Powiat pyrzycki
Powiat pyrzycki jest położony w południowo-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego. W jego skład wchodzą gminy: Bielice, Kozielice, Lipiany, Przelewice, Pyrzyce i Warnice oraz 82 sołectwa. Jest to jeden z mniejszych powiatów w województwie. Powierzchnia jego wynosi 726 km2. Zamieszkuje na tym terenie 41 160 osób, a gęstość zaludnienia wynosi 56,7 osób na km2. Przez powiat przebiega 15 południk długości geograficznej wschodniej, służą- cy za podstawę obliczania czasu strefy środkowoeuropejskiej, i 53 równoleżnik szerokości geograficznej północnej. Najważniejsze miasto i stolica powiatu (około 13 500 mieszkańców) to Pyrzyce, usytuowane przy międzynarodowej trasie nr 3, łączącej północ Europy z południem, oddalone 44 km od stolicy województwa – Szczecina, 150 km od sto- licy zachodniego sąsiada – Berlina i 120 km od przeprawy promowej do Skandynawii w Świnoujściu. Pyrzyce są znane w kraju nie tylko z organizowanych od 25 lat międzynarodowych festiwali folklorystycznych, ale także z kultywowa- nia rodzimego folkloru przez liczne na ziemi pyrzyckiej zespoły pieśni i tańca oraz miejscowych twórców ludowych. Historia miasta sięga VIII–IX wieku, a prawa miejskie otrzymały Pyrzyce w 1263 roku, stąd obfitują w liczne zabytki, często unikatowe, pieczołowicie odrestaurowane. Porównywane są do słynnego, średniowiecznego, francuskiego Carcassonne. Uprawniają do tego wspaniale zachowane średniowieczne fortyfikacje długości około 2 kilometrów i wysokości 7–9 metrów z bramami, górującymi nad miastem basztami, czatowniami oraz fosami, wałami ziemnymi porośniętymi kasztanowcami i lipami, tworzącymi wspaniałą zieloną promenadę. Pyrzyce były pierwszym większym ośrodkiem objętym działalnością misji chrystianizacyjnej na Pomorzu. W miejscu świętego źródełka, gdzie pierwszych pyrzyczan ochrzcił biskup Św. Otton z Bambergu, wzniesiono studzienkę, dziś miejsce licznie odwiedzane, również przez zachodnich turystów. Na uwagę zasługuje też kościół pod wezwaniem Św. Maurycego, jeden z najpiękniejszych zabytków średniowiecznej architektury sakralnej na Pomorzu Zachodnim i równie wiekowa kaplica Św. Ducha, w której mieści się biblioteka.
Warnice
Bielice
Pyrzyce
Przelewice Kozielice
Lipiany GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
W każdej niemal wsi powiatu pyrzyckiego znajduje się Do organizowania placówek oświatowych w powiecie py- cenny zabytek sakralny, ale najcenniejszym jest kościół pa- rzyckim przystąpiono dopiero po całkowitym zakończeniu rafialny w Brzesku, obecnie Sanktuarium Maryjne, wyróżnia- działań wojennych. Szkoły powstawały bardzo często żywio- jący się wyjątkową architekturą w skali całego kraju. Zbudo- łowo bądź z inicjatywy osadników, bądź napływających na- wany w XIII wieku z ciosów granitowych, ze szczególnie uni- uczycieli. Jedna z pierwszych nauczycielek, Zofia Czajkow- katowym stropem, wykonanym przez ludowego artystę – ska-Stukowska z Derczewa, tak to określiła: Nie wiedziałam, rzeźbiony i polichromowany, z szyszkowymi konsolami. że jest jakiś Inspektor Szkolny, Wójt prosił mnie żebym uczy- Nie sposób nie wspomnieć też o Lipianach – drugim mie- ła, więc uczę. Nauczyciele podejmowali pracę z wielkim en- ście powiatu, nawet jego stolicy w pierwszych powojennych tuzjazmem, często bez wynagrodzenia. Kierowali się wiarą latach. Do naszych czasów przetrwał układ średniowiecz- w lepszą przyszłość. nych ulic wraz z zabytkowym rynkiem, objęty ochroną Wo- W tych pierwszych dniach szkoły mogły istnieć tylko dzię- jewódzkiego Konserwatora Zabytków od 1955 roku. ki pomocy rodziców. Oni to dawali sprzęt, lampy naftowe, Znakiem nowych czasów w powiecie jest ciepłownia geo- przekazywali posiadane przybory szkolne, a nierzadko po- termalna w Pyrzycach, pierwsza w Polsce, gdzie wody ter- nosili cały koszt utrzymania nauczycieli, łącznie z mieszka- malne z głębokości 1600 metrów ogrzewają miasto. Dzięki niem i wyżywieniem. Do pierwszych placówek powstałych temu jest ono bardzo czyste i przyjazne mieszkańcom. w 1945 roku należą szkoły podstawowe w Lipianach, Brze- Stan placówek oświatowych w powiecie pyrzyckim za- sku, Mielęcinie, Dolicach, Krzemlinie, Pyrzycach, Mielnie, Ry- czerpnięto ze sprawozdań Starostwa Powiatowego, i na rok szewku (Młynach), Turzu, Chabowie i Przelewicach. W jednej szkolny 2003/2004 przedstawia się on następująco: 20 szkół ławie szkolnej zasiadali uczniowie o znacznej różnicy wieku. podstawowych z liczbą 4611 uczniów, jedna szkoła specjal- Często z jednego elementarza uczył się siedmiolatek i wyro- na dla 87 uczniów, 6 gimnazjów obejmujących 1800 osób śnięty czternastolatek. i jedno gimnazjum specjalne dla 80 uczniów. Funkcjonują też Publiczna szkoła powszechna w Lipianach przejęła ponie- 3 zespoły średnich szkół publicznych dla 1932 uczniów, dwie mieckie budynki z początku stulecia. Do roku 1939 mieściły średnie szkoły niepubliczne dla 253 osób i dwie niepublicz- się w nich koszary a potem szpital wojskowy. Pierwsze zapi- ne szkoły policealne dla 65 słuchaczy. Wychowaniem przed- sy dzieci do lipiańskiej szkoły miały miejsce 26 sierpnia. Jed- szkolnym jest objętych 542 dzieci w pięciu placówkach. Po- nak ze względu na dewastację budynków, brak sprzętów nadto w powiecie działa Ośrodek Rewalidacyjno-Edukacyj- i pomocy rok szkolny rozpoczął się 10 września. Naukę pod- no-Wychowawczy w Nowielinie – prowadzony przez Polskie jęło 294 dzieci w wieku 7–14 lat. W jednej klasie siedziało Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysło- wówczas 120 dzieci, nie miał kto uczyć. Przyjmowano nau- wym, Państwowy Dom Dziecka w Czernicach, Poradnia Psy- czycieli niekwalifikowanych. Organizacją szkolnictwa w Li- chologiczno-Pedagogiczna, filia Wojewódzkiej Biblioteki Pe- pianach zajął się Konrad Gutowski i był kierownikiem szkoły dagogicznej, Powiatowy Międzyszkolny Ośrodek Sportowy do 1949 roku. Potem przeniósł się do pobliskich Jedlic i tam i trzy świetlice socjoterapeutyczne. wraz z żoną od nowa zorganizował szkołę pięcioklasową. Wiele szkół, np. w gminie Brzeziny (obecnie Tetyń): Wiel- ki Młyn, Dąbrowa, Marianowo, w gminie Lipiany: Pstrowice, Pierwsze działania oświatowe Derczewo, w gminie Ostówek (obecnie Turze): Ryszewo, Będ- goszcz i Babin, było zajętych przez wojsko. Sytuacja w powiecie pyrzyckim była katastrofalna. W wy- W Pyrzycach pierwsza szkoła podstawowa została otwar- niku działań wojennych Pyrzyce zostały zniszczone – jak po- ta 26 listopada 1945 roku. W grudniu 1945 r. w powiecie jest dają różne źródła – w 80–95%. Łącznie zniszczono 886 bu- już czynnych 12 szkół, uczy 18 nauczycieli, a uczęszcza do dynków i wszystkie zabytki. Z 289 zachowanych obiektów nich 965 dzieci. mieszkalnych wszystkie trzeba było odbudowywać lub re- Więcej danych dostarcza miesięczne sprawozdanie peł- montować. Straty były tak ogromne, że polska administracja nomocnika rządu dotyczące stanu szkolnictwa w powiecie długo się wahała, czy podjąć odbudowę Pyrzyc. Zadecydo- w marcu 1946 roku (patrz: tabela 1.). wał fakt, że był to wtedy ważny węzeł kolejowy. Jednak gdy Należy zauważyć, że prawie po roku organizowania oś- w wyniku nowego podziału administracyjnego utworzono wiaty w Pyrzycach jest tylko 1 nauczyciel i 93 dzieci. Miasto tu powiat, jego siedzibę, już 5 lipca 1945 r., przeniesiono do nadal jest w ruinie. Poza szkołą podstawową pozostają aż 952 pobliskich Lipian; i tak było do roku 1950. Odbudowę i roz- osoby. budowę Pyrzyc podjęto na dobre dopiero w 1956 roku. 1 września 1946 roku działa 25 szkół podstawowych z 40 Podobne zniszczenia wojenne notowano w całym powie- nauczycielami i otwarto pierwsze przedszkole. Dwa lata póź- cie. Nie było ani jednego budynku szkoły podstawowej, któ- niej jest już 45 szkół, w których pracuje 80 nauczycieli; ry nadawałby się bez uprzedniego remontu do rozpoczęcia kwalifikacje ma 15. W szkołach nadal brakuje 25 nauczycieli, w nim nauki. Ogołocone ze sprzętów i pomocy naukowych a projektuje się utworzenie 21 następnych placówek. Wciąż szkoły straszyły brakiem drzwi i okien. najwięcej jest szkół (35), w których pracuje jeden nauczyciel.
