The Yugoslav Volunteers in the Spanish Civil War: History and Cultural Memory

Los voluntarios yugoslavos en la guerra civil española: Historia y Memoria Cultural

Jugoslavenski dobrovoljci u Španjolskom građanskom ratu: Povijest i kultura sjećanja

edited by / editado por / uredili Vjeran Pavlaković & Oriol Lopez Badell

3 The Yugoslav Volunteers in the Spanish Civil War: History and Cultural Memory

Los voluntarios yugoslavos en la guerra civil española: Historia y Memoria Cultural

Jugoslavenski dobrovoljci u Španjolskom građanskom ratu: Povijest i kultura sjećanja

edited by editado por uredili Vjeran Pavlaković & Oriol Lopez Badell

december diciembre prosinac 2020

2 3 4 20 34 46 Introduction Edo Jardas: Spanish Volunteer Anarchism and the Spanish Civil War Memory of the Spanish Civil Introducción and Mayor of Rijeka El anarquismo y la guerra civil War in the Present Content Uvodna riječ Edo Jardas: voluntario en española Memoria de la guerra civil España y alcalde de Rijeka Anarhizam i Španjolski građanski rat española en la actualidad Edo Jardas: španjolski dobrovoljac Sjećanje na Španjolski građanski i gradonačelnik Rijeke rat u današnjoj Španjolskoj i u 8 međunarodnoj javnosti Cultural Memory of the 36 Contenidos Spanish Civil War Yugoslav Volunteers in Memoria cultural de la 22 French Internment Camps guerra civil española International Women Volunteers Voluntarios yugoslavos en campos Kultura sjećanja na Španjolski in the Spanish Civil War de internamiento franceses građanski rat Mujeres voluntarias internacionales Jugoslavenski dragovoljci u Sadržaj en la guerra civil española francuskim logorima Ženske međunarodne dobrovoljke u 10 Španjolskom građanskom ratu A Brief Introduction to the 38 Spanish Civil War History of the Barracks on Trsat Breve introducción a la 24 Historia de los cuarteles de Trsat guerra civil española Yugoslav Women Volunteers Povijest vojarne na Trsatu Kratak uvod u Španjolski g in the Spanish Civil War rađanski rat Mujeres yugoslavas voluntarias en la guerra civil española Jugoslavenske dobrovoljke u 40 Spanish Volunteers in WW2 Španjolskom građanskom ratu 12 and Socialist Yugoslavia The International Brigades Los voluntarios de la guerra de Las Brigadas Internacionales España en la Segunda Guerra Mundial Internacionalne brigade 26 y en la Yugoslavia socialista Literature & the Spanish Civil War Španjolski dobrovoljci u Drugom La literatura y la guerra civil svjetskom ratu i socijalistička Jugoslavija española 14 Španjolski građanski rat Yugoslav volunteers i Književnost Los voluntarios yugoslavos 42 Jugoslavenski dobrovoljci Monuments to the Spanish Civil War Monumentos de la guerra civil 28 española August Cesarec Spomenici Španjolskom 16 građanskom ratu Volunteers from Rijeka, the Croatian Littoral, and Gorski kotar Voluntarios de Rijeka, el litoral 30 croata, y Gorski kotar Art and the Spanish Civil War 44 Dobrovoljci iz Rijeke, Hrvatskog El arte y la guerra civil española The end of the Spanish Civil Primorja i Gorskog kotara Španjolski građanski rat i umjetnost War and its consequences El fin de la guerra civil española y sus consecuencias The end of the Spanish Civil War 18 32 and its consequences Vladimir Ćopić Yugoslav Artists and the Spanish Civil War Los artistas yugoslavos y la guerra civil española Jugoslavenska umjetnost i Španjolski građanski rat Over the last two decades, associations of As a result, today we present the catalogue Acknowledgments International Brigades members or friends of the exhibition entitled The Yugoslav of the Brigades have multiplied, as have Volunteers in the Spanish Civil War: History This exhibition was made possible by Introduction commemorations and tributes, research and Cultural Memory, which opened in the the efforts of the Maritime and History projects, PhD dissertations, exhibitions, films, Croatian city of Rijeka in January 2020 as Museum of the Croatian Littoral in Rijeka, and other artistic interpretations. For some, part of the city’s role as European Cultural the University of Barcelona and its Library the legacy of the brigadistas is controversial; Capital. The exhibition offers us a tour of the Republic Pavilion, the European for others, they were heroes whose actions through the historical memory presented Observatory of Memories, and the research Introducción deserve historical recognition. in an attractive way and with a clear and enthusiasm of the students of the pedagogical intention. The exhibition is an Faculty of Humanities and Social Sciences of Since the creation of the European extremely well-documented overview that the University of Rijeka. The exhibition and Observatory of Memories (EUROM), and also begins with a historical introduction to the accompanying conference was part of the during my earlier professional career, I have war in Spain and the phenomenon of the Seasons of Power program of Rijeka2020. had the chance to take part in projects that volunteers in the International Brigades, with Uvodna riječ have explored the role of the brigadistas in an emphasis on those from the countries The authors, researchers and collaborators of the internationalization of the Spanish Civil that made up the former Yugoslavia. Some the panels were: War. I even had the opportunity to visit the biographies of prominent Croatian volunteers oriol lópez-badell, archives of the Abraham Lincoln Brigade at are presented, including several anarchists, mladen bošnjak, the Tamiment Library in New York. But the who are sometimes absent from studies bela bračko-milešević, most important stimulus for my research on the international aspects of the Civil rosario caballero, was hearing the story of Emmanuel Mink, War. The exhibition also addresses gender ricard conesa, elucidated in a lecture by his son, the issues by focusing on the role of women in marija duvnjak, historian George Mink. In this lecture, Mink the brigades, so important but too often lara furjan, explained that throughout his father’s life forgotten. ivana geček, and his political journey, the war in Spain stefan gužvica, and his arrival in Barcelona in July 1936 Art and literature are also represented in ana maria ištoković, had always been uppermost in his mind – the exhibition, which pays tribute to the julija jančec, sometimes even as present as the memory creative explosion that produced one of the igor jovanović, of Auschwitz, where he was deported during most active cultural responses ever seen john kraljic, the Second World War. during a military conflict. The exhibition matej kunštek, shows the importance of the mark left by herve lemesle, Later, EUROM began to build contacts with the International Brigades in the society of ivona lenardić, the countries of the former Yugoslavia, so the former Yugoslavia. The final sections of ana lovreković, replete with memories and conflicting the exhibition describe the controversies nera meliš, stories. These countries had been home to surrounding the removal of plaques, street ivo mileusnić, many volunteers who came to fight in Spain. names, distinctions, and sculptures in dora milković, memory of the brigadistas. antonija mlacović, The idea of holding an exhibition grew from vjeran pavlaković, a seminar we held at the National Museum Without a doubt, memory is a permanent luka pejić, of Contemporary History of Slovenia, when process that obliges us to rethink the tina perić, its director, Kaja Širok, showed us the present. Not only do we learn from the past, lourdes prades, fascinating collections in her archive of the but with exhibitions like this one we consider irena radoslav, Slovenian brigadistas: personal documents, international values, the values of European ana rajković, letters, photographs, official texts, and even construction, critical and analytical debates, bruno raguž, the belongings of the volunteers. Over time, but we also reinforce our democratic juanio romero, the idea took hold and together with the memory through learning. All that remains carlota sànchez vidal, historian Vjeran Pavlaković, a professor at is to congratulate the authors and everyone jelena sertić, the University of Rijeka, and Oriol López, the involved in the creation of the exhibition on diana stanić, coordinator of the EUROM, we embarked on this fine achievement. ana šumanović, a debate that is not just national or regional, bruno vignjević, but applies a very broad perspective to the jordi guixé, director of eurom katarina vukelić, international memory of the Spanish Civil kayli wren, War through the involvement of foreign korina zoretić and lucija žic. volunteers. Other historians soon joined our project and a transnational working group Special thanks to Emanuela Erasmus for was created. translating the texts and her help with the research, and to Cel Muñoz for the translation into Spanish.

