T Weestrom En Land Maas En Waals Tijdschrift Voor Streekgeschiedenis

STBEEKARCHIVARIAAT BOMMELERWAARD

de Nieuwsbrief T WEESTROM EN LAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

5.IV. 199 - verschijn1 n minstte t e vier maa r jaape l - rNUMME 7 R6 TWEESTROMENLAND

Opgerich i 1964me 5 . 1 o breetDoel z n i d: Administrateur: mogelijke kring bevorderen van de belang- . PLeussink.G , Beuningen stelling voo geschiedenie rd haal a n sri aspecten onden e r ieder opzicht t bijzondehe n i , n va r Kopij: werkgebiedt he Lant Maan he , dWaava n se n le Kopij dient getypt, gedateerd en ondertekend t westelijhe t RijNijmegenn khe k va dee n va l . te worden verzonde Tielenn To n ,n aa redactie - secretaris, Tolhuis 52-37, 6537 SN Nijmegen, Lidmaatschap: tel.: 080-444542. t lidmaatschaHe p geeft rech p toezendino t g Kan een artikel niet in machineschrift worden van tijdschrift en nieuwsbrief, op deelname aan geleverd, dan gaarne in een duidelijk leesbaar excursie n tevene s s kortine boekhand p go - handschrift Afbeeldingen moeten, indien nme delsprijs bij uitgaven uit de Tweestromenland- ze terug wil hebben aan de achterzijde voor- reeks. zien naamzijn nva , adre woonplaatn se e d n sva bruikleengever. Contributie: De contributie voor 1991 bedraagt ƒ 30,-, men Losse nummers tijdschrift: mag ook meer storten bij wijze van gift ,7 voorradig 6 te m t/ r stu Nrs9 Pe .1 ƒ k 6,-. , voldoen door storting op postgiro 2622012 ten exclusie ƒ 2,5f 0 verzendkosten e bestelleT . n nam Penningmeesten eva r Tweestromenland door stortin girp go o 262201 namn 2te n eva Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen. Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 660 WijchenG 2V . Ledenadministratie: Mw. F.J. van Oijen, Markt 9-14, 6651 BC Druten, tel.: 08870-14337, voor opgave van nieuwe leden, adreswijziginge eventueln e n e Inhoud opzeggingen (vóór l december).

Secretariaat: Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen, telefoon: 08894-16247.

Ereleden: Heiningenn va . H . , J.P.MOs n va ,

Erevoonitter: J. P. van Wezel 3 W.M.G. Arts, Winssen heef wine d t n di Bestuur: zeilee d n J.L.C. Alkemade, vz., Ewijk 18 Drs. J.G.W.R. Dekkers, De collectie Spits J.AGeldern va . , vice-vz., Bergharen 20 Harrie Croonen in Memoriam W.M.G. Arts, secr., Wijchen 21 W.J.M.Th n Rossumva . , Denkenn aa d J.A. Jansen, penn., Wijchen Holland . . . Mevr. W.M. Berris-Visschers, Wijchen 30 , SpeurneuJohaOs 2 n n va e l s Mevr. G.Y.M. Derks-Klabbers, Druten B.J.H.M Elkn va ., Beneden-Leeuwen Nieuwsbrief G.W Geldern va . , Beneden-Leeuwen Mevr. F.J. van Oijen, Druten G.A.A. Rooijakkers, Overasselt W.JSommerenn va . , Beneden-Leeuwen Op de voorkant: Drs . VisserC . , Druten Korenmolen Beatri Winssene xt s ,et naa n ee r J. P. van Wezel, Alphen van J.W. Verhoeven. T WEESTROM EN LAND MAA WAALN SE S TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

Redactie: Martin Bergevoet, Hug Capelleveenn ova Geldern va n ,Ja , Huub van Heiningen en Ton Tielen. NUMME 7 R6 1991/1

W.M.G. Arts Winssen heef zeilee wine d d t n di n

Onder bovenstaand motto staat de Winssense molen 'Beatrix' in mei 1991 volledig in de belangstelling bij de plaatselijke bevolking en de vele bezoekers die worden verwacht vanwege het heugelijk feit, dat tweehonderd jaar geleden met de bouw is begonnen van deze molen. Op 10 januari 1991 is er een bijeenkomst geweest in het Paulus-gebouw te Winssen om, in overleg met gemeente en plaatselijke organisaties, een feestprogramma samen te stellen voor de jarige. Vanui Historische d t e Vereniging Tweestromenlan voorgestels di t he n i m do tijdschrift 'Tweestromenland' een artikel te plaatsen over de Winssense molen. De reaktie was positief en al meteen zijn enkele waardevolle tips gegeven.

DE OORSPRONG VAN DE MOLEN boeren omdat er niets te oogsten was. Volgens overlevering is de molen een z.g. Om het water de baas te kunnen blijven, zijn wind-watermolen of poldermolen die dienst al zeer vroeg in dit poldergebied enkele poldee deed n zuid-westen di te r t watermolenhe n nva s geplaatst. Omstreeks 1633 dorp Alphen in de buurtschap Moordhui- stonden in de polder van Wamel, Dreumel zen, die heden ten dage deel uitmaakt van de en Alphen in totaal zes molens. De taak van gemeent poldermolee ed West Maaomschreven nWaalka n se . n wordes nal Het laagliggende polderland trok al het volgt: het aangevoerde water (hoogwater of hogee wated n r va r gelegen gebieden naar kwelwater) moes a bemalinvi t g omhoog zich toe en vormde ter plaatse een grote gebracht worden voor een verdere afvoer watermassa, hetgeen nadelig was voor de naar de rivier de Maas. Ook indien het boeren die daar weide-, hooi- en landbouw- rivierwater hoog stond, moest toch gezorgd grond hadden. Weidegrond was bitter hard worden dat het aangevoerde water in de nodig in de zomer voor het grazen van het rivier geloosd werd. De enige mogelijkheid t hooilanhe vee n s onmisbaa e ,a watermolen dwa vi e doet s t nwa di r e voom di so r hooivoer in de winterperiode wanneer de uitsluitend door de wind hun werk verricht- diere stap no l stonden. Landbouwgron e dtendi r ware.E n vele s problemeze e d m o n wast nattn na vaa n ,ee e e t en k i zome r geheel watermolen bedrijn si houdene t f , doct hme overstroomd, betekende een strop voor de veel kunst en vliegwerk lukte dat zeer aardig. Afb.l: Werking malendevan schepraderen. Links staandeen scheprad rechts en hellend een scheprad. (Collectie Tweestromenland) a verlooN n tij s i tocn va deindp ee h e ondertekend door: Wille n Holderde m , gekomen aan het bestaan van deze zes Martinus Hol, J. Steenbrugge, Ariën Hol, molens. Zeer waarschijnlijk heef Franse d t e Cees Johan Lagarde, Hendrik Mollenberg, oorlog van 1672 hierop wel invloed gehad. Jan van Lent, Arien van Swolgen, Aeldert de t probleeHe hoogwaten mva r blijft bestaan Klij, Arnt Egenn HolJa , s Steenbruggen, J.P. en de streekbewoners verlangen naar een van den Bogaardt, Huijberd Brouwers, betere afvloeiing van het water. In de jaren G.J.V. Steenbruggen, C. Mollenberg, Peeter 1770-1775 zijn er plannen geweest om drie van der Ven, Frans Wouters, G. Verkerk, nieuwe watermolens te bouwen. Door ver- Peter Baijens . LiefkensG , , Dirk Lagarde, schillende oorzaken, voo t artikedi rn va l Joha r Bruggennte , Thomas Teeffelenn va , geen belang, gaan de plannen de ijskast in Thoma Grunte sd . AdriaansP , , Rijnien va r om daarna in 1791 weer op tafel te worden Teeffelen, Lamert van Alphen, Jan van der gebracht. Zand, Philips den Holder. reumeD , n Alpheel e i m IWa n willee d n In het polderarchief te Nijmegen (invt. nr. inwoners en geërfden (=een bezitter van een 12329) zijn twee handgeschreven bestekken erf stuo f k grond) alsnog overgaat he t nto aanwezig waari constructie nd e beschreven bouwen van nieuwe watermolens. Na over- staat van de twee molens. Eén bestek gaat beslissine d t totaan to i kom g n m le glo me t ove e Dreumelsd r e t andermolehe n e ne drie nieuwe molen gaae st n bouwen, vook rel bestek beschrijft de bouw van de Alphense dorp (=polder) een. watermolen l augustu p O . s 1791 heefe d t Daar onze belangstelling uitgaat naar de aanbesteding plaats en het is molenmaker Alphense molen wordartiket di n i t l hieraan Migiel Schoonwater die het werk van de meeste d e aandacht besteed. bouw aanneemt voon bedraee rn va g Voor de nieuwbouw van de Alphense water- ƒ 10.600,-. De molen zal worden uitgevoerd molen worden twee deskundigen aangewe- met één staand scheprad. De ingebruikne- zen, Jonghe d t.w . .M , landmete meesn re - ming is onbekend, maar als gevolg van termolen- makeBouwn de Dalee rn t - Ja mn e verschillende omstandigheden, vaak door meester, meester-molenmaker te Spijk. In overmacht e moled s i , nvastgee d nie p o t - juni 1791 wordt in de Alphense kerk een stelde tijd klaar. Wel wordt duidelijk, dat in vergadering gehoude eindresultaats al t nme , e Alphensd j 179bi 2 e watermolen ee n grotn daee t e meerderhei aanwezie d n dva - bakhuis wordt gebouwd wert He .k wordp to gen akkoord gaat met de bouw van een 18 oktober 1792 aangenomen door Geurt nieuwe molen. Het besluit hiertoe wordt Ruijs voor ƒ 278,-, met de afspraak, dat het Afb. 2: Topografische kaart van 1847 met aanduiding de watermolens van en het stoomgemaal. (Coll. Tweestromenland)

werk op 30 november 1792 klaar moet zijn, wanneer deze op de windrichting gezet moet onder korting van ƒ 3,- daags. worden, het z.g. kruien. Een krachtige wind De oude watermolens zijn meestal gebouwd was voor een staand-schepradconstructie van zwaar grenenhou achthoekign ee n i n te e onontbeerlijk, maar tegelijkertijd moese d t vorm n specialEe . e sterk n degelijke e e gehele molen bestand zijn tegen zware constructie moet een mechanisme in wer- stormen, vaak van orkaankracht. king brengen, en in werking houden, ten- molee D nauwelijks nwa s bedrijfsklaar toen einde het zware aanvoerwater zonder pro 7 oktobe1 - p o r 179 e Frans4d e soldaten, bleme kunnee nt n verwerken gedurendn eee onder leiding van Charles Pichegru, bij ononderbroken periode van vele dagen. De Alphe Maae nd s overstake t Lann he dn va n e constructie moest teven enkeln saa e techni- Maas en Waal bezetten. De molen heeft deze sche eisen voldoen. Hierbij moet gedacht woelige tijd (1794-1813 l overleefd)we , doch e wordebedienind e molen d aa nn nva g schade d zees ewa r groot. Gnj&h -<

.« AlphenseAft.3: watermolen bij Moordkuilen, Gemeente-atlasde uit 1868.van (Collectie Tweestromenland)

Afb. 4: Dorp Winssen, met daarbij de door de auteur aangegeven situering van de molen, afbeelding uit de Gemeente-atlas van 1868. (Collectie Tweestromenland)

•/, De noodzaak om de molens weer bedrijfs- Winssense molen blijktn t da zee, da , r veel klaa makee rt n orde e komd e n 181n .D ti aa 8 materiaal voorhanden is, maar de vraag is: geërfde t poldergebiedi t ui n e dd zijt to n wat is betrouwbaar? slotsom gekomen molenn éé doot e di da ,, r brand verlore gegaans nwa , vervangen moest e Winssensd s 1I . e graanmole e oord n - worden en dat twee nieuwe molens gebouwd spronkelijke Alphense watermolen? diene wordene nt bestaande D . e molen ni Antw n gemeentelijkEe : e folder laat Alphen zal worden verplaatst en tegelijker- hierover geen twijfel bestaan, zegt 'Ja' tijd worden voorzie liggenn ee n dnva schep- n laae e moled t n Winsse184n i i 7 n radmechanisme liggenn .Ee d scheprad heeft opbouwen. vele voordelen bove staann nee d scheprad, gedenksteen 2Ee . e molend j nbi , aange- opvoerhoogte d n ka watet o z he n r beteeva r bracht nada e moled t s n 198i nwa 7 gerealiseerd worden, en bij rustige wind is de verplaatst en gerestaureerd, maakt ken- molen nog voldoende in staat om het baar 'verplaatst naar Winsse omgen ne - mechanism werkinn ei houdee gt n . (afb1) . bouw t korenmoledto 1847'n ni . 3. Het boek 'De historie van het Land van In de periode 1820-1845 maakt de stoom- Maas en Waal', van H. van Heiningen, machine als nieuwe krachtbron steeds meer laat aan ons de conclusie of dat de opgang. De kracht is sterker en de machine molen na 1875 zou zijn verplaatst/ kan op elk gewenst moment in bedrijf afgebroken, nada Wamen i t Alphen e l n worden gesteld, onafhankelijk van weer en een stoomgemaal is gebouwd. wind. 4. G.H. Keunen uitg. 1981/3, schrijft: 'De In 1845 besluiten de Provinciale Staten van molens ware boue d n 184a a wnn n va 7 Gelderlan n subsidiee d e beschikbaae t r het stoomgemaal niet meer nodin ge stelle 10.000,ƒ n nva - voon boue ee rd n wva werden in dat jaar verkocht'. Moet stoomgemaal te Dreumel, dat door ir. H.F. hieruit geconcludeerd k wordeoo t nda Fijnj t Salvereui ontworpens di t RijHe .k stelt de Alphense molen is verkocht in 1847? eveneen subsidin ee ƒ s10.000, n va e- be - 5. G.H. Keunen uitg. 1980: 'Volgens over- schikbaar. Nog in dat zelfde jaar wordt met leverin huidige d u gzo e korenmolen ni boue d w begonnen poldere D . Wamen sva l Winsse s poldermoleal n j Alphebi n n n Alphee n moeten wachten n 187i s 5 Pa . hebben gestaan'. word dezn i t e twee stoomn polderee k -soo 6. G.H. Keunen uitg. 1980: 'Veel hellende gemaal gebouwd. schepradmolens zij r niene t geweesn e t In het jaar 1847 staan in de polder vier wind- daa molee rd Winssee nt reedr ne s stond watermolen n stoomgemaaee n e - s be n te l voordat de hellende schepradmolens hoeve van het droogmalen van de drie van de Zuidpias onder Waddinxveen en polders. Op de topografische kaart van 1847 Moordrecht werden gesloop 1876)a (n t , (zie zij) afb2 n. alle molens ingetekend.e D mag aangenomen worden dat hier vier molens staa vrip no j korte afstann dva inderdaa e vroegerd n sprakva es i e elkaar, alleen de Alphense watermolen staat Alphense watermolen'. ongevee . zuidelijkerkm e A inge1 d \ r a -N . j raadplegin7Bi . e gemeentd n gva e atlas bruikname van het Dreumelse stoomgemaal van Gelderland van J. Kuijper, uitg. r vooie s oude d r e wind-watermolens geen 1868, Alphen i blijk t n waterda tnee - werk r worde ; t beslote e molend n e t s molen staat ingetekend, terwijl in Wins- verkopen. geeseg nno n mole ziene t vraae s ni D . g is, mag hieruit geconcludeerd worden VERHUIZING VAN DE WATERMOLEN dat de molen na 1868 is verhuisd? Voor wat de Alphense watermolen betreft is 8. Schulte, uitg. 1968 blz. 279/280: 'Van e geschiedenid s voor menig persoon ee n deze windwatermolens is tot 1847 ge- raadsel. Maken wij gebruik van boekwerken bruik gemaakt. De windwatermolens en tijdschriften aangaande de Alphense/ vonden een nieuwe standplaats in Wins- seNijmegen'n ne . Azn. uit Heerewaarden de Oude Kooijmo- 9. Schulte, uitg. 1982 blz. 147/148: 'De len voo . r925, ƒ Huin St Petrun t de e - jui n sva molen, oorspronkelij poldermolen kee n Anna bij Nijmegen de Oudendijkse molen uit Alphen a/d Maas werd ca. 1835 naar voo ƒ r1.425,- akte D officiees .ei l geregis- Winssen overgeplaatst'. treerd te Druten op 14 december 1847. De Opm. In deze twee kostbare boekwer- Alphense watermolen word n 184i t 7 niet n tijdverschi ee 2 jaa 1 s i r n n va ke l verkocht (zie afb. 3) . geconstateerd wat betreft de verhuizing, invtn I . 1234nr . word55 insr7 . tnr . duidelijk jammer. molee d t nda toen nie verkochts i t , wanp o t 10. Het Gelders Molenboek, uitg. 1969 blz. 13 maart 1848 wordt schriftelije d n aa k 42n uitge 6 . 1982 blz. 354, vermeldt: hoofddirectie van de Onderlinge Brand- 'Bouwjaar circa 1835. 'Voor 1835 stond waarborg te Amsterdam kenbaar gemaakt, deze mole poldermoles nal Alphen ni n 'dat de vier poldermolens, welke voor een a/d Maas'. gezamenlijk bedrag van ƒ 52.000,-zijn ver- 11. De topografische kaart van 1847 geeft de zekerd, als gevolg van de ingebruikname van plaats van de vier windwatermolens t stoomwerktuighe , buiten bedrijf - zijge n duidelijk aan: men mag dan wel aan- steld tengevolge waarvan drie stuks zijn juist neme. di is t t nda verkocht waarvan de vervoer vóór l mei n kaar12 t Ee 185. ui t 6 waaro t overhe p - aanstaande plaats heeft. Allee Alphense nd e stroomd gebied van het Land van Maas blijfaanwezig'g no t . Waan e maarn va l t 185 ingetekends 5i , laat alleen het stoomgemaal zien. Op 3 maart 1858 komt het bestuur van de voormalige dorpspolder in vergadering bij- Er bestaan dus wel verschillen en dat heeft een en bespreekt de verkoop van de Alphen- mijn belangstelling gewekt voor een nader se watermole advertenn t loodsee nme a Vi . - onderzoek meem O . r zekerhei krijgee dt n tie in enkele kranten zal kenbaar worden brach bezoen vorige d ee n k i te kaa eigena- gemaak e molee veilind d l t n nza da gva t resse, mevr. B. van den Berg-Voet in Wins- plaatsvinden gelijn 1847i s ) kal (1 . sen. Mevrouw Van den Berg woont op het Een advertenti Tielse d n ei e Sta Arronn de - perceel waa molee vorigd re d n ni e eeuws i dissement weekbla maar5 p do t 1858 maakt opgebouwd en heeft gestaan tot het jaar melding, dat op 23 maart 1858 in café A. van 1987. Dankzij haar medewerking kreeg ik de Welie te Dreumel om 4 uur in de namiddag notariële aankoopakt r inzagte e e waaruit openbaar verkocht zal worden de Alphense februar2 p blijkto t ida , 193n heee va 8 d . rA poldermolen e moleD . s i dagelijkn e t s den Berg de molen heeft aangekocht van bezichtigen. W.A. van Gruythuisen, presi- wijlen A.P. Libotté t dezMe .e informatis eal Beersn va den. ,H secretaris- t , (la) uitgangspunt begon ik een historisch onder- Ove veilingprocedure rd niete to su n t to s ei zoek. bekend l wordWe . t duidelij molee d t nkda vóór 27 september 1858 is verkocht en DE JUISTE TOEDRACHT verhuisd t e notulet blijkd he di t ; n ui t nva ingesteln Ee d onderzoe t Rijkhe sn k i Archie f polderbestuur: 'Daar de overblijfselen van van Gelderland te Arnhem, Polderarchief te de verkochte molen, of den opstand, nog Nijmegen en Gemeente archief te Beunin- hinderlijk zijn zal de koper er op attent gen leert ons de juiste toedracht kennen. gemaakt worden de restanten te vervoeren'. In het polderarchief van Maas en Waal, Ui notulee td maar7 n nva t 1860 blijkt: 'ruim aanwezi t Gemeentearchiehe n gi Nijmee t f - 23.000 stenen (restanten van de molen en de gen, kom invtn i t. 1245nr . bestet 0he k voor bestrating bij de molen) zijn klaargemaakt en betreffende het verkopen van de opstand van bezorgd' (waarschijnlij bestratins kal e d n gva drie watermolens. Hieruit blijkt t Peteda , r g tussewe n Lit n Macharen)e h e zwarD . e Schenk uit Oudesluis de Maasdijkse molen fundamenten blijven na afbraak van de aankoopt voor ƒ 2.345,-; Willem Ambrosius molee grond n i nd achter n tijdene , e d s Aft. 5: Het bovenwiel dat verbonden zit aan de ijzeren molenas, waaraan wiekende zijn bevestigd, brengt de koningsspil in beweging, die vertikaal in de molen staat. Molenaar J. van Haren inspecteert de toestand. (Collectie gemeente Beuningen)

Afb. 6: Bij het kruien van de kap fungeren de kleine wielen geleidersals (Collectie Tweestromenland) ruilverkavelingswerke junn ni i 1957 komen Vanuit Arnhem wordt op 26 april 1858 door e funderinged e noppervlakte d ween aa r . de Staatsraad Commissaris des Konings in Het bleken restante uniekn ee zije n nt e nva Gelderlan gemeente d n daa e Ewijk informa- watermolen, in zijn oorspronkelijke staat tie gevraagd ove e gemeentd r n ovee e d r voorzie hellenn ee n dnva scheprad. nieu e bouwewt n molen. Naar aanleiding van het Arnhemse verzoek wordt op 7 mei DE EIGENARE WINSSENSE D N NVA E 1858 meer achtergrond-informatie verstrekt MOLEN over dorp Ewijk en Winssen-Winssen Ambt. Het Gelders Molenhoek publiceert in haar Ewijk met Doddendaal telde op l januari uitgave van 1969 op blz. 427 een lijst van de 1858 in totaal 921 inwoners, en Winssen met eigenaren, waarvan zijn bekend . SengerH : s Winssen Ambt in totaal 1015 inwoners. Dan (r Heidede -1858)n va ( n . -1907)J ; ; vervolgt de brief: 'In Ewijk bevindt zich een A.P. Libotté (1907-1951). windmolen van onheugelijke jaren, terwijl in Deze lijs nies i t t geheel betrouwbaare d n e , Winssen geen molen is, en dat Winssen correctie is als volgt: aanspraken mag maken op een molen'. De molen komt in Winssen Ambt te staan De aankoo oude d n e pwatermoleva zees ni r e grotd g Nijmegen-Druten n we e aa e 'D . waarschijnlijk gedaan doo e hered r n Hen- omwonenden de herenjan van Dijk, Willem drikus Sengers, molenaar te Afferden en Melsse , Aarnjr t Alders, Aldert Alders heb- Otto Otten, molenmaker te Afferden. geen be n bezwaar tegen plaatsin graan ge g De in Bergharen op 3 maart 1820 geboren zouden zien dat de aanvrage wordt toege- Hendrikus (Henricus) Sengers, op 27 april staan.' 1848 te Bergharen gehuwd met Wilhelmina Op 12 mei 1858 wordt het besluit genomen van Bronkhorst, was tijdens zijn leven toestemminm o verlenee gt t oprichtinnto g molenaar in Afferden. Sengers en Otten gaan van de windkorenmolen op voorwaarde dat same aangekochte nd e watermolen verande- molee d roedeopenbare 5 d 1 n n ng va ewe windkorenmolen ee t to n re opbouwen ne n verwijderd blijft. De toestemming wordt op in het dorp Winssen dat slechts 6 km. van i 18526me 8 vanuit Arnhem verzonden naar hun beider woonplaats ligt. de heer Sengers en naar het gemeentebe- Vanuit Afferden schrijft Sengers in april 1858 stuu Ewijkn rva . n brie n Z.Mee aa f e Koning.d . 'Geeft me t De heer Sengers is in principe wel tevreden verschuldigde eerbie e kennet d n Hendrik ove goedkeuringe rd , maa afstane 5 rd 1 n dva Sengers, molenaa e t j Afferdenrhi t da , roede toc s ni beetjn hee e ver j schrijf.Hi p o t voornemens is om in het dorp Winssen, 22 juni 1858 vanuit Afferde brien ee n f naar gemeente Ewijk, een windkorenmolen op te heree d n Gedeputeerde State Geldern nva - richten op sectie B. 788. Dat ingevolge de land, waarin hij kenbaar maakt bezwaar te bepalinge augustu1 2 n n va va s e 182di n 2e hebben tegen deze afstand, gezien de lange 31 januari 1824 niet geoorloofd is, tenzij j uitwemoehi e t gdi aanleggen . Uwe majesteit daartoe vergunning verleene. Vanuit Arnhe mjun6 2 gaa ip o 185t n 8ee Weshalv t vorigme j eehi eerbie vrijheie dd d brief naar het gemeentebestuur van Ewijk neemt de troon Uwer majesteit te naderen, waarin informatie wordt gevraagd overt he met de bede adressant vergunning te ver- bezwaar van Sengers. lenen op boven omschreven perceel grond De gemeentesecretaris schrijf jul3 ip o 1858t : een windkorenmolen te mogen oprichten en r blijk'E t bezwaa e zijt r n tege e grotd n e het bedrijf van molenaar uit te oefenen. Het afstand: 'daar hij een grote uitweg moet welk doende . Sengers.H , ' maken, dat veel grond wegneemt maar ook 0 apri2 p l O 1858 kom- e 's bried t n i f duuonderhoud'n i s i r , w.g. J.W Kooln va . - Gravenhage aan, wordt daarna doorgezon- wijk, burgemeester. naan Gedeputeerde de rd e State Geldern nva - Naar aanleiding van het bezwaar van Sengers land en arriveert daar op 22 april 1858. (2) en de gemeentelijke brief gaat Arnhem op 8 • juli 1858 akkoord om de molen te plaatsen

10 Aft. 7: DeBeatrix op haar oorspronkelijke plaats van 1859. Berg)(CollecteV.d. Fam.

AJb. 8: Korenmolen en koekbakkerijvanJ.H. van der Heijden te Winssen. Opname omstreeks 1900/1905. (Collectie Fam. V.d. Berg)

11 openbare d elleafstann 5 n 7 ee nn va p o dva e weg.

Senger n Ottee s n hebben geruime tijd geprobeerd grond aan te kopen voor opbouw van hun molen. Schijnbaar is het hun niet gelukt dat perceel aan te kopen dat t verzoekschrifvermelhe . n i B s . i d nr . nl t 788. decembe0 3 p O r 1858 worde gezamenj nzi - lijk eigenaar van twee akkers bouwland, sectie B. nr.201, welke zij aankopen van Wouter van Welie en Grada M eisen voor ƒ 900,- (afb. 4). t echtpaaHe n Welie-Melseva r n zije d n grootouder Hendrin sva k Senger moen sva - derszijde. De kopers Sengers en Otten maken in deze aankoopakte een overeenkomst: dat zij of hun erfgenamen, vanaf nu en binnen vijfjaar, het voorkeurrecht hebben van de helft van aankoop (=molen en grond) als de andere partij wil overgaan tot verkoop. (3)

De opbouw van de molen heeft in 1859 plaatsgevo nden. Bij de opbouw zijn eerst de funderingen aangebrach n daaron e muut ee - s ge i rp heer De v.d. A. Afb.9: Bergmolenmet Beatrix. bouwd van ongeveer 5,70 m. hoogte. Op de (Collectie Tweestromenland) muu s nadiei r e mole d e rom d nn nva p wordt Peter Kleijnen, molenaa e Ewijkt r , geplaatst. Voo bedienine rd wiekee d n gnva voor de helft mede-eigenaar van molen en is op een hoogte van 2,85 m. een zandberg grond. (4) om de molen aangebracht, een z.g. belt. De Schijnbaa Sengerk oo l wi sr zijn e deed n i l achtkantige romp en kap zijn van hout dat molen verkopen septembe4 1 p O . r 1859 met riet is bedekt. De beneden binnenruim- word huizn Jacobute tn eva Welin sn va eee te is ongeveer 9,50 m. in doorsnee, en de openbare verkoping gehouden, waarbij zo- totale hoogtmolee d n neva bedraagt onge- wel Sengers als Kleijnen aanwezig zijn. De veer 18,50 m. De vlucht (=de uiterste afstand opmijninseptembe8 2 p o s gwa r d.a.v. doch vae buitenpunted n e wiekend n - va nbe ) de koop is opgehouden. (5) draagt 27,5 . Enkel0m e onderdelen vertonen t Senger Dat ernswa he t e s l blijki td st wi ui t verschillende kenmerken van zijn vroegere notariël apri0 e3 aktn l e1860va . Hendrikus functie sterkste D . e aanwijzin ziee t ng no s gi Sengers verkoopt 'des verkoopers aandeel' in de vorm van het spoorwiel. Het wiel is bij van de molen aan zijn deelgenoot Petrus de verandering aan de molen zeer sterk in Kleijnen t aangaahe t dezn Me n.va e koos pi omvang verkleind e kammed n e , n waren Kleijnen geheel alleen e eigenaad n va r eerst onder een hoek van 30° met het wiel molen (sectie B. 964) en het bouwland (sectie geplaats twe, t6 (afb n ee interieuropname.5 n B. 963). van de molen). In de akte is een voorwaarde opgenomen als Na het gereedkomen van de bouw wil volgt: De eigenaar van de molen zal met zijn molenmaker Otto Otten zijn aandeel in wieken mogen draaien, werke zwenken ne n molen en grond verkopen. Op 2 mei 1859 over het perceel het welk met dien last is

12 bezwaard, de eigenaar van het bezwaard Haast dertig jaar heeft molenaar Libotté de perceel moet kenbaar molenmakee d n naa - Winssense molen wete runnene nt n aa t to , eigenaar wanneer met paard of paarden zijn overlijden op 26 augustus 1935. De gewerkt wordt, om dan de molen te doen aktiviteiten lopen nadien sterk p teruo n ge stilstaan) (6 . e hypotheekgeved n lasva t s notarii r s Ste- Genoemde Hendrikus Senger s tijdenwa s s phanus Roe t Winsseui s n genoodzaakm o t zijn leven molenaar in Afferden alwaar hij op op 19 januari 1938 incaféPeters-Coeneneen januar0 3 i 186 overledens i 2 . (7) Vlg. Gelders openbare verkoping te houden van: Koop l: Molenhoe s genoemdi ) (8 k . SengerH e s windmolen, huis, varkensschuur, hooi- eigenaar van zijn Afferdense molen tot aan schuur, tuin en bouwland. Koop 2: perceel zijn overlijde s pertinendu s i t 1895n ni Di t . weiland inzee D . t voor koo pl word t gedaan onjuist. door Petrus Wilhelmus van Oss, landbouwer Na 19 jaar de molen in beheer te hebben te Winssen, en voor koop 2 door Hendrikus gehad wil Kleijnen de molen verkopen. De Aalbers jr, landbouwer te Winssen. De n twee f e er moleakker t me ns bouwland toeslag wordt gehouden op 2 februari 1938, junword7 2 ip 187to 9 onderhands verkocht eveneen cafn i s é Peters-Coenen masse D . a Johannin aa s Knipping, molenaa Winse t r - va twee nd e kopea afgemijnn , nis zije t d n sen voo r4.800,-ƒ ) (9 . geweest door J.J toege.m he Smits -n aa , Na aankoop van de molen heeft Knipping op wezen e heeD . r J.J. Smits verklaarde deze het erf van de molen een woonhuis laten afmijning te hebben gedaan als mondeling bouwen (afb. 7). lasthebber voor de heer Arnoldus Johannes Omstandigheden noodzaken molenaar J. van den Berg, molenaar te Horssen, en Knipping, vlg. art .e 1223moled , e t n e massnamend e t n koom i an he saa p verkopen j openbarBi . e verkoping, gehou- nemen. (12) den op 24 februari 1898 in het café van de Volgens mededeling van mevr. B. van den herbergierster de weduwe van Mautheus Berg- Voet, was Arnoldus (Nol) van den C oenen, gaat notaris B. Roe.A s ovet to r n Horssei Berg e di , n woonde, knechj bi t veilin windmolenn gva , woonhuis, erf, tuin molenaar W. Loeffen in Leeuwen, (afb. 9) en bouwland. Notaris Roes gaat op 10 maart veilingverdee d t doon rme e , aanwezige rd e NAAMGEVING Adrianur Heijdede n t Ravensteiui va ns n Mevr. B. van den Berg-Voet vertelde omtrent word n ophoginee t afmijninn ge g gedaan. de naamgeving het volgende: 'De pas aange- Na toekenning verklaart Van der Heijden dit kochte mole d geenha n naam j vondewi , n te hebben gedaan t.b.v. zijn zoon Johannes dat geen bezwaar. Maar toen mijn man en ik Hubertu r Heijdende n aanwezie sva di , s gi zondagmiddan ee p o g fietset samehe n nnaa en verklaart de koop aan te nemen voor ware alzn ne molee od Horssen i n passeer- ƒ8.600,-. (10) den, zagen wij dat deze de naam had van 'Wilhelmina', hierop reageerd 'Latek ei j nwi Molenaar Van der Heijden heeft zijn zaak in onze molen 'Beatrix' noemen'. Winssen verder uitgebreid met een koekbak- De naam Beatri toes xi nmolee d nie p o tn kerij (zie afb. 8). Zes jaar heeft Van der aangebracht, dit gebeurde pas tijdens de Heijden de molen met bakkerij in zijn bezit grote herstelwerkzaamhede n 1955ni , toen gehad schijnbaan e , t voolanm da ghe rs i r de molen aan drie zijden en de kap geheel, genoeg. Op 16 maart 1906 verkoopt hij voorzien werd van een nieuwe rietbedek- molen, huis en erf, schuur, tuin en bouw j -dezbi s ei kinggelegenheik Oo . eiken dee n land, alsmed perceen eee l weiland, genaamd t mechanismhe baln kaa e vernieuwd. Vol- Lostenhof t inbegrime , vien pva r molenzei- gens mondelinge mededelinge drie d en nva len, reet blokkenpme , bascul t gewicheme - vrijwillige molenaars zijn omstreeks 1950 ten en wanmolen voor het totaal bedrag van (zeer waarschijnlij e moled n n 1955i kn aa ) ƒ 16.000, n molenaaaa - r Antonius Petrus nieuwe roeden aangebracht die zijn vervaar- Libott Horssene ét . (11) scheepswere d dig p do Deestn i f .

13 HUIDIGE EIGENAAR Molenaar AJ. van den Berg heeft op 24 novembe t rministeri he 197 n n aa 0va e C.R.M n goedkeurinee , g aangevraagt to d afbraa zijn knva molen. Naar aanleidinn gva t verzoehe k word januarn i t i 1971 bekend, n belangstellendee r e t da t Wehui e l zeer geïnteresseerd is in aankoop van de molen. Door C.R.M e , Provinciald word n aa t e Molencommissie e geadviseerd t me m o d heer Van den Berg overleg te plegen over een verkoopprijs, en om de molen aan de gemeent verkopene t e t ministeriHe . n va e C.R.M, breng e gemeentd t e e Ewijd p o k n de e heen d t plahoogtVa rn he nva n eva Berg, en op haar beurt maakt de gemeente Ewijk op 20 april 1971 aan de Rijksdienst Monumentenzorg kenbaar, dat zij ernstige bezwaren heeft tegen sloo n geefe r p te t overweging de gevraagde sloopvergunning te weigeren. Het provinciebestuur adviseert apri1 2 p lgemeente o 197d n 1aa molee ed n te behouden en medewerking te verlenen aan de plannen tot behoud en veiligstelling van de molen. Ook molenaar Van den Berg krijgt van de provincie een schrijven, d.d. 21 april 1971 word,m waarihe tn medegenaa - UitvoeringAft.10: verplaatsing de molenvan de van deeld: de molen niet te slopen, te verande- (1987). (Collectie Fam. V.d. Berg) ren, buiten gebruik te stellen en in te richten verkopen' brengt zij het nieuws bij de voor andere doeleinden. inwoners van Winssen en Maas en Waal t ministeriHe C.R.Mn eva , junmaak1 2 ip to onde aandachte rd onderhandelingee d j .Bi n Bern de gn kenbaar Va geej n zi 197 nt aa 1da , tussen de heer Van den Berg en de gemeente vrijhei vinden dka vergunninn nee gevee gt n is o.m voorwaarde .d e gesteld molee d t nda , tot afbreken. Afbraak zou een ernstig verlies elders in het dorp een plaats krijgt. Op 6 juni betekenen voor het dorpsbeeld van Winssen. 1978 kom t voorstehe t t aankooto l e d n pi wordn t beangstigenDa he t d sti Winssen i l n Raa r besprekingdte Raae D . d gaat akkoord Ewijkn e . en reeds op 9 juni wordt een verzoek tot goedkeuring voor deze aankoop ingediend In het voorjaar van 1971 komt de molen op t collegbihe j Gedeputeerdn eva e Staten nva naa me staa t Arnoldun nva s Antoniun va s Gelderland l augustu p o e di s, d.a.vn hu . gemeente treedj d t hi Bern n tme e de . gn ejr i goedkeuring verlenen. Voor aankoop van onderhandeling. perceen ee l gron gemeente d s di e naarstip go Na jare onderhandelen nva n 6 word2 p o t zoek naar een geschikte plaats die bij mei 1978 een obligatoir koopcontract op- voorkeur gelegen moet zijn in de Molen- gemaakt waarin opgenomen, dat de zodanigheen ee rp o l straate e wijzewe d n t e , da , n Ber de e molend gA.An va . , genaamd molen goed zichtbaa zij u daardoon ne zo r r Beatrix, staande te Winssen, verkoopt aan de markantn ee e plaat Winssen si kunneu nzo n gemeent e e redacti d Ewijk'D k n Oo eva . blijven innemen. De vele onderhandelingen Gelderlander' hoort het nieuws en onder de die zij nn aantagedaaee t l ngrondeigeme - aanhef 'Eigenaar wil molen voor 12 mille naren hebben lange tijd niet het gewenste

14 GedenksteenAft.11: aangebrachtis die molen muurde de in van bij ingang.de jaartalHet 1847 onjuist.is (Collectie gemeente Beuningen) resultaat opgeleverd. Doch nadien is de heer oktober 1983 voor notari J.B.M. smr . Roee st B.W. Donassen bereid gevonde gedeeln nee - Beuningen, is de gemeente Beuningen eige- te van een perceel grond aan de gemeente te molene d naa n rva . (13) verkopen. Op 2 oktober 1979 gaat de Gemeenteraad akkoord en nadien ook het NIEUWE STANDPLAATS Colleg Gedeputeerdn eva e Staten. Dagblad 'De Gelderlander' van 8 november 1983 maakt kenbaar e Bergharensd t da , e t voorlopigHe e koopcontrac molee d n n, va t molenbouwer e CoppenBeatrix'D n aa 's d.d. 26 mei 1978, brengt problemen voor de t werkt'conserveren he t gaa m he , o te d n va ' gemeentes s gestelze , wa t wan r da de t molen behandeline D . nodis gi g omdat he t maande t passere notariële he d a n n nva e nog enkele jaren dureka n n voordae d t akt molee ed n verwijderd moest8 zijn p O . molen zal worden verplaatst naar zijn april 1983 word wijziginn ee t obli he -n gi nieuwe bestemming die 365 m. oostelijker gatoire koopcontract aangebracht waarin de zal zijn. De kosten van verplaatsing en partijen overeen komen: uiterlijk vijf jaar na restauratie bedragen ongevee ƒ 700.000,-r , het passeren van de notariële koopakte dient en aan toegekende subsidies is een bedrag t terrei molee he d n nnva verwijder zije dt n va nƒ 435.000, - beschikbaar gesteld, aldus n allee s afgevoer n geëgaliseerde d e D . De Gelderlander van 10 april 1986. gemeenteraad van Beuningen (Winsse septembe3 2 n e n 2 wa2 t rs to 198t heef g He 7no t inmiddels deel gaan uitmaken van de nieuw geduurd voorda n aanvanee t s gemaaki g t gevormde gemeente Beuningen) neemp o t met verplaatsing en restauratie. Nadat de 12 april 198 t beslui3he t deze wijziging goed molen gehee afgetuigs li gemaaks lo n de t (zie te keurenaugustu5 2 p O . s 1983 gaat he t afb. 10) is de romp/opstand op een dieplader College van G.S. akkoord en met het pas- gezet en vervoerd naar zijn nieuwe stand- seren van de notariële aankoopakte op 19 plaats waar de muren reeds waren opge-

15 Afb. 12: De drie vrijwillige molenaars, v.l.n.r.: W. Hijmans, K. van Heek en J. van Haren. (Collectie gemeente Beuningen) bouwd. Bij de bouw van de muren is door Bijzondere voorvallen zoals brand, storm- drs. K.C. Tammes, - wethoudege e d n va r schad blikseminslaf eo g zijn niet bekendr E . meente Beuningen gedenksteen ee , n aange- rust een zegen op deze unieke poldermolen- bracht waaro t kor e geschiedenihe d t n pi s graanmolen in het polderlandschap van van de molen is uitgedrukt (afb. 11). Helaas Maas en Waal. blijkt nu dat het jaar 1847 onjuist is. Het is bij de viering van dit eeuwfeest wel dé gelegen- FEESTELIJKHEDEN heid om een aangepaste steen te plaatsen De gemeente Beuninge n plaatselijke n e voorzien van het jaartal '1859'. organisaties uit Winssen willen dit heugelijk De restauratiewerkzaamheden, welke door feit niet onopgemerkt voorbij laten gaan. molenbouwer Coppen t Berghareui s n zijn ween l feestelijkhedenEe kvo 2 1 t to 6 n va , uitgevoerd, hebben haast een jaar geduurd. mei, zal Winssen doen bol staan. Ter septembe6 1 Pap o s t feestelijhe r s 198i 8 k gelegenheid hiervan heeft de Nijmeegse moment aangebroken dat de Gedeputeerde kunstenaa Verhoevenn rJa opdrachn i , n va t mevrouw N.H. van den Broek-Laman Trip, Beuningst he e gemeentebestuurn va s et n ee , met het lichten van de vang, de versierde de Winssense molen gemaakt. De ets wordt molen wee gebruin i r k wordt genomen. in een beperkte oplage van honderd exem- Drie vrijwillige molenaars toerbeurm o e di , t plaren afgedrukt en kost inclusief passe- molee d n bedienen, geven graa gevraage gd - partou lijsn e t ƒ 40,-t . doos Dezi e s d reet e informatid e betreffend aangebrachte d e e heer Verhoeven tijdelijk beschikbaar gesteld veranderingen die de molen heeft onder- voor afdruk op de omslag van ons tijdschrift. gaan, om van een watermolen een graan- De Historische Vereniging Tweestromen- molen te maken (zie afb. 12 ). t p haadonderdao lanme rs i i d me 9 g

16 NIEUWSBRIEF april 1991

DE 6e GELDERSE CONTACTDAG zal plaatsvinde zaterdap no apri3 g1 r Valkl t Mote199de he ,n Laan 1i Va ln nva Westroye , 400 nTiel10 Z 3A . telefoon: 03440-22020. Programma 10.00 uur: Zaal open. Bezoekers melde nreceptie zicd j hbi e voo t betalehe r n van de tevoren opgegeven lunch. Ontvangst van de badges, lunchbonnen, consumpties, enz. 10.20 uur: Officiële opening doot ' . KruijsM.J n Mr r va ., voorzittee d n va r Gelderse Contactdag. Tevens welkomstwoord doo voorzittee rd Vere d .n Velrva . Geslach- ten, Dr.lr. A.C. Zeven. 10.25 uur: Uitwisseling van de Genealogische Gegevens. 12.00 uur: Lunchpauze. 13.30 uur: Voortzetting van de uitwisseling. 16.30 uur: Sluiting. Organisati presentatien ee : - N.G.V.afd. Achterhoek: ledenservice met fiches. - N.G.V.afd. Betuwe: ledenservic D.T.B.'sn ee . - N.G.V.afd. Gelderland: a. ledenservice met fiches; b. inzage microfiches Gelderse huwelijken. - N.G.V.afd. Kwartie Nijmegenn rva : a. ledenservice met fiches; b. demonstratie microfiche t microreadersme . - Werkgroep Maa Waalsn se e Geslachten: a. ledenservice; b. fiches D.T.B. Lan Maan dva Waaln se . - Werkgroep Veluwse Geslachten: . fichea s familienamen; b. heraldische collectie. - Werkgroep Familie- en Boerderijgeschiedenis in Oost-Gelderland: a. collectie familie boerderijnamenn e - . Overige presentatoren: - Antiquariaat en boekhandel Johan Beek, Barneveld. - Dhr. A.W.H. Holla: informatie over heraldiek. - Stichting Oostgelders Tijdschrift voor Genealogie en Boerderijonderzoek. - Westdeutsche Gesellschaf r Familienkundefü t , Bezirksgruppe Kleve/Familien- kundlicheVereinfü Kleves rda r Land e.v.: voorlichtingsmateriaa naslagwerkenn le . - Computerdemonstraties. Deelname: De kosten voor deelname aan deze dag bedragen: f 5,- entree. Een lunch kost f 13.50. Gaarne reserveren via het aanmeldingsformulier (van tevoren). Consump- ties / 2,25 (koffie, thee, bier, frisdrank, sherry; géén gedistilleerd). Voor degenene ,di per auto komen richtine d t :ui g Arnhem/Nijmegen: afslag Tiel-Mauri richtine d t ui k- g rotonde Deil: afslag Tiel-Amerongen (niet Tiel-West!) e afslad j t gBi . he zie U t motel.

STREEKHISTORISCH MUSEUM EXPOSITIE TWEESTROMENLAND 'GELDERSE STEDEN OMSINGELD' NU IN STREEKMUSEUM Expositie fraaie handwerken in Streekmuseum verlengd Eertijds waren vele Gelderse steden 'omsingeld' door mure wallenn ne diendee Di . n voor In het Streekhistorisch Museum te Maasbom- de verdediging tegen aanvallers, hoewel ze mel is al enige tijd een expositie te zien nooit onneembaar waren. Vaak was niet de over sterkte van de muren bepalend maar de wil van de verdedigers om zich wel of niet te FRAAIE HANDWERKEN verdedigen. De meeste vestingen vielen dan IN MAAS EN WAALS BEZIT. k eerdeoo r door verraad, verrassin f vergo - drag dan door puur wapengeweld. De bijeengebrachte collectie bevat nie- al t Met de verbetering van het geschut verloren leen de nuttige handwerken zoals meisjes die de wallen en muren en poorten op de duur in de 15de eeuw al op 6-jarige leeftijd leerden. n betekenishu . Voorae vorigd n i el eeuw Zo ontstonde e merklappend n , waaron i p werden ze gesloopt en werden er in vele kruissteek letters, cijfers, randjes en figuren gevallen stadsparke n gemaaktva n . Daar geoefend werden, om daarna met het geleer- kwam nog bij dat de steden gingen groeien en slae d kunnee gt uitzee n d d eaa e m t tn o buiten de oude muren gingen bouwen. merken uitzee Di . t beston meestan dda t ui l In onze streek was, behalve Nijmegen, Baten- enkele tientallen lakens, doeken, hemden, burg de enige plaats met wallen en muren. broeken dergelijken e , . Wannee zo'e z rn jaar Even buiten de streek hebben we dan nog Tiel of 15 waren leerden ze stoppen. Op stoplap- wallee Graven d e Batenburn n nva Va . s gi pen oefenden ze allerlei bindingen om be- helaas niets meer over, zelfs geen parken. paalde weefsels goed te kunnen herstellen. Echter, aan de muren van de kasteelruïne Enkele fraaie proeflappen zijn ook aanwezig n beetj.ee e g edi kunne no ziee e ho nw n Op deze lappen werden allerlei technieken stadsmure r hebbee n n uitgeziee d n aa n geoefend zoals: tule doorstoppen (in deze buitenzijde van het stadje. streek toegepast op de kanten mutsenbol expositie -d p museut O he en i m ietg kunsno U t len), engel frann se s borduurwerk, frivolité, zien van die muren en wallen en wat ze voor naaldkant, maa breiek oo r hakenn ne . Daar- die omsingelde steden hebben betekend. De naast zij voorbeelder ne fraain nva e handwer- expositie duurt tot eind april van dit jaar. Het ken, toegepast op kledingstukken en huis- museu mgeopens i d elke zondagmiddan gva houdtextiel, o.a. richelieuwerk, kantsoorten uur5 t . 2to en open naaiwerk t handwerke, ledehe e rdi n warn ee m hart toedraag wert onzn he kn va ete voorouders wil bewonderen, moet een kijkje De redactie van het Tijdschrift Twee- komen nemen. Het is zeker de moeite waard. stromenland zoekn ee t De expositie is op verzoek van velen verlengd. Ezovee s meerderi rn me zie e t t l nda e bezoe- redactie-secretaris ken nodig heeft om alle fraais te kunnen bewonderen. Hiervoor heeft men tot 1 september de tijd. met enige redactionele ervaring. Het museum is iedere zondagmiddag open Reacties t secretariaagaarnhe n eaa t uur5 t . vato Groepe n2 n kunne afspraaka nn van de vereniging: Zwanensingel 259, op afwijkende tijden terecht (tel. 08879- 6601 GK Wijchen of telefonisch: 1535). 08894-16247 of 08872-2179 of 08873-1427. Historische Vereniging voo Lant Maan rhe t Rijd n Waava n she ke va n le Nijmegen West: Tweestromenland.

AGENDA voor de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering op donderdag 18 april 1991 welk plaatsvindel eza Twee 'D en i Linden', Zandstraal 100, Beneden Leeuwen. Aanvang: 19.30 uur.

1. Opening. 2. Versla Algemene d n gva e Jaarvergaderin apri6 2 n l 1990gva . . Ingekome3 n stukken. 4. Jaarverslag van de vereniging. 5. Financieel verslag. . Bestuursverkiezing6 . 7. Benoemingen commissies en secties. . Rondvraa8 g (zeer waarschijnlij l dezkza e rondvraag worden doorgescho- ven naar punt 7 van de jaarvergadering van het museum). 9. Sluiting ledenvergadering. Stichting Streekhistorisch Museum Tweestromenland

AGENDA voo jaarvergaderine d r g welke eveneen donderdap so apri8 g1 l 1991 wordt gehouden aansluitend op de eerder gehouden Algemene Ledenver- gadering.

1. Opening. 2. Jaaroverzicht. 3. Financieel verslag. . Benoeminge4 medewerkern nva s t.b.v t museumhe . . t verde Wa r tafe . rte 5 l komt 6. Rondvraag (zie punt 8 van bovenstaande vergaderingsagenda). 7. Sluiting.

