TÜRK ĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRES Đ ANLIURFA, 2010

Erzurum Đli’nde (, Palandöken Ve Đlçeleri) Kırmızı Et Tüketim Alı kanlı ğı Ve Buna Etki Eden Faktörlerin Belirlenmesi

Tu ğba EREM KAYA 1, Murat KÜLEKÇ Đ1 Ay e SEZG ĐN2 Hediye KUMBASARO ĞLU 3 Özet: Bu çalı mada Đli’nde kırmızı et tüketim alı kanlı ğının belirlenmesi amaçlanmı tır. Bunu belirleyebilmek için Anakitle Oranlarına Dayalı Kümelendirilmemi Tek A amalı Basit Tesadüfi Olasılık Örneklemesi yöntemi kullanılarak 150 anket yapılmı tır. Elde edilen veriler, Ordered Probit modeli kullanılarak tüketicilerin kırmızı et tüketim alı kanlı ğı üzerinde etkili olan faktörlerin analizi yapılmı tır. Ara tırma bulgularına göre anket çalı masına katılanların % 89.3’nün kırmızı eti tercih etti ği, %10.7’sinin ise beyaz eti tercih etti ği anla ılmı tır. En çok tercih edilen kırmızı et türünün sırasıyla sı ğır (%86), koyun (%6) ve keçi (%0.7) oldu ğu görülmü tür. Tüketim ekli olarak %12 oranında sebzeli, %8.7 oranında ızgara, %4 oranında fırında tercih edilmekte, %69.3 oranında ise “fark etmez” denilerek bir tercih ortaya konmamı tır. Kırmızı et tüketen ailelerin %41.3’ünün ayda 3 kg’dan az kırmızı et tükettikleri bulunmu tur. Anket çalı masının sonucuna göre, tüketilen kırmızı eti lezzetli bulanların oranı %86, lezzetli bulmayanların oranı ise %14 olmu tur. Ordered probit modeli analizinde kırmızı et tüketim miktarı ba ğımlı de ğiken olarak alınmı tır. Analizin sonucuna göre, kırmızı et tüketimi ile medeni hal, tüketicilerin aylık toplam geliri, sevilen et türü, hijyen durumu ve dengeli beslenme durumu arasında önemli ve pozitif ili ki oldu ğu sonucuna varılmı tır. Anahtar kelimeler: Kırmızı et, tüketim alı kanlı ğı, Sıralı Probit Model, Erzurum.

Determination Of Factors Affecting This And Consumption Habit Of Meat In Abstract: In this study, it has been aimed to determine consumption habits of meat in Erzurum province. The number of samples has been determined by means of the unclustered one-stage simple random sampling method based on the universe rates. In the research, the factors affecting consumption of meat has been guessed through “Ordered Probit” model. The data for this study have been obtained from 150 families. In this study, 89.3% of the samples preferred meat while 10.7 % of the sample preferred consume white meat. The most preferred types of meat were beef (86%), mutton (6%) and goat meat (0.7%). Consumption habits of meat were found to be with vegetable (12%), grilled (8.7%) and fırında (4%). 69.3% of the samples did not indicate any preferences for the type of meat consumption choice. 41.3% of the meat consumers have consumed less than 3 kg of meat in a month. While 86% of the samples found meat as delicious, the ratio of which they didn’t find it delicious was 14%. Consumption quantity of meat has been taken as dependent variable in “Ordered Probit Model” analysis. It has been concluded that there are positive and significant relations between the consumption quantity of meet with marital status of consumer, monthly total revenue of consumer, meat species prefering, hygiene conditions of meat and balanced diet situation. Key words: Meat, consumption habit, Ordered Probit Model, Erzurum.

1. GĐRĐ Sa ğlıklı ve dengeli beslenmenin en önemli ko ullarından biri ki i ba ına tüketilmesi gereken günlük proteinin %40-50’sinin hayvansal kaynaklı proteinlerden kar ılanmasıdır (Gökalp, 1986; Gö ğü, 1986; Odaba ıo ğlu ve ark., 1995). Kırmızı et, beyaz ete ve balık etine göre daha pahalı bir üründür. Türkiye (12 kg/yıl) ki i ba ına kırmızı et tüketimi açısından ABD (116,7 kg/yıl) ve AB (62 kg/yıl) ülkelerine göre oldukça gerilerdedir (FAO, 2010). Ülkemizde et talebini ve tüketimini etkileyen faktörler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları tüketicinin gelir seviyesini, etin fiyatı ve tüketici tercihleri olarak sıralanabilir (Alpan ve ark., 1993). Buna ek olarak tüketici alı kanlıklarında, bölgenin sosyal ve

