3/17 DE WERELD VAN DE ARCHITECT | ARCHITECTUUR.NL DE WERELD VAN

INTERVIEW RADEMACHER DE VRIES ARCHITECTEN + DE PLOEG BERGEIJK + MILAAN 2017 + INTERVIEW CAROLINE NEVEJAN + MATRYOSHKA HOUSE + DROOMDEBUUT ARD DE VRIES + DESIGN VAN JEROEN WAND + STADSLABS + KETENSAMENWERKING +

ARCHITECTUUR NL | 3/17 NACHTARCHITECTUUR

01_Cover_losse_pagina.indd 5 12-06-17 16:26 1 2 3 Open source Omdat kennis rond ontwerpen van een woonomgeving voor ouderen met dementie erg versnipperd is en er veel onduidelijkheid bestaat over de ontwerpuitgangspunten, bundelde Bureau Kroner architecten eigen inzichten en ervaringen op dit vlak in een open source website. Kroner doet dit in de overtuiging dat met eenvoudige, doeltreffende maatregelen enorme verbeteringen mogelijk zijn. Ook in bestaande wooncomplexen. Kennis bundelen en delen is het motto.

4 5 6

ArchitectuurNL 8

08-09_dementie.indd 8 12-06-17 15:56 Stadslabs: van bewonersinitiatief tot kennisorgaan In veel steden worden initiatieven ter verbetering van de stedelijke omgeving ontplooid voor en door bewoners. De drijvende kracht achter deze bottom-up projecten: het stadslab. Het stadslab kent vele varianten, van activistische bewonersgroep tot een hoogwaardig kennisplatform en van verbetering van luchtkwaliteit en openbare wijkvoorzieningen tot een complete gebiedsvisie door hergebruik van leegstaande bedrijfspanden. Ook voor architecten en stedenbouwkundigen biedt het stadslab nieuwe mogelijkheden.

1 2

ArchitectuurNL 12

12-13-14_stadslabs.indd 12 12-06-17 14:00 LICHTONTWERP Nachtarchitectuur en hebben sinds enige tijd een verlichtingsstrategie: ook ’s nachts moet de stad er aantrekkelijk uitzien en architectonische iconen verdienen extra aandacht. ‘Het idee dat je een gebouw in een hele sloot licht zet, is volslagen achterhaald.’ Internationaal gezien loopt Nederland achter als het gaat om de ‘beautification’ van architectuur, vindt een verlichtingsexpert.