PAUZE

Ne pauzd a e verzorgt Drs. P.M e BlanI . t Maldeui c n lezinee n g over 'Middeleeuwse muur- en gewelfschilderingen in Nederland'. Daarbij zal speciale aandacht worde nTwen i gegevee ed Stromenlann aa n g no d aanwezige schilderingen. De schilderingen konden diene r ondersteuninnte architectonie d n gva - sche vormgeving, maar vooral voot aanbrengehe r n figuralva n n e e ornamentale voorstellingen.

eeuwea n Da j bewaarg zi t nno d zijn gebleve specialn ee np o ewijs l we t technie materiaan ke l gebruik. De muur- en gewelfschilderingen zijn uitgevoerd in olieverf, kalkverf, temperaver l fresco''a n e f . Drs. Le Blanc is docent Kunstgeschiedenis (middeleeuwen) aan de Univer- sitei Nijmegen.e t daarnaass i j Hi directeug Stichtine no t d n rva g Kerkelijk Kunstbezit. Dhr.H Boerden . , Puiflijk: bolderka onderin r - ONZE VERZAMELINGEN BIDPRENTJES delen. Mevr. V.d. Weerd-Janssen, Appeltern paa4 : r Een aantal jaren geleden heef t bestuuhe t r kousen, blauw kannetje, strijkijzer, sieraden- besloteHistorischn ee t nda e Verenigins gal doosje, hoge zwarte damesschoenen, knip- de onze een collectie bidprentjes behoort te patroon, statenbijbel, oud behangpapier, hebben werkgroee d k Oo . p Maa Waalsn se e foto's, telegrammen, rolgordijntje, hand- Geslachten had daar om genealogische rede- schoenen, vulpen, schoorsteenloper, bretels, nen belangstelling voor. In het Documentatie opbergzakje, etiketten Tielse Veiling, cocos- Centrum ziju twen n e collectiet he n aa s band, vlugschrift ruilverkaveling. ontstaan: een verzameling originele bidprent- Mevr. A. v.d. Zande-van Kessel:, Beneden verzamelinn ee n e s je g copieë bidprentn nva - Leeuwen: 2 oude foto's. jes van mensen uit ons werkgebied. Dhr. G. Lamers, Arcen: bidprentjes, foto's, De eerstgenoemde verzameling bevat nu ca. oude kerkboeken waarva e oudstd n t ui e 420 en ca. 60 dubbele, die in aanmerking 1639. komen om geruild te worden tegen andere, Dr. J.W.C.M. v.d. Sijp, Wassenaar: genealogie die onze leden dubbel hebben. 'Van Wamelse grond'. De tweede verzameling omvat ruim 3000 P. Lemmers, Malden: gezinslijsten van Ra- exemplaren. venstein. Mocht u bidprentjes hebben, die u zelf wilt B. Visschers, Puiflijk: levering en plaatsen van blijven bewaren, dan copiëren wij ze graag rails t.b.v. schilderijen. (waar u bij staat) tijdens de openingsuren van H. Visschers, Beneden Leeuwen: levering en t Documentatihe e Centrum. verplaatsen van schakelaars. Overigens als u bidprentjes bezit en u weet niet wat ermee te doen, dan houden wij ons Hartelijk dank! aanbevolen. Nijmeegs Museum Namens het Documentatie Centrum, Commanderie van Sint Jan Franse Plaats 3 A. Kamerman 651 NijmegeS 1V n Telefoon 080-23 9 1 29 Tentoonstellingsprogramma SCHENKINGEN: 1 mei30 apri2 :m Otto-Howenlt/ 1774-1848. Fam. V.d. Horst, Groesbeek: commode, eiken- Tekenaa militain e r r onder Lodewijk Napo- hout zwarme t t marmer blad. leon, Napoleo Willen ne m. l Mevr. A. Pansier-Elsen, Bergharen: hoeden- 1 3mei0 2 apriKorteweg,. A :m t/ l portren va t doos, 2 handkorfjes met deksel, 1 paar gele burgemeester Dales. klompe t wreefbandnme bewaartrommel1 , 1 , 23 mei 6 maar2 : m 'Opgedist'.t/ t Archeologi- hoedendoos (herenhoeden2 t me ) , mandje sche vondsten uit beerputten in Kessel, met petroleumlonten en corsetveters, stukje Deventer en Nijmegen. linne baaien ne n stof naaimandjes,2 , stoot fpo voor kooltjes, lepeldoosje witt2 , e dameson- Openingstijden: dagelijks van 10-17 uur, derbroeke t linte nme gehaakn ne t kantje2 , zondag van 13-17 uur. damastzijden doekjes, 1 boodschappenkorf, tondeuse. Dhr. P. Schreven, Winssen: kakstoel met deksel, handvatte balpotenn ne . Mevr. Hoefnagels, Wijchen: 2 zwarte heren- kostuums, blous bidprentjen ee . OPROEP Mevr. Peeters, Beuningen: wit kindermutsje. Fam. Lippens, Maasbommel: Carbiesje- pe , Het Spoorweg museum in Utrecht mist in haar troleumkachel, 2 paar geborduurde zwarte collectie boeken het boekwerk Stoomtram dameskousen; 2 avondjurken, zwart, met Nijmegen-Wamel dee. l l cape. 2 zijden hemdjes, crème; 2 avondtasjes Wie van onze leden bezit het genoemde boek en omslagdoek, dameskapje, zwart, heren t afstaat museudi he l e n wi nmUtrechtaa n i ? smoking. Reaktie se secretari d graae d n aa n g va s Dhr . LasA . , Maasbommel k koffipa . v e1 : vereniging, koffiebranderij Heuff en Zn, Tiel. de heer W.M.G. Arts, tel. 08894-16247. boekentafel, streekdracht en mode, en mu- seaal materiaal aanwezig. Geraadpleegde informatie:

Met dank aan de familie Van den Berg te G.H. Keunen 1981/3, Poldermolen e molend t ui s - Winssen, Archiefmedewerkers, Gemeente- polder, St. Anna te Nijmegen en Beatrix te Winssen, personeel drie d , e vrijwillige molenaars t.w. in Maas en Waals tijdschrift voor streekgeschiedenis Haren Heekn n va Hijmans . va . . J ,W K , , dhr. Tweestromenland , blz. 35 . 1-28nr , . J. Verhoeven te Nijmegen ets-ontwerper, H. van Heiningen, De historie van het land tussen medewerkers van de Historische Vereniging Maa Waaln se , uitg. 1965. Topografische kaart 1847. Tweestromenland, t.w. mevr. A. Kamerman- G.H. Keune Annamole. St ne D 1980, Nijmegee nt n Wilmink, en de heren M. Bergevoet, mr. n haae r verlede s poldermolenal n n tijds- i , De . W.M. Bunnik, L. Loeffen, W. van Rossum, T. Gelderse Molen, uitg .kwte 3 1980,. blz. 3-36. Waale d . Tiele.W n ne Folder molen, uitg. gemeente Beuningen. Gedenksteen aangebracht in de onderbouw van de molen te Winssen. Noten: . J Kuijper, Gemeente Atla n Gelderlandva s , uitg. 1868. 1. Gemeente-archief Nijmegen: Voorm. Dorps- A.G. Schulte uitg t RijNijmegenn . He 1982kva , , uitg. polder nr. 12340, nr. 160, 3-3-1858; 167, 27-9- 1986, Het Land van Maas en Waal. uitg. Staatsuit- 1858: 168, 7-3-1860. geverij 's-Gravenhage. a. coll. dag/weekblade n Streekarchivariaai n t Gelders Molenhoek, uitg. 1969 en 1982 bij Walburg- Tiel, Buren, Culemborg. pers Zutphen. 2. R.A. Arnhem blzA . 39 . 467,. nr nr inv7. L.A.J.W. Sloet en H.F. Fijnje: Beschrijving van de 25.05. watervloe maarn di t 1855, uitg. Arnhem 1856. 3. G.A. Nijmegen, not. C.H. Robbens te Nijmegen, Dagbla Gelderlandere dD i 1978,8-11-1983me , - 10 , 30-12-1858 akte nr. 25. 4-1986. 4. Not. Robbens, 2-5-185. 83 . 9nr . Not5 . Robbens, 14-9-185 n Lith . Va 188nr ,9. geschiedenis van een molenaarsgeslacht, uitg. A.W.jansen te Ulvenhout, herz. uitg. 1989. 6. Not. Robbens, 30-4-1860 nr. 102. 7. M.P.J. Mutter-Sengers en P. Lemmers, Het Grote Sengersboek blz. B56 en B67. G.A. Druten, overlijden 1862. 8. Gelders Molenhoek uitg . uitgn 196e 93 . 38 blz. 1982 blz. 391. 9. R.A. Arnhem not. B.A. Roes Winssene t , 27-6- 1879 nr. 47. 10. Not. B.A. Roes, 24-2/10-3-1898 nr. 18. 11. Not. St. Roes, 16-3-1906 nr. 46, particuliere collectie. 12. Not. St. Roes, 19-1/2-2-1938, part. col. 13. Alle stukken aangaande de gemeente Ewijk/ Beuninge gemeente-archien ni f Beuningen.

17 Drs. J.G.W.R. Dekken De collectie Spits

In 1986 overleed mej. Antoinette H.C. Spits, gebore 190n i Brutene 4t haan i , r geboorteplaats Druten. Haar vader, Joseph Spits, kwam van Roermond, haar moedeechtn ee s e Maamoederszijdn rwa Waalseva n Campe s e d wa n e z ;,Va e onder andere verwant aan de Maas en Waalse families van Asperen en de Kadt. Joseph Spits, was een leerling van Dr. P.J.H. Cuypers, de architect van (o.a.) de Drutense Ewaldenkerk.

toenmat he Voo kere d boue di krd ha - n wva pers en Gaspar Franssen, die in Maas en lige kerkbestuur een eigen steenfabriek Waal zoveel neogotische kerken op zijn gesticht, die na de voltooiing van de kerk naam heeft staan, zijn gevormd. Spits was werd verkocht aan twee van de leden van de een uiterst veelzijdig man, architect en bouwcommissie, te weten Nicolaas Aloysius ontwerper, tekenaa n schildere r , technicus, Geldens en Allard Carel Jacob Dericks n groova tn . vernufma n n expere ee t n i t In 1880 begonnen de beide firmanten met loodglazure n boetseerwerke n . Daarnaast gewone producten, pannen stenen en pla- beoefende hij de kunst van de 'photogra- vuizen hoofdzaan i , k voo lokale d r e markt; phie' e feeste d heefo j Z . hi Druten ti n j nbi alleen profielstenen waren wat speciaals en gelegenheid van de kroning van koningin herinnerde e 'kerkelijked n aa n ' oorsprong Wilhelmin n 189i e agevoelig d 8p o e plaat va fabrieke nd kleinn Ee .jaa 0 e1 r lated ha r vastgelegd, vanuit het bovenraam van de Dericks & Geldens haar assortiment danig wonin zijn gva n huisvriend, dokter Deelen uitgebreid en maakte men allerlei gegla- (thans pand Romijnder Hogestraat)e d n saa . zuurde waren, sierornamenten, waterspu- De foto is afgedrukt in 'Druten in oude wers, tegeltableaux, raamtraceringen, ja ansichten'. Het origineel bevindt zich in het zelfs complete neogotische bouwvormen, R.K. Kerkarchief van Druten. zoal n cataloguee s t 189ui s 6 bewijste D . Spits moch . CuyperDr t n diene s s zoon contacte . Cuyper Dr bouwtije t d t nme ui s d Josep t zijhto n persoonlijke kennissen reke- van de Ewaldenkerk bleven bestaan. De nen; zijn dochter mej. Antoinette Spitu zo s fabriek van Dericks & Geldens leverde naar zich later met plezier de bezoeken aan ontwerp van Dr. Cuypers vloeren voor de Roermond herinneren en omschreef de restaurati t Muiderslothe n eva , profielstenen grote bouwmeester Cuypern oudeee s ,al s voor de St. Vitus te Bussum, tegeltableaux statige heer met een grote baard; ze wist ook voo t Centraahe r l Statio e Amsterdamt n , g allerleno i anecdote e vertellet s n over tegels in de St. Servaas te Maastricht, enz. en Cuypers' tweede vrouw, de operazangeres Dr. Cuypero gecharmeerz s wa e sd n va d Antoinette Alberdingk Thijm. kwaliteite e Drutensd n nva e fabriekj hi t da , Druten was met zijn Ambtshuis aan het Dericks & Geldens verzocht de showcollectie einde van de vorige eeuw in alle opzichten te mogen gebruiken voo t onderwijhe r n saa t bestuurlijhe k centru Maan m va Waaln e s . de Rijksnormaal- en Kunstnijverheidsschool Daarnaast fungeerde het als centrum voor de in het Rijks museum te Amsterdam. tabakshandel. De oost-west route liep door Het was met het oog op dit soort opdrachten, Druten. Het kende een markt. Daarnaast . CuyperDr t e jongda d s e Spits 'uitleende' ware r industrieëne n : steenfabrieken, leer- Derickn aa Geldenss& . Spit opgeleis swa n di looierijen enz. Er was een posten telegraaf- het Roermondse atelier van Cuypers, waar kantoor. De verbindingen over de Waal onder ander Josepk eoo Eduarn he d Cuy- werden onderhouden met de Rotterdamse

18 boot. Na de eeuwwisseling was er de stoom- drijf. tram naar Nijmegen t dor He mee.s p i n da r Als gemeente-architect was hij verantwoor- enige andere nederzetting in de streek aan delijk voo e Kattenburgd r e gebouwdd , e sterkn ee e verdichtin uitbreidinn ge g onder- staalkaart van het kunnen van Dericks & hevig geweest. Dr. Jan Kalf, secretaris van de Geldens; de rij heel bijzondere panden met Rijks commissie voor de Monumenten, zou siermetselwer geglazuurdn ki e steentjen e s in 1906 in zijn standaardwerk over de tegeltjes, geboetseerde koppen etc. bepaalt Katholieke Kerken in Nederland Drutet beelhe dg n vanano u n f caf t Huuksk' é t eto kenschetsen als een 'eenigszins stadsch aan het Postkantoor. Ik noem hier: Katten- dorp'. burg 9, het voormalige woonhuis van Spits, Met zijn kantongerecht, dijkstoel en belas- voorgevee ind kopjen ee l , voorstellend Levi tingdienst kende Druten temidden ee n nva Hes Joodsn ee , e paaskoekenbakke voorn re - overwegend agrarische streekbevolking een malig eigenaar van de bakkerij aan de zekere maatschappelijke bovenlaag, een Kattenbur naa- e rdi , ontwerg27 Spitn pva s- gegoede burgerij: rechters, griffiers, deur- u wordezo n omgetover t huidighe t to de waarders, secretaris en ontvanger van het Bondsgebouw, met het tegeltableau van de polderdistrict, heemraden, doktoren, nota- H.H. E walden. Het ontwerp van dit tableau rissen, zelfs een echte 'organist-muziek- bevindt zich in de nalatenschap van mej. meester'; er bestond sinds 1849 een zang- t Spitsfraaihe wij k I p .e o sJugendsti l tegel- vereniging, 'Orpheus' genaamde d n i e di , tablea t panhe dn ui Kattenbur (voorma3 g1 - twintiger jare onzn nva e eeuw zelfs beschikte lige Cathals). Zijn mooiste ontwer echtes pi r oven eigeee r n concertgebouw godsk Oo . - het pand Kattenburg 15 (1910) (ambulance- centrumn ee diensti t he s ; gsindwa s 180s 4wa dienst) met prachtige Jugendstil elementen. t dekenaat he hee zete d n t va l . Sinds 1880 e KattenburD s dankzigi j Joseph Spitn ee s verscheen in Druten een eigen kjrant; de beetje 'Cuyper Druteiisn z' p so ' geworden; gegoede burgerij bezat een eigen sociëteit, de betreffende panden zijn op de gemeente- Spe Koutn e l gevarieerde D . e maatschappelijke monumentenlijst geplaatst. lijke opbou bevolkine d n wva g wordt geïllus- Spit f daarenbovega s nn tekenleee - n e s treereerdee d p do r genoemde foto ziee :j e td novum voor Druten - een electriciteitscursus dames - mevrouwen en juffrouwen - in aan het Patronaat. Hij was er ook debet aan modieuze toiletten en heren met bolhoed, dat de bouw van Boldershof de keuze op de - boere boerinnen ne traditionele d n ni e Maas toen modern e- architec t Eduard Cuypers, en Waalse klederdracht n (letterlijke , n Ja ) neefje van Dr. Cuypers, die zich in zijn werk met de pet. aan de neo-stijlen wist te ontworstelen. Dit in tegenstelling tot Spits, die in zijn ontwerpen - In Druten vond Spits - behalve zijn vrouw - Judenstiafgeziet wa n nva l elemente ntoc- h n milie ee t enigszink uda oo s past j zijebi n eigenlijk traditioneel bleef. opleidin belangstellingssfeern ge . Zijn doch- Spits' dochter Antoinette koos voon ee r ter, bij voorbeeld, kon er op franse conver- ambtelijke loopbaan; zij was werkzaam op satiele sFilleSagesse a l gaad j e d sn bi eva het Drutense Postkantoor. Zij heeft de Boldershof, enz. Frans was nu eenmaal bon erfeni haan va sr ouders zorgvuldig gekoes- ton! terd. In 1906 werd J.C. Renckens, schoonzoon Daaronder bevonden zich vele antiquiteiten, van Nicolaas Geldens, mede-directeur van meubelen, porcelein, enkele schilderijen, Dericks & Geldens. Hij zou de taken van tapijten, originele tekeninge ontwerpen ne n Spits binne t bedrijhe n f overnemen. Spits van haar vader, onder andere de eerder verlegde zijn werkterrein. Rond 1910 voor- genoemde schets van de H.H. Ewalden en acyteleen-verlichtinn Drutej ee hi n g nza va g enkele vroege terracotta reliëfs, gebakken bij en toen Druten eenmaa electriciteitst he p lo - Derick Geldens& s . s aangeslotenewa t n 1916i n , e kreed j hi g De totale inventaris bevatte bijna vierhon- t gemeentelijleidinhe n gva k distributiebe- derd voorwerpen. Deze behoorden tegen

19 een redelijke vergoeding op basis van taxatie - een keuze gemaakt. Door subsidies, giften door een beëdigd taxateur, een museale en akties, zoals de sponsorloop van het Pax bestemming te verkrijgen. Het testament van Christi College, wer t financieedhe l mogelijk mej. Spits kend Historische ed e Vereniging deze voorwerpen voot museuhe r e t m Tweestromenland een voorkeursrecht toe. representatievn verwerveee r e n ka n ne e laat- Uie totald t e inventaris heef t Streekhishe t - negentiende eeuwse, Maa Waalsen e s , bur- torisch Museu m- geadviseer d door drs. gerlijke, roomskatholieke stijlkamer worden W.H.Th. Knippenberg te 's-Hertogenbosch ingericht.

Harrie Croone Memorian i m

In de nacht van 18 februari 1991 overleed Harrie Croonen uit Afferden. Hij was enkele dagen ziek geweest, maar wilde diezelfde maandag, 18 februari, weer gaan vrijdags ' e gebeldg m werkenno sd ha ,j blitantn Hi . jee tekse omdaj ed bi tj hi t gevonden had van een Litanie ter ere van St. Antonius Abt, tweede patroon van de Afferdense parochiekerk. Harrie hield van dat soort dingen. We werkten samen aan een boek over de parochie- en dorpsgeschiedenis van Afferden. Een betere medewerker kon je niet hebben verledet zicj he .hi n h Zeke i jaaAfferde n 0 d 2 n va rha l ra n verdiept. Samen zijn e n m veehe lt ouderme e vriengelede8 1 jaan f o Gubbeldee o rJ e k nd i b she eerste diavoorstelling over Oud-Afferden mogen verzorgen. Later heb ik bij het schrijven van een serie heemkundeprojecten voor de Afferdense basisschool steeds gebruik mogen maken van de talloze gegevens die Harrie Croonen verzameld en gedeeltelij gepubliceerk koo d had, t tijdschrifto.adi n i . . Zijn medewerkint he n gaa 'dorpsboek n beetj ee t eindproduk - 'he e zijn va nt nasporinge plotselinu n s i n- g afgebroken. Harrie Croonen was nog jong: 49 jaar. Zijn liefde voor de dorpsgeschiedenis heeft jeugdigp o hil a j e leeftijd opgevat huin t j meegekregemoeva ui s Hi . e z t n hebben. Van moeders kant stamde Harrie Croonen af van de Schoutens, sinds de Bataafs- FranseTijd wel de invloedrijkste familie in Maas en Waal, waarvan de Afferdense tak op 'De Drie Waayen' woonde. De Croonens zelf stammen uit Duitsland en hebben zich via Ewijk halfweg vorige eeuw in Afferden gevestigd, o.a. als smid. Harrie's grootvade onderwijzes wa r e openbard n aa r e t HoogschooHe p .o l Zijn vader, effectenmakelaa beroepn va r , diende sind kerkmeestes 193al 1 r tientallen jaree nd parochie t namme ,financiee n ei l opzicht. Harrie zelf heef jaa5 3 tt r lanhe n gi kerkkoor gezongen. t Harrime n e Crooneko e J n niet doen watje wou. 'Een beetjn stoerva n n eee ema buiten', zo kenschetste zijn Nijmeegse werkgever hem aan het graf. Maar wie eenmaal zijn vriendschap gewonnen had, hoefde niet alleen geen moment meee rt twijfelen aan zijn trouw, maar ontdekte in hem ook al gauw een warm hart en een bewogen gemoed dies wa p j geschoktHi . , toen drie jaar geleden zijn enige broer plotselin Harriu n g s i stierf t e overkomenzelk He . oo f .

JvO

20 Th.RossumM. van J. W Denkend aan Holland . .

'Denkend Hollandaan waterschapwetgeving e gingeme , n bemoei- zie ik brede rivieren rono n gesloteZ ee ) d (2 r 140e . ns en 0wa traag door oneindig laagland gaan.' . . dijkenstelse stant to l d gekomen, waarbinnen de waterstand met sloten, weteringen en Een dergelijk poëtisc n gedragee h n beeld sluizen werd geregeld. kon alleen ontstaa 20en geesee e -d n n ni tva eeuwse dichter. Immers dan pas is de kracht De bedijking begon met de aanleg van een van de grote rivieren zodanig beteugeld dat zijdwend f zijvang)(o e , lang e hoogstged s - strooe d m zich overwegend ogenschijnf o , - legen grens met het naburige kerspel om het lijk, traag richting Noordzee beweegt. kwel- en regenwater van die kant te keren. De e eeuweId n nl ander daarvoowe t sda s i r zijdwende vore d kadenn n ms(i va ) vormden geweest, getuig e talrijkd e e schriftelijke gedurende eeuwen de grenzen tussen de bewijsstukken in de archieven van de voor- verschillende kerspels en dragen namen als malige polderdistricten Maa Waae n d se n le Zijvelt, Zijvond en Zeegdijk. Aan de rivier- Dorpspolders, bewaard in het Gemeente- zijde werde oeverwallee nd n opgehoogt dto archiefvan Nijmegen. dijken en de gaten werden gedicht. Teneinde Overstrominge doon ne r brute waterkracht de waterstand enigszins te kunnen reguleren kapotgeslagen rivierdijken e komed t ui n n vriee jwa r stringente s e samenwerking bronnen op soms koele dan weer aangrij- tussen 'buurkerspels' vereistl ; a juis e d t pende wijz t onseto ) .(1 genoemde dijkbrieven trachtte samene nd - Maar eigenlij strekkine d t merens ki he n gva - werkin bevorderee gt n door enerzijdn ee s stukkee d deeverschillende n d lva n ni e pol- nieuwe regelgeving, anderzijds een codifica- derarchieven juis streven tee n naa voort rhe - tie van al bestaande, soms al zeer oude, kome overstromingen nva dijkdoorbran ne - waterrechten. ken. Paradoxaal is dan dat tot aan ruwweg de De oorspronkelijke kaden vielen onder het twintigste eeu regewe d l gold meee :ho r zorg, beheer van het dorpsbestuur, bestaande uit des te meer rampen. Het was de aanleg van schoue d geërfde e twen d e tt eui n ^grond- steeds hogere dijken zelf, zonder structureel bezitters) gekozen buurmeesters. Voo- on r werk aan de rivierstroom, die vrijwel ieder derhoud en herstel van de dijken was de hele decennium vanaf globaal 160 t midde0to n gemeenschap verantwoordelijk. In tijden 19e eeuw grotleiddn ee t ee overstromingsto - van nood (hoog water, dijkdoorbraak) wer- ramp in het gebied van Maas en Waal. Aa e geërfdend n j klokkeslade bi n g (het luiden s niet betrokkee du d ,t ijvee n d da va r g nla vae kerkkloknd ) n opgeroepeee n aa m no beperktn eerdehu n aa re wete. . n. dreigende ramp het hoofd te bieden. e mat d hulpverleninn eva m O regelee gt n De bedijkin e grotd n e gva riviere t he n ni werden de grondbezitters soms ingedeeld middelands WaalMaaon e e d ,d n n va s e ,i in (3): begonne eeuwe 10 mene d ;e toe n d sn va ni - hele boeren: zij moesten verschijnen met had er kennelijk genoeg van dat ieder jaar paard, kar en knecht; opnieuw een deel van zijn akkergrond onder - halve boeren komee t t p paaro : nme n de water kwam te staan. Aanvankelijk werden kar; de lagere plekken in door de rivieren - keuters: zij werden geacht een spade mee opgeworpen oeverwallen opgevuld, maar in te brengen. de volgende eeuwen werden er heuse dijken aangelegd goes werkn pa dt Ee .vorderd da , e Het water dat binnen de bedijking van een toe e graved n n Gelr va nr zich e e , door polder terecht kwam, bijvoorbeeld als kwel- midde n dijkbrievenva l n soorn ee ,va t water, werd afgevoerd via sloten en uiteinde-

21 lijweteringene kd , grote kunstmatige water- De Nieuwe Wetering werd gegraven na 1321. gange Maae n di Waa n soose n lva t naar west Daarvoor loosde een groot gedeelte van doorsnijden e effectiviteiD .t water di n -va t Weurt en ook Hees, Hatert en Neerbos op beheerssystee vorign i s mewa eeuwen nogal het komgebied tussen Beuninge- Wy n e n gebrekkig, omdat ieder kerspe eerstn i r e le chen. Vanuit Appeltern werd in de 14e eeuw instantie naar streefd eigee d n n eva overlas t begonne e aanled dezt n gva me n e water- af te komen. En dat resulteerde meestal in gang, waarbij, evenal Oude d j sebi Wetering, overlast voo burene rd weee di , r loosdep no waar mogelijk gebruik werd gemaakt van hun buren. Als gevolg van dit gebrek aan natuurli waterlopenjk . Doo eeuwee rd n heen nabuurschap stonde n bijvoorbeelda n n i d r veeie s l commotie geweest e tussed n naa West Maas en Waal de akkers gedurende ene kan bovendorpere d t andere d n eaa n se lange tijd onder water en was dientengevolge kan e inwoner d te benedendorpen d n va s . de oogst karig. Meestal betrof het onenigheid omtrent meebetaling bij reparatie aan sluizen en De Oude Wetering is grotendeels gegraven walle n aantan gevole nee s vaa t lgwa da k voor 1300, nog voor de eerste dijkbrief voor jaren het water van het gebied van Duken- Maa Waan se 1321n li looheefe n r d e , pn de i t burg, Hatert en Hees ongehinderd het lagere geschiedenis nogal eens gezorgd voor twis- Maa Waan e s l instroomde, totda t conhe t - ten tusse e dorpspolderd n s onderlinge D . flict, veelal door ingrijpen van hogerhand, ruzies ontstonden eigenlijk steeds over het was beslecht. (4) Uitendelijk werd er een tijdstip waaro e sluized p n bepaaldi n e regeling opgesteld waarin bepaald wert dda weteringvakken mochten worden geopend. de sluis in de Teersdijk (tussen Dukenburg In zijn oudste vorm loosd bovenstt ehe e deel en Wychen) pas mocht worden geopend drie van de Oude Wetering op de broeklanden maal 24 uur nadat de sluis bij Appeltern was tussen Bergharen en Deest. De kosten voor opengegaan openet Da . n gebeurde geleide- onderhoud werden gedragen door gebrui- lijk, waarbij steeds rekening moest worden kers van alle laag gelegen gronden tussen de gehoude groott e openine d d t n nme eva n gi stad Nijmegen, begrensd door de stadsmu- de Blauwe Sluis. Ook werd voorgeschreven ren, en de westgrens van het Rijk van dat elke watergang die loosde op de Nieuwe Nijmegen. Hoewe Oude d l e Wetering later Wetering afgesloten moest worden doon ree ook wel de Rijksche Wetering werd ge- schutje (sluisje) dat pas mocht worden noemd, gin t oorspronkelijhe g twem o k e geopend, nada e slui d j Appeltert bi s s nwa verschillende watergangen, onderling zelfs opengegaan. niet verbonden. Dat gebeurde pas later, na De controle over e Oudd n Nieuwe e e 1532. Terecht vreesden toen de beneden- Weterin t 182to n handee i s 7d gwa n nva dorpen, o.a. Alphen, Dreume Wameln e l , Rijksche dijksteel e kosteD . n voor onder- t slachtoffehe e zullet r n t wordehe n va n houd, zoals bijvoorbeel t vegendhe , werden overtollige wate Nijmegen rva bovene d n ne - oorspronkelijk gedragen doo eigenaare d r s dorpen. Doorverbinding van Oude en Rijk- van alle gronden die op een wetering sche Wetering leverd e benedendorperd e s loosden eigenaarm O . kunnee t s n admini- vrijwel ieder jaar opnieuw wateroverlast. De streren, werd een lijst aangelegd, de zoge- plaatsen waar de Oude Wetering uitmondde naamde weteringrol. Maa l heea r l spoedig Maae ind s heette Blauwee nd eerden e , g rno (in de 15e eeuw) vond men dit systeem te Sochweisee d , Greffelingse Sluid n se e Sluis. omslachti bovenan ge l onpraktisch. Daarom De Blauwe Sluis zou zo rond 1430 voorna- werden de weteringen 'gemeen' gemaakt, melij p initiatiee o Maasbommelkd n va f - hetgeen betekend k kerspeel n t ee da le naars zijn aangeleg t watehe n va rm o d weteringva r onderhoute k d kreeg toebe- Nijmegen en de bovendorpen eerder, dus deeld vasm stellee O .t iedert nwa e eigenaar zonder overlast voor Maasbommel, op de moest betalen in de totale zetting werd een Maas te kunnen lozen. lijst opgemaakt, waarin werd opgetekend hoeveel grond iedere eigenaar bezae d n i t

22 betrokken polder lijstee D . n heetten naae rd schouw werden van te voren vastgelegd in de maat waari t grondoppervlanhe k wer- dge 'ciering'. Voldee n dijkvaee d e kd nien aa t meten: morgentalcedulen. (5) Dit systeem normen, dan volgde veelal een procedure, blee e eeuwf 19 gehandhaaf e , d n i t to d waarbij het ongerede vak op kosten van de waarna het waterschap verantwoordelijk dijkgraaf werd hersteld in overeenstemming werd voor onderhoud en de kosten doorbe cieringe -d t gemaakte me D . e kosten werden rekende aan de belanghebbenden. vervolgens verhaald tweevoun i , d minimaal, In onze tijd is het 'Polderdistrict Rijk van op de volgens de dijkcedul verantwoordelij- Nijmege Maan ne Waaln s e t waterscha he ' p t niehe tj kekunneBi . n voldoee d n aa n daveelomvattende d t e beheerstakee d n nva betalingsplicht volgd zeen eee r ingewikkeld beide weteringen in zijn portefeuille heeft. rechtsproces, de zeventuigprocedure, (8) waarbij vorige eigenaars van het met dijk- De bedijking, we zagen het al, gaf lang niet plicht 'besmette' perceel werden opge- altijd de zekerheid de voeten droog te spoord. Vastgesteld moest worden welke houden. Ontelbaar zijn de dijkdoorbraken onroerende goedere meeg nno r deel hadden in het rivierengebied, doorbraken ook die uitgemaak bezittingee d n vorige tva di n enva vrijwel ieder jaar opnieuw slachtoffers eisten eigenaar(s). De dijkgraaf had het recht net en veel materiële schade met zich brach- eigendommee zoveedi n lva confiskeree nt n ten. tot de schuld was voldaan. Zo kon het gebeure nieuwt nda e eigenare gekochn nhu - Bezitter gronn sva d binne dijkenstelsen nee l te of geërfde goed kwijtraakten, zonder dat waren verplicht ieder jaan stuee rk dije t k zij enige schuld droegen aan het gebrekkige verzorgen lengt ee e gerelateer t di e me n d onderhoud van het bewuste dijkvak. werd aan de grootte van hun grondbezit. In dijkcedulee d word) n(6 t heel precies aange- Gedurende lange perioden van de zeven- geven welk dijkvak door wie moest worden tiend n achttiende e e eeuw ware r drie n e onderhouden lengtedijkvakkee e d D . n sva n schouwe jaarr npe : die in die registers worden genoemd mogen 1. In het vroege voorjaar was er de loof- heel gering lijken, maar het onderhoud was schouw. Nagegaan werd wat de winter bepaald geen kleinigheid. met zijn hoog water, stormen en ijsgang Vrijwe t onroerenhe l a l d goedn , va zelf t sda voor schade aan de dijk had aangericht. s belas t du dijkplichte kerkme s d t wa , . Alle geërfden diende p 'hunno ' dijkvak Daartoe was de dijk verdeeld (verhoef- aanwezi zije gt beloofden e n hu n da n slaagd); maatstaf daarvoor was de oppervlak- deel volgens de ciering te onderhouden, t onroerenhe n tva e d goe n niee e dd t repareren of verhogen. In de loop der tijd persoo eigenaare d n dijkcedulee d nva n I . n name buurmeestere nd pliche di s t over staan achter de nummers van de dijkvakken en beloofden namen e eigenaard s e d s dan ook meestal de namen van de percelen dij zullee kt n onderhouden. nameeigenaare e d d s n pa nva n n sva e nda 2. In het midden van de zomer vond de dat moment. Control t onderhouhe p o e d aardschouw plaats. Nagegaan were d f do van de dijkvakken werd uitgevoerd door de nog onbegroeide dijk voldeed aan de dijkgraaf. Te paard trok hij, met in zijn ciering dijkgraae D . fheem e vroed n g-aa gevol e heemraded g e dijkschrijverd n e n , t dijkvahe raa f o dk geprezen (d.w.z. gedurende een aantal dagen van herberg goedgekeurd) mocht worden. Indiet nda naar herberg, de hele dijkring rond. Een niet het geval was, dan volgde in de dergelijke inspectietocht werd schou- wge achttiende eeuw een boete en kreeg de noemd ) Geschouw(7 . d werd alleej bi n geërfd n nieuwee e e kans zeep o : r korte klimmende zon, dus alleen voor de middag; termijn moes t dijkvahe t k volgene d s om 12.00 uur ging het gezelschap een norm worden gerepareerd. In de zeven- herberg aan de dijk in, om de volgende tiende eeuw was het nog gebruikelijk dat morgen verde rijdene rt normee e D .d n nva de dijkgraaf in geval van in gebreke

23 •^•«- y*»~ £&£ J2 S^?^ 4^+ ï^s*_ -%^'/- xdL*

~~fL4VT*/#rL— /f£sfy.SU^/~ '/^T_t^~ A-Ouf &

/$£/ r*£ï*&< ^^~^--——

-vJ?)^ fre/£>- 0+" ^^^ &)0ifVe~— /uvJ^^frï^ Sr* ^***>/ <7to«*^ *?> *-*- • fl/-/ƒ fyüdt.jL- /«*-. Va^t- üt**^-*—— ^^^ G)/»- *~* if& ^ ^ fy*/e^J^e*s-< ƒ^'^ƒ ~S-**-f£**- ^ / ^^ Sr~ W<£ ciZ}'^^^^^*™- ~ 4$~- '" , <é*»^ ^^Bty^^ ^5J^/~^ 0+°)* <&~*^**-*ï£^/f"~* /^'Aj^rfê*is?>f& Q )yS'~/ - - y / / / v & ^ ^y__ V^-^ ^-^ VJU-^

^to«^S*^&^^'^fL^''f*' c Ja tUS)iu*/è'7^ \ °\«-/ ' -' - - 55 — -Qz .7 4 - o z.' J%; >feZ 4^-- ê£é ^ïf&r^ , r^/^^J^^rX^- /^^- f;-*/— U )^L ^ ^w*^-^^^ ^^ *-*"-~ ^

yV/^ ^fö" ^V^A»^^-/!—— ) -^ —— ~ —— / -=^'0~=-ff

Zetcedul 1797: werkzaamheden van Steven van Elck.

24 blijven terugreed naa vorige rd e herberg 1709, 1711, 1713, 1720, 1726, 1741, 1747, en daar 'ging liggen teren' (=eten en 1753, 1757, 1760, 1768, 1769, 1771, 1776, drinke e nalatigekostep d no n t nva ne ) 1781, 1784, 1789, 1795 en 1799. zolang tot het dijkvak was hersteld. e laatst3D . e d e t jaas schouhe wa r n wva Bijna vijftig keer in zo'n driehonderd jaar tuinschouw geërfdee D . n moesten tegen spoelden doo n verdere d f over akkers, de buitenzijde van het dijkvak een bekle- sleurden huizen, vee en mensen mee; en ding van tenen vlechtwerk, vastgezet met iedere keer opnieuw moes dije td k gedichn te palen, aanbrengen op de plaats waar in de schade hersteld worden. (9) Nee, het leven e winterperiodd t waterhe e , naar alle achte e dijke d rs bepaal wa n d geen door waarschijnlijkheid, zou staan. Ook werd romantiek gekleurd bestaan. wel gebruikt gemaakt van rijshout, riet of Het kende af en toe zelfs een zekere stro. wreedheid met als ondertoon 'De een zijn dood, is de ander zijn . . .' Als de waterstand Herhaaldelijk is het voorgekomen dat geërf- kritiek r langwere n sde Waa f Maao ln ee s (bezittern de landn vern va s hu )- nien aa t permanent systeem van dijkbewaking gold, plichtingen van dijkonderhoud konden vol- wer r tussede n dorpe weerszijden naa n nva doen en dientengevolge al hun land kwijt- de rivier zeker niet samengewerkt. Herhaal- raakten. Omdat een dergelijk geval altijd delijk kwam het voor dat de eigen dijk werd extra kosten met zich bracht die uit de behouden (doo hogene stert m p rhe kn o )te dorpskas bestreden moesten worden gingee overburend n nva e terwijn di kostE . n leva veel dorpen er dan ook langzamerhand toe aan de ene zijde van de rivier de jammer- over de dijken 'gemeen' te maken, dat wil klachten opstegen rampspoedigee a n n e e dijked zegge t nda n voortaan werden andere d doorbraakn eaa r zijde t s he e wa , onderhoude kostee nd doot dort nda rhe n pe hoerageroep, vanweg t behoue d ehe n dva werden omgeslagen over alle geërfden. eigen dijk, hoorbaar.

Tientallen male r eeupe n w stonden grote Soms verraste het bezwijken van een bepaald t landbouwareaadelehe n nva l onder water, dijkvak 'vriend en vijand'. hetzij door overstrominge dijkdoorbran ne - Zo vermeld t jaarboehe t Tien kva l ovee d r ken, hetzij door een gebrekkige methode van kritieke toestand in het jaar 1781: waterbeheersing. ledere eeuw, sindt he s dijkenstelsel rond Maas en Waal gesloten 'Ten tydr meestde e e verwarringt ' n i e werd, kend l enkelewe e grote overstromin- grootste gevaer dezer Stadt, hoorde men gen en doorbraken. Wie de jaartallen daarvan derzelver wallen, te midden door het van opspoort, zal zich afvragen uit welke donderend gerommel van het ijs en het bro bewonere nd s iedere keer opnieue wd gebulder van den wind, het akelige nood- moed putten te herbeginnen met het sluiten gelu r klokkede i Wamee nt reumei D n e l , van de gaten en het bewerken van hun vermengd met het schreeuwen en kermen land. der vlugtende inwooneren, bezig om Grote doorbraken waren er in de 16e eeuw zigzelven en hun vee op de dyken te in: bergen; maer t verzwaerinto , g hunner 1505, 1511, 1523, 1524, 1527, 1529, 1530, ellende, vonde j dezelvezi n n doot he r 1538, 1542, 1552, 1565, 1570, 1571, 1573, water wel twee voet hoog overstroomd, en 1584, 158 n 15957e . op zommige plaetsen reeds doorgebroo- De zeventiende eeuwers registreerden: 1634, cken, n grootterwyee t wate t he l me r 1635, 1651, 1655, 1658, 1663, 1664, 1677, geweld over dezelven binnenwaerts stort- 1682, 1692, 1697, 169 169n 8e jares 9al n nva zynen i t nhe t wa m na g zi allen t e sme grote tegenspoed tengevolg doorbran eva - aandrang ontmoette e waghted p O .n ken en overstromingen. vertrouwende had de menigte zig ter ruste Rampjaren in de achttiende eeuw waren: begeven. Deze wagt , doo snu schielye rd -

25 Opkistingen zoals langsdie eeuw Maas19e Waal en de werden in toegepast. ken en nooit gehoorden aenwas des waters e dijd k werd mest gebruikt t materiaaDa . l verbaesd, hadden nauwelykm o d ty s werd gereed gehouden in de nabijheid van hunnen mede-dorpelingen behoorlye kt de open afwegen van de dijk. De mest waerschouwen t lichhe t t hunneMe . r moest geleverd worden door de boeren van n lantaernehe n n lampeme e n n ko n het kerspel: grote boeren hadden een zwaar- raedeloos gind herwaertn se s zien loopen; dere plich kleine d dezn ti n ee da boeren j .Bi en hun geroep van help! . . . help! . . . help acuut gevaar stonden een paar stortkarren God . . . drong door tot de zielen der paraa direcm to t vrachte kunnee nt n vervoe- aenschouwere hoorderen ne ' (10. . n. ) n naa e re bedreigdd r e plaats(en). Behalve mest waren er meer noodmaterialen in de In tijden van watersnood verleenden de edijkd n i )p o nabijhei e dijf d (o kn va d bewoner getroffet he n sva n gebie nodige dd e magazijnen (som kerke sd ) voorradig. Daar- handen spandiensten. Deze bestonden e behoordeto n kruiwagens, grote houten bijvoorbeel e leverantid t ui d mesn eva n e t hamer paleslaanm e t o s n ni , planken nva palen om daarmee de bedreigde dijk te voorgeschreven afmeting, juffers (palenn )va beschermen. Het klinkt wat primitief, maar verschillende lengte, kaarsen, lantaarnn e s tegen hoog water werd tot ver in deze eeuw toortsen. met succes opgetreden met behulp van De control e aanwezigheid p o ee d n va d palen, planken, str mestn oe . voorgeschreven materialen was in handen De werkzaamheden werden uitgevoerd on- van één van de heemraden van het Ambt van n 'rotmeester'r ee leidinde n va g . Deze tussen Maas en Waal. Uit de negentiende aanduiding had te maken met de indeling eeuw zijn verschillende controlelijsten be- va mannelijke nd e bevolkin kerspele d n gva s waard gebleven. van Maas en Waal in dijkwachtplichtigen. (11) De wachtplichtigen werden per kerspel Me t ijzetme rbehul e beslaged n pva n juffers verdeeld in groepen van zo'n acht a negen werden planken in de berm van de dijk man groen ieden Ee .e t p t ro rheettro n eee geslagen, daarachter werd ter versteviging had een aangewezen rotmeester. De indeling mest gestapeld e maniedi p rO . wern ee d in rotten was een taak van schout en soor kraan tva gbehoorn gevormee t to -e ddi buurmeesters rotmeestere d ; s werden aan- lijke hoogte kon worden opgetrokken. Zo gewezen doo t dijkbestuurhe r zelf uitern e - trachtte 'het dijkleger t ove he e dijd ' r k aard werd scherp gele bekwaamheidp o t . spoelende wate e kerent r e bosseD . n rijs- Ir n uu tijde n noo4 2 d iedeva n t ha d ro r hout echtn i , e noodsituatie aangevulg no s d wachtdienst en werd dan afgelost door een met bossen 'havere schoof, diende gros nal f volgend rot. Op weigering van wachtdienst vulmateriaa mestvoorraae d s lal d niet toerei- stond een hoge geldboete. Elk rot diende kend was. voorzien te zijn van de nodige hulpmiddele eeue 17 w n diende ne ker16 e ed Ie vel n kd i e noodsituatien i m o s direc kunnee t n ingrij- kerspels als magazijn van dijkvoorraden, en e uitrustind pent To . g behoorden onder makkelijkk oo n ko t , omdada t slechtn ee s andere verschillende soorten bijlen en zeer klein deel ervan gebruikt werd doot rhe schoppen, maar ook diende er een paard handjevol protestantse gelovigen aan wie de klaa posn post staae va rt to tm n(nood)sigo - kertoegewezens keeue wa 18 w e echted n I . r nale kunnee nt n doorgeven. werden er op de dijk, en dan het liefst nabij Als belangrijkste versterkingsmateriaal van van oudsher zwakke plekken, bewaarplaat-

26 noodmaterialesen nva n ingericht. bevestigen. Geldige redenen, zoudee w n kunnen opmerken, maar rekeningen die Veel materialen werden in noodgevallen ingediend werden door meer notabele per- direct ter plaatse door betrokkenen aan de sonen dan simpele geërfden werden, zeker dijk geleverd e kosteD .n dergelijkva n e in de 16e en ook nog wel de 17e eeuw, leverantie watersnoon i s d werde n rekei n - zonder bezwaar geaccepteerd. ning gebracht en doorberekend aan de t totaa genoemn He va l d rekeningoverzicht inwoners van de polders. Veel rekeningen beloopt een som van 1551 gulden en 12 zijn verdwenen, maar die bewaard zijn stuiver. Ter illustratie: de totale begroting gebleven geven een interessant beeld van de t vadorhe n p Maasbommel bedroen i g gebruikte materialen e leverancierd , n e s datzelfde jaabedran ee r 2348n gva gulden natuurlijk de kosten van een en ander. en 6 stuivers. De afzonderlijke bedragen Een dergelijke lijst bevindt zich in het archief variëren van 12 stuivers (voor de levering van van het Polderdistrict Maas en Waal in de n partiee 0 guldej 30 stro t nto ) (voor 3120 map met inventarisnummer 3102. Het bosse n daglooee n t n tijhout)da ee dn n i , betref n rekeningoverzichee t - op s al t me t voor een arbeider l O stuiver bedroeg en voor schrift: 'Reeckenin n n hetgenva va g e di e een vakman het drievoudige werd betaald. Maasbommel door order van den Hoogh- welgebore n watersnoodi p n Er Hee n va r t Het voert te ver de staat in zijn geheel (4 aan den dijck hebben gelevert in september foliovellen e nement p o ) , maa e erid r n 1725 en in den volgende winter. vermelde namen hebben o.a. genealogische In de marge staat, als teken dat niet iedere waarde en sommige posten zijn zonder meer ingediende rekenin zondek goo r meer werd curieus te noemen. Daarom volgt hieronder geaccepteerd, 'Dese niet gevalideerd . . .' Als een samenvatting, waarbij alleen nieuwe redenen voor afwijzing van deze staat wordt n geheepostehu n i ln staan vermeldj bi ; opgegevevoorgeschree d j nien hi aa tt nda - herhaling van geleverde goederen en/of ven vorm voldoet t schouda buurn n e e t, - diensten staat allee naan nee m vermeld. meesters niet iedere post onder ede kunnen

1725 Jan de Groot, schepen 4Mi vim hout a 10 gld (l vim is 104 bos) 45,- t s 0 1 d gl 2 4 0 17010 0e d paled gl n2 17 vim stro a 2 gld 10 st 42 gld 10 st d gl 2 2 horden (planken d gl l a ) jenever (werd in tijden van nood en kou aan arbeiders t s 5 1 d gl 2 4 verstrekt) 42 dagen en nachten wacht 105,- 14 pond kaarsen a 7 st 4 gld 18 st Herma Steenveln nva t s t 0 1 d gl 3 1 dage9 n getimmerd Dijckschoue d t een deel oud ijzer voor het smeden van een handboom om tijdens vorst op de dijk te gebruiken 2 gld 10 st de Heer Righter Poelman 30 elze- en 2 essebomen a 2 gld 64,- Hendrick van Toor 6 dagen met zijn aak aan de dijk gevaren 9,- Sande Hoecn va r k 2 dagen met zijn aak hout aan de Alphense sluis gebracht 3,- Willem van Muijlecom 24 dagen en nachten de wacht aan zijn huis gehad 60,- Jora Engelbarts 22 schietelzen en -wilgen a 2,50 55,- Aelbert de Haas op order van de Hoogwelgeb. Heer van Erp in de zwaarste dije d ksneeuu langko n wse geweest naar Keent alsmede naar Batenbur naa g nache Waalkane d no r d - n g n i te 5, t Loef Aerts Weduwe Heijmeric Grooe kd t

27 Weduwe Bernt van Erkelens Hendericus de Groot Weduwe Robbert van den Velden Hendric Weerdenburn kva g Aert Janseb nSo de Heer van Waspick Heee d r Sande Bommen va r l Geradus Geenen Aert Ceelen Arien Huijberts Erkelenn va n Ja s Derck Post Hendric Guln kva p Johannis van Toor Joost van Swolgen Hendrick den Crijger Jan de Smit

1726 Jan van Velthoven 31 dagen met zijn aak gevaren aan de dijk a l gld 10 st; 14 dagen a l gld 60 gld 10 st 150 vijf duim 2 gld 5 st t s 4 1 d gl l 150 last nagel Hendrick van Groenendaal naar Nijmegen geweest 1,- op last van de Hoogwelgeb. Heer van Erp in watersnood - 2, naar Nijmegen geweest Derck Post 3 dagen aan de dijk horden getuind (vlechtwerken aange- t s 0 1 d gl l bracht) n iDercje O n kva nagels (spijkers) die aan het Abtsgat verwerkt zijn 2 gld 10 st Seldern Ja s t zijnme schui pale0 t45 n naa Abtsgat rhe t gebrach- , l t 4 paarden n Steenveltva van ne Ja dijckschout d , , Cornelir de n va s Velden en de righter. De paarden zijn de gehele winter met gescherpte ijzers voor en achter in gereedheid gehouden en tijdens harde vorst ook op de dijk gebruikt. Ieder krijgt 12,- Jan de Smit voor het beslaan der paarden 10 gld 12 st 'die van Maasacker' Jan van Swolgen Jan Rinck tot Bommel Noage Bellegam Wouter Rinck Sander van Hoeck Derck Jansen Joseph Huijberts Lodewijck Toebast Willem Gerritsen Crielen de Ontvanger de Leeuw

Was getekend, Hoecn Sva . Gerin ke t Crielen, buurmeester.

Wie in het kader van enig onderzoek de archieven van de verschillende voormalige Polderdistricte Maan ni Waabeschouwingee n se d n i l n betrekt l daariza , n getuigen vinden van heroïsche strijd, uitbuiting, kortzichtigheidn E . , korto nu men e n d toen e n . smva n.. va alleen de onderzoeker die de mens van toen in al zijn facetten wil leren begrijpen, zal uiteindelijk zichzelf begrijpen.

28 Noten: Voormalig Polderdistrict Maas en Waal 3488 tot t 3528 me t e archie d n ,he e terwijn n i va f r e l 1. Zie bijvoorbeeld Voormalig Polderdistrict Maas Voormalige Dorpspolders per dorp gerangschikt en Waal nr. 3109, waarin rekeningen over de nog dijkcedulen worden bewaard. kosten bij de dijkdoorbraken van 1757. Zie voor aantekeningen tijden schouwee d s e nd voo e n zee2Zi .ee r r uitvoerige geschiedenin va s bewaard gebleven schouwboekjes: Maas en Waal en de waterstaatkundige verhou- Voormalig Polderdistrict Maa Waan se l 345t 4to dingen: en met 3459. Bewaard zijn de jaren 1646, 1693- H. van Heiningen. Tussen Maas en Waal. 1696, 1709-1712, 1712-1717, 1732-1741 en Zutphen 1972. 1744. H. van Heiningen. De historie van het land van Voormalig Polderdistrict Maa n Waae s l 3481, Maas en Waal. Zaltbommel 1965. 3482, 3572, 3601, 360 3607n 2e . 3. Voormalige Dorpspolders nr 11500: lijsten van Zie voor herstel Waaldijken: heele of halve boeren des kerspels Wamel om te Voormalig Polderdistrict Maa Waan se r 356n l 9 gaen arbeijden aen Aptsgat op den 9 octob 1713. tot en met 3599 Polderdistrict Rijk van Nijmegen nr 1169: Zie voor herstel Maasdijken: inwonerslijste jaree d n n nva 1693 , 1739, 1748, Voormalig Polderdistrict Maa Waan se r 360n l 0 1750, 1803 en 1804 van djverse dorpen in Maas t 3615me ton .e t en Waal. 10, Zie ook: De dijkbreuken bij Dreumel in de e Gecombineerd4D . e Waterlossin r 427n g n e 8 periode 1750-1820. A.M.A.J. Driessen, in Twee- 5148 toten met 5153 geven een aardig idee over stromenland nr 44, 31-1-1985. conflictee d aare n d dva oplossingenn ne . 11 Polderdistrict Rijk van Nijmegen nr 1169: 5. Morgentalcedulen (overigens niet alleen opge- Beuningen inwonerslijst 1739 en 1749 met maakt voo verdeline rd kosten gva ondern nva - indeling in rotten hou weteringen)n dva : Ewijk 1738 en 1748 idem. Voormalig Polderdistrict Maas en Waal nr 1804, Wychen 173 n 1738e 9 idem, 180 n 1803e t 4me 3642, 3644 t 3781, me 365 n .372e n 3 e t 7to verwijzingen naar de oude rotindelingen. Gecombineerde Waterlossin r 513gn 5132n 0e . Winssen 173 n 1749 e t indelin8me rottenn gi .