1 Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Erzurum 2 T.C Tarım ve Köyi leri Bakanlı ğı Erzurum Đl Tarım Müdürlü ğü, Erzurum 3 T.C Çevre ve Orman Bakanlı ğı DS Đ VIII. Bölge Müdürlü ğü, Erzurum

396

TÜRK ĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRES Đ ANLIURFA, 2010 ekonomik yapısının da etkili oldu ğu söylenebilir. Et üretimini artırmaya yönelik çabaların yanında, tüketicilerin et tüketim alı kanlıklarının da belirlenmesi büyük bir öneme sahiptir. Ülkemiz nüfusu hızlı bir ekilde artarken, beslenme için kullanılan kaynakların da aynı ekilde artırılması, verimli bir düzeye getirilmesi ve de ğerlendirilmesi zorunludur. Đnsan sa ğlı ğının korunması ve sa ğlıklı gelecek nesiller yeti tirmek için yeterli ve dengeli beslenmenin önemi ve gereklili ği konusunda gereken hassasiyetin gösterilmesi gerekmektedir. Bu açıdan dengeli bir beslenmenin nasıl olaca ğı konusunda bireylerin tüketim alı kanlıklarının belirlenmesi ile daha isabetli sonuçlar alınabilecektir (Karaku ve ark, 2008). Erzurum ili, bölgedeki önemli yerle im merkezlerinden birisidir. Bununla birlikte, son yıllarda bazı nedenlere ba ğlı olarak köylerdeki nüfusun ehirlere göç etmesi, Erzurum’un önemini daha da artırmı ; buna ba ğlı olarak birçok ekonomik ve sosyal sorunlar da ortaya çıkmı tır. Özellikle bölgenin geçim kayna ğı durumundaki hayvancılı ğın son yıllarda hızlı bir çökü içine girmesi, ekonomik açıdan zaten dar bo ğazda olan bölgenin sorunlarını daha da artırmı tır. Burada hem küçükba hem de büyükba hayvan varlı ğının giderek azalmasına ba ğlı olarak hayvansal protein açı ğının artması, bu sorunların belki de en önemlisi haline gelmi tir. Bu çalı mada Erzurum ilinde tüketicilerin kırmızı et tüketim alı kanlıkları üzerine etkili olan faktörler belirlenmi tir. Tüketim alı kanlı ğı olarak tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarları alınmı tır. Kırmızı et tüketim miktarları dü ükten yükse ğe do ğru 3 kategoriye ayrılarak sınıflandırılmı tır. Buna göre tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarı üzerine etkili olan faktörler belirlenmi tir. 2. MATERYAL ve YÖNTEM 2.1 Materyal Erzurum Đli Merkez Đlçedeki kırmızı et tüketim alı kanlıklarının belirlenmesi amacıyla toplam 30 soruyu içeren anket formları hazırlanmı tır. Anket çalı ması, 2010 yılı Mayıs-Haziran ayında rastgele seçilen ki i ve ailelere olmak üzere toplam 150 ki iye uygulanmı ve formlar doldurulmu tur. Anket formlarındaki bilgiler daha sonra LIMDEP Paket Programı yardımıyla istatistiksel olarak analiz edilmi tir. 2.2 Yöntem 2.2.1 Örnekleme A amasında Uygulanan Yöntem Ara tırmada örnek hacmi “Anakitle Oranlarına Dayalı Kümelendirilmemi Tek Aamalı Basit Tesadüfi Olasılık Örneklemesi” yöntemiyle saptanmı tır ( ahin vd, 2001).

t= %95 önem düzeyine kar ılık gelen t tablo de ğeri (1,96) p= Söz konusu olayın olma olasılı ğı (kırmızı et tüketen ailelerin oranı) q= Söz konusu olayın olmama olasılı ğı (kırmızı et tüketmeyen ailelerin oranı) e= Örneklemede kabul edilen hata (0,05) Burada p ve q de ğerlerini bulabilmek için yapılan ön anket neticesinde anket yapılan ki ilerin yakla ık % 11’ i kırmızı et tüketmedi ğini beyan etti ği için p de ğeri 0,89 ve q de ğeri 0,11 olarak alınmı tır. Buna göre gerekli de ğerler yerlerine konularak

150 anket yapılması ara tırma için uygun bulunmu tur. Çizelge 1. Ara tırma alanını olu turan merkez ilçelerin nüfusu ve bu ilçelerde yapılacak anket sayısı Đlçeler Nüfus (ki i) Anket Sayısı (adet) Aziziye 40.350 30 Palandöken 150.282 51 Yakutiye 169.120 69 Toplam 359.752 150 Kaynak: Anonim 2009.