702 703 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
TABELA 1. Pierwsze sukcesy oświatowe
Miejscowość nauczyciele uczniowie Ważnym i bolącym problemem była likwidacja analfa- Lipiany 6 268 betyzmu i praca na rzecz podnoszenia ogólnej wiedzy spo- Brzesko 3 175 łeczeństwa, aby zapewnić jak najszybszy rozwój kraju. Po- Jesionowe 3 103 nieważ brakowało rąk do pracy, trzeba było uczyć ludzi, nie odrywając ich od zajęć. Mielęcin 2 102 Pierwszych form oświaty dorosłych należy szukać w po- Brzeziny 1 101 wiecie pyrzyckim już na przełomie 1945/46 roku. Niektórzy Pyrzyce 1 93 nauczyciele często z własnej inicjatywy podejmowali zada- Wierzbno 1 66 nie organizowania kursów przygotowujących do egzaminów Dolice 1 61 eksternistycznych w zakresie siedmiu klas szkoły podstawo- wej. Taki kurs był organizowany między innymi w Lucinie Kozielice 1 59 przez Franciszka Kamińskiego. Słuchacze z całego powiatu Lucin 1 57 składali egzaminy przed komisją działającą przy szkole pod- Kłodzino 1 55 stawowej w Lipianach. Pierwszy egzamin dla kilkunastu osób Mielno 1 54 z Lipian, Dolic, Lucina i innych miejscowości odbył się już w czerwcu 1946 roku. Ta forma oświaty przez długi czas speł- Turze 1 52 niała bardzo ważną rolę w edukacji dorosłych. Były lata, Młyny 1 45 w których liczba absolwentów – eksternów stanowiła poło- Derczewo 1 42 wę wszystkich kończących edukację. Wielu z nich po ukoń- Giżyn 1 26 czeniu kursów zapisywało się do szkół średnich i zawodo- Krzemlin 1 18 wych. W 1970 roku zorganizowano 16 kursów dokształca- jących w zakresie szkoły podstawowej, rok później – 9, Razem 27 1377 a w 1972 r. – 12. Równocześnie tworzono kursy dla analfabetów, którzy Są tylko 3 placówki, gdzie pracuje czterech i więcej nauczy- stanowili aż 8,8% wszystkich mieszkańców powiatu pyrzyc- cieli. W powiecie uczy się 3713 dzieci, ale niestety 2100 w szko- kiego. Trzeba było nauczyć czytać i pisać prawie 3000 osób. łach z jednym nauczycielem. Do szkół najwyżej zorganizo- Akcja nabrała rozmachu, kiedy w marcu 1951 roku zarzą- wanych uczęszcza tylko 900 uczniów. Poza szkołą w ogóle dzono frontalne wizytacje z województwa, w których brało pozostaje 360 dzieci. udział 2215 aktywistów. Zadaniem komisji było zorganizowa- W 1949 r. rok szkolny rozpoczyna 3115 dzieci w 46 szko- nie sieci kursów. Do walki z analfabetyzmem przystąpiło 100 łach. Większość uczęszcza do klas I–IV. Tylko 30% uczy się nauczycieli. Komisja zobowiązała się całkowicie zlikwidować w klasach V–VII. W grudniu 1953 zanotowano w sprawozda- analfabetyzm w powiecie pyrzyckim do 1 maja 1951 roku. niu 62 szkoły, 142 nauczycieli i 14 przedszkoli. Wezwano nawet do współzawodnictwa powiat Gryfino. Mel- Sytuacja zmieniała się bardzo szybko w pierwszych po- dunek złożony w 1951 roku donosił, że zadanie zostało wy- wojennych latach i czasami w trakcie roku liczba dzieci po- konane, a na dowód przytoczono dane liczbowe: 31 osób dwajała się. Urodzajna ziemia pyrzycka przyciągała osiedleń- awansowało w pracy, 91 należało do zespołów czytelniczych, ców znacznie szybciej niż inne powiaty województwa. Nie 17 uczyło się dalej na kursach, 825 prenumerowało gazety. nadążała za tym ani baza szkolna, ani kadra nauczycielska. Wraz z organizacją szkół zaczęto myśleć o tworzeniu bi- Powiat pyrzycki był jednym z niewielu w kraju, który przez bliotek szkolnych. Całe społeczeństwo było zaangażowane dłuższy czas nie miał na swoim terenie ani jednej szkoły śred- w zbiórkę nowych książek. Organizacja bibliotek była rów- niej. Przyczyn należy szukać w dużych zniszczeniach wojen- nież jednym z głównych zadań Związku Nauczycielstwa Pol- nych Pyrzyc. Lipiany, które starały się o utworzenie szkoły śred- skiego. To właśnie przy ognisku ZNP zaczęto gromadzić księ- niej, w 1945 roku nie miały ani pomieszczeń, ani nauczycieli. gozbiór dla nauczycieli. Inicjatorem tej akcji w powiecie py- W miesiącach letnich 1945 roku nauczyciel z kwalifikacja- rzyckim był Konrad Gutowski. mi należał w powiecie pyrzyckim do rzadkości. Często dzia- Kiedy w marcu 1953 roku powstała w Pyrzycach bibliote- ło się i tak, że na wiejskich zebraniach rodziców wybierano ka pedagogiczna, przekazano jej księgozbiór ZNP, gdyż Mi- co aktywniejszych obywateli i powierzano im funkcję nau- nisterstwo Oświaty zaleciło zlikwidować dwutorowość akcji czyciela. czytelniczej wśród nauczycieli. Na koniec 1953 roku biblio- Pod koniec sierpnia 1945 r. na ogólną liczbę ok. 10 000 mie- teka nauczycielska miała 1500 książek, 31 czytelników i 96 szkańców było zaledwie czterech kwalifikowanych nauczy- wypożyczeń. W 1957 roku miała już 3676 woluminów i pre- cieli: Konrad Gutowski, Zofia Starzykówna (Gutowska), Ade- numerowała 30 popularnonaukowych i pedagogicznych la Budkiewiczowa z Lipian oraz Franciszek Bogudzki z Dolic. czasopism.
702 703 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
W początkowych latach ponad 70% ogółu zatrudnionych nek działania w zakresie tworzenia pełnych szkół siedmiokla- nauczycieli nie miało kwalifikacji. O znacznej poprawie moż- sowych z jednolitym programem nauczania wytyczyła In- na mówić po roku 1959. Radykalna zmiana nastąpiła dopie- strukcja Ministerstwa Oświaty z 12 kwietnia 1950 roku. Naka- ro w 1968 r. – 0,45% (w województwie 0,95%). Ważną rolę zywała przeprowadzenie takiej korekty sieci szkół, aby moż- w kształceniu nauczycieli spełniły powstające w latach 50. na było nią objąć wszystkie miejscowości. Przybliżenie szko- dwuletnie studia nauczycielskie. ły do dzieci miało wpłynąć na lepszą realizację obowiązku W roku 1965/66 na terenie powiatu pyrzyckiego pracuje szkolnego i uzyskanie lepszych wyników nauczania i wycho- 348 nauczycieli. Kwalifikacje do nauczania konkretnych przed- wania. Był to jednak problem wciąż trudny do rozwiązania; miotów mają 103 osoby, a 100 kontynuuje studia. Wciąż ok. na przykład szkoła w Dolicach w roku szkolnym 1950/1951 50% nauczycieli brakuje specjalistycznego przygotowania. była szkołą zbiorczą dla miejscowości: Kolin, Rzeplino, Bralę- Ważna rola w rozwoju zawodowym nauczycieli i ich do- cin, Piasecznik, Sądów, Warszyn, Płotno, Przywodzie, Żuków, skonaleniu przypadła w tamtym okresie Związkowi Nauczy- Lubiatowo i Zalęcin. Niektóre z tych miejscowości były odle- cielstwa Polskiego. głe od Dolic o ponad 10 kilometrów. Należy jeszcze dodać, W listopadzie 1945 roku w zebraniu zwołanym w Lipia- że w Dolicach pracowało tylko 4 nauczycieli. Postanowiono nach z inicjatywy ówczesnego inspektora szkolnego, Leona więc zorganizować międzyszkolny internat dla 20 uczniów. Malczewskiego, brało udział 18 osób, a więc prawie wszyscy Istniał on w latach 1952–1955, a wychowankowie rekrutowali zatrudnieni. Był to pierwszy bezpośredni kontakt wszystkich się z Piasecznika, Kolina, Przywodzia, Bylic a nawet Pyrzyc. nauczycieli. Pierwszym prezesem Zarządu Oddziału ZNP na W latach 1950–1968 liczba dzieci zamieszkałych w obwo- powiat Pyrzyce z siedzibą w Lipianach został Konrad Gutow- dzie szkoły w Płotnie wzrosła z 55 do 168, w Batowie z Kra- ski. W lutym 1946 roku zostało powołane drugie ognisko snem z 85 do 168, w Płońsku z 45 do 143, w Laskowie z 40 do z siedzibą w Pyrzycach, a w następnym roku cztery dalsze: 105, w Żukowie z 53 do 177, w Mielnie z 42 do 91, w Warszy- w Lipianach (12 członków), Pyrzycach (13), Mielęcinie (7) nie z 41 do 106, w Sadowie z Ziemomyślem z 30 do 242, i w Brzesku (14 członków). w Przywodziu z 26 do 108, w Swochowie z 36 do 136. W dzie- Związek Nauczycielstwa Polskiego odegrał bardzo ważną sięciu pegeerowskich miejscowościach, wymienionych wy- rolę w organizowaniu konferencji nauczycielskich. Pierwszą żej, wzrost liczby dzieci nastąpił o 216%. W całym powiecie zorganizowano już 5 marca 1946 roku w Lipianach. Konferen- zwiększył się przeciętnie o 165%. Zmienił się również pro- cje odbywały się za każdym razem w innej szkole. Placówki centowy stosunek dzieci miejskich do wiejskich. W roku 1951 były zobowiązane do przygotowania lekcji pokazowej i czę- dzieci miejskie (970) stanowiły 21% ogółu dzieci powiatu py- ści towarzyskiej. Sprzyjało to rywalizacji między szkołami rzyckiego, natomiast w 1967 r. (2616) – 23,83%. i przyczyniało się do integracji nauczycielskiego środowiska. Zmiana tego stosunku wiązała się przede wszystkim z od- W 1947 roku konferencje odbywały się w Giżynie, Tetyniu, budową i rozbudową Pyrzyc. Liczba dzieci w wieku szkolnym Lipianach, Mielęcinie, Pyrzycach i Nowielinie. w Pyrzycach i Lipianach w latach 1950–1968 wzrosła o 170,8%. Tabela 2. ilustruje dynamikę wzrostu liczby szkół w po- wiecie, w tym również przyrost pełnych szkół siedmioklaso- Szkoły w latach 1950–1960 wych, wywołaną w dużej mierze zjawiskiem wyżu demogra- ficznego. Lata następne, 1950–1960, to czas porządkowania sieci Dostosowywano tak sieć szkolną, by dzieci uczęszczające powstałych szkół, podwyższania ich stopnia organizacyjne- do klas I–IV nie miały dalej do szkoły niż 3 kilometry, a do klas go, dostosowywania do aktualnych potrzeb mieszkańców, V–VIII 4 kilometry. Musiały więc powstawać nowe szkoły, ale często przemieszczających się ze wsi do miast. Nowy kieru- ponieważ rosła liczba uczniów (w 1950/51 – 4339, w 1960/61
TABELA 2. STAN ORGANIZACJI SZKÓŁ W POWIECIE W LATACH 19551959
Szkoły Rok Razem W tym 7 klasa szkolny 4 nauczycieli 1 nauczyciel 2 nauczycieli 3 nauczycieli i więcej 1955/56 21 14 2 22 59 23 1956/57 27 11 4 24 66 28 1957/58 28 6 10 25 69 34 1958/59 28 7 10 25 70 34 1959/60 26 9 9 29 73 37
704 705 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
TABELA 3. REALIZACJA OBOWIĄZKU SZKOLNEGO W LATACH 1958/59 I 1959/60
Dzieci, które nie ukończyły szkoły podstawowej Dzieci, które nie ukończyły szkoły podstawowej i nie Rok i nie uczęszczają do szkoły uczęszczają do szkoły bez uzasadnionej przyczyny liczba % liczba % 20.IX.1958 298 3,8 244 3,1 20.IX.1959 294 3,4 227 2,6
– 8752) i podwoiła się w przeciągu tylko dziesięciu lat, to Uznano, że szkoła siedmioklasowa nie przygotowuje do wciąż malała powierzchnia izb lekcyjnych przypadająca na dalszego kształcenia, gdyż za dużo przekazuje wiedzy teo- 1 ucznia i stąd rosła liczebność klas. Nie wpływało to dobrze retycznej, funkcjonuje w oderwaniu od życia społeczno-go- na efektywność nauczania i wychowania. spodarczego kraju, nie ucząc ani pracy, ani szacunku do niej. Władze oświatowe borykały się z rozwiązaniem proble- Nie dawała też możliwości podejmowania pracy zawodowej, mu pełnej realizacji obowiązku szkolnego. gdyż kończąc ją, młody człowiek miał 14 lat, a pracę mógł Łącznie obowiązku szkolnego nie wypełniało ponad 500 podjąć dopiero po ukończeniu 16. roku życia. W 1961 roku dzieci, z czego prawie połowa bez uzasadnionej przyczyny. wprowadzono ośmioklasową szkołę podstawową i 4-letnie W połowie lat 50. obowiązku szkolnego nie realizowało 4% liceum, które miało zapewnić wykształcenie ogólne i dać ogólnej liczby dzieci. Trudności miały swe źródło w dużej możliwość podjęcia studiów wyższych. fluktuacji ludności w miejscowościach pegeerowskich oraz Tabela 4. przedstawia stopień zorganizowania szkół pod- w przedłużeniu obowiązku szkolnego do lat 15–17. Nie re- stawowych w powiecie pyrzyckim i pokazuje warunki, w ja- alizowała obowiązku szkolnego również ludność cygańska kich rozpoczynano wdrażanie reformy z 1961 roku. Wszyst- osiedlona na stałe w Pyrzycach. kie szkoły miejskie były pełnymi szkołami siedmioklasowy- Drugim poważnym problemem było zjawisko drugorocz- mi, ale spośród 76 szkół w powiecie stanowiły one tylko 5,3%. ności i liczba uczniów niepromowanych. W roku szkolnym Najwięcej uczniów uczęszczało do szkół podstawowych na 1957/58 co 5 uczeń nie uzyskiwał promocji. Zjawisko to mia- wsi ( 75,5% ), a te były już o różnym stopniu zorganizowania, ło jednak tendencję malejącą. Największy odsetek przypada i aż 32 szkoły nie miały klasy VII. na klasy V i VI, a należy tłumaczyć to również tym, że dzieci Reforma szkół podstawowych polegała na przedłużeniu ze szkół niepełnych przechodziły do szkół zbiorczych w in- nauki o jeden rok, na zmianie treści programów nauczania nych miejscowościach. Nowe warunki, nowe środowisko, czę- i unowocześnieniu metod nauczania. Nowe programy wpro- sto inne wymagania i dłuższa droga do szkoły przyczyniały wadzano sukcesywnie od 1962 roku. Wówczas połowa ucz- się do nasilenia zjawiska drugoroczności właśnie w tych kla- niów klas siódmych otrzymała prawo wstępu do szkół za- sach. Ponadto wciąż nie wszystkie szkoły były dobrze wypo- wodowych, a reszta pozostała w klasach ósmych. Stopnio- sażone w sprzęt i pomoce dydaktyczne. we wygaszanie liceum opartego na siedmioklasowej szkole podstawowej zakończono w roku szkolnym 1968/1969. Od 1 września 1966 roku nauka w zreformowanej szkole podsta- Wdrażanie reform oświatowych wowej trwa już osiem lat. Możemy mówić o nowym okresie w historii szkolnictwa podstawowego, gdzie są dwa poziomy Dopiero 1 września 1951 roku utworzono Państwową Szko- organizacyjne: szkoły realizujące program klas I–VIII i szkoły łę Ogólnokształcącą w Lipianach. Jej rozwój był jednak de- filialne realizujące program klas I–IV. terminowany szybkim wzrostem liczby dzieci w szkole pod- W szkołach zawodowych wszystkich typów nowe zasady stawowej, obniżaniem poziomu dydaktycznego i wyżem de- rekrutacji, nowe plany i programy nauczania wprowadzano mograficznym, który miał wpływ na kolejną reformę szkol- w latach 1967–1972, a zawody i specjalności określało Zarzą- nictwa i korektę całego systemu oświaty w latach 60. dzenie Ministra Oświaty z 1965 roku, ze zmianami z r. 1966.
