Nummer 2 Juni 2018 Pensioen Is Voor Iedereen, Jong En Oud

Nummer 2 Pensioen Juni 2018

Pensioen is voor iedereen, IAS 19 aangepast IORP II Eenzijdig aanpassen jong en oud Wat is de impact van de De aanpak van governance werknemersbijdragen Een interview met Semih Eski, wijzigingen binnen de IAS-19 en risicobeoordeling – en Mag een werkgever de voorzitter van CNV Jongeren. De standaard per 1 januari 2019. management wordt sterk pensioenpremieverdeling enige onafhankelijke vakbond geformaliseerd. aanpassen en welke voor jongeren. voorwaarden gelden hierbij?

Pagina 04 Pagina 14 Pagina 18 Pagina 24 Pensioen | Inhoud

In dit nummer

03 17 Redactioneel Kavelaar’s Column

04 18 Pensioen is voor iedereen, IORP II, oude wijn in jong en oud nieuwe zakken?

10 24 Nieuwe standaardverdeling Mag een werkgever eenzijdig pensioen: welkom! de werknemersbijdrage in de pensioenpremieverdeling 18 14 aanpassen? IAS 19 aangepast: andere verwerking plan amendment, curtailment en settlement

2 Pensioen | Redactioneel

Redactioneel

et is de sociale partners niet om mensen aan het werk te houden. gelukt om voor de deadline van In 2040 staan er nog maar potentieel Hminister Wouter Koolmees te 2,59 werkenden tegenover elke AOW’er, komen tot een akkoord over een nieuw vergeleken met bijna 3,4 in 2018. pensioenstelsel. Minister Koolmees heeft De jongerenorganisaties JOVD, JD, CDJA de onderhandelende partijen hier meer en Perspectief hebben in een manifest tijd voor gegeven. Hij vertrouwt erop dat bepleit dat iedereen die belasting betaalt zij ‘op korte termijn’ met gezamenlijke ook verplicht pensioen zou moeten standpunten zullen komen. Veel uitzicht op opbouwen. Een standpunt dat niet wordt een akkoord is er overigens nog allerminst. gesteund door VVD en D66. De jongeren Eind april liet de voorzitter van de FNV weten zijn voor de afschaffing van de zogenoemde dat de standpunten van partijen nog ver doorsneepremie en de introductie van uiteen liggen en dat de vakbeweging onder persoonlijke pensioenvermogens, maar geen beding akkoord zou gaan met het door de plannen van het kabinet gaan wat hen het kabinet gewenste ‘individuele pensioen’. betreft nog niet ver genoeg. Zij willen af van de verplichtstelling en wensen keuzevrijheid. Ondertussen worden de oppositiepartijen Zij willen dat werknemers zich niet langer in Den Haag ongeduldig en tegen de stroom verplicht hoeven aan te sluiten bij een in stelt Lodewijk Asscher van de PvdA voor pensioenuitvoerder die hun werkgever heeft om de stijging van de AOW-leeftijd terug te uitgekozen. Een werknemer zou periodiek, draaien. Volgens Asscher kunnen steeds net als bij de zorgverzekering, moeten meer werknemers het niet meer bijbenen: kunnen kiezen waar hij zijn pensioen ‘Jongeren hebben nu al last van burn-outs onderbrengt. ‘De jongeren hopen met deze en stress.’ Hij wil dat voor elk jaar dat we hervormingen de tegenstrijdige belangen langer leven, de pensioengerechtigde leeftijd van generaties bij het huidige systeem te met een halfjaar naar beneden gaat. ‘Je leeft beëindigen’, aldus de organisaties in hun niet om te werken, maar werkt om te leven. gezamenlijke verklaring. Dit standpunt staat Dan moet je ook eerder kunnen stoppen.’ veraf van de richting die de vakorganisaties voor ogen hebben met het nieuwe stelsel. Het voorstel van Asscher wordt niet De partijen in ons polderlandschap zijn gesteund door SER-kroonlid Barbara dus nog altijd erg verdeeld over het nieuwe Baarsma. Zij vindt het onverantwoord en stelsel. Het lijkt erop dat het uiteindelijk aan financieel onhaalbaar. Ze benadrukt in het minister Koolmees zal zijn om de lijnen voor Financieele Dagblad het belang van scholing het nieuwe stelsel uit te zetten.

Reacties: [email protected]

3 Pensioen | Pensioen is voor iedereen, jong en oud

Pensioen is voor iedereen, jong en oud

Nederland heeft een van de mooiste pensioenstelsels in de wereld, maar het moet wel worden aangepast aan de tijd, vindt Semih Eski, voorzitter van ’s lands enige onafhankelijke jongerenvakbond CNV Jongeren. En dat betekent onder meer werken aan een inclusieve arbeidsmarkt – waar iedereen collectief kan sparen voor zijn oude dag – en meer jongeren op de stoel van bestuurder. Hoewel de vakbond óók de belangen van anderen en ouderen in ogenschouw wil nemen, want een generatieconflict, daar is men niet op uit. Hoe is CNV Jongeren binnen het thema jongeren en pensioen actief? En hoe ziet zij de toekomst van het pensioenstelsel? Gesprek met een bevlogen belangenbehartiger die desondanks consequent de dialoog zoekt.

4 Pensioen | Pensioen is voor iedereen, jong en oud

5 Pensioen | Pensioen is voor iedereen, jong en oud

Hoe omschrijft u de kracht van CNV Via PensioenLab, een gezamenlijk initiatief Anderzijds hebben Jongeren? van FNV-Jong, CNV Jongeren en VCP Young Professionals, willen we vooral vernieuwen we ook een Wij zijn een club van denkers en doeners. met ideeën over hoe het anders en Enerzijds zetten we duidelijk in op beter kan. Op onze Academy, voorheen projectorganisatie verandering, vernieuwing en beleid, en Kweekvijver, worden jongeren opgeleid, vragen we via een krachtige lobby aandacht begeleid en geënthousiasmeerd om in de waarmee we onze voor onze standpunten inzake onderwerpen toekomst de bestuursrol op zich te nemen. als een inclusieve arbeidsmarkt, de Ik ben blij dat er in de sector steeds meer ideeën handen en aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt, aandacht komt voor deze vernieuwing. pensioenen en flexcontracten. Anderzijds voeten geven. Waar hebben we ook een projectorganisatie In hoeverre leeft de toekomst van ons waarmee we onze ideeën handen en voeten pensioenstelsel onder jongeren? we dingen heel geven. Waar we dingen heel concreet oppakken. Zeggen wat je vindt en doen wat Pensioen is voor jonge mensen doorgaans concreet oppakken. je zegt, dat is onze richtlijn. Als we vinden dat een ver-van-mijn-bedshow. Het wacht er meer jongeren in pensioenfondsbesturen aan het einde van een lange loopbaan, moeten plaatsnemen – en dat vinden we –, terwijl zij nog maar aan het begin staan. dan richten we daar ook activiteiten voor Dat is een positie die heel andere vragen in. Vaak samen met andere organisaties. en uitdagingen met zich meebrengt: het

6 Pensioen | Pensioen is voor iedereen, jong en oud

vinden van een leuke baan, het kopen van houden we hier in huis een zogeheten Als je met een huis, het stichten van een gezin. Je Pensionsim, een pensioensimulatiespel inkomen voor later krijgt in dat lijstje lage waarbij de deelnemers de boardroom van jongeren praat, prioriteit. Niettemin is het belangrijk dat een pensioenfondsbestuur nabootsen. jongeren zich met het thema bezig houden. Ze maken bepaalde keuzes en zien merk je dat het Allereerst op individueel niveau, want je vervolgens welke consequenties dat kunt de klok straks niet meer terugzetten. met zich meebrengt. Kruip in de huid pensioenbewustzijn Heb je geen pensioen opgebouwd, dan van een pensioenfondsbestuurder, kun je dat niet meer ongedaan maken luidt de opdracht. Een opdracht die ze over het algemeen of compenseren. Maar aandacht voor spelenderwijs, met gebruik van iPads en pensioen is ook op stelselniveau belangrijk: groot scherm, vervullen. Ook op deze laag is. De kunst is daar worden tenslotte keuzes gemaakt manier proberen we enthousiasme voor het die mede van invloed zijn op jongeren. thema te triggeren. om het concreet te Als je met jongeren praat, merk je dat het pensioenbewustzijn over het algemeen laag Op welke manier zet uw organisatie maken, bijvoorbeeld is. De kunst is om het concreet te maken, zich in voor de toekomst van het bijvoorbeeld dat je een dag in de week voor pensioenstelsel? dat je een dag in de je oudedagsvoorziening werkt. Dan gaat het tot de verbeelding spreken en gaan ze het De organisatie neemt standpunten in en week voor je oude- belang van deze arbeidsvoorwaarde zien. neemt deel aan het debat over pensioen. Aan de verschillende overlegtafels komen dagsvoorziening Hoe is CNV Jongeren bezig het we op voor de belangen van jongeren bewustzijn onder jongeren en creëren we begrip voor onze positie werkt. Dan gaat het te vergroten? bij de beslissers in de sector. Ik spreek op verschillende bijeenkomsten en geef tot de verbeelding We geven voorlichting op de werkvloeren interviews. En als je over dit thema spreekt, van bedrijven en organiseren heb je het nogal eens over generaties. De spreken en gaan stoomcursussen, een soort pensioen-ABC, stem van jongeren moet in de discussie voor de achterban. In onze werkgroep goed gehoord worden, en dat is nog ze het belang van Pensioen zitten acht jongeren die te weinig het geval. Dan bedoel ik niet maandelijks bijeenkomen om zich te buigen dat jongeren meer de confrontatie met deze arbeids- over pensioenvraagstukken. En binnenkort ouderen moeten zoeken. Ik bepleit geen voorwaarde zien.