397

TÜRK ĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRES Đ ANLIURFA, 2010

2.2.2 Verilerim Analizinde Uygulanan Yöntem Anket sorularının de ğerlendirilmesinde LIMDEP paket programlarından yararlanılmı tır. Ordered Probit modelinde ba ğımlı de ğiken kalitatiftir. Ba ğımlı de ğikenin kategorik ayrıca ordinal oldu ğu durumlarda sıralı (ordered) logit veya probit olasılık tahmin edicileri kullanılabilir. Sıralı logit ve probit modeller, orijinal olarak Walker ve Duncan (1967); McKelvey ve Zavoina(1975) tarafından ekonomi ve finans alanlarında kullanılmı tır. Her iki yöntem Maksimum En Çok Benzerlik fonksiyonlarını kullanır. Sıralı probit model normal olasılık da ğılımına dayanır iken, sıralı logit model standardize edilmi logistik olasılık da ğılımından türetilir (McKelvey ve Zavoina, 1975; Akın, Üçdo ğruk ve Deveci, 2000).Sıralı logit modelini sıralı probit modelinden ayıran özellik, hataların logistik olarak da ğılmasıdır (Akın, 1996). Bu çalı mada sadece sıralı probit model tahminlenmesi yapıldı ğından sıralı logit modele de ğinilmeyecektir. Çalı mada Erzurum ili için kırmızı et tüketim alı kanlıklarının göstergesi olarak kırmızı et tüketim miktarı dikkate alınmı ve bunda etkili olan faktörler ve önem dereceleri tespit edilmi tir. Bu konuda etkili olan faktörlerin etkisini tahmin eden Ordered Probit Modelinin fonksiyonel ekli a ağıdaki gibidir. Y= (X 1, X 2, X 3, X 4, X 5, X 6, X 7, X 8, X 9, X 10 , X 11 , X 12 ) Y=Kırmızı et tüketim miktarı 0: 3 kg dan az kırmızı et tüketenler, 1: 4-5 kg arasında kırmızı et tüketenler, 2: 5 kg dan fazla kırmızı et tüketenleri göstermektedir. X1=Đkamet yeri, X2=Ya , X3= Medeni hal, X4= Meslek, X5= Aile reisinin e ğitim düzeyi, X6= Toplam gelir, X7= Sevilen et türü, X8=Ailenin aylık ortalama tüketim harcamaları, X9= Aile bireylerinin sayısı, X10 = Kolesterol durumu X11 = Hijyen durumu, X12= Dengeli beslenme açısından durumu 3. ARA TIRMA BULGULARI 3.1 Erzurum Đlinde Kırmızı Et Tüketim Alı kanlıklarına Đli kin Sonuçlar Erzurum Đli Merkez Đlçede kırmızı et tüketim alı kanlı ğının belirlenmesine yönelik olarak hazırlanan anket sorularına, katılımcıların verdi ği cevaplara göre, ankete katılanların cinsiyete göre da ğılımı %41.3 kadın, %58.7 erkek olarak ekillenmi ve deneklerin %4’ü 18-23 ya , %20.7’si 24- 30 ya , %31.3’ü 31-40 ya , %22’si 41-50 ya ve %22’si ise 51 ya ve üzeri ya lardaki ki iler olu turmu tur. Ö ğrenim durumu bakımından da ğılım ise okur yazar olmayan, okur yazar, ilkö ğretim, lise, üniversite ve lisansüstü olmak üzere sırasıyla %0, %1.4, %33.3, %30, %23.3 ve %12 eklindedir. Ankete katılanların, meslek durumlarına göre da ğılımları; memur %33.3, ev hanımı %24i çi, %22.6, serbest çalı anlar %6.7 ve geriye kalan kısmı di ğer meslek gruplarından olu mu tur. Çizelge 2’de görüldü ğü gibi ankete katılanların sırasıyla, %89.3’ünün kırmızı eti, %10’nunun tavuk etini ve %0.7’sinin balık etini, severek tükettikleri anla ılmaktadır. Kırmızı eti tüketenlerin %59’unun erkek, %41’inin kadın oldu ğu; memleketine göre bakıldı ğında ise %90.3’ünün Erzurumlu olup kırmızı eti severek tükettikleri, %9.7’sinin ise di ğer illerden oldu ğu; %4.5’inin <500, %20.2’sinin 501-800, %18.6’sının 801-1000, %15.7’sinin 1001- 1500 ve %41’inin 1500 TL’den fazla gelire sahip oldukları anla ılmaktadır. Kırmızı eti tercih edenlerin %40’ı lezzetli buldukları için, %31.4’ü besleyici oldu ğuna inandıklarından, %25.3’ü alı kanlıktan ve %5’i di ğer nedenlerden dolayı tükettiklerini belirtmi lerdir. En çok tercih edilen kırmızı et türü, sırasıyla koyun (%6), sı ğır (%86), keçi (%0.7) ve hepsini tercih edenler (%7.3) eklinde olmu tur. Kırmızı etin satın alındı ğı yer ile ilgili soruya, ankete katılanların %36’sı belirli bir kasaptan, %30.7’si süper marketten, %21.3’ü herhangi bir kasaptan, %0.7’si canlı hayvan, %4’ü kombina, %7.3’ü ise “fark etmez” cevabını vermi lerdir. Ankete katılanlardan %59.3’ü kırmızı eti satın almada öncelikli olarak tazelik kriterini dikkate almı lardır. Kırmızı eti satın alma ekli içerisinde porsiyonluk et tüketiminin yerini belirlemek amacıyla sorulan soruya, katılımcıların %60.6’sı kıyma, %38.7’si porsiyonluk et ve %0.7’si kemikli et eklinde satın aldıklarını bildirmi lerdir (Çizelge 2).