4 5 En las dos últimas décadas se han Como resultado, hoy presentamos el Agradecimientos Tijekom protekla dva desetljeća, udruge Kao rezultat našeg rada, danas Zahvale multiplicado las asociaciones de catálogo de la exposición titulada Los članova Internacionalnih brigada, te broj predstavljamo katalog izložbe naslovljen brigadistas o amigos de brigadistas, las voluntarios yugoslavos en la guerra civil Esta exposición ha sido posible gracias a los prijatelja Brigada se uvećavao, zajedno s “Jugoslavenski dobrovoljci u Španjolskom Ovu izložba je ostvarena trudom i zaslugama conmemoraciones y los homenajes, española: historia y memoria cultural, que socios del Museo Marítimo e Histórico de posvećenim komemoracijama i počastima, građanskom ratu: povijest i kulturalno Pomorskog i povijesnog muzeja Hrvatskog investigaciones rigurosas, tesis, exposiciones, se inauguró en la ciudad croata de Rijeka la Costa Croata en Rijeka, a la Universidad istraživačkim projektima, doktorskim sjećanje”, koja je otvorena u siječnju primorja u Rijeci, Sveučilišta u Barceloni películas, etc. Y siempre el papel de los en febrero de 2020, en el marco de la de Barcelona y su Biblioteca del Pabellón disertacijama, izložbama, filmovima, te 2020. godine, sklopu funkcije hrvatskog i njegove knjižnice - Paviljona Republike, brigadistas ha sido polémico para unos y Capital Cultural Europea 2020. Una muestra de la República, al Observatorio Europeo drugim umjetničkim interpretacijama. Za grada Rijeke kao Europske prijestolnice EUROM-A – European Observatory of heroico y necesariamente reivindicado por que nos ofrece un recorrido histórico de Memorias y a la investigación y el neke je naslijeđe brigadista kontroverzno, za kulture. Izložba nudi pregled povijesnog Memories, te istraživanjem i entuzijazmom otros. memorial presentado de manera atractiva entusiasmo de los estudiantes de la Facultad druge su oni pak junaci čija djela zaslužuju sjećanja, prezentiran na atraktivan način, i studenata Filozofskog fakulteta Sveučilišta u y obligadamente pedagógica. Un viaje de Humanidades y Ciencias Sociales de la povijesno priznanje. s jasnom pedagoškom namjerom. Izložba Rijeci. Izložba i popratna konferencija bili su Desde que se creó el Observatorio sintético, pero a la vez bien documentado, Universidad de Rijeka. predstavlja iznimno dobro dokumentiran dio programskog pravca Doba Moći, grada Europeo de Memorias (EUROM), y en que empieza con una introducción histórica Od osnutka EUROM-a (European Observatory pregled, koji započinje povijesnim uvodom Rijeke Europske prijestolnice kulture 2020. anteriores etapas profesionales, he de la guerra de España y del fenómeno de Los autores, investigadores y colaboradores of Memories), i tijekom početaka moje u ratna zbivanja u Španjolskoj i u fenomen godine. tenido la oportunidad de participar en las brigadas de voluntarios internacionales, de los paneles han sido: karijere, imao sam priliku sudjelovati u dobrovoljaca Internacionalnih brigada, s proyectos que abordaban la cuestión haciendo hincapié en los procedentes oriol lópez-badell, projektima koji su istraživali ulogu brigadista naglaskom na zemlje koje su sačinjavale Autori, istraživači, i suradnici na izložbenim de la internacionalización de la guerra de los países que configuraron la extinta mladen bošnjak, u internacionalizaciji Španjolskog građanskog nekadašnju Jugoslaviju. Pregled uključuje panelima bili su: civil española a través de los voluntarios Yugoslavia. Se presentan algunas biografías bela bračko-milešević, rata. Imao sam priliku posjetiti i arhive pojedine biografije prominentnih hrvatskih oriol lópez-badell, brigadistas. Incluso he podido visitar los de destacados personajes croatas y se presta rosario caballero, Brigade “Abrahama Lincolna” smještene dobrovoljaca, uključujući i nekolicinu mladen bošnjak, archivos de la Brigada Abraham Lincoln en atención a los voluntarios anarquistas, no ricard conesa, u knjižnici Tamiment u New Yorku, no anarhista, koji su ponekad bivali isključeni bela bračko-milešević, la Tamiment Library de Nueva York. Pero mi pocas veces ausentes en las investigaciones. marija duvnjak, najvažnija stimulacija za moje istraživanje prilikom proučavanja međunarodnih rosario caballero, acercamiento decisivo se produjo a raíz de la La exposición también tiene en cuenta lara furjan, dogodila se kada sam čuo priču Emmanuela aspekata građanskog rata. Izložba također ricard conesa, biografía de Emmanuel Mink, glosada en una cuestiones de género, como es el rol de las ivana geček, Minka. Priču mi je tijekom svog predavanja adresira i rodnu problematiku, fokusirajući marija duvnjak, conferencia que dio su hijo, el historiador mujeres en las brigadas, tan importante pero stefan gužvica, približio njegov sin, povjesničar George Mink, se na ulogu važnih, ali prečesto zaboravljenih lara furjan, Georges Mink, el cual, con relación al periplo olvidado con demasiada frecuencia. ana maria ištoković, istaknuvši kako je tijekom života i političkog žena u Internacionalnim brigadama. ivana geček, vital y político de su padre, dijo que este julija jančec, putovanja njegovog oca, rat u Španjolskoj i stefan gužvica, siempre tuvo tan o más presente su llegada a El arte y la literatura están igualmente igor jovanović, pristizanje u Barcelonu u srpnju 1936. godine Umjetnost i književnost također su ana maria ištoković, Barcelona y la Guerra Civil como su paso por presentes en la muestra, que recoge cómo john kraljic, oduvijek zauzimalo istaknuto mjesto u uključeni u izložbu, koja odaje počast julija jančec, Auschwitz dónde fue deportado durante la se produjo un estallido creativo que significó matej kunštek, njegovim mislima – ponekad u jednakoj mjeri kreativnoj eksploziji što je producirala igor jovanović, Segunda Guerra Mundial. una de las respuestas culturales más activas herve lemesle, kao i sjećanje na Auschwitz, kamo je bio jedan od najaktivnijih kulturalnih odaziva john kraljic, jamás vistas durante un conflicto militar. ivona lenardić, deportiran tijekom Drugog svjetskog rata. ikada zabilježenih tijekom vojnih sukoba. matej kunštek, Posteriormente, desde el EUROM Además, la muestra evidencia la huella ana lovreković, Izložba prikazuje i važnost traga kojeg su herve lemesle, empezamos a tejer complicidades con los que dejaron en la memoria las Brigadas nera meliš, EUROM poslije započinje graditi mrežu Internacionalne brigade ostavile u društvu ivona lenardić, países de la antigua Yugoslavia, densos en Internacionales en el espacio público y en el ivo mileusnić, kontakata s zemljama nekadašnje Jugoslavije, nekadašnje Jugoslavije. Zaključne sekcije ana lovreković, memorias e historias conflictivas, y unos de conjunto de la sociedad en la desaparecida dora milković, kako bi se mogla prikupiti brojna sjećanja izložbe opisuju kontroverze koje su okruživale nera meliš, los que más voluntarios enviaron a España. Yugoslavia. En los apartados finales, se antonija mlacović, i sukobljene priče. Ove zemlje bile su dom uklanjanje spomen-ploča, imena ulica, ivo mileusnić, aborda la controversia generada con el paso vjeran pavlaković, brojnim dobrovoljcima koji su pristigli u razlike, te spomenike sjećanja na brigadiste. dora milković, La idea de realizar una exposición fue del tiempo en torno a la retirada de placas, luka pejić, Španjolsku. antonija mlacović, creciendo a partir de un seminario que nombres de calles, distinciones y esculturas tina perić, Sjećanje je, bez sumnje, trajni proces koji vjeran pavlaković, realizamos en el Museo Nacional de Historia en memoria de los brigadistas. lourdes prades, Zamisao održavanja izložbe nastala je nas obavezuje da ponovno promišljamo luka pejić, Contemporánea de Eslovenia, cuando su irena radoslav, tijekom održavanja simpozija u Nacionalnom sadašnjicu. Izložbe poput ove nas potiču tina perić, directora, Kaja Sirok, nos mostró fondos Sin duda, la memoria es un proceso ana rajković, muzeju suvremene povijesti Slovenije, ne samo da učimo iz prošlosti, već i da lourdes prades, interesantísimos conservados en su archivo permanente e insistente que nos hace bruno raguž, nakon što je njegova ravnateljica, Kaja Širok, promišljamo o međunarodnim vrijednostima, irena radoslav, sobre los brigadistas eslovenos: documentos repensar el presente. No solamente juanio romero, prikazala fascinantne zbirke iz njene arhive o vrijednostima koje obilježavaju Europu, ana rajković, personales, cartas, fotografías, textos aprendemos del pasado, sino que con carlota sànchez vidal, slovenskim brigadistima: osobne dokumente, kritičkim i analitičkim raspravama, te da bruno raguž, oficiales e incluso objetos que pertenecieron exposiciones como esta nos planteamos jelena sertić, pisma, fotografije, službene tekstove, te kroz učenje jačamo naše demokratsko juanio romero, a los voluntarios. Con el tiempo, la idea valores internacionales, de construcción diana stanić, čak i osobne predmete dobrovoljaca. S sjećanje. Preostaje nam još samo čestitati carlota sànchez vidal, fue cuajando y junto al amigo historiador europea, debates críticos y analíticos, al ana šumanović, vremenom je zamisao zaživjela u suradnji autorima izložbe, i svim sudionicima koji su jelena sertić, Vjeran Pavlakovic, profesor de la Universidad tiempo que reforzamos nuestra memoria bruno vignjević, s povjesničarem Vjeranom Pavlakovićem, bili uključeni u proces stvaranja ovog lijepog diana stanić, de Rijeka, y Oriol López, coordinador del democrática a través del aprendizaje. No katarina vukelić, izvanrednim profesorom na Sveučilištu u postignuća. ana šumanović, EUROM, nos centramos en un debate no podemos sino felicitar a los autores y a todos kayli wren, Rijeci i Oriolom Lópezom, koordinatorom bruno vignjević, solamente nacional o regional, sino que los actores implicados. korina zoretić and lucija žic. EUROM-a. Zajedno smo se prepustili stručnoj jordi guixé, ravnatelj eurom-a katarina vukelić, contemplaba de forma amplia la memoria debati koja je nadišla nacionalne i regionalne kayli wren, internacional de la guerra civil española a jordi guixé, director del eurom Agradecimientos especiales a Emanuela granice, te obuhvatila širu perspektivu korina zoretić and lucija žic. través de los voluntarios extranjeros. Pronto Berić por las traducciones y la asistencia en međunarodnog sjećanja na Španjolski encontramos más adhesiones al proyecto y la investigación. También a Cel Muñoz por la građanski rat putem angažiranosti stranih Posebne zahvale Emanueli Erasmus na se creó un grupo de trabajo transnacional traducción al español. dobrovoljaca. Ubrzo su se projektu pridružili prijevodu tekstova i pomoći u istraživanju, con diversos actores implicados. mnogi drugi povjesničari i suradnici, i stvorila te Celu Muñozi na prijevodu tekstova na se transnacionalna radna skupina istraživača. španjolski jezik.

