Diarforgwyr Unochrog: Rhai Sydd Am Gael Gwared O Trident a Pheidio Â Chael Dim Byd Yn Ei Le

Rhif 66 > Gwanwyn 2016 > CND Cymru > Yr Ymgyrch dros Ddiarfogi Niwclear diarforgwyr unochrog: rhai sydd am gael gwared o Trident a pheidio â chael dim byd yn ei le. diarfogwyr amlochrog: rhai sydd am gael gwared o Trident ar ôl gwario £167 biliwn ar olynydd iddo. TRIDENT Dim Hawl i Fentro â’r Perygl o Ddifodiant Niwclear

70 mlynedd yn ôl, cafodd Ysgrifennydd taro’n ôl yn ei herbyn. Dylai’r rhestr hir o Tramor y blaid Lafur, Ernest Bevin, y ddamweinau agos at fod yn angheuol, sy’n golau gwyrdd ar gyfer arfau niwclear digwydd bron bob blwyddyn, achosi i hyd Prydeinig. yn oed y mwyaf rhyfelgar oedi a meddwl. Gan gyrraedd yn hwyr i gyfarfod yn Robert McNamara, un o uwch Downing Street, dywedodd: ‘We have got to swyddogion yr Unol Daleithau, a have this thing over here whatever it costs. ddywedodd ychydig cyn iddo farw, nad We’ve got to have the bloody union jack synnwyr da a oedd wedi ein hachub, ond flying on top of it.’ ‘lwc dda’. Dyna’r union fath O safbwynt cwbl o rwysg cenedlaethol ymarferol, does gan Brydain rhodresgar sydd wedi cadw ddim arfau niwclear Prydain yn wladwriaeth annibynnol, p’run bynnag. niwclear byth er hynny. Pe bai’r Unol Daleithiau Tecach dweud ‘Lloegr’, yn penderfynu gwrthod efallai, gan fod yr Alban yn rhentu i ni eu taflegrau nhw, wahanol iawn. sy’n cludo ein hergydion Roedd gwrthwynebwyr niwclear, dyna ben ar ein Jeremy Corbyn yn syfrdan system ‘annibynnol’. pan ddywedodd na Mae’n hen bryd bod yn fyddai’n fodlon pwyso’r synhwyrol, a gweithredu botwm. â’r ‘ewyllys da’ y mae’r Ond roedd llawer wrth eu bodd. O’r Cytundeb Atal Ymlediad, a arwyddwyd fwy diwedd, Prif Weinidog posibl na fyddai’n na hanner canrif yn ôl, yn ei fynnu gennym. fodlon cyflawni llofruddiaeth dorfol a thrwy Mae yna ffyrdd callach o wario’r £100 hynny gychwyn rhyfel byd-eang yn ôl pob biliwn (o leiaf) y bydd cenhedlaeth newydd tebyg. o arfau niwclear yn ei gostio. Gellid yn Mae arfau niwclear yn arwain at hytrach ei wario ar anghenion gwirioneddol anniogelwch, nid diogelwch. Ni fyddai pobl, yma ac mewn gwledydd tramor: chwythu stryd gyfan i’r entrychion er mwyn iechyd, bwyd, tai ac amddiffynfeydd yn eich diogelu’ch hun yn erbyn lladron yn erbyn llifogydd, i ddechrau. gwneud unrhyw synnwyr. Ni oedd y drydedd wladwriaeth i ‘fynd Amser maith yn ôl, cafodd pobl Sweden yn niwclear’. Rydym ni, â’n sedd barhaol ar drafodaeth genedlaethol gall a phenderfynu Gyngor Diogelwch y CU, mewn safle gwych peidio â dilyn y llwybr niwclear. Ond does i ennyn trafodaeth fwy synhwyrol ynglŷn â ganddyn nhw mo’r rhith-dybiaeth o fawredd diogelwch cenedlaethol a rhyngwladol. sydd gan y wladwriaeth Brydeinig. Does neb ohonom yn mynd i fyw am Dydy arfau niwclear ddim yn fygythiad byth. Ond tra bôm yma, does gennym ni sy’n mynd i atal grwpiau fel Isis, sy’n ddim hawl bygwth troi’r byd bendigedig hunanladdol, p’run bynnag, neu grwpiau hwn yn chwalfa a lludw. eraill o derfysgwyr heb diriogaeth y gellid Bruce Kent Tudalen 2 TRIDENT Mehefin y 15fed – Diwrnod Gweithredu Cymru Trident Ploughshares Mae cynlluniau llywodraeth San Steffan i olynu a diweddaru system arfau niwclear Prydain yn parhau ar garlam. Felly hefyd y cynlluniau i sicrhau bod ein lleisiau ni’r gwrthwynebwyr yn cael eu clywed. Byddai llawer o’r gwaith ar system newydd i gymryd lle Trident yn cael ei wneud yn SAA (Sefydliad Arfau Atomig) Burghfield ger Reading yn Berkshire lle mae ergydion Bydd y Mis o Weithredu yn anfon neges at niwclear yn cael eu cydosod yn derfynol a’u y byd mai gwario ar heddwch a datblygiad a cynnal a’u cadw ar hyn o bryd. Mae’r amcangyfrif diwallu anghenion gwirioneddol pobl yw ein cyfredol o gost olynuTrident a rhedeg y system blaenoriaeth, nid gwario ar arfau dinistr torfol. newydd yn fwy na £167 biliwn. Er mai Mehefin y 15fed yw Dydd Gweithredu Mae Trident Ploughshares yn gofyn i Cymru, croeso i chi gymryd rhan ar unryw brotestwyr dreulio o leiaf un diwrnod ym mis ddiwrnod arall. Dewch yno, da chi – fe fyddwch Mehefin yn SAA Burghfield er mwyn tarfu ar ymhlith ffrindiau ac mae’n bur debyg y gallech ei ‘fusnes arferol’ anghyfreithlon ac anfoesol. rannu cludiant (gweler y cysylltiadau isod). Bydd Gwneir y cysylltiadau rhwng llymder a thoriadau’r yn golygu cychwyn yn fore iawn ar ôl teithio yno y llywodraeth ac arfau niwclear a newid yn yr diwrnod blaenorol a bwrw’r nos gerllaw. hinsawdd. Bydd gweithredwyr hefyd yn tanlinellu methiant llywodraeth San Steffan i ufuddhau i’w rhwymedigaethau o dan Gytundeb 1970 i Atal heddweithredu: Ymlediad Arfau Niwclear (CAY). Fel llofnodwr, Mwy o wybodaeth: https://tinyurl.com/ mae’r llywodraeth wedi cytuno i weithio tuag at TPloughsharesMonthofAction2016 ddileu arfogaeth niwclear Prydain unwaith ac am Cysylltiadau Cymru: [email protected] byth. [email protected] Un Dyn yn Atal Confoi Bomiau Ar Fawrth 10fed am 5.20pm, dyma’r Niwc- sbïwr Albanaidd Brian Quail o Glasgow yn camu ar groesfan i gerddwyr yn Balloch, ger Stirling, ac atal confoi yn cludo ergydion niwclear. Confoi arall eto oedd hwn ar ei ffordd o SAA Burghfield i Coulport, lle caiff ergydion eu storio a’u llwytho ar longau tanfor Trident. www.nukewatch.org.uk Ainslie Llun: John Tudalen 3 TRIDENT GWEITHREDWCH NAWR: cyfrannwch i Arolwg Llafur o Trident! Mae Senedd San Steffan yn dal heb drafod y Prydain yn ysgogi ymlediad i wledydd eraill sydd heb penderfyniad terfynol ynghylch olynu Trident. Yn arfau niwclear. Dydy olynu Trident ddim yn ein diogelu y cyfamser, mae’r Blaid Lafur yn adolygu ei pholisi rhag y prif beryglon sy’n ein hwynebu, fel terfysgaeth, amddiffyn, yn cynnwys system arfau niwclear seibr-ymosodiadau neu effeithiau newid hinsawdd Trident. fel llifogydd a stormydd. Mae’n aruthrol o ddrud: Mae gan bawb hawl i gymryd rhan yn yr adolygiad amcangyfrifir cost o £100 biliwn ar hyd ei oes. hwn trwy hysbysu Ysgrifennydd Amddiffyn yr Gwell fyddai defnyddio’r arian ar brojectau Wrthblaid Emily Thornberry o’u barn cyn y dyddiad cymdeithasol cynhyrchiol a rhai i greu cyfoeth, gan cau, 30ain Ebrill. Trwy ddangos nerth y farn yn erbyn helpu i greu mwy o arian y gallai’r llywodraeth ei wario Trident, bydd y cyfraniadau’n helpu i ddylanwadu ar iechyd, addysg a gwasanaethau cymdeithasol. ar ganlyniad terfynol ystyriaeth y blaid Lafur. Beth Annog Eraill i Gyfranogi bynnag y bo’ch plaid wleidyddol, da chi, rhannwch Da chi, anogwch eich grŵp CND Cymru, grŵp eich barn gyda’r Blaid Lafur. heddwch a chyfiawnder, undeb llafur, Cyngor Pwy All Gymryd Rhan? Undebau Llafur neu ymgyrch gymunedol leol i Unrhyw unigolyn neu fudiad, boed yn aelod gyfranogi. Cynhwyswch esboniad cryno o effaith olynu neu’n aelod cyswllt o’r Blaid Lafur ai peidio. Meddai Trident ar yr aelodau, e.e.: ‘Mae fy nghymdeithas tai awdur y ddogfen arolwg polisi, Emily Thornberry: yn gwrthwynebu Trident oherwydd …… a byddai’n ‘Rydym am geisio’r amrediad barn ehangaf posibl, yn well gennym weld yr arian yn cael ei wario ar wella tai rhychwantu academia, y diwydiant amddiffyn, cyrff cymdeithasol ac ar ddarparu mwy o gartrefi newydd anlywodraethol, seneddwyr, y cyhoedd ac, wrth gwrs, fforddiadwy.’ aelodau’r lluoedd arfog eu hunain.’ Cyflwyniadau gan Ganghennau ac A Oes Fformat Neilltuol? Etholaethau’r Blaid Lafur Mynegwch eich barn yn y ffordd rwyddaf i chi. Dylai aelodau unigol o’r Blaid Lafur fynegi Mae’r ddogfen Arolwg Polisi Amddiffyn yn cyflwyno’i eu daliadau wrth Ms Thornberry er mwyn gwir gylch gorchwyl ar ffurf cyfres o gwestiynau, a allai fod adlewyrchu barn y blaid. Os yw eich cangen ac/neu o gymorth. etholaeth Lafur wedi mabwysiadu polisi yn erbyn Y cwestiwn ynglŷn â Trident yw: ‘A fydd olynu Trident, anfonwch gopi o’r penderfyniad ar yr adnewyddu gallu niwclear Prydain yn ein cynorthwyo i Arolwg Amddiffyn, gyda sylwadau ynglŷn â’r farn a amddiffyn diogelwch Prydain a hyrwyddo’r gwerthoedd fynegwyd gan aelodau. sy’n tywys ein polisi tramor ac amddiffyn?’ Ni fydd llawer o ganghennau ac etholaethau yn Mae’r ddogfen yn egluro sut y newidiodd natur cwrdd yn ystod mis Ebrill oherwydd etholiadau. Os bu y bygythion sy’n wynebu Prydain yn y 50 mlynedd i’ch cangen/etholaeth plaid Lafur fabwysiadu polisi yn diwethaf. Mae’n gofyn ‘Pa ran ddylai Prydain ei erbyn Trident yn y blynyddoedd diwethaf, anfonwch chwarae mewn adeiladu byd mwy heddychlon, hwnnw at yr Arolwg Polisi Amddiffyn gan esbonio cyfiawn a diogel…’ a ‘Pa werthoedd ac egwyddorion bod yr etholiadau wedi rhwystro trafodaeth gyfredol ddylai fod yn ysgogi polisi amddiffyn strategol mewn pryd cyn dyddiad cau’r Arolwg Amddiffyn. Prydain?’ Faint Ddylwn i ei Sgrifennu? Carol Turner, Is-gadeirydd CND Llafur Does dim angen cynhyrchu magnum opus neu draethawd academaidd manwl – fe wna paragraff neu ADNODDAU ddau y tro. Dywedwch eich barn am Trident a rhoi’r *Ebostiwch eich cyflwyniad at [email protected]. rhesymau drosti. Defnyddiwch yr enghraifft isod, i’ch uk neu ei anfon trwy’r post at: Y Blaid Lafur, Southside, 105 Victoria Street, Llundain SW1E 6QT. Os oes gennych AS ysgogi. Ond, da chi, peidiwch â’i gopïo – ni fydd nifer Llafur, gallech anfon copi ato/ati hefyd! fawr o gyfraniadau cwbl unffurf yn effeithiol. *Gellir lawrlwytho Labour’s Defence Policy Review o: Rwy’n gwrthwynebu olynydd i Trident am fod www.yourbritain.org.uk/defencereview arfau niwclear yn achosi niwed diwahân i’r blaned a’i Ceir Trident Fact File CND Llafur – gwybodaeth i’ch helpu phobl. Mae’r ffaith bod y fath arfau gan wledydd fel i ddrafftio cyflwyniad – yn www.labourcnd.org.uk Tudalen 4 TRIDENT Mae Trident yn Drosedd Nod PICAT Mae grŵp PICAT sir Benfro yn (Achosion disgwyl bod yn Llys Hwlffordd Budd cyn bo hir, a bydd y cyfreithiwr Cyhoeddus rhyngwladol Robbie Manson yn yn erbyn gobeithio cyflwyno’r ddadl yn Trident) yw y llys ei hun yn hytrach na dim dod â Trident ond anfon y dogfennau yno. gerbron llys. Mae grŵp PICAT wrthi’n Mae dechrau’r broses yn Llys tystiolaeth Ynyadon Caerfyrddin hefyd. o’r troseddau sy’n ymhlyg heddweithredu: yn Trident a’r Gwych o beth fyddai cael ymgais i’w gweithredwyr PICAT wrthi ledled adnewyddu yn Cymru, a hynny cyn gynted â cael ei gosod phosib. ger bron Beth bynnag y bo’r canlyniad, llysoedd barn lleol. Y nod bydd cyflawni’r weithred ei yw sicrhau hunan, yn enwedig ynghyd â dyfarniad a gwaith gyda’r wasg, yn hysbysu fydd yn arwain pobl leol o’r dadleuon o blaid ac at roi terfyn ar yn erbyn arfau niwclear Prydain. y troseddau At hynny, bydd yn rhaid hyn trwy i’r Côr Cochion a Chôr Gobaith i’r llysoedd ymdrin â llu o ddiarfogi system arfau niwclear ganu i gyfeiliant trombôn coch. ymdrechion i gael y llysoedd i Prydain. Yn y cyfamser, cyflwynwyd archwilio cyfreithlondeb Trident. Gweithredodd grŵp PICAT gwybodaeth droseddol a bwndel Ceir Llysoedd Ynadon yn o Bowys ym Merthyr Tudful (eu o dystiolaeth prima facie o Aberystwyth, Y Coed Duon, llys ‘lleol’) ym mis Chwefror. gynllwyn i gyflawni trosedd ryfel Aberhonddu, Pen-y-bont ar Gwrthdystiodd rhyw 30 o bobl a i’r Llys (gweler y cyswllt isod am Ogwr, Caernarfon, Caerdydd, draig goch y tu allan i’r Llys wrth yr ateb dechreuol). Caerfyrddin, Hwlffordd, Llangefni, Merthyr Tudful, Yr Wyddgrug, Pontypridd, Y Rhyl, Abertawe a’r Trallwm. Mae dogfennau cefnogol i’w personoleiddio ar gyfer eich ardal a’ch grŵp ar gael yma: http://tinyurl.com/pn3gbgb Am sgwrs ynglŷn â’r ymgyrch neu am fwy o fanylion, esboniad neu gymorth, da chi, cysylltwch ag Angie Zelter: [email protected] t: 01547 520 929. Tudalen 5 TRIDENT Gweithredu Nawr i Atal Trident

Wedi wythnosau o ddosbarthu taflenni ar y strydoedd a digwyddiadau gan y Côr Cochion yng Nghaerdydd, teithiodd ymgyrchwyr heddwch o bob rhan o Gymru i Lundain i Wrthdystiad a Rali Atal Trident CND ym mis Chwefror. Yn Sgwâr Trafalgar, clywsant Arweinydd Plaid Cymru Leanne Wood AM, Prif Weinidog yr Alban Nicola Sturgeon, a’r ASau Caroline Lucas a Jeremy Corbyn ac eraill yn mynegi eu gwrthwynebiad i arfau niwclear. Siaradodd is-gadeirydd CND yr Alban, Veronika Tudhope, yn deimladwy am realiti beunyddiol byw yng nghysgod Trident: ‘Mae Faslane, Coulport, confois niwclear a threnau niwclear yn fygythiad annerbyniol i boblogaeth ac amgylchedd Gorllewin yr Alban.’ Dewis Amgen Allweddol i Lymder Anlladrwydd Roedd yr ymgyrchydd glew Adam Johannes o Glymblaid Atal Mae cefnogaeth i’r ymgyrch y Rhyfel Caerdydd yn un o sawl trefnydd cludiant o Gaerdydd i yn erbyn Trident ac unrhyw rali Llundain a fynegodd resymau clir dros gymryd rhan: olynydd iddo yn gryf yng ‘Mae Dileu Trident yn ddewis amgen allweddol i lymder. Bydd Nghymru, fel y bu erioed. olynu Trident yn costio o leiaf £100bn a allai dalu, yn lle hynny, am: Yn 2007, cyn y ddadl gyntaf 1. 1.5 miliwn o gartrefi newydd; 2. Cyllido pob gwasanaeth GIG ar olynu Trident yn San Steffan, ac Argyfwng am 40 mlynedd; 3. Cyflogi 150,000 o nyrsys newydd; roedd Archesgob Cymru, Dr 4.Cael gwared o ffioedd dysgu ar gyfer 4 miliwn o fyfyrwyr; 5. Barry Morgan, yn ddim ond Insiwleiddio 15 miliwn o gartrefi. Byddai pleidlais “ie” o blaid olynu un ymhlith llawer o ffigyrau Trident yn ymrwymo’r DU i 30 mlynedd arall o fod y un o ddim ond cyhoeddus, yn cynnwys ACau naw o wledydd yn y byd sydd ag arfau niwclear. ac ASau o Gymru, a arwyddodd Os yw economïau mawr eraill fel yr Almaen yn ymdopi ddatganiad gan CND Cymru yn hebddynt, pam mae angen i ni wario biliynau arnynt?’ gwrthwynebu unrhyw olynydd i Trident. Roedd geiriau Jan Jones o CND Abertawe yn adleisio cred llawer o bobl: ‘Rwyf yn un o fwyafrif ymhlith pobl Cymru sy’n gwybod bod Trident yn anllad.’ Tudalen 6 TRIDENT