398

TÜRK ĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRES Đ ANLIURFA, 2010

Erzurum’da ya ayan insanların kırmızı et tüketimini açıklı ğa kavu turmak amacıyla “satın alınan kırmızı et miktarı” ve “kırmızı et tüketim sıklı ğı” soruları yöneltilmi tir. Satın alınan kırmızı et miktarı ile ilgili ankete katılanların %41.3’ü ayda 3 kg dan az, %25.4’ü ayda 4-5 kg ve %33.3’ü ayda 5 kg dan fazla kırmızı et tükettiklerini belirtmi lerdir. Kırmızı et tüketim sıklı ğı bakımından ise yine ilgi çekici sonuçlar ortaya çıkmı tır. Katılımcıların ço ğunun (%43.3) haftada 1-3 defa, %12.7’sinin haftada 4-5 defa, %11.3’ünün her gün; yine %20’sinin ayda 1 defa kırmızı et tükettikleri, %12’sinın ayda 2-4 defa, %0.7’sinin ise yılda ancak 1-3 defa kırmızı et tüketebildikleri ortaya çıkmı tır. Kırmızı et tüketim ekli ile ilgili soruya, %69.3’ü fark etmez, %12’si sebzeli, %8.7’i ızgara, %2.7’si ya ğda kızartma, %4’ü fırında ve %3.3’ü ha lama cevabını vermi lerdir. Çizelge 2’de görüldü ğü gibi ankete katılanlara hangi ette daha fazla kolesterol bulundu ğu yönünde sorulan soruya %95.3’ü kırmızı et ve %4.7’si beyaz et eklinde cevap vermilerdir. Çizelge 2.Erzurum Đli Merkez ilçede Kırmızı et tüketim alı kanlıklarına ili kin bazı sonuçlar. SORULAR SEÇENEKLER ORAN (%) Hangi eti severek tüketirsiniz? Balık eti 0.7 Tavuk eti 10.0 Kırmızı et 89.3 Kırmızı eti tercih etme nedeni? Tüketmiyorum 0.0 Lezzetli olması 40.1 Besleyici olması 31.4 Kolay bulunması 0.0 Alı kanlık 25.3 Di ğer 5.2 Kırmızı et tüketim sıklı ğınız? Her gün 11.3 Haftada 1-3 43.3 Haftada 4-5 12.7 Ayda 1 defa 20.0 Ayda 2-4 12.0 Yılda 1-3 0.7 Hiç yemeyenler 0.0 Kırmızı et tercihi? Koyun eti 6.0 Sı ğır eti 86.0 Keçi eti 0.7 Hepsi 7.3 Kırmızı eti tüketim ekli? Ha lama 3.3 Fırında 4.0 Ya ğda kızartma 2.7 Izgara 8.7 Sebzeli 12.0 Fark etmez 69.3 Kırmızı etin satın alındı ğı yerler? Canlı hayvan alıp keserim 0.7 Herhangi bir kasap 21.3 Süper market 30.7 Belirli bir kasap 36.0 Kombina 4.0 Fark etmez 7.3 Kırmızı eti satın alırken nelere dikkat ediliyor? Hangi tür oldu ğuna 14.0 Taze olmasına 59.3 Fiyatına 25.3 Ambalajına 0.0 Di ğer 1.4 Kırmızı et satın alma ekliniz? Karkas 0.0 Porsiyonluk 38.7 Kemikli 0.7 Kıyma 60.6 Hangi ette kolesterol daha fazladır? Kırmızı et 95.3 Beyaz et 4.7 Aylık tüketilen kırmızı et 3 kg dan az 41.3 4-5 kg 25.4 5 kg dan fazla 33.3 Satın alınan etin hijyenik olma durumu Evet 50.0 Hayır 50.0 Satın alınan etin lezzetlili ği Evet 86.0 Hayır 14.0