Bijna twee jaar lang werd er gewerkt aan de tegenoverliggende oever niet kon zien. Nu dat die ‘een zee van licht’ tegen het gebouw ingrijpende renovatie van de karakteristieke is aangepakt is de ‘beleving van de rivier’ ook aangooiden. ‘Straks is er sprake van subtiele en Hefbrug (1877) in Rotterdam. Eind maart was ’s nachts aanwezig.’ energiezuinige verlichting die zo’n gebouw ook de oplevering. Sindsdien is de brug ook De nieuwe ledverlichting van de Erasmusbrug, ’s nachts veel beter tot z’n recht laat komen.’ Op ’s nachts in volle glorie en in zijn originele hét icoon van de stad, werd eind maart het verlanglijstje staat natuurlijk ook Hotel New ‘NS-groene’ kleur te zien, zegt Willem in gebruik genomen. Dat betekent een York: ‘Dat wordt nu oranje aangelicht, helemaal Reedijk, senior adviseur buitenruimte bij de energiebesparing van 70% vergeleken met de niet wat je zou willen.’ gemeente Rotterdam. ‘Vroeger stonden er oude situatie. De nieuwe technische installatie Binnenkort wordt de Maastunnel gerenoveerd. gewoon een paar grote spots op. Nu hebben maakt het mogelijk om de brug bij bijzondere Reedijk: ‘Daar zorgen we juist wel dat het we ledverlichting op de brug geplaatst. Veel gelegenheden relatief eenvoudig in bijzonder oranje licht blijft, dat past goed bij het ontwerp subtieler, zodat de bijzondere stalen constructie licht te zetten. In overleg met architect Ben van en de tijd waarin de tunnel werd ontworpen. en de scherpe hoeken in het donker veel beter Berkel is ervoor gezorgd dat ook uitbundige Maar we gaan de verlichting wel vervangen uit komen.’ De nieuwe verlichting zit niet aan feestverlichting niets af doet aan het karakter door led: energiezuiniger en dimbaar.’ de brug vast geklonken, maar is met magneten van de brug. Het lichtplan van Rotterdam kwam tot stand bevestigd, om het monument niet aan te tasten. Aan de nieuwe verlichting van de Willemsbrug met inbreng van Ulrike Brandi Licht, uit wordt nog gewerkt. In plaats van de felle Hamburg, een fenomeen op dit gebied. De Iconen van Rotterdam witte spots die de rode kleur volgens Reedijk aanpassing van de verlichting wordt, vanwege De Hef behoort samen met de Willemsbrug en ‘helemaal dood sloegen’, worden de rode het ontbreken van extra budget, meestal de Erasmusbrug tot de ruim 50 iconen van de pylonen en het brugdek nu subtiel met warm gecombineerd met gepland onderhoud. De stad, die in het Rotterdamse lichtplan worden rood ledlicht aangelicht, zodat de kleur goed implementatie van het complete plan zal naar vermeld omdat de aanlichting subtieler en uitkomt. verwachting zo’n 20 jaar duren. beter kan. Het lichtplan is een onderdeel van Al eerder werd ook het Wereldmuseum in ‘De Rotterdamse Stijl’, het handboek voor de nieuw licht gezet. ‘Dat stond in grote oranje Stadsilluminatie Amsterdam openbare ruimte. Naast een beeldkwaliteitsplan spots, het zag er niet uit’, vindt Reedijk. Nu Ook Amsterdam werkt met een lichtvisie. Begin voor overdag, is er nu dus ook zo’n zelfde plan staat het historische pand (‘zoveel hebben we dit jaar werd besloten om een half miljoen euro voor ’s nachts. er daar niet meer van in het centrum van de te besteden aan geleidelijke vervanging van de Het nadenken hierover zou je onder stad’) er ook in het donker prachtig bij, vindt stadsilluminatie: het aanlichten van bijzondere ‘nachtarchitectuur’ kunnen scharen, vindt hij. Datzelfde geldt voor het stadhuis aan de gebouwen, bruggen en monumenten in de Reedijk. ‘De buitenruimte werd tot voor kort Coolsingel en Het Witte Huis, ooit de eerste stad. Hans Akkerman, senior adviseur openbare vooral voor het dagbeeld ontworpen. Nu wolkenkrabber van Europa. verlichting en stadsilluminatie voor de kijken we ook hoe het er ’s nachts uitziet. Ledlampen bieden natuurlijk veel meer gemeente Amsterdam: ‘Het aanlichten gebeurt We willen natuurlijk geen lichtkermis zoals in mogelijkheden dan het oude type verlichting om dingen te vieren en omdat we vinden dat , maar door uitgekiende verlichting waar je het vroeger mee moest doen, zegt de stad er baat bij heeft, zowel toeristen als kun je zelfs gebouwen die overdag niet zo Reedijk. ‘Als je vroeger iets aanstraalde had je bewoners.’ opvallen, ’s nachts heel mooi uit laten komen.’ erg veel strooilicht en omwonenden hadden Op dit moment worden er 350 objecten Het gaat om een combinatie van functionele daar nog weleens last van. Bij led kun je aangelicht, en dat betekent ook 350 technische en sfeerverlichting, op de schaal van de hele veel scherper kaderen.’ Binnenkort komt in installaties. Het beeld van Anne Frank wordt stad. ‘Zo waren de kades bijvoorbeeld veel Rotterdam ook Het Kasteel van Sparta aan de met één spotje aangelicht, terwijl het Paleis te fel aangelicht, waardoor je het water en de beurt. Voorheen waren er felle grondspots op de Dam en het Centraal Station een

17 ArchitectuurNL

16-17-18-19-20-21_lichtinarchitectuur.indd 17 12-06-17 14:32 13

belevenis zijn als kunstwerk, als ook bijdragen aan het gevoel van veiligheid en voldoen aan de eisen van de wegenverkeerswet. Door de 12 ribbel-structuur van de wanden, het plafond en de kolommen in de tunnel ontstaan er vlakken die op een verschillende manier ‘reageren’ op het licht dat erop straalt. In de oksels van de dieper liggende delen in deze structuur zijn lichtbronnen geplaatst. Kuijer: ‘De wand is een soort sculptuur waarin het licht wordt gevangen.’ De afstand tussen deze ribbels, de diepte ervan, het aantal, de plek van de kolommen in de tunnel: ze hebben allemaal invloed op het uiteindelijke lichteffect, dat bovendien dynamisch is. Kuijer: ‘Er is sprake van een volledige integratie van een lichtkunstwerk en een civiel tunnelontwerp. Door mijn lichtkunst heb ik hier vergaande invloed gehad op de architectuur van de tunnel.’