Llandudno Yn Llandudno, ysbrydolwyd gweithredwyr gan sgwrs a roddwyd mewn cyfarfod o Grŵp Heddwch Sir Conwy gan Is-gadeirydd CND Cymru, Duncan Rees, gan gerdded a seiclo o’r Gerddi Gogledd Orllewinol i swyddfa etholaeth Guto Bebb yng Nghonwy. Cyn hynny, buasant wrthi’n dosbarthu taflenni a chasglu enwau ar ddeiseb a wthiwyd i flwch llythyrau Mr Bebb. Y Rhyl heddweithredu: Yr un dydd â digwyddiad Llundain, aeth • Daliwch i roi gwybod i’ch AS sut rydych chi’n teimlo aelodau o Gynulliad Pobl y Rhyl ar daith ynglŷn â Trident. Peidiwch byth â gadael iddynt nhw ‘ddosbarthu’ 7-milltir i swyddfa James feddwl bod eu hetholwyr yn ddifater – neu efallai Davies AS yn Llanelwy i gyflwyno’u y dechreuant gredu hynny! Gellir cysylltu mesurau hachos yn erbyn Trident. ‘llymder’ â chynlluniau’r llywodraeth i wario ar arfau Fe’u hysbrydolwyd gan weithdy heddwch niwclear. Gweler www.theyworkforyou.com am a diarfogi niwclear yn y Rhyl gyda Bruce ffordd hawdd o gysylltu â nhw, neu trwy’r post: Eich Kent yn siaradwr gwadd y mis blaenorol, a AS, Tŷ’r Cyffredin, Llundain W1A 0AA ddilynwyd gan ‘gig heddwch’ mewn tafarn • Gofynnwch i’ch AS i arwyddo EDM 280 ar Trident; leol. Mae’r grŵp yn rhagweld digwyddiadau ar y penderfyniad terfynol ynglŷn â Trident, a tebyg yn y dyfodol. ddisgwylir eleni. Mae’r EDM yn nodi, mewn cyfnod o doriadau cyson mewn gwariant cyhoeddus, bod Nid yn ein Henw Ni gwell ffyrdd o wario’r £100 biliwn y bydd Trident yn Meddai’r ymgyrchydd oesol dros ei gostio ar hyd ei oes yn y Weinyddiaeth Amddiffyn heddwch a chefnogwr CND Cymru, ac mewn adrannau Llywodraeth eraill, ac yn galw ar Dr. Robin Gwyndaf: y llywodraeth i ddileu’r cynlluniau i olynu Trident. Er ‘Ynglŷn â’r barbareiddiwch o adnewyddu mwyn darllen yr EDM a gofyn i’ch AS ei arwyddo: Trident, parhau i gynhyrchu arfau niwclear, http://act.cnduk.org/lobby/edm280 a gwerthu arfau i wledydd eraill, boed i bob • Am y diweddaraf am yr ymgyrch, ewch i: https:// person drwy Gymru gyfan; pob aelod mewn www.facebook.com/cndcymru a www.cndcymru.org eglwys; pob cymdeithas a mudiad yng • Llandudno: https://tinyurl.com/Llandudno27-02-16 Nghymru; a boed i bob un ohonom ninnau Cysyllter â Steve Heaney: 07539 690 777 ddatgan ag un llais, yn gryfach nag erioed, • Y Rhyl: James McGuinness 07933 514 500 wrth Lywodraeth Prydain: “Na, na, na; nid [email protected] yn ein henw ni; nid yn enw ein plant”.’ https://tinyurl.com/Rhyl27-02-16 Tudalen 7 PŴER NIWCLEAR - ARFAU NIWCLEAR un modd, gallai defnyddiau ymbelydrol a gludir trwy Brydain Dwy ochr i’r un geiniog a thu hwnt ar ffyrdd, rheilffyrdd, Bu cysylltiad clos rhwng Gwastraff Ymbelydrol awyr a môr fynd yn dargedau i rhaglenni niwclear sifil a Nid oes cynllun eglur yn bod derfysgwyr ar unryw adeg. milwrol ym Mhrydain o’r hyd yma ar gyfer gwastraff o cychwyn cyntaf. safleoedd sifil neu filwrol. Felly, Ymlediad ni ellir cynnwys gwir gostau Sefydlwyd Cytundeb Atal Er y 1950au mae’r ddau tymor-hir storio gwastraff Ymlediad Niwclear 1970 gyda’r ddiwydiant wedi cefnogi ei ymbelydrol (am filoedd o nod o geisio ‘llesteirio ymlediad gilydd gyda gwybodaeth flynyddoedd) mewn unrhyw arfau niwclear a hyrwyddo’r nod arbenigol ac adnoddau a chyllid. amcangyfrif o gost project o ddiarfogi tra, ar yr un pryd, Mae rhai wedi dweud mai pŵer sifil neu filwrol gan eu bod yn feithrin defnyddiau heddychlon niwclear yw’r ‘môr niwclear’ y anhysbys. Diau y telir amdanynt ynni niwclear’. Efallai nad oedd gall ‘pysgod’ arfau dinistr torfol yn y pen draw gan y trethdalwr. drafftwyr y Cytundeb hwn ‘nofio’ ynddo. ar ddiwedd y 60au yn llawn • Mae’r 4 llong danfor Vanguard Terfysgaeth ymwybodol o’r dolenni cyswllt sy’n rhan o system saethu Mae pob gorsaf niwclear, ideolegol ac ymarferol peryglus arfau niwclear Trident Prydain safle gwastraff ymbelydrol, rhwng defnyddiau sifil a milwrol. hwythau wedi eu gyrru gan adweithydd ymchwil a safle Dylai ymgais effeithiol i sicrhau adweithyddion niwclear. Maent arfau niwclear milwrol oll yn diarfogi niwclear fynnu bod yn cario taflegrau balistig wedi dargedau posib i ‘fomiau brwnt gwladwriaethau’n peidio â eu gyrru gan rocedi, a all gludo (ymbelydrol)’ terfysgwyr. Gallai’r chreu cyflenwadau newydd o ergydion thermo-niwclear sydd bygythion gynnwys anablu offer blwtoniwm a wahanwyd gan wedi eu targedu’n annibynnol. ar lefel y ddaear gan arwain at orsafoedd sifil trwy ailbrosesu. • Mae angen gwybodaeth ymdoddiad craidd yr adweithydd Dylid bod â chyfundrefn i storio dechnegol niwclear ar gyfer neu wasgaru ymbelydredd; a gwarchod y cyflenwadau defnydd sifil a milwrol ill dau. ymosodiadau allanol fel awyren presennol rhag ofn i Mae’r diwydiannau niwclear yn taro adweithydd; sabotage wladwriaethau geisio tanseilio sifil a milwrol yn rhannu mewnol neu ymosodiadau unrhyw drefn sy’n gwahardd costau ymchwil, mwyngloddio seibr. Ym 1985, galwodd Dr. arfau niwclear yn y dyfodol trwy am wraniwm, cyfoethogi ac Bennett Ramberg orsafoedd adeiladu arfau niwclear newydd ailbrosesu, yr holl fordd drwodd pŵer niwclear yn ‘arfau dinistr neu ailgreu eu harfogaethau at broblemau gwastraff niwclear. torfol wedi eu rhagleoli’. Yn yr niwclear. Mae hanfodion sylfaenol arfau a phŵer ill dau yn gysylltiedig: PLWTONIWM – sgil-gynnyrch ymbelydrol WRANIWM WEDI EI DDISBYDDU – defnyddir yr adwaith cadwyn ym mhob adweithydd y sgil-gynnyrch hwn, o ailbrosesu tanwydd niwclear. Fe’i gwahanir a’i gyfoethogi’n fawr trwy adweithyddion, mewn taflegrau a all dreiddio ailbrosesu i gynhyrchu ergydion niwclear. Mae