TABELA 4. SZKOŁY PODSTAWOWE W POWIECIE PYRZYCKIM W ROKU 1961
Szkoły Ogółem w powiecie W tym liczba Liczba wg stopnia zorganizowania szkół uczniów szkół z kl. VII % uczniów z kl. VII % Szkoły miejskie 4 2106 4 100 2106 100 Szkoły wiejskie 72 7271 40 55,5 5828 80,2 Ogółem 76 9377 44 – 7934 –
704 705 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
Kuratoria oświaty opracowały sieć szkół dla poszczegól- Tradycyjnym problemem w powiecie była realizacja obo- nych powiatów, określiły potrzeby kadrowe i lokalowe oraz wiązku szkolnego. W 1972 roku było to nawet przedmiotem źródła ich zaspokojenia, określiły też normy wyposażenia szczegółowej analizy Kolegium Kuratora. Po wizytacji wskaź- pracowni, formy pracy pozalekcyjnej, model działania orga- nik powiatu obniżył się do 0,61% całej populacji dzieci w wie- nizacji młodzieżowych, a nawet zakłady produkcyjne, z któ- ku szkolnym. rymi szkoły miały współpracować. Na terenie powiatu za Wciąż trudnym do rozwiązania problemem był brak wy- sprawy oświaty odpowiadały Prezydia Rad Narodowych. starczającej liczby pomieszczeń w szkołach, zwłaszcza w mie- Decyzje podejmował Inspektorat Oświaty, ustalając, które ście, gdzie na jedną klasę przypadało 44,1 dzieci, a ludność szkoły przekształcić, a które należy zlikwidować. Największą wciąż przepływała ze wsi do miasta. Konieczne było wpro- wagę przywiązywano do organizacji szkół ośmioklasowych, wadzenie zmianowości, co nie było korzystne ani z punktu które skupiały dzieci z okolicznych miejscowości, i to dla nich widzenia uczniów, ani ich pracujących rodziców. starano się stworzyć jak najlepsze warunki bazowe, mate- Na wsi zaś problemem było dowożenie dzieci, gdyż rialne i kadrowe. w szkołach pełnych uczyło się niewiele ponad 60% uczniów.
TABELA 5. STAN PLACÓWEK OŚWIATOWYCH W POWIECIE PYRZYCKIM W LATACH 19681970
Liczba
Rodzaj szkoły Liczba szkół uczniów oddziałów 1968/1969 1969/1970 Podstawowe 78 529 10830 10406 Podstawowe dla pracujących 1 3 59 67 Licea ogólnokształcące 2 16 490 499 Liceum ogólnokształcące dla pracujących 1 4 141 158 Razem ogólnokształcące 82 552 11520 11130 Technikum Mechanizacji Rolnictwa 1 9 149 352 Technikum Mechanizacji Rolnictwa dla pracujących 1 5 – 153 Zasadnicze Szkoły Zawodowe 2 8 372 213 Zasadnicze Szkoły Rolnicze 3 6 – 139 SPR-y 1 1 64 16 Razem zawodowe 8 29 585 873 OGÓŁEM 90 581 12105 12003
W roku 1969 z 47 szkół podstawowych z najwyższą VIII Wg stanu na dzień 15 stycznia 1970 roku w powiecie dowo- klasą wyszło 1114 absolwentów, z liceów ogólnokształcących żono 1703 dzieci, z czego 154 osoby dowozili chłopi indywi- – 115, z liceum dla pracujących – 23, ze szkół zawodowych dualni, 128 – kółka rolnicze, 895 – PGR-y, 17 – GS-y, 132 – PKP – 73 ( w tym 10 ze szkół rolniczych). i PKS. Dojść do szkoły musiało 284 uczniów, często pokonu- Tabela 5. podsumowuje rozwój oświaty w powiecie jąc większą odległość niż określały to przepisy. pyrzyckim u progu reform szkolnictwa ogólnokształcącego W 1969 roku na 78 szkół tylko 47 było pełnych z klasą VIII, i zawodowego, także dla pracujących. Pokazuje 25-letni do- a 8 miejscowości w powiecie nie miało żadnej szkoły z uwa- robek oświaty pyrzyckiej. gi na małą liczbę dzieci. W drugiej połowie lat 60. zaczęła się stopniowo obniżać Szkoły wiejskie, szczególnie w małych miejscowościach, liczba szkół podstawowych, gdyż likwidowano szkoły małe, ze względu na niewielki poziom zagęszczenia ludności były gdzie uczył jeden nauczyciel, a ponadto zaczęła maleć licz- placówkami małymi, o niskim poziomie organizacji i małej ba uczniów. Poziom organizacyjny szkolnictwa podstawowe- liczbie nauczycieli. Nie były ze sobą powiązane, co powodo- go w województwie szczecińskim należał do najniższych wało dysproporcje między warunkami nauczania i wychowa- w kraju, gdyż szkoły z klasami I–IV stanowiły 37%; w powie- nia w mieście i na wsi i nie zapewniało młodzieży równego cie pyrzyckim było jeszcze gorzej, gdyż było to 39,7%, acz- startu życiowego. kolwiek szkoły te obejmowały swoją działalnością niewielki Przyszedł zatem czas na kolejną reformę, która miała udo- procent uczniów. skonalić organizację szkolnictwa podstawowego i zmniejszyć
706 707 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
dysproporcje między miastem a wsią. Za optymalny model częto też wprowadzanie przedmiotu „wychowanie do życia organizacyjny przyjęto zbiorczą szkołę gminną, zlokalizowa- w rodzinie”. ną w siedzibie gminy, zapewniając wszystkim uczniom do- Lepszy stopień organizacji szkół podstawowych miał nie- stęp do szkoły wysoko zorganizowanej, dobrze wyposażo- wątpliwie wpływ na wyniki nauczania. Z każdym rokiem na- nej, gdzie zatrudnieni byli nauczyciele specjaliści. Pozostałe stępował nieznaczny wzrost liczby uczniów otrzymujących szkoły na terenie gminy, realizujące program klas I–IV i I–VIII, promocję. Szkoły powiatu pyrzyckiego wysuwały się wyraź- były integralną częścią szkoły gminnej, na czele której stał nie na czoło, osiągając znacznie wyższe wyniki niż średnia gminny dyrektor szkół. województwa. Np. w roku szkolnym 1977/78: Kozielice – W związku z powyższym małe szkoły zaczęły ulegać likwi- 97,8% promowanych, Warnice – 96,4%, Przelewice – 96,3%. dacji lub obniżano w nich poziom organizacyjny do klas I–IV. W październiku 1973 roku sejm podjął uchwałę w spra- W powiecie pyrzyckim w 1972 roku zaplanowano likwidację wie systemu edukacji narodowej. Zakładano powołanie po- czteroklasowych szkół z jednym nauczycielem w miejscowo- wszechnej bezpłatnej 10-letniej szkoły średniej dla całej po- ściach: Pstrowice, Przydarłów, Ryszewo, Skrzynka, Stróżewo, pulacji młodzieży. Dziesięciolatki miały funkcjonować w każ- Ślazowo, Turze i Załęże. dej gminie na bazie zbiorczych szkół gminnych, których or- 1 września 1973 roku zaczęły funkcjonować Zbiorcze Szko- ganizację zakończono w 1977 roku. Od 1978 roku zakładano ły Gminne w Pyrzycach i Lipianach. Powstała też Zbiorcza wdrażanie szkół 10-letnich. Szkoła Gminna w Żabowie, z siedzibą w Ryszewku, jako jed- Wydarzenia sierpniowe roku 1980 wywarły doniosły na z nielicznych funkcjonujących nie w siedzibie powiatu. wpływ nie tylko na przeobrażenia ustrojowe i gospodarcze, W praktyce jednak przeniesiono ją do Pyrzyc, gdzie na jej ale również na realizację reformy z roku 1973. Zmiany progra- potrzeby zbudowano w 1978 roku nowy obiekt. mowe były pierwszym i ostatnim etapem praktycznego urze- Okres wdrażania koncepcji zbiorczych szkół gminnych czywistniania dziesięciolatki. Zmiany programowe kontynu- trwał pięć lat. W 1974 roku powołano taką placówkę w Prze- owano jednak w ramach dotychczasowego ustroju szkolne- lewicach i Warnicach, choć były planowane dopiero na rok go, kładąc punkt ciężkości na wychowanie, wiążąc je zdecy- 1975, a rok później w gminie Bielice. Dla gminy Kozielice po- dowanie z kształceniem. W 1985 roku wprowadzono nowe wołano szkołę zbiorczą dopiero w 1977 roku, zlokalizowaną plany nauczania w szkołach podstawowych, a w 1986 w po- w nowym obiekcie w Tetyniu. nadpodstawowych, zaczynając od klasy pierwszej. W kolejnych latach zbiorcze szkoły gminne koncentrowa- Wszystko to sprawiło, że od 1989 roku – początku trans- ły się na umacnianiu jednolitego systemu wychowawczego formacji ustrojowej – rozpoczęto burzliwy okres poszukiwa- opartego o jak najszerszą współpracę ze środowiskiem wy- nia nowych rozwiązań w zakresie przebudowy całego syste- chowawczym, a z drugiej strony na tworzeniu systemu we- mu edukacji. Podczas obrad „okrągłego stołu” zgodnie uzna- wnątrzszkolnego. Założono pełną integrację oddziaływań no, że do priorytetów oświatowych należy zaliczyć: wzrost wychowawczych środowiska i szkoły. Organizowano zajęcia nakładów na oświatę, zmianę profilu wychowawczego szko- pozalekcyjne i pozaszkolne, zabezpieczając młodzieży opie- ły, którego podstawą winna być Konstytucja i Powszechna kę do późnych godzin popołudniowych. Do szkół wprowa- Deklaracja Praw Człowieka, potrzebę uspołecznienia szkoły, dzano ceremoniał szkolny – nadanie imienia, sztandaru, roz- zmianę zasad zarządzania oświatą, wzrost autonomii nau- poczęcie i zakończenie roku szkolnego, przyjęcie i pożegna- czycieli i rad pedagogicznych. Oświata została podniesiona nie uczniów. do rangi społecznego priorytetu. W marcu 1970 roku Szkoła Podstawowa nr 1 w Pyrzycach Rozpoczęto proces decentralizacji i demokratyzacji struk- z okazji swego 25-lecia otrzymała sztandar i imię gen. Jana tur oświatowych. Wiele uprawnień przekazano dyrektorom Henryka Dąbrowskiego. 