waaraan er in een stad behoefte is én dan is de APV het geëigende instrument spelen in het promoten van de deelfiets, om een en ander in goede banen te dan komt daar nog eens het verlenen leiden. van de opdracht of concessie bij. Dat zit Gemeenten die opteren voor ‘vrijheid behoorlijk wat werk aan vast, maar het In en rond Maastricht kunnen Arriva-busreizigers overstappen op de deelfiets van Nextbike. voor de markt’ kunnen volstaan met kan een optie zijn voor middelgrote en een vrij eenvoudige aanpassing van de kleinere gemeenten die voor de grotere APV ten aanzien van het fietsparkeren. deelfietsproviders minder interessant Voor bepaalde locaties kan men een zijn. Voorwaarde daarbij is dat er geen fietsparkeerverbod instellen of de par- marktpartijen zijn die een deelfiets wil- keerduur beperken. Eventueel kan men len aanbieden en men moet zich hou- deelfietsaanbieders hiervoor ontheffing den aan Europese mededingingseisen. verlenen. Ook als men de markt wil reguleren, Kwaliteitseisen begint het met een fietsparkeerverbod Bij de keuze van een deelfietsprovider is waarvoor men dan vervolgens deel- de geboden kwaliteit natuurlijk belang- fietsaanbieders vrijstelling kan geven. rijk. Afhankelijk van de insteek die men Dit ‘omweggetje’ is nodig omdat de kiest, kan men daar meer of minder op

24 Fietsverkeer 43 25 najaar 2018 Met een app de deelfiets ontgrendelen kan bij de meeste moderne systemen.

Deelfietsen leveren data op. Voor de De Leidraad gaat uitvoerig op al deze aanbieders van deelfietsen cruciaal voor onderwerpen in. Maar de Leidraad is de bedrijfsvoering en eventueel voor niet in beton gegoten, aldus de opstel- commerciële doeleinden te gebruiken. lers. Deelfietsen zijn zeker in de Neder- Maar ook voor een gemeente levert die landse context een relatief nieuw feno- data nuttige informatie op. In de ver- meen. Veel aanbevelingen in deze gunning kan een gemeente voorschrij- Leidraad hebben zich nog niet in de ven dat een deelfietsaanbieder data praktijk kunnen bewijzen. Bovendien moet leveren, maar de gemeente mag gaan de ontwikkelen snel. Aanvullingen, niet zomaar alle data opeisen. Er moet reacties en praktijkervaringen zijn wel- een duidelijke relatie zijn met de belan- kom op [email protected]. gen die de gemeente met de vergun- waarvoor plek is juist inschatten. Dat ning wil beschermen. Daarbij kan men heeft ook te maken met het concept. denken aan open data met het aanbod Bij de free floating concepten zijn geen van huur- en deelfietsen, nuttig en extra investeringen nodig, maar er zit- nodig voor app-bouwers, routeplanners ten risico’s aan, zoals het verleden heeft en aanbieders van mobiliteitsdiensten geleerd. Door middel van virtuele drop- (MaaS). Data is ook nodig om de afspra- zones kan men die risico’s beperken. ken, bijvoorbeeld over het gebruik van Speciale deelfietsvakken, -rekken of de deelfietsen, te monitoren. En verder -parkeerstations vragen investeringen. komt track- en trace-info beschikbaar, En vergeet niet, bij alle opties speelt de nuttig om het fietsbeleid te onderbou- handhaving een niet te onderschatten wen. Ook daarover kan men afspraken rol. maken met deelfietsaanbieders.

Het hoeft niet per se hightech. De Haagsche stadsfiets is op 8 locaties te huren en op 21 locaties weer in te leveren.