trwy fetel trwchus. Mae’n wenwynig iawn gan Brydain ryw 8 tunnell fetrig o blwtoniwm yn gemegol ac yn ymbelydrol, a chredir i’w graddfa-arfau; mae angen 2-10kg i wneud bom ddefnydd yn Irac a Kosovo achosi canser, namau niwclear. Mae gan Brydain ryw 210 tunnell fetrig geni a marwolaethau. o Blwtoniwm sifil ar gael i’w gyfoethogi. TRITIWM – nwy ymbelydrol peryglus sy’n gallu WRANIWM – mae Wraniwm Tra-Chyfoethog disodli atomau hydrogen mewn unrhyw beth (HEU) ar gyfer arfau yn ddeunydd a ailbroseswyd byw. Sgil-gynnyrch gweithrediad gorsaf bŵer o orsafoedd niwclear sifil. Cymer un bom 20-25 niwclear. Yn elfen allweddol mewn bomiau kg o HEU. Defnyddir wraniwm a gloddir fel niwclear, mae ganddo hanner bywyd cymharol tanwydd ar gyfer gorsafoedd pŵer niwclear yn fyr ac felly mae angen cyflenwad newydd ohono bennaf. yn gyson. Tudalen 8 PŴER NIWCLEAR CHERNOBYL – y 30 mlynedd cyntaf Ffrwydrad Chernobyl ym 1986 anabl. Hunanladdiad oedd achos Economi oedd trychineb niwclear fwyaf yr 20% o’r marwolaethau hyn. * Mae gwir gost damwain 20fed ganrif. * Cam 1 yn y gwaith rheoli niwed Chernobyl yn trigo yng nghelloedd Mae rhai yn credu nad yw’r yw adeiladu sarcoffagws newydd y rhai a oroesodd, a chânt ddamwain, ar ffiniau gogleddol i ddiogelu’r adweithydd am gan eu trosglwyddo i’w plant o Wcráin, yn fygythiad bellach. mlynedd. Bydd rhai o’r elfennau genhedlaeth i genhedlaeth. Mae’r sefyllfa go iawn yn dra, ymbelydrol mwyaf peryglus o fewn * Mae’r drychineb heddiw yn dra gwahanol. Mae deunydd y craidd yn para am fwy na 24,4000 costio 20% o’i chyllideb flynyddol i ymbelydrol yn dal i wenwyno’r o flynyddoedd. Belarws. amgylchedd ac effeithio ar * Cam 2 yw datgymalu’r * Amcangyfrifir y bydd ddeunydd genynnol y rheini nad adweithydd a thrin 200 tunnell a canlyniadau’r drychineb yn costio oes â dewis amgen na byw yno. mwy o ddeunydd ymbelydrol sy’n €209 biliwn i Belarws. dal y tu mewn iddo. Fe gymer hyn * Mae 1.7 miliwn o bobl yn byw Am byth flynyddoedd lawer. mewn tlodi; mae 178,000 yn byw Ni ellir byth ddadwneud effaith * Costiodd y sarcoffagws newydd mewn ‘tlodi eithaf’ (llai na hanner y yr un ddamwain niwclear honno; a’r gwaith glanhau €1.5 biliwn hyd lefel gynhaliaeth) mae ei hôl troed ymbelydrol yn yn hyn. * Plant yw’r mwyaf diymgeledd o barhaol; mae ei hetifeddiaeth ran iechyd a thlodi. farwol yn effeithio o hyd ar filiynau Amgylchedd * Mae 2 filiwn o bobl Belarws o bobl fyw, ac ar filiynau heb eu * Llygrwyd 99% o dir Belarws ym (500,000 o blant) yn dal i fyw geni. Rhaid peidio â throi cefn ar y 1986. mewn parthau llygredig iawn. Mae cenedlaethau hyn sydd i ddod – a * Symudwyd 2,000 o gymunedau dioddef ymbelydredd lefel-isel rhaid gwneud ein gorau i sicrhau na oddi yno, ac ail-gartrefwyd mwy beunydd trwy’r gadwyn fwyd yn ddigwydd hyn byth eto. na 400,000 o bobl er 1986. Mae dal yn risg anferthol. Bydd tir wedi Ymdoddiad 70,000 yn dal i ddisgwyl cael eu ei lygru gan radio-niwclidau am * Rhyddhaodd y ddamwain 200 hail-gartrefu. 24,000 o flynyddoedd, ac ni ellir gwaith yn fwy o ymbelydredd * Mae’r parth gwahardd yn ffermio 1 miliwn hectar yn ddiogel nag a ryddhawyd gan y ddau fom gorchuddio rhyw 1,000 milltir am gan mlynedd. atomig a ollyngwyd ar Hiroshima a sgwâr. Nagasaki. * Mae hanner bywyd rhai radio- * Mae 97% o ddeunydd ymbelydrol niwclidau yn y pridd a’r aer (e.e. heddweithredu: marwol yr adweithydd yn dal i fod plwtoniwm) yn fwy na 24,400 o Mae ymgyrchu yn erbyn pŵer o fewn y sarcoffagws anwadl. flynyddoedd. niwclear yn gall – mae yna * Syrthiodd 70% o’r radio-niwclidau * Mae Caesiwm 137 o’r ddamwain ddewisiadau amgen. Ym 1995 aeth ar 7 miliwn o boblogaeth Belarws. wedi treiddio i’r corff dynol. Dywed CND Cymru â llond ambiwlans o * Peryglodd 700,000 o yr Arbenigwr Meddygaeth Niwclear, offer meddygol i ysbytai a chartrefi ‘ddiddymwyr’ eu bywydau, yr Athro Yuri Bandashevsky o plant amddifad ym mharthau gan ddioddef lefelau peryglus Ysbyty Ivankova yn Wcráin bod llygredig Belarws gyda Adi Roche o ymbelydredd er mwyn ceisio ‘unrhyw ddos o Caesiwm 137 a Phlant Chernobyl Rhyngwladol rheoli’r sefyllfa. yn orddos, ni ddylai bod unrhyw (CCI). Roedd y nifer o afiechydon, * Mae o leiaf 40,000 o’r diddymwyr gwestiwn o lefelau derbyniol yn y mathau o ganser a namau geni a wedi marw. Mae 70,000 arall yn corff’. welsom mewn sefydliadau gorlawn – ar ben y tlodi – yn syfrdanol. Mae CCI yn parhau â’r gwaith da yn Belarws mewn llawer o ffyrdd gwahanol, tra’n sicrhau bod y gwirionedd am beryglon pŵer niwclear yn cael ei glywed. Da chi, cefnogwch nhw, gweler: www.chernobyl-international.com Tudalen 9 PŴER NIWCLEAR A fydd Wylfa B yn mynd rhagddo? Cymylau du yn crynhoi dros Horizon

Ar derfyn 2015 caewyd cyhoedd ym mis Ionawr adweithydd Wylfa A o’r 2016 gan addefiad prif diwedd wedi 44 mlynedd. weithredydd a chadeirydd Anadlodd llawer ohonom Hitachi, Hiroaki Nakanishi, ochenaid o ryddhad gan fod y gallai’r cwmni dynnu hyn ymhell wedi’r dyddiad cau allan o gytundeb Wylfa gwreiddiol. unrhyw bryd pe na bai’r Beth nesaf? amodau cyllidol yn iawn. Dylid cwblhau’r broses o Eliffant gwyn dynnu’r tanwydd o’r adweithydd Ysgogwyd y newid hwn yn 2018. Y cynllun ar gyfer gan y traed moch llwyr Wylfa B yw cychwyn adeiladu yn achos project blaenaf yn y 2020au – ond ymddengys y deffroad niwclear hynny’n llai llai tebygol. Rhaid bondigrybwyll: Hinkley i’r Adweithydd Dŵr Berwedig C, dan reolaeth y cwmni Uwch (ABWR) arfaethedig ar gwladol Ffrengig EDF. gyfer Wylfa B gael ei gymeradwo Mae ei ddatblygiadau o dan Asesiad Dyluniad Adweithydd Dan Bwysau Cyffredinol, proses a gymer yn y Ffindir a Ffrainc ddwy flynedd arall. Does yna’r ymhell dros eu cyllideb un ABWR yn gweithredu yn ac yn aruthrol o hwyr, ac unman yn y byd ar hyn o bryd, wedi datgelu diffygion ac roedd y llond dwrn fu’n dylunio difrifol. Roedd y gweithredu yn y gorffennol costau’n saethu i fyny a fydd Hinkley C yn digwydd. Ac ymhell o fod yn effeithiol. Efallai chyllid o China ddim bellach yn os syrthia Hinkley, fe syrthia na fydd y ffordd ymlaen yn ddewis mor amlwg. Dan bwysau, Wylfa a’r gweddill ar y rhestr, fel rhwydd. penderfynodd llywodraethau rhes o ddominos. Ond fedrwn Mae’r ABWR yn defnyddio Prydain a Ffrainc fod eu ni ddim bod yn siŵr. Hyd yn tanwydd â lefel losgi uchel. hunan-barch yn bwysicach na oed wrth i’r olwynion syrthio Bydd hyn yn gadael gwastraff phris gwarantedig