Isu Namba 2329 Me 16 - 22, 2019Wantok 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret ! K1 tasol

Oposisen i tok gavman i no Sir Mekere askim O’Neill wari long pipel Pes 2 Gavman mas wokbung long Sovren Welt Fan wantaim sios: Bikpela mani gavman i wok long kisim Bisop Rochus long oil na gas i lus nating bikos Praim Minista Peter O’Neill i no kirapim dispe- Pes 3 la Sovren Welt Fan (SWF) hariap. Sir Mekere Morauta i tok no gat mani i go insait yet long dispela SWF bikos gavman i no kirapim yet wanpela bod ov dairektas bilong lukautim dispela fan. Em i tok gavman i wok long toktok tasol long kirapim dispela Fan tasoI i kam inap nau, em i no mekim wanpela s amting yet. “Sapos ol i kirapim SWF olsem mi bin tok long 2011 na kamapim lo bilong dis- pela long 2012, wanem nupela gavman i kam insait nau, bai i gat strongpela tul long helpim kantri i kamap gut bi- hain long 7-pela yia we gavman bilong O’Neill i bagarapim ikonomi bilong kan- tri,” Sir Mekere i tok. Sir Mekere i tok gavman i westim bik- pela mani tru long wokim ol haus em no gat man i yusim nau, na ol rot insait long Pot Mosbi siti tasol na spendim K3 bilien long APEC. Sempion ya..... Ol Kedi o man save karim beg bilong ol golp pilaia, long Pot Mosbi Golp Klap, i n I go moa long pes 2 amamas wantaim sempion bilong 2019 PNG Golp Open, Peter Cooke. Poto Nicky Bernard P2 Wantok Me 16 - 22, 2019 nius Oposisen i tok gavman i no wari long pipel Ol pipel bilong Papua Niugini i kisim sen o K13 na K14 na ol ples long ol i no kisim bikpela pe. Mista Pru- long yumi i go baksait na tingim gut- “Mi yet i no laik lukim ol pipel bi- taim gen long dispela wik long taim Sentral provins bai baim long sam- aitch i tok yumi olgeta i gat famili na pela bilong kantri, ol pikinini bilong long mi i wok long kisim taim. Dis- prais bilong petrol, disel na kerosin ting olsem K17.Em i tok prais bilong wantok na ol pren husat i no kisim yumi na ol pikinini bilong ol. pela Praim Minista i wok long putim i go antap. Oposisen lida, Patrick banana, yam na pis ol pipel bilong ol gutpela helt sevis o edukesen, ol pe “Yumi ol politisen i no ken mekim intres bilong ol pren bilong em, na ol Pruaitch i tok bai ol pipel i pilim bik- ples long Sentral i salim long ol ma- bilong ol pablik sevan i no kamap disisen bikos long promis bilong bikpela kampani i go pas na lusim pela pen bilong dispela samting. ket long Mosbi, i sut i go antap tu. hariap, tasol Praim Minista Peter givim wok bilong minista, o wanem ting long ol pipel bilong em na wok Mista Pruaich i tok prais bilong Em i tok long taim ol rural pipel i O’Neill i wok long tok olsem olgeta komiti gavman bai makim yumi long tru bilong gavman. Ol mani man i wanpela paket kakaruk long Mosbi apim prais bilong ol kaikai, bai ol fa- samting i orait. en. Yumi no ken tingting long dispe- wok long kisim moa mani na ol man i go antap long mak bilong 30 pe- mili long siti i kisim taim stret bikos “Yumi ol lida i mas putim laik bi- la samting. nating i wok long kisim taim.” No gat gutpela haus kalabus long Bogenvil Man i go pas long ol Bogenvil Polis bus long Bogenvil. Sevises (BPS), Deputi Polis Komisi- Mista Tokura i tok ol kalabus i gat na, Francis Tokura i wari olsem i no raits bilong ol olsem na em i impoten gat gutpela haus kalabus long Bo- tu olsem ol opisa bilong BPS i klia genvil. long stretpela pasin bilong lukautim ol Em i tokaut long dispela wari bilong kalabus. em long Buka las wik long taim bilong Mista Tokura i tok, “Ombudsman opim wanpela trening woksop. Dispe- Komisin, Opis bilong Stet Solisita na la wan wik trening biIong Custodian ol arapela lo ejesnsi i toktok planti Management Training i bin kamap long wei mipela i lukautim ol kalabus long Hutjena Polis Stesin. long banis.” Nau yet, BPS i gat wanpela rihabi- Em i tromoi salens long ol lain i ka- litesen senta long Bekut we i gat 50 map long dispela trening long tinging kalabus i stap tasol nau i no gat moa gut na lainim planti samting long dis- spes. pela trening. Mista Tokura i tok BPS i wok bung “Pasin bilong lukautim ol kalabus i wantaim Jastis Sevis na Stabiliti for stap long han bilong yumi em i bikpe- Divelopmen Program (JSS4D) long la saming na yumi no mas bagarapim stretim gut ol sel long Buka, Arawa human raits bilong ol,” em i tok. na Buin long kisim moa long 12-pela Bos bilong ol Polis long Bogenvil i kalabus. Em i tok bai ol i spendim bik- tok sampela taim ol polis i holim nat- pela mani long stretim gut ol dispela ing ol saspek long sel na i no arestim sel bilong ol kalabus. na sasim ol. “Wantaim helpim bilong JSS4D i “Dispela pasin i mas stop,” Mista gat planti wok i kamap long stretim Tokura i tok. gut ol dispela sel na bai i gat spes bi- Em i salensim ol komanda, ol polis long moa kalabus,” Mista Tokura i tok. stesin komanda na seksen het long Em i singaut long nesenel gavman mekim wok bilong stopim ol kain pa- na Atonomus Bogenvil Gavman sin nogut i kamap. (ABG long sanapim wanpela gutpela Inspekta David Thatcher bilong haus kalabus bilong Atonomus Rijon PNG–Australia Policing Partnership bilong Bogenvil. i tok ol i amamas long wok wantaim Wok bilong lukautim ol kalabus em aninit long nem “Wok Wantaim”. i no wok bilong ol BPS, tasol Korek- “Kastodi em i wanpela impoten senel Sevis i no inap long lukautim ol topik na i gat bikpela wok bilong en NUPELA wei bilong vot: OSL i senisim we bilong ol sea holda grup long vot long ol ajenda long dispela yia. Pastaim ol i kalabus olsem na BPS bai mekim yet long wok bilong ol polis long olgeta save apim han taim siaman i ritim ol ajenda na ol i save kaunim vot. Nau ol bai makim vot bilong ol long ajenda pepa na dispela wok bilong lukautim ol kala- hap long wol,” Mista Thatcher i tok. putim long bokis. Ol opisa lukautim vot bai kaunim na tokaut bihain long kibung. n I kam long pes 1 Pruaitch singaut long ol MP Sir Mekere i tok Kiribati, liklik ailan long kot na i no laik larim PNGSDP i kantri long Pasifik i gat 110,000 man- mekim ol wok bilong givim sevis i go meri, tasol SWF bilong en inap long long ol pipel bilong Westen Provins. go joinim Oposisen mak bilong K2.5 bilien. Na Timor Em i tok bikos gavman i no kirapim Leste i gat populesen bilong 1 milien yet SWF, bikpela mani kantri i kisim Oposisen lida, Patrick Pruaitch i makim ol pipel bilong ol. tok. pipel na SWF bilong em i stap long long gas long 2011 na oil long 2014 singaut long ol pipel bilong Pap- Em i tok gavman i no lukautim Mista Pruaitch i tok Oposisen i K57 bilien bikos em i sevim gut mani i no go insait long dispela Fan. Mani ua Niugini long askim ol memba gut ikonomi bilong kantri na i wok bilip ol benefit bilong ol risos bi- em i save kisim long oil na gas. kantri i kisim long PNG LNG projek bilong ol long palamen husat i long paulim ol pipel bilong PNG long PNG bai i ken apim mak bi- Sir Mekere i tok tu olsem PNG tu i lus nating. sapotim yet Pipels Nesenel Kon- olsem olgeta samting i orait. Tasol long helt sevis na iikonomi bilong Sustainable Development Program Sir Mekere i tok mobeta Praim gres (PNC) gavman bilong Praim Mista Pruaitch i tok olsem Mista kantri. Tasol i mas gat narapela Ltd, (PNGSDP) em i olsem wanpela Minista i mas tokim ol pipel bilong Minista Peter O’Neill long go join- O’Neill i no stap long kain laip ol lida husat i luksave na i ken ka- SWF, na i sevim K5 bilien bilong ol kantri long wanem samting i kamap im Oposisen. manmeri nating bilong Papua Ni- mapim ol dispela senis. pipel bilong Westen Provins. long K1.8 bilien long 2016 na K2.2 Mista Pruaitch i tok sapos Opo- ugini i stap long en olsem na em i Em i tok nau i taim bilong seni- Sir Mekere i tok Mista O’Neill i bilien bilong 2017 em Kumul Petro- sisen i rausim Praim Minista long no save long bikpela hevi ol famili sim gavman na praim minista i no westim planti milien kina mani bi- leum i bin kisim long revenu bilong Vot i Nogat Bilip, bai em i wok long long kantri i pilim. gat moa strongpela sapot bilong ol long ol pipel long salensim PNGSDP kantri. daunim yet ol arapela lida husat i “Em i no save,” Mista Pruaitch i pipel. nius Me 16 - 22, 2019 Wantok P3 Gavman mas wokbung wantaim sios: Bisop Rochus Paul Zuvani i raitim enuel jeneral miting (AGM) bilong ol long rot em i laik kamapim ol wok. i no stret.” long Pot Mosbi long las wik. Tasol em i tok stat long 2008 i kam Bisop Rochus i tok dispela ol di- GAVMAN i mas wok bung wantaim Inap long 17 bisop long PNG na dispela bodi i no bung na gavman sisen i kamap wantaim bikpela kost ol sios long kamapim divelopmen, Solomon Ailan i kamap long dispela yet i mekim ol disisen na senisim ol na ol manmeri i lus long dispela ol Bisop Rochus Tatamai, Presiden bi- bung. wok. disisen. long Katolik Bisop Konfrens (CBC) Bisop Rochus, husat i bisop bi- “Wanpela rot bilong kamapim gut- “Laik bilong gavman i givim gutpe- bilong Papua Niugini na Solomon long Kavieng Daiosis tu, i tokaut pela wok em long bung wantaim na la sevis long ol manmeri i no kamap. Ailan i tok. long ol bikpela polisi olsem wei bi- toktok,” Bisop Rochus i tok. “Mipela i namba wan lain long Em i tok gutpela senis i no inap long karimaut tuisen fi fri (TFF), Tisa “Disisen bilong kamapim ol se- gavman i mas askim pastaim na kamap sapos gavman i ting em i Kaunsil, mak bilong gavman helpim nis long liklik level em wok bilong save sapos ol pipel bai kisim gutpe- save long olgeta wok. i go long ol sios skul ejensi na di- provinsal level, na dispela i stap la sevis long kain ol senis o nogat.” Em i mekim dispela tok long taim sisen bilong putim ol sios tisa koles long han bilong provinsal edukesen Bisop Rochus i askim gavman gavman i mekim ol disisen long rot we i stap aninit long Dipatmen bilong bod. long senisim dispela ol disisen em i em bai mekim ol wok long ol bikpela Edukesen i go aninit long Dipatmen Bisop Rochus Tatamai, Presiden bi- “Pasin bilong no gat tok save na mekim bipo long 2020. sekta olsem helt na edukesen. bilong Haia Edukesen, Saiens na long Katolik Bisop Konfrens. mekim ol disisen bilong sensim ol Em i tok sapos gavman i no me- Em i mekim dispela tok tu long Teknoloji. gavman i ken toktok wantaim olgeta rot bilong givim TFF mani na kisim ol kim, ol bisop inap kisim dispela ol taim ol bilong bilong CBC i pinisim Em i tok Tisa Kaunsil i stap bilong stekholda na ol divelopmen patna koles i go aninit long narapela bodi toktok i go long kot. PM makim nupela minista long strongim gavman PRAIM Minista Peter O’Neill long bilong Nesenel Plening na Moniter- opmen), Sir Puka Temu (Helt), Wil- Spika na Spika Job Pomat i givim ni Jeneral na Memba bilong Sinasi- dispela wik i makim senis long Kebi- ing (Komyunikesen na Eneji); Elias liam Samb (Minista helpim PM na long opis bilong Palamen Praivet na Yonggomugl, Kerenga Kua long net na makim nupela ol minista long Kapavore Minista bilong Helt (Pab- Bogenvil Afeas) na Solan Mirisim Bisnis Komiti long skelin na putim las wik taim Oposisen i givim dispe- strongim gavman bilong em. lik Sevis), Wesley Nukundj Minista (Difens). long notis pepa bilong palamen i la mosen long Spika, i tok VONC i Dispela i kamap bihain long bilong Pablik Sevis (Transport), To- Ol arapela Minista husat i risain ken vot long en. bikpela mosen bikos em i kisim laik sampela minista i risain na lusim mail Kapali Minista i helpim Praim em Steven Davies (Jastis na Atoni Palamen i surukim dei bilong ho- bilong kantri. gavman bikos ol i tok ol i no ama- Minista long toktok bilong Stet na Jeneral) em Alfred Manase i kisim lim narapela kibung long 28 Me. Nau yet Oposisen i gat 50 mem- mas long wei em i mekim ol polisi Bogenvil Afeas, Lekwa Gure Minis- ples bilong em. Tasol i gat toktok olsem mosen ba i stap long long kamapim dispela na ranim kantri. ta bilong Sivil Eviesen, Chris Nangoi Dispela ol senis i kamap tu long bilong VONC i go aninit long Mama mosen na gavman i gat 59. Ol nupela minista em Richard Minista bilong Transpot na William taim grup bilong Marape i redi long Lo na i no aninit long Stending Oda Mista Marape i tok sapos em i Maru i kamap Minista bilong Fainens Onguglo Minista bilong Difens. kamapim Vot i Nogat Bilip (VONC) bilong Palamen na olsem Palamen gat 56 memba em bai mas wantaim na Rurel Divelopmen we bipo em i O’Neill i mekim dispela ol senis egensim praim minista. i mas holim kibung hariap long skel- grup bilong em long nupela rot long stap Minista bilong Nesenel Plening taim ol bipo Minista olsem James Dispela mosen bilong kamapim im dispela vot. Waigani i go long Palamen Haus na Monitering; Sam Basil Minista Marape (Fainens na Rurel Divel- VONC i go pinis long opis bilong Sedo Minista bilong Jastis na Ato- long 28 Me.

Richard Maru, Fainens na Rurel Sam Basil, Minista bilong Nesenel Plening. Elias Kapavore, Helt. Alfred Manase, Jastis na Atoni Jeneral Divelopmen. Gavman no ken surukim de bilong referendum: Bisop Bernard Paul Zuvani i raitim ting bilong pasim dispela vot bai ka- wik. Bisop Bernard i tok dispela i kamap wantaim wanem vot em i lai- mapim hevi. “Man i wanpela kain samting we wankain taim Papua Niugini i laik kim, em i stap yet olsem hap bilong LONG ol wok gavman i mekim, em Em i mekim dispela tok long em i gat tingting long skelim tingting kisim Independens. PNG. i no ken surukim o tingting long taim ol toktok bilong kamapim Vot i na mekim ol disisen bihainim dispe- Em i tok bipo long PNG i kisim “I gat senis long marit i go kam na pasim de bilong Bogenvil Referen- Nogat Bilip (VONC) long gavman i la ol tingting,” Bisop Bernard. Independens, Bogenvil i gat dispela Bogenvil i stap yet olsem famili bi- dem, Bernard Unabali, Bisop bilong wok long kamap nau. “Wan wan ol manmeri i gat dispe- tingting bilong kamap bilong ol yet. long Papua Niugini.” Bogenvil Daiosis i tok. Em i tok tu long taim ol bisop bi- la fridom long mekim disisen. Em i tok dispela i no nupela sam- I gat tupela askim em ol pipel bi- Em i tok laik na tingting bilong ol long Papua Niugini na Solomon Ai- “Ol pipel bilong Bogenvil i redi ting na PNG i no ken wari long dis- long Bogenvil bai vot long em; long Bogenvil manmeri i kirap pinis long lan (CBC) i pinisim wan wik kibung long mekim disisen long wanem rot pela. kisim moa gavman pawa o i stap bi- go insait long dispela vot na ol ting- bilong ol long Pot Mosbi long las ol i laik bihainim.” Em i tok maski sapos Bogenvil i long ol yet. P4 Wantok Me 16 - 22, 2019 nius lukluk bek long wik