24 Fietsverkeer 43 25 najaar 2018 Dossier Deelfiets

OpenBike,

Ronald Haverman: op weg naar ‘Als je mensen veel wilt laten deelfietsen, moet je het ze zo gemakkelijk één account mogelijk maken.’ voor alle Eind januari tekenden twaalf deelfietsbedrijven de intentieverklaring: ‘Overal een deelfiets’. Ronald Haverman is een van deelfietsen de drijvende krachten achter OpenBike. Hij is de bedenker van de OV-fiets en werkt nu onder andere voor het Chinese deelfietsbedrijf Mobike.

Michiel Slütter Gemakkelijk Hoe ver is het nu met OpenBike? Wanneer kunnen consu- OpenBike moet een einde maken aan de menten met hun smartphone in de hand elke gewenste verwarring van de consument over de wirwar deelfiets ontgrendelen en erop wegfietsen? Ik spreek met aan deelfietsinitiatieven. De twaalf bedrijven Haverman af in Delft, een van de twee steden waar Mobike actief is. Bij aankomst in Delft appt hij mij zijn locatie. Die is achter OpenBike willen het liefst dat je net te ver om te lopen en hij adviseert mij natuurlijk een uiteindelijk met één account elke deelfiets Mobike te pakken. in Nederland kunt huren. Een eerste stap is Een goede suggestie, maar in de praktijk een beetje lastig het delen van de data over de lokale beschik- want ik heb de Mobike-app niet op mijn telefoon. Het down- loaden en invullen van mijn gegevens in de stationshal vind ik baarheid van deelfietsen. net wat te veel gedoe. Ik pak daarom maar snel een OV-fiets uit de stalling. ‘Dit toont precies aan waarom we OpenBike nodig hebben. Als je mensen veel wilt laten deelfietsen, moet je het ze zo gemakkelijk mogelijk maken’, zegt Haverman wanneer ik hem even later op de campus van de TU Delft spreek.

De actuele locatie van de Rotterdamse Donkey Republic-deelfietsen is te zien op openbike.nl.

26 Fietsverkeer 43 27 najaar 2018 Welke huur- en deelfietsbedrijven doen mee aan OpenBike?

BimBimBikes, Cykl, Donkey Republic, Du Nord/Haagsche Stadsfiets, Emotion sustainable mobility, FlickBike, Hello-bike, Mobike, Nextbike, Urbee, Luud Schimmelpennink en Gobike. Grote afwezige is OV-fiets (hoewel er wel enkele OV-fietsen tevoorschijn komen op openbike.nl). De intiatiefnemers benadrukken dat iedereen welkom is en zich alsnog kan aansluiten bij het Open- Bike-project.