a gwarantau oddi ar y cerbyd niwclear, mae ymbelydrol iawn wedi ei ynysu atebolrwydd a fyddai’n brifo llywodraeth yr DU yn hysio’r ar y safle am 150 o flynyddoedd, defnyddwyr a threthdalwyr am ceffylau, tra bod llywodraeth na fydd yn ddiogel am 10,000 genedlaethau i ddod. Dyma Cymru’n rhedeg y tu ôl, yn o flynyddoedd. Hwyrach bod ddewis rhedeg trwy bob golau cymeradwyo’n sebonllyd. hyn yn destun cryn bryder i coch. Mae hyd yn oed y wasg Sgwn i pam. chi a minnau, ond bwgan arall asgell-dda ac ASau cefnogol Phil Steele, PAWB sy’n dychryn project Wylfa B y bellach yn gorfod cyfaddef mai dyddiau yma: cyllid. ynni niwclear yw’r eliffant gwyn ‘Yn Berffaith Ddiogel’ Ym mis Mawrth 2016, Arian, arian, arian eithaf un. datgelwyd y darganfu Cwestiynau Ers i gonsortiwm Almaenig gweithwyr yn Wylfa A fis RWE n-Power and E-ON olchi Mae’r her gyfreithiol i Tachwedd diwethaf fod ei ddwylo o Wylfa B yn 2012, gymhorthdal gwladol yn Hinkley gwyntyll a oedd i fod i ddod bu Horizon Nuclear yn eiddo i’r gan Awstria a Lwcsembwrg ag aer I MEWN i adeilad yr cewri Japaneaidd, Hitachi. Mae’r a’r Action Alliance yn rhygnu adweithydd yn gweithio tu wasg wedi cyhoeddi dro ar ôl ymlaen, a bydd canlyniad chwith, fel bod yr aer drwg tro y gwnaed cytundeb, a bu hynny’n effeithio ar Wylfa B yn cael ei chwythu ALLAN i’r dilyw o ddeunydd PR sgleiniog hefyd. Cred llawer o arbenigwyr awyrgylch. yn tywallt trwy bob twll llythyrau niwclear, a Greenpeace, yn wir, Prin bod hyn yn ennyn hyder! ym Môn. Felly, syfrdanwyd y er gwaetha pob sicrwydd, na Tudalen 10 PŴER NIWCLEAR Hinkley Point C - Y Stori Hyd yn Hyn Saif Hinkley Point yng Ngwlad Dim hyder adeiladu, â dyluniad heb ei brofi, yr Haf, 20 milltir gyda’r gwynt Gorfu i EdeF erfyn ar lywodraeth ac y byddai’n cynyddu eu biliau o arfordir de Cymru. Ffrainc, perchennog 85% o’r trydan. Cynigodd Electricité de cwmni, i ganfod ffordd o gyllido Os rhydd y PBT olau gwyrdd France (EdeF) y dylid adeiladu HPC er mwyn iddo allu gwneud i HPC, bydd Stop Hinkley yn trydedd gorsaf bŵer niwclear, y Penderfyniad Buddsoddi cynnull protestwyr fel y gwnaed Hinkley Point C (HPC) ar y Terfynol (PBT), rhywbeth y mae o’r blaen. safle dros 8 mlynedd yn ôl. wedi dweud ei fod am wneud Roy Pumfrey Gydag Adran yr Amgylchedd fwy na dengwaith yn ystod y tair Llefarydd Stop Hinkley a Newid Hinsawdd (AANH) yn blynedd ddiwethaf. cefnogi ynni niwclear newydd, Rhaid i Fwrdd EdeF heddweithredu: dim rhyfedd i ganiatâd gymeradwyo’r Penderfyniad Mae Hinkley Point yn fater sy’n cynllunio gael ei roi yn 2013. hwnnw ac mae bellach yn effeithio ar Gymru – yn enwedig amlwg bod aelodau’r undeb o Yn hwyr ac yn ddrud de Cymru. Gallai pryderon am leiaf yn debygol o wrthwynebu alldafliadau a llygredd ym Môr Ers hynny, aeth popeth a allai bwrw ymlaen â HPC. Dywedir fynd o’i le o’i le. Profodd y Hafren o holl orsafoedd pŵer bod hyd yn oed eu peirianwyr niwclear Hinkley Point fod dyluniad Adweithydd Dŵr dan niwclear eu hunain wedi mynegi yn fater arall i’w godi gydag Bwysau a ddewiswyd ar gyfer amheuon ynghylch dyluniad yr ymgeisiwr ar gyfer etholiadau’r y project bron yn amhosib ei adweithydd. Cynulliad. adeiladu yn China, y Ffindir a Yn absenoldeb y PBT, does Mae cynlluniau ar y gweill hefyd Ffrainc. Mae’r adweithyddion dim byd yn digwydd ar y safle. i anfon sgipiau llawn llygredd hynny flynyddoedd ar ei hôl hi Cwblhaodd EdeF y gwaith o o dair gorsaf bŵer niwclear i ac ymhell dros eu cyllideb. baratoi’r safle, gan symud y rhan Hinkley Point A i’w ddadlygru Gwneud y rhifyddeg fwyaf o’r gwastraff asbestos a’i storio. Mae dau lond tren o o’r orsaf ‘A’ a oedd wedi cael ei wastraff niwclear yr wythnos Er gwaethaf trefnu cytundeb daflu ar safle HPC. gyda’r AANH i gyflenwi eisoes yn teithio trwy ganol trydan am £92.50 y megawat, Ymgyrchu’n parhau Bryste. deirgwaith y pris cyfredol, wedi Mae Stop Hinkley yn dal i fonitro Cadw mewn cysylltiad â’r ei fynegrifo a’i warantu am 35 ymdrechion EdeF i ‘symud ymgyrch: www.stophinkley.org [email protected] mlynedd, yr unig fuddsoddwyr ymlaen’. Y newyddion da yw 01278 652 089 anfodlon eraill yw China. Mae bod y cyhoedd yn ymddangos Gweler hefyd https://tinyurl. buddsoddwyr o Brydain wedi yn fwyfwy ymwybodol o’r ffaith com/Nuclear-Free-Bristol cefnu ar gytundeb sy’n y byddai HPC yn ddrud iawn i’w ymddangos yn un euraid, ac sydd yn destun her gyfreithiol gan Awstria i’r UE. Ynghyd â chyllido HPC, rhaid i EdeF dalu €55 biliwn am welliannau ôl-Fukushima i’w 58 adweithydd niwclear yn Ffrainc. Mae eu sefyllfa ariannol mor enbyd nes i’w Cyfarwyddwr Ariannol, Thomas Piquemal, ymddiswyddo am na allai ddarbwyllo’i Bennaeth, Vincent de Rivaz, y dylai EdeF ollwng HPC. Tudalen 11 PŴER NIWCLEAR Mwy o Bŵer Niwclear yng Nghymru? Na! Cynhaliodd PAWB wylnos môr a thir o gwmpas Cymru i Am Wastraff! foreol ar Bont Menai i nodi ganfod radio-niwclidau. Meddai Ysgrifennydd pum mlwyddiant trychineb Daeth Tim Deere Jones Cenedlaethol CND Cymru, Jill niwclear Fukushima. Y i’r casgliad: ‘Mae gan yr Gough: gobaith oedd y byddai Adweithyddion Dŵr Berwedig ‘Ni fyddai datblygiadau hynny hefyd yn atgoffa Uwch yr arfaethir eu defnyddio niwclear newydd yn pobl leol am beryglon yn yr Wylfa Newydd record gynaliadwy. Dylai Cymru adeiladu unrhyw orsafoedd weithredu wael. Dim ond fod yn rhan o’r broses o niwclear newydd ym Môn, pedwar a “gomisiynwyd” ac ddatrys problemau llygredd Trawsfynydd neu unrhyw le mae pob un o’r rheini yn llai ymbelydrol a gwastraff a arall. na 50% effeithlon. Nid yw grewyd eisoes; yn sicr, ni Wrth i 30 mlwyddiant record o’r fath yn awgrymu ddylai gyfrannu at gynyddu’r damwain niwclear Chernobyl a hyfywedd ariannol. Polisi ffôl problemau. phum-mlwyddiant Fukushima fydai codi’r adweithyddion Rhaid cyfeirio adnoddau at nesáu, cyhoeddodd y hyn yn yr Wylfa a chyfuno eu Pwyllgor Materion Cymreig record warthus â rhyddhau y broblem o sut i ddadlygru yn San Steffan ‘Ymholiad i mwy o ymbelydredd, a thrwy yr Wylfa, Trawsfynydd a phob Ddyfodol Pŵer Niwclear yng hynny gynyddu’r crynoadau safle niwclear arall yn llwyr; Nghymru’. Yn ychwanegol a‘r dosau o ymbelydredd a eu gwarchod am oesoedd at gyflwyniadau gan y lobi geir eisoes yn amgylcheddau maith yn y dyfodol, a sut i o blaid ynni niwclear – rhai morol ac arfordirol gogledd storio gwastraff ymbelydrol ohonynt yn eiddgar i weld Cymru a Môr Iwerddon.’ yn ddiogel o safbwynt datblygu adweithyddion cenedlaethau i ddod a phob niwclear bychain yn Golwg o Gymru creadur byw.’ Nhrawsfynydd – derbyniwyd Mewn cyfarfod ‘Stop Hinkley’ rhai sy’n gwrthwynebu ym mis Mawrth yng Ngwlad yr ‘Dylai Cymru fod yn datblygiadau niwclear yng Haf, dywedodd Is-gadeirydd rhan o’r ateb i’r broblem, Nghymru gan unigolion a CND Cymru, Brian Jones, a nid yn cynllunio i’w mudiadau fel NFLA, PAWB a fu’n ymweld ag ardaloedd gwneud yn waeth.’ Greenpeace. Gellid eu gweld yr effeithiwyd arnynt yn trwy ddilyn y ddolen gyswllt Fukushima: ‘Japan yw un isod, ac y maent yn ddeunydd o wledydd cyfoethocaf ac heddweithredu: darllen diddorol. mwyaf uwch-dechnegol y byd, Diolch i bob grŵp ac unigolyn ond maent yn methu datrys a ymatebodd i Ymchwiliad y Môr Iwerddon Ymbelydrol y problemau a grewyd gan Pwyllgor Materion Cymreig: Comisiynwyd ymchwil a ddamwain niwclear. Ac fel chyflwyniad CND Cymru gan arfer, y bobl gyffredin, a arferai https://tinyurl.comGovNuclear gwmni Ymchwil ac Ymgynghori fyw ger yr orsaf niwclear, ond PowerWalesInquiry16 ar Ymbelydredd Morol Tim a orfodwyd i symud oddi yno, Deere Jones, yn sir Benfro. sy’n dioddef fwyaf.’ Dim ond Am gopi papur o gyflwyniad Mae’r sefydliad ymchwil hwn 20 milltir sydd rhwng safle CND Cymru, anfonwch amlen wedi bod wrthi ers amser niwclear Hinkley Point ac A4 â stamp arni at Jill Gough maith yn samplu gwaddion arfordir de Cymru. (gweler Cysylltiadau t. 18). Tudalen 12 COEDDEN HEDDWCH Coeden heddwch yn Aberystwyth Ym mis Chwefror, plannodd at y ffoaduriaid, Côr Gobaith a ffrindiau eu croesawu i’n goeden goffa yng nghanol y gwlad, gwrthdystio dre yn Aberystwyth. yn erbyn newid Ysbrydolwyd hynny gan Ŵyl hinsawdd a dangos Corau Stryd 2013 â’i thema cymaint yr ydym, fel ‘Heddwch’, a thalwyd am y cymuned, yn poeni. goeden yn rhannol gan CND Felly, i mi, roedd Cymru trwy gyfrwng cyfraniad plannu coeden dros dienw. Heddwch yn symbol Pan ofynnwyd iddi ynglŷn o’n gobeithion a’n â’r project, meddai trefnydd breuddwydion am y digwyddiad, yr aelod côr a’r dwf newydd a gwell plannwr coed profiadol, Joy dyfodol, a’r dyhead Harris: am wrthbwyso ‘Ymddangosai’n amser da i drygioni â phrydferthwch.’ rheolydd tir-ofalaeth Cyngor Sir wneud. Roedd llawer ohonom yn Cyfeiriodd rhai a fu’n Ceredigion; Brendan Somers, teimlo bod y dyddiau’n dywyll cynorthwyo i blannu’r geiriosen Dirprwy Faer Aberystwyth; Y nid yn unig oherwydd y gaeaf flodeuog at y traddodiad maith Cyng. Alun Williams; Ellen ap diflas, ond am fod cymaint o o gefnogi ac ymgyrchu dros Gwynn, arweinydd Cyngor bethau ofnadwy yn digwydd o’n heddwch yn Aberystwyth. Ceredigion; ac Elin Jones AC. cwmpas. Rhyfel yn Syria, tynged Yn bresennol, ynghyd â’r Côr y ffoaduriaid, ymosodiadau braw Gobaith, Rhwydwaith Heddwch Am fwy o luniau o blannu’r ym Mharis a mannau eraill, y a Chyfiawnder Aberystwyth, goeden ac atgofion am dioddefaint parhaus yn Gasa unigolion ac aelodau o CND ymgyrchu dros heddwch yn … Ar y llaw arall, roedd pobl yn Cymru, roedd Mike Fincken, Aberystwyth yn y gorffennol: dod ynghyd â’r fath dosturi, yn Capten llong Greenpeace, y https://tinyurl.com/ codi arian ac anfon cymorth Rainbow Warrior; Jon Hadlow, AberystwythPeaceArchivePhotos Pleidleisiwch dros Gymru: Pleidleisiwch dros Heddwch a Chyfiawnder Cynhelir etholiadau i’r Cynulliad Cenedlaethol ar Fai y 5ed. Meysydd Lle Mae gan y Cynulliad Bydd gennym ni yng Nghymru gyfle i bleidleisio dros ddau Cenedlaethol Bwerau Deddfu: Aelod Cynulliad (Etholaeth a Rhanbarth). * Amaethyddiaeth, coedwigaeth, Er nad yw Amddiffyn yn un o feysydd deddfu’r Cynulliad (gweler anifeiliaid, planhigion a datblygu gwledig * Henebion ac adeiladau isod), serch hynny, mae rhai cwestiynau y gallai unrhyw un sy’n hanesyddol * Diwylliant * ymboeni am heddwch a chyfiawnder eu gofyn i ymgeiswyr: Datblygu economaidd * Addysg 1. A fyddech chi’n cefnogi rhoi arian cyhoeddus i geisio denu a hyfforddiant * Yr Amgylchedd cwmnïau arfau amlwladol i fuddsoddi/ehangu yng Nghymru? * Gwasanaethau tân ac achub a 2. A fyddech chi o blaid hyrwyddo recriwtio milwrol yn ysgolion hybu diogelwch rhag tân * Bwyd * Iechyd a gwasanaethau iechyd Cymru? * Priffyrdd a thrafnidiaeth * Tai * 3. Beth yw eich barn ynglŷn â datblygu pŵer niwclear yng Nghymru Llywodraeth leol * Gweinyddiaeth a buddsoddi gan y Cynulliad Cenedlaethol mewn sefydliadau gyhoeddus * Lles cymdeithasol addysg sy’n hyrwyddo datblygu technoleg niwclear? * Chwaraeon a hamdden * 4. A fyddech chi’n cefnogi neu’n ymgyrchu yn erbyn cyfleuster Twristiaeth * Cynllunio gwlad a storio deunydd ymbelydrol yn eich etholaeth? thref * Dŵr ac amddiffyn rhag llifogydd * Y Gymraeg * Felly … os cewch chi gyfle … ewch ati i’w holi! Tudalen 13 FFAIR ARFAU Ffair Arfau Caerdydd - Mas o Gymru! Gwadodd trefnwyr prysur, ysgolion ac ysbytai ers hynny â’r nod o’i symud arddangosfa a alwyd yn Medecin sans Frontières yn eto. ‘ddigwyddiad caffael offer Yemen. Mae llywodraeth amddiffyn blaenllaw’r DU’ San Steffan yn wynebu ‘Ddylai Cymru ddim chware mai ‘ffair arfau’ ydoedd. her yn yr Uchel Lys ar hyn unrhyw ran yn y busnes budr o bryd i archwilio a yw ei yma’ Efallai mai semanteg oedd gweithredoedd yn torri Ar ddydd y Ffair Arfau, hynny ond beth bynnag ei cyfreithiau allforio arfau ymgasglodd rhwy 400 theitl, y ffaith amdani yw mai Prydain a’r UE. o brotestwyr y tu allan i aelodau o’r gwasanaethau Arena Motorpoint i fynegu milwrol a sbïo, a phrynwyr Dros y Bont eu ffieidd-dra bod yr a gwerthwyr arfau a Daeth protestwyr i Gaerdydd arddangosiad hwn o arfau wahoddwyd i fynychu’r o bob cwr o Gymru, o Fryste marwolaeth a dinistr yn cael digwyddiad Caffael, Ymchwil, ac o fannau eraill. Cawsai ei gynnal yng nghalon ein Technoleg ac Allforio DPRTE ei orfodi i symud o prifddinas. Mae Ffeiriau Arfau Amddiffyn (DPRTE) yn Arena Fryste ar ôl gwrthwynebiad yn hanfodol i rwydd hynt Motorpoint Caerdydd. Aeth anferthol gan y cyhoedd ac y fasnach arfau. Maent yn Atal Ffair Arfau Caerdydd ati ymgyrch ysgubol gan Bryste hyrwyddo gwerthiant arfau ar unwaith i lwyfannu gwrth- yn Erbyn y Fasnach Arfau yn trwy roi cyfle i werthwyr ddigwyddiad. 