PUBLIKATIES uit de TWEESTROMENLANDREEKS

ledenprijs nietledenprijs

Maa1 Waall n sd e s woordenboek uitverkocht t volNederlann he kva n Aa 2 d l d f 9,75 f 9,75 dl 3 Leeuwen en Elisabeth f 18,50 f 25,00 dl 4 Boldershof f 18,50 f 25,00 dl 5 Ewijks klooster f 13,50 f 15,00 dl 6 Stoomtram deel 1 uitverkocht Schoolstrij7 dl d Appeltern / 9,75 ƒ 9,75 vergetenen de e We n8 (watersnoo l d d 1926) uitverkocht Dor9 l pd Horssen uitverkocht Stoomtra0 d1 l m deeI I l f 30,00 f 35,00 Kwartierstatenboe1 1 l d copievormn k(i ) f 39,50 / 39,50

kosten porto / 5,50 f 5,50 U kunt alle publikatie deTweestromenlandreekn sva s bestellen door overschrijvin postgirp go o 26 22 012 tnv. Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen. Boeke kope e nt Streekdocumentatiecentrut zijn he nn aa i m Tweestromenlan Wijchede t n ne t Streekhistoriscinhe h Museum Tweestromenlan Maasbommedn i l tijden openingsurene sd .

29 SPEURNEUS

Onder deze titel gaat een nieuwe rubriek van start, geschreven e dooD . r Os Joha n va n rubrie l bestaakza t kortnui e stukjese d e di , nieuwsgierighei fantasin de e prikkelen. Meestal is er een vraag voor de lezer aan verbonden.

Redactie

SPEURNEU1 . SNr

Zuigelingencatechismus

In het jaar 1908 liet de Tielse Gezondheids- deen Maan commissieee va n l k se oo e di , Waal onder zich had 'Catechismun ee , s voor de Voeding van Zuigelingen' drukken. Aan de gemeentebesturen van Appeltern, Wamel en Druten werd daarvan een stapel toegestuurd. Bedoeling was dat de catechismus bij iedere geboorte-aangifte uitgereikt werd aan de gelukkige vader n 191I . d Drute2ha g nno exemplaren over, waarui Gezondheidse d t - commssie opmaak ambtenaae d t e da td n rva burgerlijke stand niet met boekjes gesmeten had. Zoudeg ergenno r ne s exemplaree d n nva Zuigelingencatechismus rondzwerven? Foto t.g.v. opening kersttentoonstellingen: Fraaie handwerken in Maas en Waals bezit en tekeningen tussen Maas Waal.en De heer HillenaarW. opent tentoonstellin-de SPEURNEU2 . SNr gen doorkleed een 'merken'te zijnmet handtekening, deze wordt later geborduurd, Ouwe Taaie evenals handtekeningende genodig-de van den. Appeltern. novembe4 2 p O e d rn 178aa f 8ga Op de foto v.l.n.r.: Wies Berris (fraaie hand- Blauwe Sluis in Appeltern Allard van den werken), J. van Wezel, voorzitter Museum, Ger Akker de geest. Het was geen schande meer. Mulder (tekeningen) en gebukt Burgemeester De man moet bijna 113 jaar geworden zijn. Hillenaar, oud-burgemeester Appeltern.van Bouwjaar van Allard: 1675. Typisch dat een Puif lijkse caféhouder in de eerste helft van de vorige eeuw ook weer Allard van den Akker heette. En in de eerste helft van de vorige eeuw woonde er een Aaldert van den Akker in Horssen. Hebben we een familielijntje ontdekt, teruglopen t 1675dto ?

Bron: L.H.Chr. Schutjes, Geschiedeni t Bishe -n sva Kopij voor tijdschrift nr. 68 dom 's-Hertogenbosch . III. MichielsDl ,St , - inzende i 1991n vóóme 0 !r2 gestel, 1872, p. 132. tel.:JohanOs, 08870-13804van

Het Streekhistorisch Museum Tweestromenland te Maasbommel is geopend:

elke zondag van 14.00-17.00 uur septembe0 3 em nt/ i vaname r 1 f elke woensda zondan ge 14.00-17.0n gva 0 uur.

Telefoon: 08876-2316 Postadres Heuvee D : l 107, 665 DrutenC 1D .

Het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland, Kasteellaa Wijchee t 4 n2 geopends ni :

elke woensdagmidda 14.00-17.0gvan 0 uur, elke eerste zaterdag van de maand van 9.30-12.30 uur (dan zij-ingang). In de maanden juli en augustus gesloten.

Telefoon: 08894-13012 Postadres: Zwanensingel 259, 660 WijchenK 1G .

32 STBEEKARCHIVARIAAT BOMMELERWAAlRD

T WEESTROM EN LAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

5.VII. 1991 - verschijnt ten minste vier maal per jaar - NUMMER 68 TWEESTROMEN LAN D

Opgericht 15 mei 1964. Doel: in zo breed Administrateur: mogelijke kring bevorderen van de belang- . PLeussink.G , Beuningen stelling voor de geschiedenis in al haar aspecten en onder ieder opzicht, in het bijzonder van Kopij: het werkgebied Lant Maan he , dva Waan se n le Kopij dient getypt, gedateer ondertekenn de d t westelijhe t RijNijmegenn khe k va dee n va l . te worden verzonde Tielenn To n ,n aa redactie - secretaris, Tolhuis 52-37, 653 NijmegenN 7S , Lidmaatschap: tel.: 080-444542. t lidmaatschaHe p geeft rech p toezendino t g Kaartiken nee l nie machineschrifn i t t worden van tijdschrift en nieuwsbrief, op deelname aan geleverd gaarnn duidelijn da ,ee n ei k leesbaar excursies en tevens korting op de boekhan- handschrift. Afbeeldingen moeten, indien men delsprij uitgavej sbi Tweestromenlande d t nui - e teruz l hebbeachterzijde d gwi n naa e voor- reeks. zien naamzijn nva , adre woonplaatn se e d n sva bruikleengever. Contributie: De contributie voor 1991 bedraagn 30,-tƒ me , Losse nummers tijdschrift: mag ook meer storten bij wijze van gift 8 voorradig6 , tem t/ r stu 9 Pe Nrs1 .ƒ k 6,- . , voldoen door storting op postgiro 2622012 ten exclusief ƒ 2,50 verzendkosten. Te bestellen nam Penningmeesten eva r Tweestromenland door stortin girp go o 262201 namn 2te n eva Aalsburg 17-60, 660 WijchenG 2V . Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 660 WijchenG 2V . Ledenadministratie: Mw. F.J. van Oijen, Markt 9-14, 6651 BC Druten, tel.: 08870-14337, voor opgave van nieuwe leden, adreswijzigingen en eventuele Inhoud opzeggingen (vóó l rdecember) .

Secretariaat: Zwanensingel 259, WijchenK 660G 1 , telefoon: 08894-16247.

Ereleden: Heiningenn Hva . . , J.P.MOs n va , 3 Drs. H.J. Kobossen, Enkele annotatiej sbi het Kwartierstatenboe Maan kWaava n se l Erevoorzitter: 6 C.P.J. van Kouwen, 20 september 1944, Wezen va . P l . J een drama op de veerdam in Druten! Bestuur: Tielenn To berichOl n Ee , t ove wert n rhe kva J.L.C. Alkemade, vz., Ewijk n minderbroedeee t Rijn Nijhe va k - n i r J.A. van Gelder, vice-vz., Bergharen megen W.M.G. Arts, secr., Wijchen 12 H. Croonen (+), De Pastoors van Afferden J.A. Jansen, penn., Wijchen vanaf 181150m t/ 08 Mevr. W.M. Berris-Visschers, Wijchen 16 H. Croonen (+), Watersnood in 1926 in Mevr. G.Y.M. Derks-Klabbers, Druten Afferden (Gld.) G.W. van Gelder, Beneden-Leeuwen 17 L.W. Loeffen, De naam Zwartjes in Maas Mevr. F.J. van Oijen, Druten en Waal G.A.A. Rooijakkers, Overasselt 26 Ton Tielen, Uit de polderarchieven: Sommerenn W.Jva . eneden-LeeuweB , n Inkwartierin Leue gt r (1675) Drs. C. Visser, Druten J. P. van Wezel, Alphen Nieuwsbrief WEESTROMEN1AND MAA WAALN SE S TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

Redactie: Martin Bergevoet, Hugo van Capelleveen, Jan van Gelder, Huu Heiningen bva Tielenn To n ne .

NUMME8 R6 1991/11

Drs. HJ. Kobossen Enkele annotaties bij het Kwartierstatenboek van Maas en Waal

Iederee zicgenealogit e ndi h me e bezig houdt aantat , weehe t l tda persone r npe generatie verdubbelt. Heef probandue d t s (probanda) twee ouders vijfde d n i ,e generatie zestien betovergrootouders zevende d n i , e generatien komeaa l a e nw 32 personetwaalfde d n i n ene generati t aantahe s ei l gestege t 2048nto .

e hoeveelheiD t beslaadi d n e tijka di td Komen we met de twaalfde generatie om- aanmerkelijk verschillen. Gaat het om jonge- streeks 1650 of iets eerder (van ons uit gezien re kinderen van laat trouwende boeren, dan uit), op 2048 voorouders, in de 21ste kan een generatie ruim dertigjaar omvatten, generatie zou men theoretisch aan de gevak eeuel n ee n lsomi w l mees i swe n e r 1.048.567 voorouders moeten komena qu , voor drie generaties reëel , 19de docd j ehbi tijd ergen e 14dd n esi eeuw. eeuwse arbeiders en bij soldaten in de 18de In de 36ste generatie, afhankelijk van drie of n 17de e eeu t minstenwme moen 4 me st vier generatie r eeuwpe s , hebbeo z e w n geslachte r eeupe n w rekenen, soml we s tussen 800 en 1000 24 miljard voorouders. vijf. Zoveel mense hele nd ware ep planeeo r ne t De meeste degenen nva dezt nui e strekee ndi niet, zij r trouwene n t momendi p k o s oo t onderzoek doen naavooroudern hu r k i n se niet zullee W . n tussemiljars ze vije n d e fd e tussedi n ng he a194 daarbin n va 0e t ui j zitten. 1950 geboren zijn, zullen ergens omstreeks Men heeft berekend dat er omstreeks 1840 1672 uitkome jaadat r werde(in n de n voo eerst miljarn rhe téé d mense hele d ep no parochies hersteld doo invallende rd e Fran- aarde geweest zijn en in 1650 ongeveer t betekenda senn e ) t tie ntwaala f generaties, 500.000.000. meestal wel met de nodige open plekken. Wat ons land betreft, tussen ongeveer 1650 De genealoog die in Maas en Waal zoekt, en 1815 is de bevolking stationair gebleven moet zich anderzijd s stelleei s e pa nd s n anderhalee p o f miljoen, terwij e daarz l - tevredeo ongeveez j hi e zijs t nr al n rond voor sterk gegroeid is. Holland telde bij- nie168g no 0t j zoveruitkomtzi f n o j da , hi s i , voorbeel n 151di 4 200.000 inwonern i n e s is het verstandig ervan uit te gaan dat er nog 1622 671.000, maar deze groei was vooreen mee zij n veelan e nrka . is l groot deel gevol calvinistischn gva e immigra- t Vlaanderenui e ti . vae voorouderd n t Maaui s Waan e s l Drenthe telde 16dd n ei eeuw ruim 20.000 stammen, daarbij genomen als geografisch inwoners t gegroeidi n i 179 , s t wa 5to d geheel het westelijk deel van het Rijk van 40.000e d t ein.n he Overijssed va n aa d ha l Nijmegen k inhoudendoo , t Schepenhe e - 15de eeuw ruim 50.000 inwoners n 167i , 5 dom met zijn drie dorpen Hees, Hatert en waren dat er ruim 70.000. Friesland groeide Neerbosch. in diezelfde tijd van 75.000 naar 170.000. De kwartierstaten van mijn beide grootmoe- Uitgaande van de gegevens uit de tweede ders komen er in voor, doch die van mijn 17de d helfn e eeuva t w moete rekenine nw g moeders vader telde maar 12,5% voorouders houde gemiddelde d t nme e groe warer e i- n uit deze streke n kwane m nie aanmern i t - grote verschillen - voor de noordelijke king. Die 12,596 hebben betrekking op Nederlanden verdubbelin n globaaee t me l g Petronella van Oven, die in 1805 huwde met rekenen van ca. 1470 naar 1670. Henricus Ignatius Gla(a) n haae p r voorge- Dat wil zeggen dat als in de late 14de en 15de slacht. Op deze naam heb ik de diverse eeu e bevolkinwd g niet buitengewoo- ge n kwartierstaten doorgenome kwan e ne d t mto groeid is, er in de tijd dat onze 21ste bevindin r maae t grda liefs kwartierstate6 t n generatie voorouders n totalleefdeee r ee , dezp o e Leeuwense familie teruggaan: bevolking is geweest van ongeveer 750.000. 1. Arts uit Leeuwen, via Jan Willems van Van deze 21ste generatie stelden we vast dat Oyen, zoo Wilhelmun nva Oyen sva n ne e 1.048.56z 7 leden telde. Corneli Tiemn ava . Wilhelmu Oyen sva n Deze weinige cijfers, waarbij immigratis eal is een zoon van Antonius van Oyen en relatief weinig betekenend even terzijde Margaritha Jansen van Hees. gelate wordenn nka , leid t tweto t e belangrij- 2. Hoogstrate Alphent nui , viajoannen sva ke konklusies: Oyen en Petronella van Eisen. Joannes mensen va l 1nTa . moeten mee n eenda r s van zoon Oye Antoniun ee ns va ni n sva dezelfdn va e voorouder(s) afstammenr E . Oye Margarethn ne Heesn ava . treed voorouderbeperkins tdu l za k I . gop 3. Meyer uit Leeuwen, via Hendrik van enkele voorbeelden geven: Oyen, zoon Antoniuva n s Jansen va n Frederi Pruissen va I kI n moest tesamen Oyen en Margaritha van Hees. in twaalf generaties 8190 voorouders 4. Roelofs uit Druten, Jan Teunisse van hebben, het zijn er maar 2549. De in Oyen. Onduidelijk is of hij een zoon is 1914 neergeschoten Frans Ferdinand dha va hiervooe nd r vermelde Antoniun sva er zelfs maar 1508, dat wil zeggen een Oyen, dan wel een verder afstaand voorouderverlies van 5641 respectievelijk familielid, t hetgeeeersthe g oo p eo n 6682 voorouders. waarschijnlijker lijkt. Keizer Lodewij n Beiereva k n (+1347) Waae 5D t Afferden. ui l , gaa Antoniua vi t s komt bijvoorbeeld 166 maal onder de van Oyen, zoo Joannen va n s Teunisse voorouder Frederin sva vooI kI dezn re e van Oye n Petronelle n n Eisenva a p o , stamt talloze male n Willeva nn mva Antonius van Oyen en Margaritha van Oranj (wienf ea s bloed trouwens toch veel Hees terug. sterker voortleef e Hohenzollernd n i t s 6. Zoetekouw, gaat eveneens via diverse Van dan in de zogenaamde Oranje-Nassau- Oyens op Joannes Teunisse van Oyen en von Amsberg). diens ouders Antonius van Oyen en 2. Tal van mensen stammen zonder dat ze Margaritha van Hees terug. het weten van dezelfde voorouder(s) af. goen ee dt voorbeelme E k ni hien ka rd Aan dez kunnes eze n toegevoegd wordee nd dich j huibi t s blijven, direkte aanleiding kwartierstaat Vermeulen die via Joanna om dit artikeltje te schrijven. Janse Heesn nva , zuste Margarithn rva n ava juln I i 1990 verschee t Kwartierstatennhe - Hees op hun ouderpaar J ohannes Peters en boek van Maas en Waal waarin 28 kwartier- Guske Jansen van de Heuvel teruggaat. staten zijn gepubliceerd waarin minstens De hier niet gepubliceerde kwartierstaat Gelap (variant van Glaap) gaa t ergenn vi ame aanslui n Petronelln see ka e -to an e f A ons. van Oyen, d.v. Willem Teunisse van Oyen ting vinde doorstoten ne n naa Middele d r - eveneens op het echtpaar Antonius van eeuwen, maar dat is dan hetzij via een Oyen en Margaritha van Hees terug. stedelijk geslacht hetzij via adel. De grootste kwartierstaa ooie gedrukdi ts i t t Enkele andere samenvallende kwartierstaten bevatte 16.383 voorouders maar daar komen zijn Loeffen en Wolters, die eind 17de eeu w8 kwartierstate2 e d e onderhavigd n i n e bij elkaar komen, Verheye Woltersn ne e di , publikatie gezamenlijk niet aan. Adellijkn ee eveneens eind 17de eeuw bij elkaar komen, vorstelijke geslachten kunnen veel verder respectievelijk in Loef Teunisse en Ermert terugkomen, tenzi ergene z j Catharinp so aI Jansen. van Rusland teruggaan (1725-1727), een Meyer komt same t Gelanme Godefridun pi s boerenvrouw wier voorouders niet bekend van Helmont, De Bruyn komt samen met de zijn. nog niet gepubliceerde kwartierstaat van mijn grootvader Kobossen (die maa% 25 r Nog twee secundaire konklusies zou ik uit de Maas en Waal bevatte) in Martinus Hofmans. voorlopige bestuderin gepubliceert he n gva - Glaa Loeffen pe n komen same Gerardun i s kwartierstatenboee d k willen trekken: Senger Mechen se l Arts. 1. Het betreft hier een streek met boeren- hien Ikbe r t.a.v samenvallet .he diversn nva e Maaa vi n se n mense me kane t d n sda n e kwartierstaten lang niet uitputtend r zije , n Waalse voorouders bij Karel de Grote n.a.w. meer namen die voor vergelijking in uitkomt, moet vrijwel nihil geacht wor- aanmerking komen (men denke alleen maar den. Gegevens zij r nietne , maar bloed- aan Van Haren!). verwantschap via deze horigen is uiterst Deze voorbeelden mogen volstaan om dui- onwaarschijnlijk. delijk te maken hoeveel mensen uit één 2. Onderlinge kontakten tussen hen die aan streek op dezelfde voorouders teruggaan in t zoekehe n zijn , n dergelijklijkeee n i n e een periode van 250 jaar, hetgeen op 8 a l O streek uiterst vruchtbaar en deze bevin- generaties neerkomt. Vraag niet wat de mijdingk i s n al ,beid e hier niet gepubli- resultaten zouden zijn indie e ovew n r ceerde eerst n derde e e kwartieg ma r gegevens tien eeuwen terug zouden kunnen meerekenen - 14 van de 28 blijken beschikken. Nu is bekend, ik gaf het al aan, verband te houden volgens een summier zeventan ee t me l da e volledigtw e generaties onderzoek, doch mogelijk u meezo - r n enkele e volgende tevreden moeten zijn moeten stimuleren tot het houden van oftewel ieman s schrijvedal t r he deze g sma (meer) kontaktdagen, resp t bezoekehe . n heel wat vinden als hij een 500-tal voor- ervan. ouders vindt geldt Da . t voo meestee rd n nva C.P J. van Kouwen 20 september 1944, een drama op de veerdam in Druten!

In de tweede helft van 1991 is het zeven en veertig jaar geleden dat het Land van Maa Waan se l bevrij dDuitse werd n deva bezetter gebiedu N . eerlijkheie d t e dt vermelden dat er nooit Duitse troepen gelegerd zijn geweest. Het gebied werd door hen gecontroleerd vanuit Nijmegen en Tiel. De ellende was er niet minder denkn Me Duitst e! maahe om n eraa optrede n tijden Mei-stakingee sd 194n i 3 regelmatie d n e g terugkerende jachtpartije onderduikersp no laatstt Di . e vaak samen met de W.A. (1)

Als e reactisnelld p eo e e opmard n va s Ook duitn haddel kontakee we st e nz me t geallieerde leger n Frankriji s n Belgie k ë schippersgezi e n d schi hu p o pt me t da n werden begin september 1944 lange d s Drutense scheepswerf lag. Met de Drutena- noordelijke Waaloever doo e Duitserd r s ren waren de kontakten uiteraard minimaal. stellingen gebouwd en de veerponten dag en buure d mensee Allee n d n i t va t e nme ndi nacht bewaakt. het veerhuis woonden werd 'n enkele keer een En dat was natuurlijk ook het geval met de praatje gemaakt, zodat we tenminste iets van Drutense veerpont 'Hoop op Zegen'. Hoe hen weten. Volgens hen waren het een waren nu die eerste weken van september stelletje kwajongens in Duits uniform die zo verlopen daar aan het veer in Druten? van een schoolplein in Duitsland geplukt Hier wer e pond d t bewaakt doon ee r waren haddee Z . heilign nee e angst voon rhu dertigtal jonge Wehrmachtsoldaten in de meerderen wilden ,e n niet ssne o lievez ln rda leeftijd van 16 tot 21 jaar! Waarschijnlijk mogelij Hause'u k'z ! Voo meestee d r n nva behorend t 365he et to Ausbildunge d un s oorloe d s heonaangenaan gnee wa m avon- Erzatzbataillo n Nijmegei t da n n gelegerd tuur. Hoewel n enkelee , e fanatiekr e s wa e was, maar dat nu door de onzekere situatie bijk oo ! allerlei taken gekregen had waree .Z n inge- Toen kwam zondag 17 september 1944 met kwartier j café-veerhuidbi Thonisse. sW p no de grote geallieerde luchtlandingen bij Arn- e hoed k Waalbandij k-Veerdam r werdeE . n hem en Groesbeek. Voor de middag waren schuttersputten gegraven langs de Veerdam stellingee d e overkan d Waae d n n naa l va t en hier en daar langs de Waalbandij k - en door geallieerde jachtvliegtuigen flink be- niet te vergeten aan de overkant van de Waal schoten l dode a f hie j o , gewonden bi rn e n onde doornheggee rd n lang daae sd r gelegen zijn gevallen is niet bekend. Korte tijd daarna Veerweg. Deze stellingen maakten overigens trokken drommen transportvliegtuigen met deel uit van de eerder genoemde Waallinie. daar achter zweefvliegtuigen over, richting Deze linie werd beman elkaaj d bi doo n rree Arnhem allet natuurlijf Di . sga k grote onrust geharkt allegaartj Duitsn eva e troepenn Hu . Duitsers!bie d j ! Tege avone nd d werden alle 'Befehlstelle' bevond zich in de buurt van uitrustingsstukke j elkaabi n r gezochn e t Ochten veerpone D . t werd door midden lva vertrok de hele troep naar de overkant van de betonnen putringen en zandzakken veran- Waal. De dagen hierna tot en met 20 n soorderee tn di oorlogssschip dacho Z . t september kwamen er af en toe Duitse zicn beschermee ht me n tegen luchtaanval- patrouilles de Waal over om te kijken of er al len!! Wanneer de soldaten geen dienst geallieerde troepen in de buurt waren. hadden liepen ze soms wat door Druten, Hierbij werden ze soms beschoten door trapte balletjn nee floten ee n naa meisjese rd ! t vrijewa r u t n verzehe e lede n di t va n Veerdam Bruten.bij kruisjeHet geeft plaatsde waar aan Duitsers de werden neergeschoten.

Daimler (scout car) verkenningswagen. KouwenFoto:van C. durfden op te treden. Een gevaarlijke situa- bekende verzetsma Postularn nVa e d p do tie! motor naar Nijmegen gebracht. Op dat Ook e ponwerded t t me veen l Duitsers moment kwamen een aantal zaken in een overgezet die uit Nijmegen of Brabant stroomversnelling die vooral voor de Duit- kwamen en door de gevechten daar het j serDrutebi s n onaangename gevolgen eenheden kontakhu t tme n hadden verloren. zouden krijgen! De bewakers van de pont, die nu aan de morge0 septembeed 2 p n O va n r waren overkant van de Waal in het open veld namelij e Engelsed k n begonnet he t me n moesten bivakkeree d n n maakteva n da n maken van verkenningstochten door Maas gelegenheid gebrui pome d zicn m kpo haa en Waal. Deze werden uitgevoerd doot rhe achte t veerhuirhe wassee st scherene t n ne . verkenningsregiment van de Guards Zo ook de 21-jarige 'Gefreiter' Heinz Pohl, Armoured Division namelijk het 2nd die op de morgen van 20 september nog Household Cavalry Regiment redeo Z . e ndi opmerkt 'sauberr e j hi t e' da wilde uitzies nal middag enkele verkenningswagens van het B de Tommy's kwamen! Uit deze en andere Squadron via Deest naar Druten met als doel opmerkinge meeste d t nda e maaktp o n eme eens te kijken of het hier ergens mogelijk was jonge Duitse soldate neerste d zic j e hebi d om met zwaar materiaal de Waal over te beste gelegenheid wilden overgeven. steken zodat men, wanneer de waalbruggen Tussen Maas en Waal was alles nog rustig. bij Nijmegen onverhoopt zouden worden Amerin ee l a -l septembe8 1 we r p e O s wa r opgeblazen, toch de bij Arnhem ingesloten kaanse patrouill n Bergharei e eesD t n e n Britse luchtlandingstroepen te hulp kon te geweest, maar verder hadden onze bevrij- komen. Zo arriveerden even na half vier, ders zich nog niet laten zien. enkele Daimler verkenningswagent he j bi s Met de komst van het XXXe Britse leger- oude gemeentehuis in Druten waar ze anden e n r ee sne t korphe l veranderenu szo . werden opgevangen door enkele verzets- Op dinsdag 19 september om 09.30 ratelden strijders zelfdt di p eO .momen t stuurdee nd e eerstd ee Guard d tank n va ss Armoured Duitsers een patrouille met de veerpont naar Division de brug bij Grave over en kon de Druten, waarschijnlij bedoeline d t kme t ghe strijd om de waalbruggen bij Nijmegen eerder genoemde bemanningslid van het bij beginnen. In de lucht zag men dagelijks Puiflijk neergestorte vliegtuig, gevangen te grote aantallen transportvliegtuigen richting nemen. Snel gaat er een boodschap naar het Arnhem gaan om daar voorraden af te gemeentehuis e Duitser'D : s steken over!!' werpen voor de Ie Britse luchtlandingsdivi- Eén van de Daimlers rijdt vervolgens via de sie. Deze vliegtuigen werden vaak hevig Boterdij Veerstraatu (n k ) naa e dijd n r e k beschoten doo t Duitshe r e luchtafweerge- stopt halfwe afwege d t p go he , t zodaui j hi t schut rond Arnhem en in de Betuwe. Zo zicht bleef van de overstekende Duitsers. De woensdagmiddae di wer p do g rond 15.30 bemanning stapt uit en neemt positie in F RA e d n va Sterlinn t 295N ee he eSQ n gva langs de dijk en achter de benzinepomp, die bove Betuwe nd brann ei d geschotent He . voo t veerhuihe r s stond kregee Z . n hierbij brandende vliegtuig naderd t N.Oui n . eva versterking van enkele verzetsstrijders. De richting Druten en stortte neer bij Puiflijk. veerpont legde intussen aan en vijf jonge vliegtuit he Da en bemanningn éé p o n gko Duitse soldaten spronge e fietd n e sp o n per parachute verlaten en werd door de reden de Veerdam op. Klaar voor hun eerste Duitser Betuwe d n si e gevangen genomen. aktie Engelse !D e militair achte benzinee rd - (2) n dezBehalvva e n t vliegeréé ehe e di s pomp lierustie z t g naderbij komee z t nto geluk had juist op de uiterwaarden ten ongeveer halfwe Veerdae gd m waren (plm. zuiden van de Waal terecht te komen 80 meter). Toen opende hij met een auto- ongeveer ter hoogte van de voormalige matisch wapen het vuur op de niets ver- wasseri Drutenn va j . HijNieuwzeelann ee , - moedende Duitsers. Deze werden voordat der, werd daar opgevangen doo heee n rd rVa ze er zelf erg in hadden van hun fietsen Beers uit Druten en vervolgens door de geschoten! Twee van hen waren onmiddel-

8 lijk doo twen de e ernstie gd gewond n va n .Ee Hun identiteit is onbekend. In ieder geval Duitser e kennelijdi s k niet ernstig gewond vormden hun wapens een welkome aanvul- was, vluchtte terug naar de veerpont en ling voo t Maa he rWaalsn e s e verzet. probeerd zijn nva gewondn eéé e kameraden Die nacht namen de Duitsers wraak door e slepent e me , maa r uiteindelijm liehe t k Drute beschietee nt t fosforgranatenme n e n onder het hevige vuur toch achter. De mitrailleurvuur gevols Al . g hiervan brand- veerpont vertrok hierna snel naa overe d r - twen de e huize o.af t Raspelhuina .he e d p so kant. De Daimler reed de dijk op en opende Boterdae d hoe n Waalbandijke kd va n me . met een zware mitrailleur het vuur familioe p d t hui Leu n n dhe e seva Va k r ginOo n gi veerpon e Duitsd n e et stellingee d n aa n vlammen op. Tot verdere akties van Duitse overkant van de Waal. Hierna reed de zijde is het gelukkig niet meer gekomen, dit Daimler terug naat gemeentehuihe r n e s als gevolg van de verovering van de Waal- vervolgens met de andere verkennings- bruggen bij Nijmegen en de opmars van de wagens weer richting Nijmegen! Er was ook geallieerde troepen in de Betuwe. in Druten geen geschikte 'Ferryfload' ge- In hoeverr e gebeurtenissed e j Drutebi n n vonden! Aan de dijk was men wel geschokt van invloed zijn t geweesDuitshe p eo t door het optreden van onze bevrijders. optreden bij Wamel, is niet bekend. Daar Waarom waren deze jonge duitse soldaten werden namelij dezp ko e zelfd doog e da rd niet gewoon gevangen genomen? Maar de Duitsers 14 onschuldige burgers opgepakt Engelse dachten er blijkbaar anders over, nadat daar ook een Engelse verkennings- voor hen was iedere Duitser, jong of oud, de patrouill s geweest werde4 ewa 1 g e D n.no vijand en daarmee uit! dezelfde avond gefusilleer stadsmuue d j dbi r groon ee t t prome l - we Intussen me t nza van Tiel veerpone .D tseptembe 5 wer2 p do r bleem! Op de Veerdam lagen twee doden en 1944 door een Engelse tank lek geschoten twee zwaar gewonde Duitse soldatee di n zoda e Duitserd t r verdee s r geen gebruik voortdurend om hulp riepen, maar die niet mee konden va r n maken. geholpen konden worden omda Duitsere td s aa overkane nd allep to iederee n se n schoten Noten: die zich op de dijk durfde te vertonen! Pas 1. W.A.: Weer-Afdeling, gewapende leden van de toen het donker geworden was kon kapelaan N.S.B. C. de Rooy met enkele anderen bij hen 2. Het omgekomen bemanningslid van dit vliegtuig komee d hulm n o ne biedent va p n Eé . was: N.B. Couper, Royal N.Z r Force .Ai j lig Hi t. gewonde toes l overledennwa na enige D . e begraven op het R.K. kerkhof van Puiflijk. overlevend eerdee d s erwa genoemde Heinz Poh ernstige di l , maar niet levensgevaarlijk, Bronnen: gewond was. Kapelaan De Rooy vroeg hem Fam. N.H. v.d. Wielen, Druten. of hij de laatste H. Sacramenten wilde Fam. E.N. Smit, Druten. ontvangen. Maar Heinz antwoorddj hi t eda Fam. F.H. v. Ommeren, Druten 'Evangelisch' was. Zijn verwondingen wer- Fam . KuiperG . , Druten. den verzorgd door dokter Meeuwsen . Haarenuiv . tJ . ,Hr Druten. Druten en daarna werd hij door mensen van het verzet met een auto naar Wychen Documentatie gebracht. Daar werden doo geallieerdee rd n C.PJ. v. Kouwen, Deest 1939-1945. Boven-Leeuwen alle krijggevangene elkaaj nbi r gebrachtj Hi . 1982. zicd Tommy'komse e ha hd d n teveva l swe n N.A. de Groot, Als sterren van de hemel. Bussum anders voorgesteld e driD !e omgekomen 1977. Duitse soldaten werden de volgende dag op Roden Orde e HouseholTh : d Cavelrr y Regwa t a . de z.g. verloren hoek bij de R.K. begraaf- England 1953. plaats begraven. Gemeente Druten. Voor zove e hebbew r n kunnen nagaan e GelderlandeD . Maaed rn Waale s 4 januar, i moeten ze daar nog steeds begraven liggen. 1990. ______Ton Tieten Een bericht over het werk van een minderbroeder in het Rijk van Nijmegen

De inval van Franse en Munsterse troepen in 1672 in de Republiek der Verenigde Provintië voos katholiekne wa r d e bevolkin Lant Maan he dva n sgva t RijNijmege n Waan he ke va zegenn n e ramln ee Franse ee nn D p.e e troepen gingen vreselijk tekeer: plunderingen, brandschattingen, vernielingen. Maas- bommel en Druten werden bijna volledig in de as gelegd. Maar, bijna overal krege katholiekee nd kerken nhu n teru werden ge n pastoors benoemde d a N . aftocht van de vreemde troepen in 1674 werden de katholieken weer achtergesteld kerkee d , n gingen terug naa hervormdene rd . Hie daan re r werden geestelijken verjaagd. Sweder van Boetselaar, de ambtman van Maas en Waal, sloot tien priester zijn i np skasteeo Leeuwene t l tegee z nm o ,fors e boete waa- s r hijzelf ook wat aan overhield - weer los te laten. Toch werd de situatie voor de katholieken noemde brief geeft echte aardign t ree he j ,zi draaglijker. De machthebbers - de ambt- beknopt ,werkzaamhedee beeld n dva n nva man, de stedelijke regeringen van Tiel en Gastro: Nijmegen, de Landdag te Arnhem - gaven de voorkeur aan rust boven religieuze scherp- Edele ende Erentveste besondere goede vrient, (1) slijperij. Schuurkerkjes werden oogluikend toegestaan, priesters konde gann nhu g gaan- De Gedeputeerden des Christelijken Sijnodi hebben als ze niet teveel opzien baarden. De enigen uijt goeden ijver voorstanttot ende conservatie vande zice di h hier nie neej tbi r wenste leggene nt , waere Gereformeerde Christelicke religie onsein waren de dominees. Inde vergaderingen van vergaderinge eerst mondt- en daernae schriftelick t Kwartiee Synodd he n Nijmegen va e va r n vertoont, hoe dat de stoutecheden ende insolentiën was het item 'Paepsche Stoutigheden' eepausdomnhet van meer ende meer vermeerderen, vast agendapunt. Regelmatig werdee d n endesich dat desein provintie verscheijdenop regional lokaln e e e bestuurderen bestookt plaetsen de papen haer noch ophouden ende nijet t klachteme n ove e 'stoutichheded r n e n naelaeten haeren dienst soo in hetpublijcq als privé insolentië t Pausdom'he n nva . te continuieren ende specialick ingevolge vande informatié'n handenten ons aenbe- l. gestelt,U. in t vroegIhe n e voorjaa n 168va r 6 deden volen ampt door seeckeren paep Gastro genaemt op vertegenwoordiger Gelderse d n sva e Synode dat huijs Doddendael, waernae toe sich begeven op hun n vergaderinbeklaee e n d i g n va g dagk Heerenden des somtijdts twee driehonderta Provinciale Staten van het vorstendom Gelre papisten, ende seeckerenop tijdt duijsent menschen graafschat he n e p Zutphen klachn .Hu t gold souden sijn geweest, komende uijt verscheijden 'paepe d ' Gastr Ewijke ot 'Heerene D . n va ' dorpen, als Beuningen, Ewijck, Winssen, Deest Provinciale d e Staten verzonden daaron pee ende meer andere plaetsen, dat oock denselven Paep brief aan de Burggraaf van Nijmegen met het aldaer sich begeefft omtrent persoenen vande verzoek maatregelen te nemen tegen Gastro. gemeijnt van Beuningen om deselve soo mogelick Dergelijke verzoeken werden evenwel meer vande waere Gereformeerde religie te doen verande- gedaa domineee d t m no he sussen e st aa n ne ren, ende daerenboven sich onderstaet te trouwen lijntje te houden, dan dat het de bedoeling ende hertrouwen, de siecken selfs bij des predikants- wa papistee sd pakkene t n naa . Gastro werd huijs te besoecken, oock op den sondagk des geen duimbreed in de weg gelegd. Bovenge- naemiddache publicquelick een verkoopsdagh in een

10 herbergh aen te stellen, ende daernevens te verbie- afkomsti t kloostehe n t Megenva gui r j Hi . paepschede den, dat dienstboden sullen woonenbij wa 167n si 2 benoem pastoot dto Ewijkn rva , lieden gereformeerdevan religie, ende integendeelte in 1684 tevens tot deken van het district gebieden, dat de papisten die paepsche feestdagen Nijmegen zijt nTo . parochie behoordek noo strict sullen onderkouden. Beuningen, Winssen en Deest, alles bij elkaar zo'0 communicanten65 n j hielHi e .d d Ende terwijl alle 't selve contrarieert de placcaten zondagse vieringe huit he s p Doddendaalno , deser Landen tot weringe vande papen ende onder de bescherming van de invloedrijke, veelvoudige t'samenloopingen ende vergaderingen katholieke, adellijke familie Stepraedtj Hi . dder papisten geëmaneert soo is dus gesinnen (?), begon meteen in 1672 met de aanleg van conforml. U. goedede dat ende salutaire meijninge doop- en trouwboeken, die daarmee tot de vand'Ed. Prov. Heeren Staten deser Lantschap voor oudst onzn eva e streek behoren. desen geamplieerde ende gepubliceerde placcaten soo Interessant in de brief is de vermelding van tegens wel voorn,den paep ende andere papen,als de bekeringsijver van pater Gastro. Volgens oock papisten ende de contraventeurs van dien Schutje ) heef(2 s t Gastr t genoegehe o n preciselick en sonder eenige de minste conniventie in mogen smaken in zijn leven twintig bekeer- U.l. aenbevolen ampt executieter leggen endein lingen te maken. conformité dienvan tegens deselve procederennae Een heikel punt in de briefis het verbod van behooren, opdat Wij ongenootsaeckt mogen blijven Gastro betreffende het werken van katholie- hierinne soodane prompte voorsieninge ende onder- ke dienstbode j gereformeerdnbi e werkge- stellinge doen,te ingevolgeals vande placcatentot vers punt Di . t vormd directn eee e bedreiging inbiedinge van soodane stouticheden, predikatien voor de dominees: waar moesten zij in deze ende conventiculen nodichsal gevonden worden.Wij overwegend katholieke contreien hu n sullen U.l. rescriten affwachten, wat bij deselven in dienstboden vandaan halen? desen gedaen is. U.l. hiermede den Almogende Augustinu Gastrsa o overlee Ewij4 e dt 2 p ko bevelende, Geschreven Arnhemte April29 den juni 1703 en werd begraven te Megen. 1686. Noten: w. g. Die Raden des furstenambs Gelre ende Graeffschaps Zutphen. 1. Gemeentearchief Nijmegen, Archief Voormalig Ter ordonn. van (desen/dien?) Polderdistrict Rijk van Nijmegen, inv. nr. 88: EngelenE. ingekomen stukken. 2. Schutjes, L.H.C., Geschiedeni bisdot he n - msva 's Hertogenbosch(St. Michiels-Gestel 1872-1876, (5 Met 'seeckeren paep Gastro' werd bedoeld delen), deel III. de minderbroeder Augustinus a Gastro,

11 H. Croonen (+) De Pastoor Afferden sva n vanaf 150 181m 0t/ 8

Wanneer wij de Duitse geleerde dr. Binterim geloven, was Afferden met andere dorpen in het Land van Maas en Waal al ten tijde van Karel de Grote (768-814) als zelfstandige parochie gevestigd. Zove geschiedenie d n ri s gaa kerkarchiet the f niet terug, l docwe hg hierino s nwa een lijst te vinden van die pastoors, welke onze parochie bediend hebben vanaf plm. het jaar 1500, welke wij onderstaand laten volgen.

15 -1515 Heribertu Dinteren sva n opgeheve e t kerd haa e me zijkt n re n 1515-1529 Antonius Lewen goedere n fondsee n n aangeslage- be n te n 1529-1555 Jacobus Sparcheler hervormdene hoevd n eva . Deze priester was tevens kanunnik van de St. In 1615 is de eerste hervormde predikant Stephanuskerk te Nijmegen. voor Afferden gecombineer t Druteme d n gekomen, welke bezit nam van de oude kerk 1555-1556 Franciscus op het Hoog (Henricus de Bruijn). oorkondn I ee nt jaa he r t 1555eui , welke De katholieken, van hun herder en kerk destijds op het kasteel Doddendaal te Ewijk beroofd, zochten t lann trooshe va dn i t is gevonden, werd wel melding gemaakt van Ravenstein en Megen, zodat er zich in 1663 pastoor Franciscus, doch de ruimte voor de een priester in Puiflijk vestigde. achternaa opengelatens mwa . 1663-1672 Cornelis Dirkx van der Sandt, 1556-1599 Stephanis Heijden pastoor Puiflijkvan Deze pastoor was ook nog landdeken en Vermoedelijk is hij de eerste vaste pastoor officiaal van het dekenaat Nijmegen, d.w.z. geweest, die na de invoering der hervorming e kerkelijkd t j belasme hi s e t rechtswa t da - oogluikend is toegelaten. zaket dekenaatdi n ni . tevenHijwas sherderlijk belasde tmet e zorg kanunnis al g no scholasj Tevenn ke hi s swa - voor Afferden, Drute Boven ne n Leeuwen, ter belast met het toezicht op het onderwijs, terwijl Deest behoorde onder de kerk op het dat gegeven werd aan de kapittelschool te kasteel Doddendaal te Ewijk. Nijmegen. Onder hem is op vastenavond 1565 te 1672-1674 Joannes Leverman Nijmege punn punt nva tto t afgekondigt dhe Deze prieste rt kloostekwahe t r mui de r . ConciliH Trenten eva , waa e R.Kd r . leer Conventuale Kleefn nstierj va Hi . f alhien rde werd vastgestel waarmedn e d e Hervored - 10 februari 1674. ming veroordeeld werd. Toe e Fransed n n onder Lodewijn i V XI k 167 t Lan Maa2n he dva Waan e s l veroverd 1599-16 Joannes van Wely hadden, trachtte e katholieked n n overal Deze pastoor kreeg zijn aanstellin8 1 p go weer een eigen herder te krijgen, waarvan zij enkeln i 159ka n me e9e jare parochie nd e lano z g verstoken waren geweest. hebben bediend heefj Hi . t waarschijnlije kd Bij gebre seculiern kaa e (wereldlijke) geeste- parochi n 160ei f 1619o 0 moeten verlaten, lijken name gelovigee nd toevluchn nhu t tto daar tijden e invoerind s r hervorminggde , de kloosters. gedurend t Twaalfjarihe e g Bestand (1609- Onder pastoor Leverman werd Afferden van 1621) alle uitoefenin n Godsdiensgva t ver- Puiflijk gescheiden en met Deest tot een boden werd. kerkelijke gemeente verenigd. Gedurende die tijd schijnt de parochie Of deze pastoo 167n ri 3 ziek geweesn ka , is t

12 t zekerheinieme t d gezegd worden, maar gebouwd worden, welke gestaan moet heb- gedurende genoemd jaar heeft hij we Koningstraae ld een naa n be t tusse woonhuie nd - assistent gehae persood n di Mathian nva s e familied n va s n i Kouwenber n ze n e g Agolla. Deze pater Augustijn klaagt gedu- Sengers. rende drie maanden op een eigenaardige Na een zesjarig pastoraat verliet hij Afferden wijze over nachtelijke vervolginge ,d nien tva en werd in 1713 tot pastoor van Puiflijk hervormden of de Fransen, doch van de benoemd. muggen, die hem geen rust gunden. 1713-1726 Mathias Clabbers 1674-1675 Bernardu Oeln sva l Pater Clabbers wer n 167di e Nijmege9t n Hij kwam evenals zijn voorganger uit het geboren 170n i , 4 priester gewijapri8 2 n lde klooster van Kleef, na eerst pastoor te zijn 1713 tot opvolger van Pater Reesen vanuit gewees e Huysberdet t n eveneene d n i s het Minderbroederklooste Megee t r n naar directe omgevin Kleen gva f gelegen. Afferden gezonden. Hij was één van de negen geestelijken, die na In het jaar 1719 ondervond hij evenals de de aftocht der Fransen in 1675 gevangen overige priesters vele moeilijkheden, wegens werd genomeHuit he Leeuwe e st p o n ne n i ediktt doohe t Stateda ,e rd Gelderlan n nva d een kelder opgesloten. tege e ordegeestelijked n n werd uitgevaar- Hij werd vervolgens verbannen en na hem is digd. Afferden kerkelijk weer met Puiflijk verenigd t besluiIdi ns namelijwa t e bepalind k g en Dees e Doddendaad t t weeme r e t l opgenomenn ordegeestelijkeaa t he t da , n . k j Ewi verboden was hun godsdienstige taak uit te oefenen. 1700-1707 Folpardus Uijttenboogaard Hieraan werd door de toenmalige overheid Pater Uijttenboogaar e Utrecht d t geboren, strikt de hand gehouden en door hen werd werd 28 december 1679 te Leuven geprofest t dikwijlhe s deze priesters zeer lastige g en in 1681 priester gewijd. maakt. Mede door de jarenlange tergende Deze pater Franciscaa afkomstis nwa t he t gui onzekerheid waarin deze pastoor verkeerde, klooster van Megen. Hij is de eerste pastoor kree172n i j g6hi aanvalle krankzinnign nva - geweest, die de geestelijke overheid op hei n daaroe d m stuurd n vanuit me e he t verzoek van de ingezetenen van Afferden en klooster te Megen een assistent in de persoon Dees aangesteldd ha t . van Sebastiaan Becker. t velme e moeilijkheded Hiha j kampee nt n Op 29 juni van dat jaar werd hij ontslagen en o.a. bij gebrek aan kerk en woning moest hij naar het klooster te Megen overgebracht en dikwijl n stalles i s Mi n schure e . n H e d n overleed te Venray op 10 oktober 1765. opdragen, terwij j zelj dezhi lbi ff geneo e onderdak verkreeg. Op herhaald verzoek 1726-1728 Dionysius van den Broek verkree toestemminj ghi weem go r naat rhe Na het ontslag van pastoor Clabbers had de klooster te Megen terug te keren, alwaar hij bisschop pater Henricus Henchelman als in hetzelfde jaar overleed. opvolger voorgedragen, doch de Ambtman Otto Roeleman Fredrik van Bijland, voorge- 1707-1713 Petrus Reesen licht doo e pastood r - n Puiflijme va r n e k Pater Reesen werd 167 Maastriche 4t t gebo- vrouw Friest n Broe, de wild n k alleeeVa n ren, de 7e augustus 1693 in het klooster toelaten t uitsluitinme , alln geva anderen. Slavant Maastrichj ebi t geprofes 169n i n 8e t eerste d s Di Ambtmaee t wa kee d t rda e d j nbi priester gewijd. benoemin pastoorn gva s gekend werd. Hij werd evenals zijn voorgange8 2 p o r Van den Broek, die voorheen vicaris was van februar t kloostei he 170 t n Megeui 7va r n t kloostehe Megene rt ,jul 1 wer3 i p 172do 6 naar Afferden gezonden. openlijk doo dekee rd n ingeleid (Afferden ne D oor zij n toedoen kon in 1710 een pastoors- Deest telden toen tesame communi5 n39 - wonin t schuurkerme g k k da onde n éé r cante verden ne r ware 7 Deesn i g r ne no t

13 protestantse huisgezinne n Afferdei n e n n gehouden, waarin beslotene d werd t da , 3). gevangenen niet alleen vrij konden vertrek- Deze pastoor genoot aller achting, doch ken, maar ook de H. diensten konden stierf na een zeer kort pastoraat den 23 hervatten, hetgee k bekrachtigoo n d werd december 172 t kloostewern 8he e n di e t r door het Hof van Arnhem. Niettemin moest Megen begraven. elk hunner zijn onkosten betalen. Deze vrijheid duurde echter niet lang, want 1728-1733 Joanne Campenhoun sva t in 1733, daags voor Allerheiligen, kreeg Pater van Campenhout werd in 1688 te pastoo Campenhoun Va r t interdikhe t n e t Oudenbosch jun 2 gebore1 i p 170o n ne 9 n i tegelij Ambtmae d t beve n he ke t va l m o n t kloostehe r Boetendae Brussej lbi l geprofest vertrekken volgens de edikten in het vorige aldaan e n 171i r 1 priester gewijd. jaar uitgevaardigd. Hij begaf zich naar zijn Hij kwam evenals zijn voorganger uit het klooste e Megent r , alwaan 174i j s hi 2ral klooste Megen va januarr4 wer1 n ne p do i t kloostevicarihe n overledenva s i r . 1728 als pastoor van Afferden ingeleid. Op 19 oktober 1731 vaardigden de Staten 1733-1786 Henricus van Haaff van Gelderland op de landdag te Nijmegen Hij was een seculier priester, geboren te edikn teget ee tui n alle priester bijzonden se r Meerl tevoren oe n kapelaa Horse nt t (Lim- tege regulieree nd n (ordegeestelijken), waar- burg). door alle seculiere priesters (wereldheren), Hij verrichtt zondae 24 e Pinksterea ed gn n die niet onder het gebied der Staten geboren alhier zijn eerst . diensH e 5 wern e t p o d waren verloowekea s n , ze afkondia n nn p va - december 1735 plechtig onder een solem- t lan t edikthe di dt gin n ui verbanne, gva n s ingeleidMi nel . H e. Gedurend jaa3 5 e r zouden worden. Tevens werd aan alle bestuurd parochie d j ehi wildn ee 178n ei 6 ordegeestelijken het verblijf in deze provin- zijn overige dage n rusi n t doorbrengen, cie verboden, met uitzondering van die, maar deze rust is hem blijkbaar niet gegund welke de ouderdom van 60 jaar bereikt geweest, apri wan8 genoemn p va lo t d jaar hadden. kwam deze pastoor aan een beroerte te Na verloowekes ze n np va werde kerkee nd n overlijden. van Wamel, Afferden, Balgoy en Alphen gesloten. Doo katholiekee rd genoemn nva - 1786-1818 Franciscus Ebbinkhuyzen de parochies werden alle pogingen in het Pastoor Ebbinkhuyzen werd geboree t n werk gesteld om Otto Roeleman van Bijland, Nijmegen, priester gewijd te Roermond 19 ambtman van Maas en Waal, tot andere december 1770. gedachte brengene nt , doc allet hdi s zonder Hij werd in 1778 kapelaan te Ewijk en in gunstig gevolgp o , i 1duurdt 7i 31 me .D 8 t eto 1782 pastoor van Alphen, vanwaar hij in welk tijdsti Wamee pt . dienste H e d l n weer 1786 alhier pastoor is geworden. begonnen, alsmede te Afferden en Balgoy, Hi beroertn j julee stier6 1 n i f181p aa e o n 8i doch de kerk van Alphen bleef gesloten. ouderdoe d parochie jaard 3 6 a n ,n meva Nauwelijks ware godsdienstoefeningee nd n gedurend jaa2 e3 r bedien hebbene dt . Deze weer begonnen of zij werden hierin weer pastoor heeft gedurende die tijd een moeilijk gestoord door nieuwe vervolging. Op het pastoraat geken zeen de r zeker wanneen rme feest van de H. Anna (26 juli) 1732, werden rekening houdr zice t allet h me tafgewa s - Van Campenhout, pastoo Afferden va r n e n speeld heeft om de parochiekerk op het Gregorius Bedijn, pastoor van Wamel, door Hoo katholiekee g bezit d ween he tva n r i e nt de dienders van de Ambtman geweldadig uit krijgen. hun pastorieën gehaald en de andere dag naar Wamel vervoerd, waa j werdezi r n DE NAASTING gekerkerd, doc onderscheidint hme g behan- t dekreee Eerstd He n et va t Kamehe n va r deld. Nada8 dage j zi tn aldaar hadden Vertegenwoordigend Lichaa s Bataafmde - n particuliervertoefee r e s i d e vergadering schen Volks d.d. 29 september 1800 - door

