De onderwaterzetting van de IJzervlakte

Guido Demerre en Johan Termote

Het meest noordwestelijke deel van België speelde een belangrijke rol tijdens de Eerste Wereldoorlog. Daar immers, in de vlakten rond de rivier de Ijzer, kwam de opmars van het Duitse Vierde leger tot stilstand. Hiertoe werd een beproefd wapen uit de kast gehaald, het wapen van de onderwaterzetting of inundatie. De vlakke Vlaamse poldergronden, lager gelegen dan het zeeniveau bij hoogwater, leenden zich bijzonder goed voor een dergelijke opzet. Het volstond immers het sluizencomplexte Nieuwpoort (de “ Ganzepoot”), dat de zeewaterinstroom en de afwatering van de achterliggende poldergronden regelde, te manipuleren. In de dramatische oktoberdagen van ’14 liep de onderwaterzetting van de Ijzervallei nochtans alles behalve vlot. Na de oorlog waren die beginperikelen evenwel snel vergeten en kreeg de verbeelding de vrije loop. Dit leverde stof voor heel wat geromantiseerde vaderlandse N ieuwpoort gezien vanuit het oosten. Schuine luchtopname van een Duitse verkenner geschiedschrijving, nog versterkt door van 19 augustus 1917. (Bundesarchiv, Koblenzj allerlei egodocumenten van de direct 1 Springsas op de Kreek van Nieuwendamme, waarlangs de inundatie van de Polder van betrokkenen. Wat volgt is een zo objectief Nieuwendamme plaatsgreep op de nacht van 21 op 22 oktober 1914 mogelijk relaas van de feiten. 2 Oude Veurnesas, waarlangs een eerste poging werd ondernomen in de nacht van 26-27 oktober 1914 3 Overlaat van de Noordvaart, waarlangs men de onderwaterzetting realiseerde vanaf Water ais verdediging 29 oktober 1914

Inundatie is één van die verdedigings­ Deze vesting was uitgerust met een stelsel samenvloeiing van dezelfde vaart en de Ijzer wapens die in de lage landen al zeker sinds van inundatiesluizen. En voor de havenstad ter hoogte van het gehucht Fintele en de eind i6 de eeuw met de regelmaat van de klok Duinkerke had de Franse vestingbouwkundi­ constructie van hevels onder de Lovaart voor werd ingezet. Dit gebeurde met name ter ge Vauban vanaf 1694 uitgebreide inundatie- de afwatering (zie kaart). Het kroonwerk van verdediging van havensteden, zoals bij het scenario’ s uitgewerkt. Van deze laatste ves­ het project vormde de nieuwbouw van enkele Beleg van de stad Oostende (1600-1604). ting waren de inundatiesluizen trouwens nog van de sluizen en overlaten te Nieuwpoort. Ook de stad Nieuwpoort zette het wapen in operationeel bij het uitbreken van de Eerste Meer bepaald het Veurnesas op de nieuwe de loop van de geschiedenis regelmatig in. Wereldoorlog. Dit laatste was niet meer het Veurnevaart en de sluizen en overlaten op Vooral tijdens de Frans-Spaanse Oorlogen in geval voor Nieuwpoort. Met uitzondering de Noordvaart (1875) en de lepervaart (of de de tweede helft van de i7 de eeuw, kwamen van het Springsas op de Kreek van Nieuwen­ gekanaliseerde Ijzer) kregen een volledige via de sluizen rond de stad talrijke onderwa- damme waren de vestingwerken rond de stad facelift. Perfect was dit systeem evenwel terzettingen tot stand. De laatste dateerde sinds 1853 systematisch gesloopt. niet: men had inderdaad voorrang gegeven van 1813-1814 toen de Franse troepen de Niet onbelangrijk was het feit dat de af- aan de scheepvaart en minder aan de afwa­ stad verdedigden. wateringvan het IJzerbekken tussen 1861 en tering. Toch was het systeem soepel genoeg Bij de start van Wereldoorlog I was de 1880 - dus kort voor de Eerste Wereldoorlog om bij overvloedige regenval ook de vaarwe­ onderwaterzetting ais middel om de Duitse -vo lle d ig herwerkt was. Dit grootscheepse gen in de afwatering te kunnen inschakelen. opmars te stoppen bij de militaire bevelheb­ project beoogde niet alleen de realisatie Al deze waterbouwkundige werken zullen in bers dus afdoende gekend. Ook de Britse van een betere en vlottere afwatering, het het oorlogsverhaal een cruciale rol spelen en en Franse legerleiding waren zich bewust streefde ook een performanter scheepvaart- mede de onderwaterzetting en de instand­ van de mogelijkheden. In het kader van de net na. De werken voorzagen onder meer in houding ervan mogelijk maken. realisatie van de Wellingtonlinie tussen de verbreding, de verdieping en de bedij­ 1815-1830 hadden de Engelse ingenieurs king van de Lovaart, de constructie van een nog meegewerkt aan de vesting Nieuwpoort. uitwateringsluis of een overloopstuw bij de