399

TÜRK ĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRES Đ ANLIURFA, 2010

Ankete katılanların %86’sının Erzurum’da üretilen kırmızı eti lezzetli ve %14’ünün lezzetli bulmadıkları anla ılmı tır. Ayrıca, %56 oranında katılımcının et tüketimlerinin bir önceki yıla göre de ğimedi ği belirlenmi tir. Kırmızı etten yapılan salam, sucuk, sosis, pastırma gibi ürünleri sürekli tüketenlerin %5.3, ara sıra tüketenlerin %46, hiç tüketmeyenlerin ise %48.7 oranında oldu ğu tespit edilmi tir. Katılımcıların %84.7’si kırmızı etin dengeli beslenme için gerekli oldu ğunu kabul ederken, %15.3 oranındaki ki iler bu görü e katılmadıklarını beyan etmi lerdir. Kuyruk ya ğı tüketimi için %20.7 oranındaki insan evet derken, %79.3 hayır cevabını vermi tir. Đlde sakatat tüketimi ile ilgili yöneltilen sorulara evet diyen ki ilerin %98’i karaci ğer yanıtını vermi tir. 3.2 Ordered Probit Modeli Analiz Sonuçları Tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarı 3 gruba ayrılmı ve 3 kg dan az kırmızı et tüketenler; 0, 4-5 kg arasında kırmızı et tüketenler; 1, 5 kg dan fazla kırmızı et tüketenler; 2 olarak sıralanmı tır. Tüketicilerin kırmızı et tüketim alı kanlıklarının göstergesi olarak kırmızı et tüketim miktarı ba ğımlı de ğiken olarak alınmı ve bunda etkili olan faktörler Ordered Probit Modeli ile analiz edilmi tir. Sonuçlar Çizelge 3'te sunulmu tur. Kırmızı et tüketiminde modelin istatistiksel olarak genel anlamlılı ğının kabul edilebilirli ğini ve elde edilen denklemin açıklayıcılı ğı için olabilirlik oranı hipotez testi aağıdaki gibidir. LR= -2(LogLikelihood sınırlı ) - ( LogLikelihood sınırsız ) LR= -2(-161,883) - ( -85,764) LR= 152,238 Teste göre LR de ğeri %95 önem seviyesindeki χ2(8): 21,03 kritik de ğerinden daha büyüktür. Yani tahmin edilen modelin açıklayıcılı ğı kabul edilmektedir. E ik de ğeri istatistiki açıdan önemli çıkmı tır. On iki adet ba ğımsız de ğikenle açıklanan Erzurum ilinde kırmızı et tüketim miktarı regresyon analiz sonuçlarına bakıldı ğında parametrelerin katsayılarının anlamlı oldu ğu görülmektedir. Tüketicilerin ikamet ettikleri yerler Aziziye, Palandöken ve Yakutiye olarak sıralanmı tır. Bu durum göz önüne alındı ğında ikamet ile kırmızı et tüketimi arasında negatif bir ili ki oldu ğu görülmekte ve Aziziye de ikamet eden tüketicilerin daha fazla kırmızı et tükettikleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Đkamet yeri ile kırmızı et tüketimi arasındaki ili kinin istatistiki açıdan önemli olmadı ğı görülmektedir. Yine benzer ekilde tüketicilerin ya ı, mesle ği ve aile reisinin e ğitim durumu ile kırmızı et tüketimi arasındaki ili kinin de istatistiki açıdan önemli olmadı ğı tespit edilmi tir. Tüketicilerden mesle ği memur olanların kırmızı et tüketiminin di ğer mesleklere göre daha fazla oldu ğu belirlenmi tir. Tüketicilerin medeni hali ile kırmızı et tüketimi arasında istatistiki açıdan %95 önem seviyesinde önemli bir ili ki oldu ğu ve aylık toplam gelir ile kırmızı et tüketimi arasında istatistiki açıdan %99 önem seviyesinde önemli bir ili ki oldu ğu görülmektedir. Tüketicilerin geliri arttıkça kırmızı et tüketiminin de arttı ğı belirlenmi tir. Yine sevilen et türü ile kırmızı et tüketimi arasında %99 güven aralı ğında istatistiki açıdan önemli bir ili ki oldu ğu kırmızı et sevenlerin daha fazla kırmızı et tükettikleri görülmektedir. Tüketicilerin aylık ortalama tüketim harcamaları ile aile bireylerinin sayısı arttıkça kırmızı et tüketiminin arttı ğı ancak bu ili kilerin istatistiki açıdan önemli olmadı ğı belirlenmi tir. Yine benzer bir ekilde kırmızı ette kolesterolün fazla oldu ğunu dü ünenlerin kırmızı et tüketiminin azaldı ğı ve bu ili kinin de istatistiki açıdan önemli olmadı ğı tespit edilmi tir. Hijyen durumu ile kırmızı et tüketimi arasında istatistiki açıdan %95 güven aralı ğında önemli bir ili ki oldu ğu kırmızı etin hijyenik ko ullarda kesilip yetkili ki ilerce denetlendiğini dü ünenlerin kırmızı et tüketiminin arttı ğı belirlenmi tir. Dengeli beslenme durumu ile kırmızı et tüketimi arasında istatistiki açıdan %99 güven aralı ğında önemli bir ili ki oldu ğu ve kırmızı etin dengeli beslenme açısından gerekli oldu ğunu dü ünen tüketicilerin kırmızı et tüketiminin fazla oldu ğu tespit edilmi tir.