14 NIEUWSBRIEF juli 1991

JAARVERSLAG 1990 VERENIGING mentatiecentrum heef n 199i t 0 rui5 m38 bezoekers gehad. Het grootste aantal hiervan Bestuur zijn genealogeonderzoen hu t s me on e kn i n di Het bestuur heeft in 1990 geen wijziging centrum weer de nodige informatie hebben ondergaan en de aftredende bestuursleden gevonden. De collectie boeken is met 35 t.w. mevr. W.M. Berris-Visschers en de heren exemplaren toegenome r zije nn e ntwe e J.L.C. Alkemade en B.J.H.M. van Elk zijn bij abonnementen genomen op tijdschriften die acclamatie herkozen t DagelijkHe . s Bestuur van toepassing zijn voor ons werkgebied. Vele kwam 9 maal in vergadering bijeen en het losse tijdschriften zijn bijeen gebrachn i t Algemeen Bestuu maal7 r . bande oudn ne e boeken zijn vakkundi- gge restaureerd, dit alles is een aanwinst voor het Algemene Ledenvergadering centrum. lnzaal'JULIANA'teDrutenisop26april 1990 Enkele medewerker t najaas zijhe nn i r gestart de Algemene Ledenvergadering gehouden. met het documenteren en opbergen van onze Een verslag van deze vergadering is gepubli- krantenknipselcollectie Beheerscommis-e D . ceer Nieuwsbriedn i f augustus 1990 welkes i sie heeft enkele kleine veranderingen aange- opgenome tijdschrifn i . 65 . nr t t centrubrachhe m o mt optimaa e latet l n fungeren aanwezige .D e collectie bidprentjes Ledental welke enkele jaren geledebesluin ee a tn januar1 p t ledentaO he i s 199 totaawa n i 1l l van het bestuur, door de heer Kamerman is t 824blijk ledenverlien Di . ee t 4 4 zijn e st nva aangelegd, bevat ruim 3000 exemplarene D . ove t gehelhe r e jaar 1990. medewerker t Streekdocumentatiehe n sva - centrumn i stelles on t zee U nprijhe p rs o sal Aktiviteiten van de Vereniging de gelegenheid stelcollectiw U t mogee t n Het jaar 199 voos i verenigin0e rd rustin gee g copiëren t.b.v collectie d .t Streekdohe n ei - jaar geweest, echte grote activiteiten zijn niet cumentatiecentrum. Vanui verenigine d t s gi vermeldee t sectiee d j n commissiesbi n se e .D door de boekentafel, tentoonstelling en mu- Tentoonstellingscommissie heef ad-hon ee t c seumcommissie medewerking verleend aan commissie samengesteld bestaande uit de de Batenburgse dag, Parkmark Wamele t t , heren G. van Gelder, J. van Gelder, Th. van Hobbymarkt te Winssen en bij de festiviteiten Sommere Visser. C n voorbereidingene e ,di n van de jubilerende voetbalvereniging 'Leo- gaan treffen voor een expositie met als titel nes' te Beneden Leeuwen. 'Religieus Maa Waal'n e s . Voorlopi- ge s gi De werkgroep Streekdracht en Mode kampt pland om deze expositie in het najaar van met terugloop van medewerksters. De werk- 1991 te kunnen openen. groep tracht naarstig nieuwe medewerksters De Evenementencommissie organiseerde op krijgene t , maar helaas hebben zicgeeg hno n 29 septembe jaarlijkst rhe e uitstapje welken i nieuwe kandidaten gemeld decemben I . s i r 1990 als reisdoel had de stad Maastricht. door de werkgroep de expositie 'Fraaie hand- Zoals gebruikelij aantat he s l kdeelnemerwa s werke textien ni Maan i lt Waaln he e s n i ' weer goed voor twee touringcars vol enthou- museum in Maasbommel ingericht. Meer siaste leden. informatie hierover is te lezen in het jaarver- Het fledacf/efeam heeft in 1990 drie tijd- slag van het museum (blz. 2). schrifte. Nr . n uitgegeve66 n e 5 6 , n64 . t.wnr . De aktiviteite 'Atlas'e d n n va ware 199n ni 0 64 was een speciaal genealogisch nummer, beduidend minder, doch hierbij moeten wij brachte6 6 n t e nr'e artike d nhe n5 s6 l rekening houden met omstandigheden van 'Herinneringen aan de Meidagen van '40'. Dit persoonlijke aard van medewerker de heer artikel noodzaakte de redactie om slechts Sauter, die in november afscheid heeft moe- drie nummers uit te geven, daar tijdnood en nemen te zijn nnva echtgenote mevrou. wT aanvoer kopi probleen ee j m t DocuwasHe . - Sauter-Hoes. De vereniging verwach 199n i t aktie 1da d t - viteite 'Atlase d j nbi ' wee vanouds ral s zullen Streekhistorisch Museum 199O plaatsvinden. werkgroepe D Maas n Waalsee Geslachten jaat t begihe Ir n he n 199 nva 0 liepe twer ne e realiseerd juln ei i haar uitgave 'Kwartiersta- bijzondere exposities: de expositie over het tenboek van Maas en Waal' als deel 11 in de Vervoer in de streek, welke reeds in het najaar Tweestromenlandreeks. Het boek zou in eer- van 1989 werd ingericht e speciald n e , e ste instantie zijn uitgebracht bij het 25-jarig kersttentoonstelling 'Een feest in glas en jubileum van de vereniging, maar dit was s kristal' t materiaaOs n me heee va d . n rJ va l helaas toen niet mogelijk gelegenheij .Bi n dva t Drutenui . het 10-jarig bestaawerkgroee d n nva n pe In januari brachten de voorzitters en de teven j haa sbi genealogisch e 5 r t he s i g eda directeure RABO-bankee d n nva Maan i n se boek op 31 maart 1990 in concept-uitvoering Waa t Museumbezoen he - ee l n be t kaa Di . aanwezig geweest oplage D . helaas ei e st zoek, dat een groot succes was, resulteerde beperkt geweest en momenteel wordt he ttoezeggine d n i belangrijkn gva e financiële boek verkocht in een copie-uitvoering in A4 steun aan het Museum. Ook in januari werd formaat. De ad-hoc-redactie-commissie die gestart met de werving van leden uit het was ingesteld voor realisering van het boek is bedrijfsleve 'Clube Honderd'.nd n va in december 1990 ontbonden. Bij die gele- Januari bracht ook verdriet. In die maand genheid heef heee d twerkgroe e rd Artn sva p overleed onze medewerker de heer Van alle medewerkers bedankt voo inzen t rhu tme Gruijthuijsen uit Beneden-Leeuwen. Zijn daarbij speciale dank aan de heer P. Lemmers heengaan was een groot verlies voor het uit Maldent boehe ke geheedi , l heeft ver- Museum. werk zija vi nt compute tevenn e r s vooe d r De maand februar t ibezoe begohe t n nkme va gehele layout-uitvoering. Aan mevrouw Lem- een delegatie van het Pax Christi College te bloem-attentin meree s i e aangebodene D . Druten. Er werd een symbolische cheque werkgroe puitgavt boee d heef he t kn eme tva meegenomen met een groot bedrag, bestemd veel waardering ondervonde e veld ej bi n voo e financierind r e aankood n n gva va p genealogen die het in hun bezit hebben. De allerlei zaken uit de nalatenschap van de openingenealogische d n 1 3 gva p o g eda voordien overleden Mej. A. Spits te Druten. maar gedaas i t n doo Rijksarchivarie d r n sva Verder maane werdi n di kerstexpositie dd e Gelderland heee d ,. KeverlinF r g Buijsman, vervangen doo tentoonstellinn ree schiln gva - wat door de werkgroep zeer op prijs is derwerken van de heren A. Toebast en J. van gesteld j gelegenheiBi . t lustruhe n ms di va Outvorst, beiden uit Druten. tijdschrift nr. 64 een genealogisch nummer. In februari resulteerden de gesprekken met Tot slot kan nog worden vermeld dat de het polderdistrict Groot Maas en Waal in een werkgroe t haapme r materiaal aanwezis gwa concept-overeenkomst voo t gebruihe r n kva op de eerste Limburgse contactdag die op 22 t dijkmagazijnhe e dijd k n tusseaa n Maas- septembe n Roermoni r s gehoudeni d , als- bommel en de Blauwe Sluis. Dit dijkmagazijn mede op de eerste contactdag van de N.G.V. voldoe grote d n ei t behoeft opslagruimn eaa - afd. Betuw november 3 Tie n ei p o l . te voor vooral de grotere aanwinsten van het Medewerker de heer Daverveld heeft in 1990 Museum. de cursus gevolgd voor middelbaar archief- maane Ind d maart werd begonnen ee t nme ambtenaa e Rijksarchiefschoold n aa r , liep onderzoek naar de mogelijkheden om in het t Rijksarchiestaghe p eo Arnheme t f heefn ,e t Museum voorzieningen voor invaliden aan te than t sRijksarchie werhe p ko Noordn va f - brengen. In de loop van het jaar werd duidelijk Braban 's-Hertogenbosce t t s hoofhal d stu- dat deze voorzieningen, ondanks allerlei diezaal-inlichtingen. Zijn initiatie voords fwa e mogelijkheden voor subsidie, voorlopig voor twee andere medewerker werkgroee d t sui p het Museum niet haalbaar waren. een reden om op gelijke basis ook de oplei- In deze maand wer e beslotek d doo p o m no ding te gaan volgen. zaterdagmiddagen, wegen zeee sd r geringe aantallen bezoekers, niet meer open te zijn. Het voltallige verenigings- en museumbe- In de maand mei werd de expositie over de stuurwil hierbij alle medewerkers van secties, mobilisati 193en i 1940n 9e oorlogsdagee ,d n werkgroepe n commissiee n s danken voor in mei 1940 en de bezettingsjaren in ons hun inze 1990n i t . gebied, ingericht en geopend. Ook in deze maand meldde zicn zeventaee h l nieuwe Wijchen/Beneden Leeuwen, april18 1991 medewerk(st)ers voor het Museum. Dit betekende een belangrijke versterking van de staf. i werInme d bekent 'Panhe t dd v.dda . Griftn i ' Beneden Leeuwen, een rijksmonument en in bezit van de Gemeente West Maas en Waal, lee bestemminn g kwaee r e t mstaae t da n gne voor werd gezocht. Door het Bestuur van het Museum werd bij de Gemeente geïnformeerd naarde museale mogelijkheden van dit pand.. voorbarigt Diwa t n leiddee t eto publicatien i de pers hetgeen weer de nodige verwarring gaf in de Vereniging. Gelukkig werd een en ander in een speciale vergadering tot zijn juiste proporties teruggebracht. Achteraf blee Gemeente kd t panehe willee dt n ver- t da r kopet Museunieve g he o tno z n ns e mwa aankoo mogelijkhedee d t pto n behoorde. i werme d n i doo delegatin k t ee r Oo he t eui Bestuu n bezoeee r - kmu gebracht he n aa t seu Brabantse m'D e Poffer 's-Hertogene t ' - bosch werder E . n gesprekken gevoerd over een mogelijke overname van de inventaris De opening van de tentoonstelling 'Fraaie van dit museum. De gevraagde prijs was handwerken'. Vlnr. mw. W. Berris-Visschers, echter te hoog. bgm. Hillenaar bgm.en Pröpper. Tenslotte gaf de Werkgroep Streekdracht en Mode in mei acte de présence te Middachten van de Gemeente Wijchen, de heer Franssen, bij het tienjarig bestaan van de Nederlandse wareopenine d j nbi g aanwezig. Kostuum Vereniging waarbij alle Gelderse Waren de activiteiten in en om het Museum streekdrachten vertoond werden. vele, het bezoekersaantal in 1990 viel nogal In de loop van de zomer werd het dijkmagazijn tegen waret totaan .He i r ne l 1693 tegen 2505 geschilderd. In oktober werd in het Museum 1989n i Bestuut t Museu.He he n zicl rva m za h van gemeenteweg nieuwn eee e gasgestook- ernstig gaan berade maatregelep no t di m no CV-ketee t l geplaatst waardoo temperae d r - aantal wel op het oude peil te brengen. Hier tuur en de vochtigheid in het gebouw beter in staat tegenove t aantahe t l e da rlede d n nva de hand kunnen worden gehouden. 'Clu n Honderdbva e zeventid ' overd ha g - Oo oktoben ki r wer t dijkmagazijdhe t he p no schreden. openbare lichtnet aangesloten. Onovembe9 p1 r overleed langdurin ee a n , g VERSLAG VAN DE ziekbed, mevrouw T. Sauter-Hoes te Druten, ALGEMENE LEDENVERGADERING voor ons Trees Sauter. Zij was één van die stille medewerkster ineenn da pijnlije o ssz di k De Ledenvergaderin gehoudes gi donp no - worden gemist. derda apri8 g1 l 199Twee 'D 1en i Lindene t ' In decembe rGemeente werd n dva e Wijchen Beneden-Leeuwen. In zijn openingswoord bericht t ontvangeMuseuhe j t zi mt me nda sprak voorzitter J.L.C. Alkemade zijn zort gui t jaainganhe r n 199gva 1 structurele finan- over de zeer geringe opkomst van de leden. ciële steun zullen verlenen. Het verslag van de Algemene Ledenvergade- Tenslotte werden er op 23 december twee 6 apri2 n rinl va 199g 0f s zondei o - op r nieuwe wisselexposities geopend: aanmerkingen, onder dankzegging, aan- 'Twintig jaar tekenen tussen Maas en Waal' vaard. met tekeningen en litho's, door de heer G ingekomee . d j Bi n krantenstukken ee s n-wa Mulde Wijchee t r n gemaak zeventigee d n i t r knipsel dat vermeldt dat de afdeling Druten en tachtiger jaren, en 'Fraaie handwerken in van de Zomerpostzegels een bedrag schenkt textiel Maasn i Waal' n t fraaie me nuttign ee e va nt f museum1.000, he n -aa . handwerken, merk-en proef lappe allerlen ne i Door de voorzitter is het jaarverslag voorge- technie kledinp ko linnengoedn ge expoe D . - lezen zoals in dit tijdschrift afgedrukt. De sities werden beide geopend door de heer W. bestuursleden mevr. F.JheeOijee n d .va n r ne Hillenaar, oud-burgemeester van Appelter Gelden n Visse. C va . n J e rr stelden zich voor en burgemeester van Boxmeer. Ook burge- een periode van vijf jaar weer beschikbaar meester van de Gemeente West Maas en voor de vereniging. Bestuurslid de heer Waal heee d , r Pröpper burgemeestee d n e , r B.J.H.Mk heefEl e kennet n t va . n gegeven tussentijd willee t s n aftreden i.v.m. drukke werkomstandigheden. AKTIVITEITEN Het verslag van de kascommissie maakt VANUIT TWEESTROMENLAND penningmeestee d duidelijn aa t ke da d n rva vereniging als ook van het museum décharge De Historische Vereniging Tweestromenland verleen n wordeka d n voon financiëlhu r e verleent haar medewerkin volgende d j gbi e administratie heee D . r Latta, kascommissie, evenementen: op 16 juni te Boven-Leeuwen, voorzittere d merkt n verenigine aa d t p eo , da g 28 juli bij de 'Batenburgse dag' met een en het museum zuinig moeten zijn op de twee tentoonstellin dorpshuign i Hosterte s'D n i n e ' penningmeesters en de administrateur. het weekeind 14/1n eva 5 septembe Overn ri - Nieuwe benoemingen in werkgroepen en asselt i.v.m e vierind . g 'Honderd jaar kerk secties waren er niet. Uitvoerig is door het Overasselt'. bestuu vergrijzine rd g besproke zice k ndi h oo aftekent binne e historischd n e vereniging. Lidmaatschapsgelden Helaas zijn (nog) geen positieve resultaten te melden t bestuuHe . r zoekt naarstig naar Het bestuur maakt hierbij kenbaar dat er nog medewerkers, en zij verzoekt haar leden om enkele leden zijn die hun contributie over hun medewerking te willen verlenen bij het 199nieg no 0t hebben voldaan toezena N . - zoeken naargeschikte kandidaten voorzowel t tijdschrifdi din n g va verderl tza e toezending commissies als bestuur. worden gestopt. Wilt U dus voorkomen dat Uw Kascommissieli heee dd r Groen treedn e f a t adres van de lijst wordt afgevoerd dan is als nieuw lid stelt de heer L.M. Bieman zich betaling van het lidmaatschap over 1990 en kandidaat. 1991 gewenst. Het jaaroverzicht van het museum werd gedaan door secretaris C. Visser, daar de heer MUSEUNIEUWT HE N MSVA J.P. van Wezel, voorzitter museum, wegens ziekte afwezig was. (Zie versla t tijddi -n gi In december 199e tentoonstellind s i 0 g schrift afgedrukt.) Tijdens de vergadering 'FRAAIE HANDWERKE MAANN I WAALN SE S werd door enkele aanwezigen naar voren BEZIT' geopend. (Zie bijgaande foto.e D ) gebracht: Hoe is de financiële toekenning van expositie verwierf landelijke bekendheid door de gemeenten i.v.m. de subsidie? Antwoord: lovende woorden in vakbladen zoals Ariadne. De gemeenten geven naa t aantahe r l inwo- Daa velk oo re vakantieganger t museushe m ners in hun gemeenten een bedrag van 17 a bezoeken is besloten de expositie tot eind 18 cent per inwoner, doch één gemeente septembe handhavene rt achterzaae d n I . s i l maakt hierop een uitzondering. Gezien het een stijlkamer ingericht die een beeld geeft aantal leden sterk terugloopt is het misschien van het wonen in de laat-negentiende eeuw raadzaa jeuge md d meer geïnteresseerdheid Maavan nee Waaln se s gegoede familiej Bi . bij te brengen, aldus de heer J. Dekkers die de inrichting hiervan is gebruik gemaakt van overigens opmerkt vermelj nies hi wa t eda d goedere Collectie d t nui e Spits, waaraan ni bij de gemeentelijke monumentencommissie ons tijdschrif aprin va tl j.l. (nraandach) 67 . s ti van Druten als vertegenwoordiger van de besteed. De openingstijden van het museum historische vereniging. De secretaris zal voor zijn op de achterzijde vermeld. correctie zorgdragen Leeun heee va . D .- H r wen maakt opmerkinge ed t zijnda , Romeins OPROEP aardewerk niet vakkundig geëxposeerds wa , amateuristischg heer s i t overlen I . beslogs i - De hee Witbrood. rA , Steenban , 832C k11 D 1 ten dat vanuit het museumbestuurcontact zal Urk, zoekt twee boekwerken van schrijver- worden opgenomen met de heer Van Leeu- drukker Piete Gijsbrechtzoos Lo r t Dornui - we correctiem no brengene t n saa . drecht. Vae rondvraad n g werd geen gebrui- ge k 1e. De doorbraak van de Bommelerwaard in maakt. 1861. Voorzitter Alkemad 20.5m o r over n 5uu e-ko 2e. Ijsschotse watervloedn ne , Nieuwe door- gaan tot sluiting van de vergadering. braak t Lan186 Maan he dWaalva n 1n i se .

Na de pauze heeft drs. P.M. Ie Blanc uit Malden een zeer interessante lezing gehou- aantan ee t l dia'me n s ovede r 'Middeleeuwse muur- en gewelfschilderingen'. omgaande terug), deze word gecatalogiseerd GRONDBELASTING/DIJKLASTEN en veilig opgeborgen in het Archief van Calvin College voor eventueel toekomstig gebruik. Door Annemiek Giesbertz uit Beek is een Het gaat mij dus om brieven van of naar de transcriptie van de grondbelasting en dijk- V.Sf Canad o t tijdper. he t aui k 1840-1980U . plaate lasted n snva Ewijk ove periode d r e kunt ervan op aan dat op geen enkele manier 1647/1649 samengesteld t naslagwer.He ks i misbruik zal worden gemaakt van iemands letterlijk overgenome officiële d n nva e papie- privacy. ren en geeft een vermelding van alle eigenaren, pachters en onderhoudsplichtigen in dr. A. Bor, Ewijk. Een belangrijke bron voor ieder die zich Beatrixlaan 7, bezig houd plaatselijkt me t e historische geo- 6713 PR EDE grafie geschiedenie d , boerderijen sva f no tel.:08380-13695 huizen, grondbezit, grondgebrui tiendn e k - heffing boet . He verkrijgbaa ks i r voo rf 10, j -bi het Gemeentearchie e Nijmeget f f doono r toezending voor f 15,- door overmaking op bankrek 87.58.29.75. nr . 9 t.a.v. 'Vrijwilligers- NIJMEEGS MUSEUM groep Nijmegen in kaart', Sprongstraat 22, Commanderi Sinn n eva tJa 6573 BP Beek, met vermelding 'NEO-reeks Franse Plaats3 serie C. nr. a.1.'. 651 NijmegeS 1V n Telefoon 080-229193

EMIGRANTENBRIEVEN Alexander Cranendoncq 6 juli tot en met 8 augustus 1991 Wie zich ver van huis begeeft, stelt familie en kennissen als regel op de hoogte van haar/ In 179 Maassluie 9t s geboren legde Cranen- zijn welstand en opgedane ervaringen in de doncq zich al voor zijn twintigste jaar toe op nieuwe omgeving, Dit geldt hedendaagse d Engelanen i d ontstane nieuwe reproductie- vakantiegangers. Dit is zeker waar voor emi- techniek van de houtgravure. Zijn eerste granten. Vooral in vroeger jaren, laten we werkstukken kregen veel aandach wern e t - zeggen voor de Eerste Wereldoorlog, wa expositiep so n de s bekroond zija nN . huwelijk emigratie voor velen een hachelijke onderin 1826 vestigde hij zich te Nijmegen en neming. Lang brien enige ee ed f s tijedwa opende er een boekhandel annex drukkerij. vor communicatin mva e tussen emigranten Zijn vele honderden houtgravures zijn vooral en achtergeblevenen. Zo zijn er over en weer gebruikt als illustraties voor boeken en tijd- talloze brieven geschreven, die echter in de schriften maa r talrijkzijk e r noo e volksn e - loop der jaren voor een aanzienlijk gedeelte kinderprenten door hem gesneden. De expo- zijn verloren gegaan. Toch moeten zulke sitie toont een representatieve selectie uit het waardevolle documenten hier en daar nog wer dezn va ke e d pionie n va dezn i r k eta aanwezig zijn. Deze brieven zijn daarom zo grafiek. waardevol omda j informatizi t eerste d t eui e hand bevatten en ideaal studiemateriaal vor- Ben Luderer, tekeningen men voor wie om welke reden ook in dit 6 juli t/m 18 augustus 1991 historisch verschijnsel is geïnteresseerd; ik denk bijvoorbeeld aan historici, theologen, Al lange tijd werkt Ben Luderer aan een zeer sociologen, psychologen en taalkundigen. Er gedetailleerde tekening van maar liefst 3,72 alls iespogindu n redeee doem e gt no e nt m. breed waari situati e Nijmeegsne d d n eva e redden wat nog over is. binnenstad rond 1875 wordt weergegeven. In samenwerking met dr. H.O. Brinks, archi- De gegevens daarvoor kome t diversui n e varis van Calvin College in Grand Rapids in de archieven én uit ter plaatse gemaakte schet- staat Michigan, probee dezk i r e documenten sen. Te zien zijn de vogelvluchttekening in op te sporen en te bewaren. Wij beperken ons wording schetsene d , , benevens tekeningen daarbij tot correspondentie tussen Amerika gemaakt tijdens reizen en in de eigen om- en Nederland. Indie zulkn nme e brieven bezit geving. en tijdelijk af wil staan of indien iemand mij op het spoor ervan kan brengen, zou ik dit zeer Openingstijden: op prijs stellen. Van zo'n brief wordt een kopie Dagelijks van 10-17 uur, gemaakt (het origineel krijgt men vrijwel per zonda 13-1n gva 7 uur. FINANCIEEL JAARVERSLAG OVER 1990 BALAN Historische d n Sva e Vereniging Tweestromenland per 31-12-1989 31-12-1990

guldenn i s-

Vaste activa Inventaris p.m. p.m.

Vlottende activa

Voorraden 19.997,50 12.747,50 Vorderingen op korte termijn 11.202,78 6.512,82 Liquide middelen 29.968,90 25.585,62

61.169,18 44.845,94

Eigen vermogen

Reserve 11.193,33 14.031,24

Voorzieningen

Publicatiefonds 21.628,97 16.252,84 Kortlopende schulden

Schulde kortp no e termijn 24.983,32 9.969,14 Rekening-courant museum 3.363,56 4.592,72

61.169,18 44.845,94

BALANS van het Streekhistorisch Museum Tweestromenland per 31-12-1989 31-12-1990

in guldens - Vaste activa

Inventaris p.m. p.m.

Vlottende activa

Vorderingen op korte termijn 19.613,32 2.251,11 Rekening-courant Hist. Vereniging 3.363,56 4.592,72 Liquide middelen 5.555,00 17.410,77

28.531,88 24.254,60

6 Eigen vermogen

Reserve - 9.133,96 - 9.488,45

Voorzieningen Doelsubsidies 26.863,15 6.247,21

Kortlopende schulden

Schulde kortp no e termijn 10.802,69 27.495,84

28.531,88 24.254,60

SPEURNEUS Nr. 3 Echteld aan de burgemeester van Ewijk n Ochtei r n wetee vliege t ee s n da nwa r Veulen hing twee schapen op gevonden en 'aan den oever gebracht'. Hij bedoelde een roeiboot. Volgens Van Dale Beneden Leeuwen - Goed pech had de wordt de benaming vlieger gebruikt, als het landbouwer S. te Beneden Leeuwen in de- gaat om roeiboten bij een binnenschip die cembe r d twe1938ha e j schapeHi . n aa n dienen voor communicati wale d t . eme elkaa gestuurdn i r i gebondewe e s ' d , n ne De in Echteld aangedreven boot was 'niet Nachts gingen de dieren lekker warm liggen geverfd noch geteerd' constructie D . - be e ruste weerskanten naa veulenn ee t n he n,va stond uit '13 krommers met twee doften, in de touw over de rug van hun slapie. 's Morgens t voordofvoo t plaatsen ga he rn ee n ee t nva ston t veule verhinn dhe e p nschapeno e gd . mast'. Maa n decembei r r laa e tocj k geet oo h n Onder krommers worden flauw gebogen bal- veulen meer in de wei liggen? verstaann ke ; doften zijn roeibanken. Aan de kop van de boot was 'een eind ijzeren SPEURNEUS Nr. 4 ketting bevestig circn Mete2 dva a 1/ r waaraan zic toun hwee bevond, 'lang ongeveea r5 p o k da t He 6 vademen'. Vade oud vaamf n o ee ems i maa t voortouwn e Beneden Leeuwen - In 1938 waren de wegen betekent volgens Van Dale eigenlijk de af- niet meer bestand tege t toenemendnhe e stand 'tussen de toppen der middelvingers bij motorverkeer n zeke E t .e zij dijd rme nk zijwaarts gestrekte armen'e d t ron s he ddu n i , afritten niet Benedet bleen i l Da . kwe n Leeu- afstand die men kan 'omvademen'. Maar de wen chauffeue zwarn D . ee n e vrachtwava r - Amsterdamse vade 1,69s Rijne md wa ; 8-m gen op de afrit van de Brouwerstraat zette zijn landse 1,88 m. versnelling terugschakelenu , toewo j nhi r ,pe ongelu achteruite d n ki t gevaartHe . e ramde Ewijn I k miste iemand inderdaad zijn boott .Da een beukenhaag van de heer H. plus een paar had op bladzijde 1085 van het Algemeen fruitbomen. Zulks gebeurd6 wee1 e d n en ki va Politieblad gestaa jun5 2 i p 1886no . Maat rhe februari 1938. Kort aut tevoren p oee o s nwa exemplaar dat in Ochten aan wal gebracht dezelfde plaats van de dijk geschoten en was, kwam niet uit Ewijk, aldus noteerde boven op het dak van een dijkhuisje terecht gemeentesecretaris op de binnengekomen bewoonde heeWi e gekomen? d s rH. ewa e .Wi brief hebbej .Wi niettemir ne n enkele interes- het dijkhuisje? Wie waren de chauffeurs van sante scheepsterme eeue n 19 w aa e d t nui de twee voertuigen? overgehouden: 1. vlieger; 2. doft; 3. krommer; 4. vadem. SPEURNEU5 . SNr Johan van Os, tel.: 08870-13804 Een vliegekrommer3 1 n rva s me vademe6 dofte2 tè 5 n ne n touw Op 1 juli 1886 liet de burgemeester van GRENS TUSSE E KADASTRALND E GEBEENTEN NIJMEGEN EN UBBERGEN.

Q Toegevoeg Nijmegen aa d 1818n i n . ) Toegevoeg(2 Ubbergen aa d n 1-1-1915 ~ **•*,

„f s»"

VRIJWILLIGERSGROEP NIJMEGEN veel van de beschreven veldnamen terug te IN KAART GEBRACHT vinden zijn op de afrasteringen in het gebied. Op initiatief van de vrijwilligersgroep 'Nijme- ge kaarnn i t gebracht seri n gestars i ' ee e t tme 'Veldname t Ooijschhe n i e Schependon me uitgaven genaamd de 'NEO-Reeks'( Nijme- e vestingwerked n Nijmegenva n s i voo' r Omgevinn E n ge g onderzocht) titee n D . va l f 7,50 verkrijgbaar bij het gemeentearchief t eersthe e deel luidt: 'Veldnament he n i Nijmegen, Mariënbur. g95 Ooijsche Schependom vestingwerkende en Of door overmakin f 11, n -va g (inclusie f van Nijmegen'. verzendkosten p o bankrekeningnumme) r 87.58.29.759 t.a.v. 'Vrijwilligersgroep Nijme- Verscheidene malen per jaar zullen publica- ge kaarn i t gebracht', Sprongstraa 657, 22 t 3 ties verschijnen die met name geschikt zijn BP Beek onder vermelding van NEO-reeks als aanzet voor verder onderzoek. Het zijn serie B nummer a.1. gegevens uit archiefbronnen die de moeite t vabestuderenhe n waard zijn,e maad e di r archiefbezoekers desondanks sporadisch VOORAANKONDIGING EXCURSIE raadplegen. De jaarlijkse excursie zal dit jaar worden Deze uitgave beschrijft de veldnamen in het gehoude zaterdap no septembe8 g2 r 1991. Ooijsche Schependom en de vestingwerken U kunt deze datum alvast noteren in Uw van Nijmegen op volgorde van kadasternum- agenda. In het septembernummer zal meer mer. Achterin staan twee alfabetische naam- informatie gegeven worde t daarbinme n ee j veldn eigenaren va -lijsteva n n éé néé n ne deelnameformulier. namen. Deze stammen voornamelijk uit de periode 1812-1840. Door midde bijgen va l - INZENDING KOPIJ voegde kadasterkaarten (van 1832) zijn de eigendommen gemakkelijk te plaatsen. Voor De kopij voor tijdschrif dien9 6 . t nr tvóó 7 r wandelaars is het aantrekkelijk dat nu nog augustus 199redaktie d j 1bi zijne t .

8 de Tweede Kamer op de 10de oktober De 24ste juni 18014de d n 2ee februari 1803, daaraanvolgend goedgekeurd - bepaalde dat werd de laatste termijn gerechtelijk aan de e oudd l haat a Hooge he t kerr p me ,o k Commissi Hervormde d n eva e Kerk aange- goedere n fondsee n n doo t rechn he r va t boden, doc j weigerdzi h e deze geldee t n naasting aan de katholieken zou terugkeren. ontvangen. De zaak bleef hangende totdat De katholieken keerden aan de Hervormde het geschil door een besluit van koning Gemeente van Afferden en D eest een bedrag Willem I in 1818 in het voordeel van de n 100uiva t 9 gulden 3 stuiver1 1 1 , n e s katholieken werd beëindigd. penningen, zijnde deze vergoeding bere- Alle stukken met betrekking tot deze naas- kend naar verhouding van het zielental, ting verkree t R.Kghe . kerkbestuu n 185i r 7 hetgeen toenmaals bestond uit 620 katholie- uit de nalatenschap van Wiegand. Deze zijn protestanten0 3 ke n ne taxatij Bi . e were d thans allemaal nog in het parochie-archief te oud t Hooe he ker p go k gescha p 360o t 0 vinden. gulden, terwijl zij bij de publieke verkoop tot afbraa n i 183k 3 slecht 0 gulde50 s- op n Aangezien Afferden doo teruggave rd e over bracht. twee katholieke kerken kwa mbeschikkene t , Bovenvermelde vergoeding moes n twei t e werd de oude kerk op het Hoog gebruikt op termijnen betaald worden e helfj en bi t e d ; zonfeestdagen e - j uitvaartenbi n ne , terwijl tekenin t contrac he ander e n d gn va e t e helft oandere pd e dage godsdienstoefenine nd - eenjaar daarna ontvangsa .N eerstr tde e helft gen gehouden werden in de schuurkerk, weigerde de Commissie der Hervormde gestaan hebbend Amsteln Va j ebi . Daae d r Gemeent e anderd e e helf n ontvangsi t e t t kerk op het Hoog veel te klein en de nemen, daa meendj rzi rechg e no hebbe e tt n schuurkerk bij van Van Amstel bouwvallig op een stuk land genaamd de Weem, naast geworden was, werden beid n 183ei 3 afge- e kerd k gelegen, waar vroege e pastorid r e broken en werd er op de plaats van de heeft gestaan katholiekee D . n daarentegen- schuurker n nieuee k w kerkgebouw opge- bijgestaan door notaris Pieter Wiegand uit trokken, welke identiek geweest moet zijn Nijmegen - verdedigden hun goed recht op aan de kerk van Ewijk, waarvan thans de vermeld stuk land, volgent he s n artikeva s lze tore bestaatg nno . Dekree 29.9.1800n va t .

15 H. Croonen (+) Watersnood in 1926 te Afferden (Gld.)

De watersnood van 1926 heeft in het dorp Afferden heel wat teweeggebracht, med watet emeeste dood he t feitt n ri rhe da e, huize meten5 circ1. a r al hoo g kwam te staan. Hierdoor waren de meeste bewoners genoodzaakt huis en haard verlategoee n t ee d m heenkomeno zoekene nt . Aangezie bevolkine nd n gva Afferden toen een overwegend agrarisch bestaan leidde, trokken de meeste bewoners met hun vee naar het hoogstgelegen deel van Afferden, genaamd 'Het Hoog'. Voor de mensen zelfwas nog wel onderdak te vinden, maar moeilijker was het in alle meegebrachte vee onder te brengen. Zou de watersnood in het zomee hartjd n erva gewees veet di ls makkelijkewa t zijn nda r geweest, doordat men het vee dan in de open lucht had kunnen stallen. Dit was toen niet mogelijk, nachn éé verlate e n d t harva o z s daa t ij novedn t rhuizehe vroor me rhe t da ,n wee bereikenn ko r .

t melkvet veeHe me l passen eko meten ne n meesta slaapplaatsjn ee l e opzochtee d p no droogstaandg no ie nd e stallehuizee d n nnva stal boven het vee. Aan voedsel was over het ondergebracht worden, maar voo vare d r - algemeen geen gebrek- be e d , n daame r schapee kend n gees se nwa n plaats. Deze schikkin ove d koeiee melgd e ha rd n n knva e werden zolang op het eveneens op 'Het s i emenigmaar n varkeee l f schaao n p Hoog' gelegen ommuurde kerkhof gejaagd, geslacht om de mensen van vlees te voor- doc varkene hd s werden later weer verwij- zien. derd, daar deze de daar gelegen begrijpene gravet l we ns t dezi t da , eHe toestano dz omwroetten en ook omdat de kou voor deze nien t aa lan n voortdures i ko g t he n e n dieren niet langer te harden was. De schapen pastoor J. Litjens te danken geweest, dat de waren met hun dikke vacht beter bestand meeste gezinnen ondergebracht konden tegen de kou en aangezien deze dieren worde n Deurni n e (NB), alwaa j toehi r n verder niets stuk maakten, mochten ze op kapelaan was. De gezinnen werden met de t kerkhohe f blijven lopen. roeiboot overgebracht naa t stenerhe n kruis Door de vrij dichte bebouwing op 'Het aan de dijk, waar men kon overstappen in Hoog' was er tamelijk veel ruimte aanwezig. een schip, dat voor verder transport zorg- Buiten dat stond er nog de oude twee- droeg. klassige Openbare Lagere School, met het Ook zij r tijdenne watersnooe d s tweg dno e daaraan gebouwde café van Jan Belgers en lijkdienste t cafnn he gehoudeé va n i l we n ne café-bakkerie d Aarn va jt Kolvenbach- On . Jan Belgers, daar de huidige parochiekerk danks alle beschikbare t doo ruimthe rs ewa t watehe n ri stondk oo . Hiertoe moest eerst de grote toevloed van mensen niet mogelijk t helhe e café ontruimd worden, terwije d t ui l om hen een fatsoenlijk onderdak te verschaf- huidig roeibooe ed kert noodaltaakn me tee r 0 4 t voorkomena he 0 3 n r ko e fen o t Z .da , gehaald moest worden om de mis te doen. mensen in een huis ondergebracht waren en Nadat het waterpeil weer begon te zakken en waar overdag werd gewoond werdes ' n men in Dreumel de dijk had laten springen, avonds zoveel mogelijk strozakken uitge- was het met de wateroverlast snel gedaan en sprei zicm do e rustt h e begevent e . Deze konden de meeste bewoners weer huiswaarts meestag no n lplaatda toebedeels swa n daa keren. e ouderend , vrouwe n kleine n e kinderen, terwijl de mannen en de grotere jongens

16 LoeffenW. L De naam Zwartjes in Maas en Waal

In 1968 verscheen er in de Gelderlander een serie artikelen van de, vooral in Tweestromenland, bekende schrijver H. van Heiningen, genaamd 'Uyt 't Nijmeegsch Quartier' met schetsen uit de historie van het platteland tussen Maas Waaln e . In nr. 3 van die serie staat beschreven hoe de dijkschouwingen rond 1600 werden gehouden. Drie zinnen daaruit vien i re dikkD : e boeken gebundelde dijksignate Erasmun nva s Liebaert zijkostelijkn nee e bron voo bestuderine rd g van water dijkrechn e -voo k dagee oo di r n n genealogiscni e t h onderzoekr E . komen duizenden name voorn i ontmoeteo Z . jul 9 ip o 159dije e d n kni w p 9 o Beuningen bijv. Alert Janssen, genaemt Swartken; de man, die jaren later op hetzelfde dijkvak ston kennelijn de k zijn zoo hee, Swartkenn is n i da t e wi n se Beuningen beken zij g nazatee , denkt 'Swartkend nis no da t u n da tn nva k oo ' naam dragen. Devraagwasnu: Zouden al degenen die in Maas en Waal Zwartjes afstammenn ma e en e heette?di Naden nva r onderzoe nodign da s ki , vooral voor diegenen met deze naam in hun kwartierstaat en dat zijn er velen (Zie bijv. Kwartierstatenboe Maan kva Waaln se , uitg. Tweestromenland april 1990). Dit artike l t daameewi lwa r r duidelijkhei n scheppeni d . Allereerse d t dijksignaten:

9.8.1597 Boeninghen. Swarttken heeft geloeft voor een roede dijcx, toebehoorende de Costeri Boeninghenn eva . Opgemaeck wesee t t vorens nal . 9.7.1599 Eerdtschauw. Bevonden benede dijckvan nde n Huber Aschdoncn Swon de t tva to l k gehoorende, derde halff roede dijcx niet angevanghen, waarva Roedn nee e toecompt 't Capittel tot Ewick gehoorende. Ende ander halff roede Frans Buys tot Ewick gehoorende. Angenomen bij Arent Janssen genaemt Swartken. 9.7.1600 Eertschouw Boeninghen. Bevonden een roede dijcx toebehoorende Willem van den Camp, ongehoocht ende sonder haer gelijcvoorgaendee d s kal . Aengenomej nbi Arent Janssen de roede voor eenen penningh. 17.3.1601 Chierschauw op Geertruydis, Boeninghen. Arent Janssen buyrm. voor de willige, laten donwilligh t discretiheeren eto de n . eva 23.7.1601 Eertschouw. Bevonden een roede dijcx toebehoorende van Mourick niet gehoocht na Chieringe der heemraden. Arent Janssen heeft daervoren geloeft. Bevonden vierde halff roede dijcks toebehoorende Roelo Steenwycn fva k niet gehooch Chieringa n t ; Dierick Arents heeft daervoren geloeft.

Geloeft betekent beloofd, terwijl doo e d r Swartjen zijn ka ns ontstaan. chiering werd vastgelegd hoe en waar de De genoemde zoon op hetzelfde dijkvak is boeren hun dijk moesten verzwaren en niet gevonden, wel veel nazaten in andere verhogen e eertschoud j Bi noemee t . g wno nwerd bronnen j bi , . gebleken nalatigheid, het werk aanbesteed Arent was buurmeester (buyrm.) en als op kosten van de dijkplichtige. Uit de teksten zodanig belast met de vertegenwoordiging blijkt dat Alert een verschrijving is. Arent is van de dijkplichtigen in de kerspel. In dit dus degen Swartkee edi toenaas nal m heeft verband wek t geehe t n verwonderinn i t gda en dat is een aanwijzing dat hier een naam het Zoeklicht Kwartier van Nijmegen twee

17 wapens voorkome n ArndtseJa n e nva di n Cupe t Beuningeui r zijn ne n vrouw Jacoba uit het jaar 1564, zijnde de nummers 519 en 774. Zie fig. l en 2. Genoemd jaar, de naamgeving en de sfeer waaruit deze wapens stammen namelijk buurmeesters, erfpachters en schepenen maken het mogelijk dat zij oudere d onzn sva e Arent zijnt wapeHe . n vaArndtsen nJa zijp o nl kuipenza n gekerfd of gebrand zijn in de vorm van de letter a van arndts met daarbij een verhoogde schuin- balk. cursivering van de naam aangegeven dat bij de stamreeksn begin ee n ee nu va n Es ,i r maar doop de naam Swertiens of dergelijke werd komee ho verdere nw meeste ?D e gegevens gebruikt. Onder generatie IV is dat al bijna kome doope d t nui , trou begraafboekewn e n algemeen. Bij de dopen op Den Doddendaal n DoddendaavaDe n l (gegeven t Deestui s , is niet apart (RK) aangegeven en wel omdat Winssen, Ewijk, Beuningen en Weurt) met dit geen dorp is maar het kasteel, waar de aanvullingen uit Inwoonderslijsten vanaf 'van Stepraedts' de mogelijkheid lieten tot 1693 endijkcedule Ewijt nui Beuningenn ke . 'paepsche exercitiën' door Jezuïeten en later Dijkcedulen bevatten gegevens over de Franciscanen e grotd n eI . kelder konden dijkplicht. bijna 800 katholieken de H. Mis bijwonen, De period t ongeveeeto r 1640, wanneee d r hun kinderen laten dopen en ook trouwen. doopboeken summier aanvangen, moet overbrugd worden, omdat de doopgegevens Wat bij de dopen ook opviel was dat in de 17e van minstens één generatie ontbreken. Hier eeuw hie e named r n Handirck, Dierick, bestaaanden ee 164g a r n tprobleem no 0 n I . Dirck en Henderick soms door elkaar ge- het dagelijkse leven werden de Swartiens of bruikt werden. Later werd Hendrik met de Swertiens dikwijl genoemdo z s , maae d n i r doopnaam Henricu n Dire s f Dert ko kme doopboeken meestal niet. De namen werden Theodorus aangeduid, terwijl zij een totaal door patronymen of vadersnamen weerge- verschillende betekenis hebben. geven, ook al was er een in zekere mate In 1693 vinde Beuningen i e nw n onder hele bekende achter f familienaamo - . Bouwluyden Derck Swartiens en onder de Uit een artikel in Gens Nostra, getiteld: halv Hendericn eJa x Swartie Claesn Ja n se - Ondergedoken Geslachtsnamen? blijkt, dat sen Swarties. In het reeds genoemde Zoek- men in andere landsdelen het zelfde ver- licht staat over Groesbeek op blz. 129, dat schijnsel heeft waargenome ontstaat he j nbi n f meerhelo 0 halvn e1 e , e bouwlieden 5-10 van een familienaam uit een toenaam. Het morgens land bebouwen. Beneden de 5 verzet tegen het Spaanse bewind zou daarbij morgens waren het keuters. eel gespeelnro d hebben haddek Oo . e nd geestelijken een voorkeur voor vadersna -7 generatie u volget N to 5 n s Swartsen, men, omdat die directer de afstamming Swarties, Swartjes, Swertiens en later Zwart- eventuelp o g oo aangave t e he aanvra t nme - jes met Zwartjens, waarvan generatie V met n huwelijksdispensatiesva n ge . Ondee d r kindere somn ne s kleinkinderen. volgende generaties II en III wordt door

18 I Arent Janssen, genaemt Swartken, tr. N.N. in 1641 meter (IIb2), aangeduid als de moeder van Henderijck Swartsen. Hij was buurmeester in Beuningen volgens dijksignaat van 1601 en mogelijk een zoon van Jan Arndtsen en Jacoba en overleden waarschijnlijk voor 1650 volgens dijkceduul van Ewijk, waarin voorkomen de erffgenaemen van Arnt Janssen. Kinderen waarschijnlijk, volgorde onbekend. 1. Jan Swartgens; misschien de oudste zoon omdat zijn vaderjanssen heet enjan naar zijn grootvader genoem zijnn dka . 2. Claes Aerts, volgt Ha. 3. Henderijck Swartsen, volgt Ilb.

Ha Claes Aerts, toegenaemt Swartjes (1644), tr. Gerritje (Gertruyt) Jansen van Winsen; komt voo dijkceduun i r Beuningen va l roey2 n 165 t nva .2me Kinderen, ged. Beuningen, volgorde onzeker. 1. Geertjen, ged. 10-1-1644, overl. na 25-10-1685 (doop kind) tr. (1) otr. Beuningen 2-2- 1666) Hendrick Cornelissen Poelen, gebCornelin Ewije t va . . kzn s Dercks Poelen (van de Poel) en Liesbeth Hendriks van Meeckeren; otr/tr (2) Beuningen 3-3-1677/Ewijk 27- 3-167 Hendrickxn 7Ja , j.mBeuningenn va . . Dope huwelije 2 t nui k Handrickxke 1677, Gereden 1677, Lisebeth 1678, Dirck 1679, Theuniske 1683, Jenneken 1685. Ook op getuigee grond dopee n d dhaaj va n nbi n va r kinderen lijkt Geertje dochten nee n rva Claes Aerts toegenaemt Swartjes. 2. Aert, volgt lila. 3. Jan, volgt Illb. 4. Janneken, ged. 8-2-1653 Jaentien Ee . n of Jantje Claese getrouws Dircn nwa ee t k dme Handrickx, waarui Doddendaae t l gedoopt Wilhelm 30-7-167 Marn 6e i 16-12-1683. Hij hertrouwde (otr. Deest 15-3-170 3Trijnek) e Alerds n Peter, wedJa n Deeste st va . . 5. Neeltgen, ged. 10-2-1655, is waarschijnlijk identiek aan Neeltien Claessen, j.d. van Beuningen e otrdi , . Beuningen n Dirc..-9-167ee t k Hendrickxme 9 , j.mn .va Beuningen, waaruit ged Ewije t . k (RK) Jaxken 18-10-1679. 6. Frerick, ged. 16-1-1659, mogelijk later genaamd Frederick de Swert, die trouwde met Mari Jansen. 7. Mogelijk Metken Clasen, komt voor als doopgetuige met Aert Clasen in 1678 (Illbl).

Ilb Henderijck Swartsen, tr. Willemke Soer. Hij is mogelijk dezelfde als Hendrick Aertsz. die op 24-10-164 Beuningen 6i n werk aanneemt. Kinderen, ged Beuningene .t , volgorde onzeker. 1. Aert, ged. 2-2-1640. 2. Magdalena, ged. 23-5-1641, mete n 1666i r . 3. Derk, volgt IIIc. 4. Jan, volgt Illd. 5. Geertien, tr. Doddendaal 10-8-1679 Dirck Theunissen Poelen, geb. Ewijk, zn. van Theunis Dercks Poele Laurensken ne n Peters. lila Aert Clasen, otr/tr. Beuningen 25-9/16-10-1664 Jenneke Aerts. Kinderen, ged. Doddendaal, waarvan geen nazaten in Beuningen gevonden. 1. Hendirck, ged. 6-2-1675. 2. Aert, ged. 21-10-1677. . Jenneke3 , ged. 27-10-1678. 4. mogelijk Jan, ged. 6-12-1683. 5. mogelijk Derck, ged. 23-8-1686.

Illb Jan Clasen, tr. Drisken Jacobs. De Inwoonderslijst van Beuningen in 1693 geeft Jan Claessen Swarties aan bij de halve Bouwluyden.

19 Kind ged. Doddendaal. 1. Geertien, ged. 15-12-1678.

IIIc Derick (Derk) Hendricks Swartjes, geb. Beuninge . 1640ca n , hele bouwma n 1693i n , woonde te Biesterhuizen (doop 2 en 3) onder Beuningen, otr. (1) Beuningen 12-11-1665 Enneken Gerrits, geb Leue .t . 1635rca , wed Geurn .va t Jansen . Ewijtr , k 12-2-1666. Otr) .(2 Beuningen 13-3-1681 Mariken Jans, geb. Leu . 1655ca r . Ewij,tr k (RK) 2-2-1681e I t Ui . huwelijk geb. en ged. te Beuningen. 1. Hendrixken, ged. 3-9-1666. 2. Derick, ged. 3-5-1668. . Geurt3 , ged. 31-7-1670, Geurt Dierix Swartjes, volg geda IV t . Doddendaal. 4. Hendrik, ged. 25-4-1674. . Aert5 , ged. 23-1-1678. Uit 2e huwelijk ged. Doddendaal: . Geretien,6 ged. 10-8-1681. 7. Jan, ged. 20-2-1685 Derkn ,Ja s Swartjes, volgt IVb. 8. Jacobus, ged. 4-11-1687. 9. Willem, geb. ca. 1690. Willem Derks Swartjes otr. Nijmegen (RBS 1176) 5-4-1722 Maria Jansen j.dNijmegenn va . . 10. Aertie, ged. 17-3-1693. 11. Geretie, ged. 8-1-1695, begr. Doddendaal midden april 1759. 12. Aert, ged. 6-12-1696.