Interoperabiliteit Belangen ‘Mijn ambitie is ervoor te zorgen dat je overal in Nederland Dat zijn allemaal nog relatief gemakkelijk te maken stappen. toegang tot supergoede deelfietsen krijgt. Dat je in een stad Maar daarna wordt het ingewikkelder, want alle bedrijven aankomt, een deelfiets ziet en denkt: ‘handig, ik wil er nu op hebben natuurlijk hun eigen belangen. De tarieven verschil- fietsen’. Dat willen we mogelijk maken met OpenBike.’ len. Staat de goedkoopste aanbieder bijvoorbeeld bovenaan in een app? En de ene aanbieder vraagt een borg van de Dat je als consument elke deelfiets van elk bedrijf moet kun- gebruiker en de ander niet. Hoe moet je dat regelen? nen gebruiken met één account heet interoperabiliteit. Het ministerie van I&W en CROW-Fietsberaad vinden interopera- ‘Het is complex’, beaamt Haverman. ‘De verschillende belan- biliteit belangrijk en steunen initiatieven om daartoe te gen zijn moeilijk uiteen te rafelen. Twaalf bedrijven - groot en komen. Evenals de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, klein - hebben de intentieverklaring ondertekend. Het was Utrecht, Den Haag en Eindhoven die interoperabiliteit als moeilijk om te organiseren, want we zijn natuurlijk ook con- voorwaarde stellen voor het toelaten van deelfietsen in de currenten van elkaar.’ stad. Hoe is dat voor Mobike, Havermans opdrachtgever? ‘Mobike Standaard doet van harte mee’, is wat Haverman erover wil zeggen. Voor de duidelijkheid: de twaalf bedrijven zijn niet van plan Wanneer de standaard klaar is, weet Haverman nog niet. ‘Bij zelf een app te bouwen. ‘Wij zijn alleen bezig met een stan- het tekenen van de intentieverklaring zeiden we maart 2019. daard’, zegt Haverman. ‘Zo’n standaard is superhandig voor Dat is best snel. De samenwerking gaat stap voor stap, waar- MaaS-partijen (Mobility as a Service, red.).’ Deze MaaS-bedrij- bij iedereen ook zijn eigen belangen bewaakt. Maar we zien ven willen met een app allerlei vormen van vervoer aanbie- ook het collectieve belang. We komen er wel.’ den: van treinreizen tot tramritjes en huurauto’s. En dus ook deelfietsen. ‘Wij maken eigenlijk een stekker. En er zullen Niet met één account MaaS-apps en -websites ontstaan die deelfietsen met deze Vanuit de vijf betrokken gemeenten trekt Dirk Jan de Haan stekker aansluiten.’ De eerste fase van het opzetten van zo’n van Enigma Consulting de kar. Aan hem is gevraagd de standaard is klaar. Op openbike.nl kun je op een kaart zien gemeenten bij te staan om de deelfietsaanbieders op één lijn waar alle deelfietsen staan. De volgende stap is dat je na het te krijgen en de intentieverklaring om te zetten naar een con- aanklikken van een fiets op de kaart doorgelinkt wordt naar venant waar partijen zich daadwerkelijk aan conformeren. de app van de aanbieder. Het bureau heeft onder andere ervaring in de financiële

26 Fietsverkeer 43 27 najaar 2018 Dossier Deelfiets

wereld en De Haan ziet overeenkomsten tussen de problemen waar banken mee te maken hebben en die van de deelfietsaanbieders: ‘De banken beseffen dat een klant een uni- forme dienst geleverd wil hebben om te betalen aan de kassa, willen ze zo’n dienst echt gaan gebruiken. Dat heeft ertoe geleid dat je met een betaalpas van de ING of de RABO kunt betalen in een winkel met een ABN-AMRO rekening, of een RABO-rekening, enzovoort. Dat lijkt simpel, maar steeds

Dirk Jan de Haan van Enigma Consulting: ‘Je kunt je voorstellen dat de NS Reis planner of Tranzer alle beschikbare deelfietsen laat zien.’ weer heb je twee partijen nodig, waarbij niet één partij een hoofdrol heeft. Je moet dus afspraken maken. Datzelfde geldt voor MaaS, alleen is dat besef nog niet overal doorge- drongen.’ Bij de deelfiets is dat besef inmiddels wel aan het ontstaan, ziet De Haan. ‘Maar het idee dat alle deelfietsen binnenkort in één app of in één account worden ondergebracht, is te kort door de bocht.’ Hij bevestigt het beeld dat Havermans schetst dat het initiatief er nu vooral op gericht is om het aanbod van de deelfietsaanbieders in apps van derden mee Michiel Slütter te nemen. ‘Je kunt je voorstellen dat de NS Reisplanner of Tranzer alle beschikbare deelfietsen laat zien.’ In Delft worden deelfietsen goed Bijna de helft van de providers heeft dat (begin november) gebruikt. ’s Ochtends staan ze bij het mogelijk gemaakt in de vorm van API’s, aldus De Haan. In station, zwermen vervolgens uit over de een volgende fase moet het mogelijk worden de deelfiets stad en het universiteitsterrein en keren ook daadwerkelijk te boeken vanuit een app van een mobili- teitsaanbieder, maar daar zal nog wel een half jaar tot een aan het eind van de dag weer terug. jaar overheen gaan, zo verwacht hij. ‘Maar het is niet alleen maar halleluja.’ Dat je dus met één account alle deelfietsen kunt huren, is nog verre toekomstmuziek en met MaaS in gedachten is het de vraag of je dat moet nastreven, meent De Haan. ‘Het gaat er vooral om dat afzonderlijke partijen hun aanbod optimaal kunnen afstemmen op de wensen van de klant.‘