8 listopada 1970 roku Szkoła Podsta- szkół, rozszerzając jednocześnie kompetencje organów ro- wowa w Mielęcinie otrzymała imię Władysława Broniewskie- dzicielskich i uczniowskich. W 1990 roku zlikwidowano po- go, 6 grudnia tegoż roku szkoła w Ryszewku otrzymała sztan- średni poziom zarządzania i nadzoru nad szkołami – Inspek- dar i imię Adama Mickiewicza. Nowa szkoła w Okunicy otrzy- torów Oświaty. W miejsce inspektoratów funkcjonujących mała imię gen. Karola Świerczewskiego i sztandar. W 1971 w każdej gminie utworzono 5 oddziałów zamiejscowych Ku- roku szkoła w Tetyniu otrzymuje imię gen. Waltera, a Techni- ratorium Oświaty. Pyrzyce stały się siedzibą takiej Delegatu- kum Mechanizacji Rolnictwa – Tadeusza Kościuszki. Szkoła ry, sprawującej nadzór nad placówkami oświatowymi, a jej w Lipianach wybrała sobie imię Kornela Makuszyńskiego dyrektorem został dr Bronisław Wilman. Zasięg działania De- w 1976 roku, a 21 maja 1978 roku imię wielkiego żeglarza, Le- legatury był większy niż były powiat pyrzycki i obejmował onida Teligi, nadano Szkole Podstawowej nr 3 w Pyrzycach. dodatkowo gminy Dolice i Stare Czarnowo. W szkołach rozpoczęto tworzenie izb pamięci i tradycji Od 1990 roku rozpoczęła się decentralizacja decyzji finan- narodowej, np. w Liceum Ogólnokształcącym w Pyrzycach. sowych; przekazywano je dyrektorom szkół, w związku z czym Zaczęto organizować „Święto szkoły” i otaczać opieką miej- zlikwidowano Zespół Ekonomiczno-Administracyjny Szkół. sca pamięci narodowej. Z powodzeniem wprowadzono do Zapoczątkowano od 1990 roku proces stopniowych zmian szkół rozszerzoną ocenę sprawowania i wychowania, rozpo- w sferze programów nauczania, przygotowując koncepcję
706 707 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
programu kształcenia ogólnego. Stworzono również warun- ną specjalną dla 27 uczniów. Wiązało się to z likwidacją Szko- ki umożliwiające zakładanie szkół niepublicznych. W naszym ły Podstawowej nr 1 w Pyrzycach, w budynku której zlokali- powiecie w 1993 roku powstaje Katolickie Wieczorowe zowano gimnazjum, i Szkoły Podstawowej w Przelewicach, Liceum Ogólnokształcące, a następnie Policealne Studium gdzie również powstało gimnazjum, a dzieci z Przelewic do- Zawodowe. Obie placówki są prowadzone przez parafię. Jak wożono do Szkoły Podstawowej w Kłodzinie. W Kozielicach, efemeryda pojawia się też niepubliczna Szkoła Podstawowa Bielicach i Warnicach utworzono Zespoły Szkół. W gminie Li- w Parsowie w gminie Bielice. Przetrwała tylko rok. piany zespół jest nawet większy i unikatowy, ponieważ obej- Najistotniejsze z punktu widzenia dalszych losów oświa- muje szkołę podstawową, gimnazjum, liceum ogólnokształ- ty wydaje się być przekazanie przedszkoli i szkół podstawo- cące i zasadniczą szkołę zawodową – wszystkie pozostające wych samorządom gminnym na mocy „Ustawy o systemie w gestii samorządu gminnego. Jest to bardzo skromna sieć oświaty” z 7 września 1999 roku. Ustawa nakazywała przeję- w skali województwa. Za nami pozostawał w tyle tylko po- cie przedszkoli z dniem 1 stycznia 1992 roku, a szkół podsta- wiat wałecki i białogardzki (po 6 szkół). wowych obligatoryjnie 1 stycznia 1994 roku. Warunki lokalowe i finansowe wymusiły określone roz- Równocześnie jednak okres lat 90. i późniejszych przebie- wiązania w poszczególnych gminach i praktycznie można ga pod znakiem likwidacji małych szkół wiejskich, głównie mówić tylko o reformie programowej. W roku szkolnym z klasami I–III. W powiecie pyrzyckim zamknięto szkoły 2003/2004, kiedy już gimnazja działały w pełnym 3-letnim w Chabowie, Swochowie, Lubiatowie, Klukach, Letninie, cyklu, w powiecie pyrzyckim było 1800 uczniów i 80 w gim- Nowielinie, Mielnie, Parsowie i Tetyniu. Szkoły w Barnimiu nazjum specjalnym. Ponad 60% uczyło się w placówkach i Krzemlinie stały się placówkami filialnymi. miejskich. Racjonalizacja sieci gimnazjów wciąż jest sprawą W 1997 roku nowe kierownictwo resortu edukacji podej- otwartą. Przepisy mówią, że w obwodzie gimnazjum powin- muje decyzję o równoczesnym przygotowywaniu i wdraża- no być nie mniej niż 150 uczniów. W gminie Kozielice jest ich niu reformy programowej i strukturalnej. 115, a w Bielicach 131. Przed nami niż demograficzny i pew- U progu reformy oświatowej i administracyjnej w powie- nie kolejna weryfikacja sieci szkolnej. cie pyrzyckim istnieje 27 szkół podstawowych, do których Od roku szkolnego 2002/2003 rozpoczęto wdrażanie re- uczęszcza 5312 dzieci. Na jedną szkołę przypada 197 ucz- formy strukturalnej w szkołach ponadgimnazjalnych. Absol- niów. Po powiecie choszczeńskim i koszalińskim jest to naj- wenci gimnazjum mieli do wyboru: 3-letnie liceum ogólno- mniejsza liczba w województwie. Wraz z kolejną reformą kształcące, 3-letnie liceum profilowane, 4-letnie technikum administracyjną z 1 stycznia 1999 roku, powołującą powiat lub zasadniczą szkołę zawodową o okresie nauczania nie pyrzycki i samorząd powiatowy, oświata przechodzi całko- dłuższym niż 3 i nie krótszym niż 2 lata. wicie w gestię władz lokalnych. W roku szkolnym 2004/2005 w Zespole Szkół nr 1 w Py- Obowiązkiem gmin stało się prowadzenie przedszkoli, rzycach było 549 uczniów, w tym 127 w Liceum Profilowa- szkół podstawowych oraz gimnazjów. Szkoły ponadgimna- nym. W Zespole Szkół nr 2 w Liceum Profilowanym było 384 zjalne, policealne i specjalne prowadzą powiaty. Samorządy uczniów, a w dziewięciu technikach (są to szkoły 3-, 4- i 5-let- wojewódzkie przejęły szkoły i placówki o charakterze regio- nie głównie o charakterze rolniczym) było 490 uczniów i 153 nalnym, czyli w Pyrzycach filię biblioteki pedagogicznej. Roz- w zasadniczych szkołach zawodowych (ogółem 1027 osób). poczęła się również z początkiem roku 1999/2000 reforma programowa kształcenia ogólnego, stawiająca przede wszyst- kim na wszechstronny rozwój dziecka. Nowe programy Rozwój szkolnictwa średniego zaczęły obowiązywać w klasach I–III szkół podstawowych, ogólnokształcącego i zawodowego w klasie IV i I gimnazjum. W kolejnych latach zmiany te obejmowały następne klasy. Zapewniono też nauczycielom Powiat pyrzycki był jednym z niewielu w kraju, gdzie swobodę wyboru programu i możliwość tworzenia własnych przez dłuższy czas nie powstała ani jedna szkoła średnia, programów autorskich. Jedynym ograniczeniem stała się a młodzież musiała pobierać naukę w miastach ościennych podstawa programowa, stanowiąca kanon kształcenia we – Stargardzie, Myśliborzu, Gryfinie, Barlinku i Szczecinie. wszystkich typach szkół i standardy wymagań egzamina- Siedzibę władz powiatowych na wiosnę 1950 roku przenie- cyjnych. siono z Lipian do Pyrzyc. Liczba absolwentów szkół podsta- 1 września 1999 roku wdrożono reformę ustroju szkolne- wowych w powiecie wzrosła do 229, z tego na same Lipiany go polegającą na wprowadzeniu sześcioklasowej szkoły pod- w czerwcu 1951 roku przypadło 35 absolwentów. Wszczęto stawowej w miejsce ośmioklasowej, 3-letniego gimnazjum, więc starania o utworzenie szkoły średniej na bazie szkoły a następnie 3-letniego liceum profilowanego. Absolwenci podstawowej w Lipianach. Starania zostały uwieńczone suk- szkoły podstawowej stali się w roku szkolnym 1999/2000 ucz- cesem i 1 września 1951 roku utworzono Państwową Szkołę niami I klasy gimnazjum. Utworzono w powiecie pyrzyckim Ogólnokształcącą (rozwojową). Jej dyrektorem został Jan 6 szkół gimnazjalnych, w których naukę pobierało 655 ucz- Czarnota. W roku szkolnym 1954/55 w czterech oddziałach niów (wtedy były tylko klasy pierwsze) i 1 szkołę gimnazjal- uczyło się 102 uczniów. Szkoła zatrudniała 9 nauczycieli.