FSVAC daunim dai bilong famili SAONU i no lusim Pangu GAVANA bilong Morobe, Ginson Saonu em wanpela memba bi- FAMILY & Sexual Violence Action Laip bilong dispela meri, tupela lusim nating olsem. Committee (FSVAC) i daunim tru pikinini meri bilong em na wasmeri “Dispela singaut i go long ol lida long Pangu Pati tasol we i no lusim Pati wantaim ol arapela pasin wanpela man i mekim long bilong ol i lus nating long kain bik- bilong kantri long sios long ka- memba long Morobe. famili bilong ol long Maun Hagen pela na nogut rot tru bilong kilim, mapim sampela gutpela rot long Em i stap bek olsem ekting Pati lida. las wik. dispela man i mekim,” Kodineta bi- daunim na pinisim olgeta dispela Em i askim James Marape na ol arapela 14 MP husat i lusim Dispela man long Is Sepik na long FSVAC, Marcia Kalinoe i tok. kain ol hevi. PNC Pati long kamap memba bilong Pangu long Fraide las wik. Madang i kilim meri bilong em bi- Mis Kalinoe i tok olsem i gat “Mipela i askim ol polis na ol Mista Marape na ol arapela memba i amamas long dispela long Morobe, tupela pikinini meri planti ripot tru bilong ol man i kilim arapela han bilong lo long mekim askim. Ol i tok Pangu em wanpela olpela pati i gat gutpela stori na wasmeri bilong ol pikinini. na bagarapim famili bilong ol. Ol sampela wok long daunim vailens na polisi na ol i mamas long wokim ol wok bilong ol olsem memba FSVAC i tok dispela pasin bilong man husat i save mkim dispela long famili. Hevi bilong famili em bilong Palamen aninit long dispela pati. kilim famili i bagarapim na daunim kain ol pasin long bagarapim ol i no bilong wanpela man o meri tru kantri na mama lo bilong en. meri na pikinini meri i mas kisim tasol, em bilong yumi olgeta. Yumi “ Dispela em wanpela nogut pa- bikpela mekim save long han bi- olgeta i mas sanap na mekim sin tru long mekim long ol meri na long lo. sampela gutpela samting inap long YopyYopy em lida bilong MA pikinin bilong dispela kantri. Em i Em i tok dispela hevi bilong olg- senisim tingting bilong ol man long MEMBA bilong Wosera-Gawa Distrik long Is Sepik provins, Jospeh daunim pasin lotu na gutpela bi- eta famili i dai em bikpela hevi tru mekim kain hevi olsem na ol meri Yopyyopy i tokim memba bilong Wau-Bulolo, Sam Basil long no long laip bilong ol manmeri long na ol atoriti i mas daunim dispela na pikinini bai bungim hat taim na ken putim em yet long kamap lida bilong Melanesian Alliance Pati. graun. hevi long bikpela mak. Ol i no ken lusim laip bilong ol,” em i tok. Mista Yopyyopy i tok em yet i wanpela lida tasol husat i resis long 2017 ileksen aninit long dispela pati na i stap yet olsem lida bilong pati. Singaut long ol Morobe lida long skruim Yunien “Sapos yupela i laik stap aninit long dispela pati , orait yupela i ken kam long Laguna bung bikos mi olsem lida bilong pati mi stap Benny Geteng i raitim ol wokman na meri bilong olgeta long givim helpim long ol wokman long hia,” em i tok. kampani i wokim bisnis insait long na meri na makim maus bilong ol WANPELA Yunien grup long Mo- Lae,” em i tok. long tokaut long ol wari bilong ol robe i askim ol lida makim ol pipel Dispela Yunien i givim indastriel na i no long toktok long stail bilong bilong provins long Palamen long ogenaisesen pepa bilong i go long ol wokples bilong ol. Kot stopim ileksen long kamap gen skruim wok bilong ol. indastriel rejistra sampela taim i “ Morobe Provincial Workers Kot i givim oda long stopim ilkesen long kamap gen long Goroka Jenerel Seketeri bilong Morobe go pinis. Union bai i stap long lukautim gut- Open sia long dispela taim. Provincial Workers Union Gen- Mista Keakop i tok dispela i pela sindaun na rait bilong ol wok- I no dispela tasol, kot i givim tok orait long Memba i holim dis- eral, Tony Keakop i tok Yunien i givim tok orait long ol long givim ol manmeri na i no pretim ol kampani pela sia nau, Henry Ume long go het long wok bilong em olsem laik sapot bilong gavman long ka- pepa i go long ol narapela pati ol ol i wok long en long stail bilong wanpela Palamen lida inap taim bilong harim. mapim tru ol polisi bilong gavman bai wok wantaim long givim ting- wokples, “ em i tok. olsem apim mak bilong baim ol ting na mekim sampela senis. Dispela i kamap bikos kot i harim olsem long taim hevi bilong wokmanmeri long wanpela aua in- “Sapos i no gat senis ol i laik Em i tok tu olsem planti ol bik- dispela sia i stap long kot long ol tripela mun i go pinis, ol pipel sait long provins. mekim, Indastriel Rejistra bai pela kampani long provins i baim bilong Goroka i no gat man i makim ol long Palamen. Em i tok ol wokman na meri em givim setifiket long Yunien. Dis- ol wokmanmeri aninit long mak ol grup i save baim takis i go long pela bai givim givim tok orait long gavman i makim long baim ol wok gavman. Ol i mas kisim wankain ol memba long sindaun na makim lain. Sampela ol wok ol lokal inap Wafi-Golpu pasim wok luksave olsem ol arapela grup long ol ekseketiv meba bilong Yunien,” mekim, ol kampani i save kisim ol WOK long Wafi-Golpu Maining i pas long dispela taim bikos i gat ol hevi na wari ol i save bungim em i tok. man ausait long kam na mekim. long wok bilong ol. Em i tok olsem ol wokman na Mista Keakop i tok olsem Leba hevi long agrimen gavman i sainim wantaim ol lida long provins, “Long ol 10-pela yia i go pinis, meri long ol kampani olsem Main- Dipatmen i makim ol kampa- papagraun na kampani i go pas long dispela projek. Morobe provins i no i bin i gat wan- land Holdings, Lae Biscuit Com- ni long baim ol man long mani Gavana bilong Morobe, Ginson Saonu i tok em i no bin stap long pela Yunien long makim ol wok- pany, Chemcare Group of Com- mak olsem K3.50 long wanpe- taim ol i sainim dispela MOU. man na meri i tokaut long ol hevi panies , Coral Sea Hotels na ol la aua na i go antap. Yunien nau Kot i givim taim long Mista Saonu long lukluk bek long dispela na wari bilong ol long provins. arapela tu bai kamap memba bi- i laik askim long apim dispela agrimen na Kot bai harim gen dispela hevi long 24 Me, 2019. Nau mipela i kamapim dispela long yunien. mak i go antap long K5 wanpela Long wankain taim, ol papagraun i tok wok i stap long han bilong jenerel yunien grup bilong makim As tingting bilong Yunien em bi- aua. provinsal gavman nau long bung wantaim ol papagraun na kisim tingting bilong ol tu long ol samting ol i laikim dispela projek i ka- mapim long ol na provins. Ren i no stopim ol wok Japan helpim Bogenvil referendum HEVI bilong ren i no bagarapim ol Wok long dispela rot i stat long “I tambu tru long kaikai buai, dring JAPAN bai helpim PNG long redi long Bogenvil referendum. wok long go het long Kavavu Ave- Ogas 2018. I gat tupela hap long spak wara na tromoi pipia nabaut,” Bogenvil i gavman i wokim K34 milien baset long referendum. nue rot long Nu Ailan provins. wok bilong dispela rot. Namba wan Sir Julius i tok. Nesenel gavman i tok long givim K20 milien na narapela K14 mi- Gavana Sir Julius Chan i tokim hap em long ples balus i go long Long wankain taim, Nu Ailan kontrakta bilong dispela rot projek, haus kot, na namba tu hap em long provinsal gavman i pasim lo bilong lien bai i kam long ol ol arapela grup PNG gavman i save wok PNGSJC, long wok de na nait na haus kot i go long Keviang taun na tambuim ol kain pasin olsem. wantaim long kamapim divelopmen long kantri. pinis wok long taim gavman i laikim basis. Sir Julius i tok i gat bikpela plen Japan i tokaut olsem ol bai givim sampela mani wan- dispela projek long pinis. Sir Julius “ Kavieng taun i wok long senis long senisim Kavieng taun i stap, na taim ol arapela patna long kamapim dispela K14 milien. i laikim wok bilong dispela rot long long kamap bilas siti. Ol pipel nau i wanpela bilong ol dispela wok em Vot bilong Bogenvil referendum bai kamap long 12 Oktoba, 2019. pinis na ol pipel i ken yusim long mas klinim siti, amamas long lukau- long surukim maket i go long nara- pinis bilong dispela yia, 2019. tim provinsal siti. pela hap. nius Me 16 - 22, 2019 Wantok P5 Nawaeb kisim nupela domitori OL sumatin meri long 12-pela yia olgeta na lukim Planti bilong ol dispela su- long stap long skul na lainim “Australia i amamas long Hai Komisin i tok. Nawaeb Luteren haiskul planti salens ol sumatin i matin i kam long ol longwe gut samting. wokbung wantaim Nawaeb Mista Egan i tok dispela long Morobe provins nau i bungim long no gat spes ples tru long provins,” em i Nawaeb i kisim dispe- distrik long dispela projek. wokbung em bilong helpim gat wanpela nupela domitori long slip. tok. la nupela haus slip, long Long helpim ol meri long distrik long kamapim ol lokal na haus slip inap long holim “Maski ples bilong slip em Mista Kosieng i tok dispe- mani mak olsem K450,000 kisim edukesen, mipela i rot bilong divelopmen we ol 150 sumatin. bikpela hevi tru long skul, la nupela haus slip bai dau- aninit long wokbung bilong helpim ol long gat gutpela distrik yet i go pas long me- Prinsipal bilong skul, mipela i no salim ol sumatin nim hevi bilong spes ol su- PNG na Australia gavman bihain taim bilong ol na kan- kim na Australaia gavman i Gobuta Kosieng i tok em i i go bek bikos ol i winim skul matin meri i save bungim na long skruim edukesen long tri tu,” Andrew Egan, Minista helpim long skruim ol wok ol lukautim dispela skul long long kam stadi long haiskul. strongim tingting bilong ol kantri. Kaunsela bilong Australia i mekim. TFF polisi Skruim ol disabel long edukesen bagarapim Hoffman Gulgarye i raitim Dokta Aiwa i tok olsem wan olgeta man na meri mas- inini, tasol yumi abrus planti wan wan na meri, gavman, ol ki sapos yu disabel. taim. WANPELA stadi ripot i painim praivet ogenaisesen, sios, na “Sapos wanpela disabel su- “Yumi mas opim ai na yau ejensi skul olsem ol disabel manmeri na skul i gat wok long helpim na matin i gat gutpela Gret Poin bilong yumi na stat long givim pikinini long kantri i no kisim sapotim ol disabel lain long Everes (GPA) olsem 2.5, em luksave long ol dispela lain Benorah C Hesehing i raitim inap helpim. painim ples bilong ol insait i winim mak bilong stadi long insait long famili, komyuniti, Kantri i gat bikpela salens long sosaiti. dispela yunivesiti. Mipela i no distrik na provins. TUITION Fee Free (TFF) poli- long giving wankain sans long “Ol disabel lain i nidim lai- gat pasin bilong skelim, tok “Yumi no ken sem long ol o si bilong O’Neill –Abel gavman ol lain wantaim spesel nid ol- kim, na lukautim bilong yumi. baskait na luk daun long wan- pasim ol long rot bilong pain- i bagarapim ol ejensi skul sem ol ai pas, yau pas, maus God i wokim ol dispela lain pela na narapela sumatin,” im helpim,” Mista Koiyu i tok. bikos mani ol skul i kisim i liklik pas, han nogut, leg nogut, wankain olsem ol manmeri i Dokta Aiwa i tok. Wanpela leksera, Helen Ve- tumas long ol skul i yusim long na ol lain we bodi bilong ol i gat gutpela bodi. Ol i inap long Long wankain taim, Ekse- tunawa i singaut long nesenel baim ol nid bilong skul na ka- bagarap na ol i no inap long kamapim gutpela senis long ketiv dairekta bilong skul ov gavman long sapotim ol in- mapim ol projek long skul. sapotim ol yet. kantri sampos yumi givim ol Teknikol Vokesenel Edukesen stituesen olsem UOG long Presiden bilong Katolik Bi- Dokta James Aiwa, Ek- stretpela sans ol i laikim. Trening (TVET), Risoi Koiyu i wokim ol infrastraksa fasiliti sop Konprens (CBC), Bisop seketiv din bilong skul ov “Hia long UOG mipela i wok mekim wankain tok olsem ol we ol spesel nid sumatin i ken Rochus Tatamai i mekim dis- edukesen long Yunivesti ov long givim wankain sans long disabel i no bin kisim gutpela lainim ol samting. pela tok long wanpela pas opis Goroka (UOG), i tok olsem ol ol sumatin wantaim disabiliti helpim na sapot longpela taim “Gavman i mas luksave bilong em i givim long Minista lain i stap wantaim disabiliti i long kam skul. tru. olsem UOG em i wanpela bilong edukesen long 04 Me, stap long olgeta hap bilong “Planti bilong ol i greduet “Mama lo bilong kantri na yunivesti instituesen tasol i 2019. kantri. pinis na ol i kisim wok na sta- Milenum Tem Divelopmen provaidim inklusiv edukesen “Wanpela nogut piksa tru Ol inap long kamapim sam- tim famili bilong ol yet. Dispe- Gol (MTDG) na Vison 2050 i na trenim ol tisa long ti- bilong bagarap ol ejensi skul i pela gutpela samting long la i mekim mipela i amamas tok olsem yumi mas kamapim sim inklusiv edukesen so bungim em ol skul i no kisim sensim kantri tasol ol atoriti i moa yet. na givim wankain sans long em mas helpim wantaim Alice i soim ‘Me and my Book’, inap mani ol i laikim long ranim luk daun long ol na lusim ol i “UOG i stap long givim olgeta, fri, na seif sosaiti bi- mani,” Misis Vetunawa i buk em i save laikim tumas. akademik yia. Poto: AHC stap nating olsem. wankain edukesen long long olgeta manmeri na pik- tok. “Long tupela yia i go pinis, Edukesen Dipatmen i makim hamas wan wan sumatin bai kisim long inapim ol nid bilong Alice laikim ranim skul. Dispela mak i no karamapim ol projek skul i laik kamapim,” Bisop i tok. skul maski Em i givim piksa olsem long yia 2013, wanpela praimeri ejensi skul we i nidim K158,238 disabel i kisim K98,900 tasol na wan- pela sekenderi ejensi skul we i LIKLIK Alice Kokoa Baupua mas kisim K1,675,277 i kisim bilong Kairuku igat 13 kris- K437,699 tasol aninit long TFF mas na em i save laikim tru polisi long yia 2015. long lainim samting long skul, “Olgeta manmeri bai luk- maski em maus pas na i no save olsem wanpela skul we save harim.Wanpela rot tasol i nidim K1.675 milien long em i save yusim long toktok yia 2013, i no inap ran long wantaim ol arapela em soim K437,000 long yia 2015. sain tasol. “TFF polisi i bagarapim ol Taim Alice i bin go long ele- skul bilong mipela. mentri skul, em i no save lai- Long wankain taim, Di- kim skul tumas bikos ol wan- patmen i traim long stopim skul bilong em i save mekim mipela long kisim ol ejensi fi. kain kain tok na bagarapim Dispela fi em i stap aninit long nem bilong em olsem disabel. Edukesen Ekt, na projek fi em Nau Alice i go long wanpela kam aninit long atoriti bilong riding klap long Mou viles na skul bod, provinsal edukesen i save amamas tru olsem em bod na provinsal gavman. i ken lainim samting gen long Mipela i laik gavman long: skul. givim 100 pesen TFF long Wanpela komyuniti voluntia helpim ol skul long ran gut. husat lukautim dispela rid- ol sios ejensi i gat rait long ing klab, Helen Nu’u i tok ol kisim ejensi fi. naispela piksa na liklik sotri i pawa bilong kisim projek fi save mekim isi long Alice long mas stap long han bilong ol lukim, ritim na save long sotri. atoriti lo i tokaut long en. “Em i save lukim ol samting “Sapos dispela samting i long buk na tingim stori na no kamap pastaim long 2020 mi save yusim sain toktok em akademik yia, mipela bai kisim i save long tokim stori gen,” i go long han bilong lo long Mis Nu’u i tok. gutpela bilong ol tisa, sumatin Wanpela buk Alice i save na papamama bilong ol, long laikim tru em “Me and my lukim skul bilong ol pikinini i School’ bikos em i save givim no ken bagarap bikos long laik strongpela tingting long go bilnog gavman na Edukesen bek long skul maski ol ara- Dipatmen,” Bisop Rochus i pela i daunim na bagarapim tok. Ol sumatin tisa na UOG wokmanmeri i sindaun isi tru na harim ol toktok bilong ol presenta long semina long UOG, las wik. Poto: Hoffman Gulgarye nem bilong em. Wantok Me 16 - 22, 2019 P6 voxpop Oposisen i givim toksave pepa bilong Vot i Nogat Bilip (Vote of No Confidence) long Palamen Spika, Job Pomat long Tunde apininun bihain long Palamen kibung. Opis bilong Spika na Klak bilong Palamen bai skelim dispela mosen na putim i go long opis bilong Palamen Praivet Bisnis Komiti long skelim. Sapos dispela i orait, ol bai singautim palamen ki- bung long kamap pastaim long de Gavman i makim long 28 Me long holim gen kibung. Wanem tingting bilong yu long dispela? ting VONC bai kamapim senis long laip bilong mi nau. Mi konsen tasol BIKPELA BAGARAP! Hevi bilong Klaimet Senis i bagarapim planti hap bilong wol. Dispela i no nara- long pablik sefti na ol ko- pela long Papua Niugini. Tru tumas, PNG i namba wan kantri long bungim kain hevi taim ol pipel bi- moditi bilong kantri, em long em i long Cartarets Ailan long Bogenvil i lusim ailan bilong ol na go long bikples Bogenvil taim tasol. mak bilong solwara i go antap na karamapim ailan bilong ol. Poto i soim ol diwai na ol arapela hevi bilong klaimet senis long Airara ples, Collingwood long Oro Provins i bagarap na dai taim solwara i karamapim nambis na bagarapim ol. Wanpela famili long ples Airara i wari long ples bilong ol i bagarap. Poto: Klaimet Senis opis

Name: Leah G.O Nem: Joseph Bare Image: IMG_2821 Ples: Simbu Home Province: West- Ol bipo gavman i no ern Province kamapim senis long Mi wanbel tru long dis- kantri. Gavman bilong pela tingting bilong ol O’Neill i kamapim planti Opposisen long holim senis. Mi ting olsem i gat Name: Sil Solomon VONC bikos taim mi luk- sampela asua wankain Image: IMG_2823 luk i go bek mi lukim olsem olgeta man i save Home province: Simbu olsem laip i bin isi tru mekim, tasol em mas gat long bipo, i no olsem nau Province Mi wanbel long VONC sans long holim dispela taim we planti ol man na bipo long Me 28, bikos ol sia inap 2022 ileksen. meri i no gat haus na slip mas senisim gavman, na Yumi toktok long ol nogut ausait long strit o rot larim nupela gavman i samting gavman i mekim nabaut. Na tu, nau taim ranim kantri. Bai i gat aninit long lukautim bi- yumi gat planti begas senis o no gat em bihain long O’Neill tasol mipela long rot i stap long liklik yumi lukim tasol nau yet i mas tingim tu olsem pikinini i go inap long ol em gavman i mas senis. gavman i mas stap lapun bikos laip em hat Em tinting bilong mi. strong long gutpela bi- tumas. Ol buai sela tu i long kantri. pulap long olgeta bustop long salim buai na kism moni long helpim ol yet. Ol polis i ken ronim ol na paitim ol na kisim buai bi- long ol na mekim planti nogut pasin long ol tasol ol bai go we,o ol bai mekim wanem? Ol no gat hop, ol bai kam bek gen na salim buai gen taim ol polis i go. Nau laip long PNG em hat, living standed em antap Nem: Veronica Hevia tumas. Em olsem so mi Ples... Is Sepik GAVMAN bilong Nem: Mathew Wingen ting olsem VONC em O’Neill i no skelim gut bi- Ples: Is Sepik gutpela so gavman i mas hain taim na i kisim planti Em i tru olsem i gat senis na kantri tu i mas dinau tumas na i bagara- planti senis i kamap senis. Ol man na meri i pim ikonomi bilong kantri aninit long O’Neill- Abel pilim pen longpela taim. na ol pipel i bungim hat gavman. Tasol ol taim long sindaun bilong bagarap i bikpela tumas ol. Na tu, i no olgeta long ol gutpela senis. manmeri i amamas long Larim VONC i kamap na ol divelopmen ogavman i yumi senisim gavman. kamapim long ol dispela Bai nupela lidasip inap dinau mani. Mi amamas stretim bek ikonomi, long long Vot bilong nogat gutpela bilong ol pikinini bilip long lidasip (VONC) bilong yumi bihain taim. i kamap na givim lidasip long wanpela man inap karim kantri i go long gut- pela rot.

Name: Peter Noga Image: IMG_2825 Home Province: Central Province Long laip bilong mi, mi stap em mi no bin lukim wanpela VONC i karim kaikai. Olgeta opis i save toktok long gutpela senis tasol ol samting i no bin senis planti tumas. Mi no nius Me 16 - 22, 2019 Wantok P7 Polis rausim ol giaman sigaret long ol kontena Ol polis long Nesenel Kepital Klak bilong Waigani Distrik Kot, Saiden Moiyang i tok wanpela Distrik i tok ol tupela kontena ol NCDC Het Divisen na wanpe- kampani husat i gat bisnis long i bin rausim long wanpela reid la memba bilong Manufeksa Kennedy Estate long 8 Mile i long banis bilong PNG Ports/ Kaunsil bilong PNG. bin kisim o dispela sigaret i kam Customs long Motukea Wof i gat Saiden Thomas Moiyang bi- long Filipins. Ol i bin tok ol di- ol giaman sigaret long en. long NDVS i tok i tru wanpela 40 spea kontena i gat ol arapela Ol memba bilong Nesenel fut kontena i bin gat 1,004 katen samting na ol bilding maerial. Drag na Vais Skwat (NDVS) i sigaret na narapela 20 fut kon- “Prais bilong ol dispela siga- tok ol i bin opim dispela tupe- tena i bin gat 450 katen sigaret. ret bai inap long moa long milien la kontena long las wik Fonde, Em i tok ol polis i bin kisim ol kina,” Sgt Moiyang i tok. long ai bilong ol opisa bilong dispela kontena long Mas 2019 Em i tok tu olsem ol polis i wok PNG Kastoms, PNG Imigresen na go putim long McGregor long mekim wok painim aut ol- na Sitisensip Atoriti, Nesenel Police Barracks long mun i go sem wanem ol dispela kontena i Nakotiks Buro, Dipatmen bi- pinis inap ol i opim long las wik kam insait long kantri, na sapos Ol memba bilong Polis Nesenel Drag na Vais Skwat i opim tupela kontena na rausim long Leba, Mejisterial Sevises, Fonde. ol i baim takis long kastoms. ol katen sigaret. Polis mekim moa wok long NCD Ol polis long Nesenel Ol arapela polis i bin Kepital Distrik (NCD) patrol raun long siti i mekim moa wok nau long was long ol hap long lukautim siti na bai insait long siti, nogut ol ol i mekim dispela wok trabel lain i traim long inap long pinis bilong mekim nabaut. dispela mun. Dispela spesel po- Las wik, moa long lis operesen bai i stap 1,000 polis i bin patrol inap long dispela vot i raun long ol strit bilong nogat bilip i kamap. Mosbi long sambai Ol opisa bilong long dispela vot i nogat nesenel Palamen i tok bilip long gavman bi- klia olsem wok bilong long Praim Minista Pe- skelim vot i nogat bilip, ter O’Neill. bai stat long taim Opo- I bin gat moa polis i sien i givim pas long kam long Nesenel Po- Spika bilong Nesenel lis hetkwata, Spesel Palamen, olsem em i Sevises Divisen (SSD), laik mekim vot i nogat Dok Yunit, Wara Polis, bilip. Orait bai Praivet Sentral Polis na Boma- Bisnis Komiti em Spi- na Polis Koles i bin ka i siaman long en, kam sambai long NCD bai glasim dispela pas. long sapoim spesel Po- Sapos ol i lukim olsem lis Operesen long dis- dispela pas i bihainim pela taim ol i ting vot i stret olgeta step, orait nogat bilip bai kamap. bai ol i putim long No- Ol polis i bin putim rot tis Pepa. Bihain long blok long olgeta rot i go 7-pela de, orait vot i long Palamen Haus na ken kamap. sekap gut long ol kar Nesenel Palamen bai na ol manmeri husat i bung gen long 28 Me, go long dispela hap. 2019.