28 Fietsverkeer 43 29 najaar 2018 Het Chinese deelfietsbedrijf Mobike doet het goed Delft. De fietsen worden gemiddeld 2 keer per dag gebruikt.

zuidelijke deel van het universiteitsterrein is met de auto lastig bereikbaar. De combinatie van trein en deelfiets zou een alternatief voor de auto kunnen zijn. ‘Dit kwam mooi samen’, zegt Zwaan. ‘De bedoeling was om het stationsgebied en het Science Park Zuid van de TU Delft met elkaar te verbinden. We begonnen in maart 2018 met 100 Mobikes. We kregen in Delft een iets groter formaat fiets, dat was een Euro- Deelfietsen in Delft pese primeur. De eerste fietsen waren ontworpen voor de Chinese markt. De nieuwe Mobikes in Delft passen beter ‘We kunnen met bij de gemiddelde lengte van de Neder- lander.’ Mobike goed Pilot Delft was niet de eerste stad met free floating deelfietsen. Rotterdam en afspraken maken’ Amsterdam gingen Delft voor. Maar in Amsterdam had de wethouder de free floating fietsen al snel aan banden gelegd in afwachting van regelgeving. Delft zag geen reden om deelfietsen te verbieden. ‘Tenzij er regelgeving is die Na het verdwijnen van oBike en het lega Mirjam van Oers aan. Zij is senior een bepaalde activiteit verbiedt, is er weghalen van deelfietsen in Amsterdam beleidsadviseur Verkeer en Vervoer en geen weigeringsgrond’, legt Zwaan uit. raakte de free floating deelfiets voor het is verantwoordelijk voor het mobiliteits- ‘Wij hebben geen regels specifiek voor grote publiek een beetje uit beeld. Maar beleid op de lange termijn. Zwaan is deelfietsen en zien dus geen belemme- niet in Delft. Daar is Mobike in korte tijd met de dagelijkse gang van zaken belast ringen. We hebben de mogelijkheid heel snel gegroeid. ‘We begonnen met en heeft geregeld overleg met Mobike. aangegrepen om een pilot te starten 100 fietsen in maart. En sinds septem- met Mobike, om ervaring op te doen. ber staan er 800 Mobikes in Delft die Lancering Mobike in Delft De pilot loopt nog.’ gemiddeld 2 ritten per dag maken. In Het college van Delft was van plan om het begin waren het vooral buiten- in 2018 met deelfietsen te gaan experi- Afspraken maken landse studenten, want die hadden de menteren. Zwaan: ‘Het college wilde ‘Maar het is niet alleen maar halleluja’, Mobike-app al op hun telefoon. Nu is onderzoeken of er vraag naar zou zijn. zegt Van Oers. ‘Er zijn ook klachten over de doelgroep breder’, zegt Joren Ook wilde het weten in hoeverre deel- hinderlijk geparkeerde Mobikes. Dat Zwaan, beleidsadviseur Ruimte en Eco- fietsen een oplossing kunnen zijn voor heeft voor een deel te maken met het nomie van de gemeente Delft. de stallingsproblematiek.’ gedrag van gebruikers. Maar het hangt ook samen met de opvallende felle ‘De verwachting is dat de deelfietsen Bijna tegelijkertijd wilde het Science kleur, waardoor een verkeerd gepar- bijdragen aan een efficiënter gebruik Park Zuid van de TU Delft een proef keerde fiets extra opvalt. In de beeld- van fietsparkeerplekken’, vult zijn col- doen met deelfietsen van Mobike. Dit vorming pakt dat niet positief uit. Maar