708 709 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
Liceum w Lipianach było powiązane ze szkołą podstawo- Szkoły średniej zawodowej z prawdziwego zdarzenia dłu- wą, gdzie wspólnie zajmowano 14 pomieszczeń. Liczba go nie ma na ziemi pyrzyckiej. Dopiero w 1965 roku przystą- uczniów w szkole podstawowej nieustannie rosła i liczyła piono do budowy Technikum Mechanizacji Rolnictwa wraz w kolejnych latach od 1951 r. – 399, 462, 393, 433 i wreszcie z internatem. Technikum rozpoczęło pracę w roku 1967/68, w 1966 roku – 1077 uczniów. znajdując tymczasową siedzibę w nowych pomieszczeniach Szkoła ta istniała 17 lat. Wykształciło się tam 362 maturzy- liceum. Organizatorem i pierwszym dyrektorem został Mie- stów, z których kilkunastu zostało nauczycielami, kilku leka- czysław Pluta. Pierwsi absolwenci ukończyli szkołę w 1972 rzami, inżynierami, inżynierami rolnikami i oficerami wojska roku. polskiego. Reszta zaś bezpośrednio po maturze zasiliła kadrę Na początku lat 70. podniosło się wiele krytycznych gło- pracowników umysłowych powiatu pyrzyckiego. W uznaniu sów dotyczących kształcenia zawodowego. W związku z re- zasług w 1966 roku przyznano szkole „Odznakę Tysiąclecia” alizowaną wówczas „strategią przyspieszonego rozwoju spo- i nadano jej imię Tadeusza Kościuszki, oddzielając jednocze- łeczno-gospodarczego kraju” postulowano tworzenie wyso- śnie klasy licealne od szkoły podstawowej. ko zorganizowanych szkół zawodowych, kształcących w róż- Liceum lipiańskie nie mogło rozwiązać sytuacji całego po- nych kierunkach, zawodach i na różnych poziomach. Zarzą- wiatu pyrzyckiego. Od 1960 roku roczny przyrost absolwen- dzeniem Ministra Oświaty i Wychowania z 6 września 1974 tów przekraczał liczbę 100, a do klasy VIII można było przy- roku zaczęto tworzyć zespoły szkół zawodowych. Przesą- jąć 40 uczniów, co zapewniało dalszą naukę tylko 7%. Posta- dziło to jednak o losie mniejszych placówek, np. ZSZ Przyza- nowiono zatem zbudować nowe liceum wraz z internatem kładowej POM w Lipianach, która w 1975 roku została włą- w siedzibie powiatu – Pyrzycach. Budowę ukończono w 1966 czona do ZSZ Dokształcającej w tymże mieście. Koncepcja roku. Było to liceum rozwojowe, w którym naukę mogło po- zespołów szkół zyskała uznanie nie tylko z uwagi na aspekt bierać 600 uczniów. Organizatorem tej szkoły był Kazimierz dydaktyczny, ale też ekonomiczny. Szczepaniak, a kolejnymi dyrektorami Bogdan Czerniawski W 1977 roku w miejsce Liceum Ogólnokształcącego i Adam Sosnowski. Pierwszy egzamin maturalny odbył się w Pyrzycach zostaje powołany Zespół Szkół im. Aleksandra w 1969 roku. Tylko przez trzy lata równolegle działały licea Zawadzkiego, w skład którego wchodzą: Liceum Ogólno- ogólnokształcące w Pyrzycach i Lipianach, zlikwidowane kształcące, Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących, Śred- w 1970 roku. W 1972 roku Liceum Ogólnokształcące w Pyrzy- nie Studium Zawodowe, Podstawowe Studium Zawodo- cach jako jedyna szkoła w powiecie miało 13 izb lekcyjnych, we (dla junaków OHP) a od 1985 roku również Zasadnicza 7 sal specjalistycznych, 17 oddziałów i zatrudniało 27 nauczy- Szkoła Zawodowa o profilu wielozawodowym. cieli. Naukę pobierało 546 uczniów. Wyniki w zestawieniu ze średnią wojewódzką nie są opty- Obok tworzenia szkół ogólnokształcących podjęto w po- mistyczne. Szkoła plasowała się na 19. miejscu na 21 pla- wiecie prace nad organizacją szkolnictwa zawodowego. cówek licealnych w województwie. Niewiele ponad 1/4 ucz- Oprócz braku kadry i odpowiednich pomieszczeń dodat- niów dostawała się na studia i adekwatnie do tego tylko 1/4 kowym utrudnieniem był brak jakichkolwiek tradycji w tym miała oceny dobre i bardzo dobre. Jedyny wskaźnik zbliżony zakresie. Rolniczy charakter powiatu skłaniał do kształcenia do średniej wojewódzkiej to promocja uczniów. Uzyskało ją kadr dla rolnictwa. Pierwsze powstają szkoły przyzakładowe, 394 na 404 uczęszczających. ale i tak dość późno, bo dopiero na przełomie lat 60., przy W 1992 dzięki staraniom władz samorządowych i lipiań- Państwowym Ośrodku Maszynowym w Warnicach jako Ośro- skiego środowiska po 22 latach reaktywowano działalność dek Szkolenia Traktorzystów. Następnie powstaje szkoła Liceum Ogólnokształcącego w Lipianach, powołując zespół przyzakładowa przy Przedsiębiorstwie Budownictwa Rol- szkół, którego dyrektorem został Walenty Siemaszko. niczego w Pyrzycach i Ośrodku Maszynowym w Lipianach. U progu reformy administracyjnej i oświatowej w roku W pierwszej nauka trwa dwa lata i przygotowuje robotników szkolnym 1998/99 w dwóch liceach ogólnokształcących ze specjalnością murarz, tynkarz, malarz i zdun. W drugiej powiatu pyrzyckiego naukę pobierało 737 uczniów w 25 nauka trwa 3 lata i absolwenci są kwalifikowanymi elektro- oddziałach. Zatrudniano 35 nauczycieli. W roku szkolnym monterami. W latach 60. powstają zasadnicze szkoły rolnicze 2003/2004 w 25 oddziałach naukę pobierało 663 uczniów, i przywiązuje się dużą wagę do rekrutacji młodzieży w związ- a wraz z reformą szkolnictwa ponadgimnazjalnego w Zes- ku z podjętymi próbami zatrzymania zjawiska odpływu mło- pole Szkół nr 1 zostało utworzone Liceum Ogólnokształcące dych ludzi ze wsi do miast. O liczbowym rozwoju szkolnic- i Liceum Profilowane. Szkoła otrzymała imię Noblistów Pol- twa zawodowego można mówić do końca lat 60. Większość skich. osób kończących te szkoły pozostaje na terenie powiatu Podobnie rzecz się miała z drugą ze średnich szkół – Tech- pyrzyckiego i ma znaczny udział w jego rozwoju, wiele też nikum Mechanizacji Rolnictwa, które w połowie lat 70. zosta- podejmuje dalsze kształcenie. ło przekształcone w Zespół Szkół Mechanizacji Rolnictwa. Przez pięć lat (1969–1974) Zasadnicza Szkoła Zawodowa W 1994 roku został utworzony Zespół Szkół Rolnicze Cen- działa nawet w małej miejscowości Brzesko, zorganizowana trum Kształcenia Ustawicznego imienia Tadeusza Kościusz- przez Walentego Darczuka. ki. W skład Zespołu weszły głównie szkoły rolnicze: Techni-
708 709 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
kum Mechanizacji Rolnictwa 5-letnie i 3-letnie, Technikum 70. były uniwersytety ludowe. W roku 1970 odnotowano Technologii Żywności, Technikum Rolnicze, Liceum Rolnicze, w powiecie pyrzyckim aż 15 takich placówek, obejmujących Zasadnicze Szkoły Zawodowe o specjalnościach: mechanik 420 uczestników. – operator maszyn rolniczych, monter urządzeń technicz- Ważną rolę w kształceniu osób dorosłych powiatu pyrzyc- nych w budownictwie wiejskim, ogrodnik, a ponadto Liceum kiego odegrało Katolickie Wieczorowe Liceum Ogólnokształ- Samochodowe i Liceum Techniczne o profilu elektryczno- cące w Pyrzycach, które jako placówka niepubliczna zostało -energetycznym. W roku szkolnym 1998/99 w powiecie py- utworzone 1 października 1993 roku, wypełniając lukę na rzyckim w pięciu szkołach zasadniczych kształciło się 497 oświatowym rynku, gdyż wtedy nie działało już Liceum dla uczniów i było 167 absolwentów, a w 6 średnich szkołach Pracujących. W dwóch klasach pierwszych naukę rozpoczę- technicznych 632 osoby i zanotowano 153 absolwentów. ło 48 słuchaczy. W 1994 roku szkoła uzyskała uprawnienia W 1999 roku utworzono przy Zespole Szkół nr 2 Tereno- placówki publicznej, co ułatwiło pracę i przyczyniło się do wy Ośrodek Dydaktyczny Akademii Rolniczej, gdzie zaocz- zwiększenia liczby słuchaczy. W 1998 roku nadano placówce nie kształciło się 350 studentów na kierunkach: ogólnorolny, imię ks. Tadeusza Myszczyńskiego T. Chr. W czasie jedena- marketing i zarządzanie oraz agrobiznes. stoletniej działalności szkołę ukończyło dziewięć roczników Po reformie szkolnictwa średniego w roku szkolnym 2004/ absolwentów. Egzamin dojrzałości zdało 236 osób na 251 /2005 w Zespole Szkół nr 2 naukę pobierało 1027 uczniów słuchaczy. 1 września 2004 roku przekształcono placówkę w 37 oddziałach, w tym 725 ze wsi. Zostało powołane Liceum w uzupełniające Liceum Ogólnokształcące na podbudowie Ogólnokształcące i Liceum Profilowane, a obok technicznych szkoły zasadniczej. szkół rolniczych dotychczas działających utworzono również W 1999 roku powstało zaoczne Policealne Studium Zawo- Technikum Handlowe i Zawodowe. dowe, kształcące w zawodzie technik prac biurowych, które również uzyskało uprawnienia placówki publicznej. Przez 5 lat szkołę ukończyło 76 słuchaczy. Oświata dorosłych Obie placówki pod kierunkiem dyrektora Józefa Jasiejki mieszczą się przy Zespole Szkół nr 1 w Pyrzycach, a organem By ustrzec się wtórnego analfabetyzmu, od 1951 roku or- prowadzącym jest Parafia Rzymskokatolicka pod wezwaniem ganizowano różne wyższe formy oświaty dorosłych – kon- Św. Ottona. kursy problemowe, językowe, uniwersytety ludowe. Bardzo W końcówce lat dziewięćdziesiątych kształceniem doro- ważne zadanie w kształceniu dorosłych przypadło szkołom słych zajęło się również Centrum Edukacyjne OMNIBUS ze dla pracujących różnego typu. Pierwsza szkoła podstawowa Stargardu Szczecińskiego. W 1998 roku utworzono Prywat- dla pracujących powstała w 1951 roku przy PGR Ogrodnic- ne Liceum Ogólnokształcące, gdzie w 5 oddziałach naukę po- two w Pyrzycach, a trzy lata później w 1954 roku utworzono bierało 117 osób, i Prywatne Policealne Studium Zawodowe również przy Kombinacie filię Liceum Ogólnokształcącego dla 17 słuchaczy. Obecnie jest to Zaoczne Liceum Ogólno- dla Pracujących w Myśliborzu, z klasą VIII i IX. Uczniami byli kształcące dla 61 osób i Policealne Studium Zawodowe dla najczęściej młodzi ludzie mieszkający w pegeerowskim inter- 30 słuchaczy; nadal placówki są prowadzone przez Centrum nacie. Na egzaminy promocyjne trzeba było jeździć do Myśli- OMNIBUS. borza. W roku szkolnym 1956/57 naukę pobierały 33 osoby. W 1956/57 roku doszło do usamodzielnienia tej szkoły, gdy liczyła 70 uczniów, a od 1968 roku Liceum dla Pracujących Opieka nad dziećmi i młodzieżą. znalazło pomieszczenia w nowym gmachu Liceum Ogólno- Szkolnictwo specjalne kształcącego, by w 1977 roku stać się jego integralną częścią w ramach Zespołu Szkół. Zapotrzebowanie na ten typ kształ- Tuż po wojnie bardzo ważne było zorganizowanie odpo- cenia było tak ogromne, że na przestrzeni 10 lat liczba pobie- wiedniej opieki nad sierotami i dziećmi z niezamożnych ro- rających naukę wzrosła z 33 do 127 osób. dzin. Polskim dzieciom wojna odebrała dzieciństwo, szkołę, W początkach października 1960 roku pod patronatem a bardzo często dom i rodziców. Technikum Ekonomicznego w Stargardzie i przy aktywnym Sprawą opieki zajmował się Inspektorat Szkolny wraz wsparciu finansowym pyrzyckich zakładów zorganizowano z organizacjami społecznymi, a przede wszystkim Zarządem kurs przygotowujący do egzaminów eksternistycznych w za- Powiatowym PCK. Pod koniec roku szkolnego 1945/46 w 19 kresie I, II i III klasy. Rok później formie tej nadano uprawnie- szkołach spośród 2012 uczniów zarejestrowano 329 sierot nia filii technikum, które przetrwało do 1968 roku. i półsierot, z czego na przykład na obwód szkolny w Brzesku W latach 60. szkoły średnie i zawodowe ukończyło 215 przypadało 14 sierot i 57 półsierot. Rolę opiekunów społecz- osób, zasilając kadry w administracji, spółdzielczości, służbie nych nad dziećmi powierzano nauczycielom. Oni czuwali zdrowia, policji, a także w zawodzie nauczycielskim. Poza nad stworzeniem odpowiednich warunków materialnych szkołami dla pracujących organizowano nieszkolne formy i wychowawczych. Byli pośrednikami w przekazywaniu oświaty dorosłych. Szczególnie rozpowszechnione w latach zapomóg, bielizny, ubrań i pomocy naukowych.