14 15 Willem II-passage, Tilburg De verlichting in de Willem II passage in Tilburg (die de spoorzone met de binnenstad verbindt) is op diverse manieren interactief, zegt architect Ingrid van der Heijden van Civic architects. ‘De verlichting reageert op wind, het tijdstip van de dag, de hoeveelheid licht die al aanwezig is, de temperatuur en of er iets of iemand passeert.’ Achter speciaal voor deze locatie gefabriceerde glazen bakstenen die in een rvs-frame zijn gevat, werden tienduizenden ledlampen gemonteerd. Elke steen is apart aanstuurbaar. ‘De software wordt aangestuurd door camera’s en sensoren en het algoritme biedt eindeloos veel mogelijkheden.’ Het programma kan op alle manieren variëren in kleur, intensiteit en patroon. ‘Het fungeert als een soort boekenkast 16 met mogelijkheden. Alles wat je verzint, kun je erin opslaan en er weer uithalen of aanpassen 20

16-17-18-19-20-21_lichtinarchitectuur.indd 20 12-06-17 14:32 De hand van Rietveld en de geest van de Ploeg Transformatie weverij de Ploeg in Bergeijk

Begin dit jaar, dat in het teken staat van De Stijl, is in Bergeijk de renovatie van de enige door Rietveld ontworpen fabriek opgeleverd en een nieuw bezoekerscentrum geopend. De voormalige weverij de Ploeg met het omringende park behoort tot de 100 topmonumenten van wederopbouw. Bij de renovatie zijn opvallend veel parallellen te trekken met het oorspronkelijke bouwproces en het gedachtegoed van de oprichters.

24-25-26-27_ploegbergeijk.indd 24 12-06-17 14:44 Renovatie

Moderne idealen De Ploeg begon in de jaren twintig als coöperatieve weverij en textielhandel. Begin jaren vijftig wenste het bedrijf, dat inmiddels vermaard was om zijn moderne interieur- en modestoffen, een nieuw fabrieksgebouw met een ruime overspanning, een vrij indeelbare plattegrond en goed en veel licht om kleurconstante stoffen te kunnen vervaardigen. Voor de constructie werd in 1954 bureau Beltman aangetrokken, dat naam had gemaakt met de bouw van textielfabrieken met brandbestendige betonconstructies. Beltman ontwierp het opvallende betonnen schaaldak van het systeem Zeis-Dywidag waardoor noorderlicht de werkruimtes kan binnenvallen. Naast praktische eisen waren ook de socialistische idealen van de onderneming bepalend. De Ploeg kwam voort uit een landbouwkolonie gebaseerd op de progressieve Reform beweging. Behalve een aangename werkomgeving voor de arbeiders wenste de directie ook een representatief gebouw om met een bezoekerscentrum en tentoonstellingen van stoffen, kleding en modelwoningen bij te kunnen dragen aan Goed Wonen. Om het avant-garde imago te laten weerspiegelen in het gebouw koppelde de opdrachtgever de ervaren bouwer van fabrieken aan de kunstzinnige pionier Gerrit 2 Rietveld.

De hand van Rietveld Rietveld richtte zich vooral op de ruimtewerking. Zijn opvallendste ontwerpkeuzes waren de zaagtandbeëindiging van de westgevel en de bekleding ervan met modulaire betonplaten. Een eenvoudig schetsje uit 1958 toont de verspringing van de schaaldaken, waardoor de opvallende coulissengevel ontstond. De lange noordgevel van de fabriek kreeg een doorlopende glaswand met stalen profielen voor de lichttoetreding van de reeks achterliggende ateliers. De architectonische uitgangspunten van Rietveld werkten het zoeken naar functionele oplossingen in de hand. Door een nieuwe ketelinstallatie, het 3 zogenaamde ‘Steambloc’, konden een ketelhuis en schoorsteen achterwege en het strakke uiterlijk van het schaaldak onverstoord blijven. 1. Nieuwe wand van diederendirrix architectuur & Een productietechnische primeur was het gesloten systeem van roestvrijstalen leidingen voor de stedenbouw en Aart van Asseldonk • Foto Apart afvoer van verfbaden, die in eerdere fabrieken door open kanalen werden geleid. Ook de rest van Audio. 2. Schets van Rietveld voor het ontwerp de leidingen werd weggewerkt in de ondergrondse kanalen. van de westelijke gevelwand uit 1958 • Centraal Voor de materialisatie koos Rietveld het liefst eenvoudige oplossingen. De buitenmuur van het Museum. 3. Westelijke gevel van de Ploeg met de zuurmagazijn bestaat uit Bredero- of B2 blokken, die Rietveld ook toepaste bij zijn beroemde zaagtandwand van Rietveld en de kenmerkende tentoonstellingspaviljoen (Sonsbeek 1955). Van het oorspronkelijke ontwerp werd uiteindelijk kleuren van De Stijl • Foto Mascha van Damme. maar tweederde uitgevoerd. Aan de oostzijde, op de plaats van het beoogde entreegebouw, werd een tijdelijke loods gebouwd en ontwierp Rietveld een eenvoudige, vrijstaande luifel met een demontabele stalen constructie.