VLIZ IDE GROTE REDEI 2 0 1 3 • 36 47 Irvinei** * pMih*r h#vH,l Spocr^ej SkmPffrrtrliH

Duit» Lm» . Hu*u» ' 'Cirnla Hamburg' Qpgt»erfl*n d*;n

I Du4cY m m S iM 3 [jïtirlü t ran hr-l Nlrnw ao-dtlf 3 SdlOphel K-Jnjjl W i PlfeMKldlt 4- 5p n -nifin [>Pd# Ktc-r- yan hlcipwr-ndarnrnr 3 OviH-Un m Itp ifit»ttf> de ÜËM b Di-rriu1 on cr Knorduuri 7 VïiimEHS P" O v'irljjl Dp de VE iirn**«ri E Hi1 rfp! Drdi'rdo tlir^ 5 MfvPi order de VewntYtin 10 D^kovc-rdc riodhDlvaarl, 1914 11 ^itfjnwnlniwer tfe VeurfiM IfL 1915 LÎ Afdarrrntng Dn de OaitvurT 13 SáiviflOiÉrefldornkúf SlUüviAlleCMIvM*!

Spoorden Ohimuidfl - Niïi/Afoçrfl PcH em unt V & W g ty /ë td * (nvmië\.& f rú g h lM f^ > J T4J ‘ .'uüse.n P.'iiijr.'töuravaj^c r dumao D^dMivAtiArzptf.fip vána t Nwuwtnde^.iiepeMsr * cp 2 1-J2 o tto tw ) f T4 O nAjf iva rpijpff.ng dmpev.á J Duiokfffírí d w r 3 FfdflMfl farM fÍS flttiD of 19fJ tJao* öfi'jflrt ¡íflífíixfe or>jenv^:i^err.no * qp21 BJÜlOÍWí PÍT4 5 0fiDfrWJl»T7Ptr^D W¡n[^ je OtiW»r 7ÍU OrPuwaHeriiirr/ij Handramöveiifc v v w l a rs nowntfiw tard OndmtPüprîiirififl ven j? ewpiprmwitfer 7 H tfiíí f&rravpnltitr Ï9J4 H 11 il

S iJnifaru-arffririr.yig twgip 1Ö i 5

9- OndonvalMfBiïmS Ufwwrftai iii d» M ÍO JjH S

I Abril upen rt

Overzicht van de verschillende inundaties (VLIZ, Nathalie De Hauwere)