7 Pensioen | Pensioen is voor iedereen, jong en oud

tegenstelling tussen generaties, maar Mijn vraag is ook: wat moet er stelselmatig verdeling ervan. Ik snap heel goed dat generatieconsensus. Pensioen moet veranderen om die generatieconsensus dit voor ouderen een emotievol debat is generaties niet uit elkaar drijven, maar juist te bereiken? Welke aspecten van het – ze zijn boos dat er jarenlang niet wordt bij elkaar brengen. Ik kom geen jongeren huidige pensioenstelsel zijn volgens u aan geïndexeerd – maar we moeten evengoed tegen die willen dat hun opa of oma er vernieuwing toe? het feit appreciëren dat we straks met een financieel op achteruitgaat na pensionering. generatie zitten die minder pensioen heeft. Evengoed spreek ik geen pensionado’s Wat ik vooral belangrijk vind is dat ons stelsel En toch, de verschillen van opvatting onder die hun kleinkinderen een goed pensioen solidair en collectief is, en verplicht voor jong en oud zijn minder groot dan vaak lijkt. misgunnen. Waar ik me in de macrodiscussie iedereen. Wat een steeds groter probleem Nogmaals, het gaat om generatieconsensus. voor inzet is dat er evenwichtige keuzes wordt, is dat er steeds meer mensen buiten Een goed stelsel is tenslotte in ieders worden gemaakt die voor jong én voor oud de boot vallen. Denk vooral aan zzp’ers. Dat belang. Emoties zijn begrijpelijk, maar het positief uitpakken. zet de solidariteit op scherp. We moeten het komt erop aan die keuzes te maken die daarom niet alleen over leeftijdsgroepen duurzaam en toekomstbestendig zijn. Daar Is dat wel mogelijk, gezien de hebben in de pensioendiscussie, maar moet de sector de tijd voor nemen. Al te tegengestelde belangen? ook en vooral of iedereen wel meedoet. snelle beslissingen komen straks als een Uitval is niet goed voor het individu, maar boemerang op je terug. Dat denk ik wel. Tegengestelde belangen evenmin voor de samenleving als geheel. betekent niet dat je er samen niet Want we kunnen ons stelsel alleen goed Een substantieel element van het huidige kunt uitkomen. Het betekent wel dat je houden als iedereen er deel van uitmaakt. stelsel is dat de generaties solidair zijn met goed naar elkaar moet luisteren. Hoe Ik spreek geregeld zzp’ers die geen elkaar. Door veranderingen in de demografie kunnen we vanuit een deelbelang naar pensioen opbouwen. Ze doen niet mee en de arbeidsmarkt staat die solidariteit een gedeeld belang toewerken? CNV aan het systeem en vallen straks financieel inmiddels behoorlijk onder druk. Jongeren is een van de initiatiefnemers terug. Zonder de mogelijkheid om het van het jong-oud pensioenplatform. In nog eens over te doen. Het gaat dus niet Ja, tegelijk is solidariteit een van die sterke dit platform zitten we met ouderen- en zozeer om jong en oud. Meedoen of niet elementen van het stelsel die behouden gepensioneerdenorganisaties en de drie meedoen, that’s the question. Natuurlijk moeten blijven. Solidariteit, daar profiteren genoemde jongerenorganisaties om de zijn er deelthema’s waarover verschillende we allemaal van; jongeren, starters, tafel. En daarbij staat niet het debat, maar generaties verschillend denken. Neem het veertigers, ouderen. Met elkaar risico’s de dialoog centraal. De crux is dat er vooral aanpassen van de rekenrente. Daarvan delen moeten we vooral blijven doen. Elke naar elkaar wordt geluisterd en dat begrip zeggen wij: zorg dat je op dit vlak structurele stelselverandering moet een verbetering voor elkaars standpunten een gedeelde verbetering aanbrengt, en geen incidentele. zijn. En daarom mag bijvoorbeeld de doelstelling is. CPB en Raad van State zijn kritisch over doorsneesystematiek verlaten worden. De aanpassing van de rekenrente, want in veranderende arbeidsmarkt dwingt ons principe creëer je niet meer geld in de maatregelen te nemen die de generaties pot maar bewerkstellig je een andere niet tegenover elkaar uitspelen. De

8 Pensioen | Pensioen is voor iedereen, jong en oud

verplichtstelling handhaven, is er een Blijft over: eenvoud. Toch maar liever mensen tegen zichzelf van. Iedereen die werkt, moet pensioen in bescherming nemen? opbouwen. Dit voorkomt dat individuen of Door eenvoud te creëren en helder te groepen buiten de boot vallen, en dat je informeren en communiceren over pensioen We zijn in Nederland bezig de voorzieningen straks als samenleving moet bijspringen. en het stelsel, kan de sector bijdragen van de verzorgingsstaat in rap tempo uit Zonder verplichtstelling heb je als zzp’er aan het herstel van vertrouwen. Het zou te hollen. Het zou zo jammer zijn als we op de korte termijn voordeel, maar op de in het onderwijs moeten beginnen, met over een tijdje moeten constateren dat we lange termijn een gat in je portemonnee. uitleg over de arbeidsmarkt en vakken als mensen weer meer tegen zichzelf moeten Verplichtstelling hangt sterk samen met financiële educatie: wat is pensioen, waarom beschermen. En dat we die voorzieningen solidariteit en collectiviteit; drie sterke is het belangrijk, hoe bouw je het op, hoe weer moeten opbouwen. Daarom zeg ik: pilaren van ons pensioenstelsel die je het zit tussen werkgever en werknemer, bied mensen meer zekerheid. Een sterke eigenlijk niet uit elkaar kunt halen. enzovoort. Ik zou graag zien dat Nederland tweede pijler, daar staat CNV Jongeren hierin investeert. De communicatie naar voor. De overheid heeft afgelopen jaren Hoe bereiken we een nieuwe vorm deelnemers hoeft overigens niet heel een terugtrekkende beweging gemaakt. van solidariteit en hoe zou deze in de diep te gaan; je gaat een autobezitter ook ‘Wij waren er voor je, nu ben je meer toekomst vorm moeten krijgen? niet uitleggen hoe het allemaal onder de op jezelf aangewezen’, geldt het in de motorkap werkt. Keep it simple. Als mensen participatiemaatschappij. Voor jongeren Door ons te richten op wat ik ‘Triple E’ er maar wat meer gevoel bij krijgen en resulteert dit in een optelsom van noem: Eerlijkheid, Evenwicht en Eenvoud. de materie op hoofdlijnen snappen. De onzekerheden. Als je wilt studeren, moet Precies wat wij als CNV Jongeren belijden en sector is daar al mee bezig. Dat laat zien je geld lenen en zit je straks met een doen. In Nederland wordt de flexibilisering dat pensioencommunicatie als belangrijk studieschuld. Op de arbeidsmarkt is een afgewenteld op de werkenden en zijn we wordt ervaren. Ook het wegnemen van vast contract eerder de uitzondering dan aan het concurreren op loonkosten. Ik bepaalde fabels hoort daarbij. Ik noem de de norm. Wil je een woning kopen, dan kom zeg: dat moeten we niet willen. Een manier fabel dat individueel sparen meer oplevert je met een tijdelijk contract niet ver – als om de doorgeschoten flexibilisering op te dan collectief sparen in een pensioenfonds. er überhaupt al een woning te vinden is lossen is om voor iedereen een fatsoenlijke Niet waar, dus. Of dat er straks ‘niets in de overspannen markt. Pensioen komt pensioenopbouw mogelijk te maken. meer in de pot’ zit. Als ik jongeren dit steeds verder weg te liggen en wordt Dat noemen wij eerlijk: als alle mensen hoor zeggen, maak ik me zorgen. Het steeds ongewisser. Tel al die dingen op, pensioen opbouwen. Daarmee wordt de is niet alleen een misvatting, maar het en dan is het voor de jonge generatie heel ‘lekkende onderkant’ van onze arbeidsmarkt ondermijnt ook nog eens het vertrouwen erg moeilijk. Wij willen ze dan ook vooral dichtgetimmerd. De kracht van het in de pensioensector en in de toekomst. toekomstperspectief en zekerheid geven. Nederlandse pensioenstelsel is dat we met We hebben in de basis een uitstekend Bestaanszekerheid is de basis om in je leven elkaar risico’s delen en dat we dat verplicht pensioenstelsel waar we internationaal om te kunnen bouwen en mooie dingen te doen. Toch zijn aanpassingen aan de tijd bekend staan. Waarom zouden we het kind kunnen doen. nodig. De arbeidsflexibiliteit terugschroeven. met het badwater weggooien? Een paar Het systeem betaalbaar houden voor straks. aanpassingen volstaan. Wat is het belangrijkste advies van CNV Werken aan meer vertrouwen. Maar het Jongeren voor de toekomst van het verhogen van de rekenrente is bijvoorbeeld Is de introductie van meer pensioenstelsel? geen oplossing. Bij een hogere rente kun keuzevrijheid zo’n aanpassing? je weliswaar nu meer uitkeren, maar dat We moeten rekening houden met de resulteert mogelijk in toekomstige tekorten. Keuzevrijheid is een populair begrip belangen van jongeren. De betaalbaarheid Het is geen structurele maatregel. Het tegenwoordig, maar je moet het niet te van het pensioenstelsel mag niet eenzijdig sleutelwoord hier is evenwicht: laten we ver doordrijven. De mensen zeggen wel op het bordje van jongeren komen. Laten we keuzes maken die goed zijn voor jong en keuzevrijheid te willen, maar feitelijk kiezen dus keuzes maken die jongeren-proof zijn, oud. Zonder generaties tegen elkaar uit is een ander verhaal. Kiezen is heel moeilijk. maar die tegelijk acceptabel zijn voor andere te spelen. Ik zie veel jonge mensen worstelen met cohorten. Anders, ik zei het al, krijg je het als keuzestress, bijvoorbeeld als het gaat om een boemerang terug. Of dat gaat lukken? een opleiding. Ik weet niet of we zo blij Ik ben van nature een optimistisch mens. Ik worden als we ons eigen pensioenkeuzes heb vertrouwen in de toekomst. moeten maken. Op z’n minst vraagt dat de aanwezigheid van goede defaults.

