berria 16 berria asteartea, 2004ko azaroaren 30a berria EUSKAL HERRIA g Euskara

Gixune Bokale

Ahurti BAIONA Bidaxune Miarritze Angelu Urketa Bardoze Akamarre Lehuntze U R R I A L D E A Basusarri A T Erango Beskoitze Bidarte Arbona A Milafranga Sarrikota Burgue-Erreiti Getaria R Arrangoitze Bastida Arrueta R ERDIGUNEA Oragarre Ilharre A Ahetze Uztaritze Martxueta Bermeo Donibane Lohizune Aiherra T Jatsu Hazparne A M Arboti Ozaraine-Erribareita A Lekuine I K T A Haltsu U S Hondarribia Izturitze Z O Mundaka Ziburu Senpere E K Hendaia T Larresoro Lüküze Ea Kanbo Aiziritze Jeztaze Urruña S Lekorne Domintxaine- E A L D E N G I A O N A Berroeta B M U Biriatu Makea Garrüze I Meñaka Lekeitio SARTALDEA F Etxarri Ereño K Azkaine Mehaine R Irun Zuraide Ezpeleta A Donapaleu Getxo U Ispaster Lezo Itsasu R Arüe-Ithorrotze-Olhaibi A L D Pasaia Sara Luhuso Bithiriña U R I E A - Heleta S T Armendaritze U Ondarroa DONOSTIA Uhartehiri Sarrikotapea Santurtzi B Gizaburuaga Mutriku L Lohitzüne Nabarniz Oiartzun Ainhoa Portugalete Leioa L Zumaia Getaria Errenteria Iholdi Ezpeize Errigoiti Gernika E A Bera Bidarrai A Mitikile Sestao - A Deba Irisarri Erandio Morga R Zarautz ERDIGUNEA Zugarramurdi Urdazubi T T A R Derio Gamiz-Fika T Izura E R A Ospitalepea Ortuella I P P Barakaldo Mendata Aulesti B Bildoze Sondika E R R I A Orio Hernani Landibarre O R I Muxika A Sohüta Trapagaran X I Z I R I A K Ortzaize U Pagola T Zamudio Aizarnazabal Lasarte-Oria R T Mendaro B O MAULE Turtzioz BILBO Lezama N Larzabale Markina E R R I Arrosa Suhuskune Munitibar E T Lesaka R Garindaine Etxebarri Larrabetzu B Muskildi Eskiula N Etxalar SORTALDEA Barkoxe Galdakao Aia Igantzi Gotaine E E N D E B Zestoa A A Irulegi T Basauri M A Elgoibar O Andoain Donaixti-Ibarre R L L A L D E A K Amaiur Zornotza E R O IPAR-SARTALDEA Baigorri Urdiñarbe B K U E Asteasu Erratzu Azkarate Donazaharre A A I Zaratamo O T Anhauze R Zalla D Arano Arantza R Karrantza O Lemoa A Altzürükü Arrigorriaga L Larraul Villabona B E R T I Z A R Arizkun A I Azpeitia A N DONIBANE GARAZI T A R Lanestosa I Iurreta Goizueta Z Balmaseda B Berriz Ermua A Errezil Sunbilla Lasa A O A SARTALDEA Eibar A Alkiza L Aloze R Azkoitia I Lekunberri I R Ugao Durango Soraluze R R R E K Elizondo R L D E A A L D E A L E A Oronoz-Mugairi Eiheralarre R A A Igorre N G A O S A M A E A R Bidania-Goiatz L Banka B Atharratze R D N Ituren A U O Irurita A T R B Zeberio R D Tolosa Altzai Abadiño R Zubieta Doneztebe A A Elorrio B Laudio R B Arnegi Ezterenzubi Bergara Beizama Albiztur U Lakarri Montori I Berastegi Aldude A E Saldias Luzaide Z Ligi T SORTALDEA Ikaztegieta Ezkurra A Almandoz Artziniega Orozko A Alegia Leitza I Urretxu Urepele B Antzuola Legorreta A Zumarraga Eratsun Beintza-Labaien Zeanuri E Orendain Areso Ü A B Ü R Baliarrain F S A Oleta D Gorriti SORTALDEA A Ordizia Gaintza Abaltzisketa B Larraine Arrasate Legazpi O Beasain Amezketa Uitzi A B U R U A Amurrio Otxandio I I T Z A S ERDIGUNEA A R A B A Oñati Zaldibia A Lezaeta Beruete E Orbaizeta M SARTALDEA Eltzaburu Santa-Grazi Ubide Lazkao Betelu Azpirotz S SORTALDEA A Aretxabaleta Arraitz Idiazabal L A R R A Jauntsarats T R U Z A M A Zilbeti Bizkarret- Eskoriatza N L T R Lantz E Aurizberri A U Eugi Gerendiain Euskararen egitura Errazkin Lekunberri R K O A Segura Ataun Larraintzar Iraizotz Iragi E Z I A R A R A I T E R R I B Z Z Urduña O I Etxaleku Lizaso Olague A Lintzoain Garralda U Leintz Gatzaga A Mezkiritz G Beuntza Usetxi Zegama U 1970-2004 epean N E R R I A T Legutiano T Z Oskotz E T A A A HEGO- O Z Leranotz B R R R I M Muskitz Ziaurritz Erro I Aribe A O Otsagabia Itzaltzu F SARTALDEA Eritze R A A Murgia Zubiri R N Lakuntza I E T A Ostitz E O Irurtzun O D Ezkaroze K Uztarroze K Bakaiku Arbizu Uharte Arakil Orotz-Betelu E Altsasu Arruazu Abaurreagaina D L N Jaurrieta A Izaba Urdiain Etxarri Aranatz A N A I B U A K O Euskalkiak R S K U N E Espartza Araia D Urzainki R A A Sei dira: ZUBEROTARRA E R G O I E N R mendebalekoa, Erronkari