,a VLIZ • [SaiSSflMlEl • 201 3 • 3 6 4° Waarom werd pas in extremis kenmerkte dan ook zijn aanpak in de eerste overgegaan tot inundatie? oorlogsmaanden. Deze visie impliceerde dat te allen tijde de mogelijkheden voor een De vraag wie de vader van de tegenoffensief dienden open te blijven. Juist inundatiegedachte was, is eigenlijk weinig dit stond de algemene inundatie van de Ijzer relevant. Nochtans vormt het nog steeds in de weg. Pas na de mislukte tegenaanvallen het onderwerp van talrijke polemieken. Veel van de Franse 42ste Divisie op het Ijzerfront, intrigerender is de kwestie waarom men het respectievelijk op 21 en 23 oktober, zag ook wapen pas in de laatste fase van de Ijzerslag Foch in dat een meer defensieve opstelling heeft ingezet en niet veel vroeger. De strijd de enige uitweg bood om de Duitse opmars om de Ijzer viel vanaf 15 oktober in een te stuiten. Pas toen kregen de Belgische beslissende plooi. De havenstad Oostende inundatieplannen een kans. En er was meer: kwam die dag in Duitse handen en het een inundatie op Belgisch grondgebied was Belgische opperbevel besloot de natuurlijke ook voor Frankrijk van levensbelang voor grens gevormd door de Ijzer ten koste van het behoud van de Kanaalhavens Duinkerke, alles te verdedigen. De Franse legerleiding Grevelingen en Calais. Zelfs beschermd zond versterkingen: Franse marine-fusetiers door een eigen inundatie zouden de Franse verdedigden het bruggenhoofd Diksmuide. havensteden nog binnen het bereik van de Op 18 oktober startte het Duitse leger met Duitse artillerie komen met de geleidelijke een grootscheepse aanval. Het gehavende vernieling van deze steden tot gevolg. Een Belgische leger hield stand ten koste van inundatie op Vlaamse bodem zou een extra zware verliezen en mede met de hulp van buffer betekenen en de Franse havensteden Generaal Ferdinand Foch (1851-1929j gaf pas op 24 oktober zijn akkoord voor een Franse troepen. Door het lange wachten mogelijk vrijwaren van deze rampspoed. inundatie op Belgische bodem (Wikipediaj waren de mogelijkheden voor eventuele Nieuwpoort zou dit lot trouwens ondergaan. onderwaterzettingen intussen aardig geslonken. die ter plaatse bleef en de militairen met De late inzet van het wapen doet dan Heroes just for one day zijn praktische raad en daad zou bijstaan. ook vragen rijzen. Reeds op 10 oktober Zijn naam was Hendrik Geeraert (1863- namen Britse officieren - waaronder wellicht Binnenschipper Hendrik Geeraert 1925). Zijn praktische ingesteldheid en kolonel Tom Bridges - bij het sluizencomplex Op 17 oktober hadden de Belgische opmerkzaamheid maakten van hem de van Nieuwpoort contact met sluismeester militairen de controle over de sluizen perfecte stand-in voor het weggestuurde Gerard Dingens. Ze vroegen de man om, in overgenomen. De communicatie met het sluispersoneel. Hij zou gedurende de functie van de verdediging van Oostende, sluizenpersoneel draaide evenwel vierkant. ganse oorlog trouwens deel uitmaken een inundatie te realiseren tussen de vaart Het bedieningspersoneel, met name van de speciale geniecompagnie die de Nieuwpoort-Plassendale en de duinenrij. de hoofdsluiswachter Gerard Dingens, waterwerken bediende. De hoofdsluiswachter, duidelijk meer kreeg geen of nauwelijks gehoor en bezorgd om de menselijke en werd ‘bedankt’ voor bewezen diensten. De eerste beperkte inundatie economische gevolgen van een dergelijke Gevolg: hij en de zijnen voegden zich bij de In de nauwe marge die de offensieve onderwaterzetting, wees op de inefficiëntie vluchtelingenstroom zonder verder contact Franse strategie toeliet, realiseerde de van een dergelijke operatie. Ook toen te houden met de legerleiding. Dat het Belgische genie reeds in de nacht van kapitein-commandant Prudent Nuyten zich personeel niet werd opgeëist bleek later 21 op 22 oktober een eerste beperkte op 13 oktober aandiende met de vraag om een vergissing van formaat. Gelukkig was er onderwaterzetting ter hoogte van de een inundatiescenario voor te bereiden, bleef één man, een aandachtige binnenschipper, Nieuwendampolder (net ten oosten van Dingens opvallend terughoudend. In theorie kon op dit tijdstip nog vrij gemakkelijk een algemene inundatie van de beide oevers van de Ijzer gerealiseerd worden. Het had de bloedige Ijzerslag kunnen voorkomen of althans vlugger doen beslissen. Dat die inundatie er niet kwam, had echter nog een andere reden. Vanaf 11 oktober opteerden de Belgische en de Franse legermacht voor een gecoördineerde bevelvoering. Dit impliceerde dat de legerchefs, respectievelijk Koning Albert en de Franse generaal Grossetti (bevelhebber van de 42s10 divisie), direct communiceerden met generaal Ferdinand Foch, die vanaf september ‘14 het bevel voerde over de noordelijke legergroep. Het was dus Foch die verantwoordelijk was voor de gemeenschappelijke oorlogsvoering in samenspraak met het British Expeditionary Force en het Belgische leger. De 63-jarige Foch was tot 1911 commandant en lesgever geweest aan de Ecole Supérieur de Guerre, waar hij zijn theorieën omtrent de agressieve benadering van de oorlogsvoering uitwerkte in een aantal gezaghebbende Fiendrik Geeraert poseert bij één van de tandwielkasten aan de overlaat van de Noordvaart publicaties. Deze offensive à l ’ outrance (Collectie Callanaere-Dehoucj