Bouwdagboek In 2007 sloot weverij de Ploeg hier haar poorten. Drie jaar later werd het complex aangewezen als rijksmonument. Een nieuwe eigenaar diende zich aan; het Bergeijkse Bruns, een internationaal familiebedrijf op het gebied van tentoonstellingsbouw en inrichting van musea, nam de renovatie ter hand en vestigde hier zijn kantoor, engineering en productie. Bruns nam ook de Polynorm loods en daarmee de volle 11.000 vierkante meter van het hele complex in gebruik. De Ploeg had zich geen betere eigenaar en passender functie kunnen wensen. Ook de benadering van de renovatie sluit aan bij de ideeën en ontwerpkeuzes van de toenmalige directie van de Ploeg, waarover we door een nauwgezet bijgehouden bouwdagboek een schat aan informatie hebben. Naast alle mooie idealen vormden vooral het binnen de perken houden van de kosten en de flexibiliteit van de fabrieksruimten belangrijke uitgangspunten van de directie. De Ploeg trad zelf op als aannemer wat 10% materiaalkosten scheelde. Ook Bruns organiseerde zijn eigen onderaannemers.

25 ArchitectuurNL

24-25-26-27_ploegbergeijk.indd 25 12-06-17 14:44 Inspiratie bieden en oplossingen uitlokken Ik betrek altijd kunstenaars en ontwerpers bij mijn projecten omdat ze werken vanuit andere processen en kennis. Ze zijn experts in het ontwerpen van Caroline Nevejan, Chief Science Officer van de ervaringen. gemeente Amsterdam

32-33-34-35_interview.indd 32 12-06-17 14:45 INTERVIEW Inspiratie bieden en oplossingen uitlokken Angst door verandering ombuigen in nieuwsgierigheid

Haar eerste mailadres had ze in 1982. Daarmee is ze een éminence grise van het internet. Als Chief Science Officer van Amsterdam is ze verantwoordelijk voor kennisontwikkeling in een tijd van grote verandering, schaalvergroting en trek naar de stad. Aan haar de taak de kwaliteit van de stad met onderzoek te verbeteren. Dat doet ze onder meer met City Rhythm, een onderzoeksinstrument dat ritmes in een stad wil gebruiken om de leefkwaliteit te bevorderen. Caroline Nevejan is de 25ste kandidaat in de interviewestafette.

33

32-33-34-35_interview.indd 33 12-06-17 14:45 1 2 3

4 5

1. De villa op Landgoed Valkenberg ligt tussen glooiende zandakkers en bossen. 2. Uit het coulisselandschap rijzen twee 70 meter lange stenen muren op langs de oprijlaan. Op het Bentheimer stenen onderstel ligt een houten doos met enorme ramen. 3. Boven de eetkamer met panoramavenster ligt een slaapkamer van 6 x 6 x 6 m. 4. Doorzicht in de vide met onder aan de trap de eetkamer en erboven de grote slaapkamer. 5. Aan de vide grenst de bibliotheek met zicht op de oprijlaan. 6. Zithoek op bij de haard op de verdieping. 7. De jachtkamer is intiem van sfeer door het licht dat van boven 6 7 langs de muur strijkt • Foto's Kim Zwarts.

ArchitectuurNL 38

38-39-40-41_arddevries.indd 38 12-06-17 15:58 ANALYSE Droomdebuut Een inspirerende opdrachtgever, een prachtige locatie en een ruim budget resulteren in een monumentale moderne villa in Twente. Het ontwerp van architect Ard de Vries wordt alom gewaardeerd. Kortom: een droomdebuut. De link met villa’s van Louis Kahn is snel gelegd, maar er zitten veel meer lijnen in naar de architectuurgeschiedenis. De Vries ontvouwt zijn visie aan de hand van een kleine, persoonlijke omzwerving door zijn inspiratiebronnen.