6 7 Cultural Memory of new understanding of this conflict and the una oportunidad para situar a Rijeka en el Kultura sjećanja na iskru novog razumijevanja ovog sukoba i Lara Furjan, Ivana Geček, Stefan Gužvica, Ana lessons we can draw from it in order to contexto más amplio de los acontecimientos lekcija koje možemo zaključiti iz njega, u Maria Ištoković, Julija Jančec, Igor Jovanović, the Spanish Civil War repeat the mistakes of the past. europeos del siglo XX, y la guerra de España Španjolski građanski rat nastojanju kako se ne bi ponavljale greške John Kraljic, Matej Kunštek, Herve Lemesle, fue ese momento en el que un país inspiró a iz prošlosti. Ovu izložbu su omogućili Ivona Lenardić, Ana Lovreković, Nera Meliš, Eighty years after the end of the Spanish artistas, escritores, activistas, trabajadores Osamdeset godina nakon Španjolskog partneri iz Pomorskog i povijesnog muzeja Ivo Mileusnić, Dora Milković, Antonija Civil War (1936-1939), the traumatic Memoria cultural de la y antifascistas de todo el mundo para građanskog rata (1936. – 1939.), Hrvatskog primorja, Sveučilište u Barceloni, Mlacović, Vjeran Pavlaković, Luka Pejić, Tina memories and political divisions que se unieran en torno a la causa de la traumatična sjećanja i političke promjene EUROM - European Observatory on Memories, Perić, Lourdes Prades, Irena Radoslav, Ana continue to impact Spanish society. guerra civil española democracia. Aunque en Croacia la memoria nastavljaju utjecati na španjolsko društvo. te istraživački entuzijazam studenata Rajković, Bruno Raguž, Juanio Romero, cultural de la guerra civil española se ha ido Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Rijeci. Carlota Sànchez Vidal, Jelena Sertić, Diana However, that conflict was not merely Ochenta años después del final de la desvaneciendo a lo largo de las tres últimas Ipak, taj sukob nije bio samo nešto što Autori, istraživači, suradnici i studenti koji Stanić, Ana Šumanović, Bruno Vignjević, something that affected the citizens of Spain, guerra civil española (1936-1939), los décadas, esta exposición trata de suscitar je utjecalo na građane Španjolske, nego su dali svoj doprinos pripremi izložbe su: Katarina Vukelić, Kayli Wren, Korina Zoretić but an international ideological struggle that recuerdos traumáticos y las divisiones una nueva comprensión de este conflicto y je bila međunarodna ideološka borba Oriol Badell, Mladen Bošnjak, Bela Bračko- i Lucija Žic. Posebne zahvale Emanueli Berić inspired thousands of antifascists around políticas siguen afectando a la sociedad de las lecciones que podemos extraer de él koja je inspirirala tisuće antifašista diljem Milešević, Rosario Caballero, Marija Duvnjak, na doprinosu u istraživanju i prijevodu. the world to defend the democratically española. para no repetir los errores del pasado. svijeta na obranu demokratski izabrane elected Popular Front government. vlade Narodne fronte. Nekoliko stotinjaka Hundreds of volunteers from Croatia (along Sin embargo, dicho conflicto no fue dobrovoljaca iz Hrvatske borilo se na strani with antifascists from all other former simplemente algo que afectara a los republikanaca tijekom rata, a mnogi od Yugoslav republics) fought on the side of ciudadanos de España, sino una lucha njih bili su iz Rijeke, Primorsko-goranske the Republicans in the war, many of them ideológica internacional que inspiró a miles županije i Gorskog kotara. Većina njih from Rijeka, Primorsko-goranska županija, de antifascistas de todo el mundo a defender borila se u Internacionalnim brigadama, a and Gorski kotar. Most of them fought in el Gobierno del Frente Popular escogido približno polovica dobrovoljaca izgubila the International Brigades, and nearly democráticamente. Varios centenares de je svoje živote u dalekoj Španjolskoj. half lost their lives in distant Spain. Those voluntarios de Croacia lucharon junto a Dobrovoljci koji su preživjeli morali su izdržati that survived had to endure internment los republicanos en la contienda, muchos zatočeništvo u koncentracijskim logorima camps in France and Germany as well as de los cuales procedentes de la ciudad de smještenim u Francuskoj i Njemačkoj i difficult journey back home, where several Rijeka y del condado de Primorje-Gorski teško putovanje natrag u domovinu, gdje hundred joined the Partisan movement. The Kotar. La mayoría de ellos lucharon en las se stotinjak njih pridružilo partizanskom Spanish volunteers, “naši Španci”, were Brigadas Internacionales y casi la mitad pokretu. Španjolski dobrovoljci, poznati i particularly valued because of their military perdieron la vida en la lejana España. Los kao “naši Španci“ bili su osobito cijenjeni Banner of Masaryk Batallion experience and ideological discipline, which que sobrevivieron tuvieron que soportar zbog svojeg vojnog iskustva i ideološke Estandarte del Batallón Masaryk Zastava bataljuna “Masaryk” was invaluable during the first year of the posteriormente campos de internamiento en discipline, koja je bila neprocjenjiva tijekom 43.8 peñ-fol. crai biblioteca del antifascist uprising. Francia y Alemania, así como dificultades en početnih godina razvoja antifašizma. pavelló de la república (ub) el viaje de regreso a casa, en cuyo transcurso Banner of Dimitroff Batallion Estandarte de Dimitroff Batallion This exhibition does not seek to glorify war varios cientos se unieron al movimiento Ova izložba nema namjeru glorificirati rat ili Zastava bataljuna “Dimitroff” or offer an ideological interpretation of the partisano. Los voluntarios españoles, los ponuditi ideološku interpretaciju prošlosti, 43.8 peñ-fol. crai biblioteca del pavelló de past, but rather to acknowledge the sacrifice naši španci, fueron especialmente valorados već odati priznanje žrtvi pojedinaca koji la república (ub) of individuals who travelled to an unknown por su experiencia militar y su disciplina su otputovali u nepoznatu zemlju kako country to defend democratic and humanist ideológica, rasgos inestimables durante el bi obranili demokratske i humanističke values in a turbulent time characterized primer año del levantamiento antifascista. vrijednosti u turbulentnom vremenu by the rise of fascism. The values of peace, obilježenim usponom fašizma. Vrijednosti dialogue, tolerance, and international Esta exposición no pretende glorificar mira, dijaloga, tolerancije i međunarodne solidarity are those that need to be reflected la guerra ni ofrecer una interpretación solidarnosti su one o kojima treba promišljati, upon, 80 years after the Nationalists ideológica del pasado, sino, más bien, 80 godina nakon proglašenja nacionalističke proclaimed victory and implemented a brutal reconocer el sacrificio de personas que pobjede i uspostave brutalne diktature dictatorship that lasted over 35 years. This viajaron a un país desconocido para defender koja je trajala 35 godina. Namjera nije is not meant to celebrate the Nationalist los valores democráticos y humanistas en Our Spaniards: A Collection of slaviti pobjedu Nacionalista, već obilježiti Photographs and Documents victory, but to remember the bravery it took una época turbulenta caracterizada por about the Participation of sjećanje na hrabrost koja je bila potrebna za to stand up to fascist and militarist visions el ascenso del fascismo. Los valores de la Yugoslav Volunteers in the suprotstavljanje fašističkoj i militarističkoj of society. Rijeka2020 is an opportunity to paz, el diálogo, la tolerancia y la solidaridad Spanish War 1936-1939 viziji društva. Rijeka 2020 je prilika za place Rijeka within the broader context of internacional son los que han de estar Nuestros españoles: colección de smještanje grada Rijeke unutar šireg European events in the 20th century, and the presentes en el relato, ochenta años después fotografías y documentos sobre konteksta europskih zbivanja 20. stoljeća, a la participación de los voluntarios Spanish Civil War was that moment when de que los sublevados proclamaran la yugoslavos en la guerra española Španjolski građanski rat bio je taj trenutak one country inspired artists, writers, activists, victoria y aplicaran una brutal dictadura que 1936-1939 kada je jedna zemlja nadahnula umjetnike, workers, and antifascists from around the duró más de treinta y cinco años. Se trata, en Naši Španci: zbornik fotografija pisce, aktiviste, radnike i antifašiste diljem world to rally around the cause of democracy. definitiva, de recordar la valentía que hizo i dokumenata o učešću svijeta na okupljanje oko svrhe demokracije. Although the cultural memory of the Spanish falta para hacer frente a las visiones fascistas jugoslavenskih dobrovoljaca u Iako je kultura sjećanja na Španjolski Španskom ratu 1936. – 1939. Civil War in Croatia has faded over the past y militaristas de la sociedad. La Capitalidad c-49.41 nas. crai biblioteca del građanski rat u Hrvatskoj izblijedila tijekom 30 years, this exhibition seeks to spark a Cultural Europea RIJEKA2020 constituye pavelló de la república (ub) proteklih 30 godina, izložba nastoji potaknuti crai biblioteca pavelló de la república (ub)

8 9 450.000 personas murieron en España y Let’s Crush Fascism Onward Spain A Brief Introduction to Breve introducción a la Aplastemos el fascismo Arriba España otros centenares de miles se habían exiliado Idemo srušiti fašizam! Naprijed Španjolska! the Spanish Civil War guerra civil española o habían sido hechas prisioneras. c-78. crai biblioteca del pavelló f-944. crai biblioteca del de la república (ub) pavelló de la república (ub) In 1930s Europe, the revisionist En la Europa de la década iniciada en 1930, governments in fascist Italy and Nazi los gobiernos revisionistas de la Italia Kratak uvod u Germany grew more confident and sought fascista y la Alemania nazi se aliaron y se to exert their power in the international propusieren ejercer su poder en el ámbito Španjolski građanski rat arena with colonial expansion and internacional a través de la expansión military interventions. colonial y las intervenciones militares. U Europi 1930-ih, revizionističke vlade u fašističkoj Italiji i nacističkoj Njemačkoj s Durante aquel período, el Gobierno rastućom sigurnošću trudile su se putem During this period, the progressive progresista de la nueva República española, kolonijalne ekspanzije i vojnih intervencija government of the new Spanish Republic, establecido en 1931, trató de introducir una nametnuti svoju moć u internacionalnoj established in 1931, sought to introduce a serie de reformas en aras de modernizar areni. series of reforms to modernize the country. el país. Estas políticas incluían la reforma These policies included land reform, a new agraria, un nuevo sistema educativo, Tijekom ovog razdoblja, progresivna vlada educational system, women’s right to vote, el derecho a voto de las mujeres y el nove Španjolske Republike, uspostavljene and the recognition of trade unions, among reconocimiento de los sindicatos, entre 1931. godine, trudila se predstaviti niz reformi others. These reforms were unacceptable otros puntos. Dichas transformaciones kojima se željelo modernizirati zemlju. Ta for the most conservative part of society, resultaban inaceptables para la parte más politika je uključivala reformu zemljišta, including landowners, industrialists, conservadora de la sociedad, que incluía a novi obrazovni sustav, žensko pravo glasa, monarchists, and most importantly, the los terratenientes, industriales, monárquicos priznanje trgovačkih unija, i mnogo drugih reactionary forces in the army. The electoral y, más importante aún, al sector más mjera. Ove reforme bile su neprihvatljive victory of a leftist coalition, the Popular reaccionario del Ejército. La victoria većini konzervativnih pripadnika društva, Front, in national elections in February 1936 electoral de una coalición de izquierda, uključujući zemljoposjednike, industrijalce, fueled a conspiracy by an important group of el Frente Popular, en las elecciones monarhiste, i najvažnije, utjecajnu vojsku. military commanders, under the leadership nacionales de febrero de 1936 alimentó una Izborna pobjeda ljevičarske koalicije, of General Francisco Franco, resulting in an conspiración por parte de un importante Narodne fronte, na nacionalnim izborima uprising against the elected government in grupo de comandantes militares, bajo la u veljači 1936., dala je povod uroti od July 1936. What initially began as a military dirección del general Francisco Franco, strane važne grupe vojnih zapovjednika coup (pronunciamiento), turned into a civil que dio lugar a un alzamiento, en julio de predvođenih generalom Franciscom war and international crisis that lasted three 1936, contra el Gobierno elegido. Lo que Francom, koja je u konačnici rezultirala years (1936-1939). inicialmente comenzó como un golpe militar ustankom protiv izabrane vlade i srpnju (pronunciamiento) se convirtió en una guerra 1936. godine. Ono što je započelo kao vojni The Francoist revolt succeeded in some civil y en una crisis internacional que duró puč (pronunciamiento), pretvorilo se u parts of Spain, but failed in others such tres años (1936-1939). građanski rat i međunarodnu krizu koja as Catalonia, Madrid, the Basque Country, je potrajala tri godine (1936. – 1939.). Explosion of a truck loaded with dynamite on March 17, 1938 and Valencia, where the Republican La revuelta militar triunfó en algunas in Barcelona by Italian air force government continued to hold on to zonas de España, pero no en otras, como Frankistička pobuna bila je uspješna u Explosión de un camión cargado con dinamita el 17 de marzo de power. Cataluña, Madrid, el País Vasco y Valencia, pojedinim dijelovima Španjolske, ali nije 1938 en Barcelona por la fuerza aérea italiana donde el Gobierno republicano continuó bila uspješna u drugim dijelovima poput Eksplozija kamiona natovarenog dinamitom, 17. ožujka 1938. U Barceloni, napad talijanskih zračnih snaga The conflict was characterized by aferrado al poder. Katalonije, Madrida, Baskije i Valencije, crai biblioteca del pavelló de la república (ub) international intervention on both sides, gdje je republikanska vlada uspjela attacks against civilians, and media coverage El conflicto se caracterizó por la intervención zadržati vlast. that captivated audiences around the globe. internacional en ambos bandos, los ataques Finally, on 26 January 1939, the Francoist contra civiles y la cobertura de los medios de Konflikt je bio obilježen obostranom army entered the city of Barcelona, followed comunicación, que cautivó a las audiencias međunarodnom intervencijom, napadima by Madrid two months later. From there, they de todo el mundo. Finalmente, el 26 de na civile, i medijskom pokrivenošću koja quickly occupied the rest of the important enero de 1939, el ejército franquista entró je osvojila pažnju publike širom svijeta. U cities still held by Republicans. On 1 April en la ciudad de Barcelona y, dos meses konačnici je vojska Frankista ušla u Barcelonu 1939, Franco declared victory and the end of después, en Madrid. Desde allí, ocuparon 26. siječnja 1939. godine, a u Madrid the war. Due to the war and the subsequent rápidamente el resto de las ciudades dva mjeseca kasnije. Franco je 1. travnja Francoist repression, approximately 450,000 importantes que todavía estaban en manos 1939. proglasio pobjedu i kraj rata. Kao people died in Spain, while hundreds of de los republicanos. El 1 de abril de 1939, posljedica građanskog rata, ali i poslijeratne thousands of others had been exiled or taken Franco declaró la victoria y el fin de la represije Frankista, otprilike 450.000 ljudi prisoner. guerra. A causa de la guerra y la posterior je poginulo u Španjolskoj, a stotine tisuća represión franquista, aproximadamente ostalih bilo je prognano ili pritvoreno.