Ol polis i putim rot blok na sekap long ol kar long taim palamen i bung las wik. P8 Wantok Me 9 - 15, 2019 heltnius PIH i pinisim gut 50 operesen bilong lewa PASIFIK Intanesenel tingting long mipela long Hospital (PIH) i mekim mipela i ken mekim wok ol operesen long lewa bilong mipela.” bilong ol sik lain long Dokta Naman Shastri Sande avinun i kam tu i tok olsem olgeta dis- inap long Trinde morn- pela samting bai i no ing. inap kamap sapos PIH i Ol intenesenel tim bi- no bin helpim na sapotim long ol dokta bilong lewa ol. long India i kam long Pot PIH em i wanpela haus Mosbi long mekim dis- sik we i save bringim ol pela wok. Nem bilong ol intenesenel dokta i kam em Dokta Vishal Gupta, long PNG long helpim ol Dokta Rajan Modi na manmeri husat i gat sik Dokta Naman Shashtri. long lewa. Na dispela em CEO bilong PIH, Kenol i namba 8 taim ol dokta i Sandeep Shaligram i kam long helpim ol man- amamas long gutpela meri. Ol i helpim 6-pela wok ol dispela dokta i sikman pinis na dispela i mekim. bringim namba bilong ol i “Mipela i amamas stret go antap long 50. Bai ol i long tokaut olsem mipela kam bek bihain long 3- i pinisim gut 50 operesen pela mun long helpim bilong lewa long PNG.” gen ol arapela lain. “Dispela em i no isi Wanpela famili bilong wok, em i hat tru tasol wanpela sikman i tok mipela i tok tenkyiu long olsem, “ Long karim wan- ol tim bilong mipela long pela man i gat sik long India long dedikesen bi- lewa long Papua Nuigini long ol long stap strong i go long ovasis long na mekim gut wok bilong kisim helpim em bai kos- ol,” CEO Kenol Sandeep tim bikpela mani tru. Shaligram i tok. Mipela i amamas tru na Dokta Vishal Gupta i tok tenkyiu olsem PIH i tok, “ Tenkyiu tru long ol stap long PNG na i pipel bilong Papua Nuig- helpim mipela na nau ini long wanbel long brata bilong mi i kisim mipela na gat strongpela helpim.” Ebola vairus kamap abikpela long DRC EBOLA vairus (EVD) long tasol ol i mas stap insait Demokratik Ripablik ov long program bilong sekap Kongo (DRC) long Afrika, oltaim long dispela sik. i wok long kilim moa pipel. Ol 454 namel long 788 Katwa na Butembo em sik lain em ol meri na 30 tupela ples we 71 pesen pesen, 232 namel long bilong ol pipel i kisim sik 786, em krismas bilong ol Ebola long las tripela wik. i aninit long 18 yia. I bin gat Long 5 Februeri i kam 116 pikinini aninit long inap nau, i bin gat ripot bi- faivpela yia i bin kisim sik long 789 EVD (735 gat sik Ebola. Ol faivpela nupela na 54 em ol saspek). Ol helt woka i kisim dispela 488 pipel i dai pinis. Ol 267 sik, foapela long Katwa na husat i kisim sik i kamap wanpela long Kalunguta. I orait gen na lusim ol Ebola kam inap nau, 67 helt Tritmen Senta (ETCs) woka i kisim dispela sik. merinius Me 16 - 22, 2019 Wantok P9

Augustine Sarughu bilong Bogenvil Daiosis, Bogenvili raitim Henry Taul i bin opim Katolik dis- helt sevis holim bung pela miting. BUNG bilong ol sista i Mista Chris Mota, man go pas long ol Katolik husat i lukautim opis bi- helt senta long Atono- long Balens laip insait mus rijon bilong Bo- long Bogenvil Daiosis dt- genvil i bin kamap long ministresen i bin kamap Pater Lebel Konprens olsem siaman bilong SIC senta long Hahela, long miting. 30 Epril. Bihain long dispela mit- Dispela bung i bin ran ing, ol SIC memba i bin inap long wanpela wik ol- gat taim long lukluk long geta. wanpela kontena i gat ol Ol sista i go pas long samting olsem ol matres senta i wok aninit long na ol bet na ol narapela Katolik helt sevis insait samting moa. long daiosis bilong Bo- Ol dispela samting i genvil. stap long kontena i kam Katolik helt ol SIC long kantri Belgium. Ol i memba i bin gat wanbel bin givim i go long Katolik misa wantaim Pater Helt Sevis. Polycarp Kaviak, Vikar “CHS i lukautim 15 helt Jenerel bilong Bogenvil senta insait long atono- Daiosis. mus rijon bilong Bogenvil Long Trinde long 1 Me, James Kowie i tok nau i bin gat opisal stat bilong yet ol i wok long putim yet miting bilong ol SIC ol samting long dispela memba we edministreta helt senta,” Kowie i tok. Ol ripota i go lukluk raun long Pokili Wail Laip Menesmen eria. Dispela bus i gat ol wailpaul na ol hot spring i stap long en.

PNG Fashion nafashion Design long olgeta. (Makena fashion Designbilong PNG na treina Week bi- sop ol man i na lainim meri, yut, kam long ol dispela disabel bung. man long helpimlong mipela samapkamap olsem treina bilong Week Limited i kisim ol inclusive for all). Olsem so long dispela weksop i tok, mama, ol disabel na tu ol Dispela woksop i stat long holim dispela trening dispela woksop. disabel man na meri na bikpela tingting bilong “Mipela i wok long pikinini husat i gat bikpela long Mande 13 Me na bai bikos dispela projek em i Dispela woksop em i lainim ol long dro na mipela long dispela yia em strongim ol disabel insait laik long lainim long droim pinis long Sarere 25 Me. helpim stret ol mama na ol namba 3 woksop bilong samapim ol klos insait long kisim ol disabel i kam long dispela woksop long piksa na katim antap long Janet Sios Faunda bilong yut na ol famili bilong ol.” dispela yia. Tupela long wanpela woksop bi- insait na lainim ol tu na pasin bilong wok bung laplap na lainim long PNG Fashion na Design Anna Amos na Tabu wankain woksop i bin long ol long Pot Mosbi mekim ol i pilim olsem ol i wantaim so ol i ken helpim samapim laplap long wei Week Limited i tok, “ Tenk Pelei Warupi, tupela top kamap pinis long Morobe long dispela wik. wankain olsem olgeta.” ol yet i go i kam. Sampela ol i droim piksa long en, i yu tru long Austalia Gav- disaina bilong PNG i na Is Nu Briten Provins. Projek Menesa bilong Em i tok moa olsem, samting wanpela i ken PNG Fashion na Design “Mipela i no laik long tok- mekim bai i hat tru long Week Limited Sasha Pei– tok long pasin bilong inklu- narapela i mekim, tasol Silovo i tok, “Tim bilong siv, tasol mipela i laik taim ol i helpim ol yet i go i mipela long 2019 em i mekim eksen long dispela kam, bai ol i ken pinisim olsem: Mekim Fesen tingting tu.” gut wok bilong ol.” kamap olsem samting bi- Ana Amos, top disaina Insait long dispela wok-

Ana Amos i wok long lainim wanpela mama long disain.

Ana Amos i trenim wanpela disable man nem bilong en Patrick Samar. Wantok Me 16 - 22, 2019 P10 nius

NUSir Ailan Gavana,Julius Sir samting givimbilong skul ben pipel K2 husat i milien stap long long stretim Kavieng rot Julius Chan i givim K2 na stretim haus kaikai bi- ailan bikos ol i mas gat milien long Provinsal long skul. dispela kain ol sevis wan- Woks Menesa, Foapela sola strik lait taim ol arapela manmeri Solomon Pela na em ol i wok long putim long provins. Provinsal Dairekta bi- long dispela taim. “Wok bilong yu nau em long Infrastraksa na Long Murat LLG long long mekim olsem dis- Transpot, Isaac Boliu Haiskul long Mus- pela ol wok i kamap. Gunugu long stretim sau, Sir Julius i tok “Gavman bilong mi i no hariap ol rot long Nu promis long givim K15 save toktok tasol, em i Hanova na Murat lokal milien aninit long Takis save mekim samting level gavman (LLG). Kredit Skim long stretim stret.” Sir Julius i tok planti ol ol klasrum na ples bilong Sir Julius i bihainim tok rot long Kavieng i pilai. bilong em olsem, “Sapos bagarap na dispela i Long dispela gavana i yu stap longwe, laik bi- mekim hat long ol kar putim K1 milien long sait long helpim yu i bikpela long ran i go kam. long pinisim na apgretim moa.” Long stat long Ungat ring rot na givim nupela Em i tok tenkyu long long Nu Hanova, Sir kar. gutpela welkam bilong ol Julius i kamapim de bi- Long Rongoi Praimeri na amamas long wok ol i long Mamirum o Yuniti Skul long Emirau Ailan mekim. Rot long Ogas, 2019 wantaim tok promis long olsem em i tok promis K50,000 long kisim ples long las yia. bilong olpela kapa we i “Mipela bai go bek long bin stap long 20 yia. opim Yuniti Rot long Wantaim dispela em Ogas olsem na mipela i foapela wilwil (tupela bi- askim Not na Saut long ol man na tupela bi- Sir Julius i laik kamapim Lavongai long bung wan- long ol meri) na tupela wil na stretim gut ol rot taim na opim Bopire Rot bairo long wok. olsem poto i soim wok i wantaim 100 pik,” Sir Long Tench Ailan, Sir kamap long Kavavu Julius i tok. Julius i tok promis long Avenu long Kavieng Long Enelawa voke- kamapim tupela etpos, taun. Poto: NIPG midia senel senta, Sir Julius i komyunikesen netwok na tok long givim K100,000 sola frisa. long stretim gen ol hul “Mi tokaut long mekim wara, nupela musik dispela ol wok long ol Planti moa samting long

lukimOl manmeri husat long i bai yumi 2019 tok, Kamapim AISAstingting bilong dis- kamap long 2019 Egrikalsa na ol Kaikai we pela forum em long tok- Egrikalsa Inovesen So Klaimet Senis i no inap tok long ol wei bilong (AIS) bai lukim na lainim long bagarapim. yusim ol klaimet smat planti moa nupela aidia Dispela so em i fri long teknolji long egrikalsa, long dispela so. ol pablik i go lukim. Bai luksave long wanem Dispela bikpela ol pipel i gat sans long kain ol teknoloji i stap egrikalsa so bai kamap lukim ol opisa bilong long helpim wok long Me 29 na 30 long NARI, ol arapela patna egrikalsa, laipstok, fis- Bubia, 10 Mail ausait bilong ol, na ol fama eris na akuakalsa, long long Lae. Ol wok redi i grup i soim wei bilong taim bilong senis i kamap nau long dispela groim ol kaikai na ol ara- kamap long klaimet. bikpela so na Nesenel pela samting bilong wok Ol saintis, bisnis haus, Egrikalsa Risets Institut egrikalsa. ol tisa bilong ol yuni- (NARI) i tok bai em i Long dispela tupela vesiti, ol ovasis divelop- bikpela na gutpela moa. de, bai i gat forum we ol men patna, na ol Het tok bilong AIS long bai toktok long polisi bi- wokman bilong ol han dispela yia em “Building long gavman bihainim bilong gavman, bai Climate Resilient Agri- het tok long kamapim kamap na toktok long culture and Food Sys- egrikalsa na ol kaikai we wok bilong ol na olsem tems in Papua New klaimet senis i no inap wanem ol i ken wok Guinea.” Long Tok Pisin long bagarapim. bung. Risets bai strongim wei bilong lukautim ol kaikai Ol save lain long PNG I ples long Hailans na salim samting bilong PNG. wok long mekim kain kain i go long olgeta kona bi- Seneta Rustoni tok i stadi na riset long ol long kantri. mas gat moa risets i kaikai bilong kantri. Ol dis- Wanpela bikpela hevi kamap long wei bilong pela saintis i laik save kantri bai bungim long bi- kamapim gut pasin bilong wanem kain kaikai ai inap hain taim em, graun bi- groim ol kaikai bilong long gro gut long wanem long gorim ol kaikai bilong fidim bikpela populesen kain graun na wanem fidim ol pipel. bilong ol pipel. kain ples. Bikpela hap Long begin bilong mun Em i tok long taim pop- wok bilong risets long ol Februeri, Asisten Minista ulesen bilong kantri i gro kaikai i save kamap long bilong Intenesenel Divel- bikpela, bai graun bilong Nesenel Egrikalsa Risets opmen na Pasifik long groim ol kaikai i sot. Institut (NARI) ausait lng gavman bilong Australia, Olsem na ol kain ples Lae, Morobe provins. Seneta Anna Ruston i bin olsem NARI i gat bikpela Tude i gat bikpela laik go lukluk raun long hetk- wok bilong mekim long ol tru bilong ol kain kain fres wata bilong NARI ausait risets bilong was long ol kaikai bilong ol kol ples na long Lae. Em i laik lukim kain kain hevi i ken ol ples bilong san tu. Bike- wanem kain wok dispela kamap long rot bilong pla bisnis i kamap long impoten ples bilong kamapim inap kaikai bi- groim ol kaikai long ol wokim risets long ol kaikai long ol pipel. nius Me 16 - 22, 2019 Wantok P11 Bulmakau, manmeri wokim maket

Sape Metta i raitim Henganofi, Robert Dispela em i no kau wantaimAtiyafa em i no amamas longfam, nogat. Tasol ol kau Goroka i SAMPELA politisen, long lukim dispela ol kau raun fri na kaikai ol rabis lokal na nesenel lida i raun fri na pekpek long na pipia na long wankain long Isten Hailans i gat olgeta pablik ples. taim i pekpek long bikpela wari nau long ol “Husat i papa long dis- bikpela Goroka maket. pipel bilong Goroka na pela ol kau i mas rausim Dispela em i no namba provins tu, long ol i go insait long banis, wan taim long kain samt- wanem, ol i luksave na larim ol i stap insait ing i kamap. olsem sampela ol long banis. Planti taim ol pik bilong bikpela enimal olsem Em i no gutpela long ol lokal ples go aut na bulmakau i wok long larim ol i raun fri long bagarapim pablik ples raun fri long olgeta taun,” Atiyafa i tok. long Goroka taun. pablik ples long Em i askim long we Sapos Goroka taun Goroka taun. stap menesmen na ol atoriti i no inap kamapim Dispela em i no gut- wokman na meri bilong ol lo long pasim kain pela long sait bilong helt Goroka Eben lokal level samting i kamap, Goroka bilong ol pipel bilong dis- gavman husat i save i go taun bai kamap ples bi- pela taun na provins. pas olsem Goroka Taun long ol manmeri o nogat, Dispela i mekim na Atoriti long lukautim taun em i askim planti man- wanpela mausman na na rausim dispela ol kain meri i gat. Memba bilong samting long taun. Ol kau raun fri long Goroka taun tasol taun atoriti i no mekim wanpela samting long pasim ol. Poto: Sape Metta

Misels- Rubela CCHS amamas long gutpela wok bung kempen bai kamap Paul Zuvani i raitim Madang i mekim dispela mani stret long Dipatmen Sios i bihainim Ne- tok taim Wantok Nius- na i no wet long CHS bai senel Helt plen bilong Di- KATOLIK Helt Sevis pepa i askim sapos em i kisim mani na bihain tilim patmen long kamapim ol klostu (CHS) i amamas long kisim gutpela sapot long long ol. wok. Benorah C Hesehing long holim gutpela kem- gutpela wok bung namel gavman. Dispela ol i tok i ken “Mipela i gat gutpela i raitim pen. long em na gavman, Ark- Em i mekim dispela tok mekim wok bilong sios wok poroman wantaim “Sapos yupela i raun bisop Stephen Reichert, tu bihain long CBC i pin- helt sevis i isi. gavman, moa long sait HELT Dipatmen na ol long kempen na i laikim Saiman bilong CHS long isim wan wik kibung long Katolik Sios i ranim 47 bilong fanding,” Arkbisop patna bai mekim kem- saplai na helpim long opis bilong Katolik Bisop Pot Mosbi long las wik. pesen long ol helt ejensi Stephen i tok. pen bilong sik misels na mekim wok hariap, yu- Konprens (CBC) i tok. Katolik Sios Helt Sevis long kantri. “Stat long 2016 mipela rubela long kantri long pela i mas tok save Em i tok long sait bilong (CCHS) i bruk lusim Wan wan yia gavman i i kamapim dispela poro- 11 Jun 2019. hariap long ol atoriti ba fanding dispela i gutpela Christian Helt Sevis na i save makim K50 milien man wantain fainens na Helt Dipatmen, kisim helpim,” em i tok. tasol salens i stap long bin sainim memorandum Arkbisop Stephen long givim long ol CHS na humen risos divisen bi- UNICEF na WHO i holim Apsait long kempen wok bilong kisim marasin ov agrimen (MoU) wan- Reichert, Siaman bilong 65 pesen bilong fan i i go long Helt Dipatmen. wanpela kibung bilong ol bilong misels na rubela saplai na givim i go aut taim Helt Dipatmen long long CCHS bihainim “Gavman i sapotim Sif Ekseketiv Opisa long ol ol pikinini aninit CCHS. long wan wan ol helt 2016 na nau i stap bilong bikpela bilong ol haus sik. mipela long baim ol wok (CEO) bilong ol 22 long wanpela krismas, ol (CBC) i askim Helt Dipat- ejensi bilong ol. em yet. Las fanding i go long ol manmeri na mipela i Provinsal Helt Atoriti bai givim polio sut men sapos ol i mas stap Arkbisop bilong Katolik Bisop Konprens em long Epril. save kisim.” )PHA) las wik long kisim marasin tu long ol bilong ol yet na kisim tingting bilong ol long ol pikinini long namba wok ol i mekim , ol seven raun. salens ol i bungim, rot ol Dokta i go pas long inap long stretim ol yet dispela kempen, Math- na ol helpim ol i laikim ias Bauri i tok planti bai ol inap long mama na ol komyuniti Papagraun kampani sainim kamapim gutpela kem- memba i gat planti pen bai olgeta pikinini askim long wanem as ol inap kisim banis sut. pikinini i kisim planti Dokta Deborah Bet- polio sut marasin tumas. K3milienOl mausman bilong lokal rot kontrak tels i givim plen bilong Em i tok, “ Long kain rot kontrakta, Tsukolak stretim ol heltwoka na taim we sik i kamap Ltd i sainim wanpela redim ol yet na i tokim ol bikpela long kantri, K3milien kontrak wan- dispela heltwoka husat pikinini i mas kisim taim Nu Ailan Provinsal bai raun bilong kempen planti polio sut na bai gavman long Tunde. long toktok gut namel bodi i gat gutpela banis Dispela liklik seremoni long ol yet na ol atoriti long stopim sik polio.” i kamap long ai bilong Gavana bilong provins Kiau bisnis i winim Sir Julius Chan, provin- sal ediministreta, bikpela luksave Lamiller Pawut na Innovative Agro Industry HACCP em long sekap provinsal woks menesa PNG i winim wanpela na lukim olsem ol lain i bi- Solomon Pela wantaim bikpela mak long hainim stretpela pasin bi- ol memba bilng provin- egrikalsa bisnis bilong en long lukautim kaikai inap sal ekseketiv kaunsil. long PNG. em i kamap long kastoma Dispela kontrak i bi- Ol i winim awot bilong olsem bai i no gat ol jerm long apgredim Mulina HACCP sefti stended nogut i stap long ol kaikai Bbokrot long Is Kos we long kakaruk na kiau fam na givim sik long ol pipel. Sentawan log kampani bilong em long Mt Fubilan HACCP en i wanpela bai stretim ol graun. long Westen Provins. intenesenel mak na i Kontrak i bilong 6-pela HACCP em Hasad givim bikpela luksave Gavana Sir Julius Chan (raithan) i sanap wantaim ol opisa bilong Tasukolak Ltd na provinsal gavman long taim mun na ol wok bai stat Analises Kritikel Kontrol long ol lain i stap insait bilong tokaut long awotim kontrak. Poto: NIPG midia Poin na em i wanpela fud long egrikalsa bisnis. long neks wik, 20 Me. Tasukolak Ltd em i sefti sistem i was long Nau Mt Fubilan Agro- dispela kontrak long 6 gavman na Gavana Sir long ol pipel bilong Nu Julius long luksave long wanpela lokal kampani pasin bilong kamapim o Industries Limited Egg Me. Julius Chan i bilip long Ailan i mas kontribut mipela, bai mipela i husat i mekim ol dispela kaikai, we ol i putim o Farm na Production Fa- Siaman bilong kam- kampani bilong ol inap long kamapim Nu Ailan. kamapim wok long mak kain wok inap 30 yia ol- kaikai na pasin bilong cility long Tabubil i kisim pani, Amos Daniel i tok long mekim dispela wok. Yumi no inap sindaun na yu laik lukim,” Mista geta. Provinsal gavman salim ol kaikai i go long ol dispela bikpela luksave tenkyu long provinsal “Em i bikpela samting lukluk tasol. Tenkyu Sir Daniel i tok. kastoma. Wok bilong bilong HACCP. i tokaut long ol i kisim P12 Wantok Me 16 - 22, 2019 komentri