VLIZ IDE GROTE REDEI 2 0 1 3 • 36 49 Nieuwpoort, zie kaart).Technisch stelde deze onderwaterzetting weinig problemen. Er kon immers gebruik worden gemaakt van het springsas op de Kreek van Nieuwendamme, die ook ais inundatiesluis kon dienst doen. Hier duikt voor een eerste maal Hendrik Geeraert op. Dankzij zijn terreinkennis slaagde deze beperkte onderwaterzetting met zeewater. Hierdoor werd de Duitse omsingeling van Nieuwpoort verhinderd en het sluizencomplex in het bijzonder beschermd. De verdienste van Geeraert in deze was dat hij wist dat, om deze inundatie te doen slagen, er een hevel onder de gekanaliseerde Ijzer diende te worden gedicht. En zo geschiedde.

Naar een algemene onderwaterzetting, met de hulp van Karei Cogge De noodzaak van een algemene Bij de eerste poging werd het Oude Veurnesas geopend zodat het water via de Oude Veurnevaart onder het kanaal Nieuwpoort-Veurne kon worden gestuwd (Veurne-spreekt.bej onderwaterzetting stelde zich enkele dagen later. De Duitse opmars bleek onstuitbaar. Op 24 oktober stonden reeds twee Duitse bataljons op de linkeroever van de Ijzer. Zondag 25 oktober was een cruciale dag. In de ochtend trok wat restte van het Belgische leger zich terug achter de berm van de spoorweg Nieuwpoort-Diksmuide. In een poging om een beter inzicht te krijgen in de waterhuishouding, de eventuele gevolgen van de reeds ingezette Franse inundatie en de praktische realisatie van een volledige onderwaterzetting van een deel van de IJzervlakte zocht het Belgisch Hoofdkwartier (in Veurne gevestigd) de specialisten op. Maar ook hier bleken de ingenieurs van de Polder Noordwatering uit de stad gevlucht. Uiteindelijk deed de legerleiding op aanwijzen van burgemeester Raphael De Spot en vrederechter Feys en bij De schuiven van de Noordvaart, die bij de tweede poging geopend werden (Kristof Jacobs, Nieuwpoort Sector 1917/