28 Fietsverkeer 43 29 najaar 2018 Dossier Deelfiets

Voor Mobikes gelden dezelfde regels als voor andere fietsen, Mobike krijgt geen voorkeursbehandeling.

parkeerproblemen. Mobike deelt daarvoor de data met ons. De deelfiets kan een concept voor de toekomst zijn. Maar het succes van de deelfiets staat of valt met de publieke acceptatie en draagvlak. Hier ligt zowel een rol voor we kunnen met Mobike goed afspraken het gebied rond het station mag je niet de gemeente als voor de deelfietsex- maken om overlast te beperken. De stallen. De fietsen van Mobike dus ook ploitant. Voor de gemeente betekent dit situatie is hier natuurlijk ook anders dan niet. Hetzelfde geldt voor de markt in het beoordelen van de impact van deel- in Amsterdam. Hier hebben we maar de binnenstad, waar je ook geen fietsen fietsen op de stad en verantwoording één aanbieder en de schaalgrootte is mag parkeren. Dat gaat redelijk goed. afleggen aan de gemeenteraad. En ideaal. We hebben grote stromen fiet- We zien wel dat gebruikers van Mobike Mobike moet ervoor zorgen dat het sers op korte afstanden. Het werkge- de fietsen stallen aan de rand van deze deelfietssysteem goed functioneert en bied is klein, de fietsen worden veel gebieden. Maar dat is niet anders dan dat gebruikers verantwoord met de fiet- gebruikt en je vindt altijd een Mobike op wat andere fietsers ook doen.’ sen omgaan. Dus netjes parkeren. loopafstand.’ Omwonenden moeten zo min mogelijk En voor mensen die een deelfiets toch last ondervinden van deelfietsen.’ in het stationsgebied achterlaten heeft ‘De eerste fietsen waren Mobike maatregelen genomen. Wie zijn Toekomst ontworpen voor de Mobike in het fietsvrije gebied (de ver- En hoe gaat het verder? Van Oers: ‘De Chinese markt. We kregen bodszones) stalt, krijgt eerst een waar- gemeente is bezig met een Mobiliteits- schuwing. Doe je het nog een keer dan visie voor de lange termijn. Hierin krijgt in Delft een iets groter geeft Mobike een boete van 10 euro. En de fiets een prominente rol. We ver- formaat fiets, dat was een hardleerse Mobike-gebruikers die hun wachten dat er vanuit de markt steeds Europese primeur.’ fiets telkens foutparkeren kunnen een meer innovatieve ideeën komen. De belletje verwachten van het serviceteam technologische ontwikkelingen volgen van Mobike. elkaar in rap tempo op. De gemeente Geen voorkeursbehandeling stimuleert initiatieven en neemt waar In Amsterdam klaagden bewoners over Draagvlak is essentieel nodig de regie. Bijvoorbeeld door het fietsen die werden neergezet op punten Mobike werkt in overleg met de maken van afspraken met marktpartijen. waar al veel fietsen stonden en fietsers gemeente aan het beperken van over- En sturen en acteren voordat iets echt moeite hadden om zelf een plek te vin- last. Maar Van Oers verwacht meer van een probleem wordt.’ den. Hoe gaat dat in een studentenstad deelfietsexploitanten. ‘We verwachten En de werknemers van de bedrijven van als Delft waar ook veel fietsers zijn en dat deelfietsen leiden tot minder gepar- het Science Park, zijn die al overge- waar de rekken dus ook altijd vol staan? keerde fietsen in de openbare ruimte. stapt? Zwaan: ‘Daar moet Mobike aan Zwaan: ‘Voor Mobikes gelden dezelfde Dit moet ook zichtbaar en voelbaar zijn. trekken. Het blijkt heel lastig om een regels als voor andere fietsen, Mobike We willen inzicht krijgen in de potentie doelgroep te verleiden die altijd met de krijgt geen voorkeursbehandeling. In van deelfietsen als oplossing voor fiets- auto gaat.’