9 Pensioen | Nieuwe standaardverdeling pensioen: welkom!

Nieuwe standaardverdeling pensioen: welkom!

De Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (Wvps) is toe aan een make-over. Het rapport Evaluatie Wet verevening pensioenrechten bij scheiding van begin dit jaar laat zien dat de wet nog altijd een meerwaarde heeft, maar dat het nodig is de systematiek van de wet te verbeteren en aan te passen aan de huidige tijd. Een van de meest in het oog springende wijzigingen is om van conversie de standaardmethode te maken. Een wijziging1 die ik van harte toejuich. Dit jaar wordt de sector geconsulteerd over de voorgenomen wijzigingen.

Wvps heeft nog altijd meerwaarde en daarmee ook in de pensioenopbouw. De Wvps is op 1 mei 1995 in werking De wet heeft daarmee nog altijd een getreden en heeft als uitgangspunt dat meerwaarde en een bestaansrecht. bij scheiding het ouderdomspensioen Het is opvallend om te zien dat de Wvps in principe bij de verdeling van de maar beperkt wordt gebruikt. Bij 30% tot gemeenschap in aanmerking wordt 50% van het aantal scheidingen wordt de genomen. Reeds bij de totstandkoming van verevening door de pensioenuitvoerders de wet is onderkend dat het bestaansrecht geregeld. In zo’n 30% van de gevallen van deze wet afhangt van de ontwikkeling wordt afstand gedaan van verevening. in gelijkwaardigheid in de loopbaan en In veel situaties wordt er (bewust of de pensioenopbouw van gehuwden onbewust) niets geregeld, waardoor er of geregistreerde partners. Hoewel de tussen de ex-partners over en weer een economische zelfstandigheid van de betalingsverplichting voor het pensioen echtgenoten en partners (veelal vrouwen) de blijft bestaan. Dit is jammer. De Wvps biedt afgelopen jaren wel is verbeterd, blijkt uit de diverse mogelijkheden om de verdeling recente evaluatie dat er nog altijd sprake is van de pensioenaanspraken tussen van financiële ongelijkheid tussen partners. ex-partners2 maatwerk te laten zijn. Niet Die ongelijkheid uit zich in het inkomen alleen op scheidingsdatum, maar zeker (veelal door parttime dienstbetrekkingen) ook op pensioendatum. Daar waar vaak

1 De overige wijzigingen komen niet of slechts terloops aan bod. 2 De Wvps ziet op gehuwden en geregistreerde partners. Bij gebruik van het begrip partners of ex-partners wordt op beide situaties gedoeld.

10 Pensioen | Nieuwe standaardverdeling pensioen: welkom!

11 Pensioen | Nieuwe standaardverdeling pensioen: welkom!

gedetailleerd wordt gesproken over de van het pensioen onderling regelen. Het Het bijzonder partnerpensioen dat aan verdeling van de huwelijksgemeenschap moge duidelijk zijn dat dit laatste in de een ex-partner toekomt, ziet op zowel de of het geregistreerd partnerschap, denk praktijk vaak tot problemen leidt, waardoor voorhuwelijkse als de huwelijkse periode. bijvoorbeeld aan de auto en het huis, ex-partners in een kwetsbare (financiële) Het te verdelen ouderdomspensioen ziet krijgt de verdeling van het pensioen positie terecht kunnen komen. Een welkome alleen op dat wat gedurende de huwelijkse vaak onvoldoende aandacht. En dan te wijziging is dan ook om het recht op directe periode is opgebouwd. Bij de komende bedenken dat de waarde van de te verdelen uitbetaling niet langer afhankelijk te laten wijzigingen zal ook de periode waarover pensioenaanspraken al snel vergelijkbaar is zijn van het mededelingsformulier, maar het bijzonder partnerpensioen moet met de waarde van die auto of dat huis. dat dit rechtstreeks zal volgen uit de wet. worden toegekend, beperkt worden tot de Het ‘nee, tenzij’ wordt ‘ja, tenzij’. Maken huwelijkse periode. Verevening was lange tijd de partners andere afspraken, dan dienen standaardverdeling zij dit via het genoemde formulier aan de Conversie moet de Volgens de huidige Wvps hebben beide pensioenuitvoerder kenbaar te maken. standaardverdeling worden ex-partners in beginsel recht op de Naast de genoemde vereveningsmethoden helft van het tijdens het huwelijk of Bij verevening blijven ex-partners is het ook mogelijk om over te gaan tot geregistreerd partnerschap opgebouwde levenslang (letterlijk) van elkaar afhankelijk. conversie van de pensioenaanspraken. ouderdomspensioen. Afwijken van de Immers, het recht op uitbetaling voor de Bij conversie wordt het voorwaardelijk genoemde helft is mogelijk, bijvoorbeeld vereveningsgerechtigde ontstaat op het recht op uitbetaling van een deel van het door een ander verdelingspercentage moment dat het ouderdomspensioen ouderdomspensioen en veelal ook het dan 50-50 te kiezen, door een langere van de vereveningsplichtige ingaat. De recht op het bijzonder partnerpensioen of kortere periode dan de huwelijkse vereveningsgerechtigde is hiermee omgezet in een zelfstandig recht op periode in aanmerking te nemen of door afhankelijk van de keuzes die de ouderdomspensioen ten gunste van de volledig af te zien van verdeling van het vereveningsplichtige ten aanzien van het vereveningsgerechtigde én een zelfstandig ouderdomspensioen. In de praktijk blijkt pensioen maakt. Vervroegen of uitstellen recht op ouderdomspensioen ten gunste hier (helaas) echter nagenoeg geen gebruik van de ingangsdatum of het aanbrengen van de vereveningsplichtige. Het overlijden van te worden gemaakt. van zogenoemde hoog-laagconstructies, de van een van beiden heeft dan geen invloed uitkering voor de vereveningsgerechtigde is meer op de uitkering van de ander. De genoemde vereveningsmethodes altijd volgend, zowel qua ingangsdatum als leiden ertoe dat de vereveningsgerechtigde qua hoogte, wat niet altijd tot een gewenste Het belangrijkste voordeel van conversie is (degene die niet het ouderdomspensioen financiële situatie zal leiden. derhalve dat de levenslange afhankelijkheid heeft opgebouwd) een voorwaardelijk (wat het pensioen betreft) tussen de recht op uitbetaling van een deel Overlijdt de vereveningsgerechtigde voor ex-partners definitief wordt verbroken. van het ouderdomspensioen van de de vereveningsplichtige, dan vervalt het Het verkrijgen van een zelfstandig recht vereveningsplichtige (degene die het (voorwaardelijk) recht op uitbetaling en op ouderdomspensioen leidt tot meer ouderdomspensioen heeft opgebouwd) ontvangt de vereveningsplichtige weer het inzicht en geeft de mogelijkheid zelfstandig verkrijgt. Wordt binnen twee jaar na gehele (recht op) ouderdomspensioen. (dus los van of zonder enige gevolgen scheiding een mededelingsformulier naar Overlijdt de vereveningsplichtige, dan voor de ex-partner) keuzes te maken de pensioenuitvoerder gestuurd, dan is vervalt het (voorwaardelijk) recht voor voor het pensioen. Dit geldt overigens deze op grond van de Wvps verplicht om de vereveningsgerechtigde. Veelal voor beide ex-partners. In tegenstelling een deel van het ouderdomspensioen komt in deze situatie een bijzonder tot bij verevening is bij conversie steeds rechtstreeks aan de vereveningsgerechtigde partnerpensioen tot uitkering ten gunste duidelijk welke pensioenaanspraken uit te betalen. Het niet of niet tijdig van de vereveningsgerechtigde. De iemand heeft. Dit is eveneens zichtbaar insturen van dit formulier leidt ertoe Pensioenwet bepaalt namelijk dat het op het uniform pensioenoverzicht en op dat er geen uitbetalingsrecht jegens de partnerpensioen bij scheiding toekomt mijnpensioenoverzicht.nl van beide ex- pensioenuitvoerder ontstaat en dan aan de ex-partner; dit wordt het bijzonder partners en geeft daarmee een duidelijk moeten de ex-partners de uitbetaling partnerpensioen genoemd. financieel inzicht. Op deze wijze kunnen

