The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

�槊ෂු귓 පැǒ뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ලවග්ගය

พระวินัยในจุลวรรคว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

Bhikkhu Anālayo

Title: The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Published by The Buddhist Association of the United States 2020 Route 301, Carmel New York 10512 [email protected]

Printed in Taiwan

Cover design by: Kenny Ngoi Jin Yit

Contents

The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination 3 - Introduction 5 - Ordination by Acceptance of the garudhammas 5 - Ordination by bhikkhus Only 12 - Ordination by Both Communities 21 - Ordination by Messenger 23 - Transmission to Sri Lanka 28 - Conclusion 32

�槊ෂු귓 පැǒ뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ලවග්ගය 35 - හැ췒엊Ǔම 37 - ගධම 퇒ᗒගැ엓මම엊 ලබන පැǒ뷊ද 38 - �槊ෂූ엊 ǒි엊 පමණ槊 ි뷔කර엔ලබන පැǒ뷊ද 46 - උභය සංඝයා ǒි엊 පැǒ뷊ද ලබා뷓ම 57 - 뷖තමය槔 මගි엊 ි뷔කර엔 ලබන පැǒ뷊ද 61 - ලංකාවට සංක්ර්මණය Ǔම 67 - සමාමලෝචනය 72

พระวินัยในจุลวรรคว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี 75 - บทน า 77 - การอุปสมบทด้วยการรับครุธรรม ๘ 78 - การอุปสมบทด้วยภิกษุสงฆ์ฝ่ายเดียว 85 - การอุปสมบทด้วยสงฆ์สองฝ่าย 95

- การอุปสมบทด้วยทูต 99 - การสืบทอดการอุปสมบทสู่ศรีลังกา 105 - บทสรุป 109

111

- 113

- 114

- 124

- - 139

- 143

- 150

- 156

The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Bhikkhu Anālayo

The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Introduction In what follows I study the evolution of bhikkhunī ordination in the way this has been recorded in the Cullavagga of the Theravāda Vinaya, followed by a brief look at the description in the Dīpavaṃsa of the transmission of bhikkhunī ordination to Sri Lanka and its possible bearing on how the rules on bhikkhunī ordination in the Cullavagga would have been interpreted in the past. The topics covered are: 1) ordination by acceptance of the eight garudhammas, 2) ordination by bhikkhus only, 3) ordination by both communities, 4) ordination by messenger, 5) transmission to Sri Lanka. My intention is to follow the Vinaya narrative closely in order to determine what kind of background it presents for the four procedures in question. Instead of attempting a historical reconstruction, my interest is purely in the legal implications. Any suggestion I make about how the Buddha acted or what he intended is therefore not part of a historical reconstruction, but rather part of the construction of a coher- ent narrative based on the indications found in the Thera- vāda Vinaya, serving as a background for a legal reading of this particular monastic code and its bearing on the living Theravāda tradition(s). For legal purposes affecting present- day Theravāda monastics, the Pāli Vinaya in the form it has been handed down is the central frame of reference. 1) Ordination by Acceptance of the garudhammas I begin by translating the narrative found in the Cullavagga on how Mahāpajāpatī Gotamī became a bhikkhunī by accepting eight “principles to be respected”, the garudhammas. Here and subsequently, my presentation alternates between translations

5 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination of the relevant passages and attempts to draw out their implications, to the extent to which I am able to ascertain these. Translation (Vin II 255) [Ānanda addressed the Buddha]: “Venerable sir, it would be good if women could receive the going forth from home to homelessness in the teaching and discipline made known by the Tathāgata.” [CV X 1.4] [The Buddha replied]: “Ānanda, if Mahāpajāpatī Gotamī accepts eight principles to be respected, then that will be her higher ordination: 1) “A bhikkhunī who has received the higher ordination since a hundred years should pay homage to, rise up for, put the palms of her hands together, and behave appropri- ately towards a bhikkhu who has received the higher ordination on that very day. This is a principle to be revered, respected, honoured, venerated, and not to be transgressed for the whole of one’s life. 2) “A bhikkhunī should not spend the rainy season in a residence where there is no bhikkhu. This is a principle to be revered, respected, honoured, venerated, and not to be transgressed for the whole of one’s life. 3) “Every fortnight a bhikkhunī should seek two things from the community of bhikkhus: inquiring about [the date of] the observance day and coming for the exhortation. This is a principle to be revered, respected, honoured, venerated, and not to be transgressed for the whole of one’s life. 4) “After the completion of the rainy season a bhikkhunī should make an invitation (pavāraṇā) before both communities in respect to three matters: what has been seen,

6 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination heard, and suspected. This is a principle to be revered, respected, honoured, venerated, and not to be transgressed for the whole of one’s life. 5) “A bhikkhunī who has offended against a serious rule is to undergo penance (mānatta) for a fortnight before both communities. This is a principle to be revered, respected, honoured, venerated, and not to be transgressed for the whole of one’s life. 6) “A probationer who has trained for two years in six principles should seek higher ordination (upasampadā) from both communities. This is a principle to be revered, respected, honoured, venerated, and not to be transgressed for the whole of one’s life. 7) “A bhikkhunī should not in any way revile or abuse a bhikkhu. This is a principle to be revered, respected, honoured, venerated, and not to be transgressed for the whole of one’s life. 8) “From today on, bhikkhunīs are not permitted to criticize bhikkhus. Bhikkhus are permitted to criticize bhikkhunīs. This is a principle to be revered, respected, honoured, venerated, and not to be transgressed for the whole of one’s life. “Ānanda, if Mahāpajāpatī Gotamī accepts these eight principles to be respected, then that will be her higher ordination.” [CV X 1.5] Then the venerable Ānanda, having learned from the Blessed One these eight principles to be respected, approached Mahāpajāpatī Gotamī. Having approached her, he said this to Mahāpajāpatī Gotamī:

7 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

“Gotamī, if you will accept eight principles to be respected, then that will be your higher ordination: “A bhikkhunī who has received the higher ordination since a hundred years … Bhikkhus are permitted to criticize bhikkhunīs. This is a principle to be revered, respected, honoured, venerated, and not to be transgressed for the whole of one’s life. “Gotamī, if you will accept these eight principles to be respected, then that will be you higher ordination.” [Mahāpajāpatī Gotamī said:] “Venerable Ānanda, it is just as if there were a young man or women, youthful and fond of adornment who, having washed the head, on obtaining a garland of lotuses, of jasmine, or of roses, would accept it with both hands and place it on the head. Venerable Ānanda, in the same way I accept these eight principles to be respected, not to be transgressed for the whole of one’s life.” [CVX 1.6] Then the venerable Ānanda approached the Blessed One. Having approached and paid homage to the Blessed One, he sat down to one side. Sitting to one side, the venerable Ānanda said this to the Blessed One: “Venerable sir, Mahāpajāpatī Gotamī has accepted the eight principles to be respected; the Blessed One’s mater- nal aunt has received the higher ordination.” Study According to the above account, in reply to Ānanda’s request that women be allowed to go forth, the Buddha prom- ulgates eight garudhammas, stating that their acceptance will count as Mahāpajāpatī Gotamī’s higher ordination. Since the Buddha presents these eight garudhammas in re-

8 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination ply to a general request that women be allowed to go forth, it seems that he has now decided to start an order of bhik- khunīs; he is not merely making a special allowance only for his fostermother. In other words, although the procedure of receiving ordination through the acceptance of the garudhammas is valid for Mahāpajāpatī Gotamī alone, nevertheless her higher ordination needs to be considered a first step in a development that is aiming at “allowing women to go forth from home to homelessness in the teaching and discipline made known by the Tathāgata”. The same is evident from the formulation of the garudhammas themselves, as most of these deal with situations that arise once an order of bhikkhunīs has come into existence, not with a situation where Mahāpajāpatī Gotamī is the only existing bhikkhunī. Now these garudhammas are not rules given to bhikkhus. Nevertheless, they do indicate in what way according to the Theravāda Vinaya the Buddha expected bhikkhus to cooperate with bhikkhunīs, once these had come into existence. The whole set of eight garudhammas recurs in the Vi- naya account of pācittiya 21 for bhikkhus, where these eight are part of an instruction that a bhikkhu should give to bhikkhu- nīs (Vin IV 52). No doubt, the bhikkhus were aware of them. Once the bhikkhus had come to know about the garudhammas, presumably on being informed by Ānanda of what had taken place, they would have known that they were expected to undertake the following activities, wher- ever a bhikkhunī order is in existence:  inform the bhikkhunīs of the observance day, uposatha (garudhamma 3),  give them exhortation, ovāda (also garudhamma 3),

9 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

 cooperate in their invitation ceremony, pavāraṇā (garudhamma 4),  cooperate in their observance of penance, mānatta (garudhamma 5),  cooperate in their higher ordination, upasamapadā (garudhamma 6). The relevance of the garudhammas to bhikkhus becomes evident right away by following up the case of the first of the activities in the list above, according to which the bhikkhus should inform the bhikkhunīs of the date of the observance day, the uposatha. This date needs to be determined by deciding whether it falls on the fourteenth or the fifteenth day after the previous uposatha. On the day determined as the uposatha, the bhikkhunīs are expected to receive an exhortation from the bhikkhus. Whereas the issue of exhortation receives legislation also elsewhere, as far as I am able to determine the inquiry about the observance day appears to be taken up only in garudhamma 3 and in pācittiya rule 59 for bhikkhunīs. The narrative of what according to the Vinaya led to the promulgation of pācit- tiya rule 59 for bhikkhunīs proceeds as follows (Vin IV 315): At that time the Buddha, the Blessed One, was dwelling at Sāvatthī, in Jeta’s Grove, Anāthapiṇḍika’s Park. At that time the bhikkhunīs did not inquire about [the date of] the observance day and did not request exhortation. The bhikkhus complained, took offence, and criticized it: “How can these bhikkhunīs not inquire about [the date of] the observance day and not request exhortation?” This motivates the Buddha to make it a pācittiya offence if the bhikkhunīs do not inquire about the date of the observance day from the bhikkhus and do not request exhortation. The above 10 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Vinaya passage shows the bhikkhus to have been clearly aware of the need for bhikkhunīs, as stipulated in garudhamma 3, to inquire about the date of the observance day, since they com- plain as soon as this does not happen. This confirms the impression that in the Theravāda Vinaya account the bhikkhus themselves clearly recognized the function of the garudhammas as regulating interrelations between bhikkhus and bhikkhunīs. Now in the Cullavagga narrative translated earlier, the Buddha is on record for promulgating garudhamma 6, together with the other principles to be respected, in reply to Ānanda’s request to create an opportunity for women to go forth in the Buddha’s dispensation. In this way the Thera- vāda Vinaya presents the Buddha as asking Mahāpajāpatī Gotamī to accept a stipulation that she will not be able to carry out. Even though by accepting the whole set of eight garudhammas she could become a bhikkhunī, she would not be able to form the quorum required for carrying out the pre- paration for and conferring of the higher ordination of her following of Sakyan women who also wanted higher ordination. From the outset it was clear that she would be unable to act according to garudhamma 6 in the way this is now found in the Theravāda Vinaya. Taking into account the way the Buddha is presented elsewhere in the canonical texts, it seems hardly possible to assume that the Vinaya is presenting him as having over- looked the fact that he was promulgating a ruling that right away was impossible to keep. In fact I am not aware of any case in the Vinaya where the Buddha gives a ruling that as soon as it is promulgated is impossible to put into practice. The Vinaya does record numerous instances where the Bud- dha finds a need to amend rules, but these are shown to arise because of problems that manifested subsequently, not because straight away the rule could not be followed at all. 11 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Therefore a more convincing interpretation of the present episode would be to assume that it shows the Buddha acting on purpose in this way. This impression is supported by the fact that he did not lack alternative courses of action. A simple alternative would have been to formulate garudhamma 6 in a different way. The Buddha could have simply stipulated the need for female candidates to receive ordination from bhikkhus, without mentioning any cooperation by bhik- khunīs and without bringing in the need for a probationary training. Such a formulation would have been entirely un- problematic. Mahāpajāpatī Gautamī’s followers could have been directly ordained by the bhikkhus, without any need for Mahāpajāpatī Gotamī to come back and inquire about how to proceed. Yet this is not what the Theravāda Vinaya reports. The way the Theravāda Vinaya presents the situation gives the impression as if the Buddha is on purpose creating a situation where Mahāpajāpatī Gotamī would have to come back to him for further instructions. This would then have offered him an opportunity to legislate how one should proceed in such a situation, which is precisely what happens next in the Vinaya. 2) Ordination by bhikkhus Only Translation (Vin II 256) CV X 2.1 Then Mahāpajāpatī Gotamī approached the Blessed One. Having approached and paid homage to the Blessed One, she stood to one side. Standing to one side, Mahāpajāpatī Gotamī said this to the Blessed One: “Venerable sir, how should I proceed in relation to those Sakyan women?” Then the Blessed One instructed, encouraged, inspired, and gladdened Mahāpajāpatī Gotamī with a talk on the

12 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Dhamma. Then Mahāpajāpatī Gotamī, having been instructed, encouraged, inspired, and gladdened by the Blessed One with a talk on the Dhamma and having paid homage to the Blessed One, left keeping her right side towards him. Then the Blessed One, having given a talk on the Dham- ma in relation to this matter, addressed the bhikkhus: “Bhikkhus, I authorize the giving of the higher ordination of bhikkhunīs by bhikkhus.” CV X 2.2 Then those bhikkhunīs said this to Mahāpajāpatī Gotamī: “The lady is not higher ordained, we are higher ordained. It has been prescribed by the Blessed One: ‘Bhikkhunīs should be higher ordained by bhikkhus.’” Then Mahāpajāpatī Gotamī approached the venerable Ānanda. Having approached and paid homage to the venerable Ānanda, she stood to one side. Standing to one side, Mahāpajāpatī Gotamī said this to the venerable Ānanda: “Venerable Ānanda, these bhikkhunīs said this to me: ‘The lady is not higher ordained, we are higher ordained. For the Blessed One has prescribed this: ‘Bhik- khunīs should be higher ordained by bhikkhus.’” Then the venerable Ānanda approached the Blessed One. Having approached and paid homage to the Blessed One, he sat down to one side. Sitting to one side, the venerable Ānanda said this to the Blessed One: “Venerable sir, Mahāpajāpatī Gotamī says this: ‘Venerable Ānanda, these bhikkhunīs said this to me: ‘The lady is not higher ordained, we are higher ordained. For the Blessed One has prescribed this: ‘Bhikkhunīs should be higher ordained by bhikkhus.’’’”

13 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

[The Buddha said]: “Ānanda, when Mahāpajāpatī Gotamī accepted the eight principles to be respected, then that was her higher ordination.” Study According to the excerpt translated above, the Buddha au- thorized bhikkhus to ordain female candidates on their own in a situation when no community of bhikkhunīs had yet come into existence. Two aspects of this description require further comment: the permission for bhikkhus to ordain bhikkhunīs on their own and the legal status of Mahāpajāpatī Gotamī as well as of her followers. As I hope would have become evident from the study in part 1, the most reasonable explanation for the Buddha’s promulgation of garudhamma 6, as recorded in the Thera- vāda Vinaya, is to create an opportunity for further legislation. This is precisely what happens in Cullavagga X 2.1, when predictably Mahāpajāpatī Gotamī approaches the Bud- dha to ask how she should proceed. She had accepted garudhamma 6, but was unable to act according to it. Now in this situation, to settle the situation of Mahā- pajāpatī Gotamī’s followers, the Buddha could have easily ordained them himself. A simple act of ordination on his part would have sufficed and been a straightforward solution, similar to the way he elsewhere ordains bhikkhus himself. An even easier solution would have been to make the acceptance of the eight garudhammas serve as the higher ordination for Mahāpajāpatī Gotamī’s followers as well. Such a use of the garudhamma ordination procedure would have been straightforward and no further action would have been required. The bhikkhunī community created in this way would have been able to cooperate with bhikkhus in future ordinations, in accordance with garudhamma 6. But this is clearly not what the Theravāda Vinaya reports. 14 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Instead, the Buddha is on record for delegating the task of ordination to the bhikkhus. The Theravāda Vinaya narrative reads as if the Buddha creates the conditions for further legislation and then uses this to promulgate a rule that bhikkhus should ordain bhikkhunīs on their own in a situation where no bhikkhunī community able to cooperate with them is in existence. On this reading the circumstances and details described in the Cullavagga fall into place in a meaningful manner. If one instead were to presume that the authorization for bhikkhus was meant to settle the situation at that one time in the past only, one would have to consider the Thera- vāda Vinaya as showing the Buddha to be acting inconsist- ently or even overlooking the consequences of what he is doing. For him to promulgate garudhamma 6 in the form now found in the Cullavagga only really makes sense if one assumes that he wanted to create an opportunity to provide additional legislation alongside the basic indication that the ordination of women should be done by both communities. To create such an opportunity in turn only really makes sense if it is meant to lead to a general rule, instead of a make-shift solution for one single occasion only. Such additional legislation then is relevant not only for the present occasion, but also for future occasions whenever the conditions that led to its promulgation recur, that is, whenever a bhikkhunī order is not in existence, as already explained by the Jetavan Sayādaw in his commentary on the Milindapañ- ha published 1949 in Pāli (Bodhi 2010: 138). The other aspect of the narrative in Cullavagga X 2.2 to be discussed is the allegation of Mahāpajāpatī Gotamī’s followers that she has not been properly ordained. The Bud- dha’s reply makes it unmistakably clear that Mahāpajāpatī Gotamī had indeed received the higher ordination.

15 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

The bhikkhunī status of Mahāpajāpatī Gotamī can also be seen, for example, from bhikkhu pācittiya 23. This rule prevents a bhikkhu from going to the dwelling place of bhik- khunīs to give them exhortation. The Vinaya reports that the Buddha made a special amendment to this rule in relation to Mahāpajāpatī Gotamī. On one occasion she had been sick. Some bhikkhus paying her a visit to inquire about her condition did not give her an exhortation, in order to keep this rule. When the Bud- dha came himself to visit her, she told him that she missed the inspiration she had earlier received from bhikkhus giving her an exhortation. This motivated the Buddha to give her a talk on the Dhamma himself, followed by amending the rule to the effect that a bhikkhu can give an exhortation to a bhik- khunī in her dwelling place if she is sick (Vin IV 57). This regulation is caused by an episode involving Mahāpajāpatī Gotamī as a bhikkhunī and is meant to enable her, as well as other bhikkhunīs, to receive a visit and an exhortation from bhikkhus to uplift them when they are sick. Her status as a bhikkhunī also emerges from the listing of outstanding bhikkhunī disciples in the Aṅguttara-nikāya, which accords to Mahāpajāpatī Gotamī the rank of being fore- most among the bhikkhunīs for being of long standing (AN I 25). In sum, there can be no doubt that Mahāpajāpatī Gotamī was reckoned a bhikkhunī in the Vinaya and the discourses. That the same holds for her followers is implicit in the fact that the Buddha is not shown to object to their claim to have received higher ordination. Instead, on being informed by Ānanda of what they had said, the Buddha only objects to their assumption that Mahāpajāpatī Gotamī had not received the higher ordination, clarifying that this was a mis-

16 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination understanding. In short, Mahāpajāpatī Gotamī and her followers were bhikkhunīs. Now the various rules for bhikkhunīs in the Vinaya come together with a definition of what it means to be a bhikkhunī. This definition, found right away in the word explanation of the first pārājika rule for bhikkhunīs, reads as follows (Vin IV 214): A ‘bhikkhunī’ [means]: [being called] a bhikkhunī [because] ‘she begs’, a bhikkhunī [because] ‘she has consented to the conduct of begging’, a bhikkhunī [because] ‘she wears a patchwork robe’, a bhikkhunī [because] of being called such [by others], a bhikkhunī [because] ‘she acknowledges to be one’, a bhikkhunī [because of having been ordained by the address] ‘come bhikkhunī’, a bhik- khunī [because] of having received higher ordination by way of going for the three refuges, a bhikkhunī [because she is a source of] auspiciousness, a bhikkhunī [because she is like that] in substance, a bhikkhunī [because] she is in training, a bhikkhunī [because] she has gone beyond training, and a bhikkhunī [because] she has been higher ordained in a way that is unchallengeable and fit to stand by both complete communities through a formal transaction with one motion and three proclamations. Herein a bhikkhunī who has been higher ordained in a way that is unchallengeable and fit to stand by both complete communities through a formal transaction with one motion and three proclamations, this is what is meant by the designation of ‘bhikkhunī’. The main point made by this definition of the term bhikkhu- nī is to clarify that the Vinaya rules only apply to those who are properly ordained, they do not apply to someone just called bhikkhunī for any other reason. A similar definition exists for bhikkhus, found in the word explanation for the 17 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination first pārājika for bhikkhus. This definition also contrasts a bhikkhu ordained by a formal transaction with one motion and three proclamations to someone who is just called a bhikkhu because he begs, etc. (Vin III 24): A ‘bhikkhu’ [means]: [being called] a bhikkhu [because] ‘he begs’, a bhikkhu [because] ‘he has consented to the conduct of begging’, a bhikkhu [because] ‘he wears a patchwork robe’, a bhikkhu [because] of being called such [by others], a bhikkhu [because] ‘he acknowledges to be one’, a bhikkhu [because of having been ordained by the address] ‘come bhikkhu’, a bhikkhu [because] of having received higher ordination by way of going for the three refuges, a bhikkhu [because he is a source of] auspiciousness, a bhikkhu [because he is like that] in substance, a bhikkhu [because] he is in training, a bhikkhu [because] he has gone beyond training, and a bhikkhu [because] he has been higher ordained in a way that is unchallengeable and fit to stand by a complete community through a formal transaction with one motion and three proclamations. Herein a bhikkhu who has been higher ordained in a way that is unchallengeable and fit to stand by a complete community through a formal transaction with one motion and three proclamations, this is what is meant by the designation of ‘bhikkhu’. Care needs to be taken when handling this definition as appli- cable to instances of the term bhikkhu in the remainder of the Vinaya. Here room needs to be made for the fact that according to Cullavagga XI 1.7 Mahākassapa presided over the recitation of the Vinaya at the first saṅgīti (Vin II 286). Obviously this implies that he was still alive and also still a bhikkhu at that time.

18 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Now the report of Mahākassapa’s first meeting with the Buddha in the Saṃyutta-nikāya records three instructions given to him by the Buddha (SN II 220), and according to the commentary these three instructions formed his higher ordination (Spk II 198). The commentary on the definition of a bhikkhu as part of the word explanation for the first pārājika for bhikkhus in fact refers to the case of Mahākas- sapa’s ordination as a distinct form of ordination by “accepting an instruction”, ovādapaṭiggahaṇūpasampadā (Sp I 241). This type of ordination is not explicitly mentioned in the Vinaya definition of a bhikkhu. This example shows why care is required in the way the definition of the term bhikkhu is interpreted. It seems best to assume that it refers to those ordained by a formal transaction with one motion and three proclamations as an example for an ordination that is “unchallengeable and fit to stand”, not as the only possible option for an ordination that is “unchallengeable and fit to stand”. If one were to insist that only those ordained by a formal transaction with one motion and three proclamations can be reckoned as legally valid bhikkhus, and nobody else, then strictly speaking Mahākassapa would also not count as a bhikkhu. One would then be forced to conclude that the The- ravāda Vinaya does not recognize the convenor of the first saṅgīti as a bhikkhu. Such a conclusion would be self-defeating, as it would result in the codification of monastic law at the first saṅgīti being the result of a recital undertaken at the request and under the leadership of a non-bhikkhu. Instead of depriving the main protagonist in the codification of the Vinaya of his legal authority, it seems preferable to adopt an open interpretation that leaves room for the validity of forms of higher ordination in addition to the one by a formal

19 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination transaction with one motion and three proclamations mentioned in the Vinaya definition of a bhikkhu, as long as these forms of ordination are similarly “unchallengeable and fit to stand”. This is clearly the case for Mahākassapa. In the same vein, when interpreting the definition of a bhikkhunī one would have to make allowance for Mahāpajā- patī Gotamī’s higher ordination by accepting the eight garudhammas as well as for her followers being ordained by bhikkhus only. Both type of ordinations are not explicitly mentioned in the definition of a bhikkhunī, similar to the case of Mahākassapa’s ordination not being mentioned in the definition of a bhikkhu. In sum, then, in relation to the Vinaya definitions of a bhikkhu as well as of a bhikkhunī, the one who has been higher ordained by a or both complete communities is best considered as a prominent example of an ordination that is “unchallengeable and fit to stand”, instead of being an exhaustive account of valid ordinations. Whereas the form of higher ordination received by Mahākassapa and Mahāpajāpatī Gotamī were administered by the Buddha himself and thus are not forms of ordination that can be given by others, the higher ordination given to Mahāpajāpatī Gotamī’s followers differs in this respect, as such an ordination can be given by bhikkhus. Keeping in mind the above suggested conclusions, the definition of what makes one a bhikkhunī would leave open the possibility of bhikkhunīs being ordained by bhikkhus on their own, if this takes place in a situation where such a form of higher ordination is legally valid. In other words, if this takes place when no bhikkhunī order capable to cooperate in such an ordination is in existence. In such a situation, higher ordination by a community of bhikkhus alone would be “un- 20 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination challengeable and fit to stand”, and those ordained in this way would have to be considered as falling within the scope of the legal definition of a bhikkhunī. 3) Ordination by Both Communities Translation (Vin II 271) CV X 17.1 At that time there were seen among the higher ordained those who had no [sexual] organs, incomplete [sexual] organs, who did not menstruate, who menstruated continuously, who continuously had to use a sanitary cloth, who were incontinent, who had uterine prolapse, who were female paṇḍakas, who were androgyne, whose [ure- thra and anus] were conjoined, who were hermaphrodites. They told this to the Blessed One, [who said]: “Bhikkhus, I authorize who is giving higher ordination to a female candidate to question her about twenty-four stumbling blocks. Bhikkhus, she should be questioned in this way: ‘You are not without [sexual] organs, are you? You are not with incomplete [sexual] organs, are you? You are not without menstruation, are you? You are not with continuous menstruation, are you? You are not one who continuously has to use a sanitary cloth, are you? You are not incontinent, are you? You are without uterine prolapse, are you? You are not a female paṇḍaka, are you? You are not androgynous, are you? You are not one whose [ure- thra and anus] are conjoined, are you? You are not a her- maphrodite, are you? Do you have a disease such as lep- rosy, boils, eczema, tuberculosis, or epilepsy? Are you a human being? Are you a woman? Are you a free woman? Are you without debts? You are not in royal service, are 21 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination you? Do you have the permission of your parents and your husband? Are you fully twenty years old? Are your robes and bowl complete? What is your name? What is the name of your preceptor (pavattinī)?’” CV X 17.2 At that time the bhikkhus asked the [prospective] bhikkhunīs about the stumbling blocks. Those who wanted to be higher ordained were abashed, they were embarrassed and unable to reply. They told this to the Blessed One, [who said]: “Bhikkhus, I authorize the higher ordination in the community of bhikkhus for one who has been higher ordained on one side and has cleared herself in the community of bhikkhunīs.” At that time the bhikkhunīs questioned about the stumbling blocks those who wanted to be higher ordained and who had not been instructed [about this type of question- ing]. Those who wanted to be higher ordained were abashed, they were embarrassed and unable to reply. They told this to the Blessed One, [who said]: “Bhikkhus, I authorize that she should first be instructed and then be questioned about the stumbling blocks.” They instructed them just there in the midst of the community. Those who wanted to be higher ordained were still abashed, they were embarrassed and unable to reply. They told this to the Blessed One, [who said]: “Bhikkhus, I authorize that, having taken her aside and instructed her, she is questioned about the stumbling blocks in the midst of the community. Bhikkhus, she should be instructed in this way: “First she should be

22 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

made to take a [female] preceptor (upajjhā). Having taken a preceptor, bowl and robes should be pointed out [to her]: ‘This is your bowl, this is the outer cloak, this is the upper robe, this is the lower robe, this is the vest, and this is the bathing cloth. [Now] go and stand in that place.’” Study The above regulation has as its narrative background the need to avoid the embarrassment of female candidates. The Vinaya does not offer explicit indications regarding what happened in the interim period, after the ordination of Mahā- pajāpatī Gotamī and her following of Sakyan women. Given that with garudhamma 6 in the way this is found in the Theravāda Vinaya the Buddha had made it clear that in principle he wanted female candidates to go through a probationary period and then receive the higher ordination from both communities, this procedure could be assumed to have come into use once Cullavagga X 2.1 had fulfilled its purpose in starting an order of bhikkhunīs. Whatever happened in the interim period, the Vinaya narration translated above provides an amendment to the basic procedure described in garudhamma 6. Instead of just giving higher ordination together, the procedure to be adopted now is that the bhikkhunī order should give ordination first, followed by ordination given by bhikkhus. 4) Ordination by Messenger Translation (Vin II 277) CV X 22.1 At that time the [former] courtesan Aḍḍhakāsī had gone forth among the bhikkhunīs. She wanted to go to Sāvatthī, [thinking]: “I will be higher ordained in the presence of

23 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination the Blessed One.” Rogues had heard that: “It seems that the [former] courtesan Aḍḍhakāsī wants to go to Sāvatthī” and they took control of the road. The [former] courtesan Aḍḍhakāsī heard that: “It seems that rogues have taken control of the road.” She sent a messenger to the Blessed One’s presence, [saying]: “I indeed wish to be higher ordained, how should I proceed?” Then the Blessed One, having given a talk on the Dham- ma in relation to this matter, addressed the bhikkhus: “Bhikkhus, I also authorize the giving of the higher ordination by messenger.” CV X 22.2 They gave higher ordination through a bhikkhu as messenger. They told this to the Blessed One, [who said]: “Bhikkhus, higher ordination should not be given through a bhikkhu as messenger. For those who give higher ordination [in this way] there is an offence of wrong-doing.” They gave higher ordination through a probationer (sik- khamānā) as messenger … they gave higher ordination through a male novice (sāmaṇera) as messenger … they gave higher ordination through a female novice (sāmaṇe- rī) as messenger … they gave higher ordination through a messenger who was foolish and inexperienced. [They told this to the Blessed One who said]: “Bhikkhus, higher ordination should not be given … through a messenger who is foolish and inexperienced. For those who give higher ordination [in this way] there is an offence of wrong-doing. Bhikkhus, I authorize the giving of the higher ordination through an experienced and competent bhik- khunī as messenger.”