400

TÜRK ĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRES Đ ANLIURFA, 2010

Ordered Probit Modelinde istatistiki olarak önemli olan de ğikenlerin marjinal etkilerine bakıldı ğında kırmızı et tüketiminin fazla olmasına medeni hal %1.7 etki ederken, tüketicilerin toplam aylık geliri %1.6, sevilen et türünün ise %1.3 oranında etki etti ği görülmektedir. Yine kırmızı et tüketiminin fazla olmasına hijyen durumu %1.2 ve dengeli b eslenme durumunun da %1.5 oranında etki etti ği belirlenmi tir. Çizelge 2. Sıralı probit analiz sonuçları. Marjinal Etkiler Standart De ğikenler Katsayı Prob Prob Prob Hata (y=0) (y=1) (y=2) Sabit -6.7987** 1.3121 Đkamet -0.1433 0.1436 0.0538 -0.0241 -0.0297 Ya -0.2174 0.1205 0.0817 -0.0366 -0.0451 Medeni hal 1.4992* 0.6618 -0.5412 0.3639 0.1774 Dumymeslek (memur:1, di ğer:0) 0.1829 0.3111 -0.0679 0.0286 0.0393 Aile reisi e ğitim 0.1741 0.1751 -0.0654 0.0293 0.0361 Aylık toplam gelir 0.7825** 0.2206 -0.2940 0.1317 0.1623 Sevilen et türü 1.0201** 0.3842 -0.3894 0.2590 0.1304 Aylık ort. tük. harc. 0.2329 0.1309 -0.0875 0.0392 0.0483 Aile birey sayısı 0.1163 0.1035 -0.0437 0.0196 0.0241 Kolesterol durumu -0.3033 0.3836 0.1140 -0.0510 -0.0629 Hijyen durumu 0.6001* 0.2657 -0.2225 0.0975 0.1251 Dengeli bes. Durumu 1.2152** 0.3430 -0.4554 0.3011 0.1543 Eik De ğeri (Mu) 1.4900** 0.2174 2 4. Model χ (12) =152.238 (*) 0,05 düzeyinde önemli, (**) 0,01 düzeyinde önemli

4. TARTI MA ve SONUÇ Do ğu Anadolu Bölgesinin önemli yerle im merkezlerinden biri olan Erzurum ilinde, kırmızı eti severek tüketenlerin oranının %89.3 bulunması oldukça önemlidir. Tüketim alı kanlıklarının bölgeden bölgeye de ğiti ği bilinen bir gerçektir. Aydın ili Çine ilçesinde kırmızı et tüketim alı kanlı ğının belirlenmesi amacıyla yapılan çalı mada (Atay ve ark., 2004), ankete katılan ailelerin öncelikli olarak tavuk etini (%46.3), ikinci olarak kırmızı eti (%33.1) tercih ettikleri belirlenirken bu oran Van Đli Merkez Đlçede yapılan bir çalı mada %38.3 kırmızı et ve %23.4 tavuk eti olarak gerçekle mi tir (Aygün ve ark., 2004). Bunun yanı sıra Erzurumlu olan ki ilerin kırmızı eti lezzetli buldu ğundan dolayı (%40) tercih etmesi tüketim alı kanlı ğının Van Đli için elde edilen de ğerden (%23.4) %16.6 oranında daha yüksek bulunmasının, ailelerin e ğitim, kültür, gelir ve tüketim alı kanlıklarındaki farklılıktan kaynaklandı ğı dü ünülebilir. Anket sonuçlarının en çarpıcı yanlarından birisi de Erzurum’da ya ayan bayların (%59), bayanlara (%41) oranla kırmızı eti daha çok tercih etmeleridir. Gelir durumuna göre kırmızı et tüketimi ile ilgili elde edilen sonuçlardan iller arasında ilginç bir farklılı ğın oldu ğu görülmektedir. Erzurum’da katılımcıların et tüketim alı kanlıklarına, gelir durumlarının da etkili oldu ğu belirlenirken, Gaziantep’te gelir seviyeleri arasındaki farklılı ğa bakılmaksızın üç gelir gurubunun da birbirlerine yakın oranlarda kırmızı eti severek tükettikleri,Van Đlinde gelir durumuna göre bu oranların paralel olarak arttı ğı ve azaldı ğı, bunun yanında Aydın Đli Çine Đlçesinde gelir gurupları arasında kırmızı et tüketimi bakımından görülen farklılıkta tüketicinin et olarak tercih etti ği türün de etkili oldu ğu tespit edilmi tir (Atay ve ark., 2004; Aygün ve ark., 2004; Karaku ve ark., 2008). Gıda maddelerindeki proteinler beslenmenin temelini olu turmaktadır. Genetik yapının, zekânın, somatik çatının olu umu ve tüm biyolojik fonksiyonların yerine getirilmesi proteinler tarafından sa ğlanmaktadır. Bu nedenle, günlük beslenmede belirli bir miktar protein alınması gerekmektedir. Bu proteinin önemli bir kısmının da (%42) hayvansal protein olarak alınması, ruhsal ve bedensel geli me ile sa ğlıklı bir ya am bakımından önem ta ımaktadır (Nal, 1997). Oysa bu çalı mada, kırmızı eti besleyici oldu ğu için tercih edenlerin oranı sadece %31.4 olarak bulunmu tur. Ankete katılanların çok azının (%6) koyun etini tercih etti ği görülmü tür. Bu oranın di ğer illere göre daha az