Illd Jan Handirckx (Hendirckx) Swartjes, geb. Beuningen ca. 1640, halve bouwman (1693), waarsch. begr. Doddendaal 21-4-1724, otr./tr. Beuningen 14-1/18-2 1672 Grittien (Geretien) Jansen, j.d. van Loer (Leur) Kinderen, geb. te Beuningen, ged. Doddendaal 1. Hendrick, ged. 27-11-1674, volgt IVc. 2. Jan, ged. 3-8-1678, volgt IVd. 3. Aert, ged. 1-2-1682. 4. Wilhelm, ged. 10-1-1685, volgt IVe.

IVa Geurt Dierix (Derks) Swartjes (Swertiens), geb. en ged. Beuningen 31-7-1670, tr. Ewijk(RK) 25-12-1692 Willemke Dierix (Derks Goossens), d.v. DerkGoossens en Tysken Cornelissen. Kinderen geb Beuningene .t , ged. Doddendaal 1. Dierck, ged. 12-9-1702, otr./tr. Beuningen 23-11-1732/Ewijk 14-12-1732 (RBS296) Mary Martens, geb. ca. 1675, wed. van Peter Geurts te Ewijk met wie zij in 1698 was gehuwd. Dierck begr. 27-7-1768. 2. Anna, ged. 3-12-1704, tr. Doddendaal 4-11-1731 Jan Henderickx van Cuik. . Dieriske3 , ged. 3-7-1707, begr. Doddendaal 31-12-1787 . Doddendaatr , l 22-12-1727 Steven Gerrets, j.m. van Sevenum, laatst gewoond hebbende in Beuningen. 4. Thijs, ged. 4-11-1710, volgt Va. 5. Aertie, ged. 13-12-1712 . Doddendaatr , l 23-5- Antoo0 174 n Thomasse.

Van Geur Willemkn e t e zijn tussen 169 n 2170e 2 geen kinderdope p Doddendaao n l gevonden.

IVb Jan Derks Swartjes, geb. te Beuningen 20-2-1685, waarsch. begr. Doddendaal 12-11-1730 als Jan Dirk Swartjes, tr. Doddendaal 7-2-1708 Jenneke Jansen, geb. Beuningen ca. 1685. Kinderen, ged. Doddendaal 1. Dierick, ged. 20-8-1708. 2. Jan, ged. 5-9-1709, volgt Vb. 3. Jacob, ged. 29-3-1712.

20 4. Aret, ged. 13-6-1719. 5. Antonius Ferdinandus, ged. ..-1-1721. 6. Wilhelmus, ged. 13-8-1722, begr. Doddendaal Willem Swertjes 13-2-1727. 7. Margaretha, ged. 17-9-1725.

IVc HendirckSwartjes, ged. 27-11-1674, begr. Doddendaal 21-7-1735 . Eultitr , e Wolters (Aaltje Wouters). Zij hertr. (otr. Beuningen 9-11-1738) Doddendaal 30-11-1738 Wander Derks, weduwnaar van Helena Willems Heynen, waarvan 1. Jan, ged. Doddendaal 9-7-1713, misschien begr. Doddendaal 21-4-1724 als Jan Dirk Swartjes.

n SwartjesIVJa d , ged. Doddendaal 3-8-1678 . Doddendaatr , l 13-4-1704 Marie Willems. Kinderen, ged. Doddendaal 1. Wilemke, ged. 23-3-1705 n 172i . tr 9, Willem Janssen Roovers (Reuvers), ged. Doddendaal 31-12-1697, z.v. Roever (Roover) Jansen en Bertie Willems, waarvan a. Jenneke, ged. Doddendaal 8-2-1730. b. Maria, ged. Doddendaal 3-5-1734. c. Jan, ged. Nijmegen 4-9-1738. 2. Maria, ged. 4-4-1706, overl. Beuningen, begr. Doddendaal 27-5-1728, tr. Neerbosch (RK) 13-4-1727 Jan Loyen (Layen), ged. Doddendaal 16-2-1701,'z.v. Jan Loyen en Judith Jansen. Hij hertr. Afferden (RK) 8-1-1730 Cristeyn Gerrits. Uit eerstgenoemd huwelijk a. Jan, ged. Doddendaal 11-3-1728. 3. Jan, ged. 26-9-1711, moeder wordt Marie Ariens genoemd (zie I Ve) Onzeker e blijfd f o t moeder of de vader verwisseld is, omdat deze Jan ook goed zou passen in de plaats . tusse3 nrse n e nIV .2

IVe Wilhelm Swartjes, ged. Doddendaal 1-10-1685, begr. Doddendaal 1-5-1745. Uit de dijkcedul 1715n eva : Willem Swarties, daaReecn woonj de rhi n k (nr.94)j taa hi s 173n wa .I 8 Ewijn va Doddendaal- t k-l ro rotmeestee 4 . Mari t tr j he eHi .n Arienrva Wijckn sva , ged. Doddendaal 14-4-1689, d.v. Arien Geerets van Wijck en Jenneken Willems, overl. te Beuningen, begr. Doddendaal 23-8-1737. Kinderen, geb. te Beuningen, ged. Doddendaal 1. Jan, ged. 10-1-1708, jong overl. of volgt Vd, zie tussen 2 en 3. 2. Jenneke, ged. 3-4-1709. - Jan? zie opm. bij IVd3, volgtdan Vd. . Willemke3 , ged. 20-11-1713. 4. Aertie, ged. 2-12-1716. . Dierck5 , ged. 28-1-1722, volg. Ve t 6. Maria, ged. 9-6-1724. 7. Gerrit, ged. 25-2-1726 . Wychetr , n 13-8-1749 Petronella Schooneberg. 8. Steven, ged. 26-12-1728, waarschijnlijk jong overleden. 9. Gertrudis, ged. 18-5-1730. 10. Steven, ged. 29-6-1733, volgt Vf.

Va Thijs (Theys, Mathijs, Matheus) Swartjes, ged. Doddendaal 4-11-1710, begr. Doddendaal 29-12-1789 Afferde. tr , n (RK) 26-4-1739 Cornelia Gerrits, geb Altvorstn .i , overl. Beuningen 21-7-1796, zr. van Cristeyn, genoemd onder IVd2. Kinderen 1. Gerardus, ged. Afferden 20-1-1740, tr. Doddendaal Willemijn Jansen, waarvan ged. Doddendaal . Corneliaa , ged. 4-9-1774. . Antoonb , ged. 1-1-1777.

21 "t Slot Doddendael op de binnenplaats, 1731.'

c. Gerardus, ged. 8-6-1778, tr. Doddendaal 1-5-1802 Christina Geutjes. Kinderen, ged. Doddendaal 2. Gertruy, ged. 15-1-1741 . Doddendaatr , l 15-4-1771 kinderen) 7 ( Gerardu t As n .sva 3. Willem, ged. 15-9-1742. 4. Willemijn, ged. 13-4-1744, overl. Heteren Doddendaa) 17-5-183(1 . tr j.!)3 , 7(9 l 6-6- 1775 Derck Olbers (Aalbers t Indoornikui ) Hendrin va . zn ,k Aalber Catharinn e s a Lippitz (4 kinderen), tr. (2) 19-6-1797 Derk Derksen, geb. Heteren 17-11-1772, overl. Heteren 10-9-1841. 5. Joanna, ged. 10-11-1745, tr. Doddendaal 17-4-1780 Jan van Ast (4 kinderen). 6. Petrus, ged. 31-3-1747, begr. Doddendaal 2-3-1780. 7. Theodorus, ged. 6-1-1749, waarsch. jong overleden. 8. Theodorus, ged. 16-12-1750, begr. Beuningen 8-12-1819 . Maritr , a jansen, kinderen geb. te Beuningen, ged. Doddendaal a. Johanna, ged. 20-1-1786. b. Peternel, ged. 8-3-1788. e Bivolgendd j e dopen word e moeded t e TunisseMi r n genoems geei r ne n e d overlijden van Mie Jansen in 1788 gevonden, c. Matheeus, ged. 29-11-1790. d. Cornelia, ged. 30-7-1793, tr. Beuningen 27-10-1813 Johann Meyers. 9. Gerardus, ged. 8-4 1752, begr. Doddendaal begin nov. 1752. 10. Gerardus, ged. 7-5-1 755, tr. Doddendaal 4-5-1789 Claseyn Driessens, begr. Beuningen 27-7-1791, waarvan ged. Doddendaal 30-12-1790 Matea (Mathea). 11. Maria, ged. 19-11-1757. 12. Joannes, ged. 28-11-1759. 13. Wilhelmus, ged. 16-8-1761.

22 14. In Zoeklicht Kwartier van Nijmegen wordt op blz. 100 nog een zoon Gaugericus (Geurt) genoemd; hij was gehuwd geweest met Joanna Willems, die in 1803 met dispensatie hertrouwd Joannet eme s Bos.

jansen Ja Vbn Swartjens, ged. Doddendaal 5-9-1709 . Doddendaatr , l 9-3-1733 Marie Willems, waarsch. begr. Doddendaal 17-2-1767 als Marie, uxor Joannis Swartjens, waarmee onwaarschijnlijk Marie Willems van IVd bedoeld kan zijn. Kinderen, ged. Doddendaal 1. Geertruy, ged. 12-3-1734, waarsch. jong overleden. 2. Henricus, ged. 20-2-1736, waarsch. jong overleden. 3. Geerde, ged 20-2-1736, tweeling met 2. 4. Jan, ged. 12-12-1737. . Wouter5 , ged.8-6-1739. 6. Willem, ged. 13-1-1743, waarsch. jong overleden. 7. Wilhelmus, ged. 7-4-1745 . Doddendaatr , l 25-4-1780 Johanna Hendriks Megens, waarvan geb. te Ewijk, ged. Doddendaal . Hendrijna , ged.18-5- 1781, begr. 21-8-1793. b. Johannes, ged. 26-2-1783, waarsch. begr. Ewijk 19-1-1809. c. Petrus, ged. 25-8-1785. d. Henricus, ged. 17-11-1786. . Joannae , ged. 14-11-1791, overl. LubeekEwijn - 11-1838va 16 kn Ja . . tr , 8. Anthonia, ged. 26-10-1747. 9. Henricus, ged. 15-4-1750, begr. Beuningen 16-3-1804, tr. Geritje ( Geertrui, Gerrada, Gertruda) Weyers, Doddendaal 17-8-1780 (dezelfde dag als zijn broer Wilhelmus), ged. Doddendaal 17-8-1748, begr. Beuningen 25-12-1809, d.v. Weyer Jacobs en Maria Jansen. Kinderen geb Beuningene .t , ged. Doddendaal . Jacobusa , ged. 2-2-1781 . Margarittr , a Moorman (Moerman), b. Maria, ged. 7-11-1782, overl. Winssen (gem. Ewijk) 9-8-1857 tr. (1) Willem Peters, geb. Neerbosc 1783a hc , z.v. Hendrik Peters, overl. Winssen 2-4-181 kinderen3 2( ) Winssee t ) (2 . ntr 10-12-1813 Gerardus Loeffen, geb. Beuningen, ged. Doddendaal 15-7-1778, overl. Winssen (gem. Ewijk) 7-2-1861, z.v. Mathijs Loeffe Johannn ne a Layen (5 kinderen), c. Wilhelmus, ged. 6-10-1784, tr. Beuningen 24-2-1813 Arnolda van As, ged. 5-10- 1784, d.v. Gradus van As(t) en Gertruy Swartjens (zie Va2). d. Johanna, ged. 20-12-1786, tr. Beuningen 24-2-1813 Jan van Zuylen, ged. Doddendaal 21-1-1787, geb e Ewijkt . , z.v. Der n Zuyleva k n Gerritje n e d e Haard. e. Joannes, ged. 9-12-1788. f. Wilhelmina, ged. 9-12-1788, tweeling met e. g. Gerarda, ged. 8-10-1791. 10. Willemke, ged. 23-4-17P5, onzeker of dit 1755 kan zijn.

Galenn va n , Ja aliaVc s Swertiens, ged. Doddendaal 26-9-1711, waarbi e moeded j r Marie Ariens wordt genoemd i.p.v. Marie Willems ( zie IVd en IVe). Zijn zuster? Wilhelmina Jansen Swartjens kom n 174i t 5 voo s meters begri al r j .Hi . Doddendaal 9-1-1783. tr , Doddendaal 6-7-1740 Sybilla Willems met disp. in de 2e gr. van aanverwantschap. Kinderen, ged. Doddendaal 1. Teunisken, ged. 2-11-1741. 2. Willem, ged. 15-9-1743. 3. Mathias, ged. 14-9-1745 30-6-1p O . word0 77 t gedoopt Wilhelmus, onwettige zoon nva Mathijs Jansen Swartjens en Hermina Jansen. 4. Maria, ged. 17-4-1753.

23 Van 1759-1771 worden kinderen gedoop Swartenn Ja n tva s enSybillaThoonen echtes i r .E r gee huwelij e gevondenn 2 nie g Ja n tma wordekva k Oo . n aangenomen t allda e, kinderen van 1741-1771 van een zelfde moeder zouden zijn. Toch blijft het frapant, dat de voornaam hetzelfd , terwijeis naae d l m Sybill dezn ai e streek zeer zelden voorkomt.

Vd Jan Swartjes (Zwaertjens), geb. te Beuningen, ged. Doddendaal 10-1-1708 of 26-9-1711 (zie opm. bij IVd3), tr. Doddendaal 17-4-1748 Elisabeth Segers, ged. Doddendaal 27-4-1724, . Zeged.v r Cosijn Grietjn ee e Wanders begrs i j Zi . Doddendaal 1-6-1768 dijkcedulee d n I . n van Beuningen uit 1750 vinden we onder nr. 88: Jan Willems Swartjes van de Hofstad aan 't Hooge Walt. Kinderen, geb Beuningene .t , ged. Doddendaal 1. Maria, ged. 28-11-1748. 2. Gerardus, ged. 2-4-1750. . Sibilina3 , ged. 31-3-1751. 4. Maria, ged. 1-4-1752. 5. Wilhelmus, ged. 1-3-1754. 6. Wolterus, ged. 6-6-1755. 7. Wanderus, ged. 14-1-1759. 8. Sigibertus, ged. 14-1-1759, tweelin. 7 t gme . Margaritha9 , ged. 14-1-1761 . Doddendaatr , l 17-5-1784 Godefridus Christiaans, z.v. Christiaan Wilbers, weduwnaar van Willemina Peters. Hij hertrouwde 4-1-1789 Maria Hendriks in Opheusden. 10. Segerus, ged. 26-3-1763. 11. Joannes Segerus, ged. 1-12-1764.

Ve Dierck (Theodoris) Swartjens, geb. Beuningen, ged. Doddendaal 28-1-1722, tr. Dodden- daal 4-9-1754 Maria Wolters (Wouters). Kinderen 1. Waarsch. Wouter . Gerritjtr , e Dercks, waarvan ged. Doddendaal. a. Cnelie, ged. 7-12-1778. . Gerardusb , ged. 4-1-1781. c. Willem, ged. 12-12-1783. . Maria2 , ged. 22-12-1758 . Doddendaatr , l 3-4-1780 Willem Cnillisse. . Wendelina3 , ged. 7-10-1764 Doddendaar t , l 19-4- 1784 Hermanus Paule.

Vf Steven Swartjens, geb. Beuningen, ged. Doddendaal 29-6-1 733, overl. Wychen 28-8-1773, . Wychetr 21-5-176) n(RK 0 Elisabeth Dericks. Kinderen geb. en ged. te Wychen 1. Maria, ged. 25-3-1 761, overl. Wychen 22-2-1840, tr. Wychen 27-9-1799 Franciscus van Haren, ged. Balgoy 30-4-1736, weduwnaa Marin rva a Bastiaans. Voor gegevenn sva Haren e verderzi ,t GelderschHe : e Geslach n Hare va n M.G.vat va n n Haret ui n Nijmegen. 2. Wilhelm, ged. 18-8-1763. 3. Theodora, ged. 14-7-1766. 4. Anna Maria, ged. 17-9-1767, overl 1846. . Theodoru5 s (Derk), ged. 5-3-1770, overl. Wychen 2-11-1817 . Maritr , a Meulemans.

D generatie e kindereVd e d en komenva l na zoals Rotterdam zijj nZi . niet gevolgd, maar steeds meer voo Zwartjes al r f Zwartjenso s . alles wijs voorzatete erod t pda Maat nui n se Bij de overgang rond 1800 naar de Burgerlij- Waal kwamen. Velen vertrokken, omdat er ke Stand is dat zo gebleven. Er zijn ook nogal voor hen geen kostwinning was. naamgenoten naar de omgeving verhuisd, Een uitzondering: Een familie Zwartjes uit bijv. Hee Haten se nverdek enzg oo n Goudrwe .e laten ae r Brugge kwa oorspronn mva g

24 Huis Doddendaal vanuit het zuidoosten. (Foto Monumentenzorg 1974)

t limburgsuihe t e Nederweert. Literatuur:

Hoewel voor Maas en Waal niet met volledi- Dijksignaten 1596-1614 d archieOu , f polderdistrict ge zekerheid geldt dat alle daar voorkomen- Rijk van Nijmegen en Maas en Waal, archief nrs. 37- de Zwartjes afstammen van Arent Janssen, is 40.. Dijkcedule n Ewij va n Beuningene k n va . H , dit gezien het voorgaande wel waarschijnlij- Heiningen. Niet uitgegeven, maa kopin ri e aanwezig ker geworden. Hoewe inhoue ld d uitgebreid t archiehe Tweestromenlann p o fva Wychenn di . en gecorrigeerd kan worden heb ik niet Inwoonderslijsten: Inwoonderen onder Beuningen langer gewacht met de publikatie. Dit ten 1693, 1739, 1748 en 1803. Inv. nr. 1196 archief behoev andern eva e onderzoekert ui f o n i s voormalig polderdistrict RijNijmegenn kva . het lanMaan dva Waaln se . Doop-, trouwen begraafregisters van den Dodden- daal van 1672-1812. Bisschoppelijk Archief te 's- Speciale dan Gerarn kaa d Derk Leeuwart sui - Hertogenbosch. Kopi Wychen n i fichen ee k oo s . den, die een concept voor mij kritisch bekeek Voor 1672 gegevens uit RBS 296, eveneens in kopie in en voor enkele aanvullingen zorgde. Wychen. De onvrijheid van godsdienst uit die tijd Zoeklicht Kwartie n Nijmegenva r , 1985 Jubileum- heef t onderzoehe t k vergemakkelijkt omdat uitgave 3e lustrum afd. Kwartier van Nijmegen van er meerdere dorpen in één, gelukkig bede Ned. Genealogische Vereniging. Gens Nostra, jrg. XLI, sept. 1986. Ondergedoken waard gebleven, doopboe n Dodde n - kva Geslachtsnamen? van P.W. de Lange uit Hilversum, dendaal voorkomen. De problemen met . 341-347p . overstromingen kwamen door de dijkplicht slechts zijdeling ordee d perikele e n D . aa s n 1. Erasmus Liebaert was landschrijver, gewezen Staatst me Fransn ee e legers kwamen nier tte secretaris van graaf Philips van Nassau, burger sprake t ware roerigl He . nwe e tijden! van Nijmegen 10-12-1595.

25 Ton Tieten Ui polderarchievene td : Inkwartierin Leuge t r (1675)

Elders in dit tijdschrift - op pagina 10 - wordt verhaald van de plunderingen en brandschattingen door Franse troepe jaree d n ni 1672-1674e d .n i Maa k oo r jaren daarna bleven soldaten kome gaann ne kwame o Z .14de d 15dp n ene o e i 167me 5 twee compagnieën ruiter Leun si r terecht.

In het archief van de dorpspolder Leur is de paarden kregee Di . n allemaae t etee t l n ne notitie bewaard gebleven, waarin de dorpe- drinke 'schenckn namen ee e n g nno ' mee. linge Leun nverteringee va rd geledee d n ne n Ook de schoolmeester, Jan Hermans, moest schade opgaven, ongetwijfel bedoee d t d-me er aan geloven: vier ruiters op de eet, ling van iemand schadevergoeding los te inclusief bier, brandewijn en tabak. Boven- peuteren. Helaas werd niet vermeld om dien moest hij des nachts de paarden in de wiens troepen het ging, mogelijk zijn het wei bewaken. De korporaal perste hem 10 Staatse ruiters geweest. Ze bleven een nacht, stuivers af. vorderden eten, drinken en tabak voor AertsseBin jJa n nuttigde ritmeesten nee n re zichzel voen e f r voo paardene rd . Bovendien zeven ruiters 10 kannen bier. Bij Hendrick braken een aantal ruiters via de achterdeur in Huijberts werd een stuk spek gestolen, een in het huis van de heer van Leur - waar toen 'kintjen' bier opgedronken; voor twee stui- Hendrick Janssen, de schout van Leur, in vers tabak ging in rook op. Bijna alle woonde e sloegeZ . n enkele n ruitee n i n inwoner Leun va s r hadde lijdene nt . namen t eetwaakleinwa en e rspulle n mee. Hier volgen de nog niet genoemden: Her- De grootste schade werd geleden doon rJa Janssenn ma , Jeronimus Janssen, Wouter Peters Decker j ginhi ; g voo 3 gulden2 r 6 , Derckx, Abraham Aertssen, Willem Thonis- stuiver penninge8 n se boote d kreej n i Hi . g sen, Wijnant Egberts h PetersOt , , Wouter n ritmeesteree , negen dienaar n viee s r Janssen, Jan Peters, Jan Vrolick, Peter Hen- knechten ove vloere d r . Voo paarden hu r n dricx n WillemsJa , n HendrixJa , , Cornelis name j 10'/ gerst nzi 4 va dri n te e schepel haver Hermans, Oth Janssen op de Koebergh, Jan mee. Zelf nuttigden zij drie vamen bier, een Hendrix Steegh en Hendrick Jan Claessen. halv n brandewij ka en halv n ee ka en e n genever, twee maaltijde viee d rn knechtene n Bron: ontbijtn ee g .no Thonis Peters op de Schebbelaer kreeg de Gemeentearchief Nijmegen, Archief Dorpspolder luitenant-corne t zijme nt knecht enign e s e Leur, inv. nr. 8612. ruiters op bezoek - in totaal 15 man met 16

26 Het Streekhistorisch Museum Tweestromenland te Maasbommel is geopend:

elke zondag van 14.00-17.00 uur septembe0 3 em nt/ i vanarme 1 f elke woensdag en zondag van 14.00-17.00 uur.

Telefoon: 08876-2316 Postadres: De Heuvel 107, 6651 DC Druten.

t StreekdocumentatiecentruHe m Tweestromenland, Kasteellaa Wijchee t 4 n2 geopendns i :

elke woensdagmiddag van 14.00-17.00 uur, elke eerste zaterdag van de maand van 9.30-12.30 uur (dan zij-ingang). maandee Ind n julaugustun e i s gesloten.

Telefoon: 08894-13012 Postadres: Zwanensingel 259, 660 WijchenK 1G .

PUBLIKATIE TWEESTROMENLANDREEKe d t Sui S

ledenprijs nietledenprijs

dl 1 Maas en Waals woordenboek uitverkocht dl 2 Aan het volk van Nederland f 9,75 f 9,75 dl 3 Leeuwenen Elisabeth f 18,50 / 25,00 f 25,0 f 18,500 4 Boldersho l d f 5,0M 0 3,5M 0 Ewijk5 dl s klooster Stoomtra6 l d m dee 1 l uitverkocht dl 7 Schoolstrijd Appeltern / 9,75 t 9,75 vergetenen de e We 8 nd l(watersnoo d 1926) uitverkocht dl 9 Dorp Horssen uitverkocht dl 10 Stoomtram deel II f30,00 f35,00 / 39,5 f 39,5Kwartierstatenboe1 1 0 l d 0 copievormn k(i )

kosten porto f 5,50 f 5,50

U kunt alle publikaties van de Tweestromenlandreeks bestellen door overschrijving op postgiro tnv2 01 . Penningmeeste2 2 6 2 r Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 660 WijchenG 2V .

Boeken zijn aan te kopen in het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland te Wijchen en in het Streekhistorisch Museum Tweestromenland in Maasbommel tijdens de openingsuren.

27 STBEEKARCHIVARIAAT DOMMELERWAARP

Lees de Nieuwsbrief TWEESTROMENLAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

30.VIII.1991 - verschijnt ten minste vier maal per jaar - NUMMER 69 TWEESTROMENLAND

Opgericht 15 mei 1964. Doel: in zo breed Administrateur: mogelijke kring bevorderen van de belang- . PLeussink.G , Beuningen stelling voor de geschiedenis in al haar aspecten en onder ieder opzicht, in het bijzonder van Kopij: werkgebiedt he Lant Maan he , d va Waa n se n le Kopij dient getypt, gedateer ondertekenn de d het westelijk deel van het Rijk van Nijmegen. te worden verzonde Tielenn To n ,n aa redactie - secretaris, Tolhuis 52-37, 6537 SN Nijmegen, Lidmaatschap: tel: 080-444542. t lidmaatschaHe p geeft rech toezendinp o t g Kaartiken nee l nie machineschrifn i t t worden van tijdschrift en nieuwsbrief, op deelname aan geleverd, dan gaarne in een duidelijk leesbaar excursie tevenn e s s kortin e boekhand p go - handschrift Afbeeldingen moeten, indien nme delsprijs bij uitgaven uit de Tweestromenland- terue z hebbel achterzijde d gwi n naa e voor- reeks. zien zijn van naam, adres en woonplaats van de bruikleengever. Contributie: De contributie voor 1991 bedraagt ƒ 30,-, men Losse nummers tijdschrift: mag ook meer storten bij wijze van gift ,9 voorradig 6 te m t/ r stu Nrs9 Pe .1 kƒ 6,-. , voldoen door storting op postgiro 2622012 ten exclusie ƒ 2,5f 0 verzendkosten bestellee T . n name van Penningmeester Tweestromenland door storting op giro 2622012 ten name van Aalsburg 17-60, 660 WijchenG 2V . Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen. Ledenadministratie: Mw. n F.JOijenva . , Markt 9-14, 665C B 1 Druten, tel.: 08870-14337, voor opgave van nieuwe leden, adreswijzigingen en eventuele Inhoud opzeggingen (vóó l rdecember) .

Secretariaat: Zwanensingel 259, 660WijchenK G 1 , telefoon: 08894-16247. 3 Ton Tielen, Het Land van Maas en Waal Ereleden: in cijfers (1770) Heiningenn va . H . , J.P.MOs n va , 10 Carla Harbers, Onze molen 13 J.P.A. van Ingen, Een kwestie van Erevoorziüer: 'worteltrekken' J. P. van Wezel 20 Johan van Os, Dorpsboek 'Afferden' bij eeuwfeest Parochiekerk Bestuur: 22 Johan van Os, Speurneus 6 en 7 J.L.C. Alkemade, vz., Ewijk J.AGeldern va . , vice-vz., Bergharen Nieuwsbrief W.M.G. Arts, secr., Wijchen J.A. Jansen, penn., Wijchen Mevr. W.M. Berris-Visschers, Wijchen Mevr. G.Y.M. Derks-Klabbers, Druten G.W Geldern va . , Beneden-Leeuwen Ovoorkante pd : Mevr. OijenF.Jn va . , Druten De honderdjarige parochieker Victo. St n rkva G.A.A. Rooijakkers, Overasselt en Gezellen in AfFerden werd op 13 november W.JSommerenn va . , Beneden-Leeuwen 1891 plechti gebruin gi k genomen, maar heeft Drs. C. Visser, Druten vanwege dramatische bouwomstandigheden J. P. van Wezel, Alphen nooit een torenspits gekregen. WEESTROMET N LAND MAA WAALN SE S TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

Redactie: Martin Bergevoet, Hugo van Capelleveen, Jan van Gelder, Huub van Heiningen en Ton Tielen. NUMME9 R6 1991/III

Ton Tielen Het Land van Maas en Waal in cijfers (1770)

t KwartieHe Nijmegen va r n verkeerd e 18dd e n ei n permanent eeuee n wi e financiële crisis. Diverse malen werden pogingen ondernomen de financiën te hervormen. Die pogingen strandden meestal op gebrek aan informatie, op bureaucratische onkunde, op tegenwerking door allerlei lokale autoriteiten ten opzichte van belastingpachters en eindigden meestal daarmee, dat alles bleef zoal wast . she Belastingpachters werde maan nda r weer ingeschakel zoveem do l mogelijk gelden binne halene nt .

In 1770 werd een nieuwe poging onderno- statistieken en enkele algemene conclusies me opbrengse nd belastingee d r de te t p no gaan trekken waarschuwinn ee s i , p zijgo n krikken. In het kader daarvan werd informa- plaats t betrefhe : t hiemomentopnamn ree e tie verzameld over het hele Kwartier: Bom- vat Lan Maann he n d Waava n Ee se t 1770lui . melerwaard, Neder-Betuwe, Over-Betuwe, jaar eerdejaan ee r f latero r zoude cijfere nd s Rijk van Nijmegen, Land van Maas en Waal. anders zijn uitgevallen namt aantalMe .e ed - Het archief van het polderdistrict Maas en len arme personen kunnen vanjaa jaat to rr Waal (zie inventaris nummer 273) bevae d t grote verschillen vertonen, als gevolg van neerslag daarvan onder de naam: 'Generale misoogsten of overstromingen. Recapitulatie' serin ee , e uitvoerige statistie- Oye n Diedee n n waree 18dd e n i n eeuw ke lijstvorn ni genoemd e d n mva e gebieden. Gelders gebied en werden nu eens wel dan Dit artikel blijft beperkt tot het Land van weer niet tot het Ambt van Maas en Waal Maa Waaln se . gerekend.

Statistische gegevens ove Lant Maarn he dva s HERVORMIN BELASTINGER GDE N en Waal uit de 18de eeuw zijn schaars. In de jaren 1749-1751 hadden de staten van Betrouwbare cijfers beginnen eerst in 1795. t Kwartiehe n Nijmege va rn poginee l a ng Het belang van deze vondst uit 1770 is, dat ondernome belastingee nd hervormee nt n- t mogelijhe k wordt demografische analyses daartoe gedwongen door onder andere een over het Land van Maas en Waal 25 jaar schuld van twaalf tonnen gouds, ontstaan vroeger te laten beginnen. Voordat we nader door hoge lasten tijdens de Oostenrijkse e betrouwbaarheiingaad p o n e d n va d Successie-oorlog (1740-1748). Onderdee e hervorminged n t va l he s wa n bruikbare en onbruikbare haardsteden, per- streve verdelinn komee nt ee e t d nto n gva sonen, kinderen, arme personen en arme 'verpondingen en middelen' naar draag- kinderen, kinderen benede jaren2 1 e ,d n kracht. Daartoe werd een lijst opgesteld van kinderen tussen de vijf en de twaalf jaren, en alle huizen, haardsteden, personen, naam paarden (Zie tabel 1). vagezinshooft nhe dienn de s beroep, kinderen, knechts, meide anderenn ne paarn e , - BETROUWBAAR? den. Daarbij moes eeng no ts apart worden De eerste vraag die men stellen moet, is deze: opgegeven hoeveel kinderen er waren van zijn deze cijfers betrouwbaar? De gegevens tussen de vijf en de twaalf jaren oud. werden immers verzameld met het oog op Aan de hand van deze lijst kon men dan belastingheffing aangezien e , mene nd n sva bepalen hoeveel ieder dorp moest bijdragen nature geneigd is zo min mogelijk belasting viee ind r speciën: haardstedengeld, hoofd- te betalen, moeten we vrezen dat de schou- geld, gemaa - kinderel n tussee d vije n nd e f buurmeesteren e n te getat inwonerr nhe de l s elf werden in 't gemaal aangeslagen voor een en paarden zo laag mogelijk wilden houden. halve volwassene - en paardengeld. De vier De eerste methode om de betrouwbaarheid speciën vormden naas e 'verpondingend t ' na te gaan is een eenvoudige: wie fraudeert (belastin p grondbezito g e belangrijkstd ) e heeft de neiging getallen af te ronden op O of inkomsten van het Kwartier. getallee D lijstee . d 5 n p i n o eindigen echter Van enkele dorpen zijn lijste nu moge bewaarzo n n me dn da nie5 f to vakeO p o r gebleven: die van het Schependom van verwachten: namelijk ieder ongeveee d p o l r Nijmegen, Hatert, Hees en Neerbosch 10 keer. Conclusie: geen fraude. (1750) is gepubliceerd in 'Afstemmen op n anderEe e method t vaststellehe s i e n nva Afstammen', Nijmegen, 1980 lijstee D n . nva het geboorteoverscho t vestigingshe n e t f o - Ewijk, van Ooij-Rijks en van Winssen-Rijks vertrekoverscho n bepaaldee n i t e periode, n 1750va (half)k , oo zij, n ingevulp o d en het vergelijken van het resultaat ervan met voorgedrukte formulieren en bevinden zich de grootte van de bevolking aan het begin en in het gemeentearchief Nijmegen en wel in aan het eind van die periode. Daaraan zitten t Polderdistrict archiehe he n va f t Maan e s echter vele haken en ogen; om te beginnen is Waal, inv . 1169.nr . het vrijwel onmogelijk het vestigings- of het Of de hervormingen voldoende soelaas vertrekoverscho bepalene t t j gebrebi , n kaa bodenvraagn ee s i , waaro t antwoorphe d bevolkingsregisters. De doop- en begraaf- teveel onderzoe kadet he verge u e rkzo di n ne boeken waaruit cijfers over geboorten e n va t artikebuitee nt di r ve ln gaat t gaar he : e t overlijdens moeten worden geturfd, zijn allee enigszinm no achtergrondee sd e d n nva evenmin betrouwbaar. 'statistiek n 177 belichtenva e 't 0 . zijk 177n i , oo 0t vondehe e stateHo e nd t nhe VOORBEELD: MAASBOMMEL tijd worden opnieuw gegeven verzamelee st n In 1770 telde Maasbomme personen6 15 l , eerlijken ee m o r belastingheffing mogelije kt 63 kinderen beneden de 12 jaren, 43 arme maken. Of in 1770 ook gedetailleerde lijsten personen en 8 arme kinderen jonger dan 12; werden opgestele e named d t n nva me d- samen maakt dat 270 inwoners. In 1809 gezinshoofde n beroe hu s niei n - pe tn telde Maasbommel volgen opgavn see 1 e54 bekend 'statistieke D . 'General: of ' e Recapi- personen, volgens een andere 590 bewoners, tulatie' heeft als teleenheid het dorp en niet waarva katholiek6 51 r ne gereformeer7 6 , d het huis. Er staat echter wel boven: ingevolge en 7 joods waren. De groei van Maasbommel voorgaande lijsten en dat zou er op kunnen bedraagt derhalve in de periode 1770-1809 duiden dat er een opsomming van ieder 271, ofwel 320 personen. dorp aanwezig is geweest. In de periode 1772-1810 werden te Maas- In elk geval werden de plaatselijke schout en bommel 541 katholieke kinderen gedoopt buurmeesters verplicht accurate aantallen tege gereformeerde0 n5 ; joodse cijfers zijr ne op te geven van het getal der huizen, niet. Het jaartal 1772 werd als beginjaar 'f «fVrV* frwi"*»] A &• << * ^^U^i^V. & Het Land van Maas en Waal in de 18de*//> eeuw.fftitn. KaartKaart vant>nn Gelre,Ciflrr door/innr PetrusPftntt Kaerius,ff/ifriut detail.flefail

Dorpen a P u B.HK H A a O.Hm Ar a 2 1 Per< K s Bet. 1767 Bet. 1768

Overasseld 84 94 9 315 116 25 21 100 825-03-00 774-00-00 Nederasselt 98 104 4 233 116 70 49 51 '/; 780-18-00 790-07-00 Appeltern 70 77 34 129 83 46 8 50K 532-11-11 520-16-14 Altforst 40 42 18 105 44 13 1 40H 411-05-04 400-04-02 Maasbommel 91 101 23 156 63 43 8 491/; 457-01-00 467-01-00 Alphen 108 114 41 249 121 24 18 55 551-15-03 552-15-06 Dreumel 212 332 24 502 169 160 92 239 1335-13-00 1564-01-00 Wamel 203 225 46 399 161 205 101 160 1236-17-00 1229-09-00 Leeuwen 222 245 82 635 285 62 48 154 2065-04-10 1956-17-08 Puffelijk 77 86 10 155 72 28 26 46 530-04-10 529-16-10 Druuten 172 213 46 358 136 140 76 70 1251-09-04 1191-01-08 Afferden 156 169 45 334 89 39 17 97 1094-15-00 1104-12-05 Burgharen 96 105 18 188 92 37 19 46H 668-16-00 780-12-00 Winssen 43 43 6 98 42 10 4 21 284-15-00 295-08-00 Batenburgh 83 113 49 228 77 43 24 53 709-18-12 772-00-12 Leur 41 45 9 82 24 19 11 32 373-08-00 373-15-00 Horssen 113 122 84 173 60 116 56 67 979-19-00 873-08-00 Balg.& Kent 53 65 7 148 77 0 0 47 Vi 636-00-00 642-16-00 Hernen 69 76 14 161 50 17 10 23 629-13-00 629-18-00 Oijen 102 117 36 268 82 50 36 57 ¥2 754-04-00 892-18-08 Dieden 38 42 6 90 19 10 12 19 141-13-00 137-13-00

Totaal 2171 1 50025361 60 1978 1057 63714971/; 16451-04-08 16479-11-09 Tabel 1: Generale Recapitulatie van de gedane opgave over 't Ampt van Tusschen Maas en Whaal ingevolge voorgaande Lijsten. Tabel 2: Speciale Recapitulatie.

6 1770 1809 lijk, in welk geval het cijfer 270 te laag moet zijn geweest. Overasselt 477 602 Vergelijken we de groei van Maasbommel Nederasselt 468 623 met die van andere dorpen in dezelfde Appeltern 266 360 periode - zie tabel 3, dan zien we dat de groei Altforst 163 242 van Maasbommel met 5096 in de betrokken Maasbommel 270 541 period n uitschietea 309 ee e % 6 20 lijk , tis r Alphen 412 627 normaal t inwonertaHe . Afferden va l n lijkt Dreumel 923 1043 in deze periode zelfs gedaal e zijnt d ; ver- Wamel 866 1209 moedelij9 47 t s getaechtei kn he va ln i r Leeuwen 1030 1340 inwoner 177n t dorsi he 0e p d Deestn i t da , Puiflijk 281 460 lijst opvallend ontbreekt, inbegrepen. Druten 710 1203 Me oveu nzo r cijfers moeten beschikken nva Afferden 479 457 meer dorpen om echte harde conclusies te Bergharen 336 589 kunnen trekke t behul nme dezn - pva eme Winssen 154 215 thode. Batenburg 372 509 Een derde methode behels vergelijkinn ee t g Leur 136 220 t anderme e inwonercijfer t Lann he dn va va s Horssen 405 637 Maa Waaln e s . Deze zij r evenwene l alleen Balgoij/Keent 225 413 van later tijd. Hemen 238 395 1770: 8111 Totaal 8111 11685 1795: 10435 1809: 11685 Oijen 436 1815: 12912 Dieden 131 1830: 14077 Deest 327 1840: 14940 1850: 16230 Tabel 3: 1860: 18166 Aantallen inwoners in 1770 resp. 1809 van het Ambt Maas van Waal. en Tabel4: bevolking GroeiLandde Maashet van van en van genomen, omdat dan pas de gereformeerde Waal. doopboeken een aanvang nemen. Volgens Bartjes is 541 + 50 gelijk aan 591. Hartjes t geta Hien 811he va t l1 r da zie goee nw d geldt echter niet in Maasbommel: van deze correspondeert met de groei van het aantal 591 moet het getal 4 worden afgetrokken inwoner t Lan Maan he d n va Waan se sva n i l omdat Abraham van Rossum en Jenneke Bijl later tijden. hun vier kindere onverklaardm no e redenen De e derdeerstd n e e methode leveren zowel door de pastoor als door de dominee argumenten voo stelline statistiere d d t gda k lieten dopen dus7 e gereformeerd58 : D . e van 1770 betrouwbaar is. De tweede metho- begraafboeken, waarin zowel katholiek als kene d t teveel onzekerhede t daarda -n nda protestant vermeld staat, telde dezelfdn ni e aan conclusies kunnen worden ontleend. period 6 begrave38 e n personen- ge t He . Hier ligt terrein braak voor statistici en boorteoverschot bedroeg derhalve 587 - 386 demografen. personen1 20 = . We beschikken niet over vertrek- of vesti- HAARDSTEDEN gingcijfer Maasbommeln va s groee n D . va i Het aantal bruikbare haardsteden is veelal Maasbomme s i alleel e t verklaren s al n iets groter dan het aantal huizen in hetzelfde Maasbommel in de periode 1770-1810 een dorp t heefDa . t daarme makee et t vaanda k immigratie heeft gekenn e tussen 0 d7 va e nd meer dan één gezin in een huis woonde; het 120 personen t lijkDa .t echter onwaarschijn- aantal haardstede n beteree s i ne indicatie

8 voot aantahe r l gezinnet aantahe n l da n tusse t geta ndi armoeden e l . huizen. Veel haardsteden werden opzettelij verbann kee l we d E s i rtusse liggine nd n gva onbruikbaar gemaakt, omdat daarmee l het dor armoeden pe Waalkane d : armes i t r gulde Ol stuivern ne r jaan haardpe saa r - Maaskante d n westet da he n armes e ,ni n rda stedengeld werd uitgespaard t grotHe . e t oostehe Maan nva Waaln se . aantal onbruikbare haardsteden in Horssen (84 op 113 huizen) hangt waarschijnlijk BELASTINGEN samen met de armoede van dat dorp. t verwerveHe betrouwbarn nva e (betrouw- baarder) cijfers stelde de staten van het INWONERTAL Kwartie gelegenheie d n ri hoogte e dd d n eva Om het juiste inwonertal per dorp te aanslage r dornpe p nade beziene t r . Voor berekene getallee nd dienn t enkelnme ui t e volgens 177wa oud0e sd e calculatie voot rhe kolommen in tabel l op te tellen, namelijk de Ambt van Maas en Waal een belastingop- kolommen 'personen', 'kinderen beneden brengse vied rn speciëva t n voorzien va n de 12 jaren', 'armen' en'arme kinderen'. De 16010 gulden stuiver6 1 n se s (zie taben I . l2) uitkomst daarvan vindt men in tabel 3. respectievelijks 176wa n 176e 8 7 / 16451-4-8 f 16479-11-n e 9 binnengehaald nieue d t -.Ui ARMOEDE we berekeningen volgde dat de belastingen De Generale Recapitulatie vermeldt he k oo t eigenlijk ƒ 23249-8-0 hadden moeten op- aantal armen per dorp. Het begrip arm moet leveren! Een verschil van bijna ƒ 7250,-! Een hier worden opgevat als:t nie he staan i t m to dorp als Dreumel had bijna 1200 gulden te hoofdgel betalene dt . Vele dezn nva e armen weinig opgehoest en Leeuwen iets meer dan zulle nstaan i tocl t hgeweeswe n t hu zij n ni 900 gulden te weinig. Bijna alle dorpen eigen onderhou e voorzient d . Anderzijds: hadde weinie nt g betaald, allee t armnhe e j onzalswi e huidige definiti armoedn eva e Horsseƒ 252-18- u zo n 0 teveel betaald e 18dd p eo eeuw loslaten, waarbie w j hebben. onvergelijkbare zaken toch vergelijken, dan leefd e e mensed mee n 909n n da rva 6 nva g uitgerekenno k oo Med ha nhoevee l toe bittern ni e armoede. belastingen men derfde doordat zovelen niet in staat waren hoofdgeld en gemaal te In onze tijd associeert men armoede wel met betalen: het hebben van veel kinderen. Het minst kinderrijke dorp in Maas en Waal is Affer- 1057 arme personen betalen den: inwoner22,19e d n 6va benedes si 2 1 e nd ƒ 1268gee0 n9- - hoofdgeld jaar oud. Het vergelijkbare cijfer voor Ne- geen gemaal ƒ 1902-12-0 derassel s daarmei t s 35,39i da tt n he ee 6 meest kinderrijke dorp. Horsset he s i n 318 arme kinderen boven de 5 en beneden 'armste' dorp: inwonere 42,59d n 6va nies si t de 12 betalen geen gemaal ƒ 286- 4-0 in staat belastin betalene gt . Balgoi Keenn e j t is het 'rijkste' dorp: het telt 096 armen. Gevoeg 7238-12ƒ t Kwartiee d he j e dbi di , r Es evenwei r l geen statistisch aantoonbaar zou mislopen doo oude rd e calculatie t e eto verband tussen kinderrijkdom en armoede. t Kwartiepassenhe n d i n stro ha ,n ee r pva Het aantal inwoners per huis varieert van 3, l totaal ƒ 10695-16. in Maasbomme Overasseltn i 7 5, t to l , bijna twee keer zoveel. Er is ook geen verband Carla Harbers Onze molen

Als je in het buitenland komt en je zegt 'Nederland' dan denken de meeste mensen al snel aan molens. Ooit hebben er in Nederland meer dan 10.000 molens gestaan. Nu zijn vele molens verdwenen. In het gebied dat 'Tweestromenland' bestrijkt staan nu nog 14 molens en molenrompen. molenrompee d Eén nva molenrome d s ni Maasbommen pi Bovendijke d n laa . In de omgeving van deze molenromp staan nog de molens in Alphen aan de Maa Batenburgn e s . Va molenrome nd Maasbomme n pmeet i wa ru gaan k i n l schrijvenza l vink I . d dit boeiend omda n eerstte t e deze mole toebehooru n n mijaa tn ouders. Verder vind ik het interessant omdat over deze molen zeer weinig bekend is. In molenboeken wordt er nog steeds niets over vermeld, misschien ook wel omdat er moeilijk iets over te vinden is, zoals ik nu ondervonden heb.