12 Pensioen | Nieuwe standaardverdeling pensioen: welkom!

ook ongewenste financiële situaties in In de veronderstelling dat dit onderwerp Naar verwachting beeld gebracht worden. Een gegeven dat, al deel uitmaakte van een door een gelet op de toenemende individualisering professional begeleid scheidingstraject, wordt in 2019 een en gewenste financiële onafhankelijkheid, verbaasde dit verzoek mij een beetje. alleen maar toe te juichen is. Maar kijkende naar de uitkomsten van het wetsvoorstel tot rapport en mijn ervaring uit de praktijk, Conversie leidt tot wijziging omvang kan ik mij hierin zeer goed vinden. Het wijziging van de Wvps pensioen zal duidelijk zijn dat voor een goed advies en de Pensioenwet De belangrijkste keerzijde van conversie is niet gewacht hoeft te worden totdat de dat de aanspraak op ouderdomspensioen beroepsgroepen invulling hebben gegeven naar de Tweede (en partnerpensioen) definitief wordt aan het verzoek. Er zijn voldoende adviseurs aangepast. Verevening of conversie van het met specifieke kennis op het gebied van de Kamer gestuurd pensioen leidt tot verschillende hoogtes van Wvps die samen met de professional tot een het pensioen. Het Actuarieel Genootschap maatwerkoplossing kunnen komen. heeft voor het eerder genoemde rapport diverse financiële consequenties van Overleg met de pensioensector en verevening en conversie onderzocht. Omdat wetgevingsproces iedere scheidingscasus anders is, is het niet Over diverse onderwerpen zal nog eenvoudig om in algemene zin iets te zeggen overleg met de pensioensector en het over de financiële consequenties. Hoewel Actuarieel Genootschap gaan plaatsvinden. de voordelen van conversie de doorslag De consultatie over de voorgenomen hebben gegeven om van conversie de wetswijzigingen3 vindt dit jaar plaats en naar standaardmethode te maken, kan het heel verwachting zal in 2019 een wetsvoorstel goed mogelijk zijn dat beide ex-partners tot wijziging van onder andere de Wvps en toch voor verevening kiezen. de Pensioenwet naar de Tweede Kamer worden gestuurd. Tot die tijd geldt: met een De keuze voor de verdelingswijze van de goed advies en maatwerk, ook mogelijk op pensioenaanspraken bij een mogelijke grond van de huidige wetgeving, zijn beide scheiding hoeft overigens niet pas bij ex-partners enorm geholpen. scheiding te worden gemaakt. Het is zeer aan te bevelen om juist al bij de totstandkoming van het huwelijk of Carina Houwen geregistreerd partnerschap afspraken te Benefits & Pension Advisory maken over een mogelijke verdeling. [email protected]

Kennis en maatwerk In december 2017 is aan de relevante beroepsgroepen gevraagd om in de beroepsopleidingen en de permanente educatie nadrukkelijk aandacht te schenken aan de verdeling van pensioen bij scheiding.

3 Ook de wijzigingen die in deze bijdrage niet behandeld zijn.

13 PensioenMagazine |title IAS 19goes aangepast: here | Section andere title verwerking goes here plan amendment, curtailment en settlement

IAS 19 aangepast: andere verwerking plan amendment, curtailment en settlement

14 Pensioen | IAS 19 aangepast: andere verwerking plan amendment, curtailment en settlement

De International Accounting Standards Board heeft in februari 2018 de voorgestelde wijzigingen voor de verwerking van een regelingswijziging (plan amendment), de inperking (curtailment) of de afwikkeling (settlement) van een toegezegde pensioenregeling onder IAS 19 goedgekeurd. In dit artikel gaan we in op de impact van deze wijzigingen.

Plan amendment, curtailment herrekend op basis van de assumpties per De wijzigingen in de en settlement de datum van verwerking van de wijziging. Binnen IAS 19 moet de impact van IAS 19-standaard regelingswijzigingen en reorganisaties Deze aanpassing in IAS 19 leidt tot separaat worden bepaald in de actuariële een andere impact in de winst-en- per 1 januari 2019 waardering van pensioenregelingen. Hierbij verliesrekening bij een reorganisatie of wordt onderscheid gemaakt tussen een regelingswijziging. Naast de impact van de raken de verwerking plan amendment, een curtailment en wijziging van de pensioenverplichting wordt van tussentijdse een settlement: immers ook de impact van de wijziging •• Een plan amendment is van toepassing van de actuariële veronderstellingen regelingswijzigingen bij een regelingswijziging zoals een meegenomen in de current service cost en aanpassing van de pensioenleeftijd of de net interest voor de financiële periode en reorganisaties in de het opbouwpercentage op initiatief van volgend op de wijziging. de werkgever. jaarrekening •• Een curtailment is van toepassing als Wegvallen mogelijkheid verrekenen de toekomstige pensioenopbouw impact settlement met impact voor een groep werknemers wordt asset ceiling ingeperkt bijvoorbeeld door middel van Bij het bepalen van de pensioenverplichting een reorganisatie. en het waarderen van pensioenbeleggingen •• Een settlement ziet op het volledig kan sprake zijn van een netto-actief dat niet afwikkelen van de verantwoorde als dusdanig mag worden opgenomen in de voorziening, bijvoorbeeld door wijziging jaarrekening. In dat geval is een asset ceiling van de aard van de regeling. van toepassing waarmee het netto-actief wordt teruggebracht naar nul. Wijziging te hanteren assumpties Bij de verwerking van regelingswijzigingen Door de afwezigheid van specifieke regels en reorganisaties gedurende het boekjaar is het in de huidige IAS 19-standaard worden de aan het dienstjaar toegerekende nog mogelijk om bij een regeling waar pensioenkosten (current service cost) en een asset ceiling en een settlement van de rente over de verplichting (net interest) toepassing zijn, de impact van de asset herrekend voor de financiële periode ceiling te verrekenen met de impact volgend op de datum van de wijziging. van de settlement. De impact in de Op basis van de huidige IAS 19-standaard winst-en-verliesrekening wordt op die wordt deze herrekening van current service manier gedempt. cost en net interest uitgevoerd op basis van de uitgangspunten per begin van het boekjaar. In de nieuwe IAS 19-standaard dienen deze elementen te worden

15 Pensioen | IAS 19 aangepast: andere verwerking plan amendment, curtailment en settlement

In de gewijzigde IAS 19-standaard is dit niet worden verwerkt. Eerdere toepassing is wel langer mogelijk en zal dus, ongeacht de toegestaan, maar dient toegelicht te worden impact van de asset ceiling, het volledige in de jaarrekening. De Europese Unie moet verlies van de settlement door de winst- het amendement nog wel goedkeuren, maar en-verliesrekening lopen. In het voorbeeld het ligt in de lijn der verwachting dat dat hierna zijn de twee verwerkingsmethodieken voor de effectieve datum zal plaatsvinden. weergegeven wanneer tegen gesloten beurzen wordt afgewikkeld. Jeroen Linders Ingangsdatum gewijzigde richtlijn Deloitte Benefits & Pension Advisory Bovenstaande wijzigingen dienen te worden [email protected] toegepast voor boekjaren beginnend op of na 1 januari 2019, maar hoeven niet Rob Slangen met terugwerkende kracht toegepast te Deloitte Benefits & Pension Advisory worden. Settlements tot 31 december [email protected] 2018 mogen dus nog op beide manieren

Voorbeeldbalans

Fair value of plan assets CU 40

Present value of defined benefit obligation CU (35)

Funded status CU 5

Effect of asset ceiling CU (5)

Net balance sheet asset (liability) CU -

Vervallen Verplichte methodiek methodiek

P&L Settlement DBO 35 35

Settlement beleggingen (35) (40)

Settlement resultaat (verlies) 0 (5)