WantokKomentri Wanem taim bai PNG i GAT ol gutpela plen bilong gavman i stap long sevim gut mani kantri i kisim long ol bikpela bisnis olsem oil na gas na sevim gut dispela mani long was long kantri long bihain Itaim.I Wanpela rot bilong sevim gut mani em kirapim Sovren Welt Fan long putim insait long wanpela Sovren Welt Fan (SWF). Planti kantri long wol i mekim olsem na dispela mani i sambai gut long sin- daun bilong ol pipel. Long dispela wik, memba bilong Mosbi Not Wes, Sir Mekere i askim gavman long tok klia long watpo na yumi no kirapim yet wanpela SWF. Em i tok bikpela mani kantri i kisim nau long oil na gas i lus nating bikos gavman i no kirapim yet wanpela SWF. I gat ol gutpela eksampel bilong ol liklik kantri husat i kirapim SWF bilong ol na nau ol i gat mani i stap long was long ol. Tupela bilong ol dispela kantri klostu long PNG em liklik Kiribati ailan na Timor Leste. Kiribati i gat samting olsem K2.5 bilen long SWF bilong en na Timor Leste i gat K57 bilien, em i sevim mani kantri i kisim long oil na gas. Na watpo na PNG i no gat wanpela SWF yet we em i ken sevim mani bilong bihain taim? Wanem taim bai yumi kirapim dispela Fan? Yumi olgeta i luksave olsem wok bilong ki- rapim dispela kain SWF em i no isi. I mas gat klia long ol pipel bilong kantri wanem taim tru tasol i kam inap nau i no gat wanpela samting Palamen bai bung gen long kibung bilong en ol lo i kamap long bosim gut mani bilong SWF. bai PNG i gat SWF bilong en. Yumi mas save i kamap yet. Gavman i mas tokaut long ol pipel long Me 28. Dispela bai i gutpela sans long I mas gat ol dairekta husat i ken mekim stret- ol mani kantri i kisim nau long oil na gas i go bilong kantri long wanem samting i kamap nau. Praim Minista Peter O’Neill long tokaut long ol pela wok bilong lukautim dispela mani bilong we? Gavman i kirapim wanpela spesel benk Ating ol bikpela wok i pinis na klostu nau bai pipel bilong kantri long wanem samting i ol pipel. Bikpela wok bai i kamap bipo long akaun we em i putim ol dispela mani o nogat. gavman i tok save long ol pipel. Yumi no save kamap pinis o i no kamap yet long plen bilong PNG i ken gat wanpela SWF bilong en yet. Ol plen bilong kamapim wanpela Sovren olsem na kain kain toktok i kamap na ol pipel i kirapim wanpela Sovren Welt Fan bilong ol Olsem na yumi laik Praim Minista i mas tok Welt Fan bilong kantri i bin stat long 2011 yet paul na tingting planti. pipel bilong Papua Niugini.

Autim Tingting... Strongim Wol Bel isi na Viles kot wokman i long mekim wantok sis- “phone Aganist Corrup- no gat pe tem. Em i karim sevis i go tion’ kempen i kam long stopim woa ektiviti long Baiyer tasol na Mul i mak bilong mipela ol HWPL, wanpela intene- bung wantaim sivil so- long stet na ol lain i wol sapos olgeta i joinim Dia Edita, no kisim wanpela sevis. pipel. Mi save ting olsem senel NGO aninit long saiti. makim sosol bilong Pasi- dispela grup”. Ol Legislet Long taim Sani Rambi i em pait bilong ol pipel UNECOSOC, i givim Ol kantri olsem Sey- fik Ailan long divelopim Bel isi Kempen, wanpela Mi laik autim wari bilong mi. stap olsem memba, em i long haia level tasol. Nau DPCW (Declaration of chelles, Kingdom bilong bel isi enviromen na bilong ol DPCW wok Mi wanpela viles kot wok- save givim sevis long tu- mi amams tru, mi save Peace na Cessation of Swatini, Comoros na Tu- sasteinabel divelopmen. sapot nau i gat 730, 000 man na mi no kisim pe long pela distrik wantaim. lukim ol kain korapsen War) olsem wanpela fan- valu i bin sapotim dis- Dairekta bilong HWPL sain bilong ol 176 kantri. foapela yia olgeta. Sampela long ai bilong mi yet na damentel solusen bilong pela DPCW. Ripot bilong Lucia Kim i tok, “Sapos “DPCW em yet i tok ol i wet stap na indai pinis. Tenkyu long Phone nau bai i gat sans long global environmen bi- HWPL, ol lo bilong ol sapot i kam long het moa long edukesen na Na hevi bilong ol dispela Aganist Corruption tokaut. long bel isi. Dispela DPCW insait long bel isi bilong stet long wan wan sapot, na em wanpela man, husat bai i kisim, mi no kempen tokaut i bin stat wantaim na ansa lukaut long kantri bai stopim, sekyu- rot tasol mipela i ken save.Dipatmen bilong Jastis Tenkyu long yupela karim Francis, Madang ol intenesenel kopere- Klaimet Senis insait long riti bagarap. Mi ting ol mekim wol bel isi,” Ga- bilong mipela i mas givim sen na kamapim bel isi Pasifik bai ol toktok long Saut Pasifik kantri bai vana Jeneral bilong Tu- hariap bikos planti opisa ol i olsem kalsa long wok Australia wantaim het bi- redi long senisim dispela valu Iakoba Taela i tok. dai nating.Em tasol wari bi- long mi. Sapos yu gat sampela toktok o tingting, yu ken Mote Wapeia, salim sms teks i kam long dispela digicel namba: NIP Viles Kot 71845906 na bai mipela i putim long niuspepa. Grinhaus ifekt i save senisim klaimet Maun Hagen

Prais bilong kakao, kopi i no kam gut Laia bilong Dia Edita, grinhaus gas OL keskrop bilong mipela olsem temol long Is Sepik i no orait blanket bilong tumas. Long mipela long graun. (Poto Sentral Sepik na Maprik i NASA websait) save lukautim sindaun bi- long mipela long mani bi- long wanpela keskrop tasol em Vanila. Mi laik mekim wanpela singaut i go long ol lain i save baim Vanila long lukluk na apim prais bilong 230.00 LONG ripot bilong grinhaus ges) gen. Long ol samting i save grinhaus ifekt. Tasol i gat vanila i go antap long K1000 120.00 NASA, ol namba wan ripot bilong NASA i bin tok kamapim kabon dioxide narapela bikpela samting wanpela kilo o moa. Mi wan- samting i bin senisim olsem kabon daioksaid kam aut insait long grin- i save bagarapim global pela man i save baim Vanila klaimet em greenhaus em impoten komponen haus em koil, oil na kuk waming i kam long grin- long Sentral Sepik. ifekt. Taim lait bilong san i bilong etmospia na em i gas, na ol arapela em haus ifekt em woa. Woa Ben Owinda save go insait long klaut save senisim klaimet. katim diwai pundaun na i em yet kam olsem kabon Drekikir, Is Sepik na hatim graun, na dis- Mista Epeli Vakatawa no tingting long planim dioxide insait long wok bi- pela hat bilong sanlait i wanpela ripota bilong Fiji nupela gen long senisim long manufeksering, long Mul-Baiyer MP mekim a/Editor save go gen long hap bi- One TV i tok, “Kabon i olpela diwai, bagarapim yusim ol samting bilong wantok sistem Paul Zuvani long grinhaus na givim go save kam aut em i meja bikpela bus long mekim pait. Na tu planti eksen i Dia Edita, Printed and Published at: aut gen insait long olgeta kamapim bikpela senis kainkain samting. Dispela save kamap long taim bi- Dove Travel Building, Level Mi laik autim komplen bilong 2,: Section 24, Lot 25, hap, na daunim hat long long global waming.” rausim ol kabon daioksaid long woa, we i save go Angau Drive/ Lahara Avenue eria bilong graun na dau- Ripot bilong Yurope long kisim presen bilong het long givim kabon diox- mi olsem Memba bilong Junction, Boroko nim etmospia (aninit long Komisin, wanpela bilong etmospia, long kamapim ide. Mul-Baiyer Koi Trape wok siosnius Me 16 - 22, 2019 Wantok P13 Yut, Meri na Famili Pastor Haus komunio meri tok Barbara Lunge Dijital ikonomi na no gat pepa mani sosaiti AN wol gavman i wok long redim Paulus Tali i raitimtenkyuDispela meri em Em i long wok tupela yia narapela God hap tasol i wok laip bilong em, maski gut- ol samting bilong kamapim so- Nibingo Kasip na em i bi- tasol we long 1989 em i long haus komunio tasol. pela taim o no gat, em i saiti we i no gat pepa mani taim GOD i gat plen long laip long Sokaneng Kongrige- go bek long ples bilong “Mi no save long no kisim bagarap. 2020 i kam. Dispela gavman nau i wok bilong yumi wan wan sen long Gasob Luteran em long Sokaneng wanem as mi no gat nara- Em i tok ELC i save wok WlongW lukautim ol wok bilong ikonomi, poli- manmeri long kain kain Peris, Yabim Seket long Em i tok taim em i wok, pela tingting tasol mi pilim gut wantaim Katolik, Yu- tik, sosel na relijon long wol. wok yumi mekim. Finschaffen long Morobe planti meri i kam joinim olsem mi amamas long naitet na Angliken sios. Ol baibel rit long daunbilo i tokaut long lida Sapos yumi stap o wok Provins. em tasol ol i wok sotpela wok na stap long hia,” Em i tok ol ELC bilip bilong dispela wan wol gavman na ol giaman longpela o sotpela taim Dispela meri, maski i no taim na bihain ol i painim Kasip i tok. manmeri long olgeta hap profet bilong en. long wanpela hap em laik bikpela wok, em i givim narapela wok o ol no laik “Mi no gat narapela bilong kantri we i gat tok- Buk bilong Kamapim Tok Hait 13: 1, 11 (KJV) bilong Bikpela yet. putim tingting na givim wok moa na go. tingting i stap long wok tok long het opis i save go 1 Na mi lukim wanpela wel enimal i kamap Long Haus Komunio taim tru long mekim dis- Bihain long em i go long em nau mi mekim.” long haus komunio we ol long solwara. Em i gat 7-pela het na 10-pela long Evanjelikal Luteran pela wok. ples em i stap nating long Em i tok tenkyu long i save lukim ol. kom i kamap long ol het bilong en. Na 10- Sios Het Opis long Ampo, Em i stat wok long haus ples inap long 2004 na Bikpela Papa God long Em i tok tenkyu long pela hat olsem ol hat bilong king i stap long Lae, Morobe Provins, i komunio long 1987 na em i go bek gen long strongim na lukautim laip ELC sios long Jemeni ol kom bilong en. Long ol het bilong en ol gat wanpela meri i stap aninit long wanpela haus komunio long Lae. bilong em. long baim ol naip na nem i stap, na as bilong ol dispela nem em wok longpela taim i kami Jemen meri em Violet Long dispela taim i kam Em i tok em i lukim tru helpim ol long mekim ol kain kain pasin bilong tok bilas long God. nap. Stang. inap nau em i no go long han bilong Bikpela long wok. 11 Orait mi lukim narapela wel eninal i kirap insait long graun na i kam antap. Long het bi- long en tupela kom i kamap olem ol kom bi- long pikinini sipsip, na toktok bilong en em i olsem toktok bilong wanpela bikpela snek. Bilong wanem ol i wok long kamapim so- Sista givim sevis long komyuniti saiti i no gat pepa mani long em? Dispela i Sista Rachel Arputham wok moa long 24 kris- provins long 2007. ol. bilong ol i stap long 7 i go min yu no inap long baim na salim ol samting i raitim mas. Long dispela taim em i Dispela i mekim Sista long 14 i stat long go wantaim pepa mani na siling olsem kina na Em i bilong kongrige- lukim olsem ol pipel i Tresa i kamapim wanpela kisim skul. toea tasol bai yusim kad tasol. Bihain long WANPELA Katolik sista sen bilong Sista bilong lusim wanpela bikpela baibel skul long ples bi- Bihain long dispela ol dispela ol bai putim ol maikro sip (ain samt- bilong India i givim Josep bilong Clunny samting long laip, eduke- long ol yet long ol i go Gred 10 drop aut i go na i ing) long sampela hap bilong bodi bilong yu olsem han o poret. bikpela sevis long ol bus (SJC) bihain long em i sen. lainim baibel na save lain long dispela skul tu. Yupela i mas was long larim ol i putim manmeri. wok long sampela hap bi- Sapos ol mangi i laik long tok bilong God. Inap long nau, 1000 maikro sip i go long han o poret bilong yupela Dispela sista em Sista long kantri we superia bi- skul, ol i mas wokabaut Wantaim dispela skul, sumatin i stap long dis- olsem yupela i no ken brukim tok bilong God. Tresa Jose bilong India long em i salim em i go sampela de o aua bipo ol inap lain long kaunim pela skul na i save kisim Buk bilong Kamapim Tok Hait 13: 16-18 husat i kam long Papua wok long Kanabea Kato- long ol ken kamap long nem na namba. 20 litrasi skul long Kan- (KJV) Niugini long 1994 na i lik Misin long Galp skul we i stap klostu long Ol mangi husat krismas abea Katolik Misin. 16 Orait namba tu wel enimal i tok na ol i putim wanpela mak long han sut na long pes bilong olgeta manmeri, maski ol i manmeri nating. 17 Na sapos man i no gat dispela mak bi- Manmeri laikim long nem bilong wel animal o sapos em i no gat namba bilong nem bilong en, orait em i no inap long baim samting long em. sevis… 18 Man i gat gutpela tingting, em inap save gut long dispela samting. Man i gat save, em i mas kaunim gut namba bilong wel enimal. pasto askim long Dispela namba em i namba bilong wanpela man, na namba bilong dispela man em 666.* Bihain long ol i yusim kad long sampela strongim bilip taim, ol bai putim maikro sip long han bilong yu. Maikrosip i olsem wanpela liklik sid bilong Paulus Tali i raitim long lokal memba na Minista rais. Dispela pasin ol i mekim long yu, em i bilong Fiseris, Patrick Basal gutpela long ol tasol long yu yet, dispela i OL manmeri long Yawo, long em i mas wok wantaim nogut. Dispela i min olgeta praivet samting bilong yu olsem ripot bilong mani em olgeta long Hube ples, Kote long memba bilong Tewaii-Siasi. bai putim long dispela maikrosip na bai putim Pindiu Distrik, Morobe Namba bilong ol manmeri long han bilong yu o poret bilong yu. Provins i askim gavman i stap long ples Yawo i stap Long dispela maikrosip, bai dispela wan long stretim rot bilong ol. olsem 1500 na planti hevi wol gavman bai skelim ol wokabaut bilong yu Sista Tresa Jose i sanap wantaim sampela lain em i wok wantaim long Kanabea Ol i tok stat long taim bilong lo na oda i stap long long Setalait sistem. Long taim dispela i stap, Katolik Misin long Galp Provins. Poto: Sr Rachel Arputham kantri i kisim Independens, dispela hap. yu bai kamap wanpela samting bilong ol na ol i no lukim wanpela gut- Pasto Enu i tok ol misineri ol bai bosim yu. pela sevis i go long ples bi- i wok hat long skulim tok bi- Buk bilong Kamapim Tok Hait: 14:9-11 long ol. long Bikpela na Jisas Krais i (KJV) Morobe yut holim musik kos Ol i tok long las 30 yia, ol i go long ol tasol em i tok dis- 9 Na narapela ensel i bihainim dispela tu- Paulus Tali i raitim serim tok bilong God na pre gut na presim nem pela ensel na i kam. Dispela namba 3 ensel long tok tenkyu long bilong God. lukim planti hevi i pas long lo pela tasol i no inap. na oda na dispela i bagara- Gavman i mas mekim wok em singaut strong olsem, “ Sapos wanpela RIDIMA Luteran Paris Bikpela Jisas. “Taim yu singsing yu man i lotu long dispela wel animal na long pim sindaun bilong ol. bilong em long givim sapot long Wau, Morobe Em i tok musik i wan- no singsing tasol, yu piksa bilong en, na em i kisim mak long pes Provins i bin holim wan- pela kain samting we i mekim tupela samting Ol i tok sampela taim hevi tu bikos em i gat mani. bilong en na han bilong en, orait bai em i mas pela musik skul long 20 i mekim yumi i amamas wantaim. Yu pre na i save kamap long ol hap we Bikpela Jisas i as bilong dringim wanpela kain wain. 10 Dispela wain go long 26 Epril. long lotu. singsing wantaim.” i no mas kamap olsem ples Kristen laip bilong yumi na em belhat bilong God na God bai i no inap Dispela kos i bin Em i tok planti taim ol Joe Maigao, Wau bilong ol misineri. yumi mas wok hat long long tanim wara wantaim dispela wain pas- helpim gut ol manmeri bilip manmeri i save Luteran Yut Kodineta i Pasto Enu Guling bilong strongim dispela bilip. taim. Na long ai bilong ol ensel bilong God, husat i laik pilai musik yusim buk na singsing tok ol bai lainim planti Kulungtufu Luteran Peris, i “Mi salensim ol Kristen na long ai bilong Pikinini Sipsip, dispela man long taim bilong lotu. tasol ol i no save sapos samting olsem gita, tok ol pipel i laik lukim moa husat i bungim traim long bai i kisim pen nogut long paia na long ston Dispela ol lain i go bek ol bihainim gut nek o no kibod, tambarin, tomtom, gavman opisa i stap long laip olsem pasin bilong prea salfa i paia. 11 Na smok i kamap long dispela paia i wantaim bikpela ama- gat. flut na arapela samting distrik. na putim tingting bilong yumi Em i tok planti ol pablik i go long Jisas Krais i rot bi- givim pen long ol, em bai i go antap oltaim mas na tenkyu. “Taim yu save long bilong pilai musik. oltaim. Ol dispela man i save lotu long wel Pasto Yanding Nathan ritim musik, yu ken bi- Em amamas long ol sevan em ol manmeri i no long strongim bilip bilong save lukim ol tasol ol i stap yumi,” Pasto Enu i tok. enimal na long piksa bilong en, na i kisim bilong Liteji divisen long hainim gut nek o yut i soim laik na kamap mak bilong nem bilong en, ol bai i no kisim long sampela hap na i wok “I no gat narapela rot bi- ELC opis long Ampo i tok kamapim ol singsing bi- long dispela kos. malolo long san long long nait. planti lain i kamap na ol i long yu yet,” Pasto Yand- Em i tok taim ol yang- long kisim pe. long yumi stap gut sapos Buk bilong Kamapim Tok Hait: 16: 2 (KJV) soim laik tru long lain. ing i tok. pela i save long tok bi- Em i tok ol samting we ol i yumi i laik lusim Jisas Na namba wan ensel i go kapsaitim dis bi- Em i tok musik i gut- “Musik i gutpela bikos long God na laik ol i gat gat long dispela taim em Krais.” long en antap long graun. Na ol kain kain pela bikos dispela i em i mekim lotu i kamap long sios musik i wan- long ol misineri na kiap we Em i askim ol manmeri strongpela sua nogut tru i kamap long skin strongim bilip bilong ol laip na i kirapim tingting pela rot long strongim bipo i bin kamapim. long sanap strong long bilip bilong ol man i gat mak bilong wel animal na manmeri long harim na bilong ol manmeri long bilip bilong ol. Em i tok ol pipel i askim tu bilong ol. i save lotu long piksa bilong en. P14 Wantok Me 16 - 22, 2019 mafnius Me 16 - 22, 2019 Wantok P15 Ol pipel bilong Feranmin bai gat klinpela wara saplai Stori Mandy Glass. Ol poto Richie Axon tul na ol arapela liklik samting olsem ol simen beg, insait long ol bilum. Na ol man i karim ol bikpela ABUBIL i stap bikos long bikpela Ok Tedi samting olsem ol poli-paip rol bilong kisim wara. gol main. Ol i wokim wanpela gravel ples Richie i tok, “I no gat planti balus olsem Twin balus long Tabubil na ol pailot bilong Otter inap karim ol kain kago olsem na pundaun balus i mas yusim ol masin long painim spes long kain ples baus we i flet na longpela bilong en TantapT long klaut long kamdaun long dispela ples inap long 530m tasol na bus i raunim. balus. “Mipela long MAF Tabubil na MAF Telefomin i tok Tabubil i save mekim bikpela wok bilong helpim tenkyu long gutpela helpim bilong ol dona husat i ol komyuniti long dispela hap bilong kantri long taim save helpim ol balus bilong mipela long ran. ol i laik kamapim ol projek o karim ol saplai bilong “Dispela helpim bilong ol inapim kost bilong fuel, stua. Ol kago i save kam long sip i go sua long Ki- eviesn insurens na ol arapela kost bilong mekim unga long Flai Riva, orait ol kar bai karim long 130 wok bilong mipela - olgeta ran bilong mipela i km rot i go kamap long maining taun long Tabubil. bringim sampela senis i go long laip bilong ol pipel Long hia, wanpela transpot tasol em long balus husat i stap long ol longwe ples tru.” bikos i no gat rot inap kalapim dispela Hindenburg Wall maunten i winim 2000 mita na longpela bilong en inap long 200 kilomita. I gat ol liklik bus rot ol pipel i save bihainim i go antap long maunten na go insait long bikbus na slip long rot. Tasol sapos i gat ol bikpela kago long karim, bai ol i mas karim long balus tasol. MAF beis bilong mipela long Tabubil i save kisim askim oltaim long ol pipel long karim ol kago namel (lep na raithan) Kevin i opim ol boksa na sekap long ol bilding saplai nan a sefti ikwipmen long Tabubil na ples bilong ol o long karim ol kago Ol tul i pulap long dispela bilum bilong ol bikpela projek. Ol ran bilong balus long Tabubil em sotpela tasol, samting olsem 20 minit long kalapim ol maunten, tasol ol klaut na taim bilong ren, i save givim bikpela salens long ol pailot i flaim balus. Ol kago inap long hevi bilong 1.5 ton na spes in- sait long balus inap long fitim ol material em long- pela bilong ol 6 mita, em ol Twin Otter i rait balus bilong mekim dispela wok bilong karim ol somil na ol bikpela material bilong wokim ol haus. Solan Mirisim, Memba bilong Telefomin long Palamen, i save mekim bikpela wok bilong kamapim gut ilektoret na sindaun bilong ol pipel bi- long distrik bilong en. Long las tupela mun, MAF i bin karim ol wokabaut somil i go long ol komyuniti long Min eria. Planti ol dispela komyuniti i stap long ol ples maunten we i gat planti diwai na ol i laik katim diwai long kisim timba na wokim ol samting olsem klasrum o heltpos o wokim haus bilong ol pipel. Long taim yu flai long balus na lukluk i go daun long dispela hap, bai yu lukim ol haus kapa i stap. Tasol long planti handet yia, ol pipel i wokim ol haus morata na tude tu planti pipel i wokim ol kain haus olsem yet. Haus kapa i orait bikos yu no inap wari long senisim morata klostu klostu, na tu, em bai helpim long kisim wara bilong ren. Sampela lain husat i gat Feranmin ples balus. haus kapa i sanapim dram long kisim wara bilong ren. Tasol long taim bilong san, bai wara i sot na ol i mas wokabut longwe tru long painim klinpela wara bilong dring na kukim kaikai. Laip bilong ol pipel long Feranmin bai i kamap gut nau. Klostu bai ol wok long wanpela paiplain i pinis na bai karim wara long wanpela maunten i stap klostu, i go long ol ples. Ol pipel bai lukim klin- pela fres wara i kam long maunten. Ol i no nidim ol pam o filta o wokbaut longwe long painim wara. Kevin em i asisten Wod Kaunsila long ples Kia- likmin we i gat foapela ples. Em bai go pas long mekim dispela wok bilong wara saplai projek em MP Mirisim i givim mani bilong kamapim. Kevin, bai lukim olsem ol i putim stret ol paip bi- long karim wara i kamdaun long maunten na i go long ol komyuniti long ples. Bihain long Twin Otter i bin lusim olgeta kago long Feranmin, Kevin i tok, “Tenkyu long helpim mipela long karim ol dispela samting, sapos nogat, bai mipela i no inap long kamapim dispela projek.” Long ples balus long Feranmin, ol pipel i mas karim ol dispela kago na wokabaut samting olsem 2 kilimita gen. Richie Axon, kepten bilong Twin Otter long dis- Ples balus long Tabubil we ol bilding material na wara paip i redi long lodim Planti pipel long komyuniti i kam helpim long rausim ol kago long Twin Otter balus pela ran bilong balus, i lukim ol pipel i putim olgeta long balus Kevin i amamas na tok tenkyu long MAF long karim olgeta kago i go long Feranmin P16 Wantok Me 16 - 22, 2019 entetenmen Raun bilong Kanage