De mole windmolenn ee s ni windmolenn e , s heerlijkheid gekocht j wienbi , s nakomelin- zijn er al lange tijd. lang no g j bezetezi n ge n werd. t vroegstHe ewindmolen bewijee n va s n ni Maar deze gegevens zijn vaa onvolledign ge , West-Europa is een krabbeltje uit 1260. windmolegemaat n n isdi ee da l t ' lwe s i n ne De molen is een grondzeiler, met Heumen ook nog deze molen aan de Bovendijk? Want enie Tweestromenlandn d i zij t g2 ndi . ook bij 't Mun heeft een windmolen gestaan Ik ben gegevens gaan verzamelen over de en dat is nog geen kilometer verder. molen van Maasbommel. Zo wilde ik achter Deze moledwangmolen Munt ' ee j t nbi ,wa n het bouwjaar kome namen ne gegevenn ne s was, is nu reeds lange tijd verdwenen. van eigenaren. t kaartjhe Iet n s i s eva waa d ha meek i r n raa Het 'oudste' wat ik vond over ee M.An e molen . t kaartjeSnoekMa di n e p id n O . ., MJ Maasbommel is de specificatie van de gele- dateren t 179dui 9 lig molee td ongeveep no r den schade van Hoogweledelgeboren Vrou- dezelfde plaatu t ligt n s waaDi al j .s hi r we douairière Waspick. Hierop komt o.aanderen ee . f o beteken ,t inmiddeldi t da t s voor de verbranding van de koren- of verdwenen molet onwaarschijnlijwa , nis , kis windmolen ƒ 3.000,-. of 'onze molen'. i 167Di s gebeuri me t l 6 tijdenp o de d s Dan valt er een gat tot 1853. Dit i.v.m. het Franse invallen in Maas en Waal. Haar totale zoekraken van de minuut-akten van notaris schade bedroe g124.140,-ƒ . W. Lunsingh Toncken Rijksarchiet he p so e ft Of toen al snel weer de molen is opgebouwd Assen. weet ik niet maar in 1693 werd Joost Frans beschrijvine Wed s i l dezn gva et akthe n ei van Ravenschot te Cuyk beleend met de repertoriu e notarid n mva s gevonden e n heerlijkheid en hofstad Maasbommel met daaruit blijk t volgendehe t maar3 '2 : t 1853, het gemaal en het veer. akte van scheiding van de boedel van: In 1720 werd dit Maria Charlotte van Hooggeboren heer Jacob Hendrik Graaf van Ravenschot, weduwe van der Cluse, die in Rechteren leven i , n gouverneu Overijsn rva - 1724 hertrouwde met F.A. van Bonninck- sel en lid der Tweede kamer der Staten huysen. Generaal, en Hoog Welgeb. Vrouwe Geer- In 1734 heeft de graaf van Byland deze truida Agnes Baronnesse de Vos van Steen-

10 wijk, gewoond hebbende op de huize 'IJs- In december 1966 is de molen verkocht aan selvliet gemeente d n i ' e Zwollerkerspel. Th. Harbers, G.An va . . JansseHJ n e n Hierbij word boedee d t l toegekene d n daa Gelder. Dezen exploiteerde n café-resee n - minderjarige kinderen: GodertWillem Graaf taurant, annex campin latere d n eg va maal - van Rechteren, Jacqueline Henriëtte Anne- derij en woonhuis en het aanliggende land. Elisabet Rechteren hva Adamina-Petron ne - De molenrom aanwezigg no ps i . Wanneee rd nella Andrea van Rechteren.' wieken verdwenen zij nies ni t bekend. Godert Willem Graa n Rechtereva f n erft 197n I 3 zijn G.A.Jansse Gelden va . r HJ n ne daarbi t landgoehe j d Appeltere d l a t nme uitgekocht huidige D . ek eigenaaoo n da s i r daarbij behorende gebouwen en landerijen, noJ.H. gTh . Harbers. waaronder 'onze molen'. i 186me 56 p verkochO t meester Godert DE MOLEN EN IK Willem Graaf van Rechteren van Appeltern, In mijn tweede levensjaar zijn wij in Maas- advocaat wonende te Appeltern de wind-, bommel gaan wonen. Wij gingen wonen in koren-, pel- en rosmolen met huis, erf, tuin omgebouwde d e latere maalderij vanae di , f en bouwland onder Maasbommel, kadastra- t medi jaree to d 0 3 on 60-er jaren dienst le nr. 197-198-224 en 225, groot 42 are en 46 deed. Wij woonden daar zo'n 2 jaar tot de ca, aan Henri H erckenrath, molenaar wo- meelschuur zodanig was omgebouwd dat nend e Horssent e e koopsoD . m bedroeg wij daar in konden trekken. Van mijn relatie 7.750,-ƒ betaalj Hi . d3.750,-ƒ . Jonkerheer in de kleutertijd met de molen kan ik me Pieter Bouwens van Horssen geeft een weinig meer herinnerenlagere d n eva l We . Hypothee 4.000,-ƒ n kva . schooltijd. Nu was dus de omgeving voor het brood- De molen werd gebruikt als werkplaats en nodige meel aangeweze p molenaao n r opslag. Als je het aangebouwde schuurtje Herckenrath t Anne gehuwme di ,as wa d binnenstapte, zag je overal rommel: plan- Maria Melssen j wordZi . t weduw n here - ken, spijkers, werktuigen enz. e j enz s Al . trouwt in 1880 met Jacobus Cornelis Cop- goed uitkeek kon je er doorheen lopen pens. zonder ergens overhee e struikelent n t Di . Doo t huwelijrdi k verkrijgt geslachhe s du tt wa e e werkplaatLeod s Om , n onzva se Coppens de molen als eigendom. Het klusjesman r goee e dj s doorheeAl . s nwa geslacht Coppens is een echt molenaars gekomen n openinee , t j kwabi me g me j geslacht want sinds 1611 heeft dit geslacht in daarnaast een trap die naar boven leidde. Als totaa molen2 4 l s laten draaien. je de opening doorging, zag je een mooie Thans zijn nog 9 molens daarvan intact en grote ronde ruimte . a opgevul. o t me d wel de molens in Leur (N.Br.), Borkel, tuinstoelen, planken, matrassen, ijzer, aard- Eindhoven, Bakel, Gemert, Boekei, Zeeland, appels, uien en spinnewebben. Dit was dus Geffen en Rosmalen. een grote opslag voor alles en nog wat. Uit het huwelijk van J.C. Coppens en A.M. Als je de trap, die we zojuist voorbijgegaan Melssen wordt Henricus Coppens (1882- zijn, opging kwam je op de Ie verdieping. 1964) geboren. Hij trouwt in 1907 mooi n meee s t eMari rondwa t di aek ruimtek Oo oo n .E van Osch. hier stonden planken, oude stoelen en wat Hun oudste zoon, Marcelis Coppens (1910- voor mij het belangrijkste was: aan de grote 1973), erft daarna de molen. Deze was dus de balk was een schommel bevestigd. Hier kon derde Coppen 'onze sdi e molen' heeft laten ik altijd lekker schommele t buitehe s nal draaien. slecht weer was. Hier kan ik me nog iets dorpeIe nd n werde molenaare nd s Coppens spannends van herinneren: Het was winter gezie echts nal e vakmensen want echte 'D : e molee d n i n o gink i Le gn e e lekkeom j bi r mulder wist de bij elkaar gemalen partijen schommelen. Maar ik was daar zo rustig aan weer feilloo scheidee st n welzon ne me t da , t hee nieo he ween ne Le t re deineom t nda fraan eree i gezegd baseerdep eo motta 'D : e meer wist dat ik daar nog was. Dus deed hij onzelieveheer of t'n mulder laate schèèje'. zoals altijd de boel op slot als hij de molen

11 verliet. Ik had niets in de gaten totdat ik moe mijb Ikhe n informatie voo werkstut rdi t kui n i d t schommeleha he n wan zi l sva we n ne verschillende bronnen: n lekkeree ek naai boterham a rg s Du . benede deue d n rn e opene ne d totda n i k i t A.J. van der Aa, Aardrijkskundig Woorden- gaten krij t dezgda e geslote . Panienis k dus. boe r Nederlandenkde , dee , 18467 l , Gorin- Ik roepe n schreeuwee n n totdat eindelijk chem. mijn zusj j vond eginmi j Zi .g snel naar mijn Pool, Johan Frederik, notaris in de stand- vade dezn e r e deed gelukkig sne e deud l r plaats Druten, archiefstuk no. 550. open. Wat was dat een opluchting. Dit Bommel, H. van, Het Molenaarsgeslacht voorval had me zo aangegrepen dat ik er op Coppens, 1979. de lagere school een opstel over had ge- Mevr. J.C. Coppen Maasbommele st . schreven. En om het nog spannender en D e. HarberJ hee . Th r Maasbommele st . origineler te maken schreef ik daarin: 'Diep Kleio, Techniek als thema in de geschiede- in mijn ziel voelde ik dat er iets ging nis, jrg. 24 no. 3, april 1983. gebeuren' k wildI . e origineen i l s zijdu n Man, Snoekn M.JCaartjeva. e , A . de . M , t nhe mijn plaati n sharva mijtn i voeld t n he k ei lands van tusschen Maas en Waal en van het zielzijo r altijZ e n. d dingee nooij e di tn Nijmegenn rijkva , Ingevolge Instruktin eva vergeet. . CollLt .n Directeude r C.R.T. Krayenhoff, Maar weer terug naa eerste rd e verdiepinn gi uit eigene gemeenten stukken verkleind en de molen. op eene schaal gebragt van 800 Rh. Roeden Rechtsachteraan was nog een ladder naar dRhijnlandschen ede p o n duim. 2tevenn e s laatste verdieping. Maar deze Staats Evers, J.W., Gelderland's Voormalige nooik laddei b t he rbeklommen eerstn te , e steden r .Zand Arnhemde n e va 1891. K ,. omdat deze helemaal niet zo stevig stond en Schutjes, Geschiedeni t Bisdohe n - mva 's s tweedn te e omdaverdiepine 2 e d t g veee t l Hertogenbosch. 'Maasbommel'. slecht was een daardoor gevaarlijk. Jac. Trijsbur n Tweestromenlandi g : Weer Dit was en is de molen zoals ik hem gekend wat oud nieuws in Tweestromenland no. 3 heb. Nu is er niet veel aan veranderd, alleen ll-9'74, jrg. 11 no. 23 '75. is er geen werkplaats meer in, omdat het Verder heeft de heer Jac. Trijsburg mij aangebouwde schuurtje afgebrokee D . is n geholpen met de aanzet tot dit werkstuk. Hij molen dient nu louter nog als opslag van heef j voorziemi t enkeln nva e copieën nva velerlei dingen en materialen. bovengenoemde literatuur. De molen als molen heb ik nooit gekend. Ook heb ik medewerking en informatie Wel vele materialen zoals de molensteen en verkregen van: andere zaken. Maa rmolee d nie n i tn maar Rijksarchief Drenth Assene et . als sierobjecten in en om ons huis. De molen Archief Land van Cuyk te Grave en het monumentenlijse d p staao u n t hook i n pe t archie Nijmegenn i f . ooij eeng hi tno t s gerestaureerda d wordn te da molee td vrijwilligt behuln ee n me n pva e molenaar nog eens zal draaien. Al is het maar voo afwisselinn ee r horizone d n gaa .

12 NIEUWSBRIEF augustus 1991

REIS 1991 SCHOONHOVEN-GOUDA

Oseptembe8 2 p r gaat onze jaarlijkse reis naar Schoonhove Goudan ne t He . Schoonhovense zilverwer vore sieraded n mn va ki gebruiksvoorwerpen ne l a s ni eeuwen beken over ve rt onzdto e landsgrenzen. Gouda mooin ee ,n eee stat dme prachtig stadhuis en de beroemde St. Jans-basiliek, is niet alleen bekend om zijn kaas zij,m nmaao aardewerkfabriek roo Drietand'e k'd afwijkinn .I voorgaandn gva e jaren is deze reis gekozen uit het programma, en in overleg met BOLDERMAN REIZEN B.V. Ook nieuw is dat wij U nu reeds het programma en het opstapschema doen toekomen r volgE . t geen nadere aankondiging zoals voorgaande jaren. Eventuele wijzigingen zulle tijdinU g (telefonisch) worden doorgegeven. Voor meer informati vragen ee n geliev bellee t eU heerG.A.A e nd . Rooijakker Overasseltsn i , tel. 08892-1386.

PROGRAMMA

09.45-10.30 uur Schoonhoven Café-rest Lekzicht, 1 x koffie met gebak. 10.45-12.00 uur Excursie. Rondleiding met een demonstratie Zilversmid. t ' Silverhuijs n i s bu e ander t Edeld e ,D he en e n -i e ambachthuijs. 12.0r uu 0 Vertrek naar Gouda. 12.30-13.3 r 0uu Koffietafe t restaurantgedeelthe n i l Aardewerkt he n eva - fabrie Drietande kD . 13.30-15.00 uur Excursie in de Aardewerkfabriek waarbij U o.a. ziet hoe veertien verschillende soorten aardewerk worde- nge maak beschilderdn e t , zoals Delfts BlauwRoon e t dWi , met demonstratie Delfts Blauw. 15.00-15.3 r 0uu Gouda-Centrum. 15.30-16.30 uur Rondleiding in de Kruisbasiliek van St. Jan. Ook wereld- gebrandschilderdberoem0 7 e d m do e e16 ramee d t nui eeuw. 16.30-17.3 r 0uu Vrij wandele t Centruhe n i Goudan mva . 17.30 uur Vertrek vanuit Gouda huiswaarts. OPSTAPSCHEMA 07.35 uur: Wamel, Heemstraweg/hoek Bus 1: Stationstraat. 07.55 uur: Nijmegen, Busstation stads- 07.40 uur: Ben. Leeuwen, R.K. Kerk. bussen, nabij het postkantoor. 07.45 uur: Boven Leeuwen, Rabobank. 08.05 uur: Weurt, Gedo benzinestation. 07.55 uur: Druten, R.K. Kerk. 08.15 uur: Beuningen, R.K. Kerk. 08.00 uur: Afferden, Heemstraweg, bus- 08.30 uur: Wijchen, N.S. Station. halt Pase ed . 08.05 uur: Deest, bushalte Sportcafé. : 2 s Bu 08.15 uur: Winssen, Heemstraweg hoek 07.30 uur: Dreumel, R.K. Kerk. Leegstraat. Eeuwfeest van de St. Antoniuskerken van Overasselt en Nederasselt

e Reformatid e koms d n t t va he t Me n i e hun godsdienst aangeweze gezan ee -p no midden van de zestiende eeuw werden Her- menlijke kerk in de buurtschap Schoonen- vormden gemachtigd om de kerkgebouwen burg. va Katholiekee nd n ove nemene t r . Dit duurd t 1891eto . Immer decembe9 p so r Spaansn i t RijNijmege n g He kva no s e nwa e toenmaligd 188f ga 9 e bisscho- 's n va p handen en bleef nog buiten de invloed van de Hertogenbosch, Mgr Godschalk. .A , toestem- Hervorming. ming tot herstel van de vroegere parochies en In Overasselt en Nederasselt werden de het bouwen van twee parochiekerken. De parochiekerken in 1609 aan de katholieken kerk van Nederasselt werd op 27 juli 1891 ontnomen. Vanaf dat tijdstip begon de perio- geconsacreerd en die van Overasselt op 10 de van schuilkerken en later de schuurkerken augustus 1891. Vandaar dit eeuwfeest. gevolgd dooWaterstaatskerkn ee r . In juni heeft Nederassel feesl ta t gevierd. Voor In deze periode katholiekewaree d k noo n nva Overasselt zal dat plaats vinden in september de beide parochies voo uitoefenine d r n gva 1991.

Het feestprogramma zie globaar e volgtts al t :ui l

Zondag 8 sept. om 10.30 uur l Mgr ,r Schureza Te . , bisscho 's-Hertogenn pva - bosch, voorgaan in een Pontificale Hoogmis in de Anthonius- kerk. Zaterda sept4 g1 . Tentoonstellin t 13.317.3n to g va r 0t verenigingsuu uurhe n I . - . BeatrixstraatPr gebou e d n waa . Zondag 15 sept. 10.30 uur: Hoogmis m.m.v. verschillende koren. Daarn t verenigingsgebouwhe n ai . 12.00 uur: Receptie. 12.30 uur: Optreden Harmonie, volksdansgroep, en koren. Tentoonstelling van 13.00 uur tot 17.30 uur.

KWARTIE NIJMEGEN RVA N met haar boekentafel, werkgroep Maas en VAN.G.VT NHE . Waalse Geslachten en met documentatiemateriaal ove t werkgebiehe r t 'Landhe n dva Op zaterdag 2 november is er een nieuwe Maa Waal'n se . activitei afdeline d n va t g Kwartie Nijmen rva - t N.G.V.he genealogiemarktn n ee :va n ge . NATIONALE ARCHIEVENDAG Plaats: aula van het Elshofcollege, Malder- GEMEENTEARCHIEF ARNHEM burchtstraa , Nijmegen11 t 6 1 t ,to tijd0 1 : uur. Het is dit jaar precies een eeuw geleden dat Op deze markt willen we aan beginnende en de Koninklijke Vereniging van Archivarissen gevorderde genealogen geïnteresseern aa , - in Nederland (V.A.N.) werd opgericht. Daar- de plaatselijkn ni e geschiedenis, leden nva mee is zij de oudste archivarissenvereniging heemkundekringet n N.G.Vva he n e . n maar werelde ind Koninklijke D . e V.A.N, viert haar ook zo maar belangstellenden informatie eeuwfeest uitvoeri congressent gme , publika- bieden over genealogie en streekgeschiede- ties en tentoonstellingen. De Nationale Ar- nis. Vele instellingen en activiteitengroepe- chievendag op zaterdag 12 oktober aan- ringen zowel binne s buitenal t N.G.Vhe n . staand hoogtepuntee d n e va moe n éé tn nva zullen aanwezig zijn. de vierin zulleg wordenda ne ruidi 0 p m.O 10 Nadere bijzonderheden krijgt u uiteraard als u overheids-archiefdiensten, dus rijks-, ge- hun bijeenkomst bezoek septembe7 1 p to n ri meentelijk n streekarchiefdienstee e n hu n het Kolpinghui Nijmegenn si e d ,n i maa k oo r deuren wijd open zetten en het geïnteres- pers, regionaa plaatselijkn le nodige d r e l e ,za seerde publie kijkjn kee e achte schermee rd n aandacht aan gegeven worden. gunnen.

De Hist. Ver. Tweestromenland is op de Natuurlij kt Rijksarchie zullehe k noo Geln i f - genoemde genealogische markt aanwezig derlan Gemeentearchiet he n de f Arnhem zich op 12 oktober (tussen 10.00-16.00 uur) pre- STICHTING senteren aan het publiek met rondleidingen GELDERS OUDHEIDKUNDIG CONTACT door de depots, video- en diapresentaties, Postbus 359, 7200 AJ Zutphen, demonstraties van restauratiewerkzaamhe- telefoon: 05750-11826 den, verkoop van inventarissen en andere interessante zaken. Cursusoverzicht 1991/92: Gelderland, Overijssel en Utrecht Korto alvasdatuu n n m ee noterene m t to . Het Gelders Oudheidkundig Contact heeft Inlichtingen: samen met de Culturele Raad Overijssel en de Stichting Ondersteuning Muse Utrechan i t Rijksarchief in Gelderland een cursusboekje uitgegeven. Markt 1 In dit boekje wordt het cursusaanbod voor 6811 CG Arnhem (amateur-) historic museummedewerkern e i s tel.(085)420148 in Gelderland, Overijsse Utrechn t e l he n i t P.W. van Wissing seizoen 1991/92 op overzichtelijke wijze gegroepeerd. Gemeentearchief Arnhem Door deze gemeenschappelijke publikatie Westervoortsedijk2 worden cursisten in de gelegenheid gesteld 6827 AS Arnhem een keus over de provinciegrens heen te tel. (085) 574544 maken. P.R.A Iddekingn va . e In de brochure worden 39 cursussen en studiedagen beschreven op het gebied van musea, geschiedbeoefenin n monumene g - INZENDING KOPIJ ten. Op historisch gebied zullen in het komende De kopij voor tijdschrift nr. 70 dient vóór 7 seizoen onder ander volgende ed e cursussen november 199redaktie d j 1bi zijne t . worden aangeboden:

AANMELDINGSFORMULIER REIS 1991

Inzenden vóór uiterlijk 10 september a.s. aan G.A.A. Rooijakkers, Kon. Wilhelminastraat 22, 6611 BM Overasselt. Ondergetekende:

Naam/voornamen: straat/huisnr.: Postcode/woonpl.: Opstapplaats 1.

. 2.

3. ..

Telefonisch bereikbaar: ...... De reiskosten bedrage n/ 52,5 r persoon0pe t geldDi . t voo rintroducén ledeéé n ne . Deze kosten te voldoen vóór 15 september a.s. op postgiro nr. 2622012, of op Rabobank Wijchen nr.11 27 01 493 t.n.v. Penningmeester Tweestromenland, onder vermelding REIS 1991.

Datum: ...... Handtekening: ...... PS. Heeft U nog vragen ?? Bel 08892-1386!

Namen evenementesde n commissie, G.A.A. Rooijakkers - diverse cursussen oud-schrift voor begin- de straa afgeleis i t oudst t he t deto e d dee n lva ner gevorderden se n (alleen Overijssel); stad. Terwij Monumentendae d p o l g voorae d l - lezen en begrijpen van middelnederlandse winkele puied n nva s centraae d l staann i r e s ,i teksten; Commanderie gekozen voor een ruimere - introductie lokal regionaln ee e geschiede- aanpak. Aan de hand van topografische pren- nis; ten en tekeningen en foto's wordt in de - historische geografie; gewelfkelders van het museum een beeld - genealogie; gegevet stadsdeelhe n nva t word - da , be t - compute geschiedenisn e r ; grensd door de toren Roomse Voet in het - streekromans; Kronenburgerparke t straatjnhe Kromme ed e - architectuurgeschiedenis. Ellebooe Waald n . aa gDaarbi j wordk oo t stilgestaan bij enkele monumenten die uit het t CursusoverzichHe Gelderlann i s i t d gratis straatbeeld verdwenen zijn. De Hezelpoort is verkrijgbaar bij het Gelders Oudheidkundig hiervan een bekend voorbeeld. Een ander Contact, Postbus 359, 7200 AJ Zutphen; bij aandachtspunt vormt de bouwen bewoners- bestelling van 5 of meer exemplaren worden geschiedenis van de nog aanwezige monu- portokosten in rekening gebracht. mentale panden, zoal twee sd e weeshuizen en het kapelletje, dat naar de ooit hierin Inlichtinge opgav n t Gelderne he j ebi s Oud- gevestigde glasoven het 'Glashuis' heet. heidkundig Contact, 05750-11826. Ter gelegenhei Opee d n nd va Monumenten - Hezelstraa Roomsn tva e Voe t Krommtto e verschijng da titelboekje n d t ee t: eme Elleboog 'Soliede waren, rijke keuze, billijke prijzen'. westelijt He oudke d dee n e lstava d Winkelpuien van de Lange Hezelstraat in hun 24 augustus tot en met 22 september 1991 historische omgeving. Uitgave Gemeente Nijmegen/Nijmeegs Mu- Tijdens de Open Monumentendag op 14 seum 'Commanderi n Sint-Jan'/Diensva e t september gaa Nijmegen i t n alle aandacht ui t Volkshuisvesting Afd. Bouwkunde. naa e Hezelstraat.d r voorau N l bekens dal Prijs: tijden Opee sd n Monumentenda gf 5,- , winkelstraat, behoor e oudd t e uitvalsweg daarna f 7,50. naa t dorpjhe r e Hee swaarva- naae nd n mva J. P.A. van Ingen Een kwesti 'worteltrekkenn eva '

Vóó e uitvindind r t rekenmachientjhe n gva worteltrekkes e wa ed n va n ee n lastigste rekenkundige bewerkingen n miji e nj e tijp schooo di d, l 'bie d j broeders vijfde d n s tienjarigi e' al kla n e s e knaap behoorlijk onde e knid r e diende te krijgen. Zo moest ik ook als 65-plusser nog steeds zonder de hulp van computen ee rwortel e opnieud e slamijn d m go va sn n w aa geslach t he n i t daglicht te brengen. Zoals alle begin was ook dat aanvankelijk een vrij lastige opgaaf eniga n e e betedi t ,tij dwa r vlotte, maar tenslott emaa- r e bestaad n i r e t genealogie wel een 'tenslotte'? - in een waar gevecht leek te ontaarden, dat de naam 'worteltrekken' zeker waardig is. Ik wil u geen omstandig relaas doen van mijn som l amusantwe s opwindenden e , maar veel vaker tamelijk saain e tijdrovende belevenissen, maar wel wil ik trachten, u van mijn ervaringen gedurende ruim vijftien jaren speurwerk enig profij biedene t t .

Van Ingen - veel meer dan het bidprentje van boeck: (1783) 'Den l Aug. is overleden mijn grootvader met diens geboortedatum Hendrik van Engen en begr. den 2 dito op en abusievelij k als Velp in plaats van Arnhem het kerkhoff gest. aan de R. Loop laat vrouw vermelde geboorteplaat zijn se n naak i d mha en kinderen na'. niet als startmateriaal - moest wel een uit de Omdat ik in Arnhem reeds verwijzingen Betuwe afkomstig geslacht zijn beslook I . t naar Elde d gevondennha , begreet da , pik dan ook, maar eens naar Arnhem te reize Engen nVa e n di best eenn verschrijvinee s g en daar mijn licht op te steken. Gezien in het van Van Ingen kon zijn. Alfabetisch is dat e genealogid lichn va t e onben bleeee k k-i natuurlijk een hele sprong, zodat ik eigenlijk schreven blad te zijn, maar gelukkig be- n spreken toevalsvondstweee ko l n nva k I . schikte ik over enige ervaring in het opzoe- wis tvoo E toe nieg t I rstonne no da t d n di ken van alfabetisch gerangschikte gegevens - Arnhemse dialect-uitspraakl a t he d ha k i n E . in mijn jonge jaren was ik enkele jaren moeilijo z k gehad, doorda tienjarige d n i t e bibliograaf, d.i. 'boekbeschrijver' en ik had tafel althans- eerste d n si e tientallen jarea nn dus veel met catalogi gewerk n lettet eéé n s r eal werder ooJ e kd een n ne I e 181d - 1 aantal samengesteld. Daarom kon ik relatief beschouwd, zodat Van Ingen ergens tussen snel terech vooe helemaaj d n rmi i t l nieuwe Jansen en De Jong zweefde. tienjarige tafel laten e s diversn i r e collecties ontdektg da parochieregistere n d ee k e i p O s (Knipscheer) alfabetisch geordende bestan- van Huissen, waaronder de katholieke Elde- den. naren toen hoorden. Van dat moment af had Vrij snel kwa erachtermk i t mijda , n groot- t meeikwa r geluk n securee : e pastood ha r vader en overgrootvader in Arnhem waren rond 1765 nogal opvallende naamsverande- IngenVan sde geboredaadat een r en n ringen aangebrach t doopboekhe n i t . Mijn smederij hadde e Steenstraad n i ne d j bi t achtee di n rvoorvadema e d s wanr- wa t da t Velperpoort, maar de generaties daarvoor e correctid s verscholeewa t - nblee he n ki waren smeden in Elden, waar ook de eerste katholieke Elde s Henderical n k Jansee t n echte problemen opdoken. boek te staan, totdat die secure pastoor een streep door Janse beverit n haaldwa r e g n ee De oudste Eldens n IngeVa e n bleee en k 'engen' naast schreef. Hendrik te zijn, die ik voor het eerst vermeld Binnen enkele uren had ik drie Eldense t Eldensvonhe n di e gereformeerde Dood- gezinnen Van Ingen uit de parochieboeken

13 sS.JlAus POORT &, -A.R.~tfHEi>t. St. Janspoort te Arnhem. Hoe vaak passeerden hier mijn voorouders? flinn opgedieptee k t aantame k lel , gedoopte en Waal, het werkterrein van uw vereniging. kindere dezej petere bi d n l nmetere a n se s Maar 'Tweestromenland' leerde ik pas veel die aantoonden, dat het om een uitgebreid later kennen, nadat ik overigens volledig was geslacht ging. Toch slaagde ik er toen niet in, vastgelope e vrijwed n i nl onontwarbare het huwelijk en de herkomst van 'mijn' stamreeks van een Winssens geslacht met de Henderick vas e stellent t , maa l spoedia r g naa Ingenn Johae m t beginVa en da t ,n me t bleek Vrouwe Fortun k genealogischoo a e van Inghen 161n i e 0 ,di kerkmeeste n va s rwa belangstellin hebbene gt . Want volslagej nbi Winssense d e gereformeerde kerk geet Me n. toeval bladerde ik in het Arnhemse rijks- mogelijkheid kon ik verband leggen tussen archief in een door brand aangetast trouw- Joha mijn ne n voorvader Henderik Jansen boekje der Oosterbeekse Gereformeerde van Ingen. gemeente. Vrijwe bewusr e eerstt k i he lt tewa Via de heer Arts uit Wijchen kreeg ik in las was: eindelijk een uitnodiging voor een contact- '1761 Hendrik Janse Ingenn nva / geboortig dag van Tweestromenland. Afgezien van wat van Winssen/ en Megteld van Raay j.d. uit notities over Winssense Van Ingens leek mijn Elden hebben /e n den Maar5 /1 t haare eerste bezoek slechts weinig op te leveren, behalve huwel. . . . / 22 de tweede en den / 29 dito dkennismakine ed n e d t da wer n he kt va gme derd April5 zijn n e e huwe n /de hiede n ri l hee Lemmer. rP Maldent sui : diens 'Ewijn ki Staat bevestigt/ Attestaties van Everh. Kerck- R.K. gezinnen 1672-1724' bleek voor mij de hof te Elde en Driel.' bru zije gt n naar mijn beloofde land. Mijn achttiende eeuwse voorouders bleken j beholpen mi ee Voordie k t i me d n ha n afkomstis du t Lan Maan he zij e gt t dva nui s uitermate slechte microfil t Dodhe n -mva

14 dendaalse doopboek zeee di , r veel hiaten ne ^2*** JLp //v*.»/ onleesbare gedeelten vertoonde nies i t t Da . zo vreemd: deze kopie (in het R.A.) van de p /*v 6te^ A**-&tA*.*l originele microfilm was helemaal niet be- '.»*«.P^v-Vjé ÏAi&éfsaSC-. '•M* doel raadplegene t bros dal m no , wane d t j film werd t gemaakdoelhe t , allme tn i e 'v : t9~+-£*JL- ^x,* >/r r Doddendaal gedoopte n klae ee d p n i n {{r-i.-^-Cc~-r*~) f^f^f-*-^~' ƒ' eeuwige zalighei e bezorgent d e filD m. ( wordt, met talloze andere films van kerkelij- f?* J: f*. .v^'*- '&*J?K-<:^ ke registers, bewaard in het enorme archief ^-^/j-t~* in Salt Lake City (Utah, KerUSAe d n n kva )va Jezus Christus van de heiligen der laatst pastoorde e Huissenvan Hoe het hielp mij bij dagen, meer beken s 'Mormonenal d e di ' vinden van mijn voorouders. gelove t allnda e t micropersoneda n i -e ndi film-bestand voorkomen, 'gered' zijn, inclu- Merkwaardig is, dat de kinderen van Corne- n mije nw u Maas s sien Waalsdu e f- e lis Peters enJennekeTheunnisse Ingen nva n verwanten. de familienaam Van Ingen voeren; zij ont- Gelukkig heef . LemmerP t s preciezer werk lenen die naam aan hun moeder: geen van geleverd, waardoo prachtin ee k ri g overzicht de broers van Cornelis of hun kinderen kon maken van Hendrikjansen van Ingen en noemen zich Van Ingen. Naar het schijnt is zijn geslacht. De oudste in Lemmers over- dit geen uitzonderlijk verschijnsel, maar zicht te vinden voorouders van Hendrik voorzover ik weet is er dan wel steeds een zijn: goede reden voor, bijvoorbeeld wanneee d r a. Peter Jacobs. Zijn huwelijk (zeker voor grootvader van moederszijde geen zonen 1672) wordt uiteraard niet door Lemmers t grondbezihe heef n e t n zijva nt geslacht vermeld, maar hij komt daar wel herhaal- alleen zo onder dezelfde familienaam kan delijk voor als doopgetuige bij een aantal blijven. Maar van iets dergelijks lijkt hier van zijn kleinkinderen en expliciet als geen sprake vadee JennekeD .n rva , Theunis vader van de bruid bij het huwelijk van (Jansen?) van Ingen uit Hien/Dodewaard Bart (= Aelbert) Jansen en Jenneken heeft zeke n zoonee r , terwij j bovendiehi l n Peters, jd van Winssen in 1678. Mogelijk broers met zonen heeft. In tegenstelling met is Peter Jacobs dezelfde, die 2-9-1643 te Winssen, waa e naa d n Inger mVa n rond Winssen (Geref.) trouwd t Annekme e e 1610 slechts in een familie voorkwam, was in Hendrics, maar ik kon dat nergens Dodewaard en Hien rond die tijd de naam bevestigd vinden. Van Ingen heel gewoon. De Van Ingens . Cornelib . (volgen . sn va Peters m j s waren er kennelijk'inheems'. Natuurlij k heb gegevens te Hien: van Ewijk), die 9-3- ik gepoogd, mijn Hiense voorgeslacht nog 167 e Hiet 8 n ondertroui n w gint gme verder terug in de historie te volgen, maar Jenneken Theunisse n Ingenva n , Jong stuik i k t uiteraaroo bekende d p do e hinder- dochter van Dodeweert. Hij is een zoon palen: de Hiense DTB's vangen eerst ca. van a.). 1640 aan. c. Theunis Cornelissen, zoon van de vorige, 18-3-1680, tr. m. Maria Jacobs Dijcken. Toch moe geslacht the Ingen tVa n reeds veel Zijn broer Jacob wordt, evenals hijzelf, eerder in Hien en omstreken gevestigd zijn IngeEngen n Va Va nf n o da zeken e u rn geweest. Rond 1640 Hievinn i k di n gezins- genoemd. hoofden met de namen Jan van Ingen, d. Joannes Antonisse/Tunnissen/van Ingen, Teuni Ingenn sva , Cornelis Jan Ingenn sva , vorigee d zoo n nva , 24-6-1703 . 25-3tr , 7 Huyber Ingenn va t , Hendri Ingen kva n ne 20-4-172 . Henderie9m n Janssens i j Hi . wellicht nog meer. Reeds eerder was ik Hien de vader van Hendrik J. v.I. als vestigingsplaats van een geslacht Van Ingen tegengekomen t boe, n n.lhe kva n i .

* •*"*Fm*•*" w' T^-tmiafi p*"c-g,ai_ia • j^ ^ ]fy; ; tyy^aüMfi*» Jag - f

• ' ' JtSkvcbc*- &>**&- \ : _ ' /?

V*£W ^J^/^.^'>A*<^ V^** ******"' ^,

1 1 +t' £*-s~fe'ti~»trf<*+*<^~ ~*j6-£fn^&+*- v**-*-A ,a|j ""^Ai^K?^ /^tf^VvH**^ A,e&f^6j»**> $^fi^f*..\è£f-é£f^', '--fl pW*ft: ————— ————-- ————- -—— ^,' ^ V^É-f

7>A.s< ojb Arf schutblad van het Kercken Boeck van Winssen.

Wintern J.Mva . , Ministerialitei Riddern e t - exacte resultaten gaven. Maar de beste hulp scha n Gelrpi n Zutphene e schrijfsteD . r kree , toe ik gk eenmaai n l contacd ha t weet, zegt zij, niet veel over het geslacht te gemaak t 'Tweestromenlandme t waarva- ' n vermelden: 'Behalv gegevene ed tabee d n sli ik natuurlij t nam me wer d en kli e toe d- k ni von nietk di s over deze familie'. Doch onder he e heet d wer n r Lemmerkva handen i s n dat weinige bevindt zic volgende hd e notitie: kreeg. Gelukkig heb ik me kunnen revan- (ie kolod n m onder hertog Eduard, 1361- cheren door enige duizenden fiches te 1371) 'Johan (van Ingen) en zoon Godfried schrijven voo t Streekdocumentatiecenhe r - gen. Tengnagel van Ingen door Gravendaa t fijhe n vindenlu zo k trui ,n manderee e nt beleend te Hien, 1365, Sch.p.239.' Zo helpen bij hun onderzoek. Daarom probeer bestaat dus de mogelijkheid (maar niet ik hier, putten t eigedui n ervarin tipt ge st wa méér!) dat het zowel in 1365 als in ca. 1640 geven e anderedi , n misschie n diensva n t hetzelfdn e n ee Hien i em o n en/of Dode- kunnen zijn: waard gevestigde geslach Ingen Va t n gaat. hiatee d l nza Maa wetee wi r overbruge nt - 1. Iedereen die het plan opvat, naspeurin- gen? doee t n n ge naageschiedeni- e d r n sva Voor iemand van tachtigjaar lijkt dit een al te zijn voorgeslacht, doe r goee t d aan, zware taak . . . eerst eens een boekje te lezen over dit onderwerp en/of contac zoekee t t nme terugzien Ikka vijftiep no n jaren speurwerk, iemand, die reeds langer met onderzoek dat wel het een en ander heeft opgeleverd, genealogie d t vlan inhe k va e bezi. gis maa t stellirda g succesvolle ziju nrzo geweest Echt goed kunneek boekenoo u ne di , betek i s gekomers al beslagewa s ij n n e n te speurwerw u j bi helpe r e k s bijzonnal - minder fouten had gemaakt. Toen ik met dere problemen opduiken nietk i n . ke , mijn werk geebegok i d n nidee,ha waarheen Bruikbare inleidinger de n nva zijnd Aa : leideu zo vrijwen t ne he dook li alleb r he s Tang, Stamboomonderzoek (Utrecht, ondervinding moeten leren. Soms gebruikte Uitgeveri t Spectrum)He j ; J.C. Okkema, ik verkeerde bronnen of liet ik mij met een Handleiding voor genealogisch onder- kluitje in het riet sturen. Daartegenover staat, zoek in Nederland (Weesp, Fibula-Van dat ik soms bijna wonderbaarlijk geluk had. Dishoeck). Zeker is, dat zeker in mijn geval - mijn 2. Verzamel alle gegevens ove oudersw ru , voorgeslacht stamt uit het Gelders - bezoe- grootouder verdern e s e verwantene di , ken aan het Rijksarchief in Arnhem de beste n eigei u n bezi j tfamili bi heb f o te

16 berusten: bidprentjes, rouwcirculaires, uw onderzoek zult u zeer waarschijnlijk geboortekaartjes, paspoorten, trouw- t andere succehehe en t a n se boeken. boekjes enz brievenk .Oo , ansichtkaar- Het gevolg is dat u in uw enthousiasme ten, diploma's e.d. kunne nhelpeu j nbi te snel gaat werken en dan vergeet, uw star zullen e t n later kostbare docu- voldoende notities te maken. Daarom, menten blijken te zijn. welk gegeve vindk oo n noteert e tu n , 3. t behulProbeegevone d me n n pva - da r vergeet zettene broe nooit d j r nbi e t ! n gegevende o goez s d mogelijn ee k Vaak hebt u die bron later opnieuw eenvoudig overzich makee t n (bijvoor- nodig, bijvoorbeel vondsw u g m no tdo beel soorn dee t kwartierstaat hiere zi ; - een verifiërene st . e genoemdd n va voon e ee rboekjes) , 5. Wannee u eenmaar l weet, waar rond waarin gegevens over geboorte, huwe- 1840 uw voorgeslacht was gevestigd, lijk, overlijde oudersw u n va n, groot- wordt het tijd, eens te kijken of daar, of ouders en zo mogelijk overgrootouders in de omgeving van die plaats wellicht en als het kan, betovergrootouders zijn n vereniginee g bestaat e zicdi ,h bezig verzameld t inbegriMe . n uzelva p f plaatselijke houdd t me t f streekgeo e- - betovergrootw u t me beschikn e t -to u t schiedenis. 'Tweestromenlandn ee s i ' ouders dan reeds over de gegevens van heel goed, maar t nieenighe t e voor- vijf generaties of 31 personen. Stel dat budgebeeldw u s !Al t ruim genoeu zo gs i uzelf dertig jaar bent, dan zit u met de tenminstu s ual , e Gelderse voorouders nummers 16 t/m 31 waarschijnlijk reeds hebt, lid kunnen worden van de Gelder- bij geboortejaren ronds al 1840 t zi k .I se afdelin Nederlandse d n gva e Genea- 80-jarige dan reeds in de tijd van de logische Vereniging U k kun. oo t Frans r vooen ve revolutie ee re t s i t da : 'Vriend' t Centraawordehe n - nva Bu l goed daaron be e k stari m n te begonne n reau voor Genealogie in Den Haag, waar bij mijn grootvader, die in 1855 werd men ontzaglijk veel genealogische ge- geboren. Rond die tijd zijn de zgn. gevens heeft. Persoonlij r zeee k ri b khe tienjarige tafels, dat zijn cumulatieve weinig nut van gehad, vermoedelijk registers waarin de geboorte-, huwelijks- voornamelijG omdaCB t he t Holp ko - en overlij densregister gemeene d n sva - landse geslachte gerichts ni . telijke burgerlijke stand over een perio- 6. Vee t zul nu t llereu hebbe t he nn nva de van tien jaren zijn verwerkt, een zeer t schrifthe leze n ,nva waari e docund - betrouwbare bron voor uw onderzoek. menten die u wilt raadplegen zijn Ze zijn niet strikt alfabetisch, maar toch geschreven. In het Land van Maas en t he t da , op l overzichteliwe r e t Le . jk Waal waren veel 17e n -18e-eeuwse e alfabet aanvankelijk slecht 5 letter2 s s predikanten en priesters uit Duitsland telde: I en J werden als één letter afkomstig; zij gebruikten een schrift, dat beschouwd. In onze Nederlandse regis- veel lijkt op het Duitse schrift, dat ters zijn namen nie 'van'p o t , 'van de', ouderemiddele d p o n-g ondeno s on r 'van der', 'de f 'dero ' ' gerangschikt, bare school hebben geleerd t 'HolHe . - tenzij ze een geheel vormen met de landse' schrift uit die tijd is, zeker na naam, zoals Vankan (naast Van Kan). enige oefening, gemakkelij e lezent k . Overigen hets si , zeke oudern ri e regis- Moeilijk word t pasakteu he ts n ,al nva ters, goed, steeds te letten op wisselende vóór 1600 wilt raadplegen cursun Ee . s schrijfwijze e gezochtd n va n e namen. 'oud schrift' is dan zeker nuttig. In het Om maar bij de eenvoudigste afwijkin- algemeen is het zo, dat de leesbaarheid gen te blijven: S naast Z, C naast K. In van oude stukken er van afhangt, of de gecompliceerde gevallen zal de archiva- schrijve duidelijn ee r k 'pootje (ned ha ' t ris van het archief waar u zoekt u meestal als nu: denk maar aan de befaamde kunnen helpen. onleesbare doktersrecepten!). Dan komt 4. Wannee beetjn ee dree p ru eo f bent tme het erop aan, dat u wat geduld heeft.

17 A IC^uu^ £> v $L(M&u<,

HÏ fi J0*&* /M^/W^-lU, 0W" -fyfaf'ttytt* ?«f*<, gpJbx^rchui JCtuuJ/l. 'flLapM* *ut4 /TJtjir , uu-J A/ _" • r n _^/v f } li^Uk faZ4$-ix^~'**n4d' fydt£üv(bui*, JVTUÏU& wtf tu-c-l- ftt+p&d^«fafaj k

Fragment van een brief van de dichter Rainer-Maria Rilke uit 1920. Zo schreven ook sommige priesters in de Doddendaahe registers, evenals de dominé van Winssen. zo'nn Probeerva u document t wa dan, zoeke vragenn ne ! wel kunt ontcijferen meestal za t l Da .l we Nog meer dan anderen moet u zich- meevallen. verderLeesn da lijkn tu da ,t zelf wantrouwen. Dat begint al met: het of het schrift steeds duidelijker echu n k ti goe'heb d gekeken' (zekea rn wordt. Dat is schijn: wanneer u namelijk een lange dag vermoeiend archiefwerk eeng no s vooraan begint blijkt gewoon- niet overbodig: je wordt een beetje lijk, dat u dan ineens veel meer, zo niet t 'waarhe blind) t -s voorame Pa .p o l alles kunt lezen! deren' van héél mooie vondsten. Hoe- Wees dankbaar, wannee weeu r r eens wel ik niet zo gauw meer in extase raak wat nieuws ontdekt, maar schenk niewa ontdekkine sd feitt reedt he da , n sgva mand, zelfs de Rijksarchivaris niet, n IngeVa nn i nweree 1365d beleend blindelings vertrouwen voorbeeldn Ee . : met goed in Hien natuurlijk een be- zoals vrijwel alle voor genealogisch hoorlijke opsteker. Maar heus, daarmee onderzoek gefotokopieerde DTB's is is niets, helemaal niets bewezene D . t Winssenshe k oo e gereformeerde vonds nies i taanmoedi n t ee mee n rda - 'Kerckeboek t 161ui ' s kopial 0 e t e ging om dieper te gaan graven. En om raadplegen. Helaas heeft men ver- iedereen die ik in genealogie-land tegen- zuimdzgne .d k schutbladeoo , t he n nva vragene t m ko : 'wee j misschietji n iets boek over te nemen. Gelukkig kreeg ik, vandeouweHienseVan Ingens?'(.n .e . eigenlijk tege e archiefregelnd t he , in s denk nu maar meteen, dat die vraag ook origineel in handen. En juist op dat tot u is gericht!). schutblad vond ik de voor mij zo Wi n jn vrouwen tijva ee leved n i n - waardevolle vermelding: 'Kercken emancipatie, maar lang daarvoor was Boeck Der kerken van Wynssen begyn -e moeitd u l a n et ka waar he k i - d dende A° 1610 als Johan van Inghen verzekeren: zéér de moeite waard - ook ende Rijck Gootzen kerckmeesters sijn e vrouwelijkd e familiegelijnew u n i n - worden van heeven? ontfanck ende schiedeni gaane t a sn . Hoewe dachtk i l , uytgeft . . .' uitsluitend zuiver-Brabants/Gelderse Heel vaa kreek vragep o koo k n gi nte 'voormoeders' vond ik in haar voorge- antwoord: 'niets van te vinden', terwijl slacht: een Limburgse bokkerijder, die late t enir bleekme g t speureda , l nwe vermoedelijk onschuldig werd opge- degelijk iet ontdekkee st n viel. Blijs du f hangen in 1775, een Luikse militaire

18 kleermake raadselachtige d t rme e naam Guillaume Lavallt ui t Lolydi n e ee ; Schwanenberg (een uurtje fietsen va n mijn woonplaats) afkomstige predikan- tenfamilie, genaamd Sylvius; een grafe- lijke kousenmaker die met zijn heer uit Waldenbur Silezin gi ë naa voormat rhe - lige roofriddersnest Lindheim trokt da , e kleiho n ook, bovendien bekenf o d beruche d e tplaat d t wer s me sal d hevigste heksenvervolgin- ge e d t ui g schiedenis woonplaate d , schrije d n -sva Masocn Vo r t weeu hve ( wa , t welen ) . . . er tenminste veel zegen bracht, wijk- plaat sn Moravii voo e d r ë vervolgde De Mormontempel in Salt Lake City (USA). In Herrnhutters, die u thans nog in Zeist deze stad worden de microfilms uit Doddendaal aantreft. bewaard. lang gno s niewa t t Ealles nlangda n :ee e n ambachtelijsva t n von . Koperik d - familiegeschiedenis. Als het kan, goed slagers, schilders, schrijnwerkers, wa- geïllustreerd en zeker goed gedocumen- genmakers, wevers, schoolmeesters, bo- teerd. Laa nietu t afschrikke naasr e s ntal genmakers, kuipers, brouwer boen e s - godvruchtig gestorven voorouders ook ren, veel boeren op immense eigen schuinsmarcheerder n e regelrechts e Limburgse hofsteden en als 'villiacus' bandieten tussenzaten makee Di . e nd dikasteelboerderie ed j beheerden. historie alleen maar spannender. 10. Misschien is het teleurstellend te ontdekken, dat u met al uw zoeken niet Natuurlijiedereen langet e - k wa i e ru ndi kzo verder komt dan het jaar 1648 t stambomenbijltj ofhe t me e heeft gehaku - t daaromtrent. En dat is meestal reeds nog veel meer goede raad kunnen geven. aardi e r geschiedenisterud ve gn i g . Maar de beste leermeester is nu eenmaal de Maa n stambooee rl aardigwe s mi , ondervinding. Begi liefs- s ntdu vandaag gno helemaal als die met een aantal familie- familiegeschiedeniw u - zeln faa werkene st . wapen worden ska n opgesmukt (pa: sop Wan t vraagda t t tijd, veel t tijvoon de he u r alleen echt eigen wapens!), doch veel en weet bent u ook tachtig. Net als uw mede- veel mooien goeee ds i r uitgewerkte lid.

19 JohanOs van Dorpsboek 'Afferden' bij eeuwfeest Parochiekerk

Er komt een boek over Afferden, deel 12 in de 'Tweestromenlandreeks'. Aanleiding is het honderdjarig bestaan van de Afferdense parochiekerk, dat in het weekend van 16 en 17 november 1991 zal worden gevierd.

MIDDELEEUWEE DIED N PI N kwam met Albert burggraaf van Aefferden, In het kader van dit eeuwfeest heeft het die de 17e generatie van het adellijk geslacht bestuur van de Parochie St. Victor en Van Aefferden vertegenwoordigt. Dankzij Gezellen twee jaar geleden Johan van Os diens tussenkomst kon er in het boek een opdracht gegeve n zogenaamee n d 'dorps- familiegeschiedenis worden opgenomen die boek' over Afferden te schrijven in dezelfde omstreeks 1300 begint en doorloopt tot op eerdej geeshi boen s tal ree k heeft geschreven huidige d e dag. over het dorp Horssen ('Tweestromenland- reeks' nr. 9 - helaas uitverkocht). ENIGE OVERBLIJVERS e gemeentegeschiedenid Toes wa n t he s Eeuwenlan Afferdenn g Va zij e nd s namelijk centrale gegeven kerkhistoriee d u n , . Maar landsrentmeester Gelrn sva e geweest, welke t boe t he simpelweda k e tited g l 'AFFER- e Bataafs-Fransd functit to j zi e e Tijd (1795- DEN' zal dragen, gaat lang niet alleen over 1813) zijn blijven uitoefenen. In 1729 verhief kerkelijke zake beperkn ne t zicniek t hoo tto Spaanse d e koning Philip hunnen ee st V rto de laatste 100 jaar. Integendeel. De schrijver markie n 187i e titen 1d se werdet l me j nzi grijpt teru middeleeuwene t died g to n pi . burggraaf (vicomte) opgenome Belgie d n i - De oorspronkelijke kerk van Afferden, waar- sche adelstand. Van de hele Maas en Waalse va bakstenee nd t nHoo toreg He gno p no landadel, voorheen in ieder dorp present, is altijd overeind staat, wordt immers in 1165 al het geslacht Van Aefferden het enige dat nog genoemd zelfha s n e voode tijl a di dr tot op de huidige dag voortleeft. conflictstof opgeleverd Andre. tusseSt t nhe - Albert burggraa Aefferdefvan Meerssen(* n askapittel in Keulen en het St. Victorkapittel 1919) en zijn vrouw Gerda von Seida, die in Xanten. Ze behoort tot de oudste in Maas tegenwoordig in Ierland wonen, hebben en Waal. zich voorgenome novemben i n . wees . a r r naan stamdor- hu rpa t e reizehe t p m o n CLAES EN ISABELLA rochiële eeuwfeest mee te vieren en het Afferden komt vanaf 1294 ook geregeld ter eerste exemplaar van het dorpsboek 'AF- sprakmiddeleeuws0 ±8 n ei e archiefstukken FERDEN' in ontvangst te nemen. t vavrouwenkloostehe n r 's-Gravendaan i l Asperden bij Goch. De beroemdste stukken TURKSWEERD EN DE PELICHY hebben betrekkin aanwasgeschin ee p go n i l tweedn ee g e No adellijke familie wordn i r e t Afferdense d e uiterwaarde perioe d n i -t nda het boek behandeld, en wel de familie De e 1365-137d 2 wordt uitgevochten tussen Pelichy sinde di , s t bezi174he geweess 0n ti i t abdis Isabella (zus van de Gelderse hertog) t vabuitendijksnhe e landgoed Turksweerd en Claes van Afferden, de dorpsheer. On- en dit tussen 1795 en 1829 ook zelf heeft danks die ruzie bleven de Van Afferdens als bewoond 183n t 184Va .0to 4 heef teln ee gt erfpachters van een groot buitendijks do- uit de op Turksweerd woonachtige familie, mein vertrouwelinge e Geldersd n va ne namelijk Mr. Francois baron de Pelichy, de hertogen. posdirecteur-generaan va t l (later minister) Een gelukkig toeval heeft gewild dat de bekleed aan het zogenaamde 'Departement schrijver op 13 oktober 1990 in contact van R.K. Eeredienst': een buitengewoon

20 moeilijke positie waarin hij o.a. de financie- vele d rinen ondegva r Wille mI gebouwd e waterstaatskerken moest n regeleni k oo , Afferden zelf. Zijn weduwe, Catharina gra- vin de Lichtervelde, heeft Turksweerd in 1861 verkoch n tweaa t e Nijmeegse steenfa- brikanten, die er inderdaad twee veldovens en tien arbeiderswoningen hebben gebouwd.