30 Fietsverkeer 43 31 najaar 2018 Deelfietsen in Rotterdam ‘We willen niet alles dichttimmeren met

vergunningen’ De centrale vraag in Rotterdam is: zie je de deelfiets als een mobiliteitsoplossing of als een ruimtelijk probleem?

Michiel Slütter

Rotterdam en Amsterdam maakten in 2017 kennis Verder hebben we gesproken met ver- met free floating deelfietsen. Amsterdam verbood ze tegenwoordigers van de gebiedscom- vrij snel en werkt nu aan beleid met vergunningen. missies, gemeentelijke afdelingen en zijn we data gaan verzamelen over het Rotterdam pakt het anders aan. ‘Ons advies is: hou aantal geparkeerde deelfietsen in de het flexibel.’ binnenstad, het aantal meldingen dat we binnenkrijgen en hoeveel deelfiet- Marktconsultatie sen door ons verwijderd worden als Voor fietscoördinator Bart Christiaens ‘Eind januari is een beleidskader vastge- foutief geparkeerd, weesfiets of fiets- van de gemeente Rotterdam komt de steld waarin staat dat deelfietsonderne- wrak.’ kwestie van de free floating deelfietsen mingen de kans krijgen om hun waarde eigenlijk neer op één simpele vraag: ‘zie voor de stad aan te tonen’, vervolgt Operationele kosten je deelfiets als een mobiliteitsoplossing Christiaens. ‘De proefperiode tot 1 En ook al voor de marktconsulatie had of als een ruimtelijk probleem?’. augustus was een kans om de markt te Rotterdam de nodige ervaring met Hij beantwoordt de vraag meteen. ‘Rot- leren kennen, elke drie maanden heb- deelfietsen opgedaan. Christiaens: ‘Eind terdam is optimistisch en we willen niet ben we overleg gehad met aanbieders 2017 waren er ruim 4000 deelfietsen alles dichttimmeren met vergunningen. aan de hand van kwaliteitscriteria, die van de free floating operators oBike, Wij willen dingen uitproberen. Dat past we in de proefperiode ook uitgebreid Mobike, Ofo en Donkey Republic. Met bij de stad. Wij zien niet dezelfde pro- en aangescherpt hebben. En we heb- name de Aziatische bedrijven gaan blemen als Amsterdam. Wij zijn er open ben een marktconsulatie gehouden gewoon beginnen en hebben fietsen ingestapt met alle voor- en nadelen.’ met huidige en mogelijk toekomstige gedropt. Maar het op straat zetten van aanbieders. Het aanbod was heel breed. de fietsen is één ding, de exploitatie is

30 Fietsverkeer 43 31 najaar 2018 Dossier Deelfiets

‘We weten dankzij de markt consulatie dat het systeem lonend is als je de fiets 4 tot 6 keer per dag kunt verhuren.’