OCI Effect vervallen asset ceiling (bate) 0 5

Totaal 0 0

16 Pensioen | Kavelaar’s Column Kavelaar’s Column De eigen woning als pensioenvoorziening en de gevolgen van een vlaktaks

n april publiceerde de OESO het rapport problematiek van de financiering van de inkomensgrens van € 68.600. Aftrekposten Taxation of Household Savings. Daarin toekomstvoorzieningen, bepaald niet worden dan voortaan dus altijd tegen 37% Iwordt ingegaan op de wijze waarop de verbazen als het daadwerkelijk komt tot in aanmerking genomen. Dit was volgens mij verschillende vormen van kapitaal in een een ‘inbouw’ van de eigen woning in het niet de bedoeling voor pensioenpremies, groot aantal landen worden belast. Ook pensioensysteem. Dat hieraan behoorlijk maar het zou mij niet verbazen als dit wel de Nederlandse positie is onderzocht. Uit wat voetangels en klemmen kleven, behoeft eens dichterbij kan komen. Een logisch het rapport blijkt, onder andere, dat in het geen betoog. tegenargument is dat de uitkeringen toch algemeen twee vermogensbestanddelen ook progressief belast worden, maar of dat betrekkelijk laag worden belast, te weten Dan de fiscale facilitering van de voldoende zwaarwegend is, is maar zeer de pensioenen en eigen woningen. Die pensioenopbouw. Een groot goed dat vraag. Er is immers al aangegeven dat het conclusie geldt ook voor Nederland. wat mij betreft bepaald niet ongedaan nieuwe systeem ook van toepassing wordt De lage belastingdruk op pensioen moet worden gemaakt, hoewel een zekere op alimentatie betaald aan de ex-partner, wordt veroorzaakt door de gebruikelijke ‘afbraak’ al wel heeft plaatsgevonden door terwijl bij deze partner de ontvangen toepassing van de omkeerregel en de de aftopping op een inkomen van inmiddels alimentatie progressief wordt belast. lage druk op de eigen woning wordt ruim € 100.000. Het gevaar is uiteraard Kortom, ik zie nog wel wat gebeuren in de uiteraard vooral veroorzaakt door de een verdere aftopping tot bijvoorbeeld de aftrekbaarheid van pensioenpremies. hypotheekrenteaftrek. Dat laatste speelt loongrens van de werknemersverzekeringen overigens vooral voor Nederland, omdat of de inkomensgrens voor de premieheffing Prof. dr. P. Kavelaars is hoogleraar Fiscale er veel landen zijn die geen of een veel volksverzekeringen. In het OESO-rapport Economie aan de Erasmus Universiteit lagere facilitering van de eigen woning wordt ook aangegeven dat er iets zou Rotterdam, bijzonder hoogleraar fiscaal hebben. Een andere conclusie uit het moeten gebeuren, niet zozeer in verband recht en economie aan de University of rapport die vooral voor Nederland geldt, met de toenemende levensverwachting, Curaçao en directeur Wetenschappelijk is dat personen met een lager inkomen maar vooral om de ongelijke fiscale Bureau van Deloitte Belastingadviseurs. c.q. vermogen relatief zwaarder worden behandeling van de verschillende belast voor kapitaalinkomen. Dat wordt vermogensbestanddelen rechter te trekken. vooral veroorzaakt door het box 3-systeem. De OESO suggereert in dit verband de Deze groep belegt vooral in vastrentende fiscale facilitering weliswaar te handhaven, waarden en die worden in box 3 relatief maar de premieaftrek voor de werknemer te zwaar belast. Geen reëel inkomen door de beperken door deze alleen tegen het laagste lage rente, maar wel een fictief rendement.. tarief van de loon- en inkomstenbelasting in aftrek toe te laten. Dat is in zekere zin Voor de woning geldt dat deze een innovatieve gedachte, die echter bij uiteindelijk voor velen ook een soort nader inzien wel eens goed kan aansluiten toekomstvoorziening is – de zogenoemde bij wat Nederland in meer algemene zin vierde pijler – en de eigen woning zou die voornemens is; in het Regeerakkoord functie in de toekomst ook wel eens formeel 2017-2021 staat immers dat aftrekposten kunnen krijgen. In het Regeerakkoord 2017- voortaan alleen tegen het lage belasting- 2021 is immers aangegeven dat hiernaar en premietarief in aanmerking worden onderzoek wordt gedaan; het zou mij, gelet genomen. Volgens datzelfde regeerakkoord op de sterk stijgende levensverwachting hebben we straks een vlaktaks met twee en de daarmee sterk toenemende tarieven, te weten 37% en 49,5% bij een

17 Pensioen | IORPSection II, oudetitle goes wijn here in nieuwe zakken?

IORP II, oude wijn in nieuwe zakken?

18 Pensioen | IORPPensioen II, oude | wijn Section in nieuwe zakken? title goes here

Begin 2019 treedt de (E)IORP II-richtlijn in werking (dit is: (European) Institutions for Occupational Retirement Provisions-directive). Er zijn belangrijke vereisten aan IORP II toegevoegd, waarvan enkele al zijn afgedekt in de huidige weten regelgeving en toezichtmodellen van De Nederlandsche Bank. Momenteel wordt de nieuwe richtlijn geïmplementeerd in Nederlandse wetgeving (o.a. Pensioenwet). 19 Pensioen | IORP II, oude wijn in nieuwe zakken?

e belangrijkste reden voor de (DNB) heeft al veel van de thema’s geborgd herziening van de sinds 2003 binnen haar toezichtmodellen (FIRM, Met IORP II wordt Dbestaande IORP-richtlijn is de FOCUS!, eisen aan deskundigheid, enz.). het toezicht op de toenemende grensoverschrijdende activiteiten van pensioenfondsen. Een We concluderen dan ook dat IORP II belangrijkste risico’s logisch gevolg van de internationalisering geen fundamenteel nieuwe thema’s van pensioenfondsen zijn de aanvullende introduceert. De impact voor Nederlandse die fondsen lopen eisen om pensioenen veiliger te maken. pensioenfondsen wordt vooral veroorzaakt Het gaat daarbij om het versterken van door een sterk geformaliseerde aanpak versterkt en worden de het toezicht op de belangrijkste risico’s die van governance, risicomanagement en fondsen lopen en het verder aanscherpen -beoordeling, en een meer directe koppeling eisen aan het bestuur van de eisen aan de rol van het bestuur hiervan met de strategie van het fonds. (inclusief de geboden transparantie op ieder IORP II verplicht pensioenfondsen onder aangescherpt van deze gebieden). andere tot: •• het inrichten van een Europese lobby eigenrisicobeheerfunctie, een auditfunctie De eerste versie van IORP II stuitte op forse en meestal een actuariële functie; tegenstand van diverse landen binnen de •• opzet en implementatie van een Europese Unie. Belangrijkste reden hiervoor eigenrisicobeoordeling, waarbij het was dat zij zich niet konden verenigen belangrijk is dat deze wordt geactiveerd als met een verregaande en dwingende rol er sprake is van een significante wijziging van de Europese Unie. Onder druk is een in het risicoprofiel van het pensioenfonds. aantal nieuwe eisen in de finale richtlijn De beoordeling is een verplicht geschrapt, waaronder: integraal onderdeel van de strategische •• gedelegeerde regelgeving vanuit Europa besluitvorming door het bestuur van het waardoor de Europese toezichthouder pensioenfonds; voor pensioenfondsen (EIOPA) dwingende •• verdere concretisering (structuur) regels zou kunnen opleggen; en verbreding (scope) van het •• dwingende (verstrekkende) Europese risicomanagementsysteem binnen het eisen aan de communicatie tussen pensioenfonds. De IORP-verplichting pensioenfondsen en hun deelnemers; geldt voor alle risico’s en noemt specifiek •• door Europa voorgeschreven kapitaaleisen Environmental, Social & Governance voor pensioenfondsen. (ESG)-risico’s binnen beleggingen en het beheer hiervan. IORP II, oude wijn in nieuwe zakken? Met het schrappen van een aantal IORP II in perspectief impactvolle eisen uit de pensioenrichtlijn De nieuwe IORP II-richtlijn is opgesteld door rijst de vraag of IORP II nog wel zo impactvol EIOPA, de Europese toezichthouder die is voor de Nederlandse pensioenfondsen. binnen de Europese Unie ook toezicht houdt De meeste onderwerpen die nu (meer op de verzekeraars. De verzekeringssector is expliciet) in IORP II zijn uitgewerkt, vallen eerder dan de pensioensector onderworpen immers onder de reikwijdte van ‘Beheerste aan een update van het Europese en integere bedrijfsvoering’, wat al sinds jaar toezichtregime, namelijk in Solvency II. Een en dag is vastgelegd in artikel 143 van de vergelijking tussen Solvency II en IORP II Pensioenwet. Ook De Nederlandsche Bank levert het volgende schema op.

20 20 Pensioen | IORP II, oude wijn in nieuwe zakken?