Gutpela de ol rida, George laikim K80,000 … mi Kanage laik toksave olsem plis salim ol tok pilai Kanage stori na bai mipela i putim insait long dispela RAUN BILONG tokL fanresing tenkyu ogenaisa long olgeta KANAGE kolom. Salim bilong biknem singa, ol gutpela tok pilai tasol, nogat ol tok nogut George Telek i tok o pasin nogut tok pilai we mi no inap putim tenkyu long sapot ol grup na long pepa. Teksim i kam long 718 45906 wanOO wan manmeri i mekim long kamapim fans. Tenkyu! Paps Kanage.. Dispela ol mani na ol arapela helpim ol i givim i lukim George i kisim gutpela operesen. KANAGE EM PLES MAN Tasol em i laikim narapela op- KANAGE em ples man na em i kam long wan- eresen gen long ol dokta i rvium operesen bilong em. pela klen nem Nimoko, Yamikim Tribe na em Dispela fanresing em Lamana wanpela man bilong painim abus. Gold Klab bilong Lamana Hotel Na olgeta taim em i save kisim dog i go wan- wantaim redio stesin, PNGFM taim em long bun na nem bilong dog bilong em Ltd aninit long tripela studio; NAUFM, YUMIFM na LEG- Kuyambu. Tupela i bin kirap long traipela ENDFM i bin go pas long em. moning no gat kaikai na wara na go raun long George Telek long las yia i bus na dok bilong em nek drai long dring wara kisim sik kensa long maus bi- tasol no gat wara bilong dring na em lukim Posta bilong George Telek na ol original Painim Wok Ben memba i redi long pairapim ol olpela singsing long em we i mekim em i sik na Kanage pispis i stap. Na dok bilong em i no save singsing. bilong ol long bring memori bilong sampela bilong bipo. Em i gat bikpela hevi na George i mas gat K80,000 we Telek i bin go pas long em Dispela fundraising bai kamap Kyambu i laik dring na Kanage inglis long em., olsem ol dokta long kantri i no long go bek na mekim reviu. long 80s na 90s. Dispela ol long Me 25 long Lamana Gold “Kuyambu get away I am throwing the inap long helpim em. Tasol ol i Lamana Gold Klap wantaim olpela ben memba i kam bung Klap na sapos yu laikim ticket pispis,” na dok em isi tasol lusim em na i go. askim em long go long ovasis PNG FM wantaim tripela redio long helpim George Telek na yu ken go long PNG FM redio long kisim gutpela operesen stesin Nau FM, Yumi FM na kamapim wanpela nait we ol- stesin na kisim wanpela ticket KANAGE EM BAS DRAIVA long kamap gut. Legend FM i kamapim wanpela geta bai bung wantaim na pilai bilong yu long helpim olpela Dispela i lukim fanresing i bikpela fundraising bilong laiv musik. Olgeta olpela sings- musik man bilong yumi long KANAGE em wanpela bas draiva na em kamap na ol i salim em i go long George Telek wantaim olpela ing bilong ol we i save pairap PNG. bilong ples Konambandu long Wosera na em i Australia long kisim operesen. band bilong em ol kolim long long ol provinsal redio stesin na Sapos yu laik helpim orait save draivim wanpela bas i stap. Na papa bi- Painim Wok Ben, dispala ben FM stesin bai ol pilai long dis- “inbox” long Painim Wok Ben Tasol em i mas go gen na long bas i tokim em yu kisim Silives em stap mekim riviu long operesen. em olpela ben insait long kantri pel nait. Live long Facebook page. long Papindo stua long Maprik. Kanage i go painim Silives i go kam na em i askim wanpela man yupela lukim Silives tu na Silives tokim em mi tasol ya na Kanage tokim Toro em yu werim stap ha. Na dispela man i tokim Kanage olsem no gat. Nem bilong mi Silives” Kanage tok, “Ah mi ting papa bilong bas lusim slipas bilong em na tokim mi long kam painim.”

TUPELA SPAK POROMAN Wanpela taim tupela man i bin bungim mani na baim wanpela katen bia na spak. Wanpela man i gat tupela ai we taim em lukim lain em bai lukim tupela samting. Na narapela man em aipas man na em i no save lukim samt- ing.Tupela resis long wanpela katen inap dis- pela katen bia i bin pinis na wanpela botol tasol i stap na dispela aipas man i bin kisim Biabia botol na putim long sait bilong tupela. Tupela pait long dispela wanpela botol tasol tupela wantaim i abrus long paitim tupela bikos aipas man em no lukluk na tromoi han nating nating. Wankain long dispela tupela ai man, em i no tromoi han long dispela trupela man tasol gia- man wan ya. Na tupela aipas man tokim tupela ai man olsem, “Brata maski haithait na kam,” dispela ai tupela ai man i tokim em. Na yu tu maski long kam tupela tupela.

KANAGE BUNGIM TAMBU MERI Kanage pasim tok long bungim tambu bilong em bilong em long Arawa bastop long moning Kanage neks de na givim em sampla mani. Lo moning, tambu bilong Kanage kam bungim em na em kisim sampla kumu bilong Kanage kam. Tupela bung na kalap lo PMV bas. Tupla sindaun na Kanage putim liklik bilum mani bilong em go autsait na hangapim long kona bilong bas.Taim bas teikof, Kanage kalap go autsait lon windo na tok gutbai long tambu bilong em na wok- abaut i go. Sore tambu i no kisim helpim, kumu i go nating. entatenmen Me 16 - 22, 2019 Wantok P17 STORI TUMBUNA Zeus i kisim bikpela mekimsave LGETA kantri long wol i gat ol Mnemosyne na las meri em Eurynome. man bilong Uranus, husat i gat 100 han, i Em i salim Poseidon na Apollo i go longwe stori tumbuna bilong ol. Long Hera em i meri bilong jeles tru long ol ara- kam long ples we Zeus i slip na bikmaus i tru long wok long King Laomedon na bildim dispela wik bai yumi lukim stori pela meri. Long taim em i belhat em i ken stap. strongpela wol raunim siti bilong Troy. tumbuna bilong kantri Greece. mekim nogut long husat man o meri i hatim Briareus i yusim ol han bilong em long Zeus i hangamapim Hera long skai na OOBipo tru long taim bilong ol tumbuna, ol bel bilong em. rausim ol dispela not long rop na i no long pasim tupela bikpela ain hama long lek bi- pipel bilong kantri Greece, i bilip long planti Zeus em i bikpela na strongpela god tru. taim Zeus i fri gen. Zeus i belhat nogut tru long em. Ol arapela god i lukim olsem na ol god bilong ol. I gat ol man god na ol meri Em i lukim olgeta samting na i save long ol- na em i givim panismen long ol god i mekim i pret na stap isi na ol i promis bai ol i no inap god tu. Na i gat ol kain kain enimal na ol hap geta samting. Em i ken givim mekimsave dispela pasin long em. long bikhet. man na enimal long ol ol dispela stori tum- long husat man i brukim lo tasol em i save buna bilong Greece. marimari na lukautim ol dispela lain husat i Lukim sampela moa Ol dispela god i save stap antap long wan- no gat strong. stori tumbuna bilong pela maunten ol i kolim Olympus. Dispela I gat planti stori tru bilong Zeus na ol ara- ol Greece neks wik. maunten i longpela moa i go antap na i pela god bilong Olympus. winim ol arapela maunten long wol. Wanpela taim Zeus i ting em i gat moa Zeus em i lida bilong ol dispela god. I gat pawa winim ol arapela god na dispela ol arapela god tu olsem Hermes, Poseidon, pasin bilong em i hatim bel bilong ol ara- Hephaestus, Ares na Apolo. Ol meri god em pela god. Hera i harim tu na em i sutim bel Athene, Hera,Artemi, Aphrodite, Hestia na bilong ol arapela god long skulim Zeus Demeter. Ol dispela 12-pela em ol bikpela olsem em i no ken bikhet. god. Ol arapela olsem Helios, Leto, Diony- Orait ol i holimpasim Zeus na ol i pasim sius na Themis em ol namba tu lain. em na taitim em gut tru long rop. Ol i lusim Hades, brata bilong Zeus i no save kam em i slip i stap na ol i stat toktok long husat stap wantaim ol long Olympus, nogat. Em i bai kisim ples bilong em. Zeus i wok long king bilong kingdom i stap aninit long graun bikmaus na traim rausim ol rop tasol em i no we ol daiman i mas go. inap. Hera em i wanpela meri bilong Zeus. Sampela god i lukim na ol i pret nogut Namba wan meri bilong Zeus em Metis. narapela woa bai kamap namel long ol god. Namba tu meri em Themis, pikinini bilong Wanpela bilong ol em Thetis, em i hap pis Uranus. Orait namba tri meri em na hap meri. Em i go kisim Briareus, pikinini

Stori i kam Halivim liklik Tony i go bek long Buk Baibel long hausem bilong Daniel i stap long hul bilong ol laion Stat hia Pinis LONG dispela taim profret Habakuk i stap long distrik Judia. Em i bin kukim sup i gat mit na liklik hap bret, na em i karim i go long givim ol man i bungim kaikai long gaden. Em i stap yet long rot na ensel bi- long God i tokim em olsem, “Bringim dis- pela kaikai bilong yu i go long Daniel. Em i stap long Babilon long hul bilong ol laion.” Na Habakuk i bekim tok olsem, “Mi no lukim Babilon yet. Na mi no save hul bilong ol laion i stap we.” Orait ensel i litimapim profet long gras bi- long het bilong em, na em i spit olsem win na karim em i go long Babilon. Na em i PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII ONA, OL WOD LISTA: putim em i go daun klostu long hul bilong GRIN, ol laion. Na Habakuk i singaut olsem, AFRIKA, PALAI, “Daniel, Daniel. God i salim sampela kaikai SPETIM, KALOPILUM, i kam long yu. Yu kam na kisim.” BALISIM, RABIS, Daniel i harim tok bilong Habakuk na em TABAK, LEGO, i prea olsem, “God yu bin tingim mi. Yu no DAIMANPLES, SAMAN, save lus tingting long ol man i laikim yu.” Na em i kirap na i kaikai, na wantu ensel bi- ULA, MAIN, long God i karim Habakuk i go bek long GALIMBONG, ples. VINIGA, 7-pela de bihain, king i go long hul bilong HAMAIM, ol laion, bai em i ken krai long Daniel. Taim WANLAIN, em i kam kamap, em i lukluk i go insait, na KAIL, em i lukim Daniel i sindaun i stap. Na king i YATI, singaut olsem, “God bilong Daniel, yu LAIMIN, Bikpela tru. Yu wanpela tasol yu God.” Na AIDIN, em i tokim ol man long rausim Daniel i kam MANGAS, ausait long hul. Na king i kisim ol man i laik kilim Daniel na ol i tromoi ol dispela man i BAKET, go insait long hul. Na king i lukluk yet i stap NAMBA, na wantu ol laion i pinisim ol dispela man. DAUNIM, P18 Wantok Me 16 - 22, 2019 abcnius

OlOl papagraun kampani long Nu brukim lo i no kisim mekim save Ailan provins i wok long lusim planti ol diwai bi- Ol kampani paulim long ol long wanem ol kampani i wok long papa graun na paulim ol long sainim ol stilim ol diwai. kain kain agrimen. (Poto: Jonathan Jonathan Mesulam em Mesulam) wanpela man husat i save mekim ol komyuniti awenes na ol wok painim aut, i tok planti ol lenona i no save long wanem samting ol Ii mekim. Mista Mesulam i tok ol kampani i wok long stilim ol diwai bilong ol lenoa tasol no gat wanpela samting gavman i mekim long stopim dispela stil pasin.

Nu Kaledonia pro independens i no kisim namba Prianka Srinivasan/Hilda Wayne

NU Kaledonia i bin pin- isim ol ileksen bilong ol las wiken we i lukim ol pati husat i laik stap wan- taim Frans o ol anti-inde- pendens pati i gat moa namba na ol i winim ilek- sen. Ol wok bilong ileksen i no pinis yet tasol dispela risal i soim olsem tingting bilong dispela kantri long lusim France na kisim in- dependens i no luk gut tumas. Long vot we i bin kamap las wiken, ol anti- independens pati i bin winim 28 sit insait long 54 sit Kongres na dispela i soim olsem tingting bi- long lusim Frans na kisim independens i no luk gut tumas. I gat moa memba husat i egensim independens pati long Nu Kaledonia. (Poto: AP, Theo Rouby) Dai long Hagen i kamapim bikpela hevi LONG dispela wik, ken lus nating na em i Papua Niugi i bin harim laikim ol meri na wanpela stori tru nogut komyuniti long bung na taim wanpla man i bin kamapim moa strong- kilim indai tupela meri pla wok long stopim na tupela liklik pikinini pasin bilong domestik meri long Mt Hagen, violens insait long Western Highlands famili. provins. Em i tok bikpela pret Dispela dai blong i stap nau yet namel foapla pipel i kamapim long ol pipel na em i bikpla tingting guria laikim lo i mas mekim namel long ol pipel na save long man i kantri tu long wanem ol kamapim dispela kain displa meri em ol famili hevi. memba blong man ya Ms Pagasa i tok tu yet. olsem planti meri i save Polis Komisina, Gari hait na karim hevi bi- Baki i tok dai i kamapim long domestik vailens bikpela hevi nau long bilong wanem no gat ol wanem man husat i gavman ejensi long mekim dispela em i lukautim ol meri tu. wanpela polis opisa na Em i tok pasin bilong em yet i save gut long pret na kompensesen i dispela famili. save stopim ol meri tu Em i tok dispela man long ripotim ol hevi ol i i stap long han bilong save karim na dispela polis nau. dai nau em i taim bilong Komyuniti lida long ol meri na komyuniti Hagen, Babara Pagasa long wokbung wantaim i tok dispela dai bilong long stopim moa hevi Ol lida i tok Westen Hailans mas mekim moa wok na stopim domestik vailens. (Facebook photo: Kerowa Melchizedek) ol mama na pikinini no long bihain taim. wolnius Me 16 - 22, 2019 Wantok P19

NupelaPrins Harry na meri bi- long olgeta pikinini mama long Long Briten, ol i save man se- bilong Prins Harry long em Meghan, i soim wol. lebretim dispela de long poto bilong lek bilong nu- l Ol i salim dispela tok- Mas 31. Kwin Elizabeth 2 na man l pela bebi bilong ol long tok na poto wanpela wik Dispela poto ol i bin bilong em Prins Philip, makim Mother’s Day. bihain long Meghan i salim long Instagram wantaim mama bilong Prins Harry em i wanpela karim namba wan pikinini long Sande (lokal taim), i tumbuna bilong Kwin bilong em, wanpela soim Meghan i holim lek Meghan, Doria, i lukim Elizabeth. pikinini man, ol i kolim bilong bebi, Archie Harri- bebi Archie. Poto: Chris Ol ki poin: Archie. son Mountbatten-Wind- Allerton/Sussex Royal. Wantaim dispela poto, l Australia, US, Canada sor. Duke na Duchess ov na planti arapela kantri i Meghan i bin karim Sussex i salim tu wan- bin selebretim de bilong bebi Archie long Me 6, pela poem na luksave ol mama long Sande. 2019.