24 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Study The above ruling has as its rationale the wish to protect a bhik- khunī candidate from the danger of being raped by rogues. In order to prevent such a thing from happening, the Buddha is on record for making a special allowance that the candidate does not have to approach the community of bhikkhus personally. Instead, another bhikkhunī who is experienced and competent can act as a messenger on behalf of the candidate. Judging from other passages in the Vinaya, the danger of rape did not affect only those who had formerly been courtesans, but was a problem for bhikkhunīs in general. Single bhikkhunīs crossing a river were raped and a bhik- khunī who in order to relieve herself had stayed behind a group of bhikkhunīs with whom she was travelling was also raped (Vin IV 228f). Whole groups of bhikkhunīs were raped when travelling or when crossing a river (Vin IV 63 and 65; cf. also Vin I 89). When informed of this, the Buddha is on record for promulgating amended versions of bhikkhu pācittiyas 27 and 28, according to which bhikkhus are to act as travel companions for bhikkhunīs if their journey appears risky or if they have to cross a river. The danger of being raped was apparently not con- fined to being on a journey. Even being in one’s hut seems not to have been safe. According to the narrative portion that comes after the first pārājika for bhikkhus, the arahant bhikkhunī Uppalavaṇṇā was raped by a man who had hidden in her hut and assaulted her when she came back from begging for alms (Vin III 35). In view of this situation, it would indeed be a meaningful consideration to take into account the vulnerability of

25 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination bhikkhunīs in this respect and adjust the ordination procedure in such a way that any endangering of the female candidate can be avoided. Now the rulings given by the Buddha on bhikkhunī ordination in the Theravāda Vinaya result in altogether four promulgations: 1) “A probationer who has trained for two years in six principles should seek higher ordination from both communities” (CV X 1.4). 2) “I authorize the giving of the higher ordination of bhik- khunīs by bhikkhus” (CV X 2.1). 3) “I authorize the giving of the higher ordination in the community of bhikkhus for one who has been higher ordained on one side and has cleared herself in the community of bhikkhunīs.” (CV X 17.2). 4) “I authorize the giving of the higher ordination through an experienced and competent bhikkhunī as messenger.” (CV X 22.2). According to the presentation in the Theravāda Vinaya, Cul- lavagga X 1.4 is the first and foundational indication of how the Buddha wanted the higher ordination of female candidates to be done. In its original form, this is no longer relevant, as it has been replaced by subsequent amendments. These subsequent amendments are the rules given at Culla- vagga X 2.1, Cullavagga X 17.2, and Cullavagga X 22.2. In the case of these three, it is clearly not the case that only the last one mentioned is valid. Even though the authorization to ordain through a messenger is the last of the promulgations by the Buddha on the issue of bhikkhunī ordination recorded in the Theravāda Vinaya, its legal signifi-

26 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination cance needs to be ascertained by examining the narrative context that precedes it. This brings to light that the first form of the ruling on ordination by messenger (CV X 22.1) reads “I also authorize the giving of the higher ordination by messenger.” The use of the term “also”, pi, makes it clear that this ruling is not meant to invalidate the rule on ordination by both communities (CV X 17.2). Such an explicit indication is required, since both rules deal with the same basic situation where an order of bhik- khunīs is in existence. In this respect these two rules differ from ordination by bhikkhus only (CV X 2.1), which con- cerns a basically different situation. In spite of being based on the same situation where an order of bhikkhunīs is in existence, the promulgation of ordination by messenger (CV X 22.2) does not invalidate ordination by both communities (CV X 17.2). It is not the case that from this point onwards only higher ordination by messenger is possible. Just as ordination by both communities (CV X 17.2) has not been rendered invalid by the promulgation of ordination by messenger (CV X 22.2), so too ordination by bhikkhus only (CV X 2.1) has not been invalidated by the promulgation of ordination by both communities (CV X 17.2). Instead, all three types of procedures are equally valid and do not conflict with each other, as together they address the following possible situations:  CV X 2.1: a bhikkhunī order is not in existence,  CV X 17.2: a bhikkhunī order is in existence and the candidate can safely approach the bhikkhus,  CV X 22.2: a bhikkhunī order is in existence, but the candidate cannot safely approach the bhikkhus.

27 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

In this way, one rule regulates how to proceed at a time when no bhikkhunī order is in existence. Another rule regulates how the higher ordination of female candidates should be undertaken when a bhikkhunī order is in existence and the female candidate can approach the order of bhikkhus without putting herself into danger. Yet another rule regulates how the higher ordination of female candidates should be undertaken when a bhikkhunī order is in existence and the female candidate would put herself into danger when attempting to approach the order of bhikkhus for higher ordination. This now raises the question of why, given that close inspection of the Vinaya shows ordination by bhikkhus only to be a valid form of restoring an extinct bhikkhunī order, this option has not been more widely recognized in the past. In order to appreciate this, in what follows I turn to the account in the Dīpavaṃsa of the beginnings of the bhikkhunī order in Sri Lanka. 5) Transmission to Sri Lanka According to the Dīpavaṃsa, the recently converted king of Sri Lanka requested bhikkhu Mahinda, the son of King Asoka, to confer ordination on queen Anulā and her followers. The passage in question proceeds as follows: Translation Dīp 15.74–80 The woman from a noble clan (khattiyā) named Anulā had firm faith in the Buddha, Dhamma, and Saṅgha, she was of straight view and had lost interest in becoming. Having heard the words of the queen

28 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

[expressing her wish to go forth] the king said this to the elder [Mahinda]: “She has firm faith in the Buddha, Dhamma, and Saṅgha, she is of straight view and she has lost interest in becoming; confer on Anulā the going forth!” [Mahinda replied]: “Great King, it is not proper for a bhikkhu to confer the going forth on a woman. “My sister Saṅghamittā will come here, o king; having conferred the going forth on Anulā, she will make her find release from all bondage. “Saṅghamittā of great wisdom [will come], [together with] Uttarā the discerning one, Hemā and Māsagallā, Aggimittā of measured speech, Tappā and Pabbatachinnā, Mallā and Dhammadāsiyā. “These bhikkhunīs are concentrated and have shaken off lust, their mental thoughts are pure and they delight in the true Dhamma and Vinaya. “They have destroyed the influxes and attained [self]- control, [they are endowed with] the three knowledges and skilled in supernormal feats. Being established in the highest, they will also come here.”

29 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Study The Dīpavaṃsa continues by reporting that queen Anulā and her followers did indeed receive ordination from Saṅ- ghamittā and her group of eminent bhikkhunīs (Dīp 16.37f). From the perspective of the Theravāda Vinaya, this was indeed the proper procedure. Mahinda and his bhikkhus could not just confer the higher ordination on the queen and her followers, since in India an order of bhikkhunīs was in existence. This is why the queen and her followers had to wait until Ma- hinda’s sister Saṅgamittā and her group of bhikkhunīs had come. From a historical perspective, the order of Sri Lankan bhikkhunīs appears to have become extinct at some point in the early 11th century during a period of warfare and politi- cal turmoil in Sri Lanka, when the bhikkhus were so hard- pressed that they had to flee abroad. Once peace had been restored and the bhikkhus returned from being abroad, they would of course have realized that the order of bhikkhunīs had come to an end. When confronted with this situation, it would have been natural for them to turn to the account of how the Sri Lankan order of bhikkhunīs originally came into being. Whereas the Mahāvaṃsa is fairly short on this matter (Mhv 18.9–11), detailed information can be found in the Dīpavaṃsa passage translated above. The Dīpavaṃsa’s description, with its highlight on the accomplished bhikkhunīs who came to confer ordination, would have made it appear highly desirable to find bhikkhunīs to start the order in Sri Lanka again. Since as far as we know in the 11th century no Theravāda bhikkhunī order was in existence outside of Sri Lanka, this would not have been possible.

30 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Given the statement by Mahinda that “it is not proper for a bhikkhu to confer the going forth on a woman”, it would not be surprising if in such a situation the Sri Lankan bhikkhus were under the influence of this wording when examining the relevant portions of the Vinaya on bhikkhunī ordination. The words of the renowned arahant who according to tradition brought Buddhism to Sri Lanka would naturally have carried great weight. Being influenced by Mahinda’s authoritative statement could easily lead to consulting the Vinaya rules without fully taking into account the significance of their narrative context. This would then lead to the conclusion that the rule allowing bhikkhus to confer the higher ordination on bhikkhunīs has been rendered invalid by later rulings. Once such a perception had arisen and had been passed on to subsequent generations, the weight of established tradition and respect for one’s teachers would have prevented closer inquiry. In this way it could be easily understood how the firmly embedded belief arose among traditional Thera- vāda monastics that it is impossible to revive a bhikkhunī order, once this has become extinct, a belief that continues up to the present day. In sum, given the historical circumstances of the transmission and disappearance of the order of bhikkhunīs in Sri Lanka, it is not surprising if the bhikkhus should not have realized that they could have started such an order anew on their own. Yet a close study of the Vinaya on its own terms, without allowing opinions and views that have long been established in tradition to exert their influence, shows this possibility to be a legally valid option.

31 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Conclusion From a close study of the evolution of bhikkhunī ordination as reported in the Cullavagga it seems clear that a revival of a defunct Theravāda bhikkhunī order is possible. As far as I am able to see, the interpretation that makes full sense of the various details and circumstances reported in the Theravāda Vinaya would be that the Buddha created an occasion for promulgating a rule that enables the revival of a bhikkhunī order that has become extinct. On this understanding, Theravāda bhikkhus keen on following the injunc- tions of the Buddha as recorded in the Theravāda Vinaya should offer their full cooperation in any attempt at reviving a bhikkhunī order, instead of opposing it as something seen as contrary to the canonical scripture and in violation of the fundamental principles of the Theravāda tradition. In the words of the Jetavan Sayādaw: “The bhikkhu saṅgha … should make a determined effort as follows: ‘Now that the bhikkhunī saṅgha has become extinct, we will revive the institution of bhikkhunīs! We will understand the heart’s wish of the Exalted One. We will see the Exalted One’s face brighten like the full moon” (Bodhi 2010: 142).

32 The Cullavagga on Bhikkhunī Ordination

Abbreviations

AN Aṅguttara-nikāya CV Cullavagga Dīp Dīpavaṃsa Mhv Mahāvaṃsa MN Majjhima-nikāya SN Saṃyutta-nikāya Sp Samantapāsādikā Spk Sāratthappakāsinī Vin Vinayapiṭaka

References

Anālayo 2013: “The Legality of Bhikkhunī Ordination”, Journal of Buddhist Ethics, 20: 310–333.

Anālayo 2014: “On the Bhikkhunī Ordination Controversy”, Sri Lanka International Journal of Buddhist Studies, 3: 1– 20.

Bodhi, Bhikkhu 2010: “The Revival of Bhikkhunī Ordina- tion in the Theravāda Tradition”, in Dignity & Discipline, Reviving Full Ordination for Buddhist Nuns, T. Mohr and J. Tsedroen (ed.), 99–142, Boston: Wisdom.

�ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

�ක්淔 අනාලයයෝ

�ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

හැ췒엊Ǔම පහ뗒න් මා පර්යේෂණය කර엔යේ �ක්৔귓 පැවි뷊යදᇒ විකාසය 퇒ᗒබඳව ය ේරවාද විනයයᇒ 臔ල්ලවග්ගයේ සඳහන්වන ආකාරය ද, 뷓පවංශයට අ엔ව �ක්৔귓 පැවි뷊ද ලංකාවට සංක්රයමණය ූ ආකාරය සහ එයින් වියහැ槒 අ뗓තයේ 臔ල්ලවග්ග විනය 엓뗒 අර් කතනය 퇒ᗒබඳව යක鷒 යපන්වා뷓මක් ඉ뷒පත් 槒මටයි. යමම අධ්යබයනයයන් ආවරණය යකයරන මාතකකා ව엔යේ: 1) අෂ්ට ගධ්යර්ම 퇒ᗒගැ엓යමන් ලබන පැවි뷊ද, 2) �ක්৖න් විින් පමණක් ි뷔කර엔 ලබන පැවි뷊ද, 3) උභය සංඝයා විින් ි뷔කරන පැවි뷊ද, 4) 뷖තයය槔 ම燒න් ි뷔කර엔ලබන පැවි뷊ද, 5) ලංකාවට සංක්රයමණය ීම. මයග් අදහස ව엔යේ විනය වකත්තාන්තය සපව ඇුයකොට එය ඉහත දක්වා ඇ뗒 ක්රයමයදද සඳහා 槔මන පු�මක් 엒යයෝජනය කරන්යන්දැයි 엒ර්ණය 槒මටයි. ඓ뗒හාික ප්රේ뗒සංස්කරණයක් 槒මට උත්සාහ කරනවා යව엔වට, මයග් කැමැත්ත 퇒ි뷔වම යයොව ඇත්යත් විනය 엓뗒වන් ගමබමානවන අදහස 퇒ᗒබඳවයි. එම 엒සා මා විින් කරන ඕනෑම යයෝජනාවක් �뷔න්වහන්යසේ ක්රිියා ක ආකාරය යහෝ අදහස් ක ආකාරය 퇒ᗒබඳව ඓ뗒හාික ප්රේ뗒- සංස්කරණයක යකොටසක් යනොයද, නත් එය වඩාත් ය ේරවාද විනයයᇒ යසොයාගත හැ槒 සල槔귔 මත පදනම්ව එ槒යනකට ගැලයපන වකත්තාන්ත ඔස්යසේ යගොඩනැයගන සන්දර්භයයᇒ යකොටස槒, එයසේම යමම ුවියශේ৓ පැවි뷒 විනය 퇒ᗒබඳව 엓뗒 뗒 槒යීමක් සහ එᇒ ය ේරවාද සම්ප්රේදායයන්ට පු�ම්වන ආකාරය 37 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

퇒ᗒබඳව යමයින් අවධ්යානය යයොකර බැයල්. වත්මන් ය ේරවාද සංඝයාට බලපාන 엓뗒මය අර귔 සඳහා, ක ලාශ්රංයක් යලස පා විනය ලබා뷓 ඇ뗒 ආකාරයම භාවිත යකොට ඇත.

1) ගධම 퇒ᗒගැ엓මම엊 ලබන පැǒ뷊ද 臔ල්ලවග්ගයේ සඳහන් ආකාරයට මහා ප්රේජාප뗓 යගෝතය “ග ක 뗔 ප්රේ뗒පත්뗒” අටක්, ගධ්යර්ම 퇒ᗒගැ엓යමන් �ක්৔귒යක් ූ ආකාරය, ගැන සඳහන් වකත්තාන්තය- ප වර්තනය 槒යමන් මම ආරම්භ . කර යමᇒ 뷓 සහ අ엔퇒ᗒයවන්, මයග් ඉ뷒පත් 槒ම අදාල යේද - ප වර්තන හා මට 엒ර්ණය කරගතහැ槒 උපමයට ඒවායින් ගමබමාන වන අදහස්, යපන්වා뷓මට කරන උත්සාහයන් අතර මායවන් මාවට ᇔවමා යද. පවතනය (ǒනය II 255) [ආනන්ද යතන් �뷔න්වහන්යසේ ]: අමතා “ස්වා엒, කාන්තාවන්ට 燒ᇒයගයින් 엒ක්ම ත ාගතයන්වහන්යසේ විින් අ엔දැන වදා - ධ්යර්ම විනයයයᇒ පැවි뷒ීමට ඉඩ- යදන්යන් නම් මැ엒වි.” [CV X 1.4] [臔.ව. X 1.4] [�뷔න්වහන්යසේ යමයසේ 퇒ᗒවදන් 뷔න් යසේක]: “ආනන්දය, මහා ප්රේජාප뗓 යගෝතය ප්රේ뗒පත්뗒 අටකට ග槒මට 퇒ᗒගන්යන් නම්, එය ඇයග් (පැවි뷒-) උප- සම්පදාව වන්යන්ය: 1) “උපසම්පදා ී ියක් වස් ූ �ක්৔귒යක විින් එදවසම උපසම්පදා ූ �ක්৔වකට වැ췓ම, දැක ᇔනස්යනන් නැ燒鷓ම, යදොයහොත් 뷔න් තබා නැම뷓ම,

38 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

සාචි 槒ම සහ 엒ි වත් 槒ම ක 뗔 ය. යම් ප්රේ뗒- පත්뗒ය ද සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැක්ක 뗔 ය. 2) “�ක්৔귒යක් �ක්৔වක් නැ뗒 ආවාසයක වස් යනො- විිය 뗔 ය. යම් ප්රේ뗒පත්뗒ය ද සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැක්ක 뗔ය. 3) “අඩමසක් පාසා �ක්৔귒යක විින් �ක්৔ සංඝයා යකයරන් යපොයහෝ විචාම ද අවවාද ලැ�ම සඳහා පැ- 귓ම ද යන යද퇒ᗒයවත් ි뷔ක 뗔 ය. යම් ප්රේ뗒පත්뗒ය ද සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැ- ක්ක 뗔 ය. 4) “වස් විූ �ක්৔귒යක විින් �ක්৔ �ක්৔귓 යන උභය සංඝයා ඉ뷒යයᇒ 뷔鷔 යදයින්, ඇූ යදයින් සහ -සැ කක යදයින් යන 뗔න් යදයින් පවාරණය ක 뗔ය. යම් ප්රේ뗒පත්뗒ය ද සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැක්ක 뗔 ය. 5) “ග ඇවැත් ි뷔ක �ක්৔귒යක විින් උභය සංඝයා ඉ뷒යයᇒ අඩමසක් මානත් (මානත්ත) 퇒ම ි뷔ක 뗔 ය. යම් ප්රේ뗒පත්뗒ය ද සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැක්ක 뗔 ය. -ක්ෂාג වසර යදකක් ප්රේ뗒පත්뗒 හයක ᇒක්귔“ (6 මාණවිකාවක විින් උභය සංඝයා ඉ뷒යයᇒ උප- සම්පදාව (උපසම්පදා) අයේක්ෂා ක 뗔 ය. යම් ප්රේ뗒- පත්뗒ය ද සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැක්ක 뗔 ය. 7) “�ක්৔귒යක විින් 槒ි뷔 කාරණාවක් අරභයා �ක්- ৔වකට අයක්රයෝෂ පභව යනොක 뗔 ය. යම් ප්රේ뗒පත්뗒-

39 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

ය ද සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැක්ක 뗔 ය. 8) “අද ිට, �ක්৔귒යකට �ක්৖න් විෂයයයᇒ වියදචන ආ뷒යට මග අවුරන ල뷔යේ ය. �ක්৔වකට �ක්৔귓න් විෂයයයᇒ වියදචන ආ뷒ය ක හැක්යක් ය. යම් ප්රේ뗒- පත්뗒ය ද සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැක්ක 뗔 ය. “ආනන්ද, මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය යම් ප්රේ뗒පත්뗒 අටට ග槒මට 퇒ᗒගන්යන් නම්, එය ඇයග් උපසම්පදාව වන්යන්ය.” [臔.ව. X 1.5] එවිට ආනන්ද යතර귔වන් යමම ගක 뗔 ප්රේ뗒පත්뗒 අට භාගබව뗔න් වහන්යසේයගන් , උයගන මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය යවත එ ණාහ. එ ැඹ, මහාප්රේජාප뗓 යගෝ- තයට යමයසේ වදා යසේක: “යගෞතය엒, ඔබ යම් ගක 뗔 ප්රේ뗒පත්뗒 අට 퇒ᗒ- ගන්යන් නම් එය ඔයේඋපසම්පදාව වන්යන්: ය “උපසම්පදා ී ියක් වස් ූ �ක්৔귒යක විින් … �ක්- ৔වකට �ක්৔귓න් විෂයයᇒ වියදචන ආ뷒ය ක හැක්- යක්ය. යම් ප්රේ뗒පත්뗒ය ද සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැක්ක 뗔 ය. “යගෞතය엒 , ඔබ යම් ගක 뗔 ප්රේ뗒පත්뗒 අට 퇒ᗒගන්යන් නම්, එය ඔයේ උපසම්පදාව වන්යන්.” ය [මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය යමයසේ 槓වාය:] “ආනන්ද ස්වාන් වහන්ස, හයට 槔ඩා දව槔 යහෝ දැයක ආභරණවලට කැමැත්යත්, ᇒස යසෝදා, යනᗔම් මල්

40 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

මාලාවක් ලැයබන්යන්, ද 퇒ච්ච මල් මාලාවක් ලැයබ- න්යන්, ද යරෝස මල් මාලාවක් ලැයබන්යන්, ද එය දෑ뗒න්ම 퇒ᗒයගන ᇒසමත තබාග엔 ඇත. ආනන්ද ස්වාන් වහන්ස, ඒ ආකාරයටම මම යම් සකසා 燔 යකොට �ᇔමන් යකොට 퇔දා 뷒වි ඇ뗒 යතක් රැක්ක 뗔 ප්රේ뗒පත්뗒 අට 퇒ᗒග엔 කැමැත්යත.” [臔.ව. X 1.6] එවිට ආනන්දස්වාන් වහන්යසේ භාගබව뗔න් වහන්යසේ යවත එ ණාහ. එ ඹ, භාගබව뗔න් වහන්යසේට වැඳ නමස්කාරයකොට, එකත්පයසක වැඩ ᇔන්හ. එකත්- පයසක වැඩᇒඳ, භාගබව뗔න් වහන්යසේට යමයසේ 槓 යසේක: “ස්වාන් වහන්ස, මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය ගක- 뗔 ප්රේ뗒පත්뗒 අට 퇒ᗒගත්තාය; භාගබව뗔න් වහන්- යසේයග් මාතකත්වයයන් නැන්ද엒ය වනඈ උපස- ම්පදාව ලැ�වාය.” අධලයනය ඉහත දක්වා ඇ뗒 විස්තරයට අ엔ව, කාන්තාවන්ට ද පැවි뷊ද සඳහා ඉඩ ලබා뷒ය 뗔යැයි ආනන්දයග් ඉල්මට අ엔ව, �뷔න්වහන්යසේ අෂ්ට ගධ්යර්ම පණවනයසේක, එම ගධ්යර්ම 퇒ᗒගැ엓ම මහාප්රේජාප뗓 යගෝතයයග් උපස- ම්පදාව වන්යන්යැයි වදා. හ කාන්තාවන්ට පැවි뷊ද -ලබා යදන්නැයි ක සාමානබ ඉල්මකට අ엔ව �뷔න්වහන්යසේ යමම ගධ්යර්ම අට ඉ뷒පත්කරන බැවින්, යමයින් යප엓- යන්යන් උන්වහන්යසේ�ක්৔귓න් පැවි뷊ද ආරම්භ ක 뗔 යැයි යම්වනවිට 뗓රණය කර ඇ뗒 ; බවයි උන්වහන්යසේ තමන්වහන්යසේව හදාවඩාගත් මවට පමණක් වියශේෂ අවසරයක් ලබා යදනවා යනොයද. යවනත් වචනවන් 41 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

槒යතයතොත්, මහා ප්රේජාප뗓 යගෝතයට පමණක් ග- ධ්යර්ම 퇒ᗒගැ엓යමන් ලබන පැවි뷒 ප්රේ뗒පදාව වලං燔 වුවත්, යකයසේ න뷔 ඇයග් උපසම්පදාව “කාන්තාවන්ට 燒ᇒයගයින් 엒ක්ම ත ාගතයන් වහන්යසේ විින් අ엔දැන වදා ධ්යර්ම-විනයයᇒ පැවි뷒ීමට අවසර뷓ම” සංවර්ධ්යනය ීයමᇒ ප  퇒යවරක් යලස සැ 槒ය ත්යත්ය. ගධ්යර්ම සැකීම සම්බන්ධ්යයයන් ද එයම විදබමාන යද, ඒවා යබොයහොමයක් �ක්৔귓 සංඝයා ආරම්භ ූ පු අවස් ාවන්ට අදා වන බැවි엒, මහා ප්රේ- ජාප뗓 යගෝතය එකම �ක්৔귒ය යලස ි鷒න අව- ස් ාවකට ඒවා අදා යනොයද. දැන් යම් ගධ්යර්ම �ක්৖න්ට පැණූ 엓뗒 යනොයද. යකයසේව뗔뷔, ය ේරවාද විනයට අ엔ව �뷔න්වහන්යසේ අයේක්ෂා ක ප뷒 යමබ췔 වාතාවරණයක 뷓 �ක්৔න් විින් �ක්৖귓න් විෂයයᇒ යකයසේ කට뗔 ක 뗔දැයි තגඒවායින් ප්රේකාෂ යද. �ක්৖න් විෂයයයᇒ ය뷊 පාචිත්뗒ය 21 ᇒ ගධ්යර්ම ියල්ලම සඳහන්ව엔 දැ槒ය හැ槒ය, එයට අ엔ව යමම අට �ක්৖න් විින් �ක්৔귓න්ට 뷒ය뗔 උපයදස් ගණයේ ලා සැයක් (විනය IV 52). 엒සැකයයන්ම �ක්৖න් ඒවා 퇒ᗒබඳව දැනි鷒යහ. �ක්৖න් විින් ගධ්යර්ම 퇒ᗒබඳව දැනගැ엓යමන් පුව, අ엔මාන වශයයන් ආනන්ද යතන්වහන්යසේ විින් ි뷔ූ යදය 퇒ᗒබඳව දැ엔ම්뷓යමන් අන뗔ව, �ක්৔귓 සංඝයා පැව뗔귔 ඕනෑම අවස් ාවක 뷓 උන්වහන්යසේලා විින් පහතයාප鷒පා鷓න් ක්රිි -අ엔 ගමනය ක 뗔යැයි දැනි鷒න්නට ඇත:

42 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

 �ක්৔귓න්ට උයපෝස 뷒නය 퇒ᗒබඳව දැ엔ම් 뷓ම, උයපෝස (ගධ්යම්ම 3),  ඔවුන්ට අවවාද අ엔ෂාසනා ලබා뷓ම, ඕවාද (එය ද ගධ්යම්ම 3),  පවාරණයේ뷓 සහයයෝ燓 ීම, පවාරණා (ගධ්යම්ම4 ),  මානත් 퇒යම්뷓 සහයයෝ燓 ීම, මානත්ත (ගධ්යම්ම5 ),  ඔවුන්යග් උපසම්පදායද뷓 සහයයෝගය ලබා뷓ම, උපසම්පදා (ගධ්යම්ම 6). ගධ්යර්ම �ක්৖න්ට අදා වන ආකාරය ඉහත ක්රිියාවන්ᇒ ප වැන්න 뗔ᗒන්ම පැහැ뷒ᗒ යද, එයට අ엔ව �ක්৖න් විින් �ක්৔귓න්ට උයපෝස 뷒නය 퇒ᗒබඳව දැ엔ම් 뷒ය 뗔ය. යමම 뷒නය ට යපර පැව뗒 උයපෝස යයන් පුව එ යඹන දහහතරවැ엒 යහෝ පහය ොස්වැ엒 뷒නට උදා- යවන්යන්දැයි යන්න මත පදනම්ව 엒ර්ණය ක뗔ය. උයපෝස යැයි 뗓රණය ක 뷒නයේ뷓, �ක්৔귓න් විින් �ක්৖න්යගන් ඕවාද ලැ�ය 뗔ය. යමᇒ뷓 ඕවාද සම්බන්ධ්යයයන් 엓뗒 පැණීමක් ි뷔ූ අවස් ාව යම් තැනක සඳහන්යද, මට 엒ර්ණය ක හැ槒 වපසයට අ엔ව, උයපෝස 뷒නය 퇒ᗒබඳව විමීම ගධ්යර්ම 3ᇒ සහ �ක්৔귓 පාචිත්뗒ය 59 ᇒ පමණක් සඳහන් යද. විනයට අ엔ව �ක්৔귓න්ට අදා පාචිත්뗒ය 59 වැ엒 엓뗒ය පැණීමට අදා වකත්තාන්නය පහත ප뷒 යද (Vin IV 315): එකල භාගබවත් �뷔න්වහන්යසේ සැවැත්엔වර යේත- වනයයᇒ අනා 퇒ණ්뇒ක උයයනᇒ වැඩවාසය ක යසේක. එම කාලවකවා엔යද 뷓 �ක්৔귓න් උයපෝස

43 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

[뷒නය] 퇒ᗒබඳව යහෝ ඕවාද ලබාගැ엓ම සම්- බන්ධ්යයයන් විමීමක් යනොක ාᇔය. �ක්৖ᇔ යචෝදනා යකොට, වරදක් යසේ ස කා, එය වියදචනය ක හ: “යකයසේ නම් �ක්৔귓න් උයපෝස [뷒නය] 퇒ᗒබඳව යහෝ ඕවාද ලබාගැ엓ම සම්බන්ධ්යයයන් විමීමක් යනොක ාᇔ ද?” �ක්৔귓න් උයපෝස [뷒නය] 퇒ᗒබඳව යහෝ ඕවාද ලබාගැ엓ම සම්බන්ධ්යයයන් විමීමක් යනොක ාᇔනම් එය පාචිත්뗒ය ඇවතක් යලස සැ 槓මට �뷔න්වහන්යසේ යමයින් යප 귒. ඉහත විනය යේදයයන් පැහැ뷒ᗒ- වන්යන් ගධ්යම්ම 3ᇒ 엒යමයකොට ඇ뗒 ආකාරයට, උයපෝස 뷒නය 퇒ᗒබඳව විමීම සම්බන්ධ්යයයන්, �ක්৖න් යමය ි뷔 යනොූ විගස යචෝදනා ක බැවින ් �ක්৖න් �ක්৔귓න් විින් ක 뗔 දෑ 퇒ᗒබඳව පැහැ뷒 අවයබෝධ්යය槒න් ි鷒ය 뗔 බවයි. යමයින් තහවුවන සංකල්පනාව නම්, ය ේරවාද විනයට අ엔ව �ක්৖න් සහ �ක්৔귓න් අතර අන්තර් සබඳතාවයන් යගොඩනගන ගධ්යර්මවල කාර්යය �ක්৖න් වහන්යසේම හ췔නාගත් බවයි. දැන් ඉහ뗒න් පවර්තනය කරන ලද 臔ල්ලවග්ග වකත්තාන්නයයᇒ, ආනන්ද ᇒයන්යග් ඉල්මට 퇒ᗒ뗔රක් වශයයන් කාන්තාවන්ට �뷊ධ්ය ශාසනයයᇒ පැවි뷒ීමට අවස් ාවක් උදා 槒යමᇒ 뷓, ගක 뗔 අයනක් ධ්යර්ම සමග, 6 වැ엒 ගධ්යම්මය පැනීම සම්බන්ධ්යයයන් �뷔න්වහන්යසේ වාර්තාව뗔 ඇ뗔ත්ය. යම් ආකාරයට මහා ප්රේජාප뗓 යගෝතයට අ엔ගමනය ක යනොහැ槒 යකොන්ය뷊ියක් 퇒ᗒගන්නැයි �뷔න්- වහන්යසේ විින් ඉල්ලාි鷒න ආකාරයක් ය ේරවාද විනය

44 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

යපන්වා යදයි. සමස්ත ගධ්යර්ම අටම 퇒ᗒයගන ඇයට �ක්৔귒යක් ීමට හැ槒 වුව ද, ඇයග් අ엔ගාක උපසම්පදාව අයේක්ෂා ක ශාකබ කාන්තාවන් පැවි뷊දට ූදානම් 槒මට යහෝ උපසම්පදාව 퇒නැමට අදා ගණ퇖රණය 槒මට ඇයට හැ槒 යනොයද. ල් ස්වපය අ엔ව 6 වැ엒 ගධ්යර්මය දැන් ය ේරවාද විනයයᇒ සඳහන් ආකාරයට එම ගධ්යර්මයට අ엔ව ක්රිියා 槒මට ඇයට යනොහැ槒 වුණ බව පැහැ뷒ᗒ වු귒. 퇒ටකාගත ග්රබන් යන්ᇒ �뷔න්වහන්යසේ දක්වා ඇ뗒 ආකාරය සැ 槒ල්ලට ගැ엓යම් 뷓, අ엔ගමනය 槒මට අපහුයැයි එයවයල්ම පැහැ뷒වන 엓뗒යක් �뷔න්- වහන්යසේ විින් පැනූයේ යැයි විනයයන් යපන්වා뷓මට උත්සාහ කයේයැයි අ엔මාන 槒මට යනොහැ槒ම යදයක් යලස යප엓 යයි. ඇත්ත වශයයන්ම 槒යයතොත් �뷔න්- වහන්යසේ විින් පැණූ විගසම අ엔ගමනය ක යනොහැ槒 엓뗒යක් පැණූ අවස් ාවක් මා යනොද엓. විනය 엓뗒 සංයශෝධ්යනය 槒යම් අවශබතාවය �뷔න්- වහන්යසේ විින් දැක ඇ뗒 යනොයය槔ත් අවස් ාවිනයයᇒ වාර්තා යද, නත් යම්වා පැනනැ燓 ඇත්යත්යැයි යප엓- යන්යන් අ엔퇒ᗒයවන් හටගත් ගැටᗔ මත පදනම්වය, එම 엓뗒ය යකᗒන්ම අ엔ගමනය 槒මට යනොහැ槒 ූ 엒සා යනොයද. එම엒සා වත්මන් ප්රේස්妭තයයᇒ වඩාත් ඒත්뗔 ගැන්යවන අර් ක නය නම් විය හැක්යක් �뷔න්- වහන්යසේ ිතාමතාම යමයසේ කටයඅ뗔 කරන බව අ엔මාන 槒මයි. උන්වහන්යසේට විකල්ප ක්රිියා- ප鷒පා鷓න් අꗔ යනොීම යන කණ 뗔ᗒන්ද යම් උපස්뗒맒ය සනා යද. සර විකල්පය විය හැ槒ව

45 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

뗒�යණ් යවනත් ආකාරය槒න් 6 වැ엒 ගධ්යර්මය සැකීමයි. �ක්৔귓න්යග් 槒ි뷔 සහයයෝගයක් නැ뗒ව සහ ික්ඛාමාන 퇔ᇔ귔වක අවශබතාවය යගනහැර යනොදක්වා කාන්තා අයේක්৒කාවන්ට �ක්৖න්යගන් පැවි뷊ද ලබාගැ엓යම් අවශබතාවය නයම 槒මට �뷔න්ව- හන්යසේට හැ槒යාව 뗒�귒.පැණීමක් එබ췔 පැණීමක් සම්퇖ර්ණයයන්ම ගැටᗔවන් යතොර වියහැ槒ව. 뗒�귒 මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය පැණ යකයසේ ක 뗔දැයි විමීමක් නැ뗒ව, මහාප්රේජාප뗓 යගෝතයයග් අ엔- ගාකාවන් සක觔වම �ක්৖න් විින් පැවි뷒 ක හැ槒ව 뗒�귒. නත් ය ේරවාද විනයයᇒ වාර්තා කර엔යේ යමය යනොයද. ය ේරවාද විනයයයᇒ යමම අවස් ාව ඉ뷒පත් කරන ආකාරයට අ엔ව හැ緓යන්යන් �뷔න්වහන්යසේ ිතාමතාම මහාප්රේජාප뗒ය වැිද뷔ර උපයදස් ලබාගැ엓ම සඳහා නැවත පැ귒ය 뗔 පු�මක් 엒ර්මාණය කරන බවයි. එබ췔 අවස් ාවක뷓 යකයනක් යකයසේ ක්රිියා ක 뗔දැයි එවිට යමයින් 엓뗒යක් පැනීමට උන්- වහන්යසේට අවස් ාව උදාවන්නට ඇත, සැබවින්ම විනයයᇒඊ ඟට ි뷔වන්යන් එයයි. 2) �槊৖엊 ǒි엊 පමණ槊 ි뷔කර엔 ලබන පැǒ뷊ද පවර්තනය (Vin II 256) 臔.ව. X 2.1 එවිට මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය භාගබව뗔න් වහන්යසේ යවත එ ණාහ. එ ඹ වැඳනමස්කාර යකොට, එක- ත්පයසක වැඩි鷒යාය. එකත්පයසක වැඩᇒඳ, 46 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය භාගබව뗔න් වහන්යසේට යමයසේ 槓වාය: “ස්වා엒, අර ශාකබ කාන්තාවන් විෂයයයᇒ මා යකයසේ ක 뗔ද?” එවිට භාගබව뗔න් වහන්යසේ මහාප්රේජාප뗓 යගෝතයට දැහැ ක ායයන් ක귔 දැක්ූ යසේක. ක귔 ගැන්ූ යසේක, එᇒ උනන්뷔 ක යසේක, ස뗔鷔 ක යසේක. ඉක්�뗒 මහාප්රේජාප뗓 යගෝත භාගබව뗔න් වහන්යසේ විින් දැහැ ක ායයන් උනන්뷔 කරන ල뷔ව, ප්රේයබෝධ්ය කරවන ල뷔ව, උන්වහන්යසේ වැඳ ප්රේදක්৒ණා යකොට 엒ක්ම 燒යාය. එවිට භාගබව뗔න් වහන්යසේ යම් කයණᇒ දැහැ ක ා යකොට �ක්৖න් අමතා: “මහයණ엒, �ක්৖න් විින් �ක්৔귓න් උප- සම්පදා 槒මට අ엔ද엒”යි වදා යසේක. 臔.ව. X 2.2 එකල ඒ �ක්৔귓න් මහාප්රේජාප뗓 යගෝතයට: “ආර්යා යතොයමෝ උපසමපදා ී යනොමැත, අප උපසම්පදා ී ඇත. �ක්৖න් විින් �ක්৔귓න් උපසපන් -ක 뗔ය”යි භාගබව뗔න් වහන්යසේ විින් පනවා ඇත’”යි ය엔යවන් 槓හ. එකල මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය ආනන්ද යතන්- වහන්යසේ යවත 燒යා ය. යගොස් ආනන්ද යතන් වැඳ එකත්පයසක ි鷒යා ය. එකත්පයසක ි鷒 මහා- ප්රේජාප뗓 යගෝතය ආනන්ද යතන්ට යමයසේ 槓වා ය: “ආනන්ද ස්වාන් වහන්ස, යම්�ක්৔귓ᇔ මට යමයසේ 槓හ: “ආර්යාව උපසම්පදා නැත, අප උපසම්පදා ී ඇත, යමයසේ යම් �ක්৖න් විින් �ක්৔귓න් උපසපන්

47 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

ක 뗔හ”යි භාගබව뗔න් වහන්යසේ පනවන ලදැ’”යි යම් �ක්৔귓ᇔ මට 槒ය뗒. එවිට ආනන්ද යතර귔යවෝ භාගබව뗔න් වහන්යසේ යවත එ ණාහ. එ ඹ වැඳ එකත්පයසක වැඩ- උන්හ. පයසක ᇔන් ආනන්ද යතර귔යවෝ භාගබ- ව뗔න්වහන්යසේට යමයසේ 槓හ: “ස්වා엒, මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය යමයසේ 槒යයි: ‘ආනන්ද ස්වාන් වහන්ස, යම් �ක්৔귓ᇔ මට යමයසේ 槓හ: ‘ආර්යාව උපසම්පදා ී නැත, අප උපසම්පදා ී ඇත. භාගබව뗔න් වහන්යසේ යමයසේ පනවා ඇත: ‘�ක්৖න් විින් �ක්৔귓න් උපසපන් ක 뗔හ.’’’” [�뷔න්වහන්යසේ යමයසේ වදා]: හ “ආනන්දය, මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය ගක 뗔 ධ්යර්ම අට 퇒ᗒගත්뗓 ද එයම ඇයග් උපසම්පදාව වන්යන්ය.” අධලයනය ඉහත පවර්තනය කරන ලද උ퇔ටාගැ엓මට අ엔ව, �뷔- න්වහන්යසේ �ක්৔귓 සංඝයා එයතක් පහ ී යනොමැ뗒 අවස් ාවක뷓 �ක්৖න් විින් කාන්තා අයේක්৒කාවන්ට පැවි뷊ද ලබා뷓මට අවසර ලබා 뷓 ඇත. යමම විස්තරයයᇒ අංශ යදකක් වැිද뷔ර අර් ක න අයේක්ෂා කරයි: �ක්৖න්ට තමන්වහන්යසේ විින් �ක්৔귓ᇔ පැවි뷒槒ම සහ මහාප්රේජාප뗓 යගෝතයයග් සහ ඇයග් අ엔ගා- කාවන්යග් උපසම්පදායවᇒ නන뗒ක භාවය යි. ප  යකොටයසᇒ අධ්යබයනයයන් පැහැ뷒 වුයණ් යැයි මා බලායපොයරොත්뗔වන යලස, ය ේරවාද විනයයᇒ වාර් ාවන ආකාරයට, �뷔න්වහන්යසේ විින් 6 වන ගධ්යර්මය පැනීමට වඩාත් යහේ뗔�ත ූ පැහැ뷒槒ම

48 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

නම්, තව뷔රටත් වබවස් ා퇒ත 槒මට අවස් ාවක් 엒ර්මාණය 槒ම යි. 臔ල්ලවග්ග X 2.1ᇒ 엒සැකවම ි뷔- වන්යන් යමය යි, එනම් මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය යකයසේ ක 뗔දැයි ඇීමට �뷔න්වහන්යසේ යවත එයඹන විටයි. ඇය 6වන ගධ්යර්මය 퇒ᗒයගන 뗒�귒, නත් ඊට අ엔ව ක්රිියා槒මට ඇයට යනොහැ槒වු귒. දැන් යම් අවස් ායද뷓, මහාප්රේජාප뗓 යගෝතයයග් අ엔ගාකාවන්යග් වාතාවරණය සමනය 槒මට, ඔවුන්ව �뷔න්වහන්යසේ විින්ම පහුයවන් පැවි뷒槒මට හැ槒ව 뗒�귒. උන්වහන්යසේ යව뗒න් සර පැවි뷒槒යම් ක්රිියාවක් ි뷔槒මමාණවත් ප්රේ වන්නට 뗒�귒. එයසේම යවනත් තැනක �ක්৖න් පැවි뷒 කරන ආකාරයට එයින් එම වාතාවරණය සංි췔ීමට ද ඉඩ 뗒�귒. ගධ්යර්ම 퇒ᗒගැ엓යමන් මහාප්රේජාප뗓 යගෝතයයග් අ엔ගාකාවන්ට ද උපසම්පදාව ලබා뷓ම ඊටත්වඩා සර විස췔මක්ව 뗒�귒. ගධ්යර්ම පැවැ뷒 ක්රිියාප鷒පා鷒යයᇒ එබ췔 භාවිතයක් සර යමන්ම යවනත් 퇒යවරක් ගැ엓යම් අවශබතාවයයන් යතොර වන්නට 뗒�귒. යම් ආකාර- යයන් හැ뷖 �ක්৔귓 ප්රේජාවක් ඉ뷒 පැවි뷒槒ම්වල 뷓 6වැ엒 ගධ්යර්මයට අ엔ව �ක්৖න් සමග සහයයෝ燓ව කට뗔 槒යම් හැ槒යාව ඇ뗒ව 뗒�귒. නත් පැහැ- 뷒වම ය ේරවාද විනයවාර්තා කර엔යේ යමය යනොයද. ඒ යව엔වට, පැවි뷒 槒ම සඳහා �ක්৖න් යමයහයීමක් �뷔න්වහන්යසේ ි뷔කරන බව වාර්තා. යද ය ේරවාද විනය වකත්තාන්නය 槒යයව엔යේ �뷔න්- වහන්යසේ වඩාත් වබවස් ාගත 槒ම සඳහා සාධ්යක සකස් කරන අතර එය භාවිත කරන් �ක්৖න් විින් පමණක් �ක්৔귓ᇔ පැවැත්යම් නැ뗒 අවස් ාවක 뷓 පැවි뷒 කරීම ක 뗔 යැයි 엓뗒ය පනවන බව යි. යමම 槒යීයම් 뷓 49 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

臔ල්ලවග්ගයයᇒ පැහැ뷒 යකොට ඇ뗒 සාධ්යක හා දත්තයන් අර් වත් තැනකට යගො엔යවයි. යම් කාරණාව යව엔වට �ක්৖න්ට පැවයමන් අදහස් කය ේ අ뗓තයේ එම අවස් ායද뷓 පැව뗒 වාතාවරණය සංි췔ීම පමණක් යැයි යයමක් අ엔මාන කය ේ නම්, ය ේරවාද විනය �뷔න්වහන්යසේ අසංගතව කට뗔 කරන බව යපන්වන්යන් යැයි යහෝ උන්- වහන්යසේ කරන ය뷊 퇒ᗒබඳව අපක්ෂාකාව බලන්යන් යැයි යයම槔ට ිතන්නට ඉඩ ඇත. 臔ල්ල-වග්ගයේ 6 වැ엒 ගධ්යර්මය දැන් වාර්තා කරන ප뷒 එය උන්- වහන්යසේ විින් පැනීම අත්ගැන්යවන්යන් උන්- වහන්යසේ උභය සංඝයා විින් කාන්තාවන් පැවි뷒槒ම යන ක සංඥාව ඔස්යසේම අමතර වබවස් ාගත 槒මක් සඳහා අවස් ාව ගන්නා බව යි. 퇒ᗒයවන් එබ췔 අවස් ාවක් 엒ර්මාණය 槒ම යන්න 뗔ᗒන් සැබෑ අදහසක් ම뗔වන්යන් එයින් එක්අව- ස් ාවකට පමණක් ගැ යපන උපායක් යව엔වට සාමානබ 엓뗒යකට පු�ම සැකයසන්යන් නම් පම귒. එබ췔 අ뗒යර්ක වබවස් ා සැකීම ඉන්පු අදාල වන්යන් යමම ි뷔ීමට පමණක් යනොයද, අනාගතයේ එම පැන- ීමට පු�ම් ූ යහේ뗔සාධ්යක ම뗔යව뷊뷓, එනම්, යේතවන් සයායඩෝ විින් දැනටමත් 1949 පායයන් ප ූ උන්වහන්යසේයග් න්දපඤ්හ අ鷔වායවᇒ (යබෝ쇒 2010: 138) සඳහන් කර ඇ뗒 ප뷒, �ක්৔귓 සාසනය යනො- පව뗒න විට යි. සාකච්ඡාවට භාජනය විය뗔 臔ල්ලවග්ග X 2.2 ᇒ සඳහන් වකත්තාන්තායᇒ අ엒ත් පැ뗒කඩ නම් මහාප්රේ- ජාප뗓 යගෝතය මනාව පැවි뷒 ී නැතැයි ඇයග්

50 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

අ엔ගාකාවන්යග් යචෝදනාව යි. �뷔න්වහන්යසේයග් 퇒ᗒ뗔ර යනොවරදවා ම පැහැ뷒 කර엔යේ මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය සැබවින් ම උපසම්පදාව ලබා 뗒� බව යි. මහාප්රේජාප뗓 යගෝතයයග් �ක්৔귓භාවය �ක්淔 පාචිත්뗒ය 23න් ද දැකගත හැ槒 ය. �ක්৔වක් �ක්- ৔귒යකයග් වාසස් ානයට යගොස් අ엔ශාසනා 뷓ම යමම 엓뗒ය ම燒න් මැඩපවත්ව엔 ලැයේ. මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය සම්බන්ධ්යයයන් යමම 엓뗒යට �뷔න්වහන්යසේ වියශේෂ සංයශෝධ්යනයක් ක විනය බව වාර්තා කරයි. එක් අවස් ාවක뷓 ඇය අස엓පව ිට ඇත. ඇයග් ුව뷔ක් බැමට වැඩම ක ඇතැම් �ක්৖න්, යමම 엓뗒ය පවත්වාගැ엓ම සඳහා, ඇයට අ엔ශාසනා 뷔න්යන් නැත. �뷔න්වහන්යසේම ඇයයග් ුව뷔ක් විමීමට වැඩමක විට, �ක්৖න්යගන් කන් ලැ� අ엔ශාසනාවල ප්රේයබෝධ්යය ඇයට 엒තර මතක්වන බව ඇය විින් පවසා ඇත. යමයින් ඇයට ධ්යර්ම ය뷊ශනයක් 槒මට �뷔න්වහන්යසේ යප 귒, ඒ සමගම �ක්৔귒යකයග් වාසස් ානයේ뷓 එම �ක්৔귒ය අස엓පව ඇත්නම් �ක්৔වක් විින් ඇයට අ엔ශාසනා ලබා뷒ය හැ槒 ප뷒 අදාල 엓뗒යට සං- යශෝධ්යනයක් ද ි뷔 යකණ (විනය IV 57). මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය �ක්৔귒යක් යලස අදාල යවන් ඇයට සහ අයන槔ත් �ක්৔귓න්ට ඔවුන් අස엓ප ූ විට �ක්৖න් වැඩමවා ුව뷔ක් බැමත් ඔවුන් ප්රේයබෝධ්යමත් 槒මත් යන්න මත යමම යර燔ලාිය සැකී ඇත. �ක්৔귒යක් යලස ඇග් තත්ත්වය ම뗔වන්යන් අං燔ත්තර 엒කායේ අගතන뗔 දැ �ක්৔귓 ශ්රංාවිකාවන් යප ගැස්ීම 뗔ᗒන් ද ම뗔 යද. එᇒ뷓 මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය චිරරාත්රරඥ �ක්৔귓න් අතන් අගතන뗔ර

51 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

퇒ᗒගැන්යද. (අ.엒. I 25). සමස්තයක් වශයයන්, විනයට අ엔ව සහ ූත්රරවලට අ엔ව මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය �ක්৔귒යකැයි යන්න 퇒ᗒබඳව සැකයක් 뗒�ය යනොහැ槒 ය. ඇයග් අ엔ගාකාවන් උපසම්පදාව ලබා ඇතැයි යන ᇒකාත්වය පැවීම සම්බන්ධ්යයයන් �뷔න්වහන්යසේ වි뷊ධ්ය යනොීම 뗔ᗒන් ද එයම සනා යද. ඒ යව엔වට, ආනන්ද යතන් විින් ඔවුන් 槓ය뷊 ගැන දැ엔ම් යද뷊뷓, �뷔න්වහන්යසේ වි뷊ධ්ය වන්යන් මහා ප්රේජාප뗓යගෝතය උපසම්පදා ී නැතැයි ය엔යවන් ඔවුන්යග් අ엔මානයට යි, එය වරදවා වටහාගැ엓මක් බව යි. සංක්යෂේප වශයයන්, මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය සහ ඇයග් අ엔ගාකාවන්�ක්৔귓ᇔ ූහ . �ක්৔귒යක් ීම යන්යනන් 槔මක් අදහස් යදදැයි විනයයᇒ �ක්৔귓න්ට අදා ව යනොයයක් 엓뗒 සඳහන් යද. ප  පාරා角කා 엓뗒ය සම්බන්ධ්ය වචනා엔සා පැහැ뷒 槒මට අදා යමම අර් ක නය, පහත ප뷒 槒යයද (විනය IV 214): ‘�ක්৔귒යක්’ [ය엔]: ‘ඇය ිඟන 엒සා �ක්৔귒යක් යලස [ආමන්ත්රරණය ීමයි]’, ‘ඇය ි緓මට කැමැත්ත ප යකොට ඇ뗒 엒සා �ක්৔귒යක් [යද]’, ‘ඇය අණ්ඩ දමන ලද ිවු යපරවන බැවින් �ක්৔귒යක් [යද]’, අනබයන් එයසේ ආමන්ත්රරණය කරන බැවින් �- ක්৔귒යක් [යද]’, ‘තමා එයසේ යැයි 퇒ᗒගන්නා බැවින් �ක්৔귒යක් [යද]’, ‘එව �ක්৔귒ය’, [යමයසේ ඇම- 뗓යමන් පැවි뷒 බව ලැ� බැවින්] �ක්৔귒යක් [යද]’, 뗒සරණය සරණ යෑයමන් උපසපන් බව ලැ� යහයින් �ක්৔귒යක් [යද]’, මංගල භාවයේ [ලාශ්රංය බැවින්]