2013. Gweithiodd Atal Ffair arfau ac offer milwrol a Arfau Caerdydd gydag eraill gweithredol i gwrdd a Perthynas Afiach chyfarch ei gilydd ynghyd Y diwrnod â dirprwyaethau milwrol a blaenorol, swyddogion llywodraethau. cyflwynodd Côr Nid yw’n syndod i neb fod Cochion Caerdydd rhestrau gwesteion ffeiriau ddeiseb a llythyr arfau yn aml yn cynnwys aml-lofnod i cynrychiolwyr gwledydd sydd reolydd Motorpoint. yng nghanol gwrthdaro arfog Roedd y gwyn a llywodraethau sydd yn yn galw sylw at diystyru hawliau dynol. y ffaith bod gan BAE ‘berthynas Wyth Awr o Brotestio arbennig iawn’ â Dringodd protestwyr yr llywodraethau San adeilad er mwyn arddangos Steffan a Saudi baner ‘STOP CARDIFF ARMS Arabia. Condemnir FAIR’ a chafodd chwech eu Saudi Arabia am restio. Safai rhai tu allan i ei record hawliau geryddu a bwio’r ymwelwyr, dynol ac am fomio tra’r aeth eraill i mewn i’r marchnadoedd Ffair i siarad â chynrychiolwyr Tudalen 14 FFAIR ARFAU ac arddangoswyr. Safai o’n llywodraeth llawer yn dal posteri a ynghyd â phwerau baneri teimladwy, gan wisgo mawr eraill yn masgiau. ymladd rhyfeloedd anghyfreithlon Y Tu Mewn ym mhedwar ban. Dim ond un o blith mwy nag Mae’r rhan fwyaf o’r 80 o arddangoswyr DPRTE ymladd byd-eang oedd British Aerospace (BAE). o fudd i gwmnïau Roedd yno hefyd lawer o arfau a’r cewri enwau adnabyddus y fasnach olew, sydd am reoli arfau ryngwladol, ynghyd buddiannau er â ‘Gwasanaeth Caffael eu lles eu hunain. Cenedlaethol’ y Cynulliad, a Rydym wedi cynnal Phrifysgol De Cymru. Roedd protestiadau yn cwmnïau eraill yn cynnwys erbyn DPRTE enwau cyfarwydd fel BT a ers tair blynedd Panasonic sy’n chwarae rhan bellach; llwyddwyd syrthio i ddwylo terfysgwyr gefnogol trwy ddarparu i’w hel nhw allan o Fryste fel ISIS, sy’n eu defnyddio yn TG a chymorth technegol ac rydym yn hyderus y erbyn milwyr Prydeinig.’ arall ar gyfer y rhyfeloedd gallwn wneud ’run fath yng Meddai Mike Peterson, sydd wedi creu cymaint o Nghaerdydd!’ CND Cyn-Luoedd Arfog, ‘mae filiynau o ffoaduriaid yn Mynnai Paul Relph, CND unrhyw un a gymeroedd ran Syria, Palesteina, Irac ac Casnewydd, nad mater mewn rhyfel, fel y cyn-filwr Afghanistan. Mae arian mawr o elwgarwch yn unig yw Rhyfel Byd Cyntaf, Harry i’w wneud o’r gwahanol gwerthu arfau i wledydd Patch, yn gwybod mai arfau a dulliau technolegol eraill, ond o ladd trwy “llofruddiaeth yw rhyfel”.’ eraill o ymladd rhyfeloedd ddirprwy. Dywedodd ‘Mae a chadw rheolaeth a sbïo ar llawer o arfau a werthir yn Wendy Lewis a Jill Gough boblogaethau.

Eu Hel Nhw Allan! Cymorth gwirfoddol Condemniodd Dirpwry- Mae CND Cymru yn edrych am wirfoddolydd (neu wirfoddolwyr) i drefnu ein gwaith o lobïo Aelodau Cynulliad, Aelodau Seneddol ac arweinydd Cyngor Caerdydd Aelodau Senedd Ewrop. Byddai’n: Sue Lent y gwastraff • cysylltu ag aelodau CND Cymru trwy ebost, gan ofyn iddynt gysylltu â’u adnoddau a fuddsoddwyd haelodau etholedig eu hunain, a darparu digon o wybodaeth ar eu cyfer yn y fasnach arfau yn hytrach iddynt allu dadlau’r achos; na mewn gwasanaethau • rhoi ceisiadau yn gofyn i aelodau gysylltu â chynrychiolwyr etholedig neilltuol ar wefan CND Cymru a/neu’r dudalen facebook; a cyhoeddus lle mae’r fath • rhoi trefn ar ymatebion gan ACau, ASau ac ASEau angen. Amcangyfrifir y gallai hyn gymryd awr neu ddwy yr wythnos, pryd Dywedodd Chloe bynnag y bo’n gyfleus i’r gwirfoddolydd/wyr, yn gweithio gartref, gyda Marsh, llefarydd ar ran chefnogaeth ac arweiniad gan CND Cymru Bryste yn Erbyn y Fasnach Cysylltwch â Brian Jones Arfau: ‘Cawsom lond bol [email protected] os oes gennych ddiddordeb! Tudalen 15 AROLWG The Hammer Blow Mae cyfrol Andrea Needham yn ddisgrifiad Hadau Gobaith Ploughshares, a oedd yn hanfodol syml, gonest a darllenadwy o un o’r i’r weithred o’r cychwyn cyntaf tan yr achos chwe gweithredoedd diarfogi mwyaf ysbrydoledig a mis yn ddiweddarach. welodd Prydain erioed. Ym 1996, roedd Mewn achos llys a oedd i bob pwrpas yn cyhuddo Prydain yn gwerthu masnach arfau Prydain o drosedd, cafwyd y awyrennau rhyfel Hawk i pedair yn ddieuog gan reithgor yn Lerpwl. Indonesia, a’u defnyddiai Brian Jones i gyflawni hil-laddiad yn Nwyrain Timor. Ar “Dylai pawb sydd am weld newid cymdeithasol, ôl rhoi cynnig ar bob neu sy’n ymgyrchu dros heddwch, ddarllen y llyfr dull ymgyrchu arferol, hwn, a chael ysbrydoliaeth o weithredoedd dewr torrodd Jo Blackman, y menywod anhygoel hyn.” – Caroline Lucas, AS Lotta Kronlid ac Andrea Plaid Werdd Needham i mewn i ffatri British Aerospace yn “Mae’r llyfr hwn yn un gonest, personol … Does swydd Gaerhirfryn a morthwylio un o awyrennau dim rhaid dweud ei fod yn ddarn pwysig o hanes, rhyfel Hawk Indonesia i’w diarfogi. ond yn bwysicach, mae’n dangos i fenywod Cafodd y tair eu restio, eu cyhuddo o £2.4 a dynion eraill beth sy’n bosibl pan safwn miliwn o niwed troseddol, a’u hanfon i’r carchar gyda’n gilydd dros achos cyfiawn.” – Benjamin i ddisgwyl achos llys. Wythnos wedyn, ymunodd Zephaniah Angie Zelter â nhw yn y carchar, wedi ei chyhuddo o gynllwynio. Ni allai’r weithred fod The Hammer Blow, Andrea Needham wedi digwydd heb help chwe aelod arall grwp Peace News Press £10 ISBN 978 0946409 20 4 Ehediadau Niwclear yn Awyrofod Cymru Mae Prydain yn ymfalchïo yn ei plwtoniwm ac wraniwm wedi Yr ochr yma ‘frawatalydd niwclear annibynnol’ ei gyfoethogi, oll yn elfennau Mae llwybrau hedfan yr awyrennau bondigrybwyll. hanfodol mewn ergydion niwclear yn croesi cyrion gogleddol Ac eto, fel y gwyddom, bu Prydain Trident. Caerdydd i Fôr Hafren a Môr a’r Unol Daleithau yn trosglwyddo Iwerydd, neu’n mynd ymhellach gwybodaeth dechnegol, defnyddiau, Cynwysyddion heb eu i’r gogledd dros Gas-gwent, cyrion a chydrannau i’w defnyddio yn trwyddedu gogleddol Casnewydd, Caerffili, rhaglenni arfau niwclear ei gilydd ers Bydd yr awyrennau’n glanio yn Port Talbot ac Abertawe. mwy na 50 mlynedd. Delaware gan nad yw Comisiwn Rheoliadal Niwclear (NRC) yr UD yn Amhosib dweud sut y byddai Elfennau ymbelydrol caniatáu cludo defnyddiau niwclear cynhwysydd yn gwrthsefyll Daeth y mater i’r amlwg unwaith yn yr awyr uwchlaw tiriogaeth gwrthdrawiad awyren yn syrthio eto yn ddiweddar yn sgil cais yr UD mewn cynwysyddion ‘heb o 10,000 o droedfeddi. Ffolineb Rhyddid Gwybodaeth gan lefarydd eu trwyddedu’. Er mwyn derbyn llwyr yw gor-hedfan canolfannau amddiffyn yr SNP, Brendan O’Hara trwydded NRC, rhaid i gynhwysydd poblogaeth mawr – neu, yn AS. Cadarnhaoedd y Weinyddiaeth fod mor gryf fel ‘na fydd yn wir, unrhyw le – gyda deunydd Amddiffyn (WA) y bu 23 ehediad torri mewn profion cyfwerth â ymbelydrol, boed yn blwtoniwm, yn y pum mlynedd diweddaf gwrthdrawiad a ffrwydrad