Australia bai vot Jemani planim ol skin wanpela Nazi dokta i bungim JEMANI i bin planim moa dokta i bin dai long 1952. Stieve, insait long ol liklik abus ol Nazi i kilim long gut ol dispela kriminal long Sarere long 300 liklik hap skin bi- Na ol famili bilong em i blakpela bokis. Sampela Berlin-Plötzensee na pasin bilong ol,” Prof By Catherine long ikonomik na sosel long ol kalabus ol Nazi i bin painim ol dispela skin i gat nem long ol. karim i go long Stieve. Tuchel i tokim Jeman Hanrahan, Colin eria i soim olsem: Mara- bin kilim long taim bilong bilong man long 2016. Long taim ol i painim ol Stieve i save katim ol niuspepa Bild. Gourlay na Matt Liddy noa, long rurel Kwinslan Wol Woa 2 long Berlin, Ol risetsa i tok Stieve i dispela slaid, Charité Yu- dispela bodi long wokim Stieve i bin dairekta bi- i wanpela konsevetiv Jemani. wok wantaim ol Nazis na nivesiti Hospital, i askim risets na bihain em i hait long Berlin Institute of Planti senis i bin kamap ilektoret. Nesenel Pati i Ol ripot i tok ol i painim em i kisim bodi bilong ol wokman bilong Ger- na kukim na planim ol. Anatomy long 1935 inap long Australia bihain holim dispela sit. ol dispela sempel bilong 184 pipel ol Nazi i bin man Resistance Memo- Long taim bilong Hitler, long taim em i kisim strok long 2016 nesenel ilek- Cooper, long Mel- ol skin long maikroskopik kilim bikos ol i egensim ol rial Center long ol Nazi i kilim samting na dai long 1952. sen bilong ol. Tude ol i bourne i winim mak bi- slaid long propeti bilong Nazi. Planti bilong ol dis- painimaut stori bilong ol olsem 3,000 pipel long I bin isi long painimaut gat nupela praim min- long lep-wing. Leba Pati Dokta Hermann Stieve – pela lain em ol meri. dispela skin bilong man Plötzensee. wanem samting Stieve i ista, tasol risets i soim i holim dispela sit nau. wanpela anatomi profesa Ol i bin painim ol dis- Profesa Johannes “Mipela i painim olsem bin mekim, bikos em yet olsem tingting bilong ol Vote Compass i bin bilong Charité Yunivesiti pela likik hap skin – sais Tuchel i painimaut olsem, Stieve i helpim Jastis i bin raitim daun olgeta pipel long wanem kain askim 30 kwesten long hospital. bilong ol i aninit long wan wanpela draiva i save Ministri bilong gavman bi- samting em i mekim long gavman ol i laikim, i no kisim tingting bilong ol Ol ripot i tok dispela milimita, long haus bilong kisim bodi bilong ol kal- long Hitler, long haitim dispela wok bilong em. senis. pipel na skelim ol i stap Ripot bilong Vote long wanem mak bilong Compass i tok tingting ol rait-wing na ol lep- bilong 450,479 pipel wing. Muslim lida lotu wantaim ol Katolik LIDA bilong ol Muslim ol haus lotu na hotel long Ghana i gat 100 long Sri Lanka. Moa krismas. Em i no man long 250 pipel i bin dai bilong toktok. Tasol em i long dispela birua. mekim planti lain i tok- Sampela pipel i bin US bai pilim tok nau bihain long em i amamas long Sheikh go lotu wantaim ol Kato- Osman Sharubutu i go lik long taim em i ama- lotu wantaim ol Kristen. pen long masim betde bilong em. Ol i tok em i soim gut- Poto bilong Sheikh pela eksampel. Tasol Osman Sharubutu, i sin- planti arapela i egensim ol takis daun insait long Christ em. WANPELA top salim i kam long US. the King Katolik Sios Sheikh Sharubutu i ikonomik edvaisa bi- Presiden Trump i long Accra, long Ista tok em i no lotu long long Presiden Donald tok US Treseri i wok lotu, i kamap long sosel bilip bilong ol Kristen. Trump i tok, Presiden- long kisim bikpela midia na planti manmeri Em i tok em i bin go long Trump i asua long tok mani long ol dispela i lukim na toktok. soim olsem gutpela olsem Saina bai baim takis. Sheikh Osman wokbung i ken kamap takis long ol ekspot bi- Tasol, Mista Kudlow Sharubutu, em i lida bi- namel long ol Muslim na long en long US. i tokim Fox News long long liklik lain Muslim Kristen. Larry Kudlow, husat Sande olsem ol bisnis long Ghana. Em i tok "Lida bilong mipela i i go pas long National bilong Amerika i baim em i laik bringim bel isi laik soim olsem Islam i Economic Council, takis bilong ol dispela na wok bung namel long no wanpela rilijen bilong luksave olsem ol bis- kago i kam long kain kain relijin. kilim man na kamapim nis bilong US bai baim Saina, na ol pipel bi- Planti pipel i toktok pait na kamapim ol dispela impot takis. long US bai spendim long dispela, bikos long pasin nogut. As bilong Em i tokim Fox moa mani long baim taim ol i kisim poto bi- dispela rilijen em long News em i bilip “tupela ol samting. long em wantaim peris soim laikim pasin, bel isi kantri wantaim bai Mista Kudlow i tok pris, Father Andrew na marimari," mausman pilim pen” long dispela tu olsem Saina bai Campbell, ol Islam sui- bilong em, Aremeyao kros i kamap long tred pilim pen tu, bikos said boma i bin bomim Shaibu i tokim BBC nius. namel long US na sapos prais bilong ol Saina. samting i go antap, Long las wik Fraide, bai US i stop long Mista Trump i tokaut baim ol samting long OlPlanti tausen pipel pipel bi- moi olbilong petrol bom i go man Albania bilong Mista mekim ol pauli protest pasin long ol pipel i mas long sosel midia Saina. olsem “Saina bai Em i tok, “Tupela long Albania i wok long insait long opis bilong Rama inap tripela mun long taim bilong ilek- protes yet inap Mista baim” takis long kantri wantaim bai protes egensim Praim em. nau. Ol pipel bilong Al- sen na korapsen. Rama i step daun long $250bn kago em i pilim pen.” Minista Edi Rama. Ol pipel i wok long bania i sutim tok long Oposisen lida, wok bilong praim min- Sampela bilong ol i tro- protes egensim gav- Mista Rama long Lulzim Basha i singaut ista. Ol pipel i kaikai pipia long Venezuela Shaylim Valderrama mani man long Caracas, sapos em i smel orait, bai mumutim ol pipia kaikai Long taim Venezuela i Maduro i rausim wan- long 2013 na i winim biktaun bilong mi kisim i go long haus,” inap wanpela yia nau. wok long bungim hevi bi- pela nius ripota bilong ileksen gen las yia we CARACAS (Reuters) - Venezuela. Kantri i sot Tony i tok. Em i no laik Em i tok em i save long mani na ol samting Amerika, Jorge Ramos, planti paul pasin i bin Tony, i wanpela sekyuriti tru long mani na kaikai na givim ful nem bilong em, painim ol hap mit, sis na olsem mani na kaikai i husat i bin soim video bi- kamap. Bipo em i save gad na em i gat 36 kris- ol arapela samting olsem bikos em i no laik meri na ol saiyor long ol tin pipia. sot, moa pipel i wok long long ol pipel i kaikai rabisim ol toktok bilong mas. Long taim em i no na planti lain i wok long foapela pikinini bilong em “Mi save wasim long mumutim ol pipia kaikai pipia, long taim em i bin pipel i mumutim ol pipia gat wok, em i save go painim pipia kaikai long i save we em i save kisim vinegar, planti wara na long tin pipia. toktok wantaim Presiden kaikai na i sutim tok long painim ol pipia kaikai stap laip. ol kaikai i kam long haus bihain mi putim anian na Las wik gavman bilong Maduro. US long mekim ol long ol tin pipia bilong ol “Mi save smelim na bilong ol. Em i wok long sos.” Presiden Nicolas Maduro, i holim pawa gaiman toktok. P20 Wantok May 16 - 22, 2019 Bisnisnius APEC kamapim nupela prais bilong strongim ol meri OPIS bilong Esia Pasifik Ikonomik Presiden Sebastian Pinera bilong “Gutpela mak bilong wok kamap hat long wok bilong risets we bai myuniti. Kopresen (APEC) nau i kamapim Chile i tokaut olsem ol i kamapim i as bilong kamapim gutpela pablik strongim stap bilong ol,” em i tok. Ol bai strongim ol wok long 5-pela namba wan Helt Wimen, Helti Ikon- dispela prais long strongim tingting polisi. Stat long taim grup i kamap long hap na dispela ol hap em wok ples omis Risets Prais. bilong wan wan ol ikonomi long ka- “Gutpela data i ken helpim 2004, tingting bilong APEC Helti health na sefti; Helt aweanes na ek- Em i askim ol manmeri long salim mapim ol polisi na strongim laip bi- ikonomi bilong mipela long redi na Wimen, Helti Envairomen bilong ses, seksuel na riprodaktiv helt, jen- aplikesen bilong ol husat i traim long ol meri long hap bilong ol na kamapim ol disisen bilong strongim strongim kain toktok long wan wan da-bes vailens, na wok/laip balens. long kamapim ol wok painim long rijon wantaim. laip bilong meri,” Carolina Cuevas, ol ikonomi i kamap strong aninit Ol aplikens em ol wan wan man- strongim gutpela stap bilong ol meri APEC kibung long 2019 i putim Andaseketeri bilong ol Meri na Je- long pablik-praivetsip program. meri o tim wantaim wanpela lida hu- long sait bilong helt, bisnis na ol ar- stap bilong ol meri olsem namba neda Ekuiti bilong Chile i tok. Wanpela kaikai bilong dispe- sat i bilong wanpela APEC ikonomi apela sosel laip. wan toktok. Cuevas i siameri bilong grup ol i la ol kibung em long wok wantaim na i no laikim wanpela save man- Man o meri husat i winim dis- Ol i lonsim prais bilong dispela yia kolim APEC Polisi Patnasip long ol na kamapim “The Health Women, meri long helpim ol. pela prais bai kisim USD20,000 wantaim sapot bilong Merck, wan- Meri na Ikonomi. Healthy Economies Policy Toolkit,” Risets i mas wanpela evidens-bes (K66,666) na tupela ranap bai kisim pela top saiens na teknoloji kampa- “Chile i gat strongpela ting- wok bilong bungim ol toktok, ol wok na addres long wanpela pila long wan wan USD5000 (K16,666). ni. ting long helpim ol meri long wok yet na karimaut ol wok long ko- tulkit. Turisim Turisim inap kamapim kamapim moa gutpela mani wok TURIS sekta i bin gro long 3.9 pe- INTENESENEL Fainens Kopre- sen long 2018 na dispela i antap sen (IFC), i tok Papua Niugini turis long 3.2 pesen long gros domes- bisnis i save kamapim gutpela mani. tik prodak (GDP). Long namba wan hap bilong las Kain gro i no narakain long gro yia sekta i kamapim K260 milien bilong turis bisnis long APEC ri- (US$78m). jon. IFC we i memba bilong Wol Benk, Long 2017, 452 milien manmeri i tok dispela mani i kam long 34,600 i kamapim olsem USD1.4 trilien manmeri husat i kam long kantri (K4.6 trilien) long rijonal ikonomi, long dispela taim. ripot long Yunaitet Nesen Wol Em i mekim wok painim aut long Turisim Ogenaisesen i tok. dispela mak bihain long em i pinisim I gat bilip olsem long 2028, gro wanpela sevei long ol lain husat i bilong turis bisnis na ol wok em i kam long PNG. kamapim bai go moa long 200,000 Em i painim aut olsem 54 pesen milien wok long 21 ikonomi, ripot long ol turis i kam long PNG long long Wol Travel na Turisim Kaun - namba wan 6-pela mun bilong dis- sil i tok. pela yia i soim planti i kam long wok “Turis bisnis i bikpela samting bisnis, 30 pesen i kam olsem turis long APEC,” Alcinda Trawen, Si- na 16 pesen i kam long lukim ol fa- ameri bilong APEC Turisim Wok- mili memba. ing Grup i tok long APEC kibung Em i tok dispela i tri pesen tasol long Chile long dispela wik. long ol lain husat i kam long ol Pas- “Wok bilong mipela em long ifik Ailan rijon olsem turis. strongim ikonomik divelopmen Em i tok ol sekta husat i kisim gut aninit long turisim long APEC ri- mani long dispela em ol lain husat jon. i givim sevis long ples bilong slip “Sampela bilong dispela ol ting- olsem ol hotel. Ol i kisim US$31.2 ting i helpim ol memba ikonomi ol- milein (K103 milien), ol lain husat i sem ol ken kisim ol tingting insait givim sevis olsem balus US$US23.7 long ikonomi bilong ol. milien (K79 milien), Kaikai na “Wanpela bikpela salens turis drink US$8.3 milien (K27 milien), bisnis i i bungim na wanpela rot olgeta lain i bungim long APEC ri- Transpot US$3.8 milien (K12.7 mi- Ol turis i raun kam long Papua Niugini na amamas singsing wantaim ol lokal meri. Poto: File lien) na raun raun insait long kantri jon em long dijital teknoloji. US$3.6 milien (K12 milien.) bikos long kalsa na histori bilong “Wantaim gutpela invesmen long long komyuniti. “Wok bilong mipela em long luk- Long bikpela piksa IFC i tok ol tur- Papua Niugini. infrastraksa, kepsiti bilding, prodak Em i tok PNG i ken kamapim ol- luk long ol polisi long givim luk- is i yusim K757 long wanpela de. IFC i bilip turis bisnis long kantri divelopmen, maketing na tekling na sem K391 milien mani long turis save long ol salens na wok i go Askim i go long ol long watpo ol i ken kamapim sampela ol gutpela daunim ol lo bilong wok bisnis, dis- maket na mekim em i kamap wan- long bungim kaikai bilong ol wok i kam long kantri, ol i tok ol i kam samting. pela i ken kamapim gutpela sindaun pela top turis kantri long wol. mipela i kamapim long dijital taim. BSP daunim intres reit bilong dinau mani BANK SOUTH PACIFIC (BSP) i daunim invesmen bilong stap longpela taim.” sas bilong kisim winmani (intres) bilong Thornton i tok wantaim BSP First Hom kisim dinau mani long ol Standet Haus- Onasip Lon na Standet Hausing Lon i ing Lon Prodak na Ansekiured Pesinel helpim planti Papua Niugini manmeri Lon Prodak. long kisim o wokim haus. Nupela ol reit em 6.5 pesen long Em i tok dispela ol lon i ken kisim 40 wanpela yia na 27 pesen long wanpela yia long kastoma i ken bekim long pin- yia na dispela i kamap stret long 6 Me, isim dinau na i ken baim long 4 pesen 2019. long wan wan yia. Long taim bilong tokaut long dispela, Em i tok dispela BSP Ansekyured BSP Grup Jeneral Menesa, Ritel, Paul Pesinel Lon long 27 pesen long wanpe- Thornton i tok nupela Standet Hausing la yia i go long 29.9 pesen long wanpela Lon intres bilong 6.5 pesen long wanpe- yia i go long ol nupela lon ol manmeri i la yia i makim 0.95 pesen prais i go daun kisim long 6 Me, 2019. long mak em bin stap long em bipo long Em i tok Ansekyured Pesinel Lon i ol olpela na nupela kastoma wantaim. save go wantaim long Kastoma Kredit “BSP i bilip long hom onasip bikos dis- Kava we i save givim ol gutpela samting pela i bikpela tingting bilong divelopim olsem K5000 long taim bilong dai. ikonomi bilong kantri,” em i tok. I gat tems na kondisen bilong dispela. “Mipela i amamas long givim nupela Konsuma Kredit Kava i no save go wan- ofa i go long ol kastoma bilong mipela taim kondisen. i husat i kisim dinau long mekim haus Dispela lon i save go long mak bilong bilong ol. K50,000 na i ken kisim 5-pela yia long “Kain invesmen i gutpela bikos em i kastoma i ken pinisim dinau. Paul Thornton, Grup Jeneral Menesa. Bisnisnius Me 16 - 22, 2018 Wantok P21

OSL wokim K1.136 bilien winmani Benorah Carrie Hesehing Menesing Dairekta bilong trening bai ol inap long wok i raitim OSL, Peter Botten i tok kam- long kisim wok long kampani pani i ran long 90 yia bilong bihain na lukautim sindaun OIL Search Limited(OSL) i ol long wokim bisnis long bilong ol. wokim K1.136 bilen (US$341 kantri. Ol 63 yia em ol i bin OSL i lusim moa long K1.5 milien) winmani bihain long wokim ol stadi tasol na 27 yia milien long yia 2018, long ol i baim ol takis long 2018 ol wokim bisnis tru long kan- sapotim ol pipel long ol ko- bisnis yia. tri. Tasol ol oil fil i stap yet na myuniti i stap klostu long Siaman bilong OSL, Rich- i soim olsem kampani inap projek eria. ard Lee i tok maski guria wokim bisnis long arapela 35 OSL bai rausim 28 i go i kamap long Hailans na yia i kam. long 31.5 milien oil barel long kampani i bungim hat taim “Long wokim bisnis gut dispela yia 2019. Kampani long bisnis, dispela winmani long arapela 35 yia o moa, i lukluk long wokim bikpela i kamap 13 pesen moa long mipela i mas tingim ol yang- moa oil na ges bisnis long hamas kampani i wokim long pela long ol ples we projek yia 2024 na 2025 wantaim yia 2017. i stap na givim ol sevis na Papua LNG na Py’niang. Laip bihain long stap bilong Ok Tedi main i pinis OK Tedi Divelopmen Faun- wan foapela yia long 2019- pinis. desen i kamapim 5-yia plen 2023 bipo long ol i ken ske- “Plen bilong mipela em long kamapim ol wok we bai lim na painim ol rot bilong long kamapim ol wok we bai strongim ol manmeri bihain skruim dispela wok i go yet. strongim ol komyuniti bilong long Ok Tedi Main wok long Long 2009 taim Ian Mid- mipela,” Middleton i tok. Westen Provins i pinis. dleton i kamap Sif Ekse- “Ol i no ken paul o kisim Las yia Faundesen i sain- ketiv Opisa, em i kamapim bagarap bihain long main i im wanpela memorandum ol plen long lukim olsem pas.” ov agrimen (MoA) wantaim 147,000 manmeri husat i Em i tok ol i bung tu wan- kampani bilong Israel, In- stap long 158 ples long we taim Flai Riva long kamapim novative Agro Industri (IAI), main i stap na ol impek ples ol bisnis olsem kakaruk, long kamapim WestAgro olsem Strickland na Flai rais, raba, eaglewood, ka- Masta Plen. Riva na ol ples namel long kao, blek pepa, vanila na Dispela bai kisim olsem Tabubil na Kiunga, i mas gat annatto (saior we i save K200 milien long namba ol rot bilong stap taim main i mekim kaikai i kamap kala).