52 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

�ක්৔귒යක් [යද]’, හරය අ뗒න් ගත්ක [ඇය එයසේ වන බැවින්] �ක්৔귒යක් [යද]’, 퇔ᇔණවන බැවින් �ක්৔귒යක් [යද]’, 퇔ᇔ귔ව ඉක්මවා 燒ය බැවින් ඇය �ක්৔귒යක් [යද]’, ඇය අ�යයෝග ක යනොහැ槒 ප뷒 සහ 퇖ර්ණ උභය සංඝයා ඉ뷒යයᇒ සම්뗒යයන් එක් ගමන් ඇ뗒ව සහ ත්රිඝවිධ්යකාශ ප්රේ ඇ뗒ව උපසපන් ී ඇ뗒 බැවින් �ක්৔귒යක් [යද]’, යමᇒ뷓 �ක්৔귒යක් අ�යයෝග ක යනොහැ槒 ප뷒 සහ 퇖ර්ණ උභය සංඝයා ඉ뷒යයᇒ සම්뗒යයන් එක් ගමන් ඇ뗒ව සහ ත්රිඝවිධ්ය ප්රේකාශ ඇ뗒ව උපසපන් ී ඇ뗒 엒සා ‘�ක්৔귒ය’ ය엔යවන් අදහස් යකයර්. �ක්淔엓 යන වචනයට ඇ뗒 යමම අර් ක නයයᇒ ප්රේධ්යා- නතම කණ නම් විනය 엓뗒 අදා ව엔යේ මනාව පැවි뷒 ූ අයට වන බවයි, ඒවා �ක්৔귓 ය엔යවන් යවනත් යහේ뗔වකට භාවිත කරන්엒යකට අදා යනොයද. �ක්৖න්ට අදා ප  පාරා角කායවᇒ වචන අර්- ක නයයᇒ �ක්৖න් සම්බන්ධ්යයයන් ද යම් හා සමාන අර් ක නයක් ඇත. යමම අර් ක නය එක් ගමන් ඇ뗒ව සහ ත්රිඝවිධ්ය ප්රේකාශ ඇ뗒ව පැවි뷒 ී ඇ뗒 �ක්৔වක් හා ි緓ම ආ뷒ය කරන බැවින් �ක්淔 ය엔යවන් 槒යයවන අයය槔 සමග ප්රේ뗒වියරෝධ්ය යද. (විනය III 24): ‘�ක්৔වක්' [ය엔]: ‘ඔᇔ ිඟන 엒සා �ක්৔වක්' යලස [ආමන්ත්රරණය ීමයි]’, ‘ඔᇔ ි緓මට කැමැත්ත ප- යකොට ඇ뗒 엒සා �ක්৔වක්' [යද]’, ‘ඔᇔ අණ්ඩ දමන ලද ිවු යපරවන බැවින් �ක්৔වක්' [යද]’, අනබයන් එයසේ ආමන්ත්රරණය කරන බැවින් �ක්৔වක්' [යද]’, ‘තමා එයසේ යැයි 퇒ᗒගන්නා බැවින් �ක්৔වක්' [යද]’, ‘එව �ක්৔ව’, [යමයසේ ඇම뗓යමන් පැවි뷒 බව

53 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

ලැ� බැවින්] �ක්৔වක්' [යද]’, 뗒සරණය සරණ යෑයමන් උපසපන් බව ලැ� යහයින් �ක්৔වක්' [යද]’, මංගල භාවයේ [ලාශ්රංය බැවින්] �ක්৔වක්' [යද]’, හරය අ뗒න් ගත්ක [ඔᇔ එයසේ වන බැවින්] �ක්৔වක්' [යද]’, 퇔ᇔණවන බැවින් �ක්৔වක්' [යද]’, 퇔ᇔ귔ව ඉක්මවා 燒ය බැවින් ඔᇔ �ක්৔වක්' [යද]’, ඔᇔ අ�යයෝග ක යනොහැ槒 ප뷒 සහ 퇖ර්ණ උභය සංඝයා ඉ뷒යයᇒ සම්뗒යයන් එක් ගමන් ඇ뗒ව සහ ත්රිඝවිධ්ය ප්රේකාශ ඇ뗒ව උපසපන් ී ඇ뗒 බැවින් �ක්- ৔වක්' [යද]’, යමᇒ뷓 �ක්৔වක් අ�යයෝග ක යනොහැ槒 ප뷒 සහ 퇖ර්ණ උභය සංඝයා ඉ뷒යයᇒ සම්뗒යයන් එක් ගමන් ඇ뗒ව සහ ත්රිඝවිධ්ය ප්රේකාශ ඇ뗒ව උපසපන් ී ඇ뗒 엒සා ‘�ක්৔ව’ ය엔යවන් අදහස් යකයර්. විනයයᇒ ඉ뗒 යකොටස්වල සඳහන් �ක්淔 ය엔යවන් -ස ඳහන් තැන්වලට යමම අර් ක නය ගැල퇓යම්뷓 ප්රේයදශම් විය 뗔 ය. 臔ල්ලවග්ග XI 1.7 ට අ엔ව මහා කාශබප යතන් ප  සංගායනායවᇒ විනය සේ- ඣායනයේ 뷓 ලාසනය යහබූයේ යැයි යමᇒ뷓 ඉඩ සකස්කරගත 뗔 ය (විනය II 286). 엒සැකවම යමයින් අදහස්වන්යන් උන්වහන්යසේ එවකට 觓වමානව වැඩි鷒 බවත් එයසේම ඒ වන විට �ක්৔වක්වි鷒 බව යි. මහා කාශබප යතන් �뷔න්වහන්යසේ ප  වරට ණගැීම සඳහන් සංත්ත 엒කායයᇒ වාර්තායවᇒ �뷔න්වහන්යසේ මහා කාශබප යතන්ට 뷔න් උපයදස් 뗔නක් 퇒ᗒබඳව සඳහන් යද (ස.엒. II 220), අ鷔වාවට අ엔ව යම් උපයදස් 뗔엒න් උන්වහන්යසේයග් උපසම්පදාව සකස් යකණ (සාර්ත් ේපකාි엓 II 198). �ක්৖න්ට

54 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

අදා ප  පාරා角කායවᇒ අ鷔වායවᇒ වචන අර් - ක නයට අ엔ව �ක්৔වක් යන්යනන් පැහැ뷒වම අදහස් කර엔යේ මහා කාශබප යතන්යග් පැවි뷒ීම “උපය뷊ශයක් 퇒ᗒගැ엓යමන්”, ඕවාදප鷒ග්ගහණ- උපසම්පදා යලස ි뷔 ූ ුවියශේ৓ පැවි뷒ීමක් යලසයි (සමන්තපාසා뷒කා I 241). යමබ췔 පැවි뷒ීමක් 퇒ᗒබඳව විනයයᇒ �ක්淔යන අර් ක නයයᇒ 엒ශ්චිතව සඳහන්ව නැත. යමම උදාහරණයයන් පැහැ뷒වන්යන් �ක්淔 යන වචනයයᇒ අර් ක නවල뷓 ප්රේයදශම් වියත්යත් මන්ද යන්නයි. යමᇒ뷓 �ක්৔වක් “අ�යයෝග ක යනොහැ槒 ප뷒 සහ පැවැත්මට ු뷔ු” එක් ගමන් ඇ뗒ව සහ ත්රිඝවිධ්ය ප්රේකාශ ඇ뗒ව උපසපන් ී ඇ뗒 엒සා ‘�ක්৔ව’ ය엔යවන් අදහස් යකයර් යැයි අ엔මාන 槒ම ු뷔ුම යැයි යමයින් යප엓 යන අතර එය “අ�යයෝග ක යනොහැ槒 ප뷒 සහ පැවැත්මට ු뷔ු” පැවි뷊දක් යලස ගතහැ槒 එකම විකල්පය යනොයද. සම්뗒යයන් එක් ගමන් ඇ뗒ව සහත්රිඝවිධ්යකාශ ප්රේ ඇ뗒ව පැවි뷒 ූ අය පමණක් නන뗒කව 퇒ᗒගතහැ槒 �ක්৖න් යලස යයම槔 අ엔මාන කය ේ නම්, යවනත් 槒ියව槔 එයසේ යනොයදය 槒යාත්, ඒ අ엔ව, සාක- ලබයයන්ම 槒වයතොත්, මහා කාශබප යතන් �ක්淔 ගණයයᇒ ලා යනොසැලයක엔 ඇත. එබ췔 සමා- යලෝචනයක් ලත් තැනම යලොේවනුᗔ (self-defeating) විය හැ槒 ය, ඊට යහේ뗔ව නම් ප  සං燓뗒යයᇒ පැවි뷒 විනය ප්රේ뗒පදාව සම්පාදනය �ක්৔ යනොවන අයය槔යග් ඉල්යමන් සහ නායකත්වයයන් ි뷔ූ සේඣා- යනයකැයි 퇒ᗒගැ엓මට ි뷔ීම යි.

55 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

විනය සම්පාදනයයᇒ ප්රේධ්යා엒යා උන්වහන්යසේයග් නන뗒ක අ쇒කායයන් ඉවත් කරනවා යව엔වට, විනයයᇒ සඳහන් �ක්淔 යන අර් ක නයට අදා සම්뗒යයන් එක් ගමන් ඇ뗒ව සහ ත්රිඝවිධ්යකාශ ප්රේ ඇ뗒ව පැවි뷒 ූ අයට අමතරව උපසම්පදාවන්යග් 퇒ᗒගතහැ槒 බව 퇒ᗒබඳව විවකත අර් ක නයක් අ엔ගමනය 槒මට ඉඩ තැ�ම යයෝගබ බවත් යමම ියු ස්වපයන් සමව “අ�යයෝග ක යනොහැ槒 ප뷒 සහ පැවැත්මට ු뷔ු” වන බව ත් යමයින් හැ緓 යයි. මහා කාශබපයන් -සම් බන්ධ්යයයන් ි뷔වන්යන් යමයයි. යම槓 සන්දර්භය 뗔 뷓 ම, �ක්淔귒යක් යන්යනᇒ අර් ක නය විචායම්뷓 මහා ප්රේජාප뗓 යගෝතයයග් අෂ්ට ගධ්යර්ම 퇒ᗒගැ엓යමන් ලත් උපසම්පදාවට හා ඇයග් අ엔ගාකාවන් �ක්৖න් විින් පමණක් පැවි- 뷒槒මට ඉඩසැ ීමට යයම槔ට ි뷔ව엔 ඇත. මහා කාශබපයන්යග් පැවි뷊ද �ක්淔 යන අර් ක නයයᇒ සඳහන් යනොී 뗒යබනා යසේ �ක්淔엓 යන අර්- ක නයයᇒ යම槓 උභය පැවි뷒 ක්රයමයදදයන් ුවියශේෂයයන් සඳහන්ව නැත. සමස් යක් වශයයන් ගත් කල, එවිට, �ක්৔වක් යන්නට සහ �ක්৔귒යක් යන්නට අදාල විනය අර් ක නයන්ට ,අ엔ව යයෝගබ පැවි뷒ීම් කවයර්දැයි ප퇖ර්ණ වශයයන් (exhaustive) ස කාබැම යව엔වට, ඒක පාර්ශීය යහෝ උභය 퇖ර්ණ සංඝයා ඉ뷒යයᇒ උපසපන් ූ යකනා, “අ�යයෝග ක යනොහැ槒 ප뷒 සහ පැවැත්මට ු뷔ු” වශයයන් පැවි뷒බව ලැ�යැයි සැ 槒ය .ෂ්ට උදාහරණය槒גහැ槒 ඉතා ු뷔ුවන වි

56 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

එයහත් මහා කාශබපයන් සහ මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය විින් ලත් උපසම්පදාවන් �뷔න්වහන්යසේ විින්ම අ엔දැන වදා ස්වපයන් බැවින් ඒවා අනබයන් විින් ලබා뷒ය හැ槒 උපසම්පදාවන් යනොවන අතර මහාප්රේජාප뗓 යගෝතයයග් අ엔ගාකාවන්ට ලබා- 뷔න් උපසම්පදාව, එනම් �ක්৖න් විින් ලබා뷔න් උපසම්පදාව යමම ස්뗔තයප්රේ 뗔 යවනස් යද. ඉහත යයෝජනාක සමායලෝචනයන් ිᇒයේ තබායගන, යම් තැනැත්뗒යක් �ක්৔귒යක් වන්යන් යකයසේදැයි යන්නට අදා අර් කනය, යම් පැවි뷒 ස්වපයක් නන뗒කව 퇒ᗒගතහැ槒 අවස් ාවක ි뷔වන්යන් නම් �ක්৖න් විින් තමන්වහන්යසේයග් අ�මතය ප뷒 පැවි뷊ද ලබා뷓මට විවකතභාවය සලස엔 ඇත. යවනත් වචනවන් 槒වයතොත්, යමය ි뷔වන්යන් �ක්৔귓 පැවි뷊ද විින් එබ췔 පැවි뷊දක් පැවැත්යම් ඇ뗒 කල සහයයෝගය ලබා뷓ම ක යනොහැ槒විටක 뷓 යමය ි뷔වන්යන් නම් ය. එබ췔 අවස් ාවක 뷓, �ක්৔ සංඝයා විින් පමණක් උපසම්පදාව ලබා뷓ම “අ�යයෝග ක යනොහැ槒 ප뷒 සහ පැවැත්මට ු뷔ු” උපසම්පදාවක් ව엔 ඇත, එයසේම යම් ආකාරයට පැවි뷒 ූ අය �ක්淔엓 යන නන뗒ක අර් ක නයට අදා විෂයප ය 뗔 අන්තර්ගත ව엔 ඇත.

3) උභය සංඝයා විින් පැවි뷊ද ලබා뷓ම පවතනය (විනය II 271) 臔.ව. X 17.1

57 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

එකල උපසම්පදා ූ තැනැත්뗒යන් අතර ස්ත්රී) 엒ත්ත නැත්තා ූ ද, අසම්퇖ර්ණ ස්ත්රී) 엒ම්ත්ත ඇත්තා ූද, ඔසේ ීම් නැත්තා ූ ,ද 엒තර ඔසේ ීම් ඇත්තා ූ ද, 엒තර ස엓පාරක්ෂක 뗔වා භාවිත 槒මට ි뷔 ූද, සල්ලාල ූ ද, ගර්භාෂ ප්රේපතනය ූ ද, ස්ත්රී) පණ්ඬක ූ ද, විකකත 퇔ෂ ස්වභාව ඇත්තා ූද, ශ්රං ූ වසමග සහ පසමග ඇත්තා ූ ද, උභභයතෝබබඤ්ජනක ූ ද අයවු න් ි鷒යාහ. ඔවුᇔ භාගබව뗔න් වහන්යසේට යමය 槓හ, [එවිට භාගබව뗔න් වහන්යසේ යමයසේ 槓 යසේක]: “මහයණ엒, කාන්තා අයේක්৒කාවකට උපසම්පදාව ලබායදන්නා ූ ඇත්තා විින් පහත අවᇒරතා විි හතර සම්බන්ධ්යයයන් ප්රේශ්න 槒මට මා විින් අ엔මැ뗒ය ලබා යද. මහයණ엒, යම් ආකාරයට ඇයව ප්රේශ්න ක 뗔ය: ‘ඔබ ස්ත්රී) 엒ත්ත රᇒත යනොවන්엓 යද ද? ඔබ අසම්퇖ර්ණස්ත්රී) 엒뗒වන් 뗔 යනොවන්엓 යද ද? ඔබ ඔසේීම් රᇒත යනොවන්엓 යද ද? ඔබ 엒තර ඔසේීම් සᇒත යනොවන්엓 යද ද? ඔබ 엒තර ස엓පාරක්ෂක 뗔වා භාවිත 槒මට ි뷔වන්엒යක් යනොයද යද ද? ඔබ සල්ලාල යනොවන්엓 යද ද? ඔබ ගර්භාෂ පතනයප්රේ යනො ූයේ යද ද? ඔබ ස්ත්රී) පණ්ඬක යනොවන්엓 යද ? ද ඔබ විකකත 퇔ෂ ස්වභාව යනොම ඇත්뗓 යද ද? ඔබ ශ්රං ූ වසමග සහ පසමග යනොම ඇත්뗓 යද ? ද ඔබ උභභයතෝබබඤ්ජනක යනොවන්엓 යද ද? ඔබ ලා뷔 යරෝගය, යගිද, දද, කාසය, අපස්මාරය යන යරෝගවන් යතොර වන්엓 යද ද? ඔබ ම엔ෂබ 觓ී වන්엓 ද?, ඔබ ස්ත්රී) වන්엓 ?ද , ඔබ 엒දහස්

58 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

ස්ත්රිඝයක් වන්엓? ද , ඔබ ණය නැත්뗒යක් වන්엓 ද?, ඔබ රාජබ යසේවයේ 엒뗔 වන්엓 ද?, ඔබට ඔයේ යදමද퇒යන්යග් සහ ස්වා퇔ෂයායග් සහ අවසරය 뗒යේ ද?, ඔබ විිවයස් ස퇔රා ඇත් ද?, ඔයේ පාිවු සම්퇖ර්ණ කර ඇ뗒? ද , ඔයේ නම 槔මක් ? ද , ඔයේ උපාධ්යබායවයයග් ( පවත්뗒엓) නම 槔මක්ද?’” 臔.ව. X 17.2 එකල �ක්৖ᇔ �ක්৔귓න්යගන් අවᇒරතා සම්බන්ධ්යයයන් ප්රේශ්න ක හ. උපසම්පදාව අයේක්ෂා ක අයᇔ ලැේජාවට පත් ූහ, ඔවුᇔ අපහුතාවට පත් ූ අතර 퇒ᗒ뗔 뷓මට යනොහැ槒භාවයට පත් ූහ. ඔවුᇔ භාගබව뗔න් වහන්යසේට යමයසේ 槓හ [භාගබව뗔න් වහන්යසේ යමයසේ ]:槓හ “මහයණ엒, �ක්৔귓 සංඝයා විින් විචාරා අ엔මත කරන ලද තැනැත්뗒යන්ට උපසම්පදාව ලබා 뷓මට �ක්৔සංඝයාට අ엔දැන වදාර.” එකල උපසම්පදාව අවැි ූ සහ [යමබ췔 විචාම්] සම්බන්ධ්යයයන් උපයදස් යනොලැ�귔 සහඋප- සම්පදාව අයේක්ෂා ක �ක්৔귓ᇔ අවᇒරතා සම්බ- න්ධ්යයයන් ප්රේශ්න කය ෝ ය. උපසම්පදාව අවැි ූ තැනැත්뗒යයෝ ලැේජාවට පත් ූහ, අපහුතාවට පත් ූ අතර 퇒ᗒ뗔 뷓මට යනොහැ槒 ූහ. ඔවුᇔ භාගබ- ව뗔න් වහන්යසේට යමයසේ 槓හ [භාගබව뗔න් වහන්යසේ යමයසේ 槓හ]: “මහයණ엒, ඇයට ප ව උපයදස් ලබා뷒ය 뗔ය, ඉන්පුව අවᇒරතා සම්බන්ධ්යයයන්ශ්නක ප්රේ 뗔ය.”

59 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

ඔවුᇔ එතැන뷓ම සංඝයා ඉ뷒යේ උපයදස් 뷔න්හ. උපසම්පදාව අවැි ූ තැනැත්뗒යයෝ තව 뷔රටත් ලැේජාවට පත් ූහ, අපහුතාවට පත් ූහ, 퇒ᗒ뗔뷓මට යනොහැ槒 ූහ. ඔවුᇔ භාගබව뗔න් වහන්යසේට යමයසේ 槓හ [භාගබව뗔න් වහන්යසේ යමයසේ 槓හ]: “මහයණ엒, ඇය පයසකට කැඳවා උපයදස් ලබා 뷓 අවᇒරතා ගැන උභය සංඝයා මධ්යබයයᇒ ප්රේශ්න 槒මට අ엔දැන වදාර. මහයණ엒, ඇයට යමයසේ උපයදස් ලබා뷒ය 뗔ය: “ප ව ඇයට [කාන්තා] උපා- ධ්යබායිකාවක් පත් ක 뗔ය (උපේඣා). උපා- ධ්යබායිකාවක් ලැබ, පාිවු ඇයට යපන්වා 뷒ය 뗔 ය: ‘යම් ඔයේ පාත්රරය යි, යම් ඔයේ බාᇒර ිවුරයි, යම් ඔයේ අඳනයයි, යම් ඔයේ අංශකඩයයි, යම් ඔයේ නානකඩයයි. [දැන්] යගොස් අුවල් තැන ිටගන්න.’” අධලයනය ඉහත යකොන්ය뷊ිය ඊට අදාල ි뷔ීම සᇒතව 뗒යබන අතර කාන්තා අයේක්৒කාවන්යග් ලැේජාව වැ ැක්ීයම් අවශබතාවය 퇒ᗒ� කරයි. මහාප්රේජාප뗓 යගෝතය සහ ක අ엔ගාකාවන් පැවි뷒 ීයමන් පුגඇයග් ශාකබ වං කාලය 퇒ᗒබඳව සවිස්තර හැඟීමක් විනයයᇒ සඳහන් යනොයද. හයවැ엒 ගධ්යර්මය ය ේරවාද විනයයᇒ සඳහන් ආකාරයට �뷔න්වහන්යසේ පැහැ뷒වම දක්වා ඇත්යත් ප්රේ뗒පත්뗒මය වශයයන් කාන්තා අයේක්৒කාවන් ික්ඛා- මාන 퇔ᇔ귔 කාලයක් ගතයකොට ඉන් පුව උභය සංඝයා ඉ뷒යයᇒ උපසම්පදාව ලබා ගැ엓මයි, යමම ක්රිියා-

60 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

퇒ᗒයවල භාවිතයට පැ귒යේ යැයි අ엔මාන ක හැක්යක් 臔ල්ලවග්ග X 2.1 ᇒ සඳහන් �ක්৔귓 ශාසනයක් ආරම්භ 槒යම් අරණ සාධ්යනය ීයමන් පුවයි. ඒ අතරමැද කාලය 뗔 槔මක් ි뷔වුවත්, ඉහත පවර්තනය කරන ලද විනය වකත්තාන්තයට අ엔ව ගධ්යර්ම 6ᇒ සඳහන් ක ක්රිියා퇒ᗒයවයලᇒ සං- යශෝධ්යනයක් ූ බව යපන්වුම් කරයි. උපසම්පදාව එක්ව ලබා යදනවා යව엔වට, දැන් අ엔ගමනය ක 뗔 퇒ᗒයවල නම් �ක්৔귓 සංඝයා ප ව පැවි뷊ද ලබා 뷓 අන뗔ව �ක්৔සංඝයා විින් පැවි뷒කරීමයි. 4) 뷖තයය槔 ම燒න් ි뷔කර엔ලබන පැවි뷊ද පවතනය (විනය II 277) 臔.ව. X 22.1 එසමයයᇒ [යපර] නවශබාවක්ව ි鷒 අඪකාකාි නමැත්뗒ය �ක්৔귓ᇔ අතර පැවි뷊ද ලබා ි鷒යා ය. ඇයට සැවැත්엔වරට යාමට අවශබ ූවා ය, ඕ යමයසේ [ි뗔වාය]: “මා භාගබව뗔න් වහන්යසේ අ�ඛයයᇒ උපසම්පදාව ලබන්යන”යි ය엔යව엒. 쇖ර්තයයෝ එය අසා: “[යපර] නවශබාවක්ව ි鷒 අඪකාකාී- නමැ ත්뗒ය සැවැත්엔වරට යාමට කැමැත්යතන් ි鷓” යැයි මාර්ගය පාලනයට න뗔කර ගත්හ. [යපර] නවශබාවක්ව ි鷒 අඪකාකාී නමැත්뗒ය යමය අසා: “쇖ර්තයයෝ මාර්ගය පාලනයට න뗔යකොටයගන ඇ뗒බවක් යපයන්.” ඇය 쇖තයය槔 භාගබව뗔න් වහන්යසේයග් අ�ඛයට, [යමයසේ 槒යා යැදවාය]: “මා සහ뗒කයයන්ම උපසම්පදාව අයේක්ෂා කර, මා යකයසේ ක 뗔 ද?” 61 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

එවිට භාගබව뗔න් වහන්යසේ ්, යමම කාරණයට අදා ව ධ්යර්ම ය뷊ශනයක් පවත්වා, �ක්৖න් වහන්යසේඇම妭හ : “මහයණ엒, 쇖තයය槔 විින් උපසම්පදාව 槒ම ද මා විින් අ엔දැන වදාර.” 臔.ව. X 22.2 �ක්৔වක් 쇖තයය槔 වශයයන් තබායගන ඔවුᇔ උපසම්පදාව ලබා 뷔න්හ. ඔවුᇔ යමය භාගබව뗔න් වහන්යසේට දැ엔ම් 뷔න්හ, [උන්වහන්යසේ යමයසේ 槓හ]: “මහයණ엒 , �ක්৔වක් 쇖තයය槔 යලස තබායගන උපසම්පදාව ලබා යනො뷒ය 뗔ය. [යම් ආකාරයයන්] උපසම්පදාව ලබායදන්යන槔ට 뷔槔ලා ඇවැත් යද.” ඔවුᇔ ික්ඛාමානවිකාවක් 쇖ත වශයයන් තබා උපසම්පදාව ලබා 뷔න්හ … ඔවුᇔ සාමයණ්ර නමක් 쇖තයය槔 වශයයන් තබා උපසම්පදාව ලබා 뷔න්හ … ඔවුᇔ සාමයණ්යක් 쇖ත වශයයන් තබා උපසම්පදාව ලබා 뷔න්හ … ඔවුᇔ යමෝඩ අත්දැ槓ම් රᇒත 쇖තයයක් හරහා උපසම්පදාව ලබා 뷔න්හ. [ඔවුᇔ භාගබව뗔න් වහන්යසේට යමය සැ කහ, භාගබව뗔න් වහන්යසේ යමයසේ 槓 යසේක]: “මහයණ엒, යමෝඩ අත්දැ槓ම් රᇒත 쇖තයයක් හරහා … උපසම්පදාව ලබා යනො뷒ය 뗔ය. [යම් ආකාරයයන්] උපසම්පදාව ලබායදන අයට 뷔槔ලා ඇවතක් යද. මහයණ엒, අත්දැ槓ම් සᇒත වබක්ත �ක්৔귒යක් 쇖ත තන뗔යර් තබා උපසම්පදාව ලබා 뷓මට මම අ엔මැ뗒ය ලබා යද.”