401

TÜRK ĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRES Đ ANLIURFA, 2010 olmasının nedeni olarak, katılımcılar koyun etinin kokusu ve sindirim bozukluklarına yol açması, alı kın olmadıkları, etin sert olması ve lezzetsiz bulmaları gibi olumsuzlukları öne sürmü lerdir. Erzurum’da kırmızı etin satın alındı ğı yer olarak belirli bir kasabın daha çok tercih edildi ği görülmektedir (%36). Bu sonuçta, insanların eti satın alırken tüketim istek ve alı kanlı ğına ba ğlı olarak karkastan istedi ği bölgeden eti satın alabilmesi ve özellikle etin sinirinin ayıklanması ve talebe uygun olarak sunulması büyük rol oynamaktadır . Yıldırım ve ark., (1998), ailelerin %82.5’inin kasaplardan kırmızı et satın aldı ğını ancak ortalama gelirin artmasıyla birlikte süper marketlere do ğru bir e ğilimin ortaya çıktı ğını bildirmi tir. Anket çalı masında ortaya çıkan ilginç bir sonuçta, katılımcıların %95.3’ünün kırmızı ette daha fazla kolesterol oldu ğunu beyan etmelerine kar ılık kırmızı et tüketim alı kanlı ğından vazgeçemedikleri görülmektedir. Dolayısıyla Erzurum ilinde bilinçli bir tüketici toplulu ğunun olmadı ğı dü ünülebilir. Üretimin düzeyini belirleyen etmenlerden en önemlisi taleptir. Ülkemizde kırmızı et talebinin istenilen seviyeye ulaamamasının sebepleri incelendi ğinde bunlardan bazıları; et fiyatlarının tüketicinin gelirlerine göre yüksek olması, tüketim e ğilimlerinin dayanıklı tüketim mallarına yönlendirilmesi, tüketicinin konu ile ilgili bilgi düzeyi, etin pazara arzı konusunda yeterli organizasyonun sa ğlanamamı olması ve benzeri faktörler olarak sıralanabilir. Son yıllarda et tüketim alı kanlıklarında eskiye göre de ğimeler olmu ve eskiden etin ya ğlı olması istenirken bugün ya ğsız et tercih edilmektedir. Hatta eskiden sı ğır eti halkın büyük ço ğunlu ğu tarafından tüketilmezken bugün daha az ya ğlı oldu ğu için daha fazla tüketilmektedir. (Akçapınar ve ark., 1996). Çalı mada özellikle sı ğır etinin kırmızı et olarak tercih edildi ği belirlenmi tir. Tüketim miktar ve alı kanlı ğına ba ğlı olarak et entegre tesislerinin sayılarının artırılması, pazara ve talebe uygun ürün sunulmasında çevre illerden yeti tiricilerin hayvanlarının daha verimli bir ekilde de ğerlendirilmesi ve konuya uygun olarak yönlendirilmesinin yararlı olaca ğı dü ünülmektedir. Çalı ma sonucunda tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarı üzerine etkili olan faktörlere ili kin ortaya çıkan sonuçlar u ekilde özetlenebilir. Çalı mada, kırmızı et tüketim miktarı üzerinde medeni durum, gelir, sevilen et türü olması, hijyen ve dengeli beslenmeye önem verilmesi durumlarının etkili ve istatistiki açıdan önemli oldu ğu tespit edilmi tir. Sa ğlıklı bir toplum olmanın temel ko ullarından birisi sa ğlıklı bir beslenmedir. Dengeli beslenme için önemli oldu ğu bilinen kırmızı et tüketim miktarının yeter seviyeler yükseltilebilmesi, etkin yayım ve e ğitim programları ile tüketicilerin sa ğlıklı ve bilinçli beslenmeye yönlendirmek gerekmektedir. Ayrıca tüketicilerin sa ğlıklı ve dengeli bir ekilde ya amlarını sürdürebilecekleri gelir düzeylerine ula malarına yönelik iyile tirme çalı malarının yapılmasının gereklili ği vurgulanabilir. Yine Kırmızı et üretim ve satı merkezlerinde sa ğlık ve hijyen kurallarına azami ölçüde dikkat etmelerini sa ğlayıcı yaptırımlar getirilmesi ve uygulanması için hassas davranılmasında oldukça önemlidir.