Met zijn eerste gerealiseerde werk, een verankerd is. Dwars op deze onderbouw – met van de architectuur. Hij verlangde dat ik uitleg villa op het nieuw aangelegde landgoed de keuken, eetkamer en jachtkamer – plaatste gaf over de architectonische betekenis van het Valkenberg in Twente, won architect Ard de de architect een houten doos met enorme woonhuis. Welke positie neemt het huis aan Vries de Abe Bonnemaprijs 2016 voor Jonge vensters, die een afwisselend uitzicht bieden binnen de architectuurgeschiedenis en welke Architecten. Hij werd ermee geselecteerd over de omgeving. Hierin bevinden zich de positie neem jij in binnen deze geschiedenis? voor een tentoonstelling over veelbelovende zitkamer, de bibliotheek en de slaapkamers. Met het antwoord dat de kunstenaar niet de Nederlandse en Vlaamse architecten – Het resultaat is een indrukwekkend gebouw, waarde van een object omschrijft maar de onderdeel van de expositie Maatwerk in het vol contrasten: de zware onderbouw tegenover aanschouwer, liet hij me niet ontsnappen.’ Deutsches Architekturmuseum in de lichte doos met zijn grote overstekken, de (oktober 2016 - februari 2017). En het project traditionele materialen die in een moderne Geen hokjesmens is opgenomen in het Jaarboek Architectuur in architectuur zijn verwerkt, de monumentale De vraag drong zich eerder aan hem op Nederland. Kortom, het was een droomdebuut compositie met een huiselijk interieur, door de bij de tentoonstelling in Frankfurt, over de – ook vanwege de opdracht zelf. familie zelf ingericht. zogenoemde weaving generation. Een groep jonge ontwerpers die zich afzet tegen Landbouwer als opdrachtgever Architectonische betekenis hun voorgangers, de Superdutch-generatie. De bouwlocatie was prachtig, gelegen Het is voor De Vries geen reden om Bureaus als OMA, MVRDV en UNStudio, die tussen de glooiende zandakkers en het bos. tevreden achterover te leunen. ‘Ik ben blij in de jaren negentig groot werden met hun De opdrachtgever, een landbouwer die het met de positieve ontvangst, en het project radicale concepten, waaruit steevast iconische huis voor zijn gezin bouwde, gaf hem veel heeft nieuwe deuren geopend.’ Zo werd hij gebouwen voortkwamen, die vaak als ufo’s op vrijheid en er was voldoende budget. Hij gevraagd om mee te doen aan een besloten hun plek landden. Het is aan de ‘weefgeneratie’ toonde zich leergierig, keek gretig mee in de prijsvraag voor een cultuurcentrum in de om al deze min of meer op zichzelf staande architectuurboeken die de architect mee bracht. Utrechtse wijk Leidsche Rijn. Hij vroeg collega gebouwen ‘aan elkaar te breien’ en een Op zijn beurt liet hij De Vries kennis maken met Donna van Milligen Bielke – die in hetzelfde samenhangend geheel van de stad te maken, het land – beken, bomen en beesten – en de bedrijfsverzamelgebouw haar studio heeft – om schrijven curatoren Marius Grootveld en Jantje familietradities. mee te doen, en ze wonnen prompt. Maar met Engels. Dat kunnen deze bureaus, juist omdat Hij bracht hem in contact met vaardige de aandacht voor hem als belofte, komen ook zij een grote interesse in de context laten zien. vaklui, die het hout (gekapt op het land) en de verwachtingen. Liever dan te breken met het verleden en te de Bentheimer stenen (afkomstig uit een Waar sta jij als architect? Dat was de vraag focussen op innovatie, bouwen zij voort op afgebroken gebouw in de buurt) konden waarmee Christoph Grafe, directeur van bestaande structuren, verhalen en tradities. bewerken; hij ging zelf met zijn zoon bomen het Vlaams Architectuurinstituut (VAi), hem Hoor ik hier bij, vroeg De Vries zich af toen vellen en dacht mee over de detaillering van de confronteerde na de lezing die hij daar gaf hij het las. Hij voelt verwantschap met deze stenen. over Landgoed Valkenberg. Grafe was een gedachte en vindt het interessant om met van De Vries’ afstudeermentoren aan de TU collega-ontwerpers in gesprek te gaan. Maar Huis vol contrasten Delft, en eveneens medeorganisator van de eigenlijk wil hij niet in een hokje gestopt Met die stenen bouwden ze, parallel aan de tentoonstelling in Frankfurt. ‘Het landschap, de worden. Hij merkt dat dat gemakkelijk gebeurt. houtwallen, twee lange muren, die de oprijlaan landbouwersfamilie – Christoph vond het een Zo wordt hij door sommigen gezien als een vormen, en waarmee het huis in het landschap mooi, maar te beperkt verhaal voor de kwaliteit Louis Kahn-adept; architectuurkenners zullen

39 ArchitectuurNL

38-39-40-41_arddevries.indd 39 12-06-17 15:58 Verbinden van vraagstukken en belangen

Rademacher de Vries Architecten heeft op de rand van de ENCI groeve ten zuiden van Maastricht een uitzichtplatform en trap ontworpen. De stalen trap loopt langs een steile wand waar fossielen zichtbaar zijn. De trap eindigt via het ondergrondse gangenstelsel in de groeve.