monde van kapitein-commandant Prudent Gemakkelijker gezegd dan gedaan: Nuyten, beroep op Karei Cogge (1855-1922). een operatie In twee fasen Cogge was toezichter bij de Noordwatering, De praktische realisatie van deze kende de waterhuishouding van het gebied onderneming bleek echter een ander paar ais geen ander en kon in deze zin specifieke mouwen. Zoals gezegd beschikte Nieuwpoort vragen van Nuyten beantwoorden. Nuyten niet meer over de nodige inundatiesluizen, was ook in staat - in tegenstelling met het sluispersoneel was verspreid en de vele andere van de legerstaf- met Cogge stad lag reeds onder Duits vuur. Cogge te converseren, gezien zijn kennis van het had op vraag van Nuyten, de mogelijkheid West-Vlaamse dialect. Uit deze bevraging geopperd om tussen de spoorwegberm kwam uiteindelijk een concreet plan naar en de linkeroever van de Ijzer beheerst te voor. Dat plan ging uit van wat op dit inunderen. Hiervoor diende de overlaat eigenste ogenblik de nieuwe Belgische van de Noordvaart gebruikt te worden. verdedigingslinie vormde: de spoorwegberm Voorwaarde was wel dat de doorgangen tussen Nieuwpoort en Diksmuide. De tijd van de spoorwegberm werden gedicht op drong: de Franse legerleiding had zijn eigen die plaatsen waar een drietal vrij brede inundatieplan al in werking gezet om via waterlopen en een twintigtal kleine grachten de sluizen van Duinkerke het gebied rond onder de berm doorliepen. Nuyten wees dit het riviertje de Colme en t.h.v. de Franse plan in een eerste fase van de hand omdat Moeren onder water te zetten. Concreet men de sluizen niet meer onder controle hield dit in dat wat restte van de Belgische bleek te hebben. Cogge stelde daarop een legermacht slechts via enkele corridors kon alternatief voor. Dit alternatief maakte, om terugtrekken en dus in de val zat bij een de inundatie te bewerkstelligen, gebruik eventuele Duitse doorbraak. Onder druk van van het Oude Veurnesas, gelegen aan de deze omstandigheden viel de beslissing de iets veiliger westzijde van de stad. Cogge IJzervlakte zo snel en zo uitgebreid mogelijk wees de plaatsen aan die onder de berm Karei Cogge (Kristof Jacobs, Nieuwpoort onder water te zetten. dienden te worden gedicht. Bij vloed zou Sector 1917j het zeewater via de Oude Veurnesluis en