402

TÜRK ĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRES Đ ANLIURFA, 2010

Kaynaklar Akçapınar, H., Tekin, M.E., Kadak, R., 1996. Kuzu Karkas Parçalaması ve Parça Fiyatlarının Belirlenmesinde Kullanılacak Katsayıların Hesaplanması. Tr. J. of Vet. And Anim. Sci., 20: 9-14. Akın, F., 1996. Kalitatif Tercih Modelleri Analizi, Đstanbul. Akın, F., Üçdo ğruk, ., Deveci, Đ., 2000. Đstanbul Đli Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Sıralı Probit Olasılık Modelleriyle Đncelenmesi. Alpan, O., Ertu ğrul, M., Bayraktaro ğlu, E.A., 1993. 2000’li Yıllar ve Türkiye Kırmızı Et Üretimi. Hayvancılık 2000 “2000’lere Do ğru Türkiye Hayvancılı ğı” Kongresi Tebli ğleri, 9-10 Haziran 1993, Ankara. Atay, O., Gökdal, Ö., Aygün, T., Ülker, H., 2004. Aydın Đli Çine Đlçesinde Kırmızı Et Tüketim Alı kanlıkları. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, 1-4 Eylül 2004, Süleyman Demirel Üniv. Ziraat Fak., Isparta. Aygün, T., Karaku , F., Yılmaz, A., Ülker, H., 2004. Van Đli Merkez Đlçede Kırmızı Et Tüketim Alı kanlı ğı. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, 1-4 Eylül 2004. Süleyman Demirel Üniv. Ziraat Fak., Isparta. FAO, 2010. Food And Agricultural Organization, internet Kayıtları (www. fao.org.tr), 12.06.2010. Gökalp, H.Z., 1986. Et Bilimi. Ders Notu. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Erzurum. Gö ğü, A.K., 1986. Et Teknolojisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fak. Yayınları:991, Ankara, 243 s. Karaku , K., Aygün, T., Alarslan, E., 2008. Yüzüncü yıl Üniv. Ziraat Fak. Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.). 18(2): 113-120. Maddala, G.S., 1983. Limited-Dependent and Qualitative Variables in Econometrics. Cambridge University Pres., 401s. Mckelvey, R.D., Zavoına, W., 1975. A Statistical Model for The Analysis of Ordinal Level Dependent Variables, Journal of Mathematical Sociology, 4. Nal, A.Y., 1997. Türkiye’de Kırmızı Et Üretim-Tüketim ve Dı Ticareti. Anadolu Üniv. Sosyal Bilimler Enst., Yüksek Lisans Tezi (Basılmamı ), 127 s., Eski ehir. Odaba ıo ğlu, F., Kayardı, S., Yılmaz, O., 1995. Melez Sı ğır Karkaslarından Elde Edilen Etlerin Kaliteye Göre Sınıflandırılması Đle Bu Etlerin Fiziksel ve Kimyasal Analizi. Hayvancılık Ara tırma Dergisi, 5(1-2): 35-38. ahin. K., Andiç. S., Koç. ., 2001. Van Đli Kentsel Alandaki Ailelerin Otlu Peynir ve Süt Ürünleri Alım ve Tüketim Davranı ları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi. Ziraat Fakültesi. Tarım Bilimleri Dergisi. 11(2). 67-73. Yıldırım, Đ., Acar, Đ., Uluat, ., 1998. Van Đli Merkez Đlçede Kırmızı Et Tüketim Yapısı. Do ğu Anadolu Tarım Kongresi, 14-18 Eylül 1998, Atatürk Üniv. Ziraat Fak., II. Cilt, 1636-1644, Erzurum.

403