44-45-46-47-48-49_platform.indd 44 12-06-17 15:06 PLATFORM

Verbinden van vraagstukken en belangen Ingrepen in het publieke domein van Rademacher de Vries Architecten

‘Een architect moet kunnen modereren tussen verschillende partijen en belanghebbenden. Het scherpstellen van de opgave en die koppelen aan een relevante oplossing is de grote kunst. Uiteindelijk is het echter de hoofdtaak van de architect om deze visies in concrete bouwbare objecten te vertalen.’ Dat is de beroepsopvatting van David Rademacher (1984) en Christopher de Vries (1985), die sinds 2014 samenwerken als de studio Rademacher de Vries Architecten.

45

44-45-46-47-48-49_platform.indd 45 12-06-17 15:06 DESIGN Ongebruikelijke combinaties Ze draaien geruime tijd mee in de creatieve wereld, de veelbelovende dertigers. Ze zijn gedreven, talentvol en ambitieus. Ze kiezen een eigen weg, experimenteren en zoeken samenwerking. Deel 24 van een serie: Jeroen Wand (1985) die met bestaande materialen ongewone materiaalexperimenten uitvoert met even ongewone productiemethoden.

Jeroen Wand heeft een grote werkplaats in Eindhoven op een terrein vol creatieve bedrijvigheid. 1. Jeroen Wand • Foto Marije Kuiper. 2. PVC Buiten lopen de kippen rond, binnen liggen de geraapte eieren en is zijn stagiair fineer aan het vazen uit hout, pvc en porselein, 2015. Een snijden. Er staan stellingen vol gesorteerde stukken hout en fineer, naast zijn kantoor is een product dat een combinatie vormt van drie wand gevuld met keurige rijen bakjes met allerhande schroeven, spijkers en bouten. Het lijkt de typen materialen: een halffabricaat, een kant- bouwmarkt wel, maar dan gezelliger. Er staat overigens – met een knipoog – GAMMA boven de en-klaar en een zelfgemaakt onderdeel. 3. ijzerwarenkast. Boven is zijn ‘geheugen,’ zoals de ontwerper zijn als een snoepwinkel ingerichte Kruk-Lampje-Ladenkast combineert papier, inspiratiekast noemt, die bestaat uit onderzoeken en proefjes met allerlei materialen. Van gips en hout en marmoleum en drie vormen in een glas tot porselein en pvc-buis. onconventioneel object.

Willie Wortel Toen Wand na zijn afstuderen (Kunstacademie Maastricht 2006, Sandberg Instituut Amsterdam 2008, en een lasdiploma) voor zichzelf begon, wilde hij een soort academie in het klein creëren. Zo schafte hij geleidelijk aan wat hij daarvoor nodig had: van zaagtafel tot zetbank. Het zat er bij Jeroen Wand al vroeg in. Al op zijn vijfde jaar wilde hij Willie Wortel worden en kluste hij in huis. Zijn ouders hadden namelijk een woning gekocht waar veel aan opgeknapt moest worden. De kleine Jeroen Wand hielp zijn vader daarbij en met groot plezier ging hij met zijn opa naar de bouwmarkt om schroeven te kopen. Toen hij op zijn 16e, een jaar te vroeg, toelating deed op de academie had hij al een indrukwekkend en breed portfolio met kleding, sieraden, lampen en meubels opgebouwd.

Onderschatte materialen Wand is altijd al nieuwsgierig geweest naar wat hij met bestaande materialen kan doen. Dat vindt hij het allerleukst, zegt hij. Zo gebruikt hij papier, pvc of fineer, materialen waar we niet meteen de designschoonheid van inzien. Daarmee maakt hij met niet voor de hand liggende productiemethoden een eigenzinnige collectie. Alsof hij ons de aantrekkelijkheid en reikwijdte van ‘onderschatte’ materialen wil laten zien door deze een nieuw leven en status te bieden in andere gedaanten. 1

ArchitectuurNL 54

54-55-56_design.indd 54 12-06-17 15:14 2 3 4

5 6

4. Phases IV, 2016. Wand laat twee verschillende lagen van hetzelfde materiaal met elkaar de strijd aangaan. In een mal wordt een basisvorm gelegd. Een nieuwe natte laag moet zich aan de droge laag zien te hechten. Zo ontstaat een mix tussen een vaste gecontroleerde vorm en een autonome onregelmatige vorm. 5. Porseleinen lamp, 2017. Bij porseleinen producten worden de resten van mallen altijd weggewerkt. In dit lampje blijft het productieproces juist zichtbaar. 6. Voor de Kazerne, sinds 2014 een culturele en culinaire hotspot in Eindhoven, maakte studio Jeroen Wand een exclusieve en bijzondere bar. 7. Maart 7 2017 opende restaurant Etxea in Den Haag, met een interieur van Jeroen Wand.