TABAK EN STENEN dorpsboen Ee natuurliju kzo k geen dorpsboek geer e zijn s nal ,beel gegeven di n werd va kostwinninge nd tweede d n I . e helfn va t de 18e eeuw komt in Afferden de tabaksteelt tweede eeue d 19 e n wi d e e; d helfop n va t steen- en plavuizenbakkerij, die beide een dringend noodzakelijk geworden aanvulling te bieden hebben op het schrale dorps- inkome traditionele d t nui e landbouw. Toch zijn de gemeenschapsmiddelen in de 19e eeuw nog steeds niet toereikend om Afferdee nieuwd n aa en parochiekere t k helpen waar het dorp al geruime tijd aan toe is. Met 8000 gulden subsidie van De Pelichy Albert Charles Arsène Henry Hubert burggraaf heeft het in 1833 wel een waterstaatskerkje Aefferdenvan Meerssen(* 1919) zijnen echt- kunnen bouwen: mede voor Deest bestemd genote Gerda von Seida zullen in november a. s. e gren d n beid p va so e s dorpeedu n n van Ierland overkomen om het eerste exemplaar gelegen, maar in 1858 scheidt Deest zich van het dorpsboek 'AFFERDEN' in ontvangst te parochiee n blijfe f ta l Afferden zittet nme nemen. kerkn n ligtee e va kron Z r .n veeee ve va t e t l geledin spite Webed e di sn ge r ontworpen dorpskere d staan ne t vaak rondot he mn i heefo Z hadt . Afferde n torenlozee n e kerk water: echt een 'waterstaatskerk'. gekregen, maar inwendig is het een van de rijkst uitgevoerd n fleurigste e godshuizen N TO N LEGAATEE N VA in Maa Waan se l geworden. Het zijn de dames Van Welie geweest - Maria n Wilhelmine t pu e Afferde e di d - a t ui n EER SPA WERELE TD D hebben gehaald j lieteZi . n pastoor Wilhel- GANSCH UITEEN mus Otten (1883-1912) een legaat van meer Toen bouwpastoor Otte l jul p ino 190t 8he geln n goederen aa d e ko n r to E . n nna ee n da zilveren jubileu n zijmva n herderlijk- be e royaa pastorin kern ee gebouwn lee kn e eva d diening vierde, kreeg hij van het dorp dan worden, maar het werd een drama. ook alle denkbare eer toegezwaaid. Er Architect Charles Weber hield te weinig verscheen een boekje met 'jubelzangen' rekening met de slappe ondergrond van het zoal nooir se t mee verschijnen ree n zal. Lees bouwterrei Koningstraae d n naa toen te e nd maar (slotcouplet van Lied nr. 4 op de wijze n va k nieuwe no tore d e n d nva n e keraa t kto van 'Wien Neerlandsch Bloed'): t schihe p reikte, begonne fundamentee nd n te verzakken en de toren te scheuren. Voor 'Eer spat wereldde gansch uiteen, 9000 gulden moesstalen aa r nte roosterwerk Kentgeenmen zeeën meer, de grond in om het gebouw te behouden. Er Eer keert Hollandsom' dierb'ren grond bleef geen geld meer over voo bovenste d r e Tot zijnen oorsprong weer,

21 Eer worde Affr'ens naam geschrapt Wijchen. Uit Neêrlands dorpenrij, Omtren e openbard t e aanbiedint he n gva Eer dat onz' Pastoor Ottens naam boek aan Albert, burggraaf van Aefferden op Alhier vergeten zij.' 16 november a.s. en de overige programma- onderdele t eeuwfeeshe n nva t (o.a opee .d - BREED STREEKVERBAND ning van een expositie in kerk en pastorie) 'AFFERDEN' is een groot opgezet boekwerk zullen nadere mededelingen volgen in de over alle aspecte t dorpslevehe n n i va e ndi dagen weekbladpers. breed streekverband worden uitgewerkt. Vanzelfsprekend komt er ook een flink stuk Foto's: Jean van Roon, Rotterdam. geschiedenis van Deest aan bod, omdat beide dorpen - niet zonder wrijving - bestuurlij kerkelijn ke k eeuwenlang samen- Speurneu6 . snr gingen. Maa loper e r velerlek noo i zijlijnen naar de omliggende parochies en zelfs naar ONGELOOFLIJK GELOVIG stae d d Nijmegen. 'En lederen dag zal een allesvermogend kindergebed opstijgen om den zegen van den HARRY CROONEN PIONIER goeden God te vragen over de onbekende In feite is er al meer dan tien jaar aan dit boek weldoeners.' gewerkt. Harry Croonen, 8 1 helaa p o s oktobe6 Zkran2 e od n stonn i tva rt 1938dhe . februari 1991 plotseling overleden, heeft er In Druten had de St. Vincentiusvereniging het Liefdewerk 'Kindervoeding' opgericht, ledere indertij n grotee d e hoeveelheid pioniers- g wer r da doo e d5 kindere3 r t grotui n e werk voor verzet. Door midde uitgen va l - gezinnen een potje middageten gekookt in breide heemkundeprojectee nd heefk oo t een centrale gaarkeukens ka e d .s Maawa u rn Afferdense basisschoo . VictoSt l r Johan nva wintee leed n ge r stond voo. deure St d r e D . Os jaren gelede l gelegenheia n d geboden Vincentiusverenigin gsteu m vroeo n s naa gdu zich in de dorpsgeschiedenis van Afferden te bemiddelde Drutenare tegenprestatis al n ne e verdiepen laatstt he j e.Bi bronnenonderzoek zouden de hongerige kinderen voor hen bidden. Niemand vroeg zich af waarom een en de verluchting met fotomateriaal is de 'allesvermogend kindergebed zegel we 'n nko schrijver bijgestaan door een werkgroep afroepen over mensen die er toch al goed bij waarin aanvankelij Harrk koo y Crooneg nno zaten, terwij t tegehe l hongee nd r blijkbaar e latedi rn zittine vee d l gha steu n mocht niet hielp waree Z . n ongelooflijk gelovin gi ondervinden van de Afferdense Tweestro- Druten. menlandleden Antoo n Roosmaleva n n e n Willy de Waal. Speurneus nr. 7

LAGE KOSTPRIJS DANKZIJ SPONSORS KROPAAR OF SMELEN t dorpsboeHe k 'AFFERDEN l ongeveeza ' r 250 tekstpagina's beslaan en geïllustreerd ALPHE Waalbodee 'D juln 0 I N2 i- n 193va ' 8 worde t minstennme foto'0 10 safbeeln e s - vinden we vermeld dat er in Alphen aardig dingen. Omda t kerkbestuuhe - t ge n i r e r werd verdiend met het snijden van een gras- slaagd is een tiental sponsors bereid te soort die kropaar heette. Maar als ik goed ingelicht ben, sprak men in Maas en Waal niet vinden tot aanzienlijke bijdragen en er al van kropaar, maar van smelen. Een paar keer honderden inwoners en oud-inwoners van per week wer e oogs d dr vrachtaut pe t o Afferde t boehe kp o nhebbe n ingetekend, opgehaald smelee d n nVa . zouden medicij- ka prije nd s laag gehouden worden. nen gemaakt zijn opbrengse D . cen5 s t wa t Tweestromenlandleden kunnen het boek per kilo. Zijn er nog mensen die smelen alvast bestellen door overmaking va n29,5ƒ 0 gesneden hebben waarvoon ?E r diende ed (plus ƒ 7.50 verzendkosten) op postgiro- kropaa preciesu n r ? rekening 2622012 t.n.v. Penningmeester Johan van Os Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Tel.: 08870-13804

22 Het Streekhistorisch Museum Tweestromenland te Maasbommel is geopend:

elke zondag van 14.00-17.00 uur en vanaf 1 mei t/m 30 september elke woensda zondan ge 14.00-17.0n gva 0 uur.

Telefoon: 08876-2316 Postadres Heuvee D : l 107, 665 DrutenC 1D .

Het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland, Kasteellaan 24 te Wijchen is geopend:

elke woensdagmiddag van 14.00-17.00 uur, elke eerste zaterda maande 9.30-12.3dgvan van 0uur (dan zij-ingang). maandee Ind n julaugustun e i s gesloten.

Telefoon: 08894-13012 Postadres: Zwanensingel 259, 660 WijchenK 1G .

PUBLIKATIES uit de TWEESTROMENLANDREEKS ledenprijs nietledenprijs

Maa1 l Waaln d se s woordenboek uitverkocht dl 2 Aan het volk van Nederland f 9,75 / 9,75 dl 3 Leeuwen en Elisabeth / 18,50 f 25,00 dl 4 Boldershof f 18,50 / 25,00 dl 5 Ewijks klooster M 3,50 M 5,00 dl 6 Stoomtram deel 1 uitverkocht dl 7 Schoolstrijd Appeltern / 9,75 f 9,75 dl 8 Wee den vergetenen (watersnood 1926) uitverkocht dl 9 Dorp Horssen uitverkocht dl 10 Stoomtram deel II f 30,00 f 35,00 Kwartierstatenboe1 1 l d copievormn k(i ) uitverkocht uitverkocht

kosten porto f 5,50 f 5,50 U kunt alle publikaties van de Tweestromenlandreeks bestellen door overschrijving op postgiro 26 22 012 tnv. Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Boeke kopenStreekdocumentatiecentrut e t zijn he nn i aa m Tweestromenlan Wijchede t n ne in het Streekhistorisch Museum Tweestromenland in Maasbommel tijdens de openingsuren.

23 STBEEKARCHIVARIAAT "BÜMMELEKVV.-^.RD

T WEESTROM EN LAND MAAS EN WAAES TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

20.XII. 199 - verschijn1 minstn te t e vier maa r jaape l- rNUMME 0 R7 TWEESTROMENLAND

Opgericht 15 mei 1964. Administrateur: Doelbreeo z n :i d mogelijke kring bevorderen P. G. Leussink, Beuningen van de belangstelling voor de geschiedenis in al haar aspecte onden ne r ieder opzichtt he n i , Kopij: bijzonde t werkgebiedhe n va r t Lann he , dva Kopij dient getypt, gedateer ondertekenn de d Maas en Waal en het westelijk deel van het Rijk te worden verzonden aan het verenigingssecre- van Nijmegen. tariaat. Kaartiken nee l nie machineschrifn i t t worden Lidmaatschap: geleverd gaarnn duidelijn da ,ee n ei k leesbaar Het lidmaatschap geeft recht op toezending handschrift. Afbeeldingen moeten, indien men van tijdschrif nieuwsbriefn e t deelnamp o , n eaa ze teru l e hebbenachterzijdd wi g n aa , e excursies en tevens korting op de boekhandels- voorzien zijn van naam, adres en woonplaats prijs bij uitgaven uit de Tweestromenland- va bruikleengevere nd . reeks. Losse nummers tijdschrift: Contributie: Nrs. 19 t/m 70 voorradig. Per stuk ƒ 6,-, De contributie voor 1991 bedraag 30,-tƒ n me , exclusief ƒ 2,50 verzendkosten. Te bestellen mag ook meer storten bij wijze van gift, te door storting op giro 2622012 ten name van voldoen door stortin postgirp go o 262201n 2te Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg nam Penningmeesten eva r Tweestromenland 17-60, 660 WijchenG 2V . Aalsburg 17-60, 660 WijchenG 2V .

Ledenadministratie: Mw. F.J. van Oijen, Markt 9-14, 6651 BC Druten, tel.: 08870-14337, voor opgave van nieuwe leden, adreswijzigingen en eventuele opzeggingen (vóór l december).

Secretariaat: Inhoud Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen, telefoon: 08894-16247.

Ereleden: H. van Heiningen, J.P.M, van Os.

Erevoorutter: 3 W.M.G. Arts, Parochiegeestelijken in het J. P. van Wezel Land van Maas en Waal 15 Oproep Bestuur: n Tielen To t Rijn Nijmege17He , kva n i n J.L.C. Alkemade, vz., Ewijk cijfers (1770) J.A. van Gelder, vice-vz., Bergharen 22 M. Bergevoet, Literatuursignalement W.M.G. Arts, secr., Wijchen 26 W.M.G. Arts, Dorpsboek 'Afferden' J.A.Jansen, penn., Wijchen Mevr. W.M. Berris-Visschers, Wijchen Nieuwsbrief Mevr. G.Y.M. Derks-Klabbers, Druten G.W Geldern va . , Beneden-Leeuwen Op de voorkant: Mevr. F.J. van Oijen, Druten Kerk te Leur gezien vanuit het zuidwesten. G.A.A. Rooijakkers, Overasselt Niet eerder gepubliceerde foto uit ±1906. W.J. van Sommeren, Beneden-Leeuwen (Collectie: Huis te Leur) Drs. C. Visser, Druten Nieuwsbriefde Zieook , bladzi3! j WezelJ.Pn va . , Alphen T WEESTROM EN IAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

Redactie: Martin Bergevoet, H ugo van Capelleveen, Jan van Gelder, Huub van Heiningen en Ton Tielen. NUMME 0 R7 1991/IV

W.M.G. Arts Parochiegeestelijken in het Land van Maas en Waal

In het oud Provinciaal archief van de Minderbroeders dat vroeger te Weert aanwezig was, bevindt zich een handschrift van pater Richardus van Scheyndel, februar5 p o e di i 192 Woerde9e t overledenns i . Pate Scheynden rVa vanas lwa f7 september 1883 tot 19 september 1893 leraar aan het gymnasium teMegen, en februar7 nadie2 n nva i apri 1 189n Mege2 i t j l 7to s hi recto 189 nal s 9wa r Clarissarum. Het handschrift van pater Van Scheyndel is door pater Cunibertus Sloots o.f.m. bewerk nadien te n gepubliceer 'Bossche d n di e Bijdragen', deel, XIX3 n , e 2 Afl. uitg. 1948. De publicatiewaarde in 1948 was van groot gehalte, zodat het nu, via het tijdschrift 'Tweestromenland', voor vele genealogen in het Land van Maas en Waal zeer waardevol materiaa. is l Al lezende wordt ervare welkn i n e moeilijke omstandighede e priesterd n s (hoofdzakelijk paters uit het klooster te Megen) hun arbeid hebben verricht in ons huidig werkgebied in de periode 1696-1856. De waarde van het handschrift wordt extra verhoogd door de aanvullingen die zijn aangebracht, welke aanwezi archiet gOrde zij d he Minderbroeders r n n nei de fva uitzonderint .Me g van enkele bronnen, door de samensteller aangegeven, heeft hij hoofdzakelijk gebruik gemaak parochiële d n va t e archieve r plaatsente .

ALPHEN 1726 Pastoor geworden Pater van Gassel. (1) Communicanten 280, Protestante huishoudingen4 . 1747 Deservitor R.D.C Heymen va , n (2), Pastoo Oyenn va r . 1768 Pastoor G. Vermeulen, welk in 7ber 1770 naar D reumei gepromoveerd is. 1770 R.D.Fr, van den Hove, Pastor, obiit 1781. (3) 1782 R.D.Fr. Ebbinkhuysen, tot 1786 Pastor. 1786 R.D.R.J. van Kilsdonk Past. obiit 1787. 1787 J.G. van Gelder Pastor tot 1803. (4) Mookn va . J , Past180.3 1808 W. van Geyn, Past. 1817 A. van Berkel, Past. obiit 8va 7bris 1831. 1831 Joesjosephjurgens, Past. 21 Sept. 1831, is geboren 25 Aug. 1796, Presb. 19 Sept. 1819, Assisten Hore st Thorn ne n 1820 ibid maanden3 1 . ; vandaar naar Horssen i 1821, ibid. 4 maanden; vandaar naar Baarlo 1822 ibid. eenjaar; Ao 1823 naar SeptDrute7 2 n . nde Vierendeeljaarsgeld ontv. 90 gl. en van de kerk 50 gl. voor miswijn enz., voor den kapell. 75.-, is vrij van lasten te betalen. Kerkenhuis nieuw gebouw 1774o dA oude D . e kerk genaast 1801, zijnd bezit he n tei der protestanten geweest sedert 1581. Ao 1837 nieuw leyen dak 800 gl. 1822 subsidie 3000 gl. ter aflossing van schuld in het kerkenhuis. Kapellaan Henric. Harten - Extr. a visitati Nov0 e2 . 184.. Natus in Beers l Nov. 1818. Presbyteratus 17 Dec. 1842. Assisten Alphen si Juln7 i Aug3 1842 t 8.to 1853 . Kapitaal op het groot-boek 2000 gld. interest ƒ 48:55. Ao 1846 de banken 96:60. Kerkhof 17 gl. Landhuur 630:50. 1849 in junij een nieuw orgel a 1600 gl. circa. 1850 missie D . e geopen Aug0 2 n . dde 1853 Denominatus Assistens R.D. Jacobus Crouwers, oriundus in Sambeek: Advenit in Alphen 27 Aug. 1853-9na 7bris vero sacellanus. Oct4 . n Coppelmans.T de 1856 , kapelaan gekomen.

ALTFORST n 172 Va t 1795to 6 Past gardiaae d . Megenn nva ) (5 . 1796 Past. gewordenj Horenbeekn va . ,Sept 1 welk2 n . e180de 1 naar Horssen gezonden is. 1801 Past. geworden G. van Lunen, welke in 9ber 1804 Pastoor van Horssen geworden is. 1804 in 9 berJ.H. van Horenbeek wederom Pastoor te Altforst, is hier gestorven den 18 Dec. 1805. 1806 Past. Andr. Lennaers Minorita, obiit 1812) (6 . 1812 Deservitorad interi Steyns-Bisscho. mW p Past. teAppeltern, doch slecht paucod sa s Apri5 2 t Pastdiesn to lDeservitof o De .. r benoem dCoenenn Pateva . DocrC ) (7 . h Pater Provinciaa niem he tl willend t ootmoediehe loslatep o n gnda verzoen kva . HeeHuntjen Hw o heef r e zo Huntjend ) t (8 s e gedand s e benoeming gerevo- ceerd en 1812 den 29 Mei tot Past. aangesteld J.L. Hol. c SengerNov6 Ja 2 n . 182sde 3 1827 den 5 Junij J. van Oss. 1831 in Mei H. de Bruyn, geb. 30 J ui. 1792. Presb. 1816. 1847 in April R.D.J. Barten gekomen. Vierendeeljaarsgel . Nieuwgl 0 d9 e kerk 1833. Huis grootendeels vernieuwd 1835. Bosc. n kapitaa . voogl de gl 8 n h0 r2 Misseva 70 Interesl . C n n aa tgestich t doon rJa schuls Du . Moo n kapitaa. dgl va gl 2 100k1 0 30 . l0 gl Altforst Monnikenwoer proostdie dabdie 2d d n j Bernejaa onderhoorig woonder .E n 70 nonnen stichtstee D . r Bessel begravenr e s aCoppeni k oo e Zi . s tornt pag3 . He . .8 gezegde nonnenklooste verwoess ri t circa 1356 Coppene .Zi afdeeline t s2d he n gva derde deeFolcoldu. heerlij44 n l pagn ee e d 3 .4 k sha verblij Altforste ft , ibid. pag. .27 graak Maan oo fva Waals n Hise wa j , stichtet kloosten ibide he 7 2 n . Bernerva e t r . Altforsf Higa j Bernn aa t e pag. .28

APPELTERN 1725 Parochiekerk voor Appeltern, Altforst en Maasbommel is de kloosterkerk te Megen, Pastoor de Gardiaan. (9) 1731 Pastoor van Dieten, G. v. Herwaerden Deservitor. Item te Dieten de Parochiekerk. 1742 Obiit past Dietenn i . . Deservito Appeltern rva n gesteld Pate Megt Loon he rt va .nui klooster. (10) 1799 Pastor Joes Huygens, Capucijn. 1802 den 8 jan. J. van Mook, Pastoor - Na 2 jaar naar Alphen d.i. den 19 Dec. 1803. 1804 Joes de Kleijn Deservitor. 1807 De Kleijn naar S. Agathaen Deservitor wordt R.D. Alardus Smulders sac. saecularis. 1811 Pastoor R.D.W.T. Steijns Bisschop, Preekheer. 1819 Pastoor R.D.Wilh. Hol, obii Maj4 1 t i 1839. 1839 Past. W.G.H. Rijke. 1841 In November Past. R.D.J.C.A.W. Walter. 8ben i 184r2 R.D.P.P. Kersten (11+ . Febr2 2 ) . 1843. Maar5 2 n t de 184Past5 . R.D.Th.Ant. Bernardinus Smitz. R.C. 190. Protestant 80. vierend. 110 gl. Nieuwe kerk Ao 1829. Nieuw huis 1832. De parochiekerk was eenjaar in het bezit der R. C., toen deze er van werden beroofd den 14 Mei 1802. Ao 184 Pasto7de nadeeligrhet e slorekenintder 175:3kergad de k geschonken1aan . Terwijl de vaste schuld nog blijft 400 gl. BATENBURG Voor 1725 onder Herne Horssenn ne . Late ondek oo r r Demen. 1796 Deservitor gezonden R.D. Antonius van Luunen. 1800 Past. J.F. Smits Pastor. 1803 Berkeln Pastva . A . . 1817 Den 25 Octob. R.D.W. van Geijn, Geb. te Beuningen den 27 Februari 1775, Presb. 23 Mei 1802, Deservitor in Ooy 9ber 1803, Groesb. 1806, Past. te Alphen 1808. +weg opgerich Aug6 2 t . 1846. R.C. 512, protest. 92, joden 5. - Ontvangt sedert 1838 geen vierendeeljaarsgeld, was vroeger bepaal p 150o d . Moet voo schaae d r l bezorgen Miswij kerkengoen e n d wasschen allk eoo , personeele lasten betalen 184o A . bankee 6d nƒ 160:30 . AdsistentF.L. Schuurman Octobe8 n sde r 1847, ontsla Nov8 n g.de 1848 overleden Apri5 1 Udee t n l n1849de . Zij n opvolger J. A. Sengers, geboren te M egen 19 Oct. 1819, Presbyter lOJunij 1843. Wateringee T Sept1 2 n . n1843de . l Juli . Coppen M j de 185s2 Past. 1854 van Mrt tot April Missie door 2 Redemptoristen.

BERGHAREN t 179grootstt To he 5s i e gedeelt parochir ede e onder Herne t overighe n ne e onder Horssen geweest. 1795 R.D.R.J. van Gelder den 28 Mrt. 1803 R.D.J.G. van Gelder den 22 Dec. Past. ibid, obiit den 7 Mrt. 1817. (12) 1817 den 23 April R.D.F. Clarenbeek. 1822 den 5 Jan. van de Missen bij het testament van G. Aarts gesteld ad 15 st. t R.D.HSande d Mr n 8 .1 va , n de 1833 1841 den 15 Julij de nieuwe kerkhof gebenediceerd. 1843 den 16 Julij de kruisweg opgerigt. R.D. v.d. Sand gebore Febr7 n1 . 1796. Presb Mrt6 . . 1819, kapell Winssee t . 8 n1 April 1820. (13) R.C. 702. protes . vierendeeljaarsgel45 t . Nieuwgl 0 10 de kerk gebouwd 1830. Subsidie 5900. Pastorijhuis eene verdieping verhoog 184o dA 5180ƒ . Subsidi4gl lands ' t s eui ska 1700 gl. Nog aan schuld 1400 gl. Banken 119 gl. Kapell. Henricus van Dore 1850 den 22 Mrt. 1852 den SJulij G. Sackers kapelaan; Priester ab 25 April 1834. NaarVortum Nov. 1854. Oevern de Gevolg n . va . dM

DREUMEL Separata a Wamel 1706, primus pastor R.D. Petrus van der Kerkhoff, cui successit 1727 Deservitor R.D. Mathias van Nouhuys. Communicanten 450. Protestan huishoudingen7 t . Nouhuys Deken geworden den 25 Nov. 1755, obiit den 6 Mrt. 1762. 1762 den 12Aug. Past. Henricus van Aelst, obiit 22 Jul. 1770. R.D. Henricus van de Cop naar Holland. Exeat 1762. 1770 den 5 Sept. wordt Past. R.D.G. Vermeulen, is overleden den 28 junij 1812. Sub eo oratorium elongatum nemp 177o eA t oblati7e s parochianorum du m o intum d sa ecclesiae adornatum. 1812 Past. geworden R.DJ. v.d. Heyde 2Julijn ngeborede s Dec9 wa . n .nde 1785 , obiit den 16 Oct. 1843. Nieuwe kerk 1819, subsidie 16500 - Orgel 1826 ad 1210 gl. 1843 den 6 Nov. J.V. Oss Past. geworden verhuisd 15 Nov. 1845. Kruisweg opgerig l Dec n .de t 1846. Kapellaa . AlberEJ n i 1846Me s , gebore i 1816Me 2 n, Presb Octob7 2 . . 1839, Assistent te Beek den 30 Aug. 1840, kapell. te Afferden 29 Mrt. 1842, kapell. Dreumel Mei 1846. Herpen Febr. 1858. Gevormd den 12 julij 1843, item den 3 Auy. 1846 en den 4 October 1849, den 21 Mrt 1854, den 13 Julij 1857. Matrim, contracta coram Rdo G. Bernst (14) mense Januario anni 1820 usq. 21 Junii 1823 saepius. R.D.E e Ruyted . r kapell Dreumee t . Aug 8 lMrt 4 1 .n . 1825 1836de t to . R.D.R. van Koolwijk van Mrt. 1836 tot Aug. 1837. Rdus Dnus T.G. Boerkamp Aug6 kapell1 n . 183va . l Octobe t 7to r 1843. Rdus Dnus G. Poos van 15 Nov. 1843 tot 13 Mei 1846. Rdus Dnus E.f. Albers van 13 Mei 1846. Priester ab 27 Oct. 1839. Natus 2 Mei 1816. Missie geopend 19 jan. 1850. Gesloten den 29 january. De Missionarissen vertrokke january1 3 n nde , zijnd patere4 s Redemptoristen. t Heerehui He Baron de afgebrokes n ni sva 1850n ni . Dec. Spruytenbur3 2 G s n .i de 1854 Presidens gal r Conferentitde Vincentii eSt Paulia o gekozen. Nota. 1848 stuccadoorder v.d. Bergl 3 g8 - van den Braak 133 gl. 1849 verwe . Lubeecv . rJ k 105. - zink in de goten 126. - poorten 62. 1851 de 2 kleine altaars gemarmerd etc. 171 gl. Kere d 185k 6gewit , communiebank etc. opgehaald.

BRUTEN 1727 onder Puiflijk tot 1795, wanneer Pickegni het gebruik der Kerk aan de R.C. toegestaan heeft. Deze hebben ze echter wederom spoedig moeten afstaan, tot dat dooe z Representantee rd jan0 1 Hags ' . n e 180nt e de R.C e form0n d i n . aaa R.D. Wilh. van Meerwyk eerst Deservitor en l jun n yde 179Pastoo8 r geworden, obii Augustu8 1 t s 1801. (15) 1801 Past. geworde 180no . Syben A A Rdu . i 3 . Ampl pastoratuM Qu sac ,s Dn . m suum deseruit. 1803 18 9ber R.D.R.J. van Gelder, welke den 24 Nov. 1804 deken geworden is, obiit 8 Dec. 1819. Nieuwe Klok gewijd den 16 Sept. 1816. 1819 den 30 Dec. R.D. Melsen Past. 1838 den 17 Mrt. Past. R.D.Ger. Petrus vanden Bosch, geboren den 29 Dec. 1801. Presb. 8 Sept. 1824. kapell Beuningee t . Sept3 n1 . 1825 Wamee ,t Dec1 1 l . 1827 Beee t , k Dec. 1828.-R.C. 1458. protest. 124, jode Vierendeeljaarsgel. n10 d vroeger bepaald 320p o , geniet provisorie 220. Moet Miswyn leveren, betaalt ook de lasten, ita 1842 opgegeven. De Kerk opnieuw gebouwd 1822. Subsid . . . Kruisweg 3 Oct. 1844. Kapel. Arnoldus Nass. Gevormd den 13 Julij 1843, item Mgr. Schepers 17 Mrt 1854, 14Jul. 1857 Ao 1845 Kerkeschale n318:83Hƒ . Banken ƒ 773:091^. De Kerk heef kampjen ee t , renderend stukjn e aarlykj ee g e bouwlanNo s . circgl 6 a9 d . itecirc gl ide mn 3 e a6 m onder Leeuwen . . zame circgl gl 2 3 a2 n18 Ao 1846 de banken ƒ 865.00. schaal 270.00. P. Mauriks natus l Sept. 1800. Pr. 15 Aug. 1824. Ass. Oosterhoudt 2 Aug. 1825. Alphe Sept9 n1 . 1827. Drute Octn4 . 1831. Bedankt Nov. 1854. Missie geopen febr6 1 .n 185dde 0 gegeven doo pater3 r s Redemptoristen.

HERNEN 1725 is te Hemen gevormd door Z.D.H.W. den Bisschop van Ruremonde. - Pastoor Franc. Doncquers, welke den 19 Juni 1725 Deken geworden is, zijnde Batenburg, Berghare Leun ne r mede onder zijne pastoreele zorg. Bedankt voor Pastoor 174n 1e Dekenscha o 1743pA . (16) 1741 wordt Past. Theod Teeffelenn .va sedere di , t 1734 alhier Adsistent geweest was; R.P. Theod. v. Teeffelen obiit den 28 Sept. 1742. (17) 1742 wordt Past. R. Pater Adrianus van Teeffelen, frater dfti. (18) Oct9 2 n . overledende 1750 . 1750 den 8 Dec. Past. G. Stevens (19) Minorita, obiit 1766. 1766 wordt Past. Rdus PaterJ. r Meerde n . va (20) 1767 obii . DnuR t . WynackerssG , sac. saecul. Aug0 3 n . 181De 4 obii tr Meer R.D.Jde n . va . 1814 wordt Past . PaterJR . . Sleijpe n- Decanu Dec3 s2 . 1819, obiit 10 Nov. 1839, aet. Ao 70. (21) Dec9 1 n . word183de 9 tr Locht Pastde . . Patev R . .. C r Sept1 1 n . wordDe 1841t Past . PaterJR . . Broekman. (22) Jun5 2 yn word184de 2 t deservito rr LochtR.D.Cde n , va ,geb Oosterhoue .t Dec9 2 t . 1797, Presb Jul9 2 . i 1820, assisten e Wychet t Aug2 1 n , 1820, missionariue t s Woerden 1O Octob . . . Kapell. te Hernen l Mei 1822. (23) R.C. 639, Protestant 50. De oude kerk genaast 1801, vergroot Ao 1831. Subsidie 2200 gl. Nieuw pastory 1841. Vierendeeljaarsgel . Moegl 0 t 10 vood e schaad r l bezorgen Miswijn etc., wasschen. Moet alle ook personeele lasten betalen, ita Ao 1842. 1848 obii Dnu. tR s Petrus Josephu Gelden sva Schul. huit r 60 he aet so p 600d.o A . Kerk eenig land en geld. Rendeert jaarlyks circa 200. Ao 1846 de banken ƒ 151.55. Kapellaas 185Al 1 n gekomen Henricus Dominicu sAug0 2 Poor n . 1851de t . (24)

HORSSEN s deservito169wa 6 r R.D.A. Engels. (25) juni2 1 jn . Antobii172de D R t9. Engel s Pastor. 1729 Past. Carolus van Hemert, obiit 26 Jan. 1734. (26) 1734 wordt deservitor Rdus PaterJ Beurdenn va . . (27) 1736 wordt Past . Hermans.J , +heer (28), obii jun9 2 t y 1775. 1775 wordt Past . PateR . r Jac. Requile, Minorita. (29) 1801 wordt Past. R.D.J.H. van Horenbeeke den 21 Sept. (30) Nov5 n .de 180 provisionee4 Luunenn l Deservitova . G . , D word R r t Pastoo Jul2 2 r y 1805. 1809 den 22 Dec. R.D.A. van Mook, obiit 14 Nov. 1842. Ossn Dec0 va 1 , . Pastn J . de 183. Presbyte4 r ordinatu Nov0 s3 . 1818. 1843 den 6 Nov. R.D.Th. Gerardus Boerkamp, Past. geb. 28 Mrt. 1802 (31), Presb. lOMrt 1827, Assistent te Gassel 7 Aug. 1827, Kapell. te Haps l O Juny 1828, te Dreumel 16 Aug. 1837. (32) De oude kerk genaast 1799. Huis gekocht 1819. Subsidie 3000 gl. R.C. 665, Protest. 100, Jode . +wen8 g opgerigt 22Jul. 1844. G. Sackers als Kapellaan te Horssen in het begin van Aug. 1841 is vertrokken naar 'B e r 11 e . Beuningenden 13 Mei 1843. (33) Natus26Jan. 1802. Presbyteratus 25 April 1834, te Appeltern Aug. 1835, Delft April 1840. 1843 (34) den 12 Mei gekomen als Kapell. J. Berben tot Nov. 1843. 1843 in Nov. R. Dnus P. van den Hoogen Kapell, geworden. (35) R. Dns. M.Jacobs Kapell. geworde . 1844 . . n , vennde . 3Jan. 1850. (36) H. van Leur 4 Jan. 1850. Zyne patenten d.d. 25 Dec. 1849. Henricus van Leur geboren te Deursen 29 Febr. 1816, Priester geworden 21 Mei 1842. Assist. bij P.P.S.J. te Nijm. Nov. 1842, kap. bij de Minnebr. ib. 30 Sept. 1843. Het land van de Kerk zamen 18 Bunders, 70 Roeden. Belastbaar inkomen 211; 92. Ao 1846 opgebragt 918:06. De banken 119:25. Schaal 56: l Itë: ita Ao 1846. - Gevormd 5 Oct. 1849. Missie van 3 P.P. Redempt. geopend den 18 Nov. 1850. Godefridus van Goch overste der broeders van den 3 regel Sti Francisci, die een gesticht onder Horsse j Batenburnbi g bewoonden, hetwel bern O.L.Vn kde g va . werd genoemd. Zie Coppens laatst t 155To e. 1 dee zij 64 nonne e . nld p Harene n(t ) bestuurd geweest door eenen pater uit het genoemd klooster onder Horssen, ibid.

LEEUWEN 1727 Maxima hujus pag curb i su par at Pastorises Puyflijkn i s . Reliqua parcurb su sa Pastori Wamele sd . 1797 (37) wordt Past. R.D. van de Sand, sac. saecul. Febr6 2 n . 180de Past0. R.D.H. Daem Bimmenx se , obii Sept3 2 t . 1809. 1809 den 13 Octob. Past. R.D.G. van Leeuwen, obiit 27 Nov. 1809 den 23 Dec. Past. R.D.F. Verploegen. Mrt7 1 .n R.D.P183de Zeelandn 8 va . , geb Dec4 2 . . 1797, Presb Dec4 2 . . 1821, Kapelle t . Millingen den l April 1824, te Leeuwen 5 Sept. 1824. R.D. Expast. Franc. Verploegen, geb Altforse t . Mrt5 t . 1773, Kapell Beuningen.e t . . te Cuyk . . . Past. te S. Hubert . . . (38) te Leeuwen 23 Dec. 1809. Obiit Jan. 1856. R.C. 1898. Prot. . . . Vierendeel]aarsgeld 180 gl. Moet leveren Miswijn, linnegoed wasschen en 25 gl. lasten betalen, ita opgegeven Ao 1842. Nieuw Kerkenhuis gebouwd 1800, item nieuwe Kerk 1836, Huis vergroot 1840, +weg7Nov. 1843, gevorm Aug4 n .d de 1846 . item Mgr. Scheper Mrt0 s2 . 1854o .A 1845 schalen ƒ 372:23, Banken ƒ 637:19. Wordt aan interessen betaald 78:25. Aan fundatie 158:10, zamen 236:35. Deze som als interessen a 4 pet. gerekend komt schuld een kapitaal van 5900. Organist en Koster Rijkskas. Nieuw orgel begonne Herfsn zettee nt de p tno 1847. Missi eFebr8 2 begi n . nde 1850. Einde of slot den 11 Mrt. 4 P.P. 1851 van den 11 tot 19 Junij renovatie door 3 Redempt. met de Kruisplanting, als medn jubilt da ehe Piun . éva IX s Nov4 Kapellaae d n s i .185 de 6 n Taabe (39) benoem t Pastoodto Rijkevoorn rva n i s i n e t zijne plaat e Leeuwet s n gekome n Markn de J.Ht hierto n to , .va e Kapellaae nt Overasselt.

MAASBOMMEL 1725 Parochieker t kloostehe n ki Megene t r . 1747 R.D.L. van Heumen, Past. in Oyen Deservitor. gardiaae D 177 Megen 7 nva n Deservito Maasbommeln rva , Altfors Appelternn e t . . Pate179R . HirtznachrJ 9 . Deservito 180o A 2n e rPastor . (40) 1808 Past. Rdus Pater L. Trines, obiit 7 Aug. 1814. (41) 1814 Past. R.D. Ant. Bruysten den 5 Sept. 1819 den 11 Mrt. Past. R.D.J. Schouten. 1834 den 10 Dec. R.D.J. Heynen, geb. 15July 1797, Presb. 10 Sept. 1821, Assistent te Oploo 23 Mei 1823, te Vierlingsbeek 22 Juli 1824, te Sambee Aprik6 l 1827, Obii Jan9 2 t . 1855. Gevolgd Petrus v.d. Bogaard. R.C. 648, Protest Jode, 60 . n geen. Vierendeeljaarsgel oude D . e gl ker 4 kd10 genaast 1799. Die afgebroken en herbouwd 1812. 1845 Schaal ƒ 55:74. Banken ƒ 74:25. Volgens Hendrikx, beschrijving der stad Grave pag. 101 is Maasbommel voorheen een stad geweest. (42) Orgel gekregen Ao 1848. Ao 1844 schuld op de kerk 3000 gl. a 4të pet. Nieuwe Pastory gebouw. . . o dA 184o A 7 blee vaste fd e schul weten350e g t d. no 0 gl Mege e t ; n 1500e d Mejj n Bi . .va Wijst 200 . zame0gl n interest betale. Terwijgl 5 Pastooe n15 d l r 100 . gegeve0gl n heeft, waarvoor jaarlijks Missen. Missie door 3 Redemptoristen geopend l Febr. 1852.

NIFTRIK 1734 obiit R.D.J e Kleynd . , Past Niftrin i . k aet , cura.49 e pastorali. 19 s 1735 Past. R.D. Guilhelmus van Haaren. 1739 (43) den 4 Oct. Past. R.D.J. van Elk, Deken 9 Mrt. 1762, obiit 29 (44) Maij 1804, aet. 94, curae pastoris 65, dec, dignit 42. 1804 den 18 Aug. Past. R.D.P. Schreven, obiit 28 April 1834.

10 Jun7 n y de Past183. R.D.M4 . Sengers, geb Maldee .Febrt 9 2 n . nde 1796 . Presb Mrt6 . . 1819. Assistens te Beek met Paschen 1819 (45), te Afferden Sept. 1825 (46). R.C. 300, Protestant 6. Vierendeel)aarsgeld 50 gl. Moest zijn 100. Moet leveren Miswijn, wasschen enz. en lasten betalen, ook personeele, ita 1842. De oude kerk genaast 1799. Wegen kapee d s l voorhee Niftrie nt k gebouwd Hendrike zi , s tor nl pag . .84 Organist en ]/4 kuster H. Arts van Wezel. Willem Rijken, kerkm. ab anno 1797. Ao 1846 de banken ƒ 41:00. t orgeHe l voo t eers' r t bespeel gepreekn de Maar8 2 t t 1843. 1850 Nieuwe Pastory gebouwd voor ruim 2300 gl.

PUIFLIJK 1727 Deservito Pate. rR Reesen(47). rP , subcujus curasuntetiamDrute majot ne r pare sd Leeuwen. Oratorium eju t separatuses msuia s aedibus ferr quadranteepe t es mt e valde vile. Communicantes 900. 1735 Obiit R.P.P. Reesen. 1735 den 4 Sept. wordt Past. R.D. Joes Petr. Schoonderwoert, Presb. saecul. 1772 obii Druten i t n Venerab. Dnus Ant. Hoogstraaten, subdiac. 1773 den 17 Jan. obiit R.D. Schoonderwoert. 1773 den 7 Febr. wordt Past. A.W. Schluijs. Obiit 21 Jan. 1781. Febr4 2 n . Pastde .178 R.D1 . Joes Martens Toonen (48), obiit 1785. 1785 den 9 April Past. R.D.Ant. v. Coolwijk, kapell. Giebels. (49) 1797 Pagi Leeuwen et Druten a Puyflijk separantur. 1811 den 13 Mei Past. R.D.W. Soetecouw. 1817 den 31 Mrt. Exeat aan R.D. Soetecouw gegeven. Apri2 1 n l Pastde .181 R.D.Ant.Th7 . Lamers. Sept1 2 n . Pastde .182 R.D.M.J6 . Martens (50), obii Febr2 2 t . 1829. 1829 den 7 Mrt. Past. R.DJ.H. Coebergh, obiit 28 Febr. 1836. Mrt4 1 .n Pastde . R.D.E1836 Ruytere d . , geb Febr5 .2 . 1798 ,i 1821 PresbMe 7 , kapell2 . . te Bezel 25 Mrt. 1823, te Dreumel 8 Aug. 1825. R.D. Hubertus van Beek, geb. te Ewijk, den l April 1800, Presb. 3 Mrt. 1823, woont sedert 182 Puiflijke 9t . R.C. 436, Prot. 13. Vierendeel]aarsgeld 140 gl. Moet hiervoor leveren Miswijn, wasschen enz. Nieuw kerkenhuis gebouwd o 181A 6t 1817e . Subsidie o 184A . e 6banked n /176:70. Missie D e185 hie0 r geopen Aug8 n d.de geslote . .Doo . n R.P3 rn de . Redemptoristen herhaald Dec. 1853. 1851 Den l April is de Eerw. Heer E. de Ruyter, die bedankt heeft, opgevolgd door den Eerw. Heerjoannes Fransen, geboren te Beers den 25 Aug. 1807. Priester 1832, te Gassel Assisten n 1835i t , kapell e Vordet . n 1836 ibid jaren2 . . Deservitoe t r Bredevoord 183n ei 183n 8e 9 gedurend maandene9 Duistervoorde T . e kapellaan IHjaar, in't laatst van 1840 Assistent te Nijmegen, in 1844 kapell. teVolkel, te Mill 1848.

WAMEL 1727 Deservitor R.D.G. Bedyx, ord. S. Norberti Abb. Post. 1734 wordt Past. P.H. Paderborne. 1748 Past. R.D.G Lindenn va . , obii Juli7 2 t i 1770. Sept5 n . de Past177. 0R.D.L . Schiks, obii Dect4 . 1828. Nota uitvaare D : e d t eerstn i s eMi

11 nieuwe kerk. Zijn jubil Sept7 1 é . 1820. 1772 Concessum est Praen. ac illustri familiae de Grootenhuysen, ut in castro suo de Sterkenburg S.S. Missae sacrificium celebrari possit. Item praenob. Dno Baroni de Hakfort. Dec0 2 . n Pastde 182.8 R.D.Arn. Godefridus Jansen. Kruisweg opgerigt 22 Dec. 1846. Pastor geb. 20 Sept. 1794, Presb. 28 Oct. 1817. kapellaan te Cuyk den 12 Maart 1819. Kapell . Eisen.J , Jan 6 geb1 . . 1814, presb Dec3 2 . . 1837, Assisten4 2 Beee t n kde Dec. 1838, kapell. te Wamel den 25 Aug. 1840. 1ste kerkerekenin Wamee gt Jul5 1 li 1840. R.C. 1219, Protest. 131, Jode Vierendeeljaarsgel. n6 . Moegl 0 td9 leveren Miswijn, kerkenlinnen wasschen. Doch hiervoo eene d r e schaal. Personeel gemeenten ee - lasten betale 1842o A a .nit Nieuwe kerk gebouwd 1828, kost 23000 gl. Subsidie 11.730 gl. Het land, waarop de kerk staat, kost 2000 gl. Gevormd 4 Oct. 1849. Ao 1845 schaal/ 157:30. Banke n533:20ƒ . 1850 Nieuwe pastory gebouw circd da aMissie 700D . 0gl e doo begonne3 r n Domd a . Vesp. 26 Jan. 1851. 1851 hac 7 Octobris ecclesia clandestine benedicta est per Pastorem, facultate ab illmo concessac ho d a o . Dn 1854 in July heeft de Eerw. Heer Jansen voor de pastory zijn dimissie aangevraagd. 1854 Den 2 Aug. is tot pastoor van Wam el benoemd de Eerw. Heer JoannesThomaus van Burgte d .

12 R.D. Petrus van Beek als kapellaan te Wamel gekomen 6 Oct. 1854. Eerwe JulHeuven 3 d s de yn i .n Pastos de Hee185al lva . Wame5e t r H r l gearriveerd.

Districtus Neomagensis Decani (51) nominati sunt:

1725 die 19 Junii Franciscus Doncquers (52) Ordinis F.F. Min. Recoll. Religiosus, Deservitor in Hernen. Decanatum demisi o 1741A t . Juni0 2 e i Augustinudi 1741 s Libens, Missionarius Neomagensis Schouwenberg, Pastor Groesbeek.n i (53) Nov5 2 e . di R.D1755 . Mathia Nouhuysn sva , Pasto Dreumeln i r , obii Marti6 t i 1762. 1762 R.D. Joes van Eek, Presb. saec. ex Wamel, Past. in Niftrik, obiit 29 Maji 1804. Nov4 2 .e Districtudi 1804 s Neomagensis divisu binon i t ses s districtu indt se e creatut ses Districtus Druteusis (54), cujus l mus Decanus nominatus est R.J. van Gelder, Presb. saec. et Pastor in Druten. Obiit 8 Dec. 1819. 2dus R. Pater Joseph Sleypen (55) Ord. FF. Min. Recoll. Pasto Hernenn ri . Decanus institutu Dec3 s2 . 1819. obii Nov0 1 t . 1839. 3tus Joes van Oss, Decanus constitutus 4 Januarii 1840. 4tus R.D.Fr. vanClarenbeek, Past. inWinssen, Decanus nominatu 16Julit ses i 1854. t distriche s i i t DruteMe 5 n n de vermeerder1854 t Ewij dme Winssenn ke . (56) Stiphoun va . 5A . t institutu . Maj . . s i 1866.

NOTEN:

1. Pater Joannes van Gastel (Gestel) O.F.M, werd geboren in 1698 te Eindhoven, geprofest in de Orde van de Minderbroeders 18 Augustus 1718 te Erkelenz. priester gewijd in 1721. In 1726 pastoor geworden te Alphen, (Zie Bossche Bijdragen IV, 299) werd hij 10 Augustus 1732 pastoor te Ammerzoden, waar hij 24 Augustus 1781 overleed e SchutjeZi ., , 11015298 11 sI ,; II 114 , Katholijv 487 4 ,82 k Meyerysch Memorieboek, 's-Bosch 1819, blz. 219. Zijn benoemin November8 g p gino n gi . 2. Schutjes V 483 noemt hem van Heumen. 3. Schutjes III 98 laat hem 20 Sept. 1782 sterven. 4. Schutje zeg9 9 I t II s1830 t klaarblijkelij,wa n drukfouee k voos i t r 1803. Schutje. 5 I 108 II sn 1675-1796 :va Patere D : Megene st . 6.Andreas Lennaers (Lennars, Leenaers) werd 10 December 1772 geboren te Leiden, 24 September 1793 geprofest in de Orde van de Minderbroeders te Lichtenberg (Maastricht), priester gewijd 21 September te Keulen. Hij was na een verblijf te Megen tot 1801 - kapelaan te Nijmegen tot 1806. Hij overleed 10 April 1812. 7. Zie over hem: C. Sloots O.F.M., Honderd jaar Hartebrugskerk, Leiden 1936 blz. 31. Hij was geboren in 178 Soeste t 7 , geprofes Minderbroeder e Orde d d n n i etva Augustu7 s2 s 180 Megene 9t , priester gewije dt Amsterdam. Hij overleed 3 Febr. 1834 te Megen. Hij was enkele jaren Kapelaan te Leiden. Zie Arch. Utrecht IX, 71 en Bijdr. Haarlem 1874, 345. 8. Benedictus Huntjes O.P. werd in 1804 deken van Nijmegen en later vicarius generalis over de dekenaten Nijmegen en Druten. Schutjes V 295-296. 9. Schutje I blznoem1 II s 13 . e Paterd t Megen-generatim-pastoon sva n 1675-173va r 1742-1799n e 1 . 10. Een Nicolaus van Loon was in l 708 student te Megen, Verder konden wij geen bijzonderheden over hem vinden. Schutjes III 131 vermeldt nog verschillende andere Minderbroeders als Pastoor. Ons H s. zwijgt tot 1799. 11. Schrijfwijze voor kruisweg. 12. Volgens Schutje Maart7 1 s . 13. Schutjes III 381 maakt hem kapelaan in 1819. 14 . Bernsn 181i G . s 9wa tkapelaa n volgens Schutje I 477II s . 15. Volgens Schutje Mei8 1 s .

13 16. Bisschop van Roermond was toen Franciscus Ludovicus Sanguessa O.F.M. Doncquers (Donckers, Donkers) werd geboren te's Hertogenbosch, volgens een andere lezing in Eindhoven in 1666 of 1667. Hij wer profes- Minderbroederde ge d j bi t Maastricht-Lichtenbere st g Maar 1 168ApriMei5 1 3 2 3 p f f 6)o to l(o werj hi dn e priester gewij 1690n di 169n I . 2 ontmoeteprefecs al m Megee t he j nwi n Gymnasium, wern di April 1698 vicaris en lector van de Moraal in Heinsbergen in 1699 vicaris te Megen en aldaar lector van de Moraal in 1702. 17 Januari 1703 tekende Angelus d'Ongnies, Bisschop van Roermond zijn aanstelling tot missionaris van Hernen. Zijn benoeming tot deken werd mondeling gegeven te Grave op 19 Juni 1725 en schriftelijk bevestig e Roermont d juli7 j tra Hi p .d o d eind i s 174Pastooal Me ef a 1n overlee e r e t d Antwerpen op 24 Februari 1744. Zie over hem o.m.: Schutjes IV. 154. Bossche Bijdragen IV 298, 301, 307; Godsdienstvriene D d 1859 (83. )44 17. Pater van Teeffelen (Tefelen. Theeffelen) werd geboren te Teefelen in 1697, geprofest in de Orde van de Minderbroeder Leuvee st Augustu 4 2 p no s 171 priesten 7e r gewij o.ms 1720n di wa .j vicariu.Hi Megene st , werd 20 April 1734 assistent te Hernen en 20 Juni 1741 pastoor aldaar. De 'vir pius et pacificus' werd begraven te Megen. Zie Bossche Bijdragen IV, 298, 306; De Godsdienstvriend 1859 (83) 44 en Schutjes IV. 154. IS.Adrianu n Teeffeleva s n (Tefelen, Theeffelen s geborewa ) e Teefelet n n 1699i n , geprofese d j bi t Minderbroeders 4Juni 172 Leuven2e t , priester gewij assistens 1723n di wa j .secundariuHi f so Hernene st , totdat hij 24 October 1742 pastoor werd. Hij overleed 28 (of 29) October 1750. 19. Gulielmu f Wilhelmuo s s Stevens werd gebore n 170i n 0e Tongerent ; eeprofese d e Ord d n n i va et Minderbroeder jun5 1 s i 1721 teErkelenz kleine d ; e wijdingen ontvin Roermone t j ghi Mgrn d va . Lud .Fr . Sanguessa O.F.M, op 18 December 1722, het subdiakonaat 19 December 1722, het diakonaat 20 December 1722. Priester werd hij gewijd in 1724. In 1726 ontmoeten wij hem als leraar te Megen, wat hij bleef, totdat hij in 1750 assistens of secundarius te Hernen was. 8 November 1750 werd hij daar tot pastoor benoemd Voorzie . Sacramentealln neva HH n overlee Jul3 1 ij 176dhi wern 6e d begrave Megene nt . Vgl.: Schutje, sIV 154 e GodsdienstvrienD : d 1859 (83) ; Arch,44 . Utrech. 64 . IX t i 172 j werMe Hi 5. l d gebore20 Tongerene nt , geprofes Maar7 t t 174 Maastricht-Lichtenberge 5t , priester i 174gewijMe e Mechele9t 1 3 d n (volgens Zijn bidprentj e Antwerpen)t e j assisten hi n 175I .s 1wa e t t Teeffelen (Schutje 703)V s . 3 October 1759 werd hij assistent te Hernen en op 7 Augustus 1766 benoemd tot pastoor. Hij werd begraven te Hernen. Volgens zijn bidprentje, waarvan een exemplaar in ons Archief te Weert, 'toonde hij geen droefheid tegen God, omdat hem de plaag der blindheid overkwam'. Zie verder De Godsdienstvriend 1859 (83) 44. en Schutjes IV 154. 21.Jos. Sleypenwerd geboren te Ulckhoven 10 December 1769, geprofest in de Orde van de Minderbroeders 4 November 178 Maastricht-Lichtenbere 6t priesten ge 1791-179n r i 179gewijva s Me Luik3e wa 5 t dj 2 6Hi . prefec Megene t t j wer Hi Augustu0 . d3 s 1814 pastoor e biechtstoed n I . l wer j doo n dberoerthi ee r e getroffen. Schutjem . o 155ovee V m GodsdienstvriensI e Zi .r.he D d1833 6 (37), 259; 1839 (43), 323, 1859 (83v.v5 4 ) . Publication e Limboursd g 1891 (28) 405 . Sloots,C , O.F.M. Honderd jaar Hartebrugskerk, Leiden 193 6j wer blzHi d. .begrave10 Hernene nt . 22. Pater Joannes Broekman werd 15 Februari 1806 geboren te Neerbosch, geprofest in de Orde van de Minderbroeder Novembe1 1 s r 1836, priester gewij Decembe3 2 d r 183 Luie 7t k overlede Megee nt n6 Decembe theologi re lectos d 1863 n wa j rva .WeertHi e t , pastoo Hernee rt n (1841- 1842 teGorinchen )e m (1842-1850). geprofess i j 23 Minderbroeder e Orde Hi .d d n n i te va Jul3 s1 i 182 Hernen0e t priesterwijdine ;d g ontvine t j ghi Munster overledens i , rustends -al e pastoor Decembe6 1 - r 188 Hernen1e t . Kapelaa Woerdee nt n werj dhi 13 September 1820. Van 13 September 1841-25 Juni 1842 was hij pastoor te Wychen. Als pastoor van Hernen trad hij af 26 Maart 1874. gebores wa j 24 OctobenHi .5 r 182 Amersfoort2e t , geprofes Minderbroeder e Orde d d n n i et va Novembes5 r 184 Weerte 3t , priester i 184gewijMe 7Haaren e 9 vicarius t d2 wa j Megee Hi .st n (1848-1850), assistenten kapelaa Hernene t n (1851- 1857), verder assisten Leidene t Weere Maastrichtt ,e t n te , waa Septembe3 j rhi r 1895 overleed. Zie C. Sloots, Honderd jaar Hartebrugskerk, Leiden 1936 blz. 93. 25. 'Welligt een Minderbroeder'- zegt Schutjes IV 638; zeker geen Minderbroeder, maar een wereldpriester. Vgl. Godsdienstvriene 26 D . d 186 registere s Archiefd 1on treffen e i n (86nieW n m . sva .aa he nt) 43 27.Joannes van Beurden (Beurde) was geboren in 1703 te Bommel, geprofest bij de Minderbroeders 5 Februari 1725 te Leuven, priester gewijd in 1726. Hij overleed te Megen 27 Juli 1759. 28.+Heer: schrijfwijze voor: Kruisheer elders al , s +weg voor: Kruisweg. 29.Jacobus Requile (of de Requile of Reequilli). Vgl. de Godsdienstvriend 1861 (86) 43. 44; De Maasgouw 1923 (43 . Zij)52 n benoemin t pastoogto r geschiedd Septembe6 p eo r 1775. 30. Daarvoor te Altforst.