NUPELA PLES BILONG SALIM KAIKAI. Ol meri long Goroka nau i surukim maket i go long narapela hap long wetim wok long go het long nupela Goroka maket. Taim ren i pundaun, ples i save bagarap tru na ol kastoma na ol meri i save kisim hat taim long salim na baim ol gaden kaikai. Poto: Sape Metta NIU power gas wetim tok orait bilong ICCC

Benorah Carrie Hesehing Vensa Invesmen bilong Ku- Ol i mekim olsem na givim i raitim mul Petroleum Holdings Lim- dispela pepa i go long PPL ited (KPHL) na OSL. tasol i wet yet long kisim NIU Power gas projek au- Mista Botten i tok, ICC i bin bekim. sait long Pot Mosbi i wetim wokim wanpela raun i go na Mista Botten i tok, “Mipe- tok orait bilong Idependent lukim ples projek i stap na i la bai go het long wokbung Consumer & Competition wok long sekim na stretim wantaim PNG Power long Commision (ICCC) long ol ol pepa bilong givim setifiket stretim mipela gut na redi pepawok ol i givim pastaim long ol. long kamapim dispela divel- long ol i go het long projek. “Mipela i laikim dispela opmen,. Menesing Dairetka bilong pepa i kam hariap bai mipe- “Mi ting olsem mipela i ken Oil Search Limited (OSL), la i ken givim gutpela pawa mekim dispela i kamap long Peter Botten i mekim dispela saplai long ol pipel long gut- ol tupela mun i kam” Mista tok long kibung bilong OSL pela prais,” em i tok. Botten i tok. na ol sea holda bilong en Long wankain taim, Mista Em i tok planti projek bai long Fraide, las wik. Botten i tok olsem PNG Bio- kamap long Markham na bai Mista Botten i tok dispela mass projek tu i wetim PNG opim dua long ol pipel long tok orait ICCC bai givim em Power Limited (PPL) long go kisim wok na tu planti divel- las wok bilong stretim pep- bek long ol long takis sas. opmen bai kamap long stre- awok pastaim long projek i PPL i bin tokim ol PNG tim sindaun bilong ol pipel Ian Middleton, Ok Tedi Divelopmen Faundesen Sif Ekseketiv Opisa i amamas wantaim ol lokal Kiun- go het. Biomass long daunim takis long komyuniti i stap klostu ga meri long kakaruk fam bilong ol. Poto: File NiuPower projek em Join ol i makim long pawa saplai. long projek. P22 Wantok Me 16 - 22, 2019 rurelnius Marit mas wok wantaim long groim liklik bisnis

Jacklyn Kimala i raitim tupela yet i save baim mani na wantaim maket long maket bilong tupe- tupela i save baim kaikai TUPELA marit i bin stat la bikos, sapos tupela i na stap long siti. maket long dispela yia save salim em bai tupe- Danny i tok maski olgeta taim long 6-mail la go givim mani long ol em stap wantaim famili Bodiam hap long Pot narapela lain. tasol, em laikim poket Mosbi. Em i tok sampela taim mani bilong em long Nem bilong tupela tupela save givim nating raun long siti o dring bia em Danny Wailyo na long ol sapos ol lukim ol, na amamas wantaim ol Rayleen Wailyo, na tu- kastoma i no kaikai buai pren o helpim ol famili pela i save salim buai, na smuk kam. Tupela long ples long stretim simok, bisket, loli long save olsem em kastoma hevi bilong ples na tu Nogat wanpela samting hatwok..Sapos yu skul gut na strongim tebol maket. bilong tupela na ol bai tingim pikinini long skul het long edukesen em bai yupela kisim gutpela skul save man na meri long bihain taim wankain Tupela i save kirap tingim tebol maket bi- fi. olsem displea ol Deans na Profesa bilong Yunivesiti ov Papua Niugini i bin sanap bihain long long bikpela moning long tupela yet. Em i tok dispela em namba 64 greduesen bilong UPNG. Dispela em bikpela salens long ol yangpela bilong dispela long salim ol samting Rayleen tok siti laip bikpela wok tumas bi- kantri PNG, sapos yupela brukim beksait long skul em bai yupela kamap olsem ol profesam na bikos ol sumatin i save na olgeta samting em i long papa long wok na Deans bilong Yunivesiti bilong wan wan Dipatmen long wanem nogat wanpela samting em hat. baim bisket na kaikai. Na kostim mani na tupela sapotim meri long lukau- Olgeta taim harim tok bilong mama papa na rispekim ol na bai yu kisim bikpela save na tu go long long wankain taim planti slip kirap wantaim bikos tim pikinini na famili. lotu olgeta taim bai God blesim yupela long kamap gutpela wok manmeri bilong bihain taim. (Poto wokman na meri bilong tupela wantaim i no save Danny i tok bikpela Jacklyn Kimala) Pasifik Koperet Seyu- wok mani. tenkyu long meri bilong riti na arapela tu i save Rayleen i tok em i em Rayleen husat i save resis long baim samting save sapotim man na sapotim em na tupela long tebol bilong tupela. man bilong em i save i save maket wantaim Danny i tok tupela i sapotim em olgeta taim long lukautim pikinini, fa- manmeri bilong kaikai bikos nogat wanpela rot mili na inapim ol arapela buai na simuk, olsem na bilong tupela long kisim nid long laip.

Poto i bin soim olgeta lain husat i bin kamap long dispela woksop DISPELA Papua Niugini-Asu- givim aut gutpela woksop olsem long skruim lidasip wok long ki- tralia Patnasip em i wok long hap bilong 2019 UN Global Rot sim eksen long rot seifti wantaim kamapim gutpela rot sefti insait Sefti Wik wantaim sapot i kam PNG. long Papua Niugini. long Papua Niugini-Australia “Dispela woksop i bin tok klai Dispela woksop i bin kamap Patnasip na ol Rot Trefik Aotoriti long rot seifti insait long PNG long Goroka, Isten Hailans na (RTA). na karamapim olpela lo bilong Arawa insait long Atonomos Ri- As tingting bilong dispela rot sefti bilong ol pipel wantaim jon ov Bogenvil na i bin bungim 2019 Rot Sefti Wik em “Olge- ol disabiliti, trafik hap, lukautim Tupela marit sindaun long tabel maket bilong tupela long Bodiam hap bilong 6-Mail 140 pipel olgeta. Dipatmen bi- ta em Lida bilong rot sefti na rot sefti trafik na lukluk bilong rot na kastoma bilong tupela i baim buai. (Poto Jacklyn Kimala) long Woks na Infrastraksa i bin ol woksop i gat bikpela tingting sefti. ramunico Me 16 - 22, 2019 Wantok P23

Ramu NiCo Projek Helpim Go Yet Long Sios

AMPELA ol Kristen sios insait long Inlen Paiplain eria bilong Ramu NiCo Projek long Madang i bin kisim gut- pelaSS presen bipo long Ista. Dispela ol presen em ol bilding material i kam long lenona asosesin bilong ol em Inlen Paiplain (Maigari) Lenona Asosesin. Dispela ol bilding material em Inlen Paiplain LOA i bin yusim wan pesen royalty mani i kam Deputi LOA siamen bilong long Ramu NiCo Projek long helpim na sapo- Inlen Paiplain, John Kotty tim wok bilong sios insait long impekt eria. i helpim long rausim ol Ramu NiCo Projek i bin baim namba wan bilding material bilong royalty peimen bilong en long mun Julai long las yia 2018. Insait long dispela namba wan Uria Foa Skwea Sios peimen ol i luksave long givim wan pesen helpim i go long ol sios na wimen insait long projek eria. Long Trinde em Holi Trinde, tupela eksekutiv bilong Inlen Paiplain LOA, em deputi siaman yet John Kotty wantaim tresera bilong LOA, Mikoni Weipa i bin ran long bikpela trak na stat givim kapa i go long ol sios we ol i givim nem long kisim helpim. Dispela i bin stat long Naru na ol i go antap olsem long Ono na go long Kawawar maket eria. Mista Kotty i tok LOA i bin helpim long olgeta lain Kristen sios long Inlen Paiplain eria husat i gat nid na i bin givim nem long kisim helpim. Dispela pasin na helpim bilong royalty peimen long helpim Sios em wanpela bikpela luksave Ramu NiCo Projek aninit long menes- LOA lain bringim pos bi- men bilong divelopa Ramu NiCo Menesmen long wokim nupela haus (MCC) Limited wantaim ol stekholda i bin bilong pastor long Ono kamapim. Nogat ol arapela maining o risos Nazarin Sios projek long PNG i bin mekim wankain pasin olsem. Mista Kotty i tok ol i givim aut bilding material olsem ol kapa, ain post, ol rids kep, ol simen brik na tu ol arapela samting. Em i tok ol samting LOA i baim long hadwea stua long Madang em i bihainim nid bilong ol sios na askim ol i givim. Mista Kotty i tok long namba wan royalty peimen helpim em ol i givim helpim long 30pela sios o kongrigesen na dispela i karamapim Luteran Sios, Katolik Sios, Seven De Adventis (SDA), Nazarene Sios, Saut Si Evanjelikol Sios (SSEC) na ol arapela tu i stap long komyuniti. Em i tok long neks royalty peimen i kam em moa helpim bilong Ramu NiCo Projek bai go gen long helpim wok bilong sios, olsem na ol arapela husat i no kisim helpim mas noken tingting planti o wari. Taim bilong yupela long kisim helpim bai kam yet. Long namba wan hap bilong mekim dis- tribusen long las tupela wik i go pinis, Ramu NiCo (MCC) i bin salim ol opisa bilong en long go skelim wok. Komyuniti Afes (CA) Menesa, Albert Tobe wantaim PR Opisa, James Kila i bin go wantaim Inlen Paiplain LOA tim long givim ol bilding materials stat long Naru i go long Kawawar maket we ol i stop long Nuku hauslain na givim ol bilding materials bilong Uria Foa Skwea Sios.