awyren wraniwm neu unrhyw ddeunydd yn cario defnyddiau niwclear sy’n ehedeg yn uchel’. Ni all profion ymbelydrol neu wenwynig arall. rhwng RAF Brize Norton (Lloegr) cynwysyddion yr Awdurdod Ynni a Dover Airforce Base, Delaware Atomig Rhyngwladol fodloni’r meini Mae’r WA yn mynnu bod (UDA). Deëllir y cludwyd tritiwm, prawf hyn. ehediadau niwclear yn ddiogel. Tudalen 16 DYDDIADAU DYDDIADUR Tan Fai y 1af Hâg ym 1899. Trident; i gryfau ein penderfyniad ABERYSTWYTH Amgueddfa Bydd Neges Heddwch ac Ewyllys a dal i bwyso. Cyflawnir Ceredigion Da yr Urdd, a grewyd eleni gan gweithredoedd di-drais creadigol Arddangosfa: Blwch Digi fyfyrwyr Ysgol Gyfun Maes ac aflonyddgar y tu fewn a thu Propaganda Digibox Garmon, wedi ei seilio ar thema allan i SAA Burghfield ar wahanol Sain, ffilm a delweddau o ryfel a ‘dewis a chydwybod’, yn cael ei ddyddiau gan wahanol grwpiau. gwrthdaro cyfoes, a grewyd gan perfformio yn Yr Wyddgrug ac yn Gweler: bobl ifanc ledled de-orllewin Cymru Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd, https://tinyurl.com/ a ysbrydolwyd gan yr Arddangosfa Sir y Fflint. MonthofActionBurghfield2016 a ‘Posters of the First World War: The Er 1922, anfonwyd neges o thudalen 3 Passion, Propaganda & Print’. Rhad heddwch ac ewyllys da o Gymru at Cysyllter ag Angie Zelter: ac am ddim, 01970 633 088 bobl ifanc y byd. [email protected] https://tinyurl.com/UrddPeace- Ebrill 23 – 29 Goodwill Mehefin 3 6.00pm ar gyfer 7pm Y CLUN (Y Gororau) 9 Church Street LLANDUDNO Canolfan Gymuned SY7 8JW Mai 24 Craig-y-Don, Ffordd y Frenhines Arddangosfa: A Peace Perspective: POBMAN LL30 1TE Stories & Thoughts from World Diwrnod Rhyngwlaodol Menywod Red Flag over Bermondsey - the War One. Sgwrs Agoriadol: Bruce dros Ddiarfogi story of Ada Salter - radical Kent, Ebrill 23ain 2pm. Croeso campaigner for human rights, i Bawb. Jenny 01547 540 748 Mai 27 socialist & pacifist. Theatr [email protected] 90 Mlwyddiant Pererindod Journeyman Heddwch y Menywod Dan nawdd Grŵp Heddwch Sir Ebrill 26 Ym 1926, cyfarfu 2,000 o Conwy 30 Mlwyddiant Chernobyl fenywod o fro Eryri ym Mhen- Cysyllter â: David Mellor y-groes ger Caernarfon, a gyda [email protected] Mai 5 menywod o hanner cant o drefi Etholiadau’r Cynulliad a phentrefi, lansiwyd Pererindod Mehefin 4 1.30pm ar gyfer 2pm Cenedlaethol Heddwch i Lundain. Prif nod y BAE COLWYN UCHAF Canolfan mudiad cenedlaethol yma oedd Gymuned Bryn Cadno LL29 6DW Mai 15 galw am sefydlu Cynghrair y Over the Top – drama am POBMAN Cenhedloedd. https://tinyurl.com/ ddylanwad cynyddol y fyddin mewn Dydd Rhyngwladol Gwrthwynebwyr WalesWomensPeaceCrusades cymdeithas. Theatr Journeyman Cydwybodol Dan nawdd Grŵp Heddwch Sir I ddathlu’r rheini a wrthwynebodd Mehefin 1 Conwy – a’r rhai sy’n dal i wrthwynebu – Y FFLINT Eisteddfod yr Urdd Cysyllter â: rhyfel a militariaeth, gan wrthod Neges Heddwch ac Ewyllys Da David Mellor dvmellor2002@ codi arfau. Ym mis Ebrill 1916, (Gweler Mai 18 uchod) yahoo.co.uk protestiodd 200,000 o bobl yn erbyn cychwyn gorfodaeth filwrol Mehefin 1 - 30 Mehefin 5 1.30pm ar gyfer 2.30pm yn Llundain y mis blaenorol. SAA BURGHFIELD (Berkshire, BAE COLWYN Tŷ Cwrdd y Crynwyr, http://www.wri-irg.org/en/ Lloegr) Ffordd Erskine LL29 8EU campaigns/co_day Mis o Weithredu Uniongyrchol Feeding the Darkness Perfformaid Trident Ploughshares sy’n taflu goleuni ar artaith gyda Mai 18 Mis o weithredu i ddangos bod y chaniatâd y wladwriaeth trwy stori, YR WYDDGRUG A PHOBMAN gwrthwynebiad i arfau niwclear cerdd a chân. Theatr Journeyman Dydd Ewyllys Da – a dydd coffáu’r yn parhau, beth bynnag fo Dan nawdd Grŵp Heddwch Sir

gynhadledd heddwch gyntaf yn Yr penderfyniad San Steffan ynglŷn â Conwy u Tudalen 17 u CYSYLLTIADAU Cysyllter â: David Mellor [email protected] HEDDWCH CND yw cylchgrawn yr Mehefin 15 Ymgyrch Ddiarfogi Niwclear yng Nghymru (CND Cymru) CYMRU SAA BURGHFIELD Mae CND Cymru‘n (Berkshire, Lloegr) golygydd: Gweithredu Uniongyrchol Trident Jill Gough ymgyrchu ochr yn ochr cyfiethydd: Ploughshares Cymru â llu fudiadau eraill yng Sian Edwards Bydd aelodau o Gôr Cochion [email protected] Nghymru a phedwar Caerdydd a’r Côr Gobaith ac eraill o cynhyrchu a phostio: ban y byd i gael gwared Gymru yn teithio dros Glawdd Offa Redkite Print o arfau dinistr torfol o i brotestio yn ffatri arfau niwclear 07810 566 919 Burghfield. [email protected] Brydain a’r byd, a thros heddwch a chyfiawnder i Cymerwch ran! Mehefin 16 yw Os oes gennych unrhyw ‘Diwrnod yr Academyddion’ – ddyddiadau neu wybodaeth bobl a’r amgylchedd. felly gallech chi, academyddion – neu sylwadau – i’w Cymru, gyflawni dwy weithred cynnwys yn y rhifyn nesaf, uniongyrchol ar yr un pryd – ewch anfonwch nhw i CYSYLLTIADAU [email protected] amdani! Brian Jones Cysyllter â Brian Jones: Cyhoeddir y rhifyn nesaf: 01792 830 330 [email protected] Haf 2016. [email protected] 01792 830 330 neu Angie (uchod). Nid yw cynnwys heddwch o anghenraid yn adlewyrchu Duncan Rees Gorffennaf 4 barn neu bolisïau CND 07774 268 371 PRYDAIN Cymru. Rydym yn croesawu [email protected] Gweithredoedd Streic Gyffredinol dadl a thrafodaeth. Anfonwch unrhyw sylwadau Swyddi a Chyfiawnder George Crabb Cymdeithasol nid Bomiau! Gweler neu gyfraniadau at y golygydd. 01446 774 452 #GeneralStrike [email protected] Awst 1 – 8 Gorffennaf 22 7.30pm Y FENNI trysorydd, aelodaeth ac Pafiliwn Y RHYL Eisteddfod Genedlaethol Sir Fynwy aelodau: Cyngerdd Dengmlwyddiant ar a’r Cyffinau CND Cymru Hugain Chernobyl Y Babell Heddwch 9 Primrose Hill, Only Boys Aloud, Will Mealing, Angen help gan siaradwyr Cymraeg Llanbadarn Fawr, fffidil, a Bardd Ieuenctid Cymru, a dysgwyr! Cysyllter â Brian Jones Aberystwyth SY23 3SE Martin Daws. Gwesteion arbennig [email protected] [email protected] o Belarws ac Wcráin hefyd. 01792 830 330 Trefnwyd gan Chernobyl Children’s ysgrifenydd cenedlaethol: Lifeline (Dolen Arfordir y Gogledd Awst 6 Jill Gough, Cymru) a Gwasanaethau Ieuenctid POBMAN CND Cymru, Sir Ddinbych https://tinyurl.com/ Hiroshima – Byth Eto! Llys Gwyn, Glynarthen, Rhyl-ChernobylConcert Digwyddiadau coffa ledled Cymru Llandysul, SA44 6PS 01239 851 188 Gorffennaf 28 – Awst 1 Awst 9 [email protected] NEUADD BERRINGTON ger POBMAN twitter: @cndcymru Amwythig SY5 6HA Nagasaki - Byth Eto! www.cndcymru.org Gwersyll Haf Peace News Digwyddiadau coffa ledled Cymru facebook: cndcymru Tudalen 18