710 711 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
Szeroko rozpropagowano akcję dożywiania dzieci. W paź- je poza nim. Pracuje 5 wychowawczyń, z czego kwalifikowa- dzierniku 1946 roku prowadziło ją 11 szkół. Od września na jest jedna, a 4 po kursie wprowadzającym. W czterech do grudnia Zarząd Powiatowy PCK dożywiał 80 dzieci. Po przedszkolach prowadzi się dożywianie, z którego korzysta nowym roku zamierzano objąć dożywianiem 1433 dzieci. 100 dzieci. 1 września 1948 roku było już 15 szkół, które prowadziły Poprawa w zakresie wychowania przedszkolnego nastąpiła dożywianie dla 1151 dzieci. dopiero w 1961 roku. Przy szkołach nowo budowanych zaczę- Wszystkim sierotom wychowującym się w rodzinach za- to otwierać oddziały przedszkolne, jak na przykład w Jesio- stępczych wypłacano zapomogi pieniężne. Wypłacane były nowie dla 35 dzieci. Zaczęły też powstawać ogniska przed- okresowo i nie zawsze w jednakowej wysokości. Wynosiły od szkolne. Najczęściej organizowano je w drugim półroczu. 200 do 800 złotych. Wypłacano też zapomogi doraźne dla W 1961 roku działają 3 ogniska przedszkolne dla 79 dzieci około 400 dzieci. i 5 dziecińców obejmujących opieką 146 osób. W 1972 roku Akcję dożywiania dzieci prowadzono i w następnym okre- z ognisk przedszkolnych korzysta już 486 dzieci. sie. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych zajmowały się Nowe przedszkola powstawały też przy Spółdzielniach już tym świetlice szkolne. Zapewniały dzieciom posiłek, moż- Produkcyjnych. Dyrekcje PGR-ów często nie uzgadniały tego liwość odrabiania lekcji i udział w różnego rodzaju zajęciach nawet z Wydziałami Oświaty. W ten sposób w naszym powie- pozalekcyjnych. Na przykład w roku 1972 dożywianie pro- cie powstały nowe przedszkola w Ryszewku i Młynach. Był to wadziło 7 świetlic dla 937 uczniów. Dzieci nieobjęte opieką okres szerokiego uspółdzielczania pyrzyckiej wsi. świetlic mogły również korzystać z dożywiania i wtedy zaj- W 1968 roku na 12 funkcjonujących placówek jest 7 zakła- mowały się tym szkoły. Odnotowano 26 placówek prowadzą- dowych, a tylko 5 prowadzą Wydziały Oświaty Prezydium PRN. cych akcję dla 2236 dzieci. Ustawa o systemie oświaty z 1991 roku wprowadziła za- Ważną formą opieki nad dziećmi i młodzieżą była akcja pis, że sześciolatki mają prawo do rocznego przygotowania organizowana w miesiącach wakacyjnych. Zapewniano opie- w przedszkolach lub oddziałach zerowych szkół. Obowiązek kę i wypoczynek w ramach dziecińców wiejskich, półkolonii, ten nałożono na samorządy, które stały się dla przedszkoli obozów i wycieczek. Za akcję był odpowiedzialny inspektor organem prowadzącym. To powstrzymało trochę organa sa- szkolny, ale była ona organizowana przy współudziale zakła- morządowe przed likwidacją przedszkoli, ale i tak ich liczba dów pracy, organizacji społecznych i PGR-ów. Na przykład malała. Wysokie opłaty, rosnące bezrobocie powodują mniej- w latach 1958–1965 zorganizowano obozy dla 404 dzieci, dla sze zapotrzebowanie, zwłaszcza na wsi. Spośród wiejskich 528 wczasy w mieście i półkolonie. Akcja nabrała rozmachu placówek działają tylko przedszkola w Brzeźnie i w Żabowie, i w latach 1969/70 na kolonie i obozy letnie wysłano już 1261 a spośród miejskich jedno przedszkole w Lipianach i dwa dzieci, a 9723 uczniów wyjechało na wycieczki do miast. w Pyrzycach. Pozostałe dzieci uczęszczają do oddziałów przedszkolnych przy szkołach. W roku 2000/2001 były już tylko 22 placówki wychowa- Wychowanie przedszkolne nia przedszkolnego, gdyż likwidacji uległy niektóre szkoły. Objęto wychowaniem przedszkolnym 756 dzieci, z tego Specjalną wagę przykładano do rozwoju placówek wy- w przedszkolach 390. W zakresie upowszechniania wycho- chowania przedszkolnego. Przedszkola organizowano w mie- wania przedszkolnego powiat pyrzycki plasował się na ostat- ście i na wsi. 1 września 1948 roku działa w powiecie 5 przed- nim miejscu w województwie – tylko 365 dzieci na 1000 szkoli (1 miejskie i 4 na wsi) i jest w nich 5 oddziałów. Projek- w wieku od 3 do 6 lat było objętych wychowaniem przed- tuje się już powołanie kolejnych 10 placówek. Wychowaniem szkolnym (średnia w powiatach – 425, a w miastach na pra- przedszkolnym jest objętych 148 dzieci, ale aż 1100 pozosta- wach powiatu – 669).
TABELA 6. PRZEDSZKOLA I ODDZIAŁY PRZEDSZKOLNE STAN NA ROK 1998
Gminy Powiat Wyszczególnienie Pyrzyce ogółem Bielice Kozielice Lipiany Przelewice Warnice w tym miasto
Placówki 27 11 4 2 2 1 8 3 Dzieci objęte wychowaniem 834 454 326 47 42 121 108 62 przedszkolnym W tym 554 221 159 159 42 82 102 62 w wieku 6 lat
710 711 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
Bardzo ważnym zadaniem w całym okresie powojennym wciąż wzrastała, a przyczyn upatruje się w trudnych warun- było zapewnienie opieki dzieciom wymagającym specjalnej kach życia rodzin wiejskich, zwłaszcza popegeerowskich, bie- troski, zarówno tym, które wymagały opieki całkowitej, jak dzie, braku pracy, wielodzietności, patologiach rodzinnych. sieroty czy dzieci z rodzin pozbawionych praw rodzicielskich, W roku 2000/2001 było w ośrodku 126 uczniów w 10 oddzia- ale również upośledzonym, kalekom, przewlekle chorym, łach, z czego w internacie zamieszkało 68, 44 dojeżdżało młodzieży niedostosowanej społecznie czy nawet pozosta- z okolicznych gmin, a 14 dochodziło z miasta. Jest to na te- jącej w konflikcie z prawem. renie powiatu pyrzyckiego jedyna specjalistyczna placówka Na przełomie lat 60. nastąpiła znaczna poprawa w tym dla dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lek- zakresie. Stworzono też podstawy prawne tej działalności. kim, a wychowankowie są kierowani na podstawie orzecze- Powołanie Państwowego Zakładu Wychowawczego w Czer- nia Poradni Wychowawczo-Zawodowej. W roku szkolnym nicach planowano już na rok 1960. W 1968 roku połączono 2003/2004 było 141 uczniów, z czego 57 w 4 oddziałach szko- PZW w Czernicach i PZW w Policach, tworząc ośrodek dla ły podstawowej i 84 w 6 oddziałach gimnazjum. dzieci upośledzonych umysłowo, a w Czernicach otwarto Obecnie w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym mieści się Dom Dziecka, którego pierwszym i długoletnim dyrektorem również Zasadnicza Szkoła Zawodowa. Placówką kieruje wy- był Jan Rupnik. W 1971 roku było tam 49 wychowanków, cho- chowanka Mariana Matysiaka – Anna Zasadzińska. ciaż tylko 42 miejsca. Placówka ta funkcjonuje do dziś, choć W Szkole Podstawowej nr 2 są organizowane zespoły zawsze borykała się z dużymi trudnościami finansowymi. Od korekcyjno-kompensacyjne dla uczniów klas I–IV. początku lat 90. wsparcia udzielają jej sponsorzy, głównie ze Szwecji. Obecnie opieką jest objętych 48 wychowanków. Organizacje młodzieżowe
Szkolnictwo specjalne Ważną rolę w wychowaniu dzieci i młodzieży odegrały różnego typu organizacje młodzieżowe. W powiecie pyrzyc- Dopiero w latach 70. podjęto skuteczniejsze działania kim zaczęły powstawać już jesienią 1945 roku. Jako pierwszy w kierunku wykrywania nieprawidłowości rozwojowych. powstaje Związek Walki Młodych. W styczniu 1946 roku ma Wielka rola przypadła tu poradniom społeczno-wychowaw- 148 członków zrzeszonych w 6 kołach, rok później jest ich już czym, tworzonym od roku 1958, które były pomocą dla szkół 400 w 15 kołach. Do powstałego w wyniku zjednoczenia w rozwiązywaniu trudności wychowawczych, diagnozowa- ruchu młodzieżowego ZMP weszło w 1948 roku z powiatu niu i rozpoznawaniu potrzeb psychofizycznych dzieci oraz pyrzyckiego 300 dziewcząt i chłopców. Organizacje młodzie- służyły pomocą przy wyborze zawodu i kierunku dalszego żowe na naszym terenie napotykały jednak na trudności kształcenia. Pyrzycka poradnia powstaje w 1972 roku. Wte- związane z dużą przewagą młodzieży wiejskiej i jej roz- dy to już od 1970 roku działa pierwszy oddział specjalny proszeniem w terenie. w Szkole Podstawowej w Lipianach, w którym jest 30 ucz- Organizacje różnego typu zaczynają też powstawać niów. W Pyrzycach są również duże potrzeby w tym zakresie, w szkołach. Początkowo działa najwięcej kół Polskiego Czer- ale brak warunków lokalowych. wonego Krzyża; 1 września 1948 zanotowano w powiecie W 1978 roku, kiedy Szkołę Podstawową nr 1 przeniesiono pyrzyckim 25 kół PCK, 1 koło Ligi Morskiej i 19 spółdzielni do nowego budynku, utworzono w niej dwa oddziały klas uczniowskich. Zaczynają powstawać drużyny harcerskie. specjalnych. Pierwszymi wychowawcami zostali Maria Krze- W 1948 roku w powiecie jest ich 6. Dalszy rozwój szkolnych wicka i Sylwester Rusek. Uczniów wciąż przybywało, dlatego organizacji młodzieżowych następuje w połowie lat 50. Obok w latach 1982–83 na ich potrzeby zaadaptowano 5 sal lekcyj- działających wcześniej kół PCK i spółdzielni uczniowskich, nych, wydzielonych z części korytarzy. powstają Koła Przyjaciół ZSRR i Szkolne Kasy Oszczędności. Od 1983 roku funkcjonował w SP nr 1 odrębny pion klas Prawie wszystkie szkoły miały wtedy SKO, rywalizując ze specjalnych, a dyrektorem została Elżbieta Karwecka. W roku sobą w akcji oszczędzania. Próbowano młodzieży zaszczepić szkolnym 1989/90 było 6 oddziałów klas specjalnych, naukę w ten sposób szacunek do pieniądza i gospodarność. W koń- pobierało 68 uczniów, w tym 42 chłopców. cówce lat 60. udział młodzieży w szkolnych organizacjach Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Pyrzycach jest wręcz imponujący, a liczby zadziwiające, co prezentuje został powołany 1 września 1990 roku. Założycielem i długo- tabela 7. letnim dyrektorem ośrodka był Marian Matysiak, wtedy już Na uwagę zasługuje działalność 42 Drużyny Harcerskiej człowiek wielce zasłużony dla pyrzyckiej oświaty. Ośrodek „Wędrowcy” im. Arkadego Fiedlera, działającej od 1984 roku obejmował swoją działalnością szkołę podstawową specjal- pod kierunkiem Marii i Krystyna Brulińskich w lipiańskiej ną, z klasami I–VIII, gdzie naukę pobierało 91 uczniów, oraz szkole. W ciągu prawie dziesięcioletniej działalności drużyna internat na 68 miejsc, zapewniając wychowankom całodo- podejmowała się wielu zadań i akcji charytatywnych, za co bową opiekę. Szczególną troską otoczono dzieci pozbawio- 7 razy zdobyła tytuł Drużyny Sztandarowej Hufca Pyrzyce, ne opieki rodzicielskiej. W kolejnych latach liczba uczniów 5 razy Chorągwi Zachodniopomorskiej i 3 razy ZHP (1986,
712 713 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
TABELA 7. tej placówki owocuje po dziś dzień, bo wciąż działają zespo- UDZIAŁ MŁODZIEŻY SZKÓŁ PODSTAWOWYCH POWIATU PYRZYCKIEGO W ORGANIZACJACH W 1968 ROKU ły folklorystyczne, muzyczne i taneczne, organizowane są już od 25 lat Pyrzyckie Spotkania z Folklorem, a jej wychowan- Organizacja Koła Członkowie kowie: Anna Jędruch (obecnie Bajon), Klaudia Cupa (obecnie Szczepkowska), Janusz Urbański, Janusz Szpaczyński przeka- Harcerstwo 64 3300 zują dziś swoją wiedzę i pasję młodszym pokoleniom. Drużyny zuchowe 46 1300 Do muzycznego wychowania młodzieży z powiatu py- Polski Czerwony Krzyż 73 2975 rzyckiego przyczyniły się też Społeczne Ogniska Muzyczne w Lipianach i Pyrzycach, działające przez kilkadziesiąt lat aż Liga Ochrony Przyrody 25 1376 do połowy 1992 roku. Nauczyciele tych placówek nie tylko Liga Obrony Kraju 17 403 prowadzili zajęcia w Pyrzycach czy Lipianach, ale często do- Towarzystwo Przyjaźni jeżdżali do okolicznych szkół w Brzesku, Mielęcinie, jak np. 11 501 Polsko-Radzieckiej Grzegorz Karaźniewicz, ostatni dyrektor pyrzyckiej placówki. Wychowankowie ognisk muzycznych dziś sami często są Szkolna Kasa Oszczędności 50 4522 nauczycielami, ale też kierują znanymi orkiestrami, zespo- Spółdzielnie uczniowskie 8 805 łami, jak Bogdan Boguszewski czy Jarosław Gąjewski, dając Razem 294 15181 dobre świadectwo ziemi pyrzyckiej.