10 11 Slovenians Croatians en cuatro batallones, cada uno con una miješanih brigada (XI – XV Brigada), a svaka The International Las Brigadas Eslovenos Croatas mayoría de voluntarios del mismo país. La brigada dijelila se na četiri bataljuna, pri Slovenci Hrvati Brigades Internacionales despedida de las Brigadas Internacionales čemu je svaki sačinjavala većina dobrovoljaca fue un acontecimiento conmovedor y masivo iz iste zemlje. Oproštaj od Međunarodnih 23% 48% The Origins of the International Brigades Los orígenes de las Brigadas que llenó las calles de Barcelona el 28 de brigada bio je dirljiv i masivan događaj koji je Internacionales octubre de 1938, y su sacrificio dejó un 28. listopada 1938. ispunio ulice Barcelone, Origin Unknown Origen desconocido Between 1936 and 1939, the Spanish Civil legado inolvidable entre los antifascistas a njihova žrtva ostavila je nezaboravno Nepoznatog Podrijetla War became a symbol of the fight against Entre 1936 y 1939, la guerra civil española españoles. nasljeđe među španjolskim antifašistima. fascism and the spark of a social revolution. se convirtió en un símbolo de la lucha 6% The failed military coup of July 17 in Spain contra el fascismo y en la chispa de una confirmed the existence of the fascist threat revolución social. El fallido golpe militar Internacionalne but also represented the materialization del 17 de julio de 1936 en España confirmó of revolutionary hopes on the Left. In this la existencia de la amenaza fascista, si brigade Macedonians context, groups of volunteers from all over bien también representó la materialización Macedonios Makedonci the world organized to go to Spain and de las esperanzas revolucionarias de la Podrijetlo Internacionalnih brigada fight for the Republic. In response to this izquierda. En este contexto, grupos de 2% widespread initiative, the Comintern created voluntarios de todo el mundo se organizaron Španjolski građanski rat je između 1936. i the International Brigades in September 1936. para ir a España y luchar por la República. 1939. godine postao simbol borbe protiv All the peoples of the world are in the International En respuesta a esta amplia iniciativa, el fašizma, te iskra socijalne revolucije. Montenegrians Brigades beside the Spanish people The First Volunteers Comintern creó las Brigadas Internacionales Neuspješni vojni puč 17. srpnja u Španjolskoj Montenegrinos Todos los pueblos del mundo están en las Brigadas en septiembre de 1936. potvrdio je postojanje fašističke prijetnje, Crnogorci Internacionales al lado del pueblo español In 1936, Spain’s Popular Front government no također je i predstavljao materijalizaciju Svi narodi svijeta su u Internacionalnim brigadama i organized the People’s Olympiad in Barcelona Los primeros voluntarios revolucionarnih nada u ljevici. U ovom su uz španjolski narod 3% as part of the boycott of the Olympic se kontekstu grupe dobrovoljaca iz cijelog c-172. crai biblioteca del pavelló de la Games in Berlin, which were regarded as an En 1936, el Gobierno del Frente Popular svijeta organizirale kako bi otputovale u república (ub) Serbians international platform for Nazi propaganda. organizó la Olimpiada Popular en Barcelona Španjolsku i borile se za Republiku. Kao Serbios Origins of the brigade The games were never held due to the como parte del boicot a los Juegos odgovor na ovu masovnu inicijativu, u Srbi members graphic Origen de los brigadistas military uprising. However, some of those Olímpicos de Berlín, que eran considerados rujnu 1936. godine Kominterna je stvorila 18% yugoslavos (gráfico) who had come to participate in the People’s una plataforma internacional para la Internacionalne brigade. Podrijetlo pripadnika Olympiad incorporated themselves into propaganda nazi. Los juegos nunca llegaron Internacionalnih the columns of volunteers and formed the a celebrarse, debido al levantamiento militar Prvi dobrovoljci brigada, grafikon beginnings of the International Brigades. que tuvo lugar el día en que estaba prevista crai biblioteca del pavelló de la la inauguración. Sin embargo, algunos de Vlada španjolske Narodne fronte je 1936. república (ub) Arrivals from Everywhere los que habían venido a participar en la godine organizirala Narodnu Olimpijadu u Olimpiada Popular se incorporaron a las Barceloni kao dio bojkota Olimpijskih igara u The most reliable studies indicate some columnas de voluntarios y formaron el Berlinu, koje su smatrane internacionalnom 35,000 brigade members came from germen de las Brigadas Internacionales. platformom za nacističku propagandu. 53 countries. The most numerous were Igre se nikada nisu održale zbog vojnog Farewell to the International Brigades in Barcelona French, Polish, and Italian volunteers, and Llegados de todas partes ustanka, no ipak, među ljudima koji su Despedida de las Brigadas Internacionales en Barcelona the majority were communists. Some were došli sudjelovati u Narodnoj Olimpijadi bilo Oproštaj od Internacionalnih brigada u Barceloni arxiu gràfic infiesta 51/91. crai biblioteca del pavelló de writers and intellectuals, committed to Los estudios más fiables indican que la je pojedinaca koji su se uključili u redove la república (ub) the struggle of the working class. There cifra de integrantes de las brigadas rondó dobrovoljaca i sudjelovali u stvaranju were also professionals from the fields of los 35.000 y que procedían de hasta 53 začetaka Internacionalnih brigada. health, law, and the military. Approximately países. Los más numerosos eran voluntarios 10,000 volunteers lost their lives during franceses, polacos e italianos, la mayoría Pristizanja iz svih smjerova the conflict, and many others were severely comunistas. Algunos eran escritores e wounded or imprisoned after the war. The intelectuales, comprometidos con la Najvjerodostojnije studije ukazuju na international volunteers participated in lucha de la clase obrera. También había otprilike 35.000 dobrovoljaca iz 53 zemalja. most of the battlefields and were organized profesionales de la salud, del derecho y Najbrojniji su među dobrovoljcima bili into five mixed brigades (XI – XV Brigade); del ejército. Aproximadamente 10.000 Francuzi, Poljaci i Talijani, a većina su every brigade was subdivided into four voluntarios perdieron la vida durante el bili komunisti. Neki od njih su bili pisci i battalions, each with a majority of volunteers conflicto, muchos otros fueron gravemente intelektualci, iako su pripadali radničkoj klasi. from the same country. The farewell to heridos y otra parte considerable acabó Također su se među dobrovoljcima nalazili the International Brigades was a moving encarcelada después de la guerra. Los razni profesionalci iz domena zdravstva, and massive event that filled the streets voluntarios internacionales participaron prava i vojske. Otprilike 10.000 dobrovoljaca of Barcelona on 28 October 1938, and their en la mayoría de los campos de batalla y izgubilo je svoje živote tijekom konflikta. sacrifice left an unforgettable legacy among se organizaron en cinco brigadas mixtas Međunarodni dobrovoljci sudjelovali su na Spanish anti-fascists. (Brigadas XI-XV); cada brigada se subdividió većini bojišnica, te su bili organizirani u pet