55 ArchitectuurNL

54-55-56_design.indd 55 12-06-17 15:14 Arnhems DOORZONWONINGlicht NIEUWE STIJL

Licht is leidend in het ontwerp van architect Corné van de Kraats voor zijn eigen woning in Noord. Hij haalt daglicht overvloedig en diep de woning in. ‘Van de kleur van het licht kan ik afleiden hoe laat het is.’ Daarnaast werkt Van de Kraats met ledlichtlijnen in de naden tussen betonnen vloeren en wanden. Eindeloos gepuzzel met plattegronden en splitlevels resulteert in een huis dat het 2 gezin volop leef- en bergruimte geeft.

ArchitectuurNL 64

64-65-66-67_thuisbijkraats.indd 64 12-06-17 15:16 Het souterrain heeft een comfortabele hoogte van 2,75 m, een deel aan de straatzijde is nog met 90 cm verhoogd, ten behoeve van meer lichtinval, via een groot venster dat het formaat heeft van een etalage. Van de Kraats: ‘Ik heb in dat verhoogde deel achter dat venster een spiegel, een schilderij en een klok opgehangen. En boven op een hoge kast staat een staande schemerlamp. Ik wil zo binnenkijkende voorbijgangers in verwarring brengen, ze zien zichzelf en ze vragen zich af: is dit een woonkamer, een winkel, of wat?’ (13). Boven het venster springt de gevel iets in. ‘Zo richt de gevel zich pal op het zuiden en op een pleintje schuin aan de overkant (3). Bovendien ontstaat er zo een klein balkon op dik 2 meter boven straatniveau. Die hoogte geeft onze woonverdieping meer privacy.’ Een zaagtand in het metselwerk markeert de knik in de gevel. Boven de voordeur steken bakstenen uit de gevel, waarlangs klimplanten zich omhoog kunnen slingeren (4). De thermisch verzinkte hekwerken van balkon en dakterras zijn ook binnen toegepast langs de watervaltrappen (8 en 11) en geven het huis een industriële sfeer, die nog wordt versterkt door de kale betonnen plafonds en staalprofielen als trapleuningen (10). Voor zijn verzamelingen heeft Van de Kraats veel muurkasten ontworpen. In de zithoek biedt een 10 strakke kastenwand met witte deuren van muur tot gevel en van vloer tot plafond ook ruimte aan

11 12 13

de televisie (1). Bij de eetkeuken zijn, met het oog op de daglichtval, geen bovenkasten geplaatst, maar muurkasten, naast de deur naar de entree (12). Bijzonder detail is dat door het hoogteverschil aan de straatkant, het aanrecht naadloos aansluit op de tussenvloer (14). Door de vides en de open trappen stroomt zonlicht vanaf de zuidgevel ver de woning in, zelfs tot op de achtergevel. Behalve veel licht levert dat ook een fraai lijnenspel op (9). ‘Ik heb de achtergevel met opzet hier gesloten gelaten, om het warme en telkens veranderende zuiderlicht te weerkaatsen.’ Het egale noorderlicht is Van de Kraats te levenloos. 14

67 Tekst Jacqueline Knudsen Fotografie Corné van de Kraats en Jacqueline Knudsen ArchitectuurNL

64-65-66-67_thuisbijkraats.indd 67 12-06-17 15:16 MILAAN 2017 Subtiel, slim en wonderschoon Wat in de jaren 50 begon als meubelbeurs, groeide uit tot een Milanees designfestival inclusief studentenfeestjes van de Design Academy Eindhoven en yogalessen in een loods afgehuurd door Ikea. Ook de aanwezigheid van de mondiale architectuurelite – OMA, Nouvel, Hadid, UNStudio en Oxman – is een aspect van de brancheverruiming. Zo breed is het aanbod dat er soms tegenstrijdige trends zijn te ontwaren: natuurlijke materialen in aardse tinten versus glanzend kleurrijk kunststof en compact versus XXL. Als er al één trend dominant is in Milaan, dan is het frivoliteit met hier en daar een schalkse knipoog.