weer iets heel anders. Die vergt veel tijd, geld en middelen. Iemand kan een fiets pakken in het centrum en naar een buitenwijk fietsen. En ’s avonds gaat hij weer terug met de tram of bij iemand in de auto. En hoe komt die fiets dan weer vanuit de buitenwijk op een locatie waar De herdistributie van de deelfietsen is voor vele die gebruikt gaat worden? Dan moet je aanbieders gezien de kosten een bottleneck. Met Mobike gaat het tot nu toe goed. hem halen. Het herdistribueren is het probleem, dat kost veel geld. Deelfiets- aanbieders hebben aangegeven niet te willen beginnen voor ze zicht hebben bedrijf ook weer verdwenen. ‘Dat bedrijf getrokken met medeneming van zijn op dekking van de operationele kosten. is een groot vraagteken, niemand weet fietsen. Alleen Mobike en Donkey Repu- Er zijn veel bedrijven die met elektrische hoe het zit’, zegt Christiaens. ‘oBike Sin- blic houden nog stand. ‘Met beide deelfietsen willen beginnen, ook Neder- gapore heeft faillissement aangevraagd. bedrijven hebben we heel goed con- landse bedrijven. Maar ze moeten eerst Maar de app doet het nog wel en oBike tact. Maar als men bijvoorbeeld bij dat probleem van de operationele kos- Nederland staat nog steeds bij de KvK Mobike in China besluit iemand anders ten oplossen.’ ingeschreven. Wij kregen van allerlei in te huren, kan dat zo weer veranderen. steden de vraag of wij nog contact kre- Ons advies is daarom: hou het deelfiet- ‘We weten dankzij de marktconsulatie gen met oBike. Tot 1 augustus was er senbeleid flexibel. Ik was laatst in Berlijn dat het systeem lonend is als je de fiets hier tenminste nog iemand bereikbaar voor een bijeenkomst over deelfietsen. 4 tot 6 keer per dag kunt verhuren. De bij oBike. Op een gegeven moment was De vraag was: waar staan we over tien deelfietsen worden steeds beter Rotterdam de enige stad in Europa die jaar? Ik geloof dat er twee of drie par- gebruikt, maar op dit moment is het iemand kende die bij oBike de telefoon tijen over blijven. Maar misschien zijn er voor aanbieders nog geen rendabele opnam. Onze contactpersoon heeft straks wel vele kleintjes. Niemand weet businesscase.’ echt zijn best gedaan en heeft het in het. De markt is in 1,5 jaar tijd twee keer ieder geval voor elkaar gekregen dat compleet veranderd. Wat je ook doet, je Rotterdam is niet van plan om met sub- een hele hoop fietsen van straat zijn moet flexibel beleid hebben. Na een sidies het probleem van de hoge opera- gehaald.’ korte periode kan het zijn dat je het tionele kosten op te lossen. ‘Als je deel- beleid alweer wil aanpassen. Wat goede mobiliteit omarmt - omdat het bij kan Maar het is hem niet gelukt om alle fiet- en slechte partijen zijn, kan heel snel dragen aan het oplossen van parkeer- sen te verzamelen. ‘oBike kwam met veranderen.’ problemen - zou je er ook publiek geld meer dan 2000 fietsen. Nu staan er nog in kunnen stoppen. Maar op dit moment 700. Alle fietsen zijn dus nog niet opge- Lange concessie wordt daar nog niet voor gekozen aan- ruimd. We hebben een boze brief naar Omdat de technieken en de bedrijfs- gezien er voldoende marktpartijen naar het management gestuurd met de modellen van deelfietsbedrijven nog Rotterdam komen om een deelfiets, vraag naar hun actuele status en het volop in ontwikkeling zijn, wil de elektrische deelscooter en wellicht in verzoek om alle fietsen conform toe- gemeente zich niet meer vastleggen op 2019 een elektrische deelstep aan te zegging te verwijderen. Als dat niet afspraken voor langere periodes. bieden.’ gebeurt, halen wij ze weg.’ Christiaens noemt het bedrijf GoBike als Het raadsel oBike Flexibel voorbeeld van hoe snel de markt veran- Eén operator van het eerste uur is oBike. Ofo, een aanbieder uit China, had ook dert. Dit bedrijf begon een paar jaar oBike was er plotseling in allerlei Euro- fietsen in Rotterdam neergezet. Maar dit geleden met deelfietsen in docking sta- pese steden en al even plotseling is het bedrijf heeft zich uit de Benelux terug- tions en kreeg daarvoor van de Ver-

32 Fietsverkeer 43 33 najaar 2018 Rotterdam heeft nu een gentleman’s agreement met enkele deelfietsbedrijven. Dat wil men uitbouwen naar een samenwerkingsovereenkomst.