12 13 Yugoslav volunteers Los voluntarios SIM: Vlajko Begović, Roman Filipčev y Karel poput primjerice artiljerijske jedinice Hatz. Los voluntarios yugoslavos lucharon en “Stjepan Radić”. Jugoslavenski dobrovoljci The total number of Yugoslavs in Spain yugoslavos todas las grandes batallas y campañas de la zauzimali su važne položaje u administraciji is difficult to calculate precisely because guerra civil española, desde la defensa de Internacionalnih brigada i obavještajnoj of the conspiratorial nature of getting El número total de yugoslavos en España Madrid en 1936 hasta la retirada de Cataluña službi (SIM), a mnogi su dosegli i vrlo visoke into the country, the incomplete records es difícil de calcular con precisión, dado el en 1939. činove tijekom napredovanja rata. Dvojica of the Republican army, and various carácter conspirativo de la entrada en el su postali potpukovnici, osmero bojnici, pseudonyms used by the volunteers. país, los registros incompletos del ejército trideset i pet kapetani, sto i pet njih postali republicano y los diversos seudónimos Jugoslavenski su poručnici, a osamdeset i šest su bili Recently, French historian Herve Lemesle utilizados por los voluntarios. podoficiri. Trojica Jugoslavena vodilo je compiled an expanded database of Yugoslav dobrovoljci SIM (obavještajnu službu): Vlajko Begović, volunteers that provides information on 1,910 Recientemente, el historiador francés Roman Filipčev i Karel Hatz. Jugoslavenski volunteers. Based on the existing data, it is Hervé Lemesle compiló una base de datos Točan broj Jugoslavena u Španjolskoj dobrovoljci borili su se u svim većim bitkama possible to calculate that just under half of ampliada de voluntarios yugoslavos que teško je precizno izračunati zbog i kampanjama Španjolskog građanskog rata, the Yugoslav contingent was born in present- proporciona información sobre 1.910 zavjereničke prirode pristizanja u zemlju, od obrane Madrida 1936., do povlačenja iz day Croatia. When analyzing the nationality voluntarios. A partir de la base de los datos nepotpunih dosjea Republikanske armije Katalonije 1939. godine. of the volunteers, the greatest number existentes, es posible calcular que poco i raznih pseudonima koje su dobrovoljci (also just under half) were Croats, followed menos de la mitad del contingente yugoslavo koristili. Student volunteers from Yugoslavia by Slovenes and Serbs. According to the nació en la actual Croacia. Al analizar la Estudiantes voluntarios de Yugoslavia available statistics, many of the volunteers nacionalidad de los voluntarios, el mayor Francuski povjesničar Herve Lemesle Studenti dobrovoljci iz Jugoslavije državni arhiv u rijeci arrived in Spain during the first year of the número (también algo menos de la mitad) nedavno je sastavio proširenu bazu podataka war; of the 1,185 volunteers whose date of eran croatas, seguidos de eslovenos y o jugoslavenskim dobrovoljcima, koja arrival is known, nearly 800 (or 67 percent) serbios. Según las estadísticas disponibles, pruža informacije o 1.910 dobrovoljaca. Na arrived in Spain by July 1937. muchos de los voluntarios llegaron a España temelju postojećih podataka moguće je durante el primer año de la guerra; de los izračunati kako je nešto manje od polovice Like the International Brigades (IB) in general, 1.185 voluntarios de los que se conoce la jugoslavenskog kontingenta boraca rođeno Yugoslav units suffered high casualty rates, fecha de llegada, casi 800 (el 67 %) llegaron na teritoriju današnje Republike Hrvatske. Pri especially among officers, although they a España en julio de 1937. analizi narodnosti dobrovoljaca, najveći broj were higher than most other national groups. Al igual que las Brigadas Internacionales (također nešto manje od polovice) bili su It has been estimated that approximately en general, las unidades yugoslavas Hrvati, a zatim slijede Slovenci i Srbi. Prema half of the Yugoslav volunteers were killed sufrieron elevadas tasas de fallecimientos, dostupnoj statistici, mnogi su dobrovoljci in Spain, compared to 16.7 percent killed especialmente entre los oficiales, que fueron pristizali u Španjolsku tijekom prve godine for all the International Brigades, while notablemente superiores a las de la mayor rata. Od ukupno 1.185 dobrovoljaca čiji je another three hundred were wounded. The parte de los demás grupos nacionales. Se datum dolaska u zemlju poznat, približno most famous casualty among Yugoslavs was ha estimado que aproximadamente la mitad 800 njih (odnosno 67 posto) stiglo je u Blagoje Parović, a member of the Politburo, de los voluntarios yugoslavos murieron en Španjolsku do srpnja 1937. who died in the Battle of Brunete in July España, en comparación con el 16,7 % de 1937 as the political commissar of the XIIth todas las Brigadas Internacionales, y que Poput Internacionalnih brigada (IB) International Brigade. trescientos resultaron heridos. općenito, Jugoslavenske jedinice pretrpjele La víctima más famosa entre los yugoslavos su velike gubitke u ljudstvu, posebice The vast majority of volunteers served as fue Blagoje Parović, un miembro del među časnicima, iako su stope bile veće infantry in the IB once they were established Politburó que, como comisario político de la nego kod većine drugih nacionalnih grupa. in late 1936. Others were in artillery or XII Brigada Internacional, murió en la batalla Procijenjeno jest kako je približno polovica antitank units, such as the “Stjepan Radić de Brunete en julio de 1937. La mayor parte Jugoslavenskih dobrovoljaca smrtno stradala Battery.” The Yugoslav volunteers held de los voluntarios sirvieron como infantería u Španjolskoj, u usporedbi s 16,7 posto important positions in the IB administration en las brigadas una vez que se establecieron, ubijenih u Internacionalnim brigadama, dok and the intelligence services (SIM), and many a finales de 1936. Otros estaban en je tristotinjak dobrovoljaca bilo ranjeno. achieved high ranks during the course of unidades de artillería o antitanques, como Najpoznatiji stradalnik među jugoslavenskim Marko Orešković hrvatski povijesni muzej the war. Two became lieutenant-colonels, la Stjepan Radić Battery. Los voluntarios dobrovoljcima bio je Blagoje Parović, član eight were majors, thirty-five were captains, yugoslavos ocuparon puestos importantes Politbiroa koji je poginuo u bitki kod Bruneta 105 were lieutenants, and eighty-six were en la administración de las brigadas y en u srpnju 1937. godine kao politički komesar non-commissioned officers. Three Yugoslavs los Servicios de Inteligencia Militar (SIM), y XII. Internacionalne brigade. headed the SIM: Vlajko Begović, Roman muchos alcanzaron altos rangos durante el Filipčev and Karel Hatz. The Yugoslav curso de la guerra. Dos se convirtieron en Velika većina dobrovoljaca služila je u volunteers fought in all of the major battles tenientes coroneles, ocho fueron mayores, pješaštvu Internacionalnih brigada, nakon and campaigns of the Spanish Civil War, treinta y cinco fueron capitanes, ciento cinco što su one bile uspostavljene krajem Front page of Dimitrovac (5 December 1937) from the defense of Madrid in 1936 until the fueron tenientes y ochenta y seis fueron 1936. godine. Drugi dobrovoljci služili su Portada de Dimitrovac (5 de diciembre de 1937) retreat from Catalonia in 1939. suboficiales. Tres yugoslavos encabezaron el u topništvu i protutenkovskim jedinicama, Naslovnica Dimitrovca (5 prosinca 1937.)

14 15 Volunteers from 12. Rački Ivan (1.1.1905.-6.7.1937.) 09. Radošević Anđelko Rijeka: Crikvenica: 13. Šnajdar Ivan (31.1.1911.-1938.) (28.5.1913. -20.1.1993.) Senj: Rijeka, the Croatian 14. Tomac Matija 10. Vukonić Lovro 01. Baschiera Eugenio (12.7.1897.) 01. Antić Emil (29.1.1905.-2.8.1984.) (6.9. 1911. – 18.9.1938.) 01. Čopić Milan Emil Littoral, and Gorski 02. Bellen Emilio (28.3.1902.–1939.) (6.6.1910.–22.7.1951.) 15. Žagar Miho Majk (1904.) 11. Žagar Engelbert Anđelko (4.12.1987. – 1940.) 03. Cosulich Carlo (22.5.1905.) 02. Antić Vicko Vinko (2.10.1912. ) (7.11.1914. – 1938.) 02. Čopić Vladimir Senjko (8.3.1891.) kotar 04. Cvijanović Stefan Cvujić 03. Car Nikola Crni 03. Legac Jure Đuro (1911.–1971.) (1.1.1910.–7.7.1942.) Fužine: (28.3.1900. – 10.9.1948.) 05. Fućak Ljubomir 04. Katnić Ivan (10.10.1888. – 1943.) Matulji: Voluntarios de Rijeka, (14.6.1913.–10.8.1982.) 05. Lončarić Josip 01. Matajčić Ivan 06. Horvat Ladislav (12.9.1911.) (27.10.1901.–1982.) (4.8.1898. - 9.1.1972.) 01. Jurdana Ivan el litoral croata, y 07. Jardas Eduard Edo 06. Lončarić Vladimir Vlado (16.12.1896. – 27.2.1937.) Vinodol: (30.1.1901.–25.7.1980.) (6.12.1909.) 01. Brozičević Juraj Jure (9.10.1912.) Gorski kotar 08. Joković Bogdan 07. Paljaga Ivan Ćirilo 02. Brozović Srećko Filip (7.12.1913.–14.7.1938.) (19.7.1911.- 1941.) Jelenje: (1905.–1938.) 09. Juranić Oskar (11.10.1909.) 08. Pobor Josip (1.9.1911.–1942.) 01. Zoretić Ivan Mrkopalj: 03. Kalafatić Milan (12.9.1907.) 10. Krušnjak Kazimir 09. Somerža Ivan Bela (29.12.1910. – 1975.) 01. Starčević Pavo 04. Koščić Franjo Frank Dobrovoljci iz Rijeke, (1907.–27.12.1936.) (27.9.1906.–6.10. 1944.) (10.1.1892. – 12.4.1941.) (22.7.1902. – 4.5.1968.) 11. Leban Guseppe Vincent 10. Zoričić Dragutin Drago Hrvatskog Primorja i 05. Ropac Ivan (21.1.1896.–1943.) (11.7.1909.–18.8.1985.) (10.10.1912.–21.4.1979.) Gorskog kotara 12. Lučić Marijan (15.8.1902.–1945.) 11. Zurak Mirko Miro Kastav: 06. Šimić Anton 13. Matković Milan (1910.–5.12.1968.) (2.10.1900.-20.5.1983.) 01. Lipušćek Viktor Novalja: (22.4.1892.–2.2.1937.) 14. Mlakar Dragutin (8.3.1905. – 1937.) 01. Tamarut Mihovil (28.9.1917.–15.11.1941.) (21.12.1892. – 1965.) 15. Nonveiller Guido Kukac Čabar: Viškovo: (5.6.1913.) 01. Čop Milivoj 01. Jugo Joakim 16. Rujčević Ivan Ben (1915.) Klana: (5.1.1916. – 6.4.1938.) (6.3.1915. -25.5.1944.) 17. Tomšić Ljubomir 01. Raspor Anton Sibirac Opatija: 02. Čop Alojz (1902. ) 02. Lučić Abert (7.11.1908. -1945.) (17.9.1898.–1945.) (13.5.1899. – 8.11.1961.) 01. Gregorčić Ivan 03. Čop Blaž (umro 1938.) 03. Matejčić Dragutin 18. Turk Ivan (13.11.1909.) (5.5.1899. – 12.8.1962.) 04. Poje Petar (28.12.1907. -25.3.1942.) 19. Turk Nikola (1908.–12.1.1938.) 02. Gregorčić Josip Jože (27.6.1911. – 10.9.1938.) 20. Valiani Weiczen Leo (9.2.1909.) (30.7.1903. – 9.9.1942.) 21. Vodopija Evgenije Krk : 22. Zlatić Dragutin (4.6.1917.–1937.) 01. Depope Mate (7.5.1906.) Vrbnik: 23. Zoljanić Franjo Čavle: 02. Linardić Ivan 01. Brusić Anton 24. Žic Stjepan (11.8.1904.) (23.8.1906. – 7.8.1983.) Punat: 01. Manjgotić Anton Toni (19.6.1914.) (11.6.1905.–13.6.1953.) 03. Marković Franjo 01. Žic Franjo (7.1.1911. – 11.2.1974.) 02. Žeželić Ivan (19.6.1891.) 02. Volarić Mate (7.3.1900. – 1986.) (26.3.1906. – 15.4.1983.)

Bakar: 01. Burić Ivan Delnice: Rab: Vrbovsko: (10.11.1898. – 29.9.1971.) Lokve: 01. Paparić Jakov (19.9.1901 – 1937.) 01. Abramović Josip 01. Kapš Antun (26.3.1909. – 1978.) 02. Ružić Jerolim Franjo (28.9.1894.) 01. Bertagnin Alojz-Vjekoslav (17.2.1901. – 10.6.1973) 02. Kapš Franjo (6.7.1902.) (18.5.1914. – 1.5.1938.) 02. Abramović Juraj Juro (6.2.1901.) 03. Kudec Vinko (1910.) 02. Bolf Albert (15.9.1912. – 6.1.1981) 03. Bolf Matija 04. Kujundžić Anton 03. Bolf Roko (15.8.1914. -14.7.1938.) Ravna Gora: Baška: (13.4.1900. – 14.11.1978.) (1903.- 20.11.1936.) 04. Cernić Ferdinand – Ferdo 04. Briški Antun (1906. – 1937.) 01. Grgurić Eduard Edo 05. Milošević Stjepan (1910. – 1937.) 01. Derenčinović Ivan Johan (7.5.1914. – 18.3.1954.) 05. Briški Marko (29.4.1911.- 1940.) (26.1.1892. – 12.4.1970.) 06. Mufić Josip (25.5.1914. -1939.) (13.8.1905.) 05. Cenčić Slavko 06. Gašparac Ivan (1904.) 07. Muhić Ivan (1903. – 1937.) (5.12.1909. – 23.7.1948.) 07. Juras Božo (1904. – 1938.) 08. Palijan Anton (17.1.1910. – 1940.) 06. Grgurić Andrija Dimnjačar 08. Lenac Ivan 09. Šimunc Nikola (6.12.1910.–1954.) (6.2.1906.–24.4.1945.) (10.11.1912. – 12.11.1943.) Cres: 09. Majnarić Josip (1902.–1938.) 07. Jakovac Martin Puškarićev 01. Valcich Biago (8.3.1905.) 10. Pleše Jure (25.5.1989.–2.9.1977.) (11.11.1906. – 26.8.1970.) 11. Polić Stjepan 08. Mance Branimir (3.1.1902.–7.1.1987.) (25.1.1906. – 3.4.1938.)