62 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

අධ්යබයනය ඉහත 엓뗒 සම්පාදනය �ක්৔귒යක් 쇖ර්තයන්යගන් 뷖ෂණය ීයමන් ව ක්වා ගැ엓යම් තාර්槒කත්වය 퇒ᗒ� කරයි. එබ췔 යදයක් ි뷔ීම වැ ැක්ීමට, වාර්තාවන ප뷒 �뷔න්වහන්යසේ කාන්තා අයේක්৒කාවක් 퇔뷊ගකව �ක්৖න්ණගැීම ි뷔 යනොවන ප뷒 ුවියශේ৓ අවසරයක් ලබා යදයි. ඒ යව엔වට, එම අයේක්৒කාව යව엔යවන්, අත්දැ槓ම් සᇒත වබක්ත යවනත් �ක්৔귒යක් 쇖ත තන뗔යර් තබා උපසම්පදාව ලබා 뷓මට 퇔ᗔවන.. විනයයᇒ යවනත් පච්යේද හරහා වි엒ශ්චය 槒යම් , 뷓 뷖ෂණයට න뗔ීයම් අවදානම යපර ග귒- කාවක්ව ි鷒 අයේක්৒කාවන්ට පමණක් යනොව, යපො- 뷔යද �ක්৔귓න්ට ᇔණ뷓මට ි뷔 ූ ගැටᗔව槒. ත엒වම ගඟ槒න් එයතරීමට 燒ය �ක්৔귓න් 뷖ෂණය ූ අතර සහයක් සමග සංචාරයේ 뷓 විඩාව 엒වාගැ엓මට කණ්ඩායයමන් මෑත්ව 燒ය �ක්৔귒යක් ද 뷖ෂණය විය. (විනය IV 228f). සංචාරයේ뷓 යහෝ ගඟ槒න් එයතර ීයම්뷓 ᗔ �ක්৔귓 කණ්ඩායම් සහ 뷖ෂණයට ලක් ූහ (විනය IV 63 සහ 65; එයසේම විනය I 89 සංසන්දනය කර බලන්න). යම් 퇒ᗒබඳව දැ엔ම් 뷔න්විට, වාර්තාවන ප뷒 �뷔න්වහන්යසේ සංයශෝ쇒ත �ක්淔 පාචිත්뗒ය 27 සහ 28 පණවන බවත්, එයට අ엔ව යම් සංචාරයක් - අන뗔 දායක යැයි හැයඟන්න් නම් යහෝ ගඟක් තරණය ක 뗔 විට �ක්৖ᇔ සංචාරයේ뷓 �ක්৔귓න් සමග යා뗔 බවත් සඳහන් යද.

63 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

뷖ෂණයීම සංචාරක යය뷓 ි鷓මට ම ීමා ූයේ නැත. තමායග් 槔鷒ය 뗔 ිටන විට පවා ආරක්৒ත මට්ටමක් 뗒� නැත. �ක්৖න්ට අදා ප  පාරා角කාවට පුව එන වකත්තාන්ත යකොටසට අ엔ව, උේපලවණ්ණා රහත් �ක්৔귒ය 퇒ණ්ඩපාතයේ යගොස් පැ귒 විට ඇයග් 槔鷒යේ සැඟී ිට ඇයට අඩම්යත්ට්ටම් ක 퇔뷊ගලයය槔 අ뗒න් 뷖ෂණය විය( විනය III 35). යමම වාතාවරණය 엒ක්ෂණය 槒යම් 뷓 යම් සම්බන්ධ්යයයන් �ක්৔귓න්ට ᇔණ뷓මට ි뷔වියහැ槒 තත්ත්වයන් 퇒ᗒබඳව සැ 槒ᗒමත් ීම අර් වත් ව엔 ඇ뗒 අතර ඊට සලන ප뷒 කාන්තා අයේක්৒කාවකට ි뷔වියහැ槒 අන뗔රක් ව ක්වාගැ엓යම් අදහින් පැවි뷒- 槒යම් ප鷒පා鷒ය සැකීම ක හැ槒ය. දැනට �뷔න්වහන්යසේ විින් �ක්৔귓 පැවි뷊දට අදා ව පණවා ඇ뗒 엓뗒 ය ේරවාද විනයට අ엔ව සමස්- තයක් වශයයන් පැණීම් හතරකට සඵල යද: 1) “වසර යදකක් 뗒ස්යසේ ප්රේ뗒පත්뗒 හයක 퇔ᇔ귔 ූ තැනැත්뗒යක් උභය සංඝයා ඉ뷒යයᇒ උපසම්පදාව අයේක්ෂා ක 뗔 .ේ ” (臔.ව. X 1.4). 2) “�ක්৖න් විින් �ක්৔귓න්ට උපසම්පදාව ලබා뷓ම මම අ엔මත කර” (臔.ව. X 2.1). 3) “එක් අත槒න් �ක්৔귓 සංඝයා අතර උපසම්පදා ී 퇒ි뷔 වුණ තැනැත්뗒යකට �ක්৔ සංඝයා අතර උපසම්පදාව ලබා뷓ම මම අ엔මත කර.” (臔.ව. X 17.2).

64 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

4) “අත්දැ槓ම් සᇒත වබක්ත �ක්৔귒යක් 뷖තාය槔 යලස තබායගන උපසම්පදාව ලබා뷓ම අ엔මත කර.” (臔.ව. X 22.2). ය ේරවාද විනයයᇒ සඳහන් ඉ뷒පත්槒ම්වලට අ엔ව, 臔ල්ලවග්ග X 1.4 ය엔 කාන්තා අයේක්৒කාවන්ට උපස- ම්පදාව ලබා뷓ම �뷔න්වහන්යසේ යකයසේ අයේක්ෂා කය ේදැයි සල槔귔 යකයරන ප  සහ පදනම් සම්පාදනයවන වාර්තාවයි. එᇒ ක ස්වපය අ엔ව, තදනන්තරව ි뷔වන සංයශෝධ්යනයන්යගන් එයප්රේ뗒ස්- ාපනය ී ඇ뗒 엒සා යමය තව뷔රටත් අදා යනොයද. යමම තදනන්තරව ි뷔 ූ සංයශෝධ්යන 臔ල්ල-වග්ග X 2.1, 臔ල්ලවග්ග X 17.2, සහ 臔ල්ලවග්ග X 22.2 ᇒ එන 엓뗓න් යද. යමම 뗔යනᇒ, අන්뗒මට සඳහන් ූ ය뷊 පමණක් 퇒ᗒගත뗔යැයි යන්න පැහැ뷒වම වලං燔 යනොයද. 쇖තයය槔 හරහා උපසම්පදාව ලබා뷓ම ය ේරවාද විනයයᇒ �ක්৔귓 පැවි뷊ද ලබා뷓ම සම්බන්ධ්යයයන් අවසාන වශයයන් �뷔න්වහන්යසේ විින් අ엔දැන වදා කාරණය වුවත්, එᇒ නන뗒ක ුවියශේෂත්වය ඊට යපර ූ- සන්ද ර්භය විභාග 槒යමන් අවයබෝධ්ය කරගැ엓මට අවශබය යද. යමයින් යපන්වුම් කරන්යන් 쇖තයය槔 හරහා උපසම්පදාව ලබා뷓යමᇒ ප  ස්වපය (臔.ව. X 22.1) 槒යයවන්යන් “මම 쇖තයය槔 හරහා ද උපසම්පදාව ලබා뷓ම අ엔මත කර” යන්නයි. “ද” යන්යනᇒ භාවිතය, “퇒”, යන්යනන් පැහැ뷒 යකයරන්යන් උභය සංඝයා විින් ලබායදන උපසම්පදාවට අදාල 엓뗒ය අවලං燔槒මක් අදහස් යනොවන බවයි (臔.ව. X 17.2).

65 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

엓뗓න් යදකම �ක්৔귓ᇔ පැවැත්යම් ි鷒න අවස් ාවක් සම්බන්ධ්යව එකම ක වාතාවරණයක් සමග උපයයෝගවන බැවින් එබ췔 ුපැහැ뷒 ස 槔귔 槒මක් අවශබය යද. යම් පු�ම 뗔 කව යවනස් අවස් ාවන් යදකක් සම්බන්ධ්යව අවධ්යානය යයොකරන බැවින් යමම 엓뗓න් යදක �ක්৖න් විින් පමණක් (臔.ව. X 2.1) පැවි뷒槒ම සම්බන්ධ්යයයන් යවනස් යද. �ක්৔귓 පැවි뷊දක් පැවැත්යම් ඇ뗒 එකම වාතාවරණය 뗔 පදනම්ීයම් කාරණය මත, 쇖තයය槔 හරහා උපසම්පදාීම (臔.ව. X 22.2), උභය සංඝයා විින් පැවි뷒槒යම් 엓뗒ය අවලං燔 කරන්යන් නැත, (臔.ව. X 17.2), එනම් එම අවස් ායද පටන් 쇖තයය槔 හරහා පමණක් උපසම්පදාව ක 뗔යැයි යන්න පමණක් ක හැ槒ය යන්න එයින් ගමබමාන යනොයද. උභය සංඝයා විින් පැවි뷒槒ම (臔.ව. X 17.2) 쇖තයය槔 හරහා උපසම්පදා 槒ම පැණීයමන් අවලං燔 භාවයට පත් යනොවුණා යසේ (臔.ව. X 22.2), එයසේම �ක්৖න් විින් පමණක් පැවි뷒 槒ම(臔.ව. X 2.1) උභය සංඝයා විින් පැවි뷒槒යම් 엓뗒ය පැණීයමන් අවලං燔 යනොයකණ (臔.ව. X 17.2). ඒ යව엔වට, ක්රිියාප鷒පා鷓න් 뗔නම සමව වලං燔වන අතර එ槒යනකා සමග යනො- ගැයට්, ඒවා පහත වියහැ槒 අවස් ාවන් ආමන්ත්රරණය කරන 엒සායව엒:  臔.ව. X 2.1: �ක්淔엓පැවි뷊ද පැවැත්යම් නැ뗒, විට  臔.ව. X 17.2: �ක්淔엓 පැවි뷊දක් පැවැත්යම් ඇ뗒විට සහ අයේක්৒කාවට ආරක්৒තව �ක්৖න් යවත ඟාවිය හැ槒 විට,

66 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

 臔.ව. X 22.2: �ක්淔엓 පැවි뷊දක් පැවැත්යම් ඇ뗒විට, නත් අයේක්৒කාවට ආරක්৒තව �ක්৖න් යවත ඟාවිය යනොහැ槒 විට ය엔යව엒. යම් ආකාරයට, �ක්淔엓 සංඝයා පැවැත්යම් ඇ뗒විට යකයසේ ක්රිියාක 뗔දැයි එක් 엓뗒 පැණීමක් කරයි. තවත් 엓뗒යක් �ක්淔엓 සංඝයා පැවැත්යම් ඇ뗒විට සහ අයේක්৒කාවට ආරක්৒තව �ක්৖න් යවත ඟාවිය හැ槒 විට උපසම්පදාව යකයසේ ක 뗔දැයි පැණීමක් කරයි. තවද අනබ 엓뗒යක් පණව엔යේ �ක්淔엓 පැවි뷊ද පැවැත්යම් ඇ뗒විට සහ කාන්තා අයේක්৒කාවක් උපස- ම්පදාව අයේක්ෂායවන් �ක්৖න් යවත ඟාීයම් 뷓 ඇය අන뗔රකට භාජනය ීමක් ඇ뗒 අවස් ාවකට අදා ව ය. යමයින් දැන් ම뗔කරන ගැටᗔව නම්, විනය සපව පක්ෂා කර බැයම් 뷓 �ක්৖න් විින් පමණක් පැවි뷒 槒ම �ක්淔엓 පැවි뷊ද පැවැත්යම් නැ뗒විට වලං燔වන එකම ස්වපය වන්යන් ඇයි ද යන්නයි, යමම අවස් ාව අ뗓තයේ වඩාත් 퇔ᗔල්ව හ췔නායගන යනොමැත. යමය අගය 槒මට, පහ뗒න් මා �ක්淔엓 පැවි뷊ද ශ්රීත ලංකායද ආරම්භ ීම් සඳහන් 뷓පවංස වාර්තාවලට යයොයව. 5) ලංකාවට සංක්රිමණය Ǔම 뷓පවංශයට අ엔ව, ශ්රීත ලංකායද එකල යනොයබෝ뷒නක뷓 �뷔දහම වැ ඳගත් රජ뗔මා අ엔ලා ය뷊වියට සහ ඇයග් අ엔ගාකාවන්ට පැවි뷊ද ප්රේදානය කරන්නැයි අයසෝක ර觔යග් 퇔ත්, �ක්淔 මᇒන්ද යතන්යගන් ඉල්ලා ි鷒යහ. ට අදා පච්යේදය පහත ප뷒 යද:

67 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

පවතනය 뷓ප. 15.74–80 ක්ෂත්රිඝය වංශයක (ඛත්뗒යා) කාන්තාවක් වන අ엔ලා යන නම් ඇ뗒 �뷔න්, දහම්, ස緔න් යකයරᇒ අචල 뷊ධ්යාවක්ශ්රං 뗒�귒, ඇය සක觔 දකෂ්鷒යයන් ක්ත වන්엓 භවයයᇒ ආශාව පහයකොට 뗒�ණා ය. රැ角ණයග් වචන අසා [ඇය පැවි뷒ීමට කැම뗒 යැයි] ර觔 යමය [මᇒන්ද] යතන්වහන්යසේට දැ엔ම් 뷔න්යන්ය: “ඇයට �뷔න්, දහම්, ස緔න් යකයරᇒ අචල 뷊ධ්යාවක්ශ්රං ඇත, ඇය සක觔 දකෂ්鷒යයන් ක්ත වන්엓ය සහ ඇය භවයයᇒ ආශාව පහයකොට 뗒�ණා ය; අ엔ලාවට පැවි뷊ද ප්රේදානය කරන්න!” [මᇒන්ද යතන් 퇒ᗒ뗔 යදන්]: “මහ රජ뗔ම엒, �ක්৔වකට කාන්තාවක් විෂයයᇒ පැවි뷊ද ලබා뷓ම යයෝගබ නැත. “මයග් යසොයහොය සංඝත්තාව යමᇒ පැයණ엔 ඇත, රජ뗔ම엒; අ엔ලාවයග් පැවි뷊ද ප්රේදානය යකොට, ඇය ියු බන්ධ්යනයන්යගන් දව엔. ඇත “මහා ප්රේඥායවන් ත් සංඝත්තාව, දැ엔ම් යත්ම් ඇ뗒 උත්තරාව[ සමග], යහේමා සහ මාසගල්ලා,

68 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

පමණ දැන ක ා කරන අග්ගතාව ,ද තේපා සහ පේබතඡින්නා ද, මල්ලා සහ ධ්යම්මදාියා ද[පැයණ엔 ඇත]. “යම්�ක්淔엓ᇔ සමා쇒යයන් ක්ත යද, රාගය පහයකොට ඇත, ඔවුන්යග් මයනෝ ි뗔වි 퇒ි뷔 යද එයසේම ඔවුන් සතබ ධ්යර්මයේ සහ විනයයයᇒ 뗔鷔 යද. “ක්යල්ෂයන් 뷔 යකොට ඔවුන් [ස්වයං]-සංවරභාවයට පත්ව ඇත, ත්රිඝවිධ්ය ඥානයයන් [뗔වන ඔවුන්] අ쇒 චිත්ත වික්රය- මයන්යග් දක්ෂ. යද ඉහ ම තත්ත්වයන් 뗔 මනාවවබා ේතව, ඔවුᇔ යමᇒ පැයණනවා ද ඇත.” අධලයනය 뷓පවංශය අ엔ලා ය뷊වියග් සහ ඇයග් අ엔ගාකාවන්යග් පැවි뷊ද සංඝත්තා සහ උත්කකෂ්ට �ක්৔귓 සහ- යායගන් ලැ�ම ඉ뷒යට වාර්තාකරන් ගලායගන යයි. (Dīp 16.37f). ය ේරවාද විනයයᇒ දැක්මට අ엔ව, යමය සැබවින්ම 엒වැර뷒මයදදය ක්රය විය. මᇒන්ද යතන් සහ උන්වහන්යසේ සමග ි鷒 �ක්৖න්ට ඉන්뷒යායද �ක්淔엓 පැවි뷊ද පැව뗔귔 යහයින් ය뷊වියයග් සහඅ엔ගා- කාවන්යග් පැවි뷊ද ප්රේදානය 槒ම ක යනොහැ槒 වු귒. ය뷊වියට මᇒන්ද යතන්යග් යසොයහොය සංඝත්තාව සහ ඇයග් කණ්ඩායම පැයණන 뗔 ි鷓මට ි뷔 ූයේ එම 엒සා ය. ඓ뗒හාික දකෂ්鷒යකෝණයට අ엔ව, ශ්රීත ලාං槒ක �ක්淔엓න්යග් පැවි뷊ද 11 වැ엒 ශතවර්ශයේ ල

69 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

භාගයේ뷓 ධ්ය සහ ය뷊ශපාලන ආරවුල් 뗒යබනවිට �ක්৖න් 퇓ිදතව විය뷊ශගතීමට ි뷔ූ අවස් ාවක뷓, 뗔රන්ව ඇ뗒 බවක් යපයන්. සාමය ස් ා퇒තව �ක්৖න් විය뷊ශයන්ᇒ ිට නැවත පැ귒 විට, �ක්淔엓න් 뗔රන්ව ඇ뗒 බව සාකලබයයන්ම අවයබෝධ්ය කරගන්නට ඇත. යමම වාතාවරණයට ᇔණ 뷔න් විට, ලංකායද �ක්淔엓ᇔ න්ම පැවැත්මට ආයේ යකයසේදැයි ස්වාභාවිකවම වැටයහන්නට ඇත. නත් මහාවංශය යමම කාරණය සම්බන්ධ්යයයන් තරමක් යක鷒යයන් විස්තර කරන අතර (මහාවං. 18.9– 11), ඉහත පවර්තනය කරන ලද 뷓පවංස යේදයයᇒ සවිස්තරාර් යසොයාගත හැ槒 ය. 뷓පවංශයේ විස්තරය, පැවි뷊ද ලබා뷓මට පැ귒 පණත �ක්৔귓න්යග් වියශේෂ සටහන් සᇒතව, ශ්රීත ලංකායද පැවි뷊ද නැවත ස් ාපනයට බලපාන්නට ඇත. අප දන්නා තරමට 11 වන ියවස වනවිට යේරවාද �ක්淔엓 පැවි뷊ද ශ්රීත ලංකායවන් 퇒ටත යනො පැව뗔귔 엒සා, යමය ක යනොහැක්කක් වන්නට ඇත. “�ක්৔වකට කාන්තාවක් විෂයයᇒ පැවි뷊ද ලබා뷓ම යයෝගබ නැතැ”යි මᇒන්ද යතන් විින් ක ප්රේකාශයට අ엔ව, ට අදාල විනය වාර්තාවන් ද සැ 槒ල්ලට යගන එබ췔 අවස් ාවක 뷓 මᇒන්ද යතන්යග් වචනයට ීමා වන්නට ඇතැයි ි뗓ම විම뗒යට කණක් යනොයද. සම්ප්රේදායට අ엔ව ශ්රීත ලංකාවට �뷔 දහම රැයගන ආ 槓ර්뗒මත් රහතන් වහන්යසේයග් වචන ස්වාභාවිකවම විශාල බරක් උුලන්නට ඇත. මᇒන්ද යතන්යග් බලපවත්නා ප්රේකාශයයන් ආභාශය ලැ�ම විනය 엓뗓න්යග් වකත්තාන්තමය පු-

70 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

�යමᇒ ුවියශේෂත්වය 퇒ක්සා බල엔 විනා පහුයවන්ම විනය 엓뗒 යකයරᇒ පමණක් අවධ්යානය යයො槒මට බලපාන්නට ඇත. පුකාන 엓뗓න්වන් �ක්৖න්ට �ක්৔귓න් විෂයයයᇒ උපසම්පදාව ප්රේදානය 槒ම අයයෝගබ යැයි සමායලෝචනය 槒මට යමයින් යප යඹන්නට ඇත. එබ췔 සංකල්පයක් ම뗔ව ඇ뗒 විට සහ පුකාන පරම්පරාවන්ට වබාේත වුණ විට, වබාේතව 뗒�귔 සම්ප්රේදායයᇒ බර සහ යයම槔යග් 燔වරයා යකයරᇒ 뗒�귔 යගෞරවය යමම කාරණාවන් සපව විමසා බැම යකයරᇒ බාධ්යා වශයයන් 뗒යබන්නට ඇත. යම් ආකාරයට �ක්淔엓 පැවි뷊ද 뗔රන්ව 燒ය පු එය ප්රේ뗒ෂ්- ඨාපනය ක යනොහැ槒ය යන අද දක්වාම පවත්නා මතය ය ේරවාද පැවි뷊දන් අතර ල්බැසගන්නට ඇතැයි පහුයවන් වටහාගත හැ槒 ය. සමස්තයක් වශයයන්, ශ්රීත ලංකායද �ක්淔엓 පැවි뷊ද ස් ාපනය ූ ආකාරය හා 뗔රන් ී 燒ය ආකාරය පක්ෂා කර බැයම් 뷓 ඓ뗒හාික සාධ්යකවලට අ엔ව, �ක්৖න් විින් එබ췔 පැවි뷊දක් අු 뗒න් ස් ාපනය 槒ම ක හැ槒ව 뗒�යණ් යැයි වටහා යනොගන්නට යහේ뗔 සාධ්යක 뗒�귒 යැයි ි뗓ම විම뗒යට කණක් යනොයද. තවද විනය එᇒ වචන ඔස්යසේ සපව පක්ෂා කර බැයම් 뷓, යබොයහෝ කාලයක් පැව뗔귔 සම්ප්රේදායක අදහස් උද- හස්වලට බලපැවැත්ීමට ඉඩ යනො뷓, යමය වියහැ槒යැයි නන뗒කව වලං燔 අවස් ාවක්ව 뗒� බව යපයන්.

71 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

සමායලෝචනය 臔ල්ලවග්ගයයᇒ �ක්淔엓 පැවි뷊ද ආරම්භ ූ ආකාරය වාර්තා ී ඇ뗒 ආකාරය සපව විමසා බැයම් 뷓 පැහැ뷒ව යප엓 යන්යන් ය ේරවාද �ක්淔엓 පැවි뷊ද 뗒ප්රේ - ෂ්ඨාපනය 槒ම ක හැ槒 බවයි. මට දැ槒ය හැ槒 뷔රට අ엔ව, ය ේරවාද විනයයᇒ වාර් ාවන විවිධ්ය යතොර뗔 සහ සාධ්යක ᗔම엒න්ම පැහැ뷒 වන අර් ක නය ව엔යේ �뷔න්වහන්යසේ �ක්- 淔엓 පැවි뷊ද 뗔රන්ව 燒ය පු ප්රේ뗒ෂ්ඨාපනය 槒මට අවස් ාවක් 엒ර්මාණය ක යසේක. යමම අවයබෝධ්යයට අ엔ව, විනයයᇒ වාර් ා වන ප뷒 엒යයෝග 퇒ᗒපැ뷓මට කැම뗒 ය ේරවාද �ක්৖න් 퇒ටක ලාශ්රංයන්ᇒ සඳහන් යමකට වි뷊ධ්ය ීමක් යැයි යනොිතා, ය ේරවාද සම්ප්රේදායයᇒ ක ප්රේ뗒පත්뗒යක් ඛණ්ානය කරන්යන් යැයි මතයයන් බැහැරව �ක්淔엓 පැවි뷊ද ප්රේ뗒ෂ්ඨාපනය සඳහා සම්퇖ර්ණ සහයයෝගය ලබා 뷒ය 뗔ය. යේතවන් සයායඩෝ විින්ප්රේ කාෂ යකොට ඇ뗒 වචනවලට අ엔ව: - උත්ד�ක්淔 සංඝයා … පහත ප뷒 අ쇒ෂ්ඨාන“ සාහයක් දැය 뗔ය: ‘දැන් �ක්淔엓 සංඝයා 뗔රන් ී ඇත, අ퇒 �ක්淔엓 සංස් ාව ප්රේ뗒ෂ්ඨාපනය කර! �뷔- න්වහන්යසේයග් හදවයත් 뗒�귔 ප්රේාර් නාව අ퇒 යත්ම් ග엒. අ퇒 �뷔න්වහනයසේයග් ᇔණ 퇔න්සඳක් යසේ 뷒뷔 න අ ද槒” (Bodhi 2010: 142).

72 �ක්৔귓 පැවි뷊ද 퇒ᗒබඳව 臔ල්ලවග්ගය

යක鷒 යය뷔ම්/Abbreviations

අ.엒. අං燔ත්තර-엒කාය 臔.ව. 臔ල්ලවග්ග 뷓පව. 뷓පවංශය මහාව. මහාවංශය ම.엒. මේ跒ම-엒කාය ස.엒. සංත්ත-엒කාය සමන්තපාසා뷒කා (එම නම් ඇ뗒 අ鷔වාව) සාරත් ේපකාි엓 (එම නම් ඇ뗒 අ鷔වාව) විනය විනය 퇒ටක

ලාශ්රං/ References

Anālayo 2013: “The Legality of Bhikkhunī Ordination”, Journal of Buddhist Ethics, 20: 310–333.

Anālayo 2014: “On the Bhikkhunī Ordination Controversy”, Sri Lanka International Journal of Buddhist Studies, 3: 1– 20.

พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ภิกขุอนาลโย

พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

บทน า

บทความนี้ศึกษาวิวัฒนาการการอุปสมบทภิกษุณีตามที่มีบันทึกไว้ในจุลวรรค ของพระวินัยปิฎกของนิกายเถรวาท ตามด้วยการศึกษาการสืบทอดการ อุปสมบทภิกษุณีไปสู่ศรีลังกาดังที่ปรากฏในคัมภีร์ทีปวงศ์ และการคาดคะเนว่า มีการตีความในอดีตเกี่ยวกับระเบียบการอุปสมบทภิกษุณีตามที่มีบันทึกไว้ใน จุลวรรคของพระวินัยปิฎกอย่างไรบ้าง โดยประเด็นที่จะกล่าวถึงในบทความนี้มี ดังต่อไปนี้คือ

๑. การอุปสมบทด้วยการรับครุธรรม ๘ ๒. การอุปสมบทด้วยภิกษุสงฆ์เพียงฝ่ายเดียว ๓. การอุปสมบทด้วยสงฆ์สองฝ่าย ๔. การอุปสมบทด้วยทูต ๕. การสืบทอดการอุปสมบทสู่ศรีลังกา

ความตั้งใจของอาตมาคือการศึกษาบทบรรยายในพระวินัยปิฎกอย่างใกล้ชิด เพื่อค้นหาความเป็นมาของกระบวนการทั้งสี่ข้างต้นตามที่ปรากฏในพระวินัย อาตมาไม่ได้พยายามฟื้นหาข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ ความสนใจของ อาตมาอยู่ที่นัยทางพระวินัยเท่านั้น นัยใดๆ ที่อาตมาน าเสนอเกี่ยวกับการ กระท าหรือเจตนาของพระพุทธเจ้าจึงไม่ใช่เป็นส่วนหนึ่งของการพยายามฟื้น ข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ ทว่า เป็นส่วนหนึ่งของการสานกรณีศึกษาต่างๆ ที่ ยกขึ้นมาบรรยายประกอบในการบัญญัติพระวินัยแต่ละข้อให้เป็นไปอย่าง ปะติดปะต่อสอดคล้องตามข้อบ่งชี้ที่พบในพระวินัยปิฎกของนิกายเถรวาท ซึ่ง เป็นพื้นฐานการอ่านเอกสารอย่างถูกต้องของพระวินัยประเด็นนี้ รวมถึงผลที่มี 77 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ต่อธรรมเนียมปฏิบัติฝ่ายเถรวาทที่ด าเนินอยู่ในปัจจุบัน และเพื่อวัตถุประสงค์ ทางพระวินัยที่มีผลต่อสงฆ์ในนิกายเถรวาทในปัจจุบันอาตมาจึงศึกษาพระวินัย ปิฎกฉบับบาลีในรูปแบบที่ได้รับการถ่ายทอดมาเป็นกรอบอ้างอิงหลัก

๑. การอุปสมบทด้วยการรับครุธรรม ๘

อาตมาเริ่มต้นด้วยการแปลกรณีศึกษาต่างๆ ที่ยกขึ้นมาบรรยายประกอบในการ บัญญัติพระวินัยที่บันทึกในจุลวรรคเกี่ยวกับการที่พระนางปชาบดีโคตมี อุปสมบทเป็นภิกษุณีด้วยการยอมรับครุธรรม ๘ ในการนี้และในเนื้อหาต่อๆ ไป อาตมาจะสลับการน าเสนอบทแปลของเรื่องเล่าความเป็นมาพระวินัยที่ เกี่ยวข้องกับการพยายามวินิจฉัยบทความดังกล่าวเท่าที่อาตมาสามารถ ตรวจสอบให้แน่ใจได้

คาแปล (Vin II 255)

[พระอานนท์ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคว่า] “ขอประทานวโรกาส ขอสตรี พึงได้การออกจากเรือน บวชเป็นบรรพชิตในพระธรรมวินัยที่พระตถาคต ประกาศแล้ว พระพุทธเจ้าข้า”

[CV X 1.4] [พระผู้มีพระภาคตรัสว่า] “ดูกรอานนท์ ถ้าพระนางมหาปชาบดีโคตมี ยอมรับครุธรรม ๘ ประการ ข้อนั้นแหละจงเป็นอุปสัมปทาของพระนาง

78 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

๑. ภิกษุณีอุปสมบทแล้ว ๑๐๐ ปี ต้องกราบไหว้ ลุกรับ ท าอัญชลีกรรม สามีจิกรรม แก่ภิกษุที่อุปสมบทในวันนั้น ธรรมแม้นี้ ภิกษุณีต้องสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไม่ละเมิดตลอดชีวิต

๒. ภิกษุณีไม่พึงอยู่จ าพรรษาในอาวาสที่ไม่มีภิกษุ ธรรมแม้นี้ ภิกษุณีต้อง สักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไม่ละเมิดตลอดชีวิต

๓. ภิกษุณีต้องหวังธรรม ๒ ประการ คือ ถามวันอุโบสถ ๑ เข้าไปฟังค าสั่ง สอน ๑ จากภิกษุสงฆ์ทุกกึ่งเดือน ธรรมแม้นี้ ภิกษุณีต้องสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไม่ละเมิดตลอดชีวิต

๔. ภิกษุณีอยู่จ าพรรษาแล้ว ต้องปวารณาในสงฆ์สองฝ่ายโดยสถานทั้ง ๓ คือ โดยได้เห็น โดยได้ยิน หรือโดยรังเกียจ ธรรมแม้นี้ ภิกษุณีต้องสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไม่ละเมิดตลอดชีวิต

๕. ภิกษุณีต้องธรรมที่หนักแล้ว ต้องประพฤติปักขมานัตในสงฆ์ ๒ ฝ่าย ธรรมแม้นี้ ภิกษุณีต้องสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไม่ละเมิดตลอดชีวิต

๖. ภิกษุณีต้องแสวงหาอุปสัมปทาในสงฆ์ ๒ ฝ่าย เพื่อสิกขมานาผู้มีสิกขา อันศึกษาแล้วในธรรม ๖ ประการครบ ๒ ปีแล้ว ธรรมแม้นี้ ภิกษุณีต้อง สักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไม่ละเมิดตลอดชีวิต

๗. ภิกษุณีไม่พึงด่า บริภาษภิกษุ โดยปริยายอย่างใดอย่างหนึ่ง ธรรมแม้นี้ ภิกษุณีต้องสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไม่ละเมิดตลอดชีวิต

79 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

๘. ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป ปิดทางไม่ให้ภิกษุณีทั้งหลายสอนภิกษุ เปิดทางให้ ภิกษุทั้งหลายสอนภิกษุณี ธรรมแม้นี้ ภิกษุณีต้องสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไม่ละเมิดตลอดชีวิต

“ดูกรอานนท์ ก็ถ้าพระนางมหาปชาบดีโคตมี ยอมรับครุธรรม ๘ ประการนี้ ข้อนั้นแหละจงเป็นอุปสัมปทาของพระนางฯ”

[CV X 1.5] ครั้งนั้น พระอานนท์เรียนครุธรรม ๘ ประการในส านักพระผู้มีพระภาค แล้ว เข้าไปหาพระนางมหาปชาบดีโคตมี ชี้แจงว่า

“พระนางโคตมี ถ้าพระนางยอมรับครุธรรม ๘ ประการ ข้อนั้นแหละจักเป็น อุปสัมปทาของพระนางคือ

“ภิกษุณีอุปสมบทแล้ว ๑๐๐ ปี... เปิดทางให้ภิกษุทั้งหลายสอนภิกษุณี ธรรมแม้นี้ ภิกษุณีต้องสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไม่ละเมิดตลอดชีวิต

“พระนางโคตมี ถ้าพระนางยอมรับครุธรรม ๘ ประการนี้ ข้อนั้นแหละจัก เป็นอุปสัมปทาของพระนาง”

[พระนางมหาปชาบดีโคตมีกล่าวว่า] “ข้าแต่ท่านพระอานนท์ ดิฉันยอมรับ ครุธรรม ๘ ประการนี้ไม่ละเมิดตลอดชีวิต เปรียบเหมือนหญิงสาวหรือชาย หนุ่มที่ชอบแต่งกาย อาบน ้าสระเกล้าแล้ว ได้พวงอุบล พวงมะลิ หรือพวง ลาดวนแล้ว พึงประคองรับด้วยมือทั้งสอง ตั้งไว้เหนือเศียรเกล้าฉะนั้นฯ”

80 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

[CVX 1.6] ครั้งนั้น พระอานนท์เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาค ถวายบังคมนั่ง ณ ที่ควรส่วน ข้างหนึ่ง แล้วได้กราบทูลว่า

“พระพุทธเจ้าข้า พระนางมหาปชาบดีโคตมี ยอมรับครุธรรม ๘ ประการแล้ว พระมาตุจฉาของพระผู้มีพระภาคอุปสมบทแล้ว”

ข้อศึกษา

ตามเรื่องเล่าข้างต้น อันเนื่องจากพระอานนท์ร้องขอต่อพระผู้มีพระภาคขอทรง อนุญาตให้สตรีออกบวช พระพุทธองค์จึงทรงประกาศครุธรรม ๘ โดยระบุว่า หากพระนางมหาปชาบดีโคตมียอมรับครุธรรม ๘ ประการ ข้อนั้นแหละจักเป็น อุปสัมปทาของพระนางฯ เนื่องจากพระพุทธองค์ทรงประกาศครุธรรม ๘ เป็น ค าตอบต่อค าร้องขอให้สตรีทั่วไปสามารถออกบวชเป็นภิกษุณี จึงดูเหมือนว่า พระองค์ทรงตัดสินพระทัยก่อตั้งคณะภิกษุณีสงฆ์ ด้วยพระองค์มิได้อนุญาตแค่ พระวิมาดาเป็นพิเศษพระองค์เดียวเท่านั้น กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ ถึงแม้ กระบวนการอุปสมบทโดยผ่านการยอมรับครุธรรม ๘ ประการจะเป็นเพียง ระเบียบส าหรับพระนางมหาปชาบดีโคตมีพระองค์เดียว กระนั้น การอุปสมบท ของพระนางก็ถือว่าเป็นก้าวแรกในพัฒนาการอันมีเป้าหมายเพื่อ “ช่วยให้สตรี ได้สละเรือนและบวชเป็นบรรพชิตในพระธรรมวินัยที่พระตถาคตประกาศแล้ว”

ข้อเท็จจริงนี้เห็นได้ชัดจากการบัญญัติครุธรรม ๘ ด้วยเช่นกัน ข้อก าหนดส่วน ใหญ่ในครุธรรม ๘ ประการนี้เกี่ยวข้องกับสถานการณ์อันจะเกิดขึ้นเมื่อคณะ

81 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ภิกษุณีสงฆ์ได้ประดิษฐานขึ้นแล้ว มิใช่ส าหรับสถานการณ์ที่มีพระนางมหา- ปชาบดีโคตมีเป็นภิกษุณีเพียงรูปเดียว

ครุธรรม ๘ ประการไม่ใช่กฎระเบียบส าหรับภิกษุ อย่างไรก็ตาม ข้อปฏิบัติ เหล่านี้ระบุถึงสิ่งที่พระพุทธองค์มีพระประสงค์ให้ภิกษุให้ความร่วมมือกับ ภิกษุณีเมื่อคณะภิกษุณีสงฆ์ประดิษฐานขึ้นแล้ว ครุธรรมทั้ง ๘ ประการนี้มี กล่าวในพระวินัยว่าด้วยปาจิตตีย์สิกขาบทข้อที่ ๒๑ ส าหรับภิกษุซึ่งก าหนดให้ ครุธรรม ๘ เป็นส่วนหนึ่งของโอวาทที่ภิกษุให้กับภิกษุณี (Vin IV 52) ดังนั้น จึง ไม่มีข้อสงสัยว่า ภิกษุมีความตระหนักดีถึงครุธรรม ๘

เมื่อภิกษุรับทราบถึงครุธรรม ๘ ประการ โดยสันนิษฐานว่า เมื่อได้รับแจ้งจาก พระอานนท์ว่ามีอะไรเกิดขึ้น ภิกษุทั้งหลายย่อมทราบว่า ตนต้องปฏิบัติตามข้อ ก าหนดต่อไปนี้เมื่อมีคณะภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่

 พึงแจ้งภิกษุณีถึงวันอุโบสถ (ครุธรรมข้อ ๓)  พึงแสดงโอวาทแก่ภิกษุณี (ครุธรรมข้อ ๓)  พึงรับปวารณา (ครุธรรมข้อ ๔)  พึงให้มานัตแก่ภิกษุณี (ครุธรรมข้อ ๕)  พึงร่วมพิธีอุปสมบท (ครุธรรมข้อ ๖)

ครุธรรม ๘ มีความเกี่ยวข้องกับภิกษุอย่างชัดเจนโดยเห็นได้จากข้อปฏิบัติข้อ แรกในรายการข้อปฏิบัติข้างต้น ซึ่งก าหนดว่า ภิกษุพึงแจ้งภิกษุณีถึงวันอุโบสถ อนึ่ง วันอุโบสถนี้จะก าหนดโดยพิจารณาว่าจะเป็นวันที่ ๑๔ หรือวันที่ ๑๕

82 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

หลังจากวันอุโบสถครั้งก่อน ในวันที่ก าหนดให้เป็นวันอุโบสถ ภิกษุพึงแสดง โอวาทแก่ภิกษุณี

อย่างไรก็ดี ประเด็นเกี่ยวกับการให้โอวาทยังมีก าหนดในพระวินัยที่อื่นอีก เท่าที่ อาตมาสามารถตรวจสอบได้ วันอุโบสถมีกล่าวถึงในครุธรรมข้อที่ ๓ และใน ปาจิตตีย์สิกขาบทข้อที่ ๕๙ ของภิกษุณี ในพระวินัยปิฎก เรื่องเล่าเหตุการณ์ที่ น าไปสู่การบัญญัติปาจิตตีย์สิกขาบทข้อที่ ๕๙ ของภิกษุณีมีดังต่อไปนี้ (Vin IV 315)

โดยสมัยนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของอนาถ บิณฑิกคหบดี เขตพระนครสาวัตถี ครั้งนั้น ภิกษุณีทั้งหลายไม่ถามอุโบสถ ก็มี ไม่ขอโอวาทก็มี ภิกษุทั้งหลายพากันเพ่งโทษ ติเตียน โพนทะนาว่า “ไฉนภิกษุณีทั้งหลายจึงได้ไม่ถามอุโบสถและไม่ขอโอวาทเล่า”

กรณีนี้เป็นเหตุให้พระพุทธองค์ทรงก าหนดให้ภิกษุณีต้องอาบัติปาจิตตีย์ ถ้า ภิกษุณีไม่ถามอุโบสถและไม่ขอโอวาท พระวินัยข้างต้นแสดงให้เห็นว่า ภิกษุ ทราบอย่างชัดเจนถึงความจ าเป็นของภิกษุณีตามที่ก าหนดในครุธรรมข้อ ๓ อัน บัญญัติให้ภิกษุณีต้องสอบถามภิกษุเกี่ยวกับวันอุโบสถ เนื่องจากเหล่าภิกษุ กล่าวต าหนิทันทีที่ภิกษุณีไม่ได้ท า เหตุการณ์นี้จึงเป็นการยืนยันความเข้าใจว่า ตามพระวินัยสายเถรวาท ภิกษุตระหนักชัดเจนถึงบทบาทของครุธรรม ๘ ว่า เป็นข้อก ากับความสัมพันธ์ระหว่างภิกษุและภิกษุณี

จากความบรรยายในจุลวรรคที่แปลข้างต้น พระพุทธองค์ทรงบัญญัติครุธรรม ข้อ ๖ พร้อมทั้งข้ออื่นๆ ให้ปฏิบัติเป็นการตอบซึ่งค าร้องขอของพระอานนท์ให้

83 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

สร้างโอกาสส าหรับสตรีได้บวชเป็นบรรพชิตในพระธรรมวินัยของพระพุทธองค์ โดยลักษณะนี้ จึงเป็นว่า พระวินัยปิฎกฝ่ายเถรวาทบันทึกว่า พระพุทธเจ้าทรงมี พระ-ประสงค์ให้พระนางมหาปชาบดีโคตมียอมรับข้อบัญญัติที่พระนางจะไม่ สามารถปฏิบัติตามได้ แม้ว่าพระนางมหาปชาบดีโคตรมีจะบวชเป็นภิกษุณี โดยการยอมรับครุธรรมทั้ง ๘ ประการ พระนางก็ไม่สามารถที่จะจัดตั้งคณะ ภิกษุณีสงฆ์เพื่อด าเนินการอุปสมบทแก่สตรีศากยะที่อยากบวชได้ ฉะนั้น นับ แต่แรก ก็เห็นได้ชัดเจนว่า พระนางจะไม่สามารถปฏิบัติตามข้อก าหนดในครุ- ธรรมข้อที่ ๖ ได้

เมื่อพิจารณาบทสาธยายถึงพระพุทธองค์ในที่อื่นๆ ในพระปิฎก จึงดูเหมือนว่า แทบจะเป็นไปไม่ได้เลยที่จะสันนิษฐานว่า พระวินัยปิฎกจะน าเสนอพระพุทธ- องค์ในลักษณะที่ทรงหลงลืมข้อเท็จจริงว่า ทรงบัญญัติข้อก าหนดที่เป็นไปไม่ได้ ที่จะปฏิบัติตาม อันที่จริง อาตมาไม่เคยอ่านพบว่า มีกรณีใดในพระวินัยที่พระ- พุทธองค์ทรงบัญญัติข้อก าหนดที่ปฏิบัติไม่ได้ในทันทีที่ทรงประกาศ ในพระ วินัยปิฎก มีบันทึกหลายเหตุการณ์ที่พระพุทธองค์ทรงเห็นความจ าเป็นที่จะต้อง แก้ไขกฎเดิม แต่ลักษณะดังกล่าวมักจะเกิดขึ้นเพราะมีปัญหาตามมาภายหลัง ไม่ใช่เพราะกฎระเบียบนั้นไม่สามารถปฏิบัติตามได้เลยในทันที

ดังนั้น การวินิจฉัยความที่น่าเชื่อถือเกี่ยวกับเหตุการณ์ดังกล่าวน่าจะอนุมานได้ ว่า พระพุทธองค์ทรงมีเจตนาในการบัญญัติเช่นนั้น การวินิจฉัยความดังกล่าว นี้สนับสนุนด้วยข้อเท็จจริงที่ว่า พระพุทธองค์ทรงไม่ได้ไร้ซึ่งหนทางเลือกอื่น เช่น ทรงสามารถบัญญัติครุธรรมข้อ ๖ ในลักษณะอื่นได้ พระพุทธองค์ทรง สามารถบัญญัติว่า สตรีจะอุปสมบทเป็นภิกษุณีได้โดยรับการอุปสมบทจาก ภิกษุ โดยไม่จ าต้องเอ่ยถึงความจ าเป็นต้องมีภิกษุณีร่วมด้วยเลย และไม่

84 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

จ าเป็นต้องให้มีการฝึกก่อนอุปสมบทด้วย การบัญญัติลักษณะดังกล่าวย่อมไม่ สร้างปัญหาใดๆ ด้วยสตรีที่ติดตามพระนางมหาปชาบดีโคตรมีจะสามารถรับ การอุปสมบทได้โดยตรงจากภิกษุ และจะไม่มีความจ าเป็นใดๆ ที่พระนาง มหาปชาบดีโคตมีจะต้องกลับมากราบทูลถามพระพุทธองค์เกี่ยวกับวิธีการ ด าเนินการกับสตรีศากยวงศ์เหล่านั้นอีก ทว่า พระวินัยปิฎกในนิกายเถรวาท ไม่ได้บันทึกไว้เช่นนั้น

พระวินัยปิฎกในนิกายเถรวาทบันทึกเหตุการณ์ในลักษณะที่เป็นนัยราวว่า พระ- พุทธองค์ทรงตั้งพระทัยสร้างสถานการณ์ที่พระนางมหาปชาบดีโคตมีจะต้อง กลับมากราบทูลถามพระองค์เพิ่มเติม ซึ่งจะเป็นการเปิดโอกาสให้พระองค์ทรง ก าหนดบทบัญญัติว่า ควรด าเนินการอย่างไรในสถานการณ์เช่นนั้น และนั่นคือ สิ่งที่เกิดขึ้นต่อไปในพระวินัย

๒. การอุปสมบทด้วยภิกษุสงฆ์เพียงฝ่ายเดียว

บทแปล (Vin II 256) พระวินัยปิฎก เล่มที่ ๗ จุลวรรค ภาค ๒

CV X 2.1 ครั้งนั้น พระมหาปชาบดีโคตมีเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาค ถวายบังคม ได้ยืน ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง แล้วกราบทูลว่า “พระพุทธเจ้าข้า หม่อมฉันจะปฏิบัติ ในนางสากิยานี (สตรีศากยวงศ์) พวกนี้อย่างไร”

85 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ล าดับนั้น พระผู้มีพระภาคทรงชี้แจงให้พระนางมหาปชาบดีโคตมีเห็นแจ้ง สมาทาน อาจหาญ ร่าเริงด้วยธรรมีกถาแล้วทีนั้น พระนางมหาปชาบดี- โคตมีผู้ซึ่งพระผู้มีพระภาคได้ทรงชี้แจงให้เห็นแจ้ง สมาทาน อาจหาญ ร่าเริง ด้วยธรรมีกถาแล้ว จึงถวายบังคมพระผู้มีพระภาค ท าประทักษิณกลับไป

ล าดับนั้น พระผู้มีพระภาคทรงท าธรรมีกถาในเพราะเหตุเป็นเค้ามูลนั้น ใน เพราะเหตุแรกเกิดนั้น แล้วรับสั่งกะภิกษุทั้งหลายว่า “ดูกรภิกษุทั้งหลาย เรา อนุญาตให้ภิกษุทั้งหลายอุปสมบทภิกษุณีฯ”

CV X 2.2 ครั้งนั้น ภิกษุณีเหล่านั้นได้กล่าวกะพระมหาปชาบดีโคตมีว่า “พระแม่เจ้ายัง ไม่ได้อุปสมบทแต่พวกดิฉันอุปสมบทแล้ว เพราะพระผู้มีพระภาคทรง บัญญัติไว้อย่างนี้ว่า ภิกษุทั้งหลายพึงให้อุปสมบทภิกษุณี”

ลาดับนั้น พระมหาปชาบดีโคตมีเข้าไปหาพระอานนท์ อภิวาทแล้วได้ยืน ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง แล้วกล่าวว่า “ท่านพระอานนท์ ภิกษุณีเหล่านั้นพูดกะ ดิฉันอย่างนี้ว่า ‘พระแม่เจ้ายังไม่ได้อุปสมบท แต่พวกดิฉันอุปสมบทแล้ว เพราะพระผู้มีพระภาคทรงบัญญัติไว้อย่างนี้ว่า ภิกษุทั้งหลายพึงให้ อุปสมบทภิกษุณี’”

ครั้งนั้น พระอานนท์เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาค ถวายบังคมนั่ง ณ ที่ควรส่วน ข้างหนึ่ง แล้วกราบทูลว่า “พระพุทธเจ้าข้า พระมหาปชาบดีโคตมีกล่าว อย่างนี้ว่า ‘ท่านพระอานนท์ ภิกษุณีพวกนี้พูดกะดิฉันอย่างนี้ว่า ‘พระแม่เจ้า

86 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ยังไม่ ได้อุปสมบท แต่พวกดิฉันอุปสมบทแล้ว เพราะพระผู้มีพระภาคทรง บัญญัติไว้อย่างนี้ว่า ภิกษุทั้งหลายพึงให้อุปสมบทภิกษุณี’”

[พระผู้มีพระภาคตรัสว่า] “ดูกรอานนท์ พระมหาปชาบดีโคตมีรับครุธรรม ๘ ประการแล้วในกาลใด พระนางชื่อว่าอุปสมบทแล้วในกาลนั้นทีเดียวฯ”

ข้อศึกษา

จากบทแปลที่คัดมาข้างต้น พระพุทธองค์ทรงอนุญาตให้ภิกษุอุปสมบทภิกษุณี ได้เองในสงฆ์ฝ่ายเดียวในสถานการณ์ที่ไม่มีคณะภิกษุณีสงฆ์ ซึ่งมีลักษณะ สองประการของข้อบัญญัติดังกล่าวที่ควรแก่การวินิจฉัย ได้แก่ ข้อก าหนด อนุญาตให้ภิกษุอุปสมบทภิกษุณีได้เองในสงฆ์ฝ่ายเดียว และสถานภาพตาม พระวินัยของพระนางมหาปชาบดีโคตมีและเหล่าสตรีที่ติดตามพระนาง

อาตมาหวังว่า ข้อศึกษาในบทที่ ๑ จะแสดงไว้ชัดเจนว่า ค าอธิบายที่สมเหตุผล ที่สุดส าหรับการบัญญัติครุธรรมข้อ ๖ ตามที่บันทึกในพระวินัยปิฎกของนิกาย เถรวาทคือ เพื่อสร้างโอกาสให้บัญญัติข้อปฏิบัติเพิ่มเติม นี่คือสิ่งที่เกิดขึ้นตามที่ คาด ดังปรากฏในพระวินัยปิฎก เล่มที่ ๗ จุลวรรค ภาค ๒ เมื่อพระนางมหา- ปชาบดีโคตมีกลับมากราบทูลถามพระพุทธองค์ว่า ควรปฏิบัติเช่นไร ในเมื่อ พระนางได้ยอมรับครุธรรมข้อ ๖ แต่ไม่สามารถปฏิบัติได้

ในสถานการณ์นี้ เพื่อแก้ปัญหาให้แก่เหล่าสตรีที่ติดตามพระนางมหาปชาบดี- โคตมี พระพุทธองค์ทรงสามารถอุปสมบทสตรีเหล่านั้นด้วยพระองค์เอง การ

87 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

อุปสมบทโดยพระองค์เองก็จะเพียงพอแล้วและเป็นการแก้ปัญหาอย่างง่ายๆ ลักษณะเดียวกับที่พระองค์ทรงอุปสมบทภิกษุโดยพระองค์เอง

การแก้ปัญหาที่ง่ายๆ อีกวิธีคือ ก าหนดให้การยอมรับครุธรรม ๘ เป็นการ อุปสมบทของเหล่าสตรีที่ติดตามพระนางมหาปชาบดีโคตมี การก าหนดให้การ ยอมรับครุธรรม ๘ เป็นการอุปสมบทจะเป็นวิธีที่ง่ายๆ ไม่ซับซ้อนและไม่ต้องมี กระบวนการอะไรให้ด าเนินการต่ออีก คณะภิกษุณีสงฆ์ที่ก่อตั้งขึ้นในลักษณะนี้ จะสามารถด าเนินการร่วมกับภิกษุในการให้อุปสมบทต่อไปในอนาคตตามที่ ระบุไว้ในครุธรรมข้อ ๖ ทว่า นี่ไม่ใช่สิ่งที่บันทึกในพระวินัยปิฎกของนิกายเถร- วาท

ตามบันทึกในพระวินัยปิฎกของนิกายเถรวาท พระพุทธองค์กลับทรงมอบหมาย หน้าที่การอุปสมบทให้เป็นของภิกษุ จึงดูเหมือนว่า พระพุทธองค์ทรงตั้งพระทัย สร้างเงื่อนไขเพื่อต้องบัญญัติวินัยเพิ่ม โดยใช้เงื่อนไขนี้ก าหนดให้ภิกษุอุปสมบท ภิกษุณีได้เองในสงฆ์ฝ่ายเดียว เจตนาของพระวินัยข้อนี้จึงชัดแจ้งว่า ก าหนด ขึ้นเพื่อแก้ปัญหาในสถานการณ์ที่ไม่มีคณะภิกษุณีสงฆ์ร่วมด าเนินการ อุปสมบทกับภิกษุ

เมื่อพิจารณาเรื่องเล่าที่บรรยายต่อไป ค าอธิบายที่สมเหตุสมผลที่สุดก็คือ ตาม ค าบันทึกในพระวินัยปิฎกของนิกายเถรวาทนั้น พระพุทธองค์ทรงมีพระประสงค์ ที่จะสร้างแบบอย่างการด าเนินการส าหรับอนาคต เมื่อเราวินิจฉัยว่า มี เจตนารมณ์เบื้องหลังเหตุการณ์ตามที่บันทึกในจุลววรคข้างต้น สถานการณ์ และรายละเอียดต่างๆ ที่บรรยายประกอบก็ฟังมีเหตุมีผลทีเดียว

88 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

หากเราวินิจฉัยว่า การมอบอ านาจอุปสมบทให้ภิกษุมีวัตถุประสงค์เพียงเพื่อ แก้ไขสถานการณ์นั้นๆ เท่านั้น เราก็ต้องวินิจฉัยว่า ตามบันทึกในพระวินัยปิฎก ของนิกายเถรวาท พระพุทธองค์ทรงกระท าสิ่งต่างๆ อย่างไม่คงเส้นคงวา หรือ ทรงมองข้ามผลของสิ่งที่พระองค์ทรงก าลังกระท าอยู่ การที่พระองค์บัญญัติ ครุธรรมข้อที่ ๖ ในรูปแบบที่บันทึกไว้ในจุลวรรคจะฟังสมเหตุสมผลเพียงเมื่อเรา วินิจฉัยว่า พระองค์ทรงมีพระประสงค์สร้างโอกาสให้มีการก าหนดบทบัญญัติ เพิ่มเติมในขณะเดียวกันก็แสดงถึงพระประสงค์พื้นฐานที่ให้ การอุปสมบท ภิกษุณีควรด าเนินการโดยสงฆ์สองฝ่าย

การสร้างโอกาสลักษณะดังกล่าวจึงสมเหตุสมผลหากโอกาสนั้นๆ น าไปสู่บท บัญญัติทั่วไป มิใช่เป็นการแก้ปัญหาเฉพาะเหตุการณ์หนึ่งเหตุการณ์เดียว เท่านั้น ฉะนั้น บทบัญญัติที่เพิ่มเติมมานั้นมิเพียงจะเกี่ยวเนื่องกับเหตุการณ์ ณ ขณะนั้นๆ แต่ยังเพื่อน าไปปฏิบัติในอนาคตเมื่อใดก็ตามที่สถานการณ์ลักษณะ คล้ายกันนี้เกิดขึ้นด้วย นั่นคือ เมื่อใดที่ไม่มีคณะภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่ ตามที่ พระอาจารย์เชตะวัน สยาดอ อธิบายในอรรถกถาของมิลินทปัญหา ซึ่งตีพิมพ์ เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๙๒ เป็นภาษาบาลี (ภิกขุ โพธิ 2010: 138)

อีกแง่มุมหนึ่งของพระวินัยปิฎกเล่มที่ ๗ จุลวรรคภาค ๒ ที่จะน ามาพิจารณาคือ ข้อกล่าวหาของสตรีศากยวงศ์ที่ติดตามพระนางมหาปชาบดีโคตมีว่า พระนาง ไม่ได้รับการอุปสมบทอย่างถูกต้อง ค าตอบของพระพุทธองค์แสดงชัดว่า พระ นางมหาปชาบดีโคตมีทรงได้รับการอุปสมบทแล้ว

เราจะเห็นสถานภาพภิกษุณีของพระนางมหาปชาบดีโคตมีได้อย่างชัดเจนจาก ปาจิตตีย์สิกขาบทข้อที่ ๒๓ ของภิกษุที่ก าหนดห้ามภิกษุไปสู่ที่พักของภิกษุณี

89 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

เพื่อแสดงโอวาท พระวินัยบันทึกไว้ว่า พระพุทธองค์ทรงแก้บทบัญญัติข้อนี้เป็น พิเศษด้วยมีเหตุเกี่ยวเนื่องกับพระนางมหาปชาบดีโคตมี

สมัยหนึ่ง พระนางทรงเจ็บไข้ มีภิกษุบางรูปไปเยี่ยมพระนางเพื่อสอบถามถึง อาการอาพาธแต่มิได้ให้โอวาทเพื่อรักษาพระวินัยข้อนี้ไว้ เมื่อพระพุทธองค์ทรง เสด็จไปเยี่ยมด้วยพระองค์เอง พระนางได้กราบทูลว่า พระนางมิได้รับโอกาสอัน ท าให้จิตเบิกบานจากโอวาทของภิกษุอย่างที่เคยได้รับ การนี้ท าให้พระพุทธองค์ ทรงแสดงธรรมแก่พระนางเอง จากนั้น ทรงแก้ไขบทบัญญัติข้อนี้ว่า ภิกษุ สามารถให้โอวาทแก่ภิกษุณีในส านักของภิกษุณีได้หากภิกษุณีเจ็บไข้ (Vin IV 57) พระวินัยข้อนี้มีที่มาจากเหตุการณ์อันเกี่ยวเนื่องกับพระนางมหาปชาบดี- โคตมีในฐานะภิกษุณี และมีวัตถุประสงค์เพื่อให้พระนางรวมทั้งภิกษุณีรูปอื่นๆ สามารถรับรองภิกษุและฟังโอวาทจากภิกษุได้เมื่อภิกษุณีป่วย

สถานภาพภิกษุณีของพระนางมหาปชาบดีโคตมียังพบได้จากรายชื่อภิกษุณี สาวกที่เป็นเอตทัคคะตามที่มีบันทึกไว้ในอังคุตตรนิกาย ซึ่งตามรายชื่อนี้ พระ นางมหาปชาบดีโคตรมีทรงเป็นผู้ที่เลิศกว่าผู้อื่นในทางรัตตัญญู (คือผู้มีรู้ราตรี นาน) (อังคุตตรนิกายสูตรที่ ๑) กล่าวคือ เป็นที่ชัดแจ้งอย่างไม่มีข้อสงสัยว่า พระนางมหาปชาบดีโคตมีทรงมีสถานภาพเป็นที่นับถือว่าเป็นภิกษุณี

สถานภาพภิกษุณีของเหล่าสตรีที่ติดตามพระนางมหาปชาบดีโคตมีก็เช่นกัน สามารถวินิจฉัยได้จากที่พระพุทธองค์มิได้ทรงปฏิเสธค ากล่าวของพวกนางว่า ได้รับอุปสมบทเป็นภิกษุณี ในทางตรงข้าม เมื่อพระอานนท์รายงานให้พระองค์ ทรงทราบถึงสิ่งที่เหล่าสตรีนั้นกล่าวอ้าง พระพุทธองค์ทรงคัดแย้งแต่ข้ออ้างว่า พระนางมหาปชาบดีโคตมียังมิได้รับการอุปสมบท โดยทรงอธิบายว่า เป็นความ

90 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

เข้าใจผิด กล่าวสรุปคือ พระนางมหาปชาบดีโคตมีและเหล่าสตรีที่ติดตามพระ นางล้วนเป็นภิกษุณี

บทบัญญัติสาหรับ ภิกษุณีหลายข้อในพระวินัยกล่าวถึง นิยามของค าว่า ภิกษุณี นิยามนี้พบได้ทันทีในค าอธิบายของปาราชิกสิกขาบทที่ ๑ ส าหรับภิกษุณี ดังต่อไปนี้ (Vin IV 214)

บทว่า ภิกษุณี ความว่า ที่ชื่อว่า ภิกษุณี เพราะอรรถว่าเป็นผู้ขอ ชื่อว่า ภิกษุณี เพราะอรรถว่า ประพฤติภิกขาจริยวัตร ชื่อว่า ภิกษุณี เพราะอรรถ ว่าทรงผืนผ้าที่ถูกท าลายแล้ว ชื่อว่า ภิกษุณี โดยสมญา ชื่อ ภิกษุณี โดย ปฏิญญา ชื่อว่า ภิกษุณี เพราะอรรถว่าเป็นเอหิภิกษุณี ชื่อ ภิกษุณี เพราะ อรรถว่าเป็นผู้อุปสมบทแล้วด้วยไตรสรณคมน์ ชื่อว่า ภิกษุณี เพราะอรรถ ว่าเป็นผู้เจริญ ชื่อว่า ภิกษุณี เพราะอรรถว่ามีสารธรรม ชื่อว่า ภิกษุณี เพราะอรรถว่าเป็นพระเสขะ ชื่อว่า ภิกษุณี เพราะอรรถว่าเป็นพระอเสขะ ชื่อว่าภิกษุณี เพราะอรรถว่าเป็นผู้อันสงฆ์สองฝ่ายพร้อมเพรียงกันอุปสมบท ให้ด้วยญัตติจตุถกรรม อันไม่ก าเริบ (ไม่มีเหตุให้ท าใหม่) ควรแก่ฐานะ

บรรดาภิกษุณีเหล่านั้น ภิกษุณีอันสงฆ์สองฝ่ายพร้อมเพรียงกันอุปสมบทให้ ด้วยญัตติจตุตถกรรม อันไม่ก าเริบ ควรแก่ฐานะ นี้ชื่อว่า ภิกษุณี ที่ทรง ประสงค์ในอรรถนี้

จุดประสงค์หลักของการให้นิยามของค าว่า ภิกษุณี ก็เพื่อแสดงให้ชัดแจ้งว่า สิกขาบทในพระวินัยนี้มีเพื่อผู้ที่ได้รับการอุปสมบทอย่างถูกต้องเท่านั้น มิได้ ส าหรับผู้ที่ชื่อว่า ภิกษุณี เพราะเหตุอื่น เราพบนิยามที่คล้ายๆ กันนี้ส าหรับค า

91 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ว่า ภิกษุ ในปาราชิกสิกขาบทที่ ๑ สาหรับ ภิกษุ นิยามนี้ยังแสดงความแตกต่าง ระหว่างภิกษุที่สงฆ์พร้อมเพรียงกันให้อุปสมบทด้วยญัตติจตุตถกรรมกับผู้ที่ชื่อ ว่า ภิกษุเพราะเป็นผู้ขอ (Vin III 24):

บทว่า ภิกษุ ความว่า ที่ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นผู้ขอ ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่าประพฤติภิกขาจริยวัตร ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่าทรงผืนผ้า ที่ถูกท าลายแล้ว ชื่อว่า ภิกษุ โดยสมญา ชื่อว่า ภิกษุ โดยปฏิญญา ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นเอหิภิกษุ ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า เป็นผู้ อุปสมบทแล้ว ด้วยไตรสรณคมน์ ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่าเป็นผู้เจริญ ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่ามีสาระธรรม ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า เป็นพระ เสขะ ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า เป็นพระอเสขะ ชื่อว่า ภิกษุ เพราะว่า อรรถว่า เป็ นผู้อันสงฆ์พร้อมเพรียงกันให้อุปสมบทแล้วด้วยญัตติจตุตถ- กรรม อันไม่ก าเริบ ควรแก่ฐานะ

บรรดาผู้ที่ชื่อว่าภิกษุเหล่านั้น ภิกษุนี้ใด ทั้งสงฆ์พร้อมเพรียงกันให้อุปสมบท แล้วด้วยญัตติจตุตถกรรม อันไม่ก าเริบ ควรแก่ฐานะ ภิกษุนี้ พระผู้มีพระ- ภาคทรงประสงค์ว่า ภิกษุ ในอรรถนี้

เราควรต้องมีความระมัดระวังรอบคอบเมื่อกล่าวถึงนิยามนี้ซึ่งได้กลายเป็นส่วน หนึ่งของพระวินัยปิฎกไปแล้ว Cullavagga XI 1.7 ระบุว่า พระมหากัสสปะเป็น ประธานการสังคายนาครั้งที่ ๑ (Vin II 286) อันเป็นการแน่นอนว่า ณ ขณะนั้น พระมหากัสสปะยังมีชีวิตอยู่และยังเป็นภิกษุอยู่

92 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ในสังยุตตนิกาย มีบันทึกเหตุการณ์ที่พระมหากัสสปะพบพระพุทธองค์ครั้งแรก และพระองค์ทรงมอบโอวาทสามประการแก่พระมหากัสสปะ (กัสสปสังยุตต์) โดยอรรถกถาท่านระบุว่า โอวาทสามประการนี้คือการอุปสมบทของพระ มหากัสสปะ (Spk II 198) อรรถกถาที่ระบุถึงนิยามของค าว่า ภิกษุ ในส่วนอรรถ- กถาค าศัพท์ส าหรับปาราชิกสิกขาบทที่ ๑ นั้น หมายถึงกรณีการอุปสมบทของ พระมหากัสสปะว่าเป็นรูปแบบการอุปสมบทโดย “การรับโอวาท” หรือ โอวาท- ปฏิคคหณูปสัมปทา การอุปสมบทแบบนี้มิได้มีกล่าวไว้อย่างชัดแจ้งในนิยาม ของค าว่า ภิกษุในพระวินัย

นี่คือตัวอย่างว่า เหตุใดเราจึงควรรอบคอบเมื่อพิจารณานิยามของค าว่า ภิกษุ แนวทางที่ดีที่สุดน่าจะเป็นการสันนิษฐานว่า นิยามนี้หมายระบุว่า การ อุปสมบทแล้วด้วยญัตติจตุตถกรรมเป็นตัวอย่างหนึ่งของการอุปสมบทที่ไม่ ก าเริบ ควรแก่ฐานะ แต่มิได้หมายว่า เป็นการอุปสมบทเพียงวิธีเดียวเท่านั้นที่ ไม่ก าเริบ ควรแก่ฐานะ

หากจะยืนยันว่า ผู้ที่ได้รับการอุปสมบทแล้วด้วยญัตติจตุตถกรรมเท่านั้นเป็น ภิกษุที่ถูกต้องตามพระวินัย ผู้อื่นมิใช่ภิกษุแท้ ฉะนั้น พระมหากัสสปะก็ไม่ สามารถถือว่าเป็นพระภิกษุได้ และจ าต้องสรุปว่า พระวินัยของนิกายเถรวาท ไม่ยอมรับว่า ผู้ด าเนินการจัดสังคายนาครั้งแรกเป็นภิกษุ การสรุปดังกล่าวย่อม ส่งผลเสียต่อการพยายามวินิจฉัยพระปิฎกเอง ด้วยจะหมายความว่า การจัดท า ประมวลพระวินัยในสังคายนาครั้งแรกเป็นผลมาจากการท่องพระวินัยตามค า ร้องขอและภายใต้การก ากับดูแลของผู้ที่ไม่ใช่ภิกษุ

93 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

แทนที่เราจะถอดถอนสถานภาพทางพระวินัยของผู้มีบทบาทส าคัญยิ่งต่อการ จัดท าประมวลพระวินัยในสังคายนาครั้งแรก น่าจะเป็นประโยชน์มากว่า หาก เราใช้วิธีวินิจฉัยตีความที่เปิดกว้างที่รวมรูปแบบการอุปสมบทอย่างอื่นว่า ถูกต้องตามพระวินัยบอกเหนือจากการอุปสมบทแล้วด้วยญัตติจตุตถกรรมที่ เอ่ยถึงในพระวินัยของภิกษุ ตราบเท่าที่รูปแบบการอุปสมบทนั้นๆ ไม่ก าเริบ ควร แก่ฐานะเช่นกัน ด้วยนี่คือ กรณีของพระมหากัสสปะอย่างชัดแจ้ง

ในลักษณะเดียวกัน เมื่อเราวินิจฉัยนิยามของค าว่า ภิกษุณี เราควรยอมรับทั้ง การอุปสมบทของพระนางมหาปชาบดีโคตมีด้วยการรับครุธรรม ๘ และการ อุปสมบทของสตรีผู้ติดตามพระนางซึ่งอุปสมบทด้วยภิกษุสงฆ์ฝ่ายเดียว การ อุปสมบททั้งสองแบบมิได้ระบุชัดแจ้งในส่วนที่กล่าวถึงนิยามของค าว่า ภิกษุณี ซึ่งเหมือนกับกรณีการอุปสมบทของพระมหากัสสปะ ซึ่งมิได้มีการระบุไว้เช่นกัน ในส่วนที่กล่าวถึงนิยามของค าว่า ภิกษุ

ฉะนั้น สรุปคือ พระวินัยระบุนิยามของค าว่า ภิกษุ ซึ่งรวมถึงค าว่า ภิกษุณี ด้วย ว่า ผู้ที่ได้รับการอุปสมบทอย่างโดยคณะสงฆ์ที่สมบูรณ์ทั้งสองฝ่ายนั้นเป็น ตัวอย่างอันส าคัญของการอุปสมบทที่ไม่ก าเริบ ควรแก่ฐานะ แทนที่จะระบุทุก รูปแบบของการอุปสมบทซึ่งมีหลากหลายมาก

แม้ว่ารูปแบบการอุปสมบทของพระมหากัสสปะและพระนางมหาปชาบดีโคตมี จะด าเนินการโดยพระพุทธองค์เอง จึงมิใช่รูปแบบการอุปสมบทที่จะด าเนินการ โดยผู้อื่นได้ ทว่า รูปแบบการอุปสมบททั้งสองนั้นต่างจากรูปแบบการอุปสมบท ของเหล่าสตรีผู้ติดตามพระนางมหาปชาบดีโคตมี ด้วยรูปแบบการอุปสมบท ของเหล่าสตรีผู้ติดตามพระนางฯ เป็นการอุปสมบทที่จะด าเนินการโดยภิกษุได้

94 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ฉะนั้น เมื่อเราระลึกถึงข้อสรุปที่กล่าวแนะข้างต้นข้อนี้ นิยามของค าว่า ภิกษุณี จึงอาจเป็นไปได้ว่ารวมถึงภิกษุณีที่ได้รับการอุปสมบทด้วยภิกษุสงฆ์ฝ่ายเดียว เมื่อการอุปสมบทด าเนินขึ้นในสถานการณ์ที่รูปแบบดังกล่าวถือว่า ถูกต้องตาม พระวินัย หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือ หากการอุปสมบทด าเนินขึ้นในสถานการณ์ ที่ไม่มีคณะภิกษุณีสงฆ์ร่วมให้การอุปสมบทด้วย ในกรณีเช่นนี้ การอุปสมบท ด้วยภิกษุสงฆ์ฝ่ายเดียวจะเป็นการอุปสมบทที่ไม่ก าเริบ ควรแก่ฐานะ และ บุคคลที่ได้ รับการอุปสมบทในรูปแบบนี้จะถือว่าอยู่ในกรอบนิยามของค าว่า ภิกษุณี ที่ถูกต้องตามพระวินัย

๓. การอุปสมบทด้วยสงฆ์สองฝ่าย บทแปล (Vin II 271) พระวินัยปิฎก เล่มที่ ๗ จุลวรรค ภาค ๒ อันตรายิกธรรมของภิกษุณี

CV X 17.1 สมัยนั้น ภิกษุณีทั้งหลายที่อุปสมบทแล้วปรากฏว่าไม่มีนิมิตบ้าง มีสักแต่ว่า นิมิตบ้าง ไม่มีโลหิตบ้าง มีโลหิตเสมอบ้าง มีผ้าซับในเสมอบ้าง มีน ้ามูตร กะปริบกะปรอยบ้าง มีเดือยบ้าง เป็นหญิงบัณเฑาะก์บ้าง เป็นหญิงคล้าย ชายบ้าง เป็นหญิงมีมรรคระคนกันบ้าง เป็นหญิง ๒ เพศบ้าง... ภิกษุ ทั้งหลายกราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาค พระผู้มีพระภาคตรัสว่า “ดูกร ภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตให้ถามอันตรายิกธรรม ๒๔ ประการแก่ภิกษุณีผู้ จะอุปสมบท”

95 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

“ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็แล พึงถามอย่างนี้:- ‘เธอมิใช่ผู้ไม่มีนิมิต หรือ มิใช่ผู้มีสักแต่ว่านิมิต หรือ มิใช่ผู้ไม่มีโลหิต หรือ มิใช่ผู้มีโลหิตเสมอ หรือ มิใช่ผู้มีผ้าซับในเสมอ หรือ มิใช่ผู้มีน ้ามูตรกะปริบกะปรอย หรือ มิใช่ผู้มีเดือย หรือ มิใช่เป็นหญิงบัณเฑาะก์ หรือ มิใช่เป็นหญิงคล้ายชาย หรือ มิใช่ผู้เป็นหญิงมีมรรคระคนกัน หรือ มิใช่เป็นหญิง ๒ เพศ หรือ อาพาธเหมือนอย่างนี้ของเธอมีหรือ คือ โรคเรื้อน ฝี โรคกลาก วัณโรค โรคลมบ้าหมู เธอเป็นมนุษย์ หรือ เป็นหญิง หรือ เป็นไท หรือ ไม่มีหนี้สิน หรือ ไม่เป็นราชภัฏ หรือ มารดาบิดา สามี อนุญาตแล้ว หรือ มีอายุครบ ๒๐ ปีแล้ว หรือ บาตร จีวรของเธอครบแล้ว หรือ เธอ ชื่ออะไร ปวัตตินีของเธอ ชื่ออะไร ฯ’”

96 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

CV X 17.2 สมัยนั้น ภิกษุถามอันตรายิกธรรมของภิกษุณี หญิงผู้อุปสัมปทาเปกขะย่อม กระดาก เก้อเขิน ไม่อาจตอบได้ ภิกษุทั้งหลายกราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มี- พระภาค [พระผู้มีพระภาคตรัสว่า]

“ดูกรภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตให้นางอุปสัมปทาเปกขะอุปสมบทในสงฆ์ ฝ่ายเดียว บริสทุ ธิ์ในภิกษุณีสงฆ์ แล้วอปุ สมบทในภิกษุสงฆ์ฯ”

สมัยนั้น ภิกษุณีทั้งหลายถามอันตรายิกธรรมกะนางอุปสัมปทาเปกขะผู้ยัง ไม่ได้สอนซ้อม นางอุปสัมปทาเปกขะย่อมกระดาก เก้อเขิน ไม่อาจตอบได้ ภิกษุทั้งหลายกราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาค [พระผู้มีพระภาคตรัสว่า]

“ดูกรภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตให้สอนซ้อมก่อน แล้วถามอันตรายิกธรรม ต่อภายหลัง ภิกษุณีทั้งหลายสอนซ้อมในท่ามกลางสงฆ์นั่นเอง นาง อุปสัมปทาเปกขะยังกระดากเก้อเขิน ไม่อาจตอบได้เหมือนอย่างนั้น ภิกษุ ทั้งหลายกราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาค [พระผู้มีพระภาคตรัสว่า]

“ดูกรภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตให้สอนซ้อมก่อน แล้วถามอันตรายิกธรรม”

ภิกษุณีทั้งหลายสอนซ้อมในท่ามกลางสงฆ์นั่นเอง นางอุปสัมปทาเปกขะ ยังกระดาก เก้อเขิน ไม่อาจตอบได้เหมือนอย่างนั้น ภิกษุทั้งหลายกราบทูล เรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาค [พระผู้มีพระภาคตรัสว่า]

97 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

“ดูกรภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตให้สอนซ้อม ณ สถานที่ควรส่วนข้างหนึ่ง แล้วถามอันตรายิกธรรมในท่ามกลางสงฆ์ ภิกษุทั้งหลายก็แล พึงสอนซ้อม อย่างนี้”

“ดูกรภิกษุทั้งหลาย พึงสอนซ้อมอย่างนี้ ก่อนอื่น พึงให้ถืออุปัชฌายะก่อน ครั้นแล้ว พึงชี้บาตรจีวร [แก่เธอ] และบอกว่า ‘นี้ บาตรของเธอ นี้ ผ้าสังฆาฏิ นี้ ผ้าอุตราสงค์ นี้ ผ้าอันตรวาสก นี้ ผ้ารัดอก นี้ ผ้าอาบน ้า [บัดนี้] เธอจงไปยืนอยู่ ณ โอกาสโน้น’”

ข้อศึกษา

กฎระเบียบข้างต้นก าหนดตามที่มาของเหตุการณ์ที่บรรยายไว้มาจากความ จ าเป็นเพื่อหลีกเลี่ยงความเขินอายของหญิงผู้อุปสัมปทาเปกขะ (สตรีผู้เตรียม บวช) พระวินัยมิได้แจงชัดเจนว่า มีด าเนินการอย่างไรในช่วงเวลาหลังการ อุปสมบทของพระนางมหาปชาบดีโคตมีและเหล่าสตรีศากยวงศ์ที่ติดตามพระ นางจนถึงเหตุการณ์ข้างต้น

เมื่อพิจารณาว่า พระวินัยของนิกายเถรวาทมีการก าหนดครุธรรมข้อที่ ๖ ใน ลักษณะที่พระพุทธองค์ทรงบ่งชี้ชัดเจนว่า โดยหลักการแล้ว พระพุทธองค์ทรงมี

98 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

พระประสงค์ให้สตรีผู้เตรียมบวชต้องผ่านการฝึกอบรมมาระยะหนึ่งก่อนจะ ได้รับการอุปสมบทด้วยสงฆ์สองฝ่าย กระบวนการนี้สามารถเริ่มดาเนินการเมื่อ ข้อก าหนดใน Cullavagga X 2.1 นี้ได้บรรลุวัตถุประสงค์ในการก่อตั้งคณะภิกษุณี สงฆ์ ไม่ว่าจะมีการด าเนินการอย่างไรในช่วงเวลาหลังการอุปสมบทของพระ นางมหาปชาบดีโคตมีและเหล่าสตรีศากยวงศ์ที่ติดตามพระนางจนถึงเหตุการณ์ ข้างต้นนั้น เหตุการณ์ตามความบรรยายในพระวินัยที่แปลข้างต้นแสดงการ แก้ไขกระบวนการพื้นฐานที่บรรยายในครุธรรม ๖ กล่าวคือ แทนที่ภิกษุและ ภิกษุณีจะให้การอุปสมบทภิกษุณีด้วยกัน ขั้นตอนที่สามารถน าไปปฏิบัติได้ ขณะนี้คือ ภิกษุณีจะให้การอุปสมบทก่อน แล้วจึงตามด้วยการอุปสมบทโดย ฝ่ายภิกษุ

๔. การอุปสมบทด้วยทตู

บทแปล (Vin II 277) พระวินัยปิฎก เล่มที่ ๗ จุลวรรค ภาค ๒ เรื่องหญิงแพศยาชื่ออัฑฒกาสี

CV X 22.1 โดยสมัยนั้นแล [อดีต] หญิงแพศยาชื่อ อัฑฒกาสี บวชในส านักภิกษุณี ก็ นางปรารถนาจะไปเมืองสาวัตถีด้วยตั้งใจว่า จักอุปสมบทในส านักพระผู้มี- พระภาค พวกนักเลงได้ทราบข่าวว่า หญิงแพศยาชื่อ อัฑฒกาสี ปรารถนา จะไปเมืองสาวัตถี จึงแอบซุ่มอยู่ ใกล้หนทาง

99 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

นางได้ทราบข่าวว่า พวกนักเลงแอบซุ่มอยู่ใกล้หนทาง จึงส่งทูตไปในสานัก พระผู้มีพระภาค [กราบทูล] ว่า “หม่อมฉันปรารถนาจะอุปสมบท หม่อมฉัน จะพึงปฏิบัติอย่างไร”

ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคทรงท าธรรมีกถา ในเพราะเหตุเป็นเค้ามูลนั้น ใน เพราะเหตุแรกเกิดนั้น แล้วรับสั่งกะภิกษุทั้งหลายว่า “ดูกรภิกษุทั้งหลาย เรา อนุญาตให้ภิกษุณีอุปสมบท แม้โดยทูต”

CV X 22.2 ภิกษุทั้งหลายให้ภิกษุณีอุปสมบทโดยภิกษุเป็นทูต ภิกษุทั้งหลายกราบทูล เรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาค [พระผู้มีพระภาคตรัสว่า] “ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุไม่พึงให้ภิกษุณีอุปสมบทโดยภิกษุเป็นทูต รูปใดให้อุปสมบท [ใน ลักษณะดังกล่าว] ต้องอาบัติทุกกฎ”

ภิกษุทั้งหลายให้ภิกษุณีอุปสมบทโดยสิกขมานาเป็นทูต... ภิกษุทั้งหลายให้ภิกษุณีอุปสมบทโดยสามเณรเป็นทูต... ภิกษุทั้งหลายให้ภิกษุณีอุปสมบทโดยสามเณรีเป็นทูต... ภิกษุทั้งหลายให้ภิกษุณีอุปสมบทโดยภิกษุณีผู้เขลา ไม่ฉลาด เป็นทูต

[ภิกษุทั้งหลายกราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาค พระผู้มีพระภาคตรัสว่า] “ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุไม่พึงให้ภิกษุณีอุปสมบทโดย...ภิกษุณีผู้เขลา ไม่ ฉลาด เป็นทูต รูปใดให้อุปสมบท [ในลักษณะดังกล่าว] ต้องอาบัติทุกกฎ ดูกรภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตให้ภิกษุณีอุปสมบทโดยภิกษุณีผู้ฉลาด ผู้ สามารถ เป็นทูต”

100 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ข้อศึกษา

หลักการและเหตุผลของกฎระเบียบข้อนี้คือ พระพุทธประสงค์คุ้มครองผู้ ปรารถนาจะอุปสมบทเป็นภิกษุณีจากอันตรายจากการถูกกระท าช าเราโดย อันธพาล เพื่อป้องกันมิให้เกิดเหตุเช่นนั้น พระพุทธองค์ทรงบัญญัติอย่างเป็น ทางการให้อนุญาตพิเศษส าหรับผู้ที่ไม่สามารถเดินทางมายังฝ่ายภิกษุด้วยตน เอง ทรงอนุญาตให้ภิกษุณีผู้ฉลาดและมีความสามารถเป็นทูตตัวแทนสตรีผู้นั้น ได้