E erdialdekoa, nafarra, GASTEIZ Agurain IRUÑEA Bidankoze nafar-lapurtarra, Dulantzi Garde zuberotarra eta Agoitz ekialdeko nafarra. Hilzorian dago azkena. Burgi

T R E Azpieuskalkiak B EKIALDEKO NAFARRA I Ñ Euskalkien barruan Kanpezu hamalau azpieuskalki U daude: bi mendebalean, hiru Lizarra Gares erdialdekoan, lau Bernedo nafarrean, hiru nafar- Zangoza lapurtarrean, eta Bastida nortasun handiko bi ekialdeko nafarrean (Zaraitzu eta MENDEBALEKOA Guardia Tafalla Erronkari Sartaldeko azpieuskalkia ibarretakoak). Oso Sortaldeko azpieuskalkia Eltziego Viana homogeneoa da Oion Sartalde eta sortaldeko azpieuskalkien tarteko eremua zuberotarra. Lapuebla de Labarca Mendebaleko eta erdialdeko euskalkien tarteko hizkerak Petilla de Aragón

Mendavia Tarteko Lodosa hizkerak Euskalkien arteko mugak ez dira ERDIALDEKOA zorrotzak eta Sartaldeko azpieuskalkia zehatzak, eta tarteko Erdiguneko azpieuskalkia San Adrian A zortzi hizkera ageri Sartalde eta erdiguneko azpieuskalkien tarteko hizkerak

dira. Marrekin E Sortaldeko azpieuskalkia (erdialdekoaren eta nafarraren tarteko eremua) adierazi dira. Aezkoa

eta Burunda dira D denetan berezienak: hiru euskalkiren R arteko lotura egiten

NAFARRA A dute.

Ipar-sartaldeko azpieuskalkia B Hego-sartaldeko azpieuskalkia © KOLDO ZUAZO Erdiguneko azpieuskalkia © EUSKAL EDITOREA E. M. Sortaldeko azpieuskalkia Martin Ugalde Kultur Parkea z/g 20140, Andoain Burunda (mendebalekoaren, erdialdekoaren eta nafarraren tarteko hizkera) Baztan (nafarraren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera) Corella GRAFIKOAK Andoni Elordui, Joxean Apeztegia Aezkoa (nafarraren, ekialdeko nafarraren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera) LEGE GORDAILUA Tutera SS-1327/04 LEHEN EDIZIOA, 2004 Fitero NAFAR-LAPURTARRA ESKALA 0 246810 12 14 16 km Sartaldeko azpieuskalkia Erdiguneko azpieuskalkia Cascante Sortaldeko azpieuskalkia Sartalde eta erdiguneko azpieuskalkien tarteko hizkerak Cortes Kostatarra (erdialdekoaren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera) Amikuze (nafar-lapurtarraren eta zuberotarraren tarteko hizkera)