16 17 Vladimir Ćopić Nacido en Senj el 8 de marzo de 1891, después. La URSS lo rehabilitó en 1958. En je pet mjeseci kasnije. Sovjetski savez ga Vladimir Ćopić fue el revolucionario más 1976, su ciudad natal de Senj inauguró un je posmrtno rehabilitirao 1958. godine. Vladimir Ćopić was the most famous famoso del litoral croata en el período de busto de Vladimir Ćopić, que ahora se exhibe U rodnom gradu Senju je 1976. godine revolutionary from the Croatian Littoral in entreguerras. en el museo de la ciudad de Senj. otkriveno poprsje Vladimira Ćopića, koje se the interwar period. He was born in Senj trenutno čuva u senjskom gradskom muzeju. on 8 March 1891. Estudió Derecho en Zagreb, pero sus estudios se vieron interrumpidos a raíz del Vladimir Ćopić bio je jedan od He studied law in Zagreb, but his studies estallido de la Primera Guerra Mundial. najpoznatijih revolucionara s područja were cut short by the outbreak of the First Como soldado austrohúngaro, fue capturado Hrvatskog primorja u međuratnom World War. As an Austro-Hungarian soldier, y enviado a un campo de prisioneros de razdoblju. he was captured and sent to a Russian POW guerra rusos. A Ćopić no se le permitió camp. Ćopić was not allowed to join the unirse al cuerpo de voluntarios yugoslavos, Rodio se u Senju, 8. ožujka 1891. godine. Yugoslav Volunteer Corps because he refused ya que se negó a prestar juramento al rey Studirao je pravo u Zagrebu, no studij to swear an oath to the Serbian King Peter. serbio Pedro. Como resultado, no pudo salir mu je prekinut početkom Prvog svjetskog As a result, he was not allowed out of the del campo hasta la Revolución de Octubre y, rata. Ćopić je kao austrougarski vojnik camp until the October Revolution, and soon poco después de su liberación, se unió a los zarobljen i poslan u ruski kamp za ratne after his release, he joined the Bolsheviks. bolcheviques. En 1919 regresó a Yugoslavia zarobljenike. Nije mu odobreno pridruživanje In 1919, he returned to Yugoslavia to spread para difundir la propaganda comunista y Jugoslavenskom dobrovoljačkom korpusu communist propaganda and participated in participó en el congreso fundador del Partido zbog toga što je odbio prisegnuti zakletvu the Party’s founding congress in Belgrade in en Belgrado en abril. Fue elegido miembro srpskom kralju Petru. Posljedično tome nije April. He was immediately elected into the inmediatamente en el Comité Central del mogao napustiti kamp do kraja Oktobarske Vladimir Ćopić after being wounded Central Committee of the Communist Party Partido Comunista de Yugoslavia (KPJ) y, tras revolucije, a ubrzo nakon puštanja pridružio Vladimir Ćopić después de ser herido of Yugoslavia, and after it was banned he was la prohibición de este, fue condenado a dos se boljševicima. Vratio se u Jugoslaviju Vladimir Ćopić nakon što je ranjen državni arhiv u rijeci sentenced to two years in prison. años de prisión. 1919. godine kako bi širio komunističku In 1925, he was forced to flee to the USSR, propagandu i sudjelovao na partijskom where he attended the International Lenin En 1925, Ćopić se vio obligado a emigrar osnivačkom kongresu u Beogradu, u travnju School for four years. Ćopić worked in a la URSS, donde asistió a la Escuela iste godine. Odmah je bio izabran u Centralni Prague as a Comintern instructor to the Internacional Lenin durante cuatro komitet Komunističke partije Jugoslavije, a Communist Party of Czechoslovakia, and años. Trabajó en Praga como instructor nakon što je stranka bila zabranjena, osuđen An officer of the International Brigades and Vladimir Ćopić from 1932, together with Milan Gorkić and del Comintern del Partido Comunista de je na dvije godine zatvora. Un oficial de las Brigadas Internacionales y Vladimir Ćopić Blagoje Parović, de facto led the KPJ. After Checoslovaquia y, desde 1932, junto con Časnik Internacionalne brigade i Vladimir Ćopić istorijski arhiv beograda a conflict with Gorkić, Ćopić volunteered Milán Gorkić y Blagoje Parović, dirigió de Ćopić je prisiljen pobjeći u SSSR 1925. godine, to go to Spain, where he arrived in January facto el KPJ. Después de un conflicto con i tamo je četiri godine polazio Međunarodnu 1937. He became a political commissar and Gorkić, Ćopić se ofreció como voluntario Lenjinovu školu. Radio je u Pragu kao then the commander of the XVth International para ir a España, donde llegó en enero de instruktor Kominterne za Komunističku Brigade, also known as the Abraham Lincoln 1937. Se convirtió en comisario político stranku Čehoslovačke, a od 1932. godine uz Brigade. He led the brigade in the battles of y luego en comandante de la XV Brigada Milana Gorkića i Blagoja Parovića de facto Jarama and Brunete. Internacional, también conocida como vodi KPJ. Nakon konflikta s Gorkićem, Ćopić Brigada Abraham Lincoln, que dirigió en las se dobrovoljno javlja za odlazak u Španjolsku, In the spring of 1938, he was singled out batallas de Jarama y Brunete. gdje stiže u siječnju 1937. godine. Postao by Josip Broz Tito as one of only two je politički komesar, a zatim i zapovjednik intellectuals who should be considered En la primavera de 1938, Josip Broz Tito XV. Internacionalne brigade, poznatije i kao for working in the party leadership (the lo señaló como uno de los dos únicos Brigada Abrahama Lincolna. Predvodio je other being Božidar Maslarić). intelectuales que debían ser considerados brigadu u bitkama kod Jarame i Brunete. para trabajar en la dirección del Partido Ćopić arrived in Moscow in late August 1938, (el otro fue Božidar Maslarić). U proljeću 1938. godine Josip Broz roughly at the same time as Tito. The two Tito izdvaja Ćopića kao jednog od dva comrades wrote reports for the Comintern Ćopić llegó a Moscú a finales de agosto de intelektualca koje bi trebalo razmatrati on the condition of the party and plans 1938, aproximadamente al mismo tiempo za rad u partijskom vodstvu (drugi je bio for re-establishing its activity among the que Tito. Los dos camaradas escribieron Božidar Maslarić). masses in Yugoslavia. However, the NKVD informes para el Comintern sobre las arrested Ćopić on 3 November 1938, and he condiciones del partido y los planes para Ćopić stiže u Moskvu krajem kolovoza 1938. was shot five months later. The Soviet Union restablecer su actividad entre las masas en godine, otprilike u isto vrijeme kada i Tito. rehabilitated him in 1958. In 1976, his home Yugoslavia. Sin embargo, la policía secreta Dvojica drugova napisala su izvještaje za town of Senj unveiled a bust of Vladimir de la URSS (el Comisariado del Pueblo para Kominternu o stanju stranke i planovima za Vladimir Ćopić and members of the International Brigades Ćopić's bust today Ćopić, which is now held in the Senj city Asuntos Internos, o NKVD por sus siglas en ponovno uspostavljanje njezine aktivnosti Vladimir Ćopić y miembros de las Brigadas Internacionales Busto de Ćopić hoy museum. ruso) arrestó a Ćopić el 3 de noviembre de među masama u Jugoslaviji. Ćopića ipak Vladimir Ćopić i interbrigadisti Poprsja Ćopiću danas ese mismo año, y fue fusilado cinco meses uhićuje NKVD 3. studenog 1938., a strijeljan istorijski arhiv beograda katarina vukelić