Solvency II IORP II

Gelaagdheid Kent drie wetgevingsplateaus, is top-down en Louter richtlijn, ruimte wetgever en toezichthouder (grotendeels) rule-based ingericht om doorvertaling te organiseren

Risicobeoordeling Own Risk & Solvency Assessment (ORSA): Eigen RisicoBeoordeling (ERB): Directe koppeling risico’s met solvabiliteit, jaarlijkse Periodiek (driejaarlijks) kwalitatieve beoordeling of eerder bij wijziging in risicoprofiel. In risicobeoordeling. Directe koppeling met strategie hoge mate gekwantificeerd van pensioenfonds en veranderingen risicoprofiel als gevolg van aanpassing van deze strategie

Sleutelposities Risicomanagement, compliance, actuarieel en Overeenkomstig, exclusief compliancefunctie interne auditfunctie

Risico-universum Alle verplichte risico’s moeten expliciet worden Idem als Solvency II, ESG-risico’s worden binnen geïdentificeerd en periodiek beoordeeld richtlijn expliciet benoemd

Beleidslijnen Verplicht voor sleutelposities, beloningen, Expliciete beleidslijnen rondom risicomanagement uitbesteding, kapitaalbeheer en risicomanagement en kapitaalbeheer ontbreken in vergelijking met Solvency II

Geconcludeerd kan worden dat IORP II Naar onze mening wordt IORP II, of De Nederlandsche meer ruimte biedt aan DNB, als primaire de opvolgende richtlijn, dwingender. toezichthouder op de pensioensector, Uiteindelijk moet IORP gaan bijdragen aan Bank krijgt met IORP om de richtlijn in te kleuren. Wij vinden dit een Europees ‘Level Playing Field’, waarbij een belangrijk uitgangspunt; het biedt de pensioenfondsen en verzekeraars moeten II de ruimte om het toezichthouder de ruimte om – binnen voldoen aan een set vergelijkbare eisen. gestelde kaders – het toezicht maximaal te EIOPA wil hiermee bijdragen aan vrije toezicht maximaal te laten aansluiten op de specifieke situatie marktwerking voor de oudedagsvoorziening. van pensioenfondsen in Nederland. Verdere formalisering van de eisen aan de laten aansluiten op de Hierbij is wel van groot belang dat DNB inrichting van een pensioenfonds, de wijze specifieke situatie van bij deze doorvertaling ‘proportionaliteit’ waarop pensioenfondsen verantwoording als belangrijk ontwerpprincipe moeten afleggen en zelfs de kapitaaleisen pensioenfondsen in meeneemt en rekening houdt met voor pensioenfondsen (zoals al gangbaar de impact op kleine en middelgrote bij verzekeraars) maken onderdeel uit van Nederland (T2-T3) versus grote ondernemings- de verzwaring van het toezichtregime. en bedrijfstakpensioenfondsen Belangrijk is dat pensioenfondsbesturen (T4-toezichtcategorie). Dit lijkt een hun inspanningen om invulling te geven aan relatief eenvoudige opgave, zij het dat de richtlijn niet beperken tot wat er nu nodig het toezichtregime niet louter moet is, maar acteren vanuit het perspectief van aansluiten op de financiële omvang van de komende, meer dwingende richtlijn. de pensioenfondsen, maar ook moet Verderop in dit artikel gaan we in op de aansluiten op het risicoprofiel van het eisen die naar onze mening voorzienbaar fonds (beleggingen, complexiteit van de meeste impact zullen hebben op uitbesteding, enz.). Nederlandse pensioenen.

21 Pensioen | IORP II, oude wijn in nieuwe zakken?

Sleutelposities, verdere formalisering zich binnen de tweede lijn. Het is de die in de tweede lijn worden uitgevoerd. van de governance verantwoordelijkheid van deze posities Om het functioneren van de functies in Ten tijde van het schrijven van dit om bij te dragen aan de inrichting van de tweede lijn te beoordelen verricht artikel (medio mei 2018) is er nog geen het risicomanagementsysteem, de deze functie onafhankelijke onderzoeken goedgekeurd wetsvoorstel. De politiek, DNB belangrijkste risico’s te monitoren en naar opzet, bestaan en werking van de en de pensioensector debatteren nog over methoden en technieken te ontwikkelen en activiteiten. In veel gevallen is de rol van de hoe om te gaan met in de richtlijn genoemde implementeren. Kort gezegd, ondersteunt controlefunctie breder en worden ook de sleutelposities. Deze sleutelposities de tweede lijn de risico-eigenaar (eerste lijn) activiteiten in de eerste lijn beoordeeld, iets (risicomanagement, actuarieel en de bij het op een beheerste en integere wijze wat samenhangt met de risicomanagement- interne auditfunctie) moeten worden uitvoeren van activiteiten. In veel gevallen volwassenheid van de organisatie. gezien binnen het totale stelsel aan rollen vormen de risicofuncties een ‘countervailing en verantwoordelijkheden (governance). Al power’: het bieden van repliek en Het instellen van een interne controlefunctie langere tijd hanteert de toezichthouder een tegenwicht aan de pensioenuitvoerders en wordt voor veel pensioenfondsen een opzet van governance conform het ‘Three vermogensbeheerders. uitdaging. Om onafhankelijke assurance te Lines of Defence’-model. Hierna lichten we garanderen kan de derde lijn niet worden de drie lijnen uit dat model kort toe. Grotere pensioenfondsen vinden de ruimte ingevuld door personen die werkzaam om deze tweede lijn zelf te organiseren. zijn in de eerste of tweede lijn. In lijn met Eerste lijn – fondsbestuur Middelgrote en kleinere fondsen maken in de huidige inrichting van de tweede lijn Het fondsbestuur heeft als belangrijkste veel gevallen gebruik van externe experts kan worden gedacht aan het inzetten van verantwoordelijkheid het formuleren om de risicofuncties voldoende vorm externe professionals die namens het van zijn ambitie, de bijbehorende te geven. Dit kan door het benoemen bestuur de onafhankelijke controlefunctie strategische doelstellingen en het van externe experts binnen relevante vervullen. Uitgangspunt is dat deze risicoprofiel waarbinnen deze doelstellingen bestuurlijke commissies en – wat naar onze professionals niet ook werkzaam zijn binnen moeten worden gerealiseerd. Het mening de voorkeur heeft – het aanstellen de tweede lijn. fondsbestuur moet daarnaast een van (een) externe risicomanager(s) voor de risicomanagementsysteem inrichten thema’s risicomanagement, actuarieel en Ondernemings- versus waarmee beheerste en integere uitvoering compliance. Belangrijk voordeel van het bedrijfstakpensioenfondsen van activiteiten is geborgd, zowel binnen aanstellen van externe experts is dat zij Ondernemingspensioenfondsen kunnen het fonds als binnen de door het fonds kunnen laten zien hoe het pensioenfonds voor ondersteuning in de derde lijn onder uitbestede activiteiten. Voor dit laatste moet omgaat met risico’s en hoe dat zich verhoudt voorwaarden gebruikmaken van de interne het bestuur een toereikende structuur tot soortgelijke fondsen en good practices auditfunctie van de sponsor, iets wat in van stuur- en verantwoordingsinformatie binnen de sector. het recente verleden in een groot aantal binnen de pensioenketen opzetten. Om gevallen ook gebeurde. Gedreven door deze verantwoordelijkheid te kunnen dragen Derde lijn – interne controlefunctie een verzakelijking van de relatie tussen wordt het fondsbestuur ondersteund De derde lijn wordt gevormd door een de sponsor en het fonds, of een afname door functionarissen binnen de tweede en interne controlefunctie, vaak aangeduid in derdelijns capaciteit bij de sponsor, derde lijn. Binnen de kaders van de richtlijn met interne auditfunctie. Deze functie signaleren wij dat ‘inhuur’ van capaciteit kan het fondsbestuur kiezen tussen een moet, ten opzichte van de eerste en vanuit de sponsor steeds minder voorkomt. model waarbij het bestuur functioneert tweede lijn, werken als onafhankelijke als ‘personele eenheid’ of volgens het assurance provider voor het fondsbestuur. Bedrijfstakpensioenfondsen in de hoogste ‘portefeuillemodel’. Beide modellen kennen Bij financiële instellingen werkt deze DNB-toezichtcategorie (T4) maken sinds voordelen en uitdagingen. controlefunctie voor de Raad van Bestuur, 2013 (Quinto-P onderzoek) veel gebruik en rapporteert (in)direct aan de Raad van van de interne auditcapaciteit van hun Tweede lijn – risicofuncties Commissarissen (vaak via de aanwezige pensioenuitvoeringsorganisatie. Ditzelfde De tweede lijn wordt gevormd Audit en Risicomanagement Commissie). De geldt, zij het in beperktere mate, voor de door (onder andere) de diverse interne auditfunctie rapporteert direct aan risicomanagementfunctie. De vraag blijft risicomanagementfuncties binnen de CFO of CEO, en ontvangt van die persoon hoe lang deze situatie in haar huidige vorm het pensioenfonds. De in de richtlijn een passend mandaat. Wanneer de ‘zuivere nog blijft bestaan, zeker nu DNB kritischer genoemde sleutelposities Actuarieel vorm’ wordt aangehouden, houdt de interne kijkt naar de afhankelijkheden die het en Risicomanagement bevinden controlefunctie toezicht op de activiteiten pensioenfonds heeft ten opzichte van haar zijn uitvoerder. 22 Pensioen | IORP II, oude wijn in nieuwe zakken?