En wat heeft de gemeente te bieden in de overeenkomst? ‘In ruil onderzoeken we of er ruimte op A-locaties vrijge- maakt kan worden voor free floating aanbieders. Dat is juridisch nogal inge- wikkeld. A-locaties voor deelfietsbedrijven zijn in of vlakbij het station. Precies de plekken waar nu alleen GoBike en OV-fiets zitten. Verder kijken we samen met de aanbieders op welke plekken en welke wijze de deelfietsenmarkt kan ‘GoBike krijgt geld van de Verkeers bijdragen aan een prettige, leefbare en onderneming, los van de vraag of GoBike bereikbare stad, onder andere door effectiever gebruik van de fietsparkeer- goed of slecht functioneert. Op deze ruimte.’ manier zitten we tien jaar aan een partij Juridische aanknopingspunten vast. Dat zou je nu niet meer doen.’ Maar wat moet je doen als bedrijven niet malen om de A-locaties en gewoon keersonderneming een concessie voor is voor burgers. Maar volgens onze weer fietsen neerzetten, zonder afspra- tien jaar. De Verkeersonderneming is juristen is er geen reden om de free ken te maken? ‘Er is veel bereikt in de een publiek-private samenwerking van floating deelfietsen heel streng te gaan stad met goede gesprekken en samen- gemeente Rotterdam en Metropoolre- reguleren. En dat willen we ook niet. werking. Maar hoe we de ‘cowboys’ gio Rotterdam Den Haag, het ministerie Vergunnen geeft namelijk weinig vrij- oftewel de slechte jongens gaan aan- van Infrastructuur en Waterstaat, Rijks- heid. Je kunt wel hard sturen met ver- pakken, zijn we nu aan het uitzoeken. waterstaat en het Havenbedrijf Rotter- gunningen, maar je timmert dan ook Nu oBike weg is, zijn alleen de goede dam. alles meteen dicht. Wij hebben nu een partijen nog over. Maar het is wel wen- gentleman’s agreement en die willen selijk dat we iets hebben waarmee we ‘Die concessie werd verleend, kort we uitbouwen naar een samenwer- slechte partijen kunnen aanpakken. voordat het free floating model kwam kingsovereenkomst.’ Daarvoor hebben we binnen het hui- opzetten. GoBike krijgt geld van de Ver- Christiaens somt op waar de gemeente dige beleidskader nog te weinig juridi- keersonderneming, los van de vraag of afspraken over willen maken. Rotterdam sche aanknopingspunten. Hoe we dat GoBike goed of slecht functioneert. Op wil dat de bedrijven data met de gaan vormgeven, zijn we nu aan het uit- deze manier zitten we tien jaar aan een gemeente delen over het gebruik, kwa- zoeken. Een nieuw aangescherpt partij vast. Dat zou je nu niet meer doen litatief goede type fietsen inzetten, fiet- beleidskader zal begin 2019 gereed zijn. aangezien de deelmobiliteitsmarkt snel sen herdistribueren, dat de klachten van Ook blijven we in gesprek met de hui- verandert en dit ook de komende tijd burgers snel en goed afgehandeld wor- dige en toekomstige aanbieders van zal blijven doen.’ den en dat de vervoersarmoede wordt deelfietsen, elektrische deelscooters en aangepakt. Vervoersarmoede gaat over elektrische deelsteps. Het komt erop Samenwerkingsovereenkomst wijken waar inwoners te weinig geld neer dat de deelmobiliteitsmarkt nog Hoe wil Rotterdam nu dan afspraken hebben voor vervoer. Het aanbod van volop in ontwikkeling is. We zitten in maken met deelfietsbedrijven? ‘Je zou deelfietsen moet mensen daar op weg een rijdende trein die we op het juiste voor vergunnen kunnen kiezen. Dat doe helpen. Nog een wens: interoperabili- spoor proberen te houden.’ je als er een onevenredige druk is op de teit. Dat houdt in dat alle deelfietsen via openbare ruimte of als er veel overlast één app te huren zijn.

32 Fietsverkeer 43 33 najaar 2018