18 19 Edo Jardas Edo Jardas: Spanish Edo Jardas: voluntario Edo Jardas: španjolski državni arhiv u rijeci Volunteer and Mayor en España y alcalde de dobrovoljac i of Rijeka Rijeka gradonačelnik Rijeke Edo Jardas after being wounded in July 1937 Edo Jardas tras ser herido en julio de 1937 Over 200 of the Yugoslav volunteers in Spain Más de doscientos voluntarios yugoslavos en Preko 200 jugoslavenskih dobrovoljaca Edo Jardas nakon što je ranjen u srpnju 1937. arrived from the United States and Canada. España llegaron desde los Estados Unidos u Španjolskoj pristiglo je iz Sjedinjenih državni arhiv u rijeci Many of them were originally from the area y Canadá. Muchos de ellos eran originarios Američkih Država i Kanade. Mnogi od njih su surrounding Rijeka, including nineteen from de la zona que rodea Rijeka; concretamente, porijeklom bili iz okolnog područja Rijeke, Istria (many Italian anarchists), fourteen diecinueve de Istria (un elevado número de uključujući i 19 dobrovoljaca iz Istre (brojni from Kvarner, nine from Gorski kotar (six anarquistas italianos), catorce de Kvarner, talijanski anarhisti), 14 s Kvarnera, 9 iz from Delnice and one from Lokve) and nueve de Gorski kotar (seis de Delnice y Gorskog kotara (6 iz Delnica i jedan iz Lokve), twenty-one from Lika (of whom seven came uno de Lokve) y veintiuno de Lika (de los te 21 iz Like (od kojih je 7 bilo iz Perušića i 4 from Perušić and four from Lovinac). cuales siete procedían de Perušić y cuatro de iz Lovinca). Lovinac). Eduard “Edo” Jardas was one such Eduard “Edo” Jardas bio je jedan od tih volunteer. Born in Zamet in 1901, he Eduard “Edo” Jardas fue uno de esos dobrovoljaca. Rođen na Zametu 1901. attended the Croatian Gymnasium in voluntarios. Nacido en Zamet en 1901, godine, polazio je Hrvatsku gimnaziju Sušak and a merchant school in Celje, asistió al Instituto Croata en Sušak y na Sušaku i trgovačku školu u Celju u Slovenia. a una escuela de comercio en Celje, Sloveniji. Eslovenia. Initially a member of the Yugoslav unitarist U početku je bio član jugoslavenske Orjuna movement, Jardas became a Inicialmente miembro del movimiento unitarističke organizacije “Orjune”, a postao Communist a few years after he arrived unitarista yugoslavo Orjuna, Jardas se je komunist nekoliko godina nakon dolaska in Canada in 1926. He initially worked at convirtió en comunista unos años después u Kanadu 1926. Tamo je radio na organizaciji organizing forestry and mine workers into de haber llegado a Canadá, en 1926. Al šumara i rudara u komunistički vođene Communist-run unions and became the principio trabajó en la organización de los sindikate, te postao urednik partijskih editor of Borba, a Croatian-language Party trabajadores forestales y mineros, sindicatos novina “Borba” tiskanih na hrvatskom jeziku. Edo Jardas and Steve Nelson (Stjepan Mesaroš) newspaper. He arrived in Spain in late March dirigidos por comunistas, y llegó a ser el U Španjolsku je stigao krajem ožujka 1937. Edo Jardas y Steve Nelson (Stjepan Mesaroš) 1937, where he commanded a machine-gun editor de Borba, un periódico del Partido godine, i tamo je zapovijedao mitraljeznom Edo Jardas i Steve Nelson (Stjepan Mesaroš) unit for the Dimitrov Battalion and the en lengua croata. Llegó a España a finales jedinicom bataljuna Dimitrov, i trećom državni arhiv u rijeci Third Company of the Lincoln-Washington de marzo de 1937, donde estuvo al mando četom Lincoln-Washington bataljona. Battalion. He was wounded twice, the de una unidad de ametralladoras para el Jardas je dva puta bio ranjen, pri čemu je second time so severely that he needed Batallón Dimitrov y la Tercera Compañía del drugi put bio toliko teško ozlijeđen da je to be evacuated to France. In 1938 Jardas Batallón Lincoln-Washington. Fue herido dos morao biti evakuiran u Francusku. Jardas se returned to Canada where he became a veces, la segunda tan gravemente que tuvo 1938. godine vratio u Kanadu i postao član member of the Central Committee of the que ser evacuado a Francia. En 1938 regresó Centralnog komiteta Kanadske komunističke Edo Jardas at meeting with Tito in 1946 Canadian Communist Party and continued a Canadá, donde se convirtió en miembro partije, te nastavio s izdavačkim Edo Jardas en una reunión con Tito en 1946 Edo Jardas na sastanku s Titom 1946. his publishing activities. del Comité Central del Partido Comunista aktivnostima. državni arhiv u rijeci Canadiense y prosiguió sus actividades After the Tito-Stalin split in 1948, Jardas editoriales. Nakon sukoba Staljina i Tita 1948. godine returned to Rijeka on the ship Radnik (which Jardas se brodom “Radnik”, koji je prevozio had been commissioned to ferry returnees to Tras la escisión entre Tito y Stalin en 1948, povratnike u Jugoslaviju nakon Drugog Yugoslavia after World War II) and attended Jardas regresó a Rijeka a bordo de Radnik svjetskog rata, vratio u Rijeku te prisustvovao the Communist Party of Yugoslavia’s 5th (barco que había sido encargado de Petom kongresu Komunističke partije Party Congress. After serving in the Yugoslav transportar a los retornados a Yugoslavia Jugoslavije. Nakon služenja Jugoslavenskoj embassy in India, he was Rijeka’s mayor después de la Segunda Guerra Mundial) y ambasadi u Indiji, Jardas je bio i from 1951 until 1959, as well as a member asistió al V Congreso del Partido Comunista gradonačelnik Rijeke (predsjednik Gradskog of the Central Committee of both League of de Yugoslavia. Después de servir en la narodnog odbora) od 1951. do 1959. godine, Communists of Croatia (SKH) and Yugoslavia embajada yugoslava en la India, fue alcalde te član Centralnih komiteta Saveza komunista (SKJ). He died in 1980 and is buried in Kozala de Rijeka desde 1951 hasta 1959, así como Hrvatske i Saveza komunista Jugoslavije. Cemetery. miembro del Comité Central de la Liga de Jardas je preminuo 1980. godine i sahranjen Comunistas de Croacia (SKH) y de Yugoslavia je na gradskom groblju Kozala. (SKJ). Murió en 1980 y está enterrado en el cementerio de Kozala.

20 21 The fallen need you!: help the War Health Council International Women Mujeres voluntarias Ženske međunarodne ¡Los caídos te necesitan! ayuda al Consejo Nacional de Guerra Pali borci vas trebaju! Pomozite vijeću ratnog zdravstva Volunteers in the internacionales en la dobrovoljke u f-794. crai biblioteca del pavelló de la república (ub) Spanish Civil War guerra civil española Španjolskom

The Republican cause received the La causa republicana recibió el apoyo građanskom ratu support of many women who traveled de multitud de mujeres, que viajaron Republikanski povod za borbu primio je from different countries with the objective desde diferentes países con el objetivo de podršku brojnih žena, koje su doputovale of defending democracy and freedom in defender la democracia y la libertad en iz raznih zemalja s ciljem obrane Spain. España. demokracije i slobode u Španjolskoj. Coming from a variety of backgrounds, they Procedentes de diversos orígenes, se unieron joined the Republican cause and became a a la causa republicana y se convirtieron Dolazeći iz različitih pozadina, one su se Women on Barcelona street going into exile with suitcases decisive factor in the conflict. The women en un factor decisivo en el conflicto. Las pridružile republikanskoj borbi i postale Mujeres en las calles de Barcelona se exilian con maletas volunteers mainly dealt with the tasks voluntarias se ocupaban principalmente odlučujući faktor u konfliktu. Dobrovoljke su Žene na ulicama Barcelone odlaze u prognanstvo, noseći svoje kovčege of the rearguard, although some were de las tareas de la retaguardia, aunque se uglavnom bavile zadacima u pozadini, iako fons ag 9 /11 (1). crai biblioteca del pavelló de la república (ub) stationed on the front-lines, such as the algunas estaban ubicadas en el frente, su neke bile pozicionirane i na prvim linijama, Conde Sisters, who arrived from their native como las hermanas Conde, que llegaron kao npr. sestre Conde koje su pristigle s Cuba and fought in the Somosierra front de su Cuba natal y lucharon en el frente de Kube i borile se na fronti Somosierre uz alongside the Republican forces. Another Somosierra junto a las fuerzas republicanas. republikanske snage. Još jedan poznati well-known combatant was Käthe Hempel, Otra combatiente muy conocida fue Kathe ženski borac bila je i Käthe Hempel, švicarska a Swiss athlete who arrived in Barcelona to Hempel, una atleta suiza que llegó a atletičarka koja je došla u Barcelonu kako participate in the People’s Olympiad in July Barcelona para participar en la Olimpiada bi sudjelovala u Narodnoj Olimpijadi u 1936. After the military uprising, she decided Popular en julio de 1936. Tras el alzamiento srpnju 1936. i nakon izbijanja vojnog ustanka to stay and fight for the Republic with the militar, decidió quedarse y luchar por la odlučila ostati boriti se za Republiku s anti-fascist militias. República con las milicias antifascistas. antifašističkom milicijom.

Although the role of international women A pesar de que el papel de la mujer en Iako uloga međunarodnih dobrovoljki u in the Spanish Civil War has not been fully las Brigadas Internacionales no ha sido Španjolskom građanskom ratu nije bila researched, their help and effort was as suficientemente investigado, su ayuda y potpuno istražena, njihova pomoć i trud necessary as that of their companions on esfuerzo fue tan necesario como el de sus bili su nužni jednako kao i trud njihovih the battlefield. compañeros en el campo de batalla. kolega na bojišnici.

The French Communist activist Lise London La activista comunista francesa Lise London Francuska komunistička aktivistica Lise was involved in organizing the International participó en la organización de las Brigadas London bila je uključena u organiziranje Brigades, together with Maurice Thorez and Internacionales, junto con Maurice Thorez Internacionalnih brigada, zajedno s Georgi Dimitrov. Additionally, the lieutenant y Georgi Dimitrov. Además, la teniente de Mauriceom Thorezom i Georgijem Dimitrovim. Farewell to the International of the Tembleque and Linares airfields was los aeródromos de Tembleque y Linares fue Talijanka Emma Sola bila je poručnica Brigades in Barcelona the Italian Emma Sola, which demonstrates la italiana Emma Sola, lo cual demuestra la aerodroma Tembleque i Linares, što ukazuje Despedida de las Brigadas Internacionales en Barcelona the presence of women in decision-making presencia de mujeres en puestos de decisión na prisutnost žena na važnim pozicijama Oproštaj od Internacionalnih positions in the Brigades. The Health Services en las brigadas. odlučivanja u sklopu Brigada. brigada u Barceloni counted on the dedication of many female crai biblioteca del pavelló nurses and doctors. One of these was Los Servicios de Salud contaban con Zdravstvene usluge računale su na de la república (ub) Lea Kraus, born in the former Yugoslavia, la dedicación de muchas enfermeras y posvećenost mnogih medicinskih sestara i who provided her knowledge of nursing in doctoras. Una de ellas fue Lea Kraus, nacida doktorica. Jedna od njih bila je Lea Kraus, different hospitals, as did her compatriot, en la antigua Yugoslavia, quien aportó sus rođena u nekadašnjoj Jugoslaviji, koja je Doctor Nada Dimitrijević-Nešković. conocimientos de enfermería en diferentes dijelila svoje znanje medicinske njege u hospitales, al igual que la doctora Nada raznim bolnicama, kao i njena kolegica, Additionally, women worked as senior health Dimitrijević-Nešković, compatriota suya. doktorica Nada Dimitrijević-Nešković. officials, which was proven by the American Además, las mujeres trabajaron como Žene su također bile i visoke zdravstvene brigadista Mildred Rackley, who organized oficiales de salud de alto rango. Un ejemplo službenice, što dokazuje Mildred Rackley, the first American hospital in Spain. ilustrativo es el de la brigadista americana američka dobrovoljka koja je organizirala Mildred Rackley, quien organizó el primer prvu američku bolnicu u Španjolskoj. hospital americano en España.

22 23 Borka Demić in a hospital in Murcia Yugoslav Women Mujeres yugoslavas Jugoslavenske Borka Demić en un hospital de Murcia Borka Demić u bolnici u Mursiji Volunteers in the voluntarias en la guerra dobrovoljke u španija, 1936.-1939. Spanish Civil War civil española Španjolskom