1990, 1991). Za swoją działalność harcerze otrzymywali na- Inwestycje oświatowe grody w postaci uczestnictwa w licznych obozach krajowych i zagranicznych. Wyjeżdżali na Mazury, w Góry Świętokrzy- Budownictwo szkół, internatów i mieszkań dla nauczycieli skie, Sudety, do Austrii, Belgii, Bułgarii, Czechosłowacji, realizowano ze środków państwowych, kwot Społecznego Niemiec, na Łotwę, a nawet na Kubę. Sami też wielokrotnie Funduszu Budowy Szkół i w ramach czynów społecznych organizowali wycieczki dla uczniów szkoły w Lipianach do świadczonych przez miejscową ludność. Powstają społeczne Włoch, Hiszpanii, Francji. W 2000 roku została reaktywowa- komitety budowy szkół. Pracownicy zakładów uspołecznio- na działalność harcerska; powstała Gromada zuchowa „Pro- nych i rolnicy gromadzą na ten cel fundusze jako odpisy od myczki”, a rok później drużyna, która przyjęła nazwę i tra- swego wynagrodzenia. Prowadzi się akcje zbiórki złomu i ma- dycje tamtych „Wędrowców”. Obie podlegają pod Hufiec kulatury, gromadzi się materiały budowlane i wykonuje spo- Myślibórz. łecznie prace na budowie. W przykładowym 1967 roku na Społeczny Fundusz Budowy Szkół zgromadzono w powiecie 1 602 743 zł. Zajęcia pozalekcyjne Były potrzebne bardzo poważne nakłady inwestycyjne, aby usunąć wojenne zniszczenia, prowadzić prace adapta- Dużą aktywność wykazywała młodzież uczęszczająca na cyjne i wreszcie budowę nowych obiektów. Do szkół wcho- zajęcia pozalekcyjne. Należy też stwierdzić, że oferta szkół dził wyż demograficzny, dlatego Prezydia Powiatowych Rad w tym zakresie była bardzo bogata. Zwłaszcza na przełomie Narodowych, wówczas będące organem prowadzącym dla lat 60/70. dużą wagę przywiązywano do organizacji zajęć, szkół, zwiększały kredyty na budowę i remonty placówek. które miały służyć indywidualnemu rozwojowi dziecka, roz- W tamtych latach wydatki na oświatę rosły szybciej niż do- budzać jego zainteresowania i ciekawość świata. chód narodowy. Młodzież nie tylko uczestniczyła w zajęciach pozalekcyj- Na przełomie lat 60. i 70. jak grzyby po deszczu powstają nych, ale miała też możliwość współzawodniczenia w kon- nowe placówki – szkoły podstawowe, ale również średnie, kursach, olimpiadach, spartakiadach, pokazach i przeglą- których tak bardzo w Pyrzycach brakowało. Od 1958 roku dach poprzez szeroko organizowany w powiecie pyrzyckim rozpoczyna się akcja budowania 1000 szkół na Tysiąclecie system imprez dydaktyczno-wychowawczych. Państwa Polskiego – tak zwanych Pomników Tysiąclecia. Niewątpliwie dużą rolę odegrały domy kultury i świetlice W 1956 roku otwarto w Pyrzycach Szkołę Podstawową nr 2 wiejskie. Najważniejszą spełnił jednak Młodzieżowy Dom Kul- i przystąpiono do budowy nowego obiektu dla Szkoły nr 3. tury w Pyrzycach, zwłaszcza kiedy w roku 1971 pozyskano Placówka zaczęła działać w 1958 roku, przeznaczona dla nowy wyremontowany obiekt po byłej Szkole Podstawowej 400 uczniów, ale ostatecznie budowę zakończono w 1960 r. nr 1. Pierwszym i długoletnim dyrektorem była Gabriela W 1961 roku powstaje pierwszy Pomnik Tysiąclecia w naszym Jędruch i był to okres znakomitego rozwoju placówki. Pro- powiecie – Szkoła Podstawowa w Tetyniu. W 1962 zostaje wadzone formy pracy, zwłaszcza zespoły wokalne, taneczne oddana szkoła w Przelewicach, a w 1963 w Zalęcinie i Płosz- i muzyczne, rozsławiły Pyrzyce nie tylko w powiecie, woje- kowie. 15 lutego 1968 roku w odrestaurowanym pałacyku wództwie, ale też w kraju i poza jego granicami. Spuścizna w Czernicach otwarto Dom Dziecka.
712 713 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
Następny Pomnik Tysiąclecia to Liceum Ogólnokształcą- W Pyrzycach wybudowano w 1979 roku Przedszkole nr 4 ce w Pyrzycach (987. w kraju i 32. w województwie), oddane przeznaczone dla 120 dzieci. Powstały też przedszkola w Ża- do użytku 7 września 1966 roku wraz z internatem na 152 bowie i Brzeźnie. Lipiańskie przedszkole, funkcjonujące od miejsca. Koszt inwestycji wyniósł 12 100 000 złotych. W sierp- początku lat 50., nawet po remoncie nie spełniało wymogów. niu 1966 roku zaczyna pracę Zasadnicza Szkoła Budownic- Zaczęto myśleć o nowym, bardziej funkcjonalnym obiekcie. twa Rolniczego, wybudowana przez młodzież. Już dwa lata W 1991 roku Przedszkole Miejskie w Lipianach przeniesiono później, 16 września 1968 r., otwarto Technikum Mechaniza- do nowoczesnego i przestronnego budynku (1300 m2) prze- cji Rolnictwa. Obiekty zajmują siedem hektarów. Szkoła ma znaczonego dla 120 wychowanków. Wokół przedszkola znaj- 15 izb lekcyjnych, 2 pracownie, świetlicę i bibliotekę. Wybu- duje się duży teren zielony i plac zabaw. Są tam dowożone dowano salę gimnastyczną, internat na 400 miejsc i stołów- dzieci z całej gminy. kę na 200, w przygotowaniu są warsztaty szkolne na 80 sta- W latach 70. w związku z rozbudową Pyrzyc trzy funkcjo- nowisk. nujące szkoły podstawowe okazały się za ciasne. Podjęto de- W tym samym roku nowe budynki szkolne uzyskała pla- cyzję o budowie nowego obiektu na rzecz Szkoły Podstawo- cówka w Laskowie i Dobropolu (po 6 izb lekcyjnych i 2 pra- wej nr 1. Cały kompleks dydaktyczno-wychowawczy, socjal- cownie). Tym samym podniesiono stopień organizacyjny ny i sportowy wraz z pełnowymiarową salą gimnastyczną, szkoły w Dobropolu do ośmiu klas. Podobna szkoła powsta- basenem i systemem boisk oddano do użytku 1 września ła w Ryszewku. Zorganizowano też szkołę w Przydarłowie, 1978 roku, organizując tam wojewódzką inaugurację roku a w Kosinie PGR wybudował przedszkole. szkolnego. Obecnie są to obiekty pyrzyckiego gimnazjum, W 1969 roku zaczyna działać pierwsze szkolne Schronisko a Szkoła Podstawowa nr 1 zakończyła swoją działalność Turystyczne w Przelewicach, które już w pierwszym roku ist- w 2001 roku. nienia zajęło 3. miejsce w kraju. Zlikwidowano szkołę pod- Od roku 1978 w Szkole Podstawowej nr 1 były zorgani- stawową w Starym Chrapowie, gdzie uczył tylko 1 nauczy- zowane klasy specjalne. Ponieważ przybywało młodzieży, ciel, ale za to oddano do użytku nowe budynki w Nowym a zwolnił się cały kompleks obiektów Ochotniczego Hufca Chrapowie (6 izb lekcyjnych) i w Mielnie (5 izb). Pracy, zostały one wydzierżawione od Pyrzyckiego Przedsię- W styczniu 1970 roku otwarto nową szkołę podstawową biorstwa Budownictwa Rolniczego wraz z wyposażeniem w Strzebielewie. Otrzymała imię 25-lecia Wyzwolenia Ziemi kuchni, internatu i pomieszczeń biurowych. Teren zajmuje Pyrzyckiej i tablicę pamiątkową na budynku. ponad 6000 m2, jest położony na peryferiach miasta, w pięk- 20 marca 1970 roku władze oświatowe postanowiły, że nym parku, w pobliżu stadionu sportowego. Budynki za- w miejsce zlikwidowanego w Lipianach ogólniaka powstanie adaptowano i wyremontowano, sale lekcyjne wyposażono Zasadnicza Szkoła Zawodowa Dokształcająca, przygotowu- w nowy sprzęt i pomoce dydaktyczne (łączny koszt około jąca do zawodu kelnera, sprzedawcy i rzemieślników różnych 45 800 zł). 1 września 1990 roku utworzono tam Specjalny branż. Na terenie szkoły wybudowano nowy obiekt zwany Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. W internacie dla 48 wycho- „zawodówką”. wanków przygotowano 16 pokoi sypialnych i 2 świetlice. Na budowę szkół podstawowych w Starym Przylepie, Py- W części szkolnej: 6 sal lekcyjnych, 3 pracownie do zajęć rzycach, Nowielinie, Tetyniu, Żukowie, Płoszkowie, Zalęcinie, technicznych, salę widowiskowo-sportową, bibliotekę, świe- Przelewicach, Warnicach, Laskowie, Dobropolu i Ryszewku tlicę dla uczniów dojeżdżających, a także gabinet lekarski wydano 33 451 000 złotych – średnio przeszło 2 700 000 zł i logopedyczny, kuchnię i stołówkę. na jedną placówkę. W 1986 roku podjęto decyzję o rozbudowie kolejnej Szko- W Lipianach – 5-tysięcznym miasteczku – od 1945 roku ły Podstawowej nr 3 w Pyrzycach, a właściwie o budowie no- wciąż funkcjonowała tylko jedna szkoła podstawowa, a uczęsz- wego obiektu połączonego ze szkołą wybudowaną w 1958 czały do niej dzieci z okolicznych miejscowości. W 1970 r. roku. Segment A i B oddano po 10 latach w 1995 roku, a ko- na przyległym terenie rozpoczęto budowę nowego obiektu, lejny w 1998 r., i przeniesiono tam klasy I–III ze Szkoły Pod- a w 1983 roku wyremontowano stary budynek, dobudowano stawowej nr 2. Kolejna szkoła przestała istnieć. Obecnie jest piętro i wykonano łącznik między nimi. Szkoła podstawowa, to jedyna szkoła podstawowa w Pyrzycach, ale za to nowo- zawodowa, od 1992 roku reaktywowane liceum ogólnokształ- czesna i dobrze wyposażona. W 2003 roku nastąpiło otwar- cące, a obecnie i gimnazjum mieszczą się w jednym komplek- cie wybudowanej przy szkole hali widowiskowo-sportowej, sie budynków i są prowadzone przez samorząd gminny. Jest która służy wszystkim mieszkańcom nie tylko Pyrzyc, ale i ca- to jedyna szkoła w całej gminie Lipiany. W 1992 roku, kiedy łego powiatu. w odrestaurowanej i rozbudowanej kamienicy oddano do użyt- Kompleks nowych obiektów wraz z salami sportowymi ku nowe pomieszczenia dla biblioteki publicznej, przeniesiono i boiskami powstał już w latach dwutysięcznych w Kozie- do tego obiektu bibliotekę szkolną i połączono obie placówki. licach i Bielicach. Zostały tam zlokalizowane zespoły szkół Do dziś funkcjonują w tym kształcie. W 1996 roku dzięki ak- podstawowych i gimnazjalnych. Choć są to jedyne obiekty cji przeprowadzonej wśród lipiańskiego środowiska otwarto szkolne w tych gminach, są nowoczesne i dobrze wyposażo- pracownię komputerową, jedną z pierwszych w powiecie. ne. Problem dowozu dzieci do gminnych zespołów szkół jest
714 715 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ POWIAT PYRZYCKI