14 NIEUWSBRIEF december 1991

EXCURSIE 1991

Onder een prachtige blauwe hemel met daar- warmte herfstzoe d d j n bi eva n verliete8 n7 deelnemer zaterdagp so septembe8 2 r 1991 het Land van Maas en Waal voor hun jaarlijkse excursie. Ondanks de zeer sombere weersvoorspellingen, veel rege windn ndese n va ,- kundige meteorologen, was de herfstzon tot in de late namiddag onze begeleider. De aankomsttijd in de 'Zilverstad' Schoonhoven was voettochexace d n e t t doo t centruhe r m met zijn oude gevel smalln se e stratep o s nwa zich zelf al een mooie belevenis. Ondanks dat niet de juiste route gevolgd kon worden (er was een grote braderie) bereikten wij de filmzaal waan informatiefilee r s attenmon - zilversmin t mooideerdee he t l a s da n p edo ka maken t 'Schoonhovenbezoen he Ee .n kaa s Silverhuijs dubbes wa ' dwarn e l moeite sd e waard. Iedereen heeft kunnen genieten van de prachtige collectie zilveren voorwerpen, waarvan vele exemplaren uniek zij Nedern i - land. gesteldHelaae d s swa e tijd voobezoes on r k aan Schoonhove kortne t , doch velen hebben even kun nen proeven van wat deze stad heeft p eigeo s ne biedet du gelegenhei n e n d terugkomen om met volle teugen te genieten vat bekoorlijknhe oude d n e estava zijn de n zilver. Vanuit Schoonhoven ginge8 1 j naa t nwi he r kilometer verder gelegen Gouda, waar de lunc gebruiks hi bezoen ee n ke t wer- dge bracht aan de aardewerkfabriek 'De Drietand'. Omstreeks half vier arriveerdet he n i j wi n Schoonhovens Edelambachtshuis. centru e beroemdGoudn d mt va me a. St e Janskerk en het stadhuis. De amusante uitleg (64 stuks), die in deze kerk zijn geplaatst, zeer ove e bouwhistorid r n gedenkwaardige e e interessant. Het raam van 'Willem van Oranje' voorvallen die in de loop der eeuwen de St. habelangstellinn daa g nie klaget e t t da n ne Janskerk heeft meegemaakt,f werdeo n mi nn i gold ook voor de kapel met de zeven voorstel- meerdere mate door de bezoekers gewaar- t levelinge Christushe n t nva n ui geïntee D . - deerd. Helaas bracht de orgelstudie in ernsti- resseerdheid vanuit Tweestromenland voor ge mate de vakkundige rondleiding in de deze kerdermats kwa e gevol s grootal t gda , problemen, omdat door die klanken de ver- hierva gereserveerde nd e - tijdbe voon ee r staanbaarheid onvoldoende werd. Ondanks zoek aan Gouda, met zijn prachtig stadhuis deze geluidshinde e uitled s g wa rove e d r (een der mooiste van Nederland) er bij in is wereldberoemde gebrandschilderde ramen geschoten. kingen t mééda , r evenemente l afwiswe n - selen doc, dis andere hd e aktiviteiten mogen niet in het gedrang komen als gevolg van tijdnood. Vraag 2: Opstapschema. Antwoord goedx 1 6 : . Opmerking: Betere opstapplaat Wijchesn i n i bussenverbane t kered he n t nva d.me Vraa : Consumptie/koffietijdg3 . Antwoord goedx 0 gestelde 6 : D . e3 tijn dva kwartier voor de koffie is voldoende, in een totaal van 1 uur in verband met in- en uitstap- pen. Vraag 4: Uurtje vrijwandelen. Antwoord: 26 x goed, 27 x tekort, 11 x niet ingevuld. Opmerking: Wel goed bedoeld, doch er moet rekenink oo g e da indelinge me d e j d bi n gva worden gehouden, dus in het reisschema inpassen. Voorgesteld werd daarom via de formuliere 1m r hiervoo1no / 2uu e reservet r - ren. Vraag 5: Diner tijdens de reis. Antwoord: 36 x neen, 18 x ja, 6 x niet persé nodig. Opmerking: Een laatste koffiestop wordt wel op prijsgesteld. Excursiedeelnemers Gouda.in Vraag 6: Vertrektijd terugreis. Antwoord: 48 x goed, 13 x te vroeg. heenreie d p O s heef 'Evenementencome d t - Opmerking r geee s nAl : wandeluurtjn da s ei missie alln eaa ' deelnemer enquêteforn see - wel graag een koffiestop. mulier aangebode terugreie d p o t snda weer : Suggesti8 Vraan e 7 gtipn e s volgende is opgehaald. De heer G. Rooijakkers heeft al reis. direct een eerste mededeling kunnen doen Antwoord wisselendn ee s i r :E e voorkeur voor over deze enquête j betiteldhi e di ,'posi s eal - kastelen, kerken, muse stadscentran ae t me , tief, zeer goe velerlep do i punten' uitslae D . g goedn daarbiee l e gidswe j plaatses Al . n zijn vaenquête nd gehees ei l uitgewerkn i n e t genoemd, kasteeltuin Arcen, Brugge, Delft, deze Nieuwsbrief afgedrukt. De sombere Dordrecht, Gent, Loevestein, 't Loo, Romein- weersvoorspellingen kwamen gelukkig (wéér se thermen, Spakenburg, Urk, Utrecht, en als eens) niet uit, mede waardoor de jaarlijkse streek Belgi Brabantn ëe . excursie dubbel goed slaagde, ondanks dat De Evenementencommissie wil volgend jaar wij even als gevolg van overmacht in tijdnood tijdig starten met de organisatie en tracht waren gekomen t dan onzn Me . kaa e evene- zoveel mogelij wensee d t kme n rekenine gt mentencommissie. houden.

W.M.G. Arts, secr.

ENQUÊTE UITSLAG GENEALOGISCH NIEUWS

Aa deelnemer8 n7 enquêteformulien ee s i r De werkgroep Maa Waalsn se e Geslachten uitgereikt en er zijn 64 ingevulde formulieren organiseert op zaterdag 4 april 1992 haar retour gekomen, dit is 831/i%. Vraag 1: Hoe zesde genealogische dag, die voor iedere ervaar dezU t e georganiseerde reis. belangstellende toegankelij contacte D . kis - Antwoord: 34 x goed, 27 x matig, 3 x slecht. dag wordt gehouden in het souterrain van het De aantekeningen maken kenbaar, dat ter- Gemeentekantoo Wijchenn va r , Kasteellaan plaatse eers situatie d t e moet worden bestu- , Wijchen24 openstelline D . vanas gi f 10.00 deerd door de evenementencommissie en uur tot 16.00 uur. De toegang is via de zij- betere afsprakebezoekee t e d t nnme musea ingang van het gebouw. In tijdschrift nr. 71 en restaurants. Opvallend waren de opmer- volgt meer informatie. kerkgebouw en zijn plaats in de gemeenschap 'Stichtine D . g Vriende Kere d e kn t nva AVONDOPENSTELLING Leur' prijst zich dan ook gelukkig, met het STREEKDOCUMENTATIECENTRUM verschijne uitgavee d n nva :

Op veler verzoek is door het bestuur van de 'Geschiedenis en bouw van de kerk te Leur'. Historische Vereniging Tweestromenland besloten om met ingang van vrijdag 3 januari De titel van dit goed verzorgde boek spreekt t Streekdocumentatiecentru199he 2 m open voor zichzelf; de inhoud zal U verrassen! Dit stellee t n vanaf t 21.019.0to r 0Ouu uur e D . boek is geschreven door Hugo van Capelle- openstellin telkengs i eerste sd e vrijdagavond vee n Dice n k Zweers e oven breddi , ee r e van de maand, met die opmerking: de vrijdag- kennis beschikke n kerkgebouweva n n i n avond vóór de eerste zaterdag van de maand. Nederland en die van Leur in het bijzonder. De openingstijde woensdae d p no eerstn ge e zeen ee r p onderhoudendO e wijze nemee nd zaterdag blijven gehandhaafd achterzijde ,zi e auteurdooe historiee me d r sU laten e , nU van dit tijdschrift. kennismaken met ondermeer vondsten uit de laatste restauratieperiode en vertellen U iets SPIEKET HE R over de verbondenheid met de bewoners van t 'Huihe Leur'e st . Veel nieuw onderzoen ki Het Streekdocumentatiecentrum heeft mo- archieve verrichts ni , hetgeen hie daan e r r gen ontvangen ter aanvulling van haar collec- nieuw licht op oude theorieën werpt. Het volgende tied e artikelen t LevenHe .n ee , eerste exemplaar is op zaterdag 14 december geïllustreerd maandblad ove watersnooe d r d aae burgemeested n e gemeentd n va r e van 1926, van de heer J.W. Hiddink uit Wijchen, de heer dr. J.J.M. Franssen, aange- Nijmegen; 7 topografische kaarten van de boden. heerLivius uit Nijmegen; boekwerk'De Chris- U t bezi kunhe tn i t kome t rijdi k n geïllusnva - telijke Kerk'n ,va . uitgA . . 1854mw n ,va treerde boek door het overmaken van t 15,00 Antwerpe t Maasbommelui n n collectiee ; e + / 5,00 verzendkosten op de Postbank, giro- informatiemateriaal over Wijchen vanaf 1902 nummer 3789820, t.n.v Stichtine d . g Vrien- Wijchennaaoud 195tot van 4 r wijlen drsJan . den van de Kerk te Leur. Dit onder vermelding Luijteheee d n r nH.Cva . Luijte t Tilburgnui ; van boek: 'Geschiedenis en bouw van de kerk grotn ee e collectin e bidprentjeva . J . mw n sva te Leur'. U krijgt het boek zo spoedig mogelijk Holten-ter Hors Apeldoornt tui , fam. Roesgen- in huis. Jansen uit Wijchen, fam. W. Lamers uit Woe- zik; verschillende tijdschriften, historisch en De redaktie genealogisch documentatiemateriaal en fo- to's van de heer H. van Cappeleveen uit Leur en M. Bergevoet uit Venlo. Over de 2e wereldoorlog ontvingen wij materiaal van de heer DORPSBOEK AFFERDEN Alphen J.Mva .t Deilnui ; twee oude kaarten van Gelderland van de heer T. Tielen uit Op zaterdag 16 november is in Afferden het Nijmegen; boekwerk 'Gelderlan Prentn di n e ' dorpsboek uitgereikt dat een uitgave is in de n origineeee l kasboee voormaligd n va k e 'Tweestromenlandreeks'. Het boek is via over- gemeente Altforst van de heer L. Loeffen uit making van f 35,- + porto f 7,50 te bestellen Eindhoven. penningmeestee d j bi Tweestromenlann rva d op postgirorekening 26 22 012, t.n.v. Pen- Dan alln ekaa geverdezp o e sdi manie t he r ningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17- Streekdocumentatiecentrum - helpein n naa 60, 6602 VG Wijchen. Meer infomatie over dit formatiemateriaal ove werkgebiet rhe e d n dva boe tijdschrife kzi . 69 . nr t vereniging. BOEK NEDERASSELT-OVERASSELT

BOEKAANKONDIGING Er is een boekwerk verschenen over de twee parochies Nederasselt en Overasselt naar t gereedkomehe t Me restauratie d n nva n eva aanleidin t honderda g d jaar geleden deze de kerk te Leur in 1987 is voor dit gebouw een twee kerken zijn gebouwd. Het boek is inclu- nieuwe period zijn ei n bestaan begonnen. sief port bestellee ot n door overmakinn gva Daarmee gepaard gaat een steeds toene- penningmeestee d f n 27,aa - verenie d n rva - mende belangstelling voo historie t rd di n eva gin aanwijzine gzi j boegbi k Afferden. voorbeel Arnhemn va e ddi , Renkum, Wage- GEZOCHT ningen, Doesburg, Elden atlasse etce D . n nva Ubberge Nijmegenn ne , Haterten Neerbosch Herhaalde malen wordt ons nog gevraagd zijn nu in voorbereiding. naar het (uitverkochte) deel l Stoomtram Voor het Land van Maas en Waal is reeds veel Nijmegen-Wamel. Mogelijk zij r ledene e ndi schrijfwerk verricht Oudse D . t Aanwijzende bedoeld boek wel zouden willen afstaan (ev. Tafels (OAT) zijn overgeschreven, waaruit we tegen kostprijs andereom ) n hiermevan e met hulp van leden van Tweestromenland een diens zijne t . Aanbiedingen graag schriftelijk Naamlijst van Eigenaren willen samenstellen. aan de penningmeester, Aalsburg 17-60, Deze dokumenten zijn voor het Maas en 660 WIJCHENG 2V . Waalse gebied in de laatste wereldoorlog verloren gegaan t behulhopee me W . e pnz GEZOCHT va computee nd r weer same stellenne t . Maar daarnaast is er nog veel werk te verzetten in De stichting 'Johann Winkels' te Boxmeer het tekenen van de bijbehorende kadastrale beijvert zich voo t inventariserehe r e d n nva kaarten. werkzaamhede voormalige d n nva e kerkor- We zoeken daarom tekenaars, die op vrijwil- gelfabriek Johan Winkels & Zn. te Boxmeer lig ef mee o basi n r see kaarte n willen over- welke fabriek is begonnen ca. 1867 en heeft tekenen. Wee iemanU t voelf do zelU t f ervoor onder die naam bestaan tot ca. 1930 en toen hieri bijdragn nee leverene t kunn zic,da U t h is voortgezet onder de naam G.P. Bik tot wenden tot de voorzitter of tot een der leden 1965. Reed sn onz i beken t e da regis i d o va topografische nd e atla Tweestromenn sva - werkzaamheden verricht zijn door deze firma land. Als lid van de Kadastrale Atlas Gelder- in Batenburg, Overasselt, Horssen en Wij- eveneenk i lan a dst t bereidwils klaame m ro - verdere chendi j Zi . e gegevens kunnen ver- lige overlen i tredene gt . strekken worden verzocht contact op te Het zou toch wel mooi zijn als we in Maas en secretarinemee d t stichtinge d nme n sva : Waal deze kaarten met bijbehorende ge- Dieric Boutstraat 18, 5831 VN Boxmeer, geven beschikbaak soo r hadde toee d - n ne telefoon: 08855-73212. stand van nu zouden kunnen vergelijken met die van 1832, weten wie er toen in dat huis tijdschrifs on n i l Tzttza . hierove redacn ee r - woonde, weten welke grond van overgroot- tioneel stuk verschijnen. vade toer e r wasne veewi , l grond bezat enz. voor e willes n ri on ne zettew s al n ka t enzDa . DE KADASTRALE ATLAK 183N OO 2SVA de knelpunten op te lossen. VOOR HET LAND VAN MAAS EN WAAL? J.N.B. Poelman t DooKadaste e he Diense d rd n n va e t r Hoofdstraa6 t Openbare Registers worden alle eigendoms- 6671 CB Zetten verhoudingen van ieder stukje grond in Ne- derland vastgelegd. Deze Dienst werkte Contactadressen Tweestromenland: reeds in de eerste helft van de vorige eeuw en bezil haaa n i tr gegeven rijkn seee bron voor drs. C. Visser W.M.G. Arts, secr. de geschiedeni t gebiehe n dsva waarie nw Heuve7 10 l Zwanensinge9 25 l wonen. 6651 DC Druten 6601 GKWijchen Een aantal jaren geledee nd n heefme t Tel.: 08870-17282 Tel.: 08894-16247 waarde hiervan ingezien en besloten de oudste (namelijk die van 1832) beter toegankelij e maket k n e publiceret doo e z r n i n KOPIJ Kadastrale Atlassen. Daarvoor is in 1986 de Stichting Werkgroep Kadastrale Atlas Gelder- Kopi dienj1 voo7 . trnr vóó februar0 r1 i 1992 land starn 183va 2t gegaan. Meerdere atlas- bezis i non zijne t t . sen zijn inmiddels klaar gekomen zoals bij- Het bestuur van de historische vereniging streekmuseumenhet Tweestromenland wenst haar leden een voorspoedig 1992. Volgens. 31 : Schutje Maar6 s t 1803. 32. Volgens: Schutjes 1833. 33. Volgens: Schutjes in 1842. 34. Volgens: Schutjes 1842. 35. Ontbreekt bij Schutjes. Volgen. 36 s Schutjes 184 . OefFelt9K . Deze data zij conciliërene nt e volgendd e Zi . e Kapelaan. 37. Volgens Schutjes: 1796; hij heet daar: Gerardus van der Sandt. 38. Volgens Schutjes: eveneens in 1809. 39.Joannes Theodorus: Schutjes IV 691. 40.Joannes Hirtznach (Hertznach) wer Januard3 i 177 Venle 5t o gebore Septembe1 1 n ne r 179 Erkelene 4t z geprofest bij de Minderbroeders en priester gewijd te Emmerik in l 797. In 1808 vertrok hij naar Megen hij overleed 'prope Venlo' 31 juli 1820. De pastoorsbenoeming geschiedde op 12 juli 1802. 41. Leonardus Trines (Trynes, Tirinus) werd geboren 22 April 1768 te Belfeld, geprofest in de O.F.M. 4 October 178 8Erkelenze t . priester gewij Decembe7 1 d r j 179i 180hi s Luike Me 1t 0 n 179wa 5 2 Va .t 9to deservitor te Gemert (Schutjes III 692). Hij overleed 7 Augustus 1814 te Megen. 42. Geschied- en aardrijkskundige beschrijving der stad Grave door P. Hendrikx, Grave. J.R. van Dieren 1845- 1846 2 dln. pit. Volgen. 43 s Schutje 195V s : 1738. Volgen. 44 s Schutje 195V s :Mei9 . 45. Volgens Schutjes V 195: 1821 kapelaan. 46. Volgens Schutje 195V s : 1823. 47. Petrus Reesen (Reesens, Reesers) werd in 1674 te Maastricht geboren, geprofest bij de Minderbroeders te Lichtenberg 7 Augustus 1693, priester gewijd in 1698 of 1699. Hij was van 1707 tot 1713 pastoor te Afferden en overleed te Puiflyk 12 Augustus 1735. Schutjej Bi . 48 500V s : Menens (Toonen). Laurentius. 49 : Schutje 501sV . . Schutje50 501V s : Mathias Antonius. Schutjee Zi . I 30-3151 II s . noo52e Zi . l tblz . 217. 53. Volgens Schutjes III 31 werdjoannes Schouwenberg deken in 1744. Schutjee . Zi . 25 I 54 II s 55. Zie noot 4. 56. Aldus ook Schutjes III 25.

OPROEP

voor redactionele medewerkers.

Het tijdschrift Tweestromenland moet gezien worden als het contact- orgaan tussen het bestuur en de leden van de Historische Vereniging Tweestromenland. Gezamenlijk vormen zij de vereniging. Vanui t bestuu redactie di t di n e r e word oproen ee t p gedaa onzn naa e lede daadwerkelijm o n k medewerkin e verlenent g ,s hetzion n i j redactieteam, of door het inzenden van kopij voor het verenigingsblad.

Uw reactie is welkom bij het verenigingssecretariaat, telefoon: 08894-16247 f schriftelijo a Zwanensingep/ k l 259, 660 WijchenK 1G .

15 UIT DE POLDERARCHIEVEN 'NIJMEGEN IN KAART GEBRACHT', deel 2 en 3! 'Vermits sedert eenige dagen in den Rijke van Nijmegen zijn bespeurd dolle Honden, Aan alle bewoners van de oude binnenstad, waardoor droevige ongelukken zij vreee nt - onderzoekers, genealogen, en geïnteresseer- o wordezo , nsen alle ingezetenet he p o n den: het tweede en derde deel van het ernstigste gelast aanstond a publicatin s e toekomstige unieke naslagwerk van zeven- dezes, hunne honden vast te leggen, en tie e koopt n u delen . s Hopmanschai n p geduirend n n veertietijva de de n dagen Grote Straa bevaI tI eigendomsregistratie td e secuir vas houdene t t , wordende verdee d r ligginn e perceler gde n (1655 . 1700-1811ca , ) schouten en amptsdienaars gelast, en ieder van panden uit het straatje Achter het ingezeten geauthoriseert om alle losloopen- Gasthuis, de Grotegas, de Nonnestraat, de de Honden zonder onderscheid dood te Pepergas en de Rozengas. schieten. Actum den 3. maart 1766. Burch- Hopmanschap Steenstraat I beslaat de stra- graaf, Richter en Dijkgraaf des Rijks van : Steenstraatten . AnthoniusplaatsSt , - Be , Nijmegen.' zembindersgas, Lange Baan, Lindenberg, Strikstraa Vleeshouwerstraatn e t . Bron: Voormalig Polderdistrict Rijk van Nijmegen, Verder zij r verwijzingee n n naar archief- inv. nr. 88. bronnen, beroepen van eigenaren, een alfabetische naamlijs nien e tvergetee t t e nd kadastrale kaart waarop de eigendommen zij vindene nt . NIJMEEGS MUSEUM Elk deel is voor ƒ 10,- verkrijgbaar bij het Commanderi Sinn n eva tJa Gemeentearchief Nijmegen, Mariënburg 95, Franse Plaats3 of door ƒ 15,- per deel over te maken op 6511 VS Nijmegen bankrekeningnummer 87.58.29.759, t.a.v. Telefoon 080-22.91.93 'Vrijwilligersgroep Nijmegen in kaart gebracht', Spongstraat 22, 6537 BP Beek, ALEXANDER CRANENDONCQ, onder vermeldin n NEO-reekgva s seriA e 18 januar februar3 2 2 m t/ i 199 i nummer c. 2, of serie A, nummer c. 3.

In 1799 te Maassluis geboren legde Cranen- Contactadres: doncq zich al voor zijn twintigste jaar toe op Nijmegen in kaart gebracht, gemeente- de in Engeland ontstane nieuwe reproduc- archief Nijmegen, Mariënbur , telefoong95 : tietechniek van de houtgravure. Zijn eerste 080-235110. werkstukken kregen veel aandach- wer n e t expositiep o n de s bekroond zija N .n huwe- Speurneus nr. 9 lijk in 1826 vestigde hij zich te Nijmegen en opende er een boekhandel annex drukkerij. BUITENGEWONF EJU Zijn vele honderden houtgravures zijn vooral gebruik s illustratieal t s voor boeken e n WINSSE Mejuffroun Aa n Brink N- de n , wVa onderwijzeres te Winssen, is in september tijdschriften maar er zijn ook talrijke volks gratificatin ee gulde -0 1 1 n 190 neva verleend en kinderprenten door hem gesneden. De wegens buitengewonf ju e di e u arbeidzo t .Wa expositie toon representatievn ee t e selectie toch gepresteerd hebben? Tien gulden stond wert ui dezn the kva e pionien dezn va ri k eta destijd Winssesn i ongeveeo nz re gelijd t kme de grafiek. Nobelprijs. Is er nog iemand die bij haar in de klas gezeten heeft foto'g ? dez Zijn no sr nva e buitengewone juf? Openingstijden: Dagelijks van 10-17 uur, s JohaO n nva . uur 7 zondag13-1 n sva Telefoon: 08870-13804

16 Ton Tielen Het Rijk van Nijmegen in cijfers (1770)

Het Rij k van Nijmegen telde in 17705787 inwoners. Op l januari 1986 telde de gemeente Wijchen allee 31.36l na 6 inwoners gemeente ;d e Beuningen kwat mui op 19.340; Groesbeek telde er 18.143, Heumen 12.625 en zelfs de gemeente Ubbergen kwam met 9531 inwoners ver uit boven het totaal van 1770. Het cijfer van 1770 is afgeleid uit een statistiek die bewaard is gebleven in het polderdistrictsarchief (inv . 273)nr . . Over deze statistie vorigt he n i e k s nummei r al het nodige verteld; voor nadere informatie en achtergronden kan men daar terecht. Nog een opmerking vooraf: in deze statistiek ontbreken stad en schependom Nijmegen.

VAN KLEI GROOT NTO T In tabe word2 l t weer voorgerekene d t dda VAM NAR RIJT KTO dorpen in het nabije verleden veel te weinig Het kleinste dorp is Tubbergen met 26 belasting betaald hebben. In dat verleden huizen en 140 inwoners. Beek is niet veel werde dorpee nd n blijkbaar aangeslaget nme groter met 28 huizen en 159 inwoners. een natte vinger in de lucht. Alleen Ubber- Wijchen steekt boven alles en iedereen uit gen had teveel betaald. met 288 huizen en 1507 inwoners; dit dorp is daarme grootstt grotek he en oo rda e kerspel BETROUWBAARHEID van het Land van Maas en Waal: Leeuwen Zijn deze statistieken betrouwbaar? Tenslot- (1030 inwoners), (Zie tabe. 1) l te werden ze samengesteld om - naar men t armstHe e dor Niftriks pi , waae rd 259n 6va zei - rechtvaardiger belasting te kunnen bewoners geen belastin betalenn gka n Da . zeke- heffem o r laatst e nien d ne n ti e plaats- volgt een middenmoot met Winssen (1596), meer belasting te kunnen innen. Het plegen Wijchen (iets minder dan 1596), Ewijk (l 196), van fraude voon lig hande da t rd . Toch zijn Groesbeek (1196), In Malden, Beek, het er wel wat argumenten aan te dragen die op Nederrijkswal Ubbergen e d n worden daar- n redelijkee e matn betrouwbaarheiva e d entegen helemaal geen armen gevonden. wijzen. Ove t geheehe r l genomen t telRijhe t k 8,896 In de jaren na l 795 is er sprake van een armen, dat wil zeggen: personen die geen voortdurend aantat e groehe n l iva inwoner s belastingen betaalden r vergelijkingTe . t he : in het Rijk: van 6828 in 1795 naar 11.095 in Land van Maas en Waal had 19,596 armen. 1815 en 12.871 in 1840. 5787 Inwoners in Over het algemeen geldt: hoe noordelijker of 1770 past heet t di begil he n moo n va aa i e westelijkeho n doree r p gelegee ho , is n rijtje. meer arme t teltnhe . De groeicijfer afzonderlijke d n va s e dorpen in de periode 1770-1808 zijn vastgelegd in HAARDSTEDEN aflezen e d me t tabee n nda di t ka ltabe Ui . l3 Het aantal haardsteden is meestal groter dan dorpen onderling zeer verschillende groei- het aantal huizen veen i : l huizen woonden cijfers kennen Walt :' Niftrin te k groeien zeer meer families en waren er dus meer haar- langzaam: 7 resp. 896. Ewijk groeit in deze den. periode heel erg hard, hetgeen aanleiding Allee armt nhe e Niftrik telt meer huizen (61) n korreltjgeef ee e cijfer t di t me es zoue t t dan haardsteden (42): veel mensen hebben nemen t gemiddeldHe . e groeipercentags ei daar 's winters behoorlijk in de kou geze- 27%; Heume Malden ne n komen daar aardig ten. in de buurt met resp. 29 en 2696. Van deze

17 -/-i r

beid doope ed dorpebegraafk n i e - b he n - 1804. Deze lijsten geven alleen de namen hoofde 167n ni e d 61803n i k naa5 Oo . r20 boeken geturfd in de periode 1780-1810. van de gezinshoofden. Die laatste zijn weer overige cijferd n sva e dorpen laten continue Ove hele rd e periode genomen kwat ui mk i geteld en verwerkt in tabel 4. Daarbij moet groei zie1739-1748-1803n nva . geboorte-overschon ee p o e d 422n t va tUi . worden aangeteken cijfere d t dsda voor 1693 Hieruit valt af te leiden dat de statistieken van cijfers in tabel 3 blijkt dat Heumen en veela e laat l g zijn ;e lijsteenkeldi n n va e 1770 redelijk betrouwbaar zijn e passez : n Malden e sameperiodd n i n e 1772-1809 vermelden expliciet dat de armen niet tabet immerui beelt e l groew he n t dn si va ida groeiden met 208 personen. Het verschil genoemd zijn, zoals die van Winssen: 'De 4 af kunnen leiden. moet verklaard wordevertrekovern ee t nui - overige sijn daghuijrders welcke van hunne soberen schot. winst haere sobere huijshoudingen moeten onderhouden'. Vergelijk ook de aantallen van t voormalit archiehe he n n I va f g polder- Groesbeekven 1676, 1693 en 1739. district Rijk van Nijmegen (inv. nr. 1169) zijn Laat men voor Groesbeek het jaar 1693 inwonerslijste t Rijhe k n bewaarnva d geble- buiten beschouwing dan ziet men een mooie ven, van 1676, 1693, 1739, 1740 en 1803/ gelijkmatige oplopende reeks van 90 gezins-

18 19 AJb. 2. 1676 1693 1739 1748 1803

1770 1808 groei Beek 24 20 9 31 0 Weurt 39 51 Beuningen 39 87 887 1 111 6 Wijchen 5 2133 9 Groesbeek 949 1165 2396 Weurt 215 286 3396 wiE jk 39 84 99 1306 6 Winssen-Rijk 4 3 s 57 78 Heumen 390 503 2996 Winssen Rijk 0 s45 7096 0 27 Groesbeek 90 8 14 38 5 13 205 Malden 366 461 2696 Heumen 47 66 89 Tabel 4: Aantallen huisgezinnen in het Rijk van Beek 159 279 7696 Totaal 5787 7374 2796 52 61 Nijmegen Malden 41 J O 't Walt 305 322 796 Q£ 't Walt 20 OU 50 Ubbergen 140 209 4996 Tabel 3: Inwonersaantallen Rijk van Niftrik 45 55 Ooij 22 Bron: 358 445 Nijmegen resp.in 1770 en 1808 Ooij-Rijks 27 21 Archief Polderdistrict Rijk van Nijmegen Wijchen 1507 1856 3296 Ooij-heerl. 17 65 1691 inv . .nr . Niftrik 251 270 Persingen 17 17 E wij k 347 714 10696 Wercheren 11 Beuningen 530 683 3096 Ubbergen 9 10 22 29

20 21 LiteratuurSignalement

S[CHOLTEN] Viator?s i e : OalWi , in ; R ,d VOORT, W.J.M n derva , , Reconstructie Hengel, jrg. 11 (1986), p. 53-54, afbn. n vaoudee n e kade tussen Winssen e n (262.1) Beuningen (Rijk van Nijmegen); in: Histo- rischGeografisch Tijdschrift, jrg.4 (1986), betreft H.M. Bruna (1840-1906), predi- . 33-41p , krt. (627.514) kant te Heumen en Wychen. DEYS, H.P., L.A. Reuven n zije s n kaart HöVELMANN , WestfrankischeG , r Klos- va oude nd e Gelderse Waal Rijndijken -e n terbesitz arn unteren Niederrhein; in: van 1871; in Caert-Thresoor, jrg. 5(1986), G.Hövelmann Landesgeschichtr Zu , m ea . 1-1Op , afbn., krt. (627.51 912n 4e ) unteren Niederrhein, Geldern, 1987= ( Veröffentlichungen des historischen Ver- ES, W.A.van, Genetische Siedlungsfor- eins für Geldern und Umgegend nr. 88), schun Niederlanden de n gi besondet nmi - . 195-211p , krt. (271) Berücksichtigunr re r landlichegde n Sied- lungsarchaologi erstem i e n Jahrhundert goederen van St. Quentin te Deest en St. n. Chr.; in: Genetische Siedlungsfor- Valeri Overasselte et . schung in Mitteleuropa und seinen Nach- barraumen, Verlag Siedlungsforschung MERKELBACH, H.P.J.E., Vooruitbetaal- Bonn,1988, p. 345364. (711) bescherminge d t rivierengebieHe . - be d taalde eeuwenlang eenmaa zever lpe n jaar huisvormen, nederzettingsvormen, o.an .i t onderhouhe e Tielsn d aa n ee va d me Drutee romeinsd n i n e tijd, regionaal stadsmure -wallenn e nDrie D e: in Ste; - onderzoek. den, jrg. 7 (1986), nr. 2, p. 3-6, afbn. (336.2) SARFATIJ , UrbanisatiH. , t (oostehe n ei - lijk) rivierengebied tijdens de Middeleeu- AMERIKANEN bevrijdine d n e - n De g, va t archeologisc wenGid: he in j ; sbi h sympo- Nederland. 'A real tough job'; Amster- siu tentoonstellinn me g 'Tussen Maan se dam, z.jr. [1986]; 152 p., afbn., krtn. Rijn', Wychen, 1988 . 14-15p , . (355.48) o. . Loebe SprengeH G red n n e va r. r RECEVEUR, L., Jungle langs de Waal; in: samengesteld door K. van den Berg e.a. Regionaal, jrg. 4 nr. 2 (jan. 1988), p.10-11, tekn. (712) LAUWERIER.R.C.G.M., Animal- Ro n i s man Times in the Dutch Eastern River HULST, R.S., Gelderland-Wychen: in ; Area; Amersfoort, 1988 (= Nederlandse Jaarverslag R.O.B, over 1987 (Rijswijk, Oudheden dl. 12) (59 en 93C) 1988),p. 121-122. (726.54)

t Documentatiecentruhe p O m raadpleegbaar. voormalige kerk Balgoy.

22 * HULST, R.S., Gelderland-Druten: in ; len. Jaarverslag R.O.B, over 1987 (Rijswijk, 1988) . 121p , . (728.8) BROECKE, P.W denn va C.J.n ,e . OVER- WEEL, Nederzettingsvondsten uit de Hui Drutene t s . Ijzertijd op De Pas gem. Wychen; in: Analecta Praehistoriae Leidensia, jrg. 17 * HULST, R.S., Gelderland-Beuningen: in ; (1984) . 65-105p , , afbn., kit., tab. (902) Jaarverslag R.O.B, over 1987 (Rijswijk, 1988) . 122p , . (728.8) * HULST, R.S., Archeologische kronien kva Gelderland 1986 Heumen : Gelrein ; , jrg. kasteel Blanckenburg. 78 (1987), p. 207-208, tekn. (902)

* ALPHEN, G.H.J. t voorkomeHe , e d n ne vondst pot uit late bronstijd te Overas- verspreidin n gekloptva g e Romeinse selt. munten in het oostelijk stroomgebied van Maa Beeldenaare Waaln sD e : in ; , jrg2 1 . * HULST,R.S., Gelderland - Maas en Waal; (1988), p. 322-332. (737) in: Jaarverslag R.O.B, over 1987 (Rijswijk, 1988), p.121 (902). TOEN, -, nu en straks. Jubileumkroniek uitgegeven ter gelegenheid van het 75- concept van de Standaard Archeologische jarig bestaan van de K.N.V.B. afd. Nijme- Inventarisatie t.b.v. het Landinrichtings- gen op 19 sept. 1984; z.pl. [Nijmegen], project. , afbnp. 19847 . 10 (796.3; ) * HULST, R.S., Gelderland - Appeltern; in: samengesteld door J.H.T. Arentsen e.a. Jaarverslag R.O.B, over 1987 (Rijswijk, 1988) . 123p , . (902) MANDOS-va Brabants e POLe nD d , ,M. e Spreekwoorden; Waalre, 1988; 653 p., woonkern romeinse tijd zuid-west van tekn. (801.31) Altforst.

Miep Mandos-va afkomstis i l Po t e nd gui * HULST, R.S., Gelderlan d- Heumen : in ; Druten en heeft de verzameling Brabantse Jaarverslag R.O.B, over 1987 (Rijswijk, spreekwoorden van haar man uitgegeven. 1988) . 123p , . (902) Ongetwijfeld werde spreeke ndi veen -lva woorden ook in Tweestromenland ge- nadere plaatsbepaling vondst romeinse bruikt. amfoor.

* ELDIJK . vanA , , Wyche wegn ne . Straat- * HULST, R.S., Gelderland - Beuningen; in: namen in Wychen verklaard; Wychen, Jaarverslag R.O.B, over 1987 (Rijswijk, , afbnp. 1988 8 .4 ;(801.311/312 ) 1988) . 126-127p , . (902)

* GELDERLAND, - in proza, poëzie en vondsten in een nieuwbouwwijk ten wes- prenten : Drute11 . nNr . (gem.); Arnhem, ten van de Wilhelminalaan. n 912 , e afb1988 p. 2 )4 .(8 ; * TUSSEN - Maa, Rijnn se , culturele over- tekst J. van Os, prent R. Mooren. gange n prehistoriva n t latto ee middeleeuwen in het oostelijk rivierengebied. * GELDERLAND n prozai - , , poëzin e t archeologiscGidhe j sbi h symposiun me Wes: prent26 . t MaaNr . Waan se l (gem).; tentoonstelling; Wychen, 1988; 28 p., Arnhem, 1988; 4 p.,afb.(82 en 912), afbn., tekn. (903) tekst R.v.d.Heuvel , Teeffen prenva . J t-

23 WILLEMS, W.J.H. w DiscoverieNe , s * DERKS, G.J.M.Wiel-Schampe d n Va , : in ; alon e e DutcLimeth th g n i hs Eastern Gens Nostra, jrg. 43 (1988), p.422 (92) River Area. Studiën zu den Militargrenzen Roms Vortrage des 13. internationalen Hermanus Jansse Schamp trouwt Overas- Limeskongresses, Aaien, 1983; = Berichte selt 1688 Petronella Janssen van Haren, zur Vor- und Frühgeschichte in Baden- geb. Keen . 1660ca t . Württemberg (Stuttgard,1986)0 2 . dl , . p , 291- 299 (= R.O.B.-Overdruk nr. 282, * FAMILIE n Oyen Va : Nieuwsbrie - in ,; f 1987). (903) Tweestromenland dec. 1988, p.4. (92).

WILLEMS, W.J.H., Roman d Frankan s s Peter van Ooyen, overl. Kessel (Dld.) e Dutcinth h Rive e Kunder AreaDi : in ;, 1793, trouwt Hendrina Hendrix. Mitteilunge Niedersachsisches nde n Lan- desvereins für Urgeschichte, Neue Folge * GELDER, J. VAN, In Memoriam Huber- (1987)8 3 . . nr 246p , . (903) tus Carpay : Tweestromenlandin ; .

* WILLEMS, W.J.H., The Dutch River nr.57 (1988), p. 34, afb. (92). Area. Imperial polic rurad yan l develop- geb. Maasbommel 1905, overl. Liempde ments in a late roman frontier zone; in: 1988, auteur van De Schoolstrijd te Ap- R.F.J. Jones e.a., First Millennium Papers: peltern, Tweestromenlandreeks nr.7, Western Europ e firsth t n Millenniuei m 1985. A.D.; (Oxford, 1988) (= B.A.R. Interna- tional Serie . 401)nr s . 241-256p , , afb., * GROOT, J. DE, In memoriam de Heer gram., krtn., lit. B.P. Baro Verschuern nva Nieuwsbrie: ;in f Baet en Borgh nr.5 (1988), p. 3, afb. (92). (= R.O.B.-Overdruk nr. 309). (903) * HAAREN . J van, , Too n Uiverd' n : in ; WILLEMS, W.J.H. Batavene D , . Archeo- Waalkanter dd.15-12-1988. logisch onderzoek in het Rivierengebied; Hermeneus,jrg: in (1986)8 5 . . 281-289p , , Too Geldern nva . afbn., krtn R.O.B.-Overdru= ( . . 288)knr . (903) * H[AAREN] . van,J Drutent Ui , s Verleden: Korporaal tegen wil en dank; in: Waal- * VISSERd Maa Ou Waan s, e Beeldn C. ,i l ; kanter dd. 9-6- 1988 (92). A. van den H off in: Tweestromenland nr.57 (1988)- 32 . p , uit Druten, 1914-1918. 33 (912). JANSEN, H.J., Joan Derk van der Capel- foto's nr.19-20. Pol e (heen d lle n enz.,enz.)rva . Zijn laatste rustplaats; in: Ons Markenboekjrg. 2 nr. 2 * VISSER, C., Oud Maas en Waal in Beeld; (1984) . 12-16p , , afb. (92) in: Tweestromenland nr.60 (1989)- 23 . p , 24 (912). te Gorssel.

foto's nr. 24-25 en antwoord op foto nr. * KUYS, J., Arnt van Heumen. Burggraaf, 23. gevangene en raadsheer [geb. ca. 1350]; in: Nijmeegs Katern jrg. 2 nr. 5 (nov. BELONJE, J., WarJunker van Boedbergh 1988) . 2-3p , . (92) zu Ingenray ein Mörder?; in: Van Toen naar Nu, jrg. 18 nr. 3 (sept. * MULDER, C.P. P.An e , . CHRISTIAANS, 1988). (92) Een gemengd gezelscha vergeten ee n pe n onderscheiding. Broeder Orde d n n sei va

24 de Nederlandse Leeuw 1816-1960; in: vernieuwing; Zutphen, 1988; 336 p., Jaarboek Centraal Bureau voor Genealo- afbn., bijln., krtn., reg. (= Gelderse Histo- gie, jrg. 42 (1988), p. 213-272, afbn. rische Reeks dl. 18). (93C) (92). . red o H.Pn .va Bruine .d , oud-directeur Gradus en Fier Udo en Jacob van Swam Prov. Dienst Landinrichtin n Lande g - uit Dreumel. bouw.

* SMIT, E.J., De Breff-Van de Poll; in: Gens TEUNISEN, D., De bewoningsgeschiede- Nostra, jrg.43(1988) . 422p , . (92) nis van Nijmegen en omgeving, haar e landschapsbourelatid t to e n haawe r Jaco Brefe bd f trouwt Wamel 1708 Maria weerspiegelin n palynologischi g e gege- Anna van de Poll. vens; Nijmegen, 1988 (= Mededelingen sectie Biogeologie KUN nr. 15). (93C en * STASSE, A.J., Kwartierstaat Drinkwaard; 712) : Genin s Nostra, jrg (1988)3 4 . . 479p , . (92) WILLEMS, W.J.H., De Romeinen gingen e Frankeed n n kwamen t oostelijhe : k Pieter P. Batenburg, overl. Hardinxveld rivierengebied van de 3e tot de 6e eeuw; 1707, trouwt M.J. Goudriaen. : Tussein n Maa Rijn se n (Wychen, 1988), p. 13. (93C) * [GELDER, J.A. van] Jaa0 8 ouden , re n i r Bergharen, Hernen, Leur; in: Hier en * LAURENSSE , MaaT. ,n Waae n s va l Ginder, jrg.29 (1988) . 101-104p , . (92) Armoede tot Welvaart. . .; in: Waalkanter dd. 15-12-1988. (93D) GRIM, P.M., Stamboo e familid n meva Gri t Wychenmui ; Heerlen, , 1988p. 1 5 ; artikel n.a.v. Mander H t boe n he . kva s afbn. (929.5) MANDERS , MaaH. n ,Waal e sn va , stamvadee d r Jacob Grim wer . 170dca 0 armoede tot welvaart; Wychen, 1988; 184 gebore Puiflijkn ni . p., afbn. (93D)

* HAREN, M.G. van, Geschiedenir de s * PFEIL , BatenburT. , Horssen ge n (1): in ; genealogie van' t Geldersche Geslacht 'van Regionaal l (nov, . jrgnr . .5 1988) . 2-3p , . Haren/van Haaren/van Haare' zowel in (93D) mannelijke als vrouwelijke lijn. Van oorsprong afkomsti gebiedee d t g ui t Rij nkHe * TIELEN, T.[=A.H.A.M.j, Heume0 80 n van Nijmegen en het Land van Maas en jaar Tweestromenlan;= d nr.58 (1988). p , Waal, Gelderland; z.pl., 1988; 389 p., 2-44, afbn., krtn., lit., tekn. (93D) afbn., regs. (929.5). * VISSER, C., Het archief van Dericks en * KUBUSSEN e WoltersfamiliD , H. , e t e Geldens: wat kun je ermee?; in: Twee- Balgoy : Tweestromenlanin ; 7 5 . nr d stromenlan (1988)9 5 . d. 18-24nr p , , afbn. (1988) . 10-22p , , afbn. (929.5) (930.25 en 666)

* ACH, - Lieve Tijd 13: Twintig eeuwen archief van de Drutense steen- en pannen- Nijmegen e Nijmegenared , n hu n e n fabriek. omgeving; Zwolle ,, afbn. 1986p. 3 2 ,; reg. (93C) M. Bergevoet

* GELDERS - Rivierengebie t He , t zijdui n isolement. Een halve eeuw plattelands-

25 tweede exemplaa n burgemeestee r r H.J. DORPSBOEK 'AFFERDEN' gemeente Geurtd n va s e Druten heeft he t derde exemplaar aangeboden aan mevrouw t eerstHe e dozijn vol! M. Croonen, zuster van de overleden medewerker Harry Croonen. Met de uitgave van het eerste foto-geschie- denisboe Tweee d n i k - 2 'Afferden1 . nr s al ' De huidiged inwonerou n Afferden e , va s n stromenlandreeks heef e Historischd t e Ver- bezitten thans een prachtig boekwerk waarin eniging Tweestromenland een gedenkwaar- voor hen, alsoo buitee kdi voon n he rAfferde n dige mijlpaal bereikt: het eerste dozijn is vol. wonen, de geschiedenis van hun geboorte/ Het boek 'Afferden', dat ter gelegenheid van woondorp is verwerkt. Ook zijdelings geeft het honderd jaar bestaa parochiekere d n nva k het boek veel informatie over het gehele Land is uitgegeven, geef historiscn ee t h beeln dva van Maas en Waal en dat zal elke geïnteres- dorp en parochie over een periode van acht- seerde historicus aanspreken. honderd jaar. Het boek omvat 320 tekstpagina's en 48 Dankzij een zeer groot aantal geïnteresseer- fotopagina's met een totaal van 150 afbeel- de geschiedkundige medewerkers, vele Af- dinge foto'sn ne prachtign Ee . e kleurenfoto ferdense inwoners, met daarbij het vele werk vat kerkinterieunhe r geef t boe goen he t kee d t verledehe da n i t n reeds door Afferdense aanzien. inwoners is gedaan, was het voor de auteur Dit zeer fraaie boekwerk mist helaas een lijst nieJohas O t n moeilijnva juistallee m d k o sn i e van voetnoten, ondanks dat in de tekst ver- vor gietenme t , nadaopdrache d j hi t t voot he r wijsnummers zijn opgenomen. Ook het ont- schrijven van het kerkbestuur had ontvangen. namenregistern brekeee n nva , literatuurre- In de vorige eeuw heeft de toenmalige Affer- gister, alsook een register van geraadpleegde dense pastoor Antonius van Hoogstraten het archieve instellingen ne n doet afbreun kaa parochie-archief van Afferden geheel op orde deze eenmalige uitgave. Slechts summierzijn gebrach nadien e t vees ni l historisch mate- enkele bekende archiefinstellinge literan ne - riaal bewaard gebleven laatste d n i et tieda , n tuurbronnen vermeld eventueln Ee . e onkos- jaar door de Afferdense dorpshistoricus Harry tenoverschrijding voor het publiceren van Croonen geheel is verwerkt. Dat pastoor Van deze genoemde registers mag geen motivatie Hoogstraten alles netjes in orde heeft ge- zijn om ze achterwege te laten. bracht is niet verwonderlijk, want hij had als Brabantse historicu l veea s l baanbrekend Het boek dat uitkomt in de Tweestromenland- werk verricht. Van Hoogstraten werkte tijdens reek bestellee t s si stortina n vi f 35, n g-+ va zijn leven in de vorige eeuw zeer nauw samen / 7,50 port girorekeningnummep oo 2 2 6 2 r met de bekende pastoor L.H.C. Schutjes voor 0121.n.v. Penningmeester Tweestromenland, het samenstelle n geschiedkundiee n nva g Aalsburg 17-60, 660 WijchenG 2V . naslagwerk t ovebisdohe r m 's-Hertogen- bosch. Na zijn benoeming tot pastoor in W.M.G. Arts Afferden (1850-1883) heef Hoogstraten Va t n alle parochie-archieve t Lan Maan he dn va i s en Waal verwerkt. Zijn bevindingen vindej nwi Speurneu8 . snr terug in de vijfdelige uitgave van de geschiedenis van het bisdom, dat onder leiding van VERWIJDERG OO D pastoor Schutje n i 1870-188s s i uitge1 - bracht. DEEST-Een werkman op de scheepswerf van Gelden va . DeesA n i r Pn e . t kree tweede gd e Het boek 'Afferden' is op zaterdag 16 novem- wee septemben ki r 190 stun 1kee ijze zijn i r n ber 1991 gepresenteerd in het dorpshuis 'De oog. Dokter N icolaï moest het oog eruit halen. Meent Afferdein ' aanwezigheinin veldvan e Gelukkig was het personeel van de werf Afferdense inwoners. Als speciale gasten verzekerd tegene d ongevallen s wa e Wi . waren uitgenodigd Albert Burggraa Aefn va f- werkma doog t oo he voortaare n ndi éé t nme ferden uit Ierland en Georges jonkheer De leven moest? Hoeveel kree j uitgekeerdghi ? Hemptinn t Brusseleui . Nadat s JohaO n nva En dokter Nicolaï, waar mag die wel gewoond zijn boek over Afferden had geïntroduceerd, hebben? Hij behandelde de man pas een heeft pastoo Schain Va t reerst he k e exem- t ongelukweehe a kn . plaar aangeboden aan Albert Burggraaf van Aefferden. Georges jonkheer De Hemptinne s JohaO n nva ontvint t handehe ui g s Johan O nva n nva Telefoon: 08870-13804

26 t StreekhistoriscHe h Museum Tweestromenland te Maasbommel is geopend:

elke zondag van 14.00-17.00 uur en vanaf 1 mei t/m 30 september elke woensdag en zondag van 14.00-17.00 uur.

Telefoon: 08876-2316 Postadres: De Heuvel 107, 6651 DC Druten.

Het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland, Kasteellaan 24 te Wijchen is geopend:

elke woensdagmiddag van 14.00-17.00 uur, elke eerste zaterda maane d 9.30-12.3n n dgva va r 0uu (dan zij-ingang). In de maanden juli en augustus gesloten.

Telefoon: 08894-13012 Postadres: Zwanensingel 259, 660 WijchenK 1G .

PUBLIKATIE TWEESTROMENLANDREEKe d t Sui S

ledenprijs nietledenprijs

dl 1 Maas en Waals woordenboek uitverkocht f 9,7 f 9,75 5 t volNederlann he kva n Aa 2 d l d f f 25,018,500 Leeuwe3 l d Elisabetn ne h f 25,0f 18,500 Boldersho4 l d f 5,0 M / 13,50 0 Ewijk5 dl s klooster Stoomtra6 dl m dee 1 l uitverkocht dl 7 Schoolstrijd Appeltern f 9,75 f 9,75 dl 8 Wee den vergetenen (watersnood 1926) uitverkocht dl 9 Dorp Horssen uitverkocht dl 10 Stoomtram deel II / 30,00 f 35,00 dl 11 Kwartierstatenboek (in copievorm) uitverkocht uitverkocht

kosten porto f 5,50 f 5,50

U kunt alle publikaties van de Tweestromenlandreeks bestellen door overschrijving op postgiro 26 22 012 tnv. Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Boeken zijn aan te kopen in het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland te Wijchen en in het Streekhistorisch Museum Tweestromenland in Maasbommel tijdens de openingsuren.