In the Spanish Civil War, there were 16 En la guerra civil española había 16 građanskom ratu women among the Yugoslav volunteers. mujeres entre los voluntarios yugoslavos. U Španjolskom građanskom ratu je među Three of them were doctors and two were Tres de ellas eran médicas y dos jugoslavenskim dobrovoljcima bilo i 16 nurses, while among the others six were enfermeras, seis eran obreras, dos žena. Njih tri bile su liječnice, dvije su bile workers, two students, one a clerk, and estudiantes, una oficinista y las dos medicinske sestre, šest su bile radnice, the last two without occupations. últimas no tenían ocupación. dvije studentice, jedna službenica i dvije bez zanimanja. At the time they were in Spain, the oldest La mayor tenía 43 años, mientras que las tres was 43 years old, while the three youngest más jóvenes solamente tenían 22 años. were only 22 years old. U vrijeme kada su boravile u Španjolskoj, La mayoría de las voluntarias fueron a najstarija je imala 43 godine, dok su tri Most of the women volunteers went to España en 1937, procedentes del territorio najmlađe imale samo 22 godine. Spain during 1937, coming either from the del Reino de Yugoslavia o de países como territory of the Kingdom of Yugoslavia or Argelia, Bélgica, Checoslovaquia, Francia y Većina dobrovoljki odlazi u Španjolsku Basch Ana-Marija from countries such as Algeria, Belgium, Uruguay. Algunas de aquellas mujeres habían tijekom 1937. godine, i to uglavnom s Czechoslovakia, France, and Uruguay. Some sido agentes activas en el movimiento obrero područja Kraljevine Jugoslavije ili iz Bohunički Dr Adela of the women had been active in the workers’ o incluso habían sido miembros del Partido emigracije (Alžir, Belgija, Čehoslovačka, movement or even been members of the Comunista de Yugoslavia antes de partir Francuska, Urugvaj), gdje su boravile Dimitrijević-Nešković Dr Nada, Communist Party of Yugoslavia before leaving hacia España. Las que carecían de formación dobrovoljno ili su bile protjerane uslijed for Spain. Prior to arriving in Spain, they médica asistieron con anterioridad a un represivnog režima u Kraljevini. Neke Dragić-Belović Olga (Milić Milica) attended a first aid course for those without primer curso de preparación. Quince de su prije odlaska u Španjolsku aktivno Gavrić Elizabeth-Liza medical training. Fifteen of them worked ellas trabajaron para el Cuerpo Médico sudjelovale u radničkom pokretu, bile članice for the Medical Corps of the International de las Brigadas Internacionales en los ili surađivale s Komunističkom partijom Glavaš Marija Brigades at hospitals which were located hospitales de Murcia, Albacete, Benicasim, Jugoslavije. Dolasku u Španjolsku prethodilo in Murcia, Albacete, Benicàssim, Dénia, Denia, Madrigeras, Vic y otras ciudades. je pohađanje bolničkog tečaja prve pomoći Habulin Marija Madrigeras, Vic, and other towns. In Aparte de la labor principal de atender za one koje nisu imale medicinsku naobrazbu. addition to the primary job of treating a los soldados heridos y enfermos, las Njih petnaest je radilo u isprva odvojenoj, Kraus Lea wounded and sick soldiers, the women voluntarias participaron en cursos de a potom objedinjenoj sanitetskoj službi volunteers participated in training courses formación y organizaron círculos de lectura, internacionalnih brigada. Poznato je da Kučera Tereza and organized reading circles, lectures, conferencias, actuaciones y coros para los su radile u bolnicama u Mursiji, Albaseti, Mezić-Šiljak Dobrila performances, and choirs for wounded soldados republicanos heridos. Muchas de Benikasimu, Deniji, Madrigerasu, Viku i Republican soldiers. Many of them took on ellas asumieron tareas adicionales, como la drugim gradovima. Osim primarnog posla - Nada Dimitrijević Nešković Liza Gavrić Pihler Lujza (Demić Borka) additional tasks, such as the doctor Dobrila doctora Dobrila Mezić-Šiljak, que también zbrinjavanja ranjenih i bolesnih te njihovog španija, 1936.-1939. španija, 1936.-1939. Mezić-Šiljak, who also managed a children's dirigió una sección infantil en el hospital de liječenja, dobrovoljke su u bolnicama Reschitz Zanoni Ottilia section in the hospital in Dénia. There were Denia. sudjelovale u tečajevima osposobljavanja, frequent encounters between the women ali i drugim sadržajima namijenjenima Seles-Brozović Ana volunteers and other Yugoslav volunteers in Hubo encuentros frecuentes entre las dobrovoljcima koji su boravili u bolnicama Sende-Popović Cornelia the hospitals, especially as the International voluntarias y otros voluntarios yugoslavos – kružocima, predavanjima, predstavama Brigades suffered high casualty rates. en los hospitales, sobre todo porque las i zborovima. Uz to, mnoge su preuzimale Simonetti Eugenia According to memoirs, these encounters Brigadas Internacionales sufrieron un alto i dodatne zadaće, poput liječnice Dobrile were filled with memories of working índice de bajas. Según las memorias, estos Mezić-Šiljak koja je rukovodila i dječjim Sneeman Maria together before the war, relaying information encuentros estaban llenos de recuerdos del domom bolnice u Deniji. S obzirom na on the situation in Spain and Yugoslavia, hecho de haber trabajado juntos antes de la to da je u ratu sudjelovao značajan broj and offering encouragement to the soldiers guerra, transmitiendo información sobre la jugoslavenskih dobrovoljaca, susreti u before they returned to the front. situación en España y Yugoslavia y, en el caso bolnicama nisu bili rijetki. Iz zabilježenih de ellas, dando aliento a los soldados antes sjećanja dobrovoljki, vidljivo je kako su bili de que regresaran al frente. ispunjeni sjećanjima na zajednički rad prije rata, prenošenjem informacija o stanju u Španjolskoj i Jugoslaviji te ohrabrivanjem Medical Corps in Spain prije povratka na frontu. Cuerpo Médico en España Sanitetske službe u Španjolskoj državni arhiv u rijeci

24 25 George Orwell Literature & the La literatura y la guerra Španjolski građanski arxiu gràfic infiesta 11/414. crai biblioteca Spanish Civil War civil española rat i Književnost del pavelló de la república (ub) For many foreign writers, the Spanish Para muchos escritores extranjeros, la Španjolski građanski rat je za mnoge pisce Civil War represented the fight for the guerra civil española representó la lucha predstavljao borbu za republikansku Republican cause and the defense of por la causa republicana y la defensa de svrhu i obranu slobode od napretka liberty against the advance of fascism in la libertad contra el avance del fascismo fašizma u Europi. Europe. en Europa. Mogućnost pripovijedanja iskustva borbe The ability to tell first hand experiences in the La capacidad de contar experiencias de protiv fašizma na kontinentu iz prve initial battle against fascism on the continent primera mano en la batalla inicial contra el ruke bila je primarna motivacija za pisce was the primary motivation for writers fascismo en el continente fue la principal poput Ernesta Hemingwaya, Amerikanca such as Ernest Hemingway, an American motivación de escritores como Ernest koji je napisao poznati roman “Kome who wrote the famous novel For Whom Hemingway, un americano que escribió zvono zvoni” i razne članke za publikacije the Bell Tolls, as well as various articles for la famosa novela Por quién doblan las poput “The New Republic”, te za sovjetske publications such as The New Republic and campanas, así como diversos artículos para novine “Pravda”. Hemingway u članku the Soviet newspaper Pravda. In the article publicaciones como The New Republic y el “Čovječanstvo neće oprostiti ovo!” izvještava “Humanity Will Not Forgive This!,” Hemingway periódico soviético Pravda. En el artículo “La o fašističkim zračnim artiljerijskim napadima reported on the aviation and fascist artillery humanidad no perdonará esto”, Hemingway na španjolske gradove. Britanski pisac attacks against Spanish cities. British writer informó sobre los ataques de la aviación y la George Orwell na sličan način ekstenzivno i George Orwell likewise wrote extensively and artillería fascistas contra ciudades españolas. strastveno piše o konfliktu, što je istaknuto u passionately about the conflict, highlighted El escritor británico George Orwell también njegovoj knjizi “Počast Kataloniji”. Iako se nije in his book Homage to Catalonia. Although escribió extensa y apasionadamente sobre mogao prijaviti u Internacionalne brigade, he was unable to enlist in the International el conflicto, y destaca su libro Homenaje a Orwell se borio za Republiku u sklopu Brigades, Orwell fought for the Republic in Cataluña. Aunque no pudo alistarse en las jedinice koju je organizirala Partido Obrero a militia organized by the Partido Obrero de Brigadas Internacionales, Orwell luchó por de Unificación Marxista (POUM). Unificación Marxista (POUM). la República en una milicia organizada por el Partido Obrero de Unificación Marxista Ovi pisci su uviđali potrebu da se svijetu These writers understood the need to (POUM). mora ispričati o nepravdi Španjolskog tell the world about the injustices of the građanskog rata kroz njihovo pero, kao još Spanish Civil War through the use of their Estos escritores comprendieron la jedno oruđe u borbi za slobodu. words, another weapon used in the fight necesidad de contar al mundo las for liberty. injusticias de la guerra civil española a Mnogi prominentni pisci također su bili Illiteracy blinds the spirit: teach yourself soldier través del uso de las palabras, otra arma uključeni u Internacionalne brigade, i El analfabetismo ciega el espíritu: instrúyete soldado The International Brigades also counted on utilizada en la lucha por la libertad. opisivali građanski rat. Velik primjer toga Nepismenost zasljepljuje duh: učite se, vojnici! c-49. crai biblioteca del pavelló de la república (ub) prominent writers who narrated the civil predstavlja norveški pisac Nordahl Grieg war. A great example of this is the Norwegian Las Brigadas Internacionales también koji je napisao roman “Španjolsko ljeto” writer Nordahl Grieg, who wrote the novel contaron con prominentes escritores que 1937. godine. U njemu pripovijeda o opsadi Spanish Summer in 1937. In this book he narraban la guerra civil. Un gran ejemplo Madrida i Brunetskoj bitki, gdje je promatrao describes the siege of Madrid and the de ello es el escritor noruego Nordahl Grieg, Internacionalne brigade u borbi. Još jedan Battle of Brunete, where he observed the quien en 1937 escribió la novela Verano pisac, Rodoljub Čolaković, visoki pripadnik International Brigades in action. Rodoljub Español. En esta obra describe el asedio de Komunističke partije Jugoslavije, proveo je Čolaković, a high-ranking member of the Madrid y la batalla de Brunete, donde vio nekoliko mjeseci u Španjolskoj 1937. godine, Communist Party of Yugoslavia, spent several a las Brigadas Internacionales en acción. te pod pseudonimom P. Vuković objavio svoja months in Spain in 1937 and published his Rodoljub Čolaković, un miembro de alto zapažanja o ratom zahvaćenoj zemlji u svojoj observations about the war stricken country rango del Partido Comunista de Yugoslavia, knjizi “Španija u plamenu”. in his book Španija u plamenu under the pasó varios meses en España en 1937 y pseudonym P. Vuković. publicó sus observaciones sobre el país afectado por la guerra en su libro Spanija u Mariana Pineda: 2nd International Congress of Writers, tribute to the poet plamenu bajo el seudónimo P. Vuković. García Lorca, presentation on July 3 at the Teatro Principal, director: Manuel Altolaguirre, sets and costumes: Victor María Cortezo Mariana Pineda: II Congreso Internacional de Escritores, homenaje al poeta García Lorca, presentación el 3 de julio en el Teatro Principal, director: Manuel Altolaguirre, escenografía y vestuario: Victor María Cortezo Mariana Pineda: II. Međunarodni kongres pisaca, počast pjesniku García Lorci, predstavljanje u Kazalištu Principal 3. Srpnja, redatelj: Manuel Altolaguirre, pozornica i kostimi: Victor María Cortezo c-134. crai biblioteca del pavelló de la república (ub)

26 27 Monument of August August Cesarec es considerado uno de testamento de los ideales revolucionarios de zbog stroge cenzure, “Španjolski susreti” August Cesarec Cesarec in Osijek los escritores croatas y yugoslavos más Cesarec y de la lucha internacional contra el ostaju uzbudljivo svjedočanstvo o autorovim Monumento de August August Cesarec is considered one of the revolucionarios del siglo XX. fascismo. revolucionarnim idealima i međunarodnoj Cesarec en Osijek borbi protiv fašizma. Spomenik Augusta most revolutionary Croatian and Yugoslav Cesarca u Osijeku th Gran parte de su creación está imbuida de writers of the 20 century. vjeran pavlaković aspiraciones revolucionarias, así como de August Cesarec smatra se jednim Much of his work is imbued with reflexiones sobre cuestiones nacionales od najrevolucionarnijih hrvatskih