Een smartwatch meet de huidtemperatuur, de werksituaties is sowieso sprake van stress. In met zijn omgeving. Deze bewustwording draagt hartslag, de transpiratie en de bloeddruk. Europa wordt de economische schade door weer bij aan een nog duurzamere leefstijl.’ Deze biometrische data worden vervolgens stress geschat op 617 miljoen euro, terwijl stress geanalyseerd en doorgestuurd naar een anti- in de VS een van de grootste onkostenposten Spijkerbroeken stress capsule. Met behulp van rustgevende is voor bedrijven. ‘Daarom mikken we met Ben van Berkel en Florian Idenburg zijn niet muziek en lichteffecten wordt daar een Reset op de werkomgeving’, zegt Van Berkel. de enige architecten in Milaan; zo bouwt kalmerende, dan wel oppeppende stimulans ‘Ons bureau is erg actief daarin, zo begint dit OMA de beursstand van de Amerikaanse afgegeven, afhankelijk van de fysieke staat jaar de bouw van het nieuwe hoofdkantoor meubelfabrikant Knoll en presenteert Jean van de gebruiker. Reset heet deze interactieve van Booking.com naast Centraal Station in Nouvel meubels bij Molteni C. De resultaten ruimte die architectenbureau UNStudio Amsterdam. We zouden graag met Reset zijn overigens wisselend. Zo slaat het presenteert op de Salone del Mobile, de experimenteren in deze gebouwen.’ gerenommeerde Amerikaanse bureau Diller jaarlijkse meubelbeurs in Milaan. ‘Reset staat Scofidio + Renfro de plank mis met een voor responsive emotional transformation’, zegt Micro-woning Breathe installatie van spijkerbroeken, die als een Ben van Berkel, hoofdarchitect van UNStudio, Al even experimenteel is het prototype van een zwerm vogels zijn gespannen in een stalen dat in dit experimentele project samenwerkte micro-woning van de Nederlandse architect constructie op de binnenplaats van een met Scape, een Amsterdamse studio voor Florian Idenburg, die in het bureau weelderig palazzo. Mislukt is ook het paviljoen social design. In de Intimacy capsule liggen So-il runt. Onder de noemer Breathe is in een van Zaha Hadid Architects voor Samsung; gebruikers op zachte kussens; ze worden doodlopende steeg van een expositieterrein de blob-vormige wanden en informatiepalen ‘gemasseerd’ door lichtgevende wanden en in Milaan een mini-appartement gebouwd van lijken een inspiratieloze parodie op de plafond en een kabbelende soundscape. In hightech gaasdoek om een stalen constructie. experimentele vormtaal waarmee Hadid in de de Sound capsule zijn drumpads verwerkt; de Deze modulaire architectuur is niet alleen vorige eeuw de architectuurwereld opschudde. wanden kleuren mee in het ritme en intensiteit flexibel en demontabel, de ademende gevel Zelfs Neri Oxman – de vrouwelijke pionier van de stokaanslagen. ‘Niet iedereen ontspant zuivert bovendien de buitenlucht. Op het dak zit in grootschalige 3D-geprinte objecten, door op dezelfde manier. We presenteren twee een tuin die voedsel produceert en regenwater sommigen ‘de Hadid van de 21ste eeuw’ prototypes van in totaal zes modules die we zuivert voor gebruik. ‘Deze micro-woning genoemd – stelt teleur met een serie glazen hebben ontwikkeld’, aldus Van Berkel. speelt in op de toenemende urbanisatie, obelisken voor automerk Lexus. Alarmerende cijfers dat wereldwijd door waarbij steeds meer mensen tijdelijk op een Aan de budgetten van deze multinationals stressgerelateerde factoren meer dan een plek wonen’, zegt Idenburg. ‘Het draagt bij aan kan het niet hebben gelegen dat deze miljoen werknemers verzuimen, zijn aanleiding meer duurzame leefomgeving en intensiveert toparchitecten onder hun kunnen presteren. voor Reset. In meer dan de helft van alle tegelijkertijd het contact van de stadsbewoner Het creëren van een meeslepende en

ArchitectuurNL 68

68-69-70-71-72-73_milaan2017.indd 68 12-06-17 15:17 1 2 3

4 5

1. Installatie van spijkerbroeken, ontwerp Diller Scofidio + Renfro. 2. Breathe van Florian Idenburg, een mini-appartement van hightech gaasdoek om een stalen constructie. De ademende gevel zuivert de buitenlucht en de daktuin het regenwater. 3. Paviljoen voor Samsung van Zaha Hadid Architects. 4. Glazen obelisken voor automerk Lexus, ontwerp Neri Oxman. 5. Reset, een interactieve ruimte die UNStudio en Scape presenteerden. Lichtgevende wanden en plafond en een kabbelende soundscape ‘masseren’ de gebruikers in de Intimacy capsule. 6. In de Sound capsule van Reset zijn drumpads verwerkt; de 6 wanden kleuren mee in het ritme en intensiteit van de stokaanslagen.

ArchitectuurNL

68-69-70-71-72-73_milaan2017.indd 69 12-06-17 15:17 ABONNEREN

Vakblad en website

OVER DE WERELD VAN DE ARCHITECT + ONDERNEMEN + KENNIS 251,25 DELEN + PROJECTEN + IPV INSPIRATIE + VAKBLAD 335,- + TOEGANG TOT PREMIUM DEEL OP WEBSITE Ga naar www.architectuur.nl/abonneren en kies uw abonnement. Bel (088) 226 66 47 of mail [email protected]

basis adds ANL-2016.indd 1 27-01-16 14:26