Tupela Sios hetman em Elda Yori Asin wantaim Pastor Tommy Kavaipa i amamas long LOA i bringim simen brik i go long Ono Helpim i go long Naru Luteran Sios Nazarin Sios P24 Wantok Me 16 - 22, 2019 spotnius Kosa Seibold stretim ol tokwin long Walker Kosa bilong ol An- bai i go pilai long NRL bihain long ol Seibold i tok Cody Walker em i trening long oposisen tim wantaim Shibasaki. Ol tupela i bin trening gut thonly Seibold i tok ol tokwin olsem i larim Kodi Nikorima i go pilai long wanpela top pilaia tasol klap bilong long rait-senta na i gutpela long givim luksave long klap bilong em i bin askim long sta Warriors. em i no bin toktok long menesa bi- na tasol ol i sin- tupela. pilaia bilong ol South Sydney Rabbi- Walker i wok long redi tasol long long Walker. gautim em i go bek long wing bihain “Jimmy bai stap long 21 pilaia sk- tohs, Cody Walker, em i no tru. pilai long 2019. Tasol Seibold, hu- Em i tok Walker i stap gut nau long em i no bin pilai long em bilong wat long dispela wik na bai mipela i Courier Mail niuspepa i bin ripot sat i bin kosa bilong dispela faiv-et wantaim ol South Sydney. Seibold i ol egensim Manly las wik. mekim disisen bihain long husat tru olsem Broncos i wanpela bilong ol las yia, i tok em i no tru olsem klap tok Sydney i ples bilong Walker nau Seibold i tok, “Jimmy i no bin tok- bai stat long senta. 7-pela klap husat i askim menesa bilong em i no givim kontrak long na em i pilai gut na las yia na long tok wantaim mi long lusim klap.” “Jimmy i no tokim mi olsem em i bilong Walker long taim bilong em Walker. begin bilong dispela yia Walker i bin Em i tok ol midia long Sydney i tok laik lusim klap.” long South Sydney na sapos em i “Ol dispela toktok i no tru,” Seibold pilai gut tru. ol klap i gat laik long kisim Jimmy, Long taim ol i askim sapos em bai tingting long stap olgeta long dispela i tokim NRL 360 on Fox League. Narapela pilaia ol lain i wok long tasol i gat 18 moa mun i stap long larim Roberts i go sapos ol i askim klap o nogat. Dispela ripot i bin kam olsem long toktok long en em James Roberts. kontrak bilong em. em, Seibold i tok, “Bai mi mas ting- Ol Broncos i save putim tupe- Bisbane. Niuspepa long hap i bin Ol tokwin i tok bai em i go bek long “Mi no bin makim em long pilai ting gut pastaim na toktok long ol la hap, na Tom mekim dispela toktok tasol em i no Souths. egens Manly bikos i laik givim sans arapela lain bilong klap. Em i no di- Dearden long pilai, tasol Dearden tru.” Long Mande, Robert i wok long long Kotoni Staggs na Gehamat sisen bilong mi wanpela.” Geyer givim strongpela toktok long Gutherson Clint Gutherson em i no wanpela elit i givim $1.95 milien kontrak bilong Geyer i tok olsem dispela hevi bi- pilaia, na i no mekim wanpela sam- tripela yia long Gutherson. Na bai ol long Gutherson i wok long bagara- ting long gem na em i mas sainim i rausim dispela kontrak sapos em i pim tingting bilong ol arapela pilaia wanpela nupela kontrak wantaim no sainim tok orait long dispela wik. long dispela sisen. Long taim referi Parramatta Eels bipo long ol i daun- Ol Eels i bin pulim na taitim toktok i bin salim Maika Sivo i go long sin- im tru nem bilong em. wantaim dispela kepten bilong ol na bin, Gutherson i bin belhat na sas i Dispela em ol toktok bilong top i luk olsem tupela sait wantaim i no go long referi, Henry Perenara. ragbi pilaia, Mark Geyer bihain long inap long givap. Geyer i tok strong tu olsem nius i kamap olsem ol Eels i bin “Sapos mi Clint, bai mi sainim Gutherson i no bin pilai gut na tim givim wanpela kontrak long Guther- kontrak nau,” Geyer i tokim Triple M. bilong ol i wok long lus so watpo son gen. Em i mas tokaut long pinis “Long gem bilong las wiken we ol na em i laik moa mani. Gutherson i bilong dispela wik sapos em bai ki- I bin lus 64-10 egensim Melbourne, laik kontrak bilong em i mas go inap sim dispela kontrak o nogat. ol i no laik rausim $5tausen long foapela yia tasol em i bin kisim plan- NRL.com i ripot olsem Parramatta kontrak bilong em.” ti bagarap na i no pilia gut. Clint Gutherson long taim ol i lus long ol Melbourne Storms. (Poto: Getty Image) Segeyaro joinim ol Broncos Brisbane Broncos i kisim James long 6 o 8-pela wik olgeta. Em i Segeyaro i no bin gat wanpela Segeyaro long pilai long ples bi- bin kisim bagarap long taim ol klap inap em i sainim wan yia kon- long huka Andrew McCullough Broncos i bin trening. trak wantaim ol Sharks long mun husat i kisim bagarap. Bai em i pi- Segeyaro i muv i go long Februeri. I bin gat sampela hevi lai long tim bilong ol Broncos long Kwinslan bai givim em sans long bilong pe olsem na klap i bin rau- dispela sisen. pilai long baksait bilong ol yang- sim nem bilong Segeyaro long ol bai statim gen pela fowad bilong Broncos. top 30 pilaia. taim bilong em long NRL. McCullough bai stap aut nau ol- I no longtaim ol i putim Sege- Segeyaro i wok long pilai long sem na Seibold i ken putim Sege- yaro i go bek long top 30 pilaia Netown Jets, fida klap bilong ol yaro long damihap na skelim em tasol ol i putim em namba tri huka Sharks. Ol i tok orait long em i lu- pastaim. bihain long Jayden na Blake Brai- sim ol na go pilai long tim bilong Segeyaro i bin pilai 141 fes gret ley. ol Broncos. Segeyaro i bin sainim gem bilong ol Cowboys, Panthers Segeyaro i no bin gat sans long wan yia kontrak wantaim ol. na Sharks long taim em i stat pilai pilai long Broncos long Magic Segeyaro i joinim ol Broncos long NRL long 2011, we em i sko- Round, tasol bai em i stap wan- nnau bihain long huka bilong im 36 trai. taim ol nupela wanpilaia bilong ol Andrew McCullough i kisim Dispela intenesenel pilaia i bin em long Broncos long taim bilong bagarap long skru bilong em. pilai 5-pela gem long tim bilong trening neks wik bipo long Raun Sharks No.9 James Segeyaro McCullough bai i no inap pilai Papua Niugini. 10 salens wantaim ol Roosters. Klopp i laitim paia bilong Liverpool Martin Quast, wanpela gutpela pren I tru olsem Manchester City i bin winim gut ol gem bilong ol. bilong Jurgen Klopp i bin lukim ol winim Primia League taitel, Klopp, “Em i toktok strong long ol pilai i taim we Klopp i bin win na ol taim em dispela sisen i wanpela gutpela mas bilip long ol yet na i no ken surik i bin lus. sisen na ol i redi tasol long bungim long ol arapela tim,” Adam Lallana i Tasol long taim dispela soka ripo- Tottenham long Champions League tok long taim Klopp i kamap nupela ta i bin go lukim bos bilong Liverpool fainel long Madrid long 1 Jun. long Melwood na givim stia toktok soka tim long opis bilong em, pes Carlo Ancelotti, narapela man hu- long ol pilaia. bilong Klopp i bin lait tru. Klopp i am- sat i bin resis long kisim dispela wok “Em i bilip olsem em i wanpela top amas tru bikos Liverpool i bin winim tu long Oktoba 2015, i bin givim nem menesa. Na long taim em i kam in- Barcelona 4-0. bilong ol tripela sta pilai long difens, sait long rum, bai yu inap pilim dis- “Yu ken lukim long pes bilong em midfil na atek long papa bilong tim, pela pawa bilong em olsem na ol olsem em i amamas na i pilim gut Fenway Sports Group. Em i bilip ol i pilaia tu i pilim dispela na i strongim tru,” Quast i tokim BBC nius. nidim dispela tripela pilaia long apim tingting bilong ol long winim ol gem.” “Mi no bin lukim kain amamas ol- ol Red na winim sampela gem. Tasol “Kosa i save laikim ol pilaia bilong sem long pes bilong em. I no long Klopp i tokim ol Amerika long Nu Yok em na Klopp i soim dispela pasin taim ol i bin winim Borussia Dort- olsem namba wan samting em long long ol pilai bilong em. mund long 2012.” “kirapim paia bilong ol sapota.” Long taim Klopp i liklik em laik ka- Long dispela win bilong ol long las Long taim Klopp i bin stap long map dokta. “Mi laik helpim ol pipel,” wik Tunde nait, Klopp i stap isi tasol. Mainz na Dortmund, em Iuksave ol- em i tok. Olsem na em i mekim wok Tasol dispela top gem bilong soka sem sapos i gat strongpela wokbung kosa olsem dokta i save wok, na em na ol pilaia bilong Liverpool i pinisim namel long ol sapota na ol pilaia, bai i lukautim lewa, bodi na spirit bilong ol bikpela hatwok bilong Klopp long i kirapim strong tingting bilong ol pi- ol pilaia. Merseyside. laia long winim ol gem. Em i luksave Klopp wantaim ol arapela wokman Klostu tri na hap yia bihain long tu olsem ol pilaia bilong Liverpool i tu i skelim ol yet na i traim long fit Klopp i bin promis long mekim ol gat spesel wei bilong mekim ol sapo- insait long wei bilong dispela Primia pipeli bilip, Liverpool i kamap wan- ta i sanap strong baksait long ol. Lig. “Futbal em i ples bilong lainim pela klap we lewa bilong Klopp i ken Klopp i bilip olsem sapos ol Liver- planti samting,” namba tu bilong em, kamapim wanpela futbal guria. pool i bilip long ol yet, bai ol inap long Peter Krawietz i tok. Klopp i kamap bos bilong Liverpool long 2015 na tupela taim nau em i kisim ol i go long tupela Champions League fainal. spotnius Me 16 - 22, 2019 Wantok P25 Cooke kukim PNG Open West Tribe soim pasin Nicky Bernard i raitim Cooke i bin go pas long skoa long 12 na 13 hol long helpim go pas tupela narape- PETER Cooke i kamap sempion bilong la pilaia long kisim dispela taitel. bilong SP Laga PNG Open Golp Tonamen Cooke i tok em bai kam bek gen long Wes wantaim Hekari PNG long holim dispela taitel bilong em we i kamap long long Royal Pot Mosbi Nicky Bernard i raitim Golp Klap long wiken i go pinis. long 2020. Em tok PNG Golf Kos em nais long pilai Cooke em namba wan taim bilong em NAMBA Tu hap bilong fainal long wanem i gat ol manmeri na pikini- long kam pilai long Papua Niugini na am- bilong Nesenel Soka Lig i bin ni save sapot na bihainim ol na dispela amas tru long win dispela taitol bilong kamap long foapela senta em bai no inap lus tingting na bai redi 2019. Em i no go pilai long Morobe Open long las wiken. Wanpela i ka- gut long kam pilai gen long PNG Open long wanem taim i sot long em long ka- map long Hailan long Goroka, 2020. map antap long PNG. wanpela long Momase long Lae, wanpela long Niugini Ai- lan long Kokopo na wanpela long Sauten long Pot Mosbi. Long Pot Mosbi ol boi bi- long West Tribe FC i bin kam pilai wantaim ol sempion tim bilong Sauten Hekari FC long PNG Stedium. Ol yangpela bilong Tribes i no wari long ol Hekari olsem ol biknem tim na sempion, ol i kam wantaim olgeta stail bi- long ol we ol save pilai long Kimbe. West Tribe em ol yangpe- la boi tasol i soim pes long Nesenel Soka Lig tasol pilai bilong ol olsem ol bin pilai longpela taim pinis long NSL. Midfilda bilong West Tribe i redi long salim bal go long mak bi- Hekari painim hat long long Hekari. Poto Nicky Bernard. skoa klostu 25 minit bilong namba wan hap, ol traim ol- long 2-0. wantaim Blue Kumuls long geta wei tasol ol boi West West Tribe i holim ol inap Sande na bai bungim Morobe i lokim ol gut tru inap long long referi winim wisel bilong long semi fainal. Morobe referi painim rong long wan- hap taim na tupela tim i go ki- United i bin winim Kagua pela beks bilong ol Tribe na sim malolo. Erave long Goroka. Hekari givim dairek penalti. Solomon Long namba tu hap Hekari bai bungim wina bilong East- Ailan straika bilong Hekari i kam bek strong tru tasol ern Star na AROB Chebu. i putim bal go long baksait golkipa bilong West Tribe i Dispela gem bilong tupela bilong net bilong Tribes long sevim 6-pela gol olgeta bi- i bin stop long namba wan mekim skoa 1-0. long Hekari. hap long wanem bikpela ren West Tribe i gat wanpela Golkipa bilong West Tribe na pilai graun i bagarap. Ol o tupela sans long skoa long tu pulim ai bilong planti sapo- opisal i kisim dispela gem i mak bilong Hekari tasol ol ta long wanem em mangi bi- kam long Mosbi na bai pilai straika bilong ol i no holim gut long ples na em soim tru Kala long Trinde. bal long lek long painim taget bilong Pasin West. Ol boi Wanpela bilong dispela bilong ol. West i lokim ol Hekari inap tupela tim bai hangamapim Hekari i go bek na skorim long 45 minit bilong namba tu su wantaim West Tribe na namba tu gol bilong ol long hap bilong pilai i pinis. Kagua Erave na wina bai 35 minit bilong namba wan Long ol narapela pilai, Toti bungim Hekari long narapela hap long bringim skoa i go City i winim gem bilong ol semi fainal. PRL POIN LADDER BILONG MERI RAUN (1) WIK 7, 2019 PMBL skruim pri-sisen salens OL PNG Primia Man Bas- Dispela mekim sikis tim ketbal Lig (PMBL) i bin gat tasol bai resis long dispe- skruim ol pri sisen bihain la yia kompetisen na givim long tupela klap i bin joinim taim long nupela tim Bird- ol resis. wings na Digaso Hornbills Huawei Saints na PNG long rejista o nogat ol bai Protest Chariots em tupe- stap aut long dispela sisen. la las tim i bin joinim sisen Ekting siaman i tok ol resis taim Digaso Hornbills pri sisen bilong resis bai na nupela tim Birdwings i skruim go long wik antap no tok orait yet long pilai na larim tupela tim Char- insait long dispela yia. iots na Saints long kamap PMBL ekting siaman hap bilong dispela pri sisen Alain Bossoungou i bin tok resis na tu givim moa taim orait long faivpela tim tasol long Hornbills na Birdwings Chariots basketbal i putim long rejista. K10, 000. Birdwings i putim K1000 Alain i tok Saints i bin di- bilong holim balens tasol positim K10, 000 bilong ol PMBL i tokim ol olsem ol i pinis tasol ol bai mas baim nupela tim na ol i mas baim K8000 pastaim, olsem na ol ful fi o hap fi bilong mani givim taim long ol inap long mak K2000 pastaim bihain pinis bilong dispela mun. long ol bai stap insait long “Wankain, long Chariots dro. tu i mas baim ful mani mak Boussoungou i tok ten- bilong K20, 000 long stap kyu long Chariots na Saint insait long kompetisen. long putim moa taim bilong Tasol long bung bilong tupela na baim long joinim PMBL, ol i bin wanbel long dispela tripela olpela tim, baim olgeta long dispela husat i bin rejista pinis na wik Fraide,” ekting siaman redi long resis long dispela bilong PMBL i tok. yia. P26 Wantok Me 16 - 22, 2019 spotnius Waghi faivpela win na wanpela lus Jacklyn Kimala i raitim mangi na mipela traim long trenim laia kain olsem Moses Meninga, na divelopim skil bilong ol insait Justin Yoka na Enock Maki long Waghi Tumbe i bin win faivepe- long ragbi lig, bai i ken save moa joinim tim na strongim ol arapela la gem na lus long wanpela gem long gem,” Kosa Francis Ray i tok. pilaia long pilai strong na winim long Digicel Kap kompetisen. Em i tok long las 20 minit bilong gem. Hunters pilaia Gairo Kapana i bin pilai senta bilong ol Dabaris. Em i bin holim Het kosa bilong Waghi Tumbe namba wan hap bilong gem, ol “Ol dispela Hunters pilaia i bin bal na traim strong bilong Tumbe, tasol kepten bilong Tumbe holim em long Francis Ray i tok dispela raun pilaia mekim planti bagarap long kamap olsem piksa bilong ol ar- raun sikis bilong Digicel Kap. (Poto Jacklyn Kimala) sikis bilong gem long Pot Mosbi sait bilong bal sekyuriti i no bin apela yangpela pilaia insait long em i bin gutpela long wanem plan- gutpela tumas tasol long namba tim,” em i tok. ti mangi i yangpela na ol i bin am- tu hap bilong gem bikpela senis i Em i tok long raun seven, bai i Waghi man autim Dabaris amas long resis wantaim Dabaris bin kamap na winim Dabaris. gat wan o tupela senis long lain insait long Nesenel Futbal Stedi- “Long ol arapela raun bilong ap bilong gem bihain long dokta i Jacklyn Kimala i raitim Olgeta pas bilong Dabaris i bin um. Digicel Kap bai kam, em i gat bik- sekim olgeta pilaia na lukim sapos orait tasol ol i lusim bal planti na Em i tok dispela em namba wan pela bilip olsem bihain long raun ol nidim malolo o nogat. WAGHI Tumbe abrusim ol Sentral givim sans long Tumbe long daun- taim bilong ol sampela pilaia long sikis gem, ol bai toktok na stretim “Dispela raun sikis win bilong Dabaris 24-10 long las wik Sande im ol wantaim moa poin long namba kam resis wantaim nupela Digicel sampela bagarap na redi long ol Waghi Tumbe em ol salim i go long long Oil Search Nesenel Futbal Ste- wan hap bilong gem. Klostu long hap Kap tim Sentral Dabaris long bik- arapela raun,” em i tok. olgeta mama long Jiwaka provins dium long Pot Mosbi. taim na Tumbe putim wanpela moa pela nesenel fil. Em i tok bikpela tenkyu long long tingim spesel amamas mama Dispela win bilong ol Tumbe i me- trai tasol kik i abrus na hap taim skoa “Planti bilong ol em ol yangpela sapot bilong sampela Hunters pi- de bilong ol,” Ray i tok. kim ol i sindaun strong long namba stap 14-0. tri hap bilong Digicel Kap na mekim Long namba tu hap bilong gem, olgeta mama bilong ol amamas na Dabaris lusim planti bal klostu long selebretim mama de na Tumbe de skoim trai. Dispela i bin daunim ting- wantaim. ting bilong Dabaris long pulim sokis Tigers win 32 –Isou lus 12 Dabaris tim i bin abrus long olge- bilong ol long ol narapela raun. ta sans bilong ol bikos long sampela Long 37 minit bilong namba tu hap Jacklyn Kimala i raitim ens skoa long tupela tim wantaim, go klostu long 10 mita lain na of- bagarap insait long fil. Dispela i bin bilong gem, Gairo Kapana i putim tasol Isou i larim Tigers winim ol na load long bal long senta bilong ol givim planti sans long ol Tumbe long wanpela trai tasol kik i abrus na i pu- LAE Snax Tigers i bin daunim Galp go bek long Lae. na em i putim klia trai stret. Kik i kikim tupela penalti gol na kisim 4 tim skoa 14-4. Isou long raun sikis bilong Digicel Long namba wan hap bilong go insait na dispela i bin apim skoa poin wantaim namba wan trai bilong Justin Yoka i bekim bilong poro Kap long Pot Mosbi, long las wiken. gem, tupela tim i brukim bun long bilong Tigers go antap 32-12 long Joe Frank, pilaia bilong Hunters, hu- bilong em Gairo Kapana tupela Dispela resis i bin kamap long de difens bilong tupela tasol Isou i ful taim. sat i bin givim taim bilong em long Hunters pilaia yet, tasol kik i abrus bilong ol mama na husat ol mama abrus na Tigers daunim ol wantaim Tigers i bin lokim Isou wantaim joinim Tumbe na salensim Dabaris. na apim skoa 18-4. I no long taim i bin kamap long lukim gem olgeta hap taim skoa 22-12. hap taim skoa long wanem long Tumbe i bin go pas wantaim poin na Dabaris pilaia John Boge skoim i bin amamas wantaim ol pikinini Bihain long hap taim, klostu Isou namba tu hap bilong gem, olg- bilong ol long namba wan hap bilong wanpela moa trai wantaim naispela bilong ol. i skoim tripela trai tasol Tigers lokim eta Isou pilaia i bin kisim bikpela gem 10-0. kik na i bringim skoa 18-10. Planti gem bilong Isou i bin orait ol na ol i abrusim planti trai wankain bagarap na daunim tim spirit bilong Banis bilong Tumbe strong na ol i Dispela i bin mekim ol Tumbe i pi- tasol ol raun sikis, planti pilaia bi- olsem Dabaris. olgeta. no bin larim Dabaris long skoim trai, lai strong inap 13 lok bilong Tumbe i long ol i bin kisim bagarap insait Tigers lokim Isou inap namba No gat senis i kamap long nam- maski Dabaris go klostu long trai lain lokim Dabaris wantaim gutpela sen- long fil. Na dispela i bin givim moa faiv na senta i skoim tupela klia trai ba tu hap bilong gem bikos Tigers bilong Tumbe, tasol trai i abrus bikos ta trai na gutpela kik na dispela i bin sans long ol Tigers long malolo ki- na kikim wanpela gutpela kik tasol i skoim tupela moa trai long namba long strongpela difens. givim fultaim skoa 24-10. sim win gut na pilai olsem na Tigers narapela i abrus. tu hap na Isou nogat. i daunim ol. Insait long namba tu hap bilong Tasol dispela i no bin daunim Sapos no gat planti bagarap long gem, fowat bilong Tigers, Rex Yal- Isou olgeta. Ol bai traim gen long taim bilong gem, em bai givim bal- lon i bin brukim difens bilong Isou ol arapela raun bilong Digicel Kap. Australia laik strongim spot wantaim Papua Niugini AUSTRALIA i gat gutpela spot sis insait long Pasifik olgeta sisen, rilesen wantaim Papua Niugini na serim pasen olsem yunaitim kantri ol i amamas long trail resis wantaim na bringim Australia na PNG klostu spot tim. Ol i welkamim ol nupela wantaim olsem na mipela i amamas tim bilong PNG Barramundis long long sapotim dispela spot. pilai wanpela de intenesenel kriket. Australia bai wok bung tu wan- Australia i amamas tu long sapo- taim Netbal Australia long sapotim tim ol PNG meri nesenel ragbi lig netball tim bilong ol meri, ol Pepes, tim na ol PNG netbal tim long soim long trening na redi long 2019 Pas- hap sapot bilong spot insait long ifik Gems long Samoa. PNG na long Pasifik. Dispela wok bai bringim na Ol i gat strongpela spot rot, we i bungim olgeta PNG spotmeri i gat save joinim Australia na PNG long hai level kompetisen, long groim lo- narapela faiv yia. Ol i sponsa long kal spot ogenaisesen na divelopim sampela wok long strongim rot bi- gutpela spot lain insait long PNG. long ol Pasifik spot na mekim rot bi- Australia i tingim pawa bilong spot long ol spot lain long kisim gutpela long tokwin tasol. Ol i save givim spot trening insait long Australia. moa taim long strongim rilesensip Eksampel, Australia bai wok bung insait long spot wantaim PNG. Aus- wantaim ol Australia Nesenel Ragbi tralia i bin skruim spot program in- Lig long sapotim ol PNG Okids long sait long PNG na Pasifik, wantaim redi na resis long narapela mun Pa- mani mak $40 milien Australia-Pas- sifik Tes long Sydney na Ragbi Lig ifik Spot Linkage Program. Wol Kap bilong Nains insait long Australia i save givim tu $2 milien Oktoba. long olgeta yia bilong spot divelop- Ol PNG Okids em i mekim selek- men wok insait long PNG, wanka- sen pinis wantaim ol spot meri na in olsem ol Pasifik Spot Patnasip dispela intenesenel gem bai groim Program. Em i givim mani mak $29 spot insait long PNG na strongim rot milien long spot bilong divelopmen bilong ol spot meri. program insait long Pasifik stat long Ol NRL bai pilai pri-sisen trail re- 2009.

n I kam long pes 28

“Mi laik toksave long olgeta pipel Mosin i tok. bilong Sentral provins na ol prens “Dispela bai i no inap stopim ol pi- olsem mi bai stap bikpela sponsa bi- laia long go het wantaim gem, tasol long ol Dabaris yet,” Mosin i tok. ol i redi long pilai na rispekim ol bod “PNGNRL i mas soim rispek long na sponsa long stretim dispela hevi,” Ol Lae Snax Tigers i bin amamas na paitim han bihain long ol i bin daunim Galp Isou 32-12 insait long NFS. Vitis Indastri long bikpela hatwok ol kepten bilong Sentral Dabaris Adam (Poto Jacklyn Kimala) i bin mekim insait long kompetisen, Korave i tok. spotnius Me 16 - 22, 2019 Wantok P27 spotpotos

Ol poto: Nicky Bernard

Midfilda bilong bilong West Tribe i redi long rausim bal taim Kori bilong Hekari i kam long stop em. Hekari i winim pilai 2-0.

Beks bilong Hekari i flai long hetim bal tasol Vais Spot Minista Wesley Raminai i givim em abrus na pain pilai bilong Tribe long gem tropi go long PNG Golp pilaia husat em i kam bilong ol long wiken long Pot Mosbi. Tribe i Peter Cooke wantaim Grin Saket na Tropi klostu long kisim Pofesinel Pilai man. aut long resis NSL. bilong en em winim long PNG Golf Open.

Bikpela fowod bilong Gulf Isou i traim banis bilong ol Buttler Morris bilong Lae Snax Tiger i abrusim ol pilai bilong Gulf Isou na ran long trai lain long skorim trai Lae Tigers long pilai bilong ol long NSF long Mosbi. bilong ol Tigers i go 32-12.

WERA bai pilai fulbel na Yoka long Hapbek

Adex Wera i bai pilai fulbek, Jus- 14. Charlie SIMON tin Yoka kam insait long pilai hap- 15. Baundo ABA bel bilong dispela wok Sande long 16. Daniel TAPOL raun 10 bilong Intras Supa Kap 17. Jordan PAT resis wantaim ol Wynnum Manly 18. Gairo KAPANA Seagulls long hom gem long Oil 19. Shane HARO Search Nesenel Futbal Stedium. 20. Nick HASU Dispela bai mekim Bland Abavu Hunters kosa, Michael Marum go pilai winga long senisim Junior i tok 18 fainel man skwat bai ol Rau husat em i bin sik. Dilbert Isaac makim bihain long displea wik Sare- bai kisim ples bilong Junior Rop ol- re Kepten Ran. sem lok. Em i tok tupela Digicel Kap pilaia, The 20-man squad is: Dispela em Terry Wapi (Agmark Rabaul Gurias) nem bilong 20 man skwat: na Smith Siviri (PRK Galp Isou) ol i 1. Adex WERA bin tokim tupela long joinim Hunters 2. Bland ABAVU kemp dispela wik. Tupela bai pilai 3. Paul WAWA trail wantaim ol Hunters. 4. Brendon NIMA Dispela gem long Sande, 19 Mei, 5. Brendon GOTUNO 2019 bai stat long 3 klok apinun bi- 6. Ase BOAS hain long namba wan gem bilong 7. Justin YOKA raun 7 Digicel Kap resis namel long 8. Moses MENINGA (Kepten) Sentral Dabaris na Hela Wigmen 9. Patrick MOREA long 12:45 apinun. Bihain long resis 10. Enock MAKI bilong Hunters na Seagulls bai re- 11. McKenzie YEI sis namel long Galp Isou na Mendi 12. Epel KAPINIAS Muruks i kamap long 5 klok apinun. 13. Dilbert ISAAC Geit bilong Nesenel Futbal Stedi- Interchange um bai op long 11:30 moning. SP Hunters i bin sanap long lain na redi long resis wantaim Noten Pride long roun Tu bilong Intras Supa Kap. Isu Namba 2329 Me 16 - 22, 2019

Mosin laik Cooke kukim 2019 PNG Open stretim gut tok wantaim PNGNRL Jacklyn Kimala i raitim no yusim Vitis indastri olsem neming rait sponsa bilong VITIS indastri bikpela sponsa Sentral Dabaris. bilong Sentral Dabaris i bin “Wantaim dispela olgeta holim bung long tokaut klia hatwok long kamap neming long neming rait sponsa bi- rait sponsa bilong frensais long Sentral Dabaris tim long Dabaris tim, em i laikim nem las wik Fraide long Pot Mosbi. mas senis long Vitis Sentral Bos meri bilong Vitis In- Dabaris na i no Fortune Fresh dastri, Vicky Mosin i laikim bikos Fortune Fresh em i no ol menesmen bilong Papua wanpela prodak o kampani Niugini Nesenel Ragbi Lig nem,”Mosin i tok. (PNGNRL) long luksave long Mis Mosin i mekim klia ol- dispela. sem ripot long Post Courier Mosin i tok, olsem neming bilong las wik Fraide i no tru. 2O19 SP Lager PNG Open Sempion Peter Cooke i rait bikpela sponsa na faun- Em i tok em i no wanbel long amamas wantaim kedi boi bilong em bihain long ol da bilong Sentral Dabaris dispela kain pasin, olsem bik- tokaut long em olsem sempion bilong 2019 PNG Golf Open. Cooke i kam stret long Pot Mosbi long tim em i laik save, bilong wa- pela sponsa na ko-faunda bi- pilai long PNG Open, em i no go resis long Morobe nem na long sikispela raun long Dabaris tim. Open. Poto Nicky Bernard. bilong Digicel Kap olgeta ol i n I go moa long pes 26

Printed and Published at: Dove Travel Building, Level 2, Section 24: Lot 25, Angau Drive/Lahara Avenue Junction, Boroko.