Bestuurlijke commissies en Raad van verder dat bij significante wijzigingen in fonds, geeft een ijkpunt en ondersteunt Toezicht bijvoorbeeld de regeling of het risicoprofiel de besluitvorming om de governance te Bestuurlijke commissies vervullen een van het fonds een andere periodiciteit wordt verstevigen. belangrijke rol binnen de governance aangehouden. Fondsbesturen moeten in van het fonds. We constateren dat er in eerste aanleg zelf de afweging maken of een Wij adviseren fondsbesturen om, veel gevallen sprake is van een solide eerdere ERB nodig is. De ERB moet verplicht bijvoorbeeld wanneer het gaat om de commissiestructuur, maar dat de invulling ter beschikking worden gesteld aan DNB, invulling van de interne auditfunctie, binnen (breedte van de portefeuilles) regelmatig waarbij hoogstwaarschijnlijk getoetst gaat het netwerk van pensioenfondsen na te situationeel is gegroeid. De richtlijn dwingt worden op: gaan of er een gedeelde functie kan worden pensioenfondsen om kritisch te kijken •• betrokkenheid van het fondsbestuur; ingericht. In dat geval maken meerdere naar de totale governance en specifiek •• methodologie en proces die worden fondsen gebruik van één partij voor de naar de invulling en het mandaat van hun gehanteerd voor het uitvoeren van de ERB; interne auditfunctie, waarbij practice sharing commissies. Het concreet alignen van •• plausibiliteit van de uitkomsten, waarbij en efficiënte uitvoering centraal staan. Wij mandaten, commissieportefeuilles en het risicoprofiel en de complexiteit zien in onze risicomanagement- en interne samenstelling van commissies met de drie centraal staan; auditrollen bij diverse pensioenfondsen eerdergenoemde lijnen is noodzakelijk. •• wijze waarop de uitkomsten van de ERB de voordelen van het afstemmen van onderdeel uitmaken van het strategisch de risicomanagement-, compliance- en De implementatie van de richtlijn valt besluitvormingsproces. interne auditfunctie. Belangrijk daarbij is naar onze mening ongelukkig samen met wel dat de onafhankelijkheid van de interne de introductie van de Raad van Toezicht Tijdens het schrijven van dit artikel auditfunctie gewaarborgd blijft. (RVT). De RVT bepaalt in belangrijke mate heeft DNB nog niet aangegeven hoe zelf hoe het toezicht dat hij moet gaan de governance van het pensioenfonds uitoefenen, wordt vormgegeven, inclusief de moet worden ingezet voor het uitvoeren Evert van der Steen belangrijkste terreinen waarop het toezicht van de ERB. Het lijkt evident dat de Risk Advisory zich richt. Omdat het een nieuw orgaan risicomanagementfunctie een belangrijke [email protected] binnen de governance betreft, zijn Raden rol gaat vervullen bij het vormgeven van van Toezicht zoekende, wat kan leiden tot het ERB-proces en toezicht zal houden op Pieter Workum een te breed of te vaag geformuleerde de juiste toepassing van de ERB door het Risk Advisory opdracht aan de interne auditfunctie. Wij fondsbestuur. De interne auditfunctie zal [email protected] adviseren pensioenfondsbestuurders om op haar beurt onafhankelijk beoordelen in overleg met de (externe) risicomanager of bovengenoemde punten voldoende en interne auditfunctie te komen tot een zijn ingevuld. voorstel voor governance en risico- & audit-universum, inclusief het borgen Ons advies Kennissessie IORP II hiervan binnen de meerjarige planning- Zoals eerder in dit artikel vermeld, was ten We verwachten dat DNB in september en-controlcyclus. Dit laatste borgt tijde van het schrijven de richtlijn onderdeel een doorvertaling geeft van de richtlijn, een juiste periodiciteit van activiteiten van een politiek debat. Wanneer de richtlijn inclusief hoe toezicht, governance en onderzoeken, en zorgt voor een wordt omgezet in wetgeving, zal DNB als en de ERB moeten worden ingericht. risicogebaseerde benadering. in haar rol van primaire toezichthouder de Deloitte organiseert op 12 september toezichtkaders doorvertalen. Wij adviseren een kennissessie rondom de invulling Eigenrisicobeoordeling fondsbesturen te onderzoeken in hoeverre van governance en de ERB. We nodigen In lijn met weten regelgeving voor onder de governance eisen nu al zijn geborgd u hiervoor graag uit. Inschrijven kan via andere banken en verzekeraars moet ieder binnen het eigen fonds. Dat moet zo veel www.deloitte.nl/pensioen. pensioenfonds een ‘eigenrisicobeoordeling’ mogelijk gebeuren zonder eigen kleuring te (ERB) uitvoeren. Deze formele en geven aan wat het proportionaliteitsprincipe verplichte risicobeoordeling is een voor het eigen fonds betekent. Een verantwoordelijkheid van het fondsbestuur nulmeting, waarbij het fonds wordt en moet ten minste eenmaal per drie afgezet tegen de (verwachte) wettelijke en jaar worden uitgevoerd. De richtlijn regelt toezichtkaders en de peer groep van het

23 Pensioen | Mag een werkgever eenzijdig de werknemersbijdrage in de pensioenpremieverdeling aanpassen?

Mag een werkgever eenzijdig de werknemersbijdrage in de pensioenpremieverdeling aanpassen?

24 Pensioen | Mag een werkgever eenzijdig de werknemersbijdrage in de pensioenpremieverdeling aanpassen?

In de praktijk komt het regelmatig voor dat een werkgever een bestaande (collectieve) pensioenregeling voor zijn werknemers wenst aan te passen. Dit leidt geregeld tot een wijziging van de werknemersbijdrage in de pensioenpremieverdeling. De vraag is: mag een werkgever een dergelijke aanpassing eenzijdig doorvoeren? En zo ja, welke voorwaarden gelden dan?

Hoofdregel: gemaakte afspraken inhoudende dat gemaakte afspraken in werkgever van arbeidsvoorwaarden zonder zijn bindend beginsel bindend zijn. meer is toegestaan. Dat blijkt niet het geval Arbeidsvoorwaarden, zoals een te zijn. De werkgever hoeft weliswaar geen werknemersbijdrage in een Een werknemer mag een redelijk voorstel gewijzigde omstandigheden aan te tonen, pensioenregeling, zijn onderdeel van van de kant van de werkgever om tot zoals hiervoor omschreven, maar een de tussen partijen tot stand gekomen wijziging van een arbeidsvoorwaarde over te beroep op een eenzijdig wijzigingsbeding is arbeidsovereenkomst. De hoofdregel is dat gaan overigens niet zonder meer weigeren. slechts toegestaan, indien de werkgever bij een overeengekomen arbeidsvoorwaarde De vervolgvraag is dan uiteraard wanneer de voorgestelde verandering een zodanig niet eenzijdig mag worden gewijzigd door de een voorstel redelijk is of niet. Dat zal steeds zwaarwichtig belang heeft, dat het belang werkgever. Voor een dergelijke aanpassing per geval moeten worden beoordeeld. En van de werknemer dat door de verandering is de individuele toestemming van de daarbij geldt in ieder geval als voorwaarde wordt geschaad in redelijkheid daarvoor werknemer nodig. Daarbij is verder van dat de werkgever een redelijk belang moet wijken. belang dat een werkgever er niet te snel moet hebben bij de voorgestelde wijziging van uit mag gaan dat de werknemer met voordat de werknemer een redelijk voorstel Uit de jurisprudentie blijkt dat de vraag of een wijziging heeft ingestemd. Hiervoor zou moeten overwegen. Kort gezegd, het belang van de werkgever bij een wijziging is een ondubbelzinnige wilsverklaring betekent dit dat de werkgever gewijzigde van een arbeidsvoorwaarde (ten nadele van van de werknemer nodig. De werkgever omstandigheden moet aantonen en de werknemers) voldoende zwaarwegend heeft hierbij de plicht om als zorgvuldig de werknemer in dat geval op redelijke is door rechters regelmatig negatief wordt werkgever te onderzoeken of de werknemer voorstellen van de werkgever moet ingaan. beantwoord als dit wordt afgezet tegen daadwerkelijk heeft willen instemmen met het belang van de werknemers bij behoud de wijziging van de arbeidsvoorwaarde en of Eenzijdig wijzigingsbeding van hun bestaande arbeidsvoorwaarden. de werknemer zich afdoende bewust is van Een andere mogelijkheid – naast de Alle omstandigheden van het geval spelen de gevolgen van een dergelijke wijziging. instemming van de werknemer – is een dan een rol en de uitkomst van dit soort wijziging via een wijzigingsbeding in de procedures laat zich vaak lastig voorspellen. Gewoonlijk vraagt de werkgever iedere zin van artikel 7:613 van het Burgerlijk werknemer afzonderlijk om instemming Wetboek. Dit is een beding dat is Hetzelfde geldt dus in geval van met een wijziging door elke werknemer opgenomen in de arbeidsovereenkomst een gewenste wijziging van de een schriftelijke verklaring te laten tussen partijen of in een collectieve regeling pensioenpremieverdeling, ook als in de ondertekenen. Dit kan in de praktijk voor arbeidsvoorwaarden (bijvoorbeeld arbeidsovereenkomst geen eenzijdig bezwaarlijk zijn, vooral als het een groot collectieve arbeidsovereenkomst of wijzigingsbeding is opgenomen, maar in aantal werknemers betreft van wie akkoord personeelshandboek). Dit is in de praktijk de pensioenovereenkomst wel. In een moet worden verkregen. Ook in zo’n een zeer gebruikelijk beding en de vraag is uitspraak van de Rechtbank Midden- collectieve situatie is en blijft de hoofdregel of daarmee gemaakte afspraken kunnen Nederland van 10 januari 2018 oordeelde dat een bestaande arbeidsovereenkomst worden doorbroken. de rechter – vrij vertaald – dat in die alleen kan worden aangepast met casus het eenzijdig wijzigingsbeding uit instemming van de betrokken individuele De bewoordingen van een eenzijdig de pensioenovereenkomst over de werknemers. Kortom, ook in het wijzigingsbeding doen vermoeden dat premieverdeling min of meer doorwerkt arbeidsrecht geldt: pacta sunt servanda, daarmee een eenzijdige aanpassing door de in de arbeidsovereenkomst, maar dat ook