bizkaitarra deitu beharrean, mendebaldeko euskara deitu Koldo Zuazoren euskalkien diot. Halaber, esaterako, Araba- ko Araitz ibarrean ere - ko euskara hitz egiten da. Beraz, mapa argitaratu du BERRIAk ez dut egokia ikusi horri gipuzke- ra deitzea; erdialdekoa deitu diot», azaldu zuen. Halaber, Bo- Bonapartek 1870. urte inguruan egindako euskalkien mapa zen orain arteko bakarra naparteren mapan euskalkien barruan 25 azpieuskalki ager- tzen baziren ere, Zuazok14 be- AGURTZANE SOLABERRIETA - DONOSTIA tertuko duenik edo Bonaparte- ron eta Corellan, besteak beste, «Gaur egun Erronkarin ez dago reizi ditu: bi mendebaldean, hiru ren mapa okerra zenik. «Bona- euskaldunak topatuko ditugu». euskara autoktonoa egiten duen erdialdekoan, lau nafarrean, hi- Koldo Zuazo hizkuntzalariak parteren mapa XIX. mende erdi- Bestetik, egilearen ustez, ikasto- inor; duela 13 urte hil zen azke- ru nafar-lapurtarrean eta norta- osatu duen euskalkien mapa be- ko euskararen egoera erakusten len bidez euskara irakaskuntzan na. Eta aldamenean dagoen Za- sun handiko bi ekialdeko nafa- rria argitaratu du BERRIA egunka- du. Eta hori ezin da aldatu, ezin sartzeak eta euskara batuaren raitzu ibarrean, bakarra gera- rrean (Zaraitzu eta Erronkari riak. Louis Lucien Bonapartek da baztertu. Gaur, bihar edo etzi sorrerak euskara batzea ekarri tzen da». ibarretakoak). Zuberotarra oso XIX. mende erdialdean egindako norbaitek garai hartan euskara du eta horrek euskalkietan era- Zuazok euskalki batzuen ize- homogenenoa dela dio egileak. mapa zen orain arte euskalkien non egiten zen jakin nahi badu, gin du. nak aldatu ditu: bizkaierari men- Euskalki bakoitzak bere kolo- ikerketarako zegoen oinarri na- han agertzen da euskararen mu- debaldekoa deitu dio, eta gipuz- rea du mapan, eta azpieuskal- gusia. Ordutik ikerketa eta ekar- gak zeintzuk ziren; han agertzen Sei euskalki, ez zortzi kerari, erdialdekoa. Besteak Bo- kiak bere euskalkiak duen kolo- pen interesgarriak izan dira, bai- da, kolore argi edo ilunaren ara- napartek deitu bezala utzi ditu. rearen tonalitatearekin azaltzen na gehienak lokalak eta ez dute bera, non zegoen euskara osa- Arrazoi horiek direla eta, Zuazo- «Buruan beti zatiketa adminis- dira. Joxean Apeztegia BERRIAko Euskal Herri osoa izan aztergai. suntsu eta non zegoen transmi- ren arabera, gaur egun sei eus- tratiboak ditugu. Haatik, euskal- infografistak egin du grafikoa. Zuazok Bonaparteren sailkape- sioa etenda. Horiek jakin nahi kalki daude, zortzi gabe: mende- kien banaketa eta banaketa ad- «Ulertzeko erraza izatea eta Kol- na eta mapa osoa egokitu ditu. baditugu, ezinbestean beti Bona- baldekoa, erdialdekoa, nafarra, ministratiboa ez datoz bat. Biz- dok mapan azaldu nahi zituen Koldo Zuazo 15 urte darama- parteren mapara jo behar dugu», nafar-lapurtarra, zuberotarra kaia Bizkaia da, eta Bizkaiko eus- xehetasunak ondo azaltzea izan tza euskalkiak aztertzen. Atzo azaldu zuen. eta ekialdeko nafarra. Azken ho- karari, Gipuzkoa eta Arabako al- dira nire helburu nagusiak. Eta maparen aurkezpenean azaldu Gaur egun Bonaparteren ma- ri hilzorian dagoela dio Zuazok. derdi batzuetan egiten denez, horretarako kolorea erabili du- zuenez, hasieran ez zuen buruan pa aldatzeko premia bazegoela gu», azaldu zuen atzo Azpezte- mapa egitea eta gauzak alda- dio Koldo Zuazok. Haren ustez, giak aurkezpenan. tzea. Baina lanean hasi zenean bi dira arrazoi nagusiak. Alde ba- EUSKALKIAK SALMENTA 1870. urte ingurutik —Bona- Bonaparteren sailkapenak gaur tetik, ordutik hona euskalkien Bonapartek 1870ean Durangoko azokan parteren garaitik— euskalkiek egunerako ez zuela balio kontu- eremua gutxitu egin da, batez izan duten bilakaera azaldu ratu zen. Horregatik, beste mapa ere Nafarroan: «Nafarroako ere- zortzi euskalki bereizi izango da salgai, zuen Koldo Zuazok. Euskalkiak bat osatzea erabaki zuen. Ho- mu zabal samarrean euskalkia zituen; Zuazok egun 6 eurotan; gero, nola aldatu diren ikusteko adibi- rrek, ordea, ez du esan nahi Zua- galdu egin da. Euskara, ordea, de garbiena Nafarroa dela dio. zoren mapak Bonparterena baz- zabaldu egin da: Cortesen, Fite- sei daudela dio 8 euro balioko ditu «Nafarroako iparraldeko ibar