rozwiązywany za pośrednictwem prywatnych przewoźników: jewództwie, a zwłaszcza miasto Pyrzyce, gdzie działa nowo- Zakładu Usług Transportowych, który działa w Pyrzycach od czesna oczyszczalnia i ciepłownia geotermalna. Dlatego też 10 lat; ponadto Pyrzyce i Przelewice otrzymały gimbusy ze dużo uwagi poświęca się ekologii. W Liceum Ogólnokształ- środków ministerialnych. cącym był realizowany od 1994 r. program autorski w klasie Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu licznych absol- o profilu ekologicznym. Są organizowane również od wielu wentów szkół rolniczych w powiecie pyrzyckim, i dzięki sta- lat gminne olimpiady ekologiczne dla szkół podstawowych raniom władz samorządowych, w 1999 roku uruchomiono i powiatowe dla młodzieży gimnazjalnej, w których licznie w Pyrzycach Terenowy Punkt Dydaktyczny Akademii Rolni- uczestniczą uczniowie ze wszystkich placówek, prezentując czej w Szczecinie po wyremontowaniu na ten cel pomiesz- wysoki poziom wiedzy. Wyróżnia się szkoła Podstawowa czeń w budynku internatu, już niewykorzystywanych przez w Mielęcinie, gdzie tej problematyce nadano dużą rangę, uczniów Zespołu Szkół nr 2. głównie za sprawą Grażyny Steckiej, która od 19 lat jest W 2004 roku, po 50 latach funkcjonowania, dobrze wy- szkolnym opiekunem Koła Ligi Ochrony Przyrody. Szkoła od posażone nowe pomieszczenia uzyskała filia Wojewódzkiej wielu lat plasuje się w pierwszej trójce, a dwukrotnie była Biblioteki Pedagogicznej w Pyrzycach. Została zlokalizowa- organizatorem eliminacji gminnych. na w nowym budynku Pyrzyckiego Domu Kultury, a koszt Niestrudzonym propagatorem tematyki ekologicznej adaptacji i wykończenia pomieszczeń pokrył samorząd wo- jest Walenty Darczuk i to za jego sprawą młodzież z techni- jewódzki. kum uczestniczy od 1996 roku w kolejnych edycjach Olim- piady Ekologicznej, organizowanej przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, będąc również organizatorem elimi- Najnowsze dzieje oświaty. Osiągnięcia nacji środowiskowych. W punktacji wojewódzkiej szkoła za- wsze plasuje się w ścisłej czołówce i jest uznawana za jedną Przez ponad pięćdziesiąt lat w powiecie pyrzyckim nie z najskuteczniej propagujących tematykę ekologiczną wśród była rozwiązana sprawa opieki i nauki dla osób o obniżonej swoich wychowanków. Ponadto uczniowie Zespołu Szkół nr 2 sprawności umysłowej. W końcówce lat 90., głównie za spra- od 1977 roku uczestniczą w Olimpiadach Wiedzy i Umiejęt- wą rodziców i wolontariuszy, organizuje się warsztaty przy ności Rolniczych, zdobywając w wielu blokach tematycznych Szkole Podstawowej nr 2. Jest to rozwiązanie doraźne, gdyż laury i indeksy na studia. Od 2000 roku placówka pod patro- nie ma odpowiednich warunków lokalowych. natem Akademii Rolniczej jest organizatorem okręgowych Wokół tego problemu jednoczy się jednak środowisko ro- finałów olimpiady. dziców. Powstaje Pyrzyckie Koło Polskiego Stowarzyszenia W roku 2003 młodzież Zespołu Szkół nr 1, stawiając głównie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym. Zabiegi u miej- na naukę języków obcych, wychowanie regionalne i wymia- scowych władz przynoszą rezultaty. Burmistrz przekazuje nę uczniów, nawiązała współpracę ze szkołami w Szwecji nieodpłatnie budynek wraz z gruntami po byłej szkole i Anglii i uczestniczy w realizacji programu Leonardo da Vinci i przedszkolu w Nowielinie, starosta środki finansowe, resz- i Socrates Commenius. ta to sprawa rodziców, ich wielkiego oddania, sprawnej Na uwagę zasługuje działalność reaktywowanego Towa- i zaangażowanej dyrekcji w osobie Wandy Germaty-Bejuk, rzystwa Uniwersytetów Ludowych, prowadzona pod kierun- i sponsorów, jak Energetyka Szczecińska. 25 września 2001 kiem Grażyny Krawczyk. Liczna grupa młodzieży z Zespo- roku zainaugurowano działalność Ośrodka Rehabilitacyjno- łu Szkół nr 2 i nr 1 bierze udział w warsztatach plastycznych, -Edukacyjno-Wychowawczego jako powiatowej niepublicz- muzycznych, tanecznych, teatralnych. Wyjeżdża w ramach nej placówki, działającej na rzecz osób o obniżonej spraw- wymiany doświadczeń do różnych szkół w Polsce i z dużym ności umysłowej i z wieloraką niepełnosprawnością. Nau- powodzeniem organizuje u siebie ogólnopolskie warsztaty czaniem jest objętych 36 uczniów w 6 oddziałach w wieku dla licznej młodzieży z całej Polski. od 3 do 25 lat, którzy pod troskliwą opieką 8 nauczycieli i 6 Na niwie współpracy międzynarodowej bardzo aktywna wychowawców mogą realizować obowiązek szkolny, mając jest też szkoła w Lipianach. Od czterech lat działa Szkolny możliwość rehabilitacji, edukacji i uspołecznienia. Klub Europejski, współpracujący z podobnymi klubami w Pol- Problemem było wciąż 70 osób dorosłych, które czekały, sce. Młodzież uczestniczy we wspólnych spotkaniach, nawet by się nimi zaopiekować. Pyrzyckie Koło Stowarzyszenia pod w sejmie, gdzie odbyła się konferencja „Przez edukację do przewodnictwem Grażyny Kowalskiej podejmuje kolejne Europy”. Tematyka związana z przystąpieniem Polski do Unii działania uwieńczone sukcesem. W 2003 roku w tym samym Europejskiej była przybliżana przez wieloetapowe konkursy budynku powstają Warsztaty Terapii Zajęciowej. W 4 pracow- i wymianę młodzieży, zwłaszcza z niemieckim miastem niach: gospodarstwa domowego, poligraficzno-komputero- Schwedt. Szkoła współpracuje również z miastem Wietzen- wej, artystyczno-plastycznej oraz stolarstwa i gliny 25 osób dorf oraz St. Genest we Francji. W pamięci młodzieży zostało może przygotować się do dalszego życia. wiele ciekawych wyjazdów: na światową wystawę EXPO do Powiat pyrzycki ze względu na swoje walory przyrodni- Hanoweru, na Paradę Schumanna w Warszawie czy obrady cze należy do najmniej skażonych zanieczyszczeniami w wo- Okrągłego Stołu Klubów Europejskich w Poznaniu. Młodzież
714 715 GENOWEFA KARAŹNIEWICZ
z Liceum Ogólnokształcącego w Lipianach brała udział w ści- – trzeba powiedzieć, że przez 50 lat był wychowawcą, ale był słym finale konkursu języka niemieckiego „Europa meine też trenerem i działaczem. Wypada choćby wspomnieć Jana Zuhause”, który służył głównie zgłębieniu wiedzy o UE. Blinkiewicza, Leszka Słoninkę, Bronisławę Dąbrowską, Iza- Julita Wójcik zdobyła nagrodę w postaci trzytygodniowe- belę Goclik, Jerzego Goclika, Józefa Czaboćkę, Eugeniusza go intensywnego kursu języka niemieckiego w Deutsche Klimczaka. Schule w Warszawie. W drugiej połowie lat 90. zaczęto tworzyć Uczniowskie Na niwie muzycznej wyróżnia się chór szkolny „Konsonas” Kluby Sportowe. Tam gdzie działają one z dużym zaangażo- działający od 1999 roku przy Zespole Szkół w Lipianach, waniem młodzieży i nauczycieli, szkoły osiągają sukcesy, np.: liczący aż 40 osób i pracujący pod kierunkiem Małgorzaty UKS „Opty” prowadzony przez Wiktora Tołoczkę przy Szkole Alwin. Bierze udział w różnych uroczystościach szkolnych Podstawowej nr 2 – specjalizacja tenis stołowy; UKS „Płonia” i środowiskowych, przeglądach i festiwalach. W roku 2005 prowadzony przez Grzegorza Jaśka przy Szkole Podstawo- otrzymał wyróżnienie na XI Ogólnopolskim Festiwalu Kolęd wej w Okunicy – specjalizacja zapasy; UKS „Piast” przy Gim- i Pastorałek, gdzie do eliminacji regionalnych zgłosiły się aż nazjum Publicznym w Pyrzycach, pracujący pod kierunkiem 1432 zespoły. Występował też podczas otwarcia Między- Danuty Kuźnickiej i Andrzeja Kępki, zapewnił szkole sukcesy narodowej Wystawy Prac Plastycznych w Schwedt w Niem- lekkoatletów i siatkarzy. Pyrzyckie Gimnazjum wśród szkół czech. tego typu plasuje się w ogólnej punktacji na II miejscu w wo- Szkoły podstawowe powiatu pyrzyckiego z dużym po- jewództwie. wodzeniem uczestniczą w Turniejach o Bezpieczeństwie Działają również Międzyszkolne Kluby Sportowe, jak „Żak” Ruchu Drogowego. Drużyna Szkoły Podstawowej nr 2 zdo- przy Zespole Szkół nr 1 w Pyrzycach, z którego siatkarze pod była pierwsze miejsce w kraju w ogólnopolskim turnieju i re- kierunkiem Dariusza Jagiełły i Wojciecha Pardały zdobyli wi- prezentowała Polskę w Lizbonie, plasując się tam na miejscu cemistrzostwo Polski, i „Spartakus” przy Zespole Szkół nr 2, szóstym, a drużyna Szkoły Podstawowej z Żabowa od 1988 który wcześniej specjalizował się w lekkoatletyce i zapasach, roku stale zajmuje czołowe miejsca w województwie i trzy- a obecnie odnosi sukcesy głównie w zapasach i siatkówce. krotnie uczestniczyła w finale krajowym. Działa pod kierunkiem Eugeniusza Klimaczaka i Janusza Mi- Sport w powiecie pyrzyckim zawsze stał na wysokim po- chalskiego. Wymieniając szkoły, które wyróżniały się na tle ziomie. Do dziś wiele mówią nazwiska mistrzów, olimpijczy- powiatu i miały wiele sportowych osiągnięć, nie można za- ków, jak: Lech Piasecki i Wojciech Matusiak – kolarze. Paweł pomnieć o Szkole Podstawowej w Rzeplinie i jej długoletnim Januszewski – lekkoatleta, Marek Kiełbasa – karateka, Danuta dyrektorze, Janie Blinkiewiczu, wielce zasłużonym dla sportu. Piotrowska i Ewa Wrzosek – biegaczki maratońskie, Andrzej Dużym wydarzeniem sportowym dla młodzieży powiatu Miązek i Andrzej Krzewicki – piłkarze, Sławomir Kudłaczew- pyrzyckiego była też Centralna Inauguracja Dni Olimpijczy- ski – siatkarz, Arkadiusz Rzeszewski – sumo i zapasy. ka w 2002 roku, w której uczestniczył Stefan Paszczyk – Pre- Wymieniające nazwiska ludzi, którzy dla rozwoju sportu zes Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Była to też znakomita na ziemi pyrzyckiej mają duże zasługi, trudno oddzielić sport okazja do spotkań i rozmów z kilkunastoma polskimi olimpij- szkolny. Mówiąc o Janie Roli z Lipian – już legendzie sportu czykami z Ireną Szewińską na czele.
716