25 Pensioen | Mag een werkgever eenzijdig de werknemersbijdrage in de pensioenpremieverdeling aanpassen?

Dit maakt echter nog niet dat de Ondanks een in de arbeidsovereenkomst De werkgever werknemers daarmee zonder meer en/of pensioenovereenkomst moet gewijzigde gebonden zijn aan de instemming van overeengekomen eenzijdig wijzigingsbeding, de ondernemingsraad. De instemming dat de werkgever in staat zou moeten omstandigheden van de ondernemingsraad werkt stellen om tot een eenzijdige wijziging van de namelijk niet automatisch door in de pensioenpremieverdeling over te gaan, blijkt aantonen en de arbeidsovereenkomst. Met andere woorden, in de praktijk veelal toch dat de individuele de ondernemingsraad kan individuele instemming van de werknemers vereist werknemer kan in werknemers niet binden. Dit is alleen anders blijft. Dit geldt ook als de ondernemingsraad als in de individuele arbeidsovereenkomsten reeds heeft ingestemd met de plannen dat geval redelijke een bepaling is opgenomen dat de van de werkgever. Pas na een dergelijke werknemer zich gebonden acht aan door de individuele instemming door de werknemer wijzigingsvoorstellen werkgever eenzijdig voorgestane wijzigingen kan de wijziging van de arbeidsvoorwaarde van de werkgever niet van arbeidsvoorwaarden die door de worden doorgevoerd. ondernemingsraad zijn goedgekeurd. zonder meer afwijzen Als een dergelijke bepaling in de In de praktijk zien wij veelal dat werkgevers arbeidsovereenkomsten ontbreekt en proberen om een dergelijke wijziging alsnog er ook geen eenzijdig wijzigingsbeding is, door te voeren (en dus de instemming dan het zwaarwichtig bedrijfsbelang van de dan zal ondanks de instemming van de van de werknemer te verkrijgen), door werkgever moet worden aangetoond. Daar ondernemingsraad, de werkgever alsnog bijvoorbeeld een afbouw van de gewijzigde slaagde de werkgever in kwestie niet in, het individuele akkoord van de betrokken premieverdeling over een zekere periode aldus de rechtbank. werknemers dienen te verkrijgen, voordat overeen te komen of een afkoopsom te hij de wijziging kan doorvoeren op betalen voor de door de werknemer in Kortom, een eenzijdig wijzigingsbeding in individueel niveau. enige periode te dragen extra lasten ten de arbeidsovereenkomst biedt niet altijd behoeve van de pensioenpremie. Zeker als soelaas. Desondanks is het aan te raden In de praktijk is nog van belang dat als dit op de juiste wijze wordt voorbereid en een dergelijk beding toch op te nemen, bijna alle werknemers met de voorgestelde op een goede en zorgvuldige manier met omdat het in ieder geval een handvat wijziging van een arbeidsvoorwaarde werknemers wordt besproken, dan kunnen biedt als een werkgever een wijziging van instemmen, het belang van het beperkte dat soort voorstellen soms toch tot het arbeidsvoorwaarden wenst. aantal ‘weigerachtige’ werknemers mogelijk gewenste resultaat leiden. voor het belang van de werkgever moet Betrokkenheid ondernemingsraad wijken. Dit zal echter per situatie door een Kan een eventueel bij de werkgever rechter bepaald moeten worden afhankelijk Anne-Marie van den Belt ingestelde ondernemingsraad nog een van alle omstandigheden van het geval. Employment Law & Benefits rol spelen bij een door de werkgever [email protected] gewenste eenzijdige wijziging van de Conclusie en praktische tips arbeidsvoorwaarden? Indien er binnen Zoals hiervoor is uiteengezet, is een de organisatie van de werkgever een door een werkgever gewenste eenzijdige ondernemingsraad is ingesteld die instemt wijziging van de werknemersbijdrage in de met een voorgestelde wijziging van pensioenpremieverdeling geen sinecure. arbeidsvoorwaarden, dan kan dat zeker Gemaakte afspraken zijn het uitgangspunt een rol spelen bij de beoordeling van de en het beginsel van pacta sunt servanda blijkt redelijkheid van de wens van de werkgever de arbeidsrelatie sterk te domineren. De om tot een eenzijdige wijziging te komen. reden hiervoor is dat in het arbeidsrecht de De reden hiervoor is dat de instemming onderlinge verhoudingen niet gelijkwaardig van de ondernemingsraad een belangrijke zijn. De werkgever is immers veelal de aanwijzing vormt dat er een zwaarwegend professionele en bovenliggende partij en de bedrijfsbelang bestaat voor de door werknemer de leek en ondergeschikte partij, de werkgever gewenste wijziging van zowel qua kennis als qua positie. arbeidsvoorwaarden.

26 Pensioen | Section title goes here Colofon

Pensioen. is het kwartaalmagazine van Deloitte over actuariële, financiële, juridische, fiscale en verzekeringsaspecten van pensioen.

Redactie Robert-Jan Hamersma, Deloitte Financial Advisory Services Johannes Penon, Deloitte Accountants Harm Prinsen, Roderik van Sluis, Deloitte Belastingadviseurs Evert van der Steen, Risk Services

Contactadres T.a.v. Krissie Brands Postbus 58110 1040 HC Amsterdam telefoon: 088 288 8972 e-mail: [email protected] www.deloitte.nl

Coördinatie & realisatie Deloitte Communicatie, BCCR

Eindredactie Paulina Damen, Willemstad

Interview Vincent Peeters

Ontwerp Brand, Communications & Corporate Social Responsibility

Fotografie Tom Pilzecker, Tom Pilzecker Fotografie

Aan dit nummer werkten mee Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited (“DTTL”), its Semih Eski, Carina Houwen, Jeroen global network of member firms, and their related entities. DTTL (also referred Linders, Rob Slangen, Evert van to as “Deloitte Global”) and each of its member firms are legally separate and independent entities. DTTL does not provide services to clients. Please see www. der Steen, Pieter Workum en deloitte.nl/about to learn more. Anne-marie van den Belt.

Deloitte is a leading global provider of audit and assurance, consulting, financial Drukwerk advisory, risk advisory, tax and related services. Our network of member firms in Media Center, Rotterdam more than 150 countries serves four out of five Fortune Global 500® companies. Learn how Deloitte’s approximately 264,000 people make an impact that matters at Abonnement www.deloitte.nl. Wilt u dit magazine kosteloos ontvangen? This communication contains general information only, and none of Deloitte Mail naar: [email protected]. Touche Tohmatsu Limited, its member firms, or their related entities (collectively, the “Deloitte network”) is, by means of this communication, rendering professional advice or services. Before making any decision or taking any action that may affect your finances or your business, you should consult a qualified professional adviser. ISSN: 1873-3921 No entity in the Deloitte network shall be responsible for any loss whatsoever sustained by any person who relies on this communication.

Tijden veranderen en zo ook de manier waarop we leven en werken. Hoe bewegen arbeidsvoorwaarden zoals het pensioen hierin mee? Medewerkers hebben behoefte aan keuzevrijheid in hun benefitspakket. Wat betekent dit voor de werkgever? Deloitte Benefits & Pension Advisory adviseert ondernemingen over ontwerp, inhoud, financiering en uitvoering van employee benefits en pensioenen. www.deloitte.nl/pensioen