เมื่อพิจารณาบทอื่นๆ ในพระวินัย อันตรายจากการถูกกระท าช าเราไม่กระทบ เพียงผู้เคยเป็นหญิงงามเมืองเท่านั้น แต่เป็นปัญหากับภิกษุณีโดยรวมด้วย ภิกษุณีที่เดินทางตามล าพังข้ามแม่น ้าถูกกระท าช าเราและภิกษุณีที่แวะปลด ทุกข์ และอยู่ล้าหลังผู้อื่นในกลุ่มที่เดินทางมาด้วยกันก็ถูกกระท าช าเรา (Vin IV 228f) ยังมีภิกษุณีทั้งกลุ่มถูกกระท าช าเราเมื่อเดินทางหรือเมื่อข้ามแม่น ้า (Vin IV 63 และ 65; cf. และ Vin I 89)

เมื่อทรงได้รับทราบความ พระพุทธองค์ทรงบัญญัติแก้ไขปาจิตตีย์สิกขาบทที่ ๒๗ และ ๒๘ สาหรับภิกษุ โดยอนุญาตให้ภิกษุเป็นเพื่อนร่วมเดินทางแก่ภิกษุณี ได้หากหนทางดูอาจมีความเสี่ยงหรือหากภิกษุณีต้องข้ามแม่น ้า

อันตรายจากการถูกกระท าช าเรามิใช่มีเพียงระหว่างการเดินทางเท่านั้น แม้ กระทั่งในกุฏิของตนเองก็อาจไม่ปลอดภัย จากเรื่องเล่าที่ตามมาหลังปาราชิก สิกขาบทที่ ๑ ส าหรับภิกษุ พระอุบลวรรณาเถรีภิกษุณีผู้เป็นอรหันต์ถูกกระท า

101 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ช าเราโดยโจรที่ซ่อนตัวในกุฏิของท่าน และเข้าท าร้ายท่านเมื่อท่านกลับจาก บิณฑบาต (Vin III 35)

จากสถานการณ์นี้ จะเห็นว่าเป็นข้อควรพิจารณาที่ส าคัญถึงความเสี่ยงตกอยู่ ในภยันตรายของภิกษุณีในลักษณะนี้ และควรปรับกระบวนการอุปสมบทให้ หลีกเลี่ยงไม่ท าให้สตรีผู้เตรียมอุปสมบทต้องตกอยู่ในอันตราย

ฉะนั้น กฎระเบียบว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณีที่พระพุทธองค์ทรงก าหนดไว้ ตามพระวินัยปิฎกของนิกายเถรวาทจึงสรุปได้สี่รูปแบบ

๑) “สิกขมานาผู้มีสิกขาอันศึกษาแล้วในธรรม ๖ ประการครบ ๒ ปีแล้ว ต้องแสวงหาอุปสัมปทาในสงฆ์ ๒ ฝ่าย” (CV X 1.4) ๒) “เราอนุญาตให้ภิกษุทั้งหลายอุปสมบทภิกษุณี” (CV X 2.1) ๓) “เราอนุญาตให้นางอุปสัมปทาเปกขะอุปสมบทในสงฆ์ฝ่ายเดียว บริสทุ ธิ์ในภิกษุณีสงฆ์ แล้วอปุ สมบทในภิกษุสงฆ์ฯ” (CV X 17.2) ๔) “เราอนุญาตให้ภิกษุณีอุปสมบทโดยภิกษุณีผู้ฉลาด ผู้สามารถ เป็น ทูต” (CV X 22.2)

จากข้อความที่บันทึกในจุลวรรค พระวินัยปิฎกของนิกายเถรวาท (CV X 1.4) เป็นเครื่องบ่งชี้ข้อแรกและเป็นพื้นฐานว่า พระพุทธองค์ทรงมีพระประสงค์ว่า ภิกษุณีควรได้รับการอุปสมบทอย่างไร รูปแบบดั้งเดิมไม่เกี่ยวข้องอีกต่อไป เนื่องจากมีการแก้ไขเพิ่มเติม โดยบทแก้ไขเพิ่มเติมนี้คือ พระวินัยที่บันทึกไว้ใน จุลวรรค Cullavagga X 2.1, Cullavagga X 17.2 และ X 22.2

102 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ทว่า ประเด็นของสามกรณีเหล่านี้ เห็นได้ชัดเจนว่า นี้มิใช่เป็นการระบุว่าข้อ ปฏิบัติที่ก าหนดหลังสุดเป็นข้อที่มีผลปฏิบัติเพียงข้อเดียว แม้ว่าในพระวินัย ปิฎกของนิกายเถรวาท ข้อสุดท้ายของการอุปสมบทภิกษุณีที่พระพุทธองค์ทรง บัญญัติคือ อนุญาตให้ภิกษุณีอุปสมบทโดยภิกษุณีเป็นทูตได้ ความสาคัญทาง พระวินัยของข้อบัญญัตินี้จะแน่นอนชัดเจนได้ด้วยการวินิจฉัยเรื่องเล่าบรรยาย ที่มาของพระวินัยข้อนี้ก่อน พระวินัยบันทึกถึงรูปแบบแรกของกฎระเบียบว่า ด้วยการอุปสมบทโดยภิกษุณีเป็นทูตว่า “เราอนุญาตให้ภิกษุณีอุปสมบท แม้ โดยภิกษุณีผู้ฉลาด ผู้สามารถ เป็นทูตได้เช่นกัน” การใช้ค าว่า แม้ (ได้เช่นกัน) หรือ ปิ (pi) นี้แสดงให้ชัดเจนว่า กฎข้อนี้มิได้มีเพื่อท าให้กฎข้อที่ว่าด้วย อุปสัมปทาในสงฆ์ ๒ ฝ่ายกลายเป็นโมฆะ (CV X 17.2)

ข้อบ่งชี้ที่ชัดเจนเช่นนี้จ าเป็นยิ่ง ด้วยกฎทั้งสองข้อนี้เกี่ยวเนื่องกับสถานการณ์ เดียวกันเมื่อขณะนั้นมีคณะภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่ ในลักษณะเช่นนี้ กฎสองข้อนี้ ต่างจากกฎที่อนุญาตภิกษุณีอุปสมบทในภิกษุสงฆ์ฝ่ายเดียว (CV X 2.1) ซึ่งโดย พื้นฐานแล้วเกี่ยวข้องกับสถานการณ์ที่โดยพื้นฐานต่างกัน ถึงแม้ว่ากฎระเบียบ ว่าด้วยการอุปสมบทโดยภิกษุณีเป็นทูตจะเกี่ยวเนื่องกับสถานการณ์เดียวกัน เมื่อขณะนั้นมีคณะภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่ แต่ก็มิได้ ท าให้กฎข้อที่ว่าด้วย อุปสัมปทาในสงฆ์ ๒ ฝ่ายกลายเป็นโมฆะ (CV X 17.2) นี้มิได้หมายความว่า ต่อไปนี้ มีแต่การอุปสมบทโดยภิกษุณีเป็นทูตเท่านั้นที่สามารถปฏิบัติได้

โดยนัยเดียวกันกับที่กฎข้อที่ว่าด้วยอุปสัมปทาในสงฆ์ ๒ ฝ่าย (CV X 17.2) มิได้ กลายเป็นโมฆะด้วยการบัญญัติกฎระเบียบว่าด้วยการอุปสมบทโดยภิกษุณี เป็นทูต (CV X 22.2) กฎที่อนุญาตภิกษุณีอุปสมบทในภิกษุสงฆ์ฝ่ายเดียว (CV X 2.1) ก็มิได้กลายเป็นโมฆะด้วยการบัญญัติกฎข้อที่ว่าด้วยอุปสัมปทาในสงฆ์ ๒

103 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ฝ่าย อันที่จริง กระบวนการอุปสมบททั้งสามรูปแบบมีผลใช้ปฏิบัติได้ตามพระ วินัยเท่าเทียมกันและมิได้ขัดแย้งกันแต่อย่างใด ด้วยทั้งสามกระบวนการนั้น จัดการกับสถานการณ์ต่างกันดังต่อไปนี้

o CV X 2.1: เมื่อไม่มีคณะภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่ o CV X 17.2: เมื่อมีคณะภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่และนางอุปสัมปทาเปกขะ สามารถไปขออุปสมบทกับฝ่ายภิกษุได้อย่างปลอดภัย o CV X 22.2: เมื่อมีคณะภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่ แต่นางอุปสัมปทาเปกขะ ไม่สามารถไปขออุปสมบทกับฝ่ายภิกษุได้อย่างปลอดภัย

ในลักษณะที่ชี้แจงข้างต้นนี้ กฎข้อหนึ่งก าหนดการด าเนินการในห้วงเวลาที่ไม่มี คณะภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่ กฎอีกข้อหนึ่งก าหนดการด าเนินการอุปสมบทนาง อุปสัมปทาเปกขะในห้วงเวลาที่มีคณะภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่และนางอุปสัมปทา- เปกขะสามารถไปขออุปสมบทกับฝ่ายภิกษุได้อย่างปลอดภัย ส่วนกฎอีกข้อ หนึ่งก าหนดการด าเนินการอุปสมบทนางอุปสัมปทาเปกขะในห้วงเวลาที่มีคณะ ภิกษุณีสงฆ์ด ารงอยู่ แต่นางอุปสัมปทาเปกขะอาจตกอยู่ในห้วงอันตรายหาก พยายามไปขออุปสมบทกับฝ่ายภิกษุ

เมื่อการวินิจฉัยพระวินัยอย่างละเอียดได้แสดงให้เห็นว่า การอุปสมบทภิกษุณี ในภิกษุสงฆ์ฝ่ายเดียวเป็นรูปแบบที่มีผลบังคับใช้ถูกต้องในการฟื้นคณะภิกษุณี สงฆ์ที่ขาดสูญไป จึงเกิดค าถามขึ้นว่า แล้วเหตุใดทางเลือกนี้จึงไม่มีการน ามา ด าเนินการหรือแม้แต่เป็นที่รับทราบแพร่หลายกว่านี้ในอดีตที่ผ่านมา เพื่อให้ เข้าใจถึงสิ่งที่อาตมาอธิบายไว้ได้ชัดเจนขึ้น อาตมาจะกล่าวถึงจุดเริ่มต้นของ คณะภิกษุณีสงฆ์ในศรีลังกาตามบันทึกในคัมภีร์ทีปวงศ์

104 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

๕) การสืบทอดการอุปสมบทสู่ศรีลังกา

คัมภีร์ทีปวงศ์บันทึกว่า พระเจ้าแผ่นดินของศรีลังกาที่เพิ่งทรงศรัทธาเลื่อมใสใน พระพุทธศาสนาได้ร้องขอให้พระมหินทระภิกษุ โอรสของพระเจ้าอโศกมหาราช ให้ช่วยด าเนินการอุปสมบทพระนางอนุฬาเทวีมเหสีและสตรีบริวารของพระนาง ดังมีความต่อไปนี้

บทแปล คัมภีร์ทีปวงศ์ 15.74–80

ขัตติยะนารีนามว่า อนุฬา ทรงมีศรัทธามั่นในพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ พระนางมีสัมมาทิฏฐิ หมดซึ่งความอยากมีอยากเป็น เมื่อพระราชาทรงสดับทราบคาของพระราชินี [แสดงความปรารถนาออกผนวช] จึงทรงกล่าวกับพระเถระ [พระมหินทระภิกษุ] ความว่า “พระนางทรงมีศรัทธามั่นในพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ พระนางมีสัมมาทิฏฐิ หมดซึ่งความอยากมีอยากเป็น กรุณาอุปสมบทให้พระนางอนุฬาด้วย” [พระมหินทระภิกษุตอบว่า] “ข้าแต่พระราชาผู้ยิ่งใหญ่ เป็นการไม่เหมาะควรที่ภิกษุ จะอุปสมบทให้สตรี

105 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

พระขนิษฐาของข้าพระองค์นาม พระนางสังฆมิตตาเถรี จะเสด็จมา เพื่ออุปสมบทพระนางอนุฬา ให้พระนางได้ค้นพบซึ่งการหลุดพ้นจากบ่วงทั้งมวล” “พระนางสังฆมิตตาเถรีผู้เปี่ยมด้วยปัญญาญาณ [จักเสด็จมา] [พร้อมด้วย] ภิกษุณีอุตตรา ผู้เห็นแจ้ง ภิกษุณีเหมา และภิกษุณีมาสคัลลา ภิกษุณีอัคคิมิตตา ผู้สารวมวาจา ภิกษุณีทัพพา และภิกษุณีปัพพตาชินนา ภิกษุณีมัลลา และภิกษุณีธัมมทาสิยา” “ภิกษุณีทั้งหลายเหล่านี้ มีสมาธิและสละแล้วซึ่งกิเลสทั้งหลาย มีจิตบริสทุ ธิ์ และมีความยินดีในพระธรรมวินัย” “ท่านได้ท าลายแล้วซึ่งอนุสัยและบรรลุซึ่งการควบคุมจิตตน [ท่านพรั่งพร้อมด้วย] วิชชาสามและอภิญญา เป็นพระอรหันต์ ท่านเหล่านั้นจักมาที่นี่”

ข้อศึกษา

คัมภีร์ทีปวงศ์ยังบันทึกต่อว่า พระนางอนุฬาเทวีมเหสีและสตรีบริวารของพระ นางได้รับการอุปสมบทจากพระนางสังฆมิตตาเถรีและคณะภิกษุณีที่เลิศยิ่ง ของพระนาง (คัมภีร์ทีปวงศ์ 16.37f) ในแง่ของพระวินัย นี่เป็นกระบวนการที่

106 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

เหมาะสม พระมหินทระเถระและพระภิกษุในคณะของท่านไม่สามารถให้การ อุปสมบทแก่พระนางอนุฬาเทวีมเหสีและสตรีบริวารของพระนางได้เนื่องจากใน อินเดียขณะนั้น ยังมีคณะภิกษุณีสงฆ์ตั้งมั่นอยู่ นี่คือเหตุผลว่า ท าไมพระนาง อนุฬาเทวีมเหสีและสตรีบริวารของพระนางต้องรอจนกว่าพระนางสังฆมิตตา เถรีซึ่งเป็นพระขนิษฐาของพระมหินทระเถระพร้อมด้วยคณะภิกษุณีของพระ นางจะเดินทางมายังศรีลังกา

คณะภิกษุณีสงฆ์ในศรีลังกาซึ่งได้ประดิษฐานในลักษณะดังกล่าวนี้ดูเหมือนจะ ขาดสายไปในช่วงเวลาหนึ่งในต้นคริสต์ศตวรรษที่ ๑๑ ในระหว่างเกิดสงคราม และความวุ่นวายทางการเมือง แม้ภิกษุก็ถูกแรงกดดันจนต้องหลบหนีไปต่าง ประเทศ เมื่อศรีลังกากลับสู่ความสงบและภิกษุเดินทางกลับประเทศ ก็ย่อม เห็นว่า ภิกษุณีสงฆ์ในศรีลังกาได้สิ้นสุดลงแล้ว เมื่อเผชิญกับสถานการณ์เช่นนี้ จึงย่อมไปพิจารณาถึงวิธีการประดิษฐานแรกเริ่มของคณะภิกษุณีสงฆ์ในศรี ลังกา

ในขณะที่คัมภีร์มหาวงศ์จะไม่ค่อยมีบันทึกกล่าวถึงประเด็นนี้มากนัก (คัมภีร์ มหาวงศ์ 18.9-11) เราสามารถอ่านรายละเอียดได้จากคัมภีร์ทีปวงศ์ตามที่แปล ข้างต้น ค าบรรยายในคัมภีร์ทีปวงศ์ซึ่งเน้นถึงภิกษุณีที่บรรลุธรรมผู้ซึ่งมาให้การ อุปสมบทแสดงให้เห็นชัดว่า จะเป็นการดียิ่งหากเชิญภิกษุณีมาก่อตั้งคณะ ภิกษุณีสงฆ์ในศรีลังกาอีกครั้ง เนื่องจากตามประวัติศาสตร์เท่าที่เราทราบนั้น ในคริสต์ศตวรรษที่ ๑๑ ไม่มีคณะภิกษุณีสงฆ์เถรวาทตั้งมั่นอยู่นอกประเทศศรี ลังกา แนวคิดดังกล่าวจึงมิสามารถกระท าได้

107 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

เมื่อพิจารณาถึงค ากล่าวของพระมหินทระเถระที่ว่า “เป็นการไม่เหมาะควรที่ ภิกษุจะอุปสมบทให้สตรี” จึงไม่ใช่เรื่องน่าประหลาดใจแต่อย่างใด หากใน สถานการณ์เช่นนั้น ภิกษุในศรีลังกาจะได้รับอิทธิพลความคิดจากค ากล่าว ข้างต้น เมื่อศึกษาข้อวินัยที่เกี่ยวข้องในการอุปสมบทภิกษุณี ค ากล่าวของพระ อรหันต์ที่มีชื่อเสียงซึ่งตามต านานระบุว่าเป็นผู้น าพระพุทธศาสนามาสู่ศรีลังกา ย่อมมีความสาคัญอย่า งยิ่งในความรู้สึกนึกคิดของคนทั่วไป

เมื่อได้รับอิทธิพลความคิดจากค ากล่าวของพระมหินทระเถระข้างต้น ย่อมเป็น การง่ายที่จะศึกษาพระวินัยโดยมิได้พิจารณาถึงความส าคัญของบริบทที่ บรรยายถึงที่มาของข้อวินัย จึงอาจน าไปสู่การสรุปว่า กฎระเบียบที่อนุญาตให้ ภิกษุให้การอุปสมบทแก่ภิกษุณีได้นั้นกลายเป็นโมฆะด้วยกฎที่บัญญัติ ภายหลัง

เมื่อเกิดมโนทัศน์เช่นนั้น และแนวคิดนั้นได้ตกทอดไปสู่ชนรุ่นหลัง น ้าหนักของ ธรรมเนียมประเพณีตลอดจนความเคารพในครูบาอาจารย์ของตนย่อมท าให้ ขาดการวิเคราะห์สอบหาข้อมูลอย่างใกล้ชิด ด้วยเหตุนี้ จึงเป็นที่เข้าใจได้ โดยง่ายว่า เหตุใดนักบวชนิกายเถรวาทจึงมีความเชื่อที่ฝังลึกอย่างแน่นเหนียว ว่า เป็นไปไม่ได้ที่จะรื้อฟื้นภิกษุณีสงฆ์ขึ้นมาอีกหลังจากที่ได้ขาดสายไป

กล่าวโดยสรุป เมื่อพิจารณาถึงสภาพแวดล้อมทางประวัติศาสตร์ของการ ถ่ายทอดพุทธศาสนามายังศรีลังกาและการขาดสูญไปของคณะภิกษุณีสงฆ์ใน ศรีลังกา จึงมิใช่เรื่องน่าประหลาดใจหากภิกษุไม่ได้ตระหนักว่า ภิกษุสามารถ ฟื้นภิกษุณีสงฆ์ขึ้นมาใหม่ได้ด้วยสงฆ์ฝ่ายเดียว ในทางตรงข้าม การศึกษาพระ วินัยอย่างละเอียดตามบริบทของข้อวินัยนั้นๆ โดยไม่น าความคิดเห็นหรือ

108 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

ทัศนคติส่วนตนที่ฝังแน่นด้วยธรรมเนียมปฏิบัติมานานเข้าไปปะปนมีอิทธิพล ต่อข้อวินิจฉัยพระวินัย จะแสดงให้เห็นถึงความเป็นไปได้ว่า การฟื้นฟูภิกษุณี สงฆ์ขึ้นมาใหม่ด้วยภิกษุสงฆ์ฝ่ายเดียวนั้นเป็นทางเลือกที่น ามาปฏิบัติใช้ได้ อย่างถูกต้องตามพระวินัย

บทสรุป

จากการศึกษาวิวัฒนาการการอุปสมบทภิกษุณีอย่างละเอียดตามที่มีบันทึกใน จุลวรรค จะเห็นได้ชัดเจนว่า การฟื้นภิกษุณีสงฆ์ที่ขาดสูญไปนั้นเป็นไปได้

เท่าที่อาตมาศึกษา การวินิจฉัยที่สมเหตุสมผลของรายละเอียดและ สถานการณ์แวดล้อมต่างๆ ที่บันทึกในพระวินัยของนิกายเถรวาทนั้นควรจะเป็น ว่า พระพุทธองค์ทรงตั้งพระทัยสร้างโอกาสเพื่อบัญญัติกฎที่จะสามารถน ามาใช้ เพื่อฟื้นภิกษุณีสงฆ์ที่ขาดสูญได้ในอนาคต เมื่อเข้าใจดังนี้ ภิกษุเถรวาทที่ฝักใฝ่ ปฏิบัติตามค าสั่งของพระพุทธองค์ตามที่บันทึกในพระวินัยของนิกายเถรวาท ควรให้การสนับสนุนร่วมมือในความพยายามฟื้นฟูภิกษุณีสงฆ์แทนที่จะ ขัดขวาง อันเป็นสิ่งที่ตรงข้ามกับจารึกในพระไตรปิฎกและเป็นการละเมิด หลักการพื้นฐานของนิกายเถรวาทด้วย อาตมาขอสรุปข้อศึกษาครั้งนี้ด้วยค า กล่าวของพระอาจารย์เชตะวัน สยาดอ

“ภิกษุทั้งหลาย...ควรพยายามอย่างยิ่งยวดดังต่อไปนี้ เนื่องจากสายภิกษุณี สงฆ์ได้หมดลง เราจะต้องฟื้นฟูสถาบันภิกษุณีสงฆ์ขึ้นมาใหม่ เราจะเข้าใจ พระประสงค์แห่งพระหทัยของพระผู้มีพระภาคผู้สูงส่ง เราจะเห็นพระพักตร์ ของพระผู้มีพระภาคผู้สูงส่งเปล่งประกายงามดุจจันทร์วันเพ็ญ” (ภิกขุ โพธิ 2010: 142)

109 พระวินัยในจุลวรรค ว่าด้วยการอุปสมบทภิกษุณี

อักษรย่อ

AN Aṅguttara-nikāya CV Cullavagga Dīp Dīpavaṃsa Mhv Mahāvaṃsa MN Majjhima-nikāya SN Saṃyutta-nikāya Sp Samantapāsādikā Spk Sāratthappakāsinī Vin Vinayapiṭaka

แหล่งอ้างอิง

Anālayo 2013: “The Legality of Bhikkhunī Ordination”, Journal of Buddhist Ethics, 20: 310–333.

Anālayo 2014: “On the Bhikkhunī Ordination Controversy”, Sri Lanka International Journal of Buddhist Studies, 3: 1–20.

Bodhi, Bhikkhu 2010: “The Revival of Bhikkhunī Ordination in the Theravāda Tradition”, in Dignity & Discipline, Reviving Full Ordination for Buddhist Nuns, T. Mohr and J. Tsedroen (ed.), 99–142, Boston: Wisdom.

110

- ၁ ၂ ၃ -

၄ ၅

၄

113

၁

114

၂ ၂၅၅ ]

၁၀ ၁ ၄] ]

ၥ ၁ ၥ ၥ

၂

၃

၂

115

၄

၅

၆

ၥ

၇

116

ၥ )

၁၀ ၁ ၅]

ၥ ၥ ၥ

ၥ -

117

၁၀ ၁ ၆]

118

119

၂၁

၄ ၅၂

 -၃  -၃  -၄  -

-၅  -၆

120

၁၄- ၁၅

၃ ၅ ၅

၄ ၃၁၅

၃

121

- ၆ -

၆

(quorum ၆

122

၆

123

- -

၂ ၂ ၂၅၆ ၁၀ ၂ ၁

124

ၥ -

၁၀ ၂ ၂] - ၥ ၥ ၥ

125

ၥ ၥ ၥ -

ၥ ၥ ၥ - - - ]

ၥ

126

၆

၁၀ ၂ ၁

127

၆ ၆

ၥ

(a simple act of ordination

ၥ

၆

128

၆ -

129

(make shift -

၁ ၄ - (english ၂၀၁၀- ၁၃ -၁၀ ၂ ၂

၂၃

130

၂၃

၄ ၅၇

131

- ၁ ၂၅

132

၅ ၄ ၂၁၄

၁၂- ၁ ၂

၃ ၄ ၅ ၆

၇ ၥ

၁၀ ၁၁ ၁၂

ၥ

133

ၥ -

ၥ

၃ ၂၄

၁၂- ၁ ၂

134

၃ ၄ ၅ ၆

၇ ၥ

၁၀ ၁၁ ၁၂

ၥ

၁၁ ၁ ၇

135

၂ ၂ ၆ -

၂ ၂၂၀

၂ ၁ ၀ - - ၥ

(Sp 1-241 ၥ

- -

ၥ

136

(codification of monastic law

ၥ

137

ၥ -

- - -

138

ၥ

၃ - ၂ ၂၇၁ ၁၀ ၁၇ ၁

139

] ၥ ႏၲ ၂၄

140

ၥ -

၁၀ ၁၇ ၂]

ႏၲ ၥ

ၥ ၥ ၥ )

ၥ ႏၲ ၥ

ႏၲ

141

ၥ

ႏၲ ၥ ၥ

)

၆

142

၁၀ ၂ ၁ -

၆ -

၄ ၂ ၂၇၇ ၁၀ ၂၂ ၁]

ၥ

143

ၥ -

၁၀ ၂၂ ၂] ၥ

ၥ ၥ

ၥ ၥ ၥ ၥ ၥ

ၥ -

144

ႏၲ ႏၲ

၄ ၂၂

၄ ၆၃ ၆၅ ၁

၂၇-၂ ႏၲ

145

ႏၲ

- - ႏၲ

၃ ၃၅ ၥ

၁ ၆

- ၁၀ ၁ ၄ ၂ ၁၀ ၂ ၁

146

၃

၁၀ ၁၇ ၂ ၄

၁၀ ၂၂ ၂ ၁၀ ၁ ၄

၁၀ ၂ ၁ ၁၀ ၁၇ ၂ ၁၀ ၂၂ ၂

၁၀ ၂၂ ၂

(legal significance)

147

၁၀ ၂၂ ၂ ၥ -

၁၀ ၁၇ ၂ -

- ၁၀ ၂၂ ၂ ၁၀ ၁၇ ၂ -

၁၀ ၂ ၁ -

၁၀ ၁၇ ၂ ၁၀ ၁၇ ၂ - ၁၀ ၁၇ ၂ ၁၀ ၂၂ ၂

၁၀ ၂ ၁ ၁၀ ၁၇ ၂

148

၁၀ ၂ ၁

၁၀ ၁၇ ၂ ႏၲ

၁၀ ၂၂ ၂ ႏၲ

ႏၲ

149

-- -

၅

150

၁၅ ၇၄- ၀]

)

151

၁၆-၃၇

152

၁၁

၁ -၁၁

153

၁၁

)

154

- ၁၀ ၂ ၁

155

ၥ

156

]

- (in English ၂၀၁၀ - ၁၄၂]

157

AN. CV Dip. Mhv. MN ၥ SN Sp. Spk. T. VIN

Anālayo 2013: “The Legality of Bhikkhunī Ordination”, Journal of Buddhist Ethics, 20: 310–333.

Anālayo 2014: “On the Bhikkhunī Ordination Controversy”, Sri Lanka International Journal of Buddhist Studies, 3: 1–20.

158