VLIZ IDE GROTE REDE] 2 0 1 3 • 3 6 50 de Oude Veurnevaart ingelaten worden was. Het neerlaten van de vannen bij eb, Gelukkig konden ze op 2 november hun en dan via de hevel van de Arkevaart gebeurde voornamelijk ‘s nachts. De tijd posities weer innemen. Op aanwijzen van onder het kanaal Nieuwpoort-Veurne drong: Duitse troepen waren intussen tot in Thys staken ze vervolgens op 16 november doorgestuwd worden. Voorbij de hevel naar Ramskapelle en Pervijze geraakt, d.i. voorbij het terrein van de Boterdijk onder tot tegen de Koolhofvaart, was nog een 150 m lange de hoofdweerstandslijn gevormd door de de Bamburghoeve. De compagnie o.l.v. dijk nodig over de Koofhofstuw heen om spoorwegberm. ‘La France sauvée par une commandant Thys kon overigens op te beletten dat het overstromingswater tot rampe d’ un mètre cinquante...’ zou Foch later assistentie rekenen van de Franse marine- in de Belgische linies zou lopen. Pas nadat in zijn mémoires schrijven. fuseliers. Hun kapitein Pelle des Forges de genietroepen deze voorbereidende ontdekte immers een mogelijkheid om de werkzaamheden binnen een etmaal hadden polder van Lombardsijde vóór het voltooid en de officieren Cogge tot twee Een berm van anderhalve bruggenhoofd nog diezelfde week te keer toe hadden meegenomen op inspectie, meter hoog inunderen. Hiermee was de frontlijn waagde men het erop. De eerste pogingen gestabiliseerd. Nieuwpoort was zelfs langs uitgevoerd door Cogge en Thys in de nacht Met de inbreng van extra Belgische twee zijden omringd met water. van 26-27 oktober en ook nog de dag daarop, manschappen en gesteund door de Fransen De menselijke tol was hoog: aan Belgische mislukten technisch. Door gebrek aan woedde er twee etmalen lang een verwoede zijde telde men 3.500 gesneuvelden en gepaste werktuigen kon men de vloeddeuren strijd om Ramskapelle en Pervijze. Na de 12.000 gewonden. Een vroegere inzet van het niet fixeren. Bij het opkomende tij sloegen tweede inundatie van Umé en zijn ploeg inundatiewapen had heel wat ellende die terug dicht. Dat lukte wel de volgende reikte het water op de weilanden reeds kunnen besparen. nacht en alle vloeden later. De capaciteit zuidwaarts tot in Stuivekenskerke. Een bleek echter beperkt en bovendien vormden tegenaanval en deze inundatie dwongen de de grote omweg en de hevel onder de vaart Duitsers in de namiddagvan 31 oktober En nu nog standhouden... Veurne-Nieuwpoort eerder een obstakel. finaal tot de terugtocht uit Ramskapelle en Het was dan ook nog eens doodtij, waardoor Pervijze. Toen de Duitsers na de Ijzerslag op De inundatie stelde twee belangrijke de watertoevoer hoe dan ook beperkt 10 november het bruggenhoofd Diksmuide problemen voor de volgende vier jaar. bleef. Anderzijds vormde het regenachtige wisten in te nemen, slaagde kapitein Umé Enerzijds moest de onderwaterzetting in weer dan weer een meevaller, want de niet erin een nieuwe inundatie te realiseren ten stand gehouden en verder gecontroleerd bemande sluizen bleven dicht, waardoor ook noordoosten van deze stad, meer bepaald in worden. Anderzijds diende de afwatering van het binnenwater gestaag steeg. de Handzamevallei. Op 15 november en de het gebied achter de spoorwegdijk volledig Omwille van de precaire toestand aan het vijf daaropvolgende dagen opende hij te worden herwerkt. front en de paniek op het hoofdkwartier te daartoe de verlaten van het lepersas op de Veurne, gaf het leger uiteindelijk toch het Ijzer in Nieuwpoort waardoor de In stand houden van de onder bevel om de overlaten van de Noordvaart Handzamevallei met zeewater werd waterzetting te hanteren. Op 29 en 30 oktober ‘s nachts bespoeld. Het feit dat de rechter IJzeroever De controle over de diverse inundaties lichtten kapitein Fernand Umé en een slechts laag bedijkt was en de aanpalende was niet evident. Het sluizencomplex lag detachement soldaten met de nuttige gronden in de winter ais komberging onder Duits vuur en de vrees bestond dat de aanwijzingen en met de hulp van Geeraert fungeerden, speelden in het voordeel van de Duitsers de inundatie van de rechteroever de schuiven van de Noordvaart. Deze geallieerden. De Fransen hadden het misschien wel via de afwateringsluizen poging werd ondernomen in het zicht van bruggenhoofd van de Redan (ais Palingbrug van Oostende zouden proberen te de vijand, die opvallend passief bleef en benoemd) op 26 oktober verlaten, wat het neutraliseren. De controle over de gevoerde zich blijkbaar van geen kwaad bewust sluizencomplex kwetsbaar had gemaakt. onderwaterzettingen was vooral het werk

Een nooddam op hef kanaal Nieuwpoort-Duinkerke op hef moment van een bominslag (Kristof Jacobs, Nieuwpoort Sector 1917/

VLiz • [EM aasuM aUll • 2013 • 30 - - «I Veurnesluis, maar nu “ in omgekeerde omgekeerde in “ nu maar Veurnesluis, Thys. Robert geniekapitein van vallen ook later en Thys kapitein eerst die Jamotte, kapitein-commandant stond hoofd het Aan de van begin het Reedsin genie. de van des Inondations des stroomopwaarts van de Knokkebrugzo hoog hoog Knokkebrugzo de van stroomopwaarts Noordschote, van broeken de ook werden stand in Ijzer en spoorwegberm tussen te dienst goed Oostvaart de van sluis regenwater van afvoer de envoor worden 1916 de Veurnevaart januari in waardoor te vernielingen gerichte men 1915begon ihig . richting” Oude de en de Arkevaart naar hevel de via was weg liggende hand de voor eerste De Veurne-Ambacht. uit oppervlaktewater overtollige het voor zoeken uitweg een genie Pontonniers, Inondations een Nuyten, staf-commandant en de Ijzer te kunnen voeden. Tijdens de winter de Tijdens voeden. kunnen te Ijzer de van rechteroever de van overstroming de om dit mTAW)brengen, + 4,3 (op te mogelijk waterpeil het was Bedoeling opgenomen. Meteen Boven-IJzergeleverd. de via nu vanaf werd Handzamevallei de van inundatie de voor Hetwater Sint-Jacobskapelle. van hoogte ter opgeworpen Ijzer de over niet echter was Dit worden. gehouden gebied het in onderwaterzetting de ook opgeworpen nooddam reusachtige een moest Nieuwpoort Bij liep. leeg compleet opliep schade progressief die Ganzepoot de bij de Veurnesluis Hetwas ondervinden. van zomer Inde kanonnen. Duitse de door de vernielingen op vinden te antwoorden heuse eenheid, de eenheid, heuse kunnen doen. Via het Oude Veurnesas kon Oude Veurnesas het Via doen. kunnen de bleek polderland bezette niet het uit kapitein Umé aantrok voor de uitvoering. de voor Uméaantrok kapitein het geval voor de Broeken van Woumen. vanWoumen. Broeken de voor geval het Na 2 september 1915de zou Naseptember 2 Magllnse majoor van bevel op was Ijzerslag Reninge en Elzendamme in de inundatie inundatie de in Elzendamme enReninge 1915afdamming een begin werd Daarom Vier jaar lang slaagden ze erin de nodige nodige de erin ze slaagden lang jaar Vier Reeds vanaf december 1914 moest de 1914moest december Reedsvanaf e agasadknn eLneMa nMeekn unek eekn Jhn Termote) (Johan bereiken Duinkerke kon Moere in ax M Lange de langeafstandskanon Het worden opgevolgd door een door opgevolgd worden en zou de leiding in handen handen in leiding de zou en in het leven geroepen. leven het in Compagnie des Sapeurs- des Compagnie 52 Service des Service Service

van de Boven-IJzer minder een probleem. een Boven-IJzerminder de van gebied het vanuit watertoevoer de vormde verloop van de Eerste Wereldoorlog. Toen EersteWereldoorlog. de van verloop het ook was Dit afgeleid. Lovaart de via m3100 minuut. per ruim van vermogen werd de frontlijn aan de Noordzeezijde er Noordzeezijde de aan frontlijn de werd IJzer- lijn de op inval Duitse de van stoppen de van afloop de aan geven richting WOIzou deen (Oost-Vleteren) Elzendamme tussen zone de ook werd bedreigde, stellingen 1861en 1880 De tussen afgeleid. worden van hoogte Boven-IJzer, de ter van water en Slopgatvaart de uit weggepompt werd aan stonden Daartoe aangevoerd. worden doei van de westelijke opmars van het Duitse het van opmars westelijke de van doei eigenlijke het kanaalhavens, de van inname De liggen. te kwam Salient leper de op druk verdere het voor geweest was bepalend tijdens de Westhoek van onderwaterzetting de over dwars stuwen van middel door en zoetwater met gebeurde onderwaterzetting Hetovertollige Steengracht. de voor geval worden te volledig IJzervlakte de binnen totaal een met pompen twee Fintele de kanaal het via kon tekort eventueel een grotendeels stabiel. Het gevolg was dat alle alle dat was Hetgevolg stabiel. grotendeels jaar ze vier bleef en verkort door aanzienlijk het eerder jaar vier Netzoals Oorlog. Groote waarde. hun volle ten hier bewezen Lovaart deaan werken doorgevoerde Lovaart de via eveneens moest Fintele, de regenwater overtollige Het gereorganiseerd. lenteoffensief de zuidelijke Belgische Belgische zuidelijke de lenteoffensief Nieuwpoort-Veurne en de Lovaart zeewater zeewater Lovaart de en Nieuwpoort-Veurne Bij opgepompt. worden te Beverdijkvaart Grote de uit water echter diende zomer deIn leperlee door de inundatie vanuit Nieuwpoort Nieuwpoort vanuit inundatie de door leperlee laatste deze Ook aangelegd. Ijzervallei Deze geïnundeerd. tijdelijk Franse grens Anderzijds diende de afwatering afwatering de diende Anderzijds Herzien van de afwatering van de Herzien gevrijwaard In 1918 tenslotte, toen het Duitse Duitse het toen In1918 tenslotte, Fransegrotendeels havens

• Van Pul P. (2004). Oktober 1914. Het koninkrijk gered gered koninkrijk Het 1914. Oktober P. Pul (2004). Van • het aan inundaties initiële De P. Pul (1994). Van • Een 1914. oktober Ijzer, De L.(2003). Vanackere • Lesinondations 1914-1918. Nieuport R.(1922). Thys • Maritiem in inundaties Kunstmatige J. Leper (1957). • Landen. Lage de in Veldslagen L.(1995). De Vos • vitaal voor de bevoorrading vanuit Engeland, Engeland, vanuit bevoorrading de voor vitaal Winston Churchill hier wel op zijn plaats: plaats: zijn op wel hier Churchill Winston strijdperk het in Duitsers de gas,door soorten diverse van gebruik het 1917)door vielen belangrijke eenin materialen, van toelevering en materiaal rollend werkhuizen, specialisten, Hetwas voortdurend waren. tegendraads demoeilijkheden en brachten uitvoering ten onderschatten. te volstonden vielen, daarbij die slachtoffers havenstad de op ze die De1918. 411 granaten much owed by so many so few.” to many by so owed much eeignvnhtBlic Leger,Belgisch enkele het van geledingen of kwamen laat te bevelen of detoelatingen omdat gefrustreerd Thys kapitein ais iemand was Nietzelden vrijmaakte. manschappen jaar vier de volle inundatiesysteem het die 16oktober tot operationeel geallieerden de van beschietingen verwoede ondanks bleef mm, 380 een opnieuw kanon, Dit ingezet. Max Lange beruchte de of Leugenboom de zwijgen het 191515 mei op definitief en van heuvel de van devoet aan opgesteld bereiken. te havenstad de waren staat in die langeafstandskanonnen aantal een “ Never, in the field o f human conflict, was so conflict, f human o Never,the field in “ van uitspraak een lijkt Totslot gebracht. er schoten 27 soldaten leveren. te bijdrage 5zeToch er, met slaagden improviseren. vooraleer maanden 9 bijna evenwel duurde Hetman. 300 uit compagnie de bestond Maximaal ondervonden. zedaarbij die schakelen. te uit haven de om niet handen. geallieerde in bleven Franse Dehavens, gelukt. niet inundaties de door mede 1914, was 4deoktober in leger Bronnen het leven bij in. 296 slachtoffers (vooral vanaf vanaf (vooral slachtoffers 296 in. bij leven het alle uit manschappen ensecties 3 pelotons voldoende opperbevel Belgische het van kanon 1917 het 27 juni op werd hiervan En vervanging ter opgelegd. worden kon Klerken, dat vanaf 28 april 1915 in actie trad trad 1915actie in april 28 vanaf dat Klerken, Predikboom, de van kanon het er Eerst was over Dezebeschikte bleef. aanvaller Duitse de van vizier het in tijd die al Duinkerke De psychologische impact was evenwel niet niet evenwel was impact Depsychologische 114de en dodelijke afvuurde Duinkerke Vlaanderen 1316-1945, Tongeren. 1316-1945, Vlaanderen door de zee, Erpe. zee, de door (3): 39 Westhoek, 1-26. afdeling de van Gidsenkring, Westvlaamse Mededelingsblad eerste de onderwaterzetting, van ing tim de en idee Het veel? te slag du Sapeurs-Pontonniers des Compagnie la et l’Yser de Belgische front, Belgisch tijdschrift voor Militaire Militaire voor Geschiedenis. tijdschrift Belgisch front, Belgische Luik. Beige, Génie De Slag aan de IJzer p. de 133-141, Tielt. aan DeSlag Finaal willen we nog even terug naarzij eventerug nog we Finaal willen zoweinigen? van Inzet havenstad de dat niet belette Dit VLIZ D GOE REDEI GROTE IDE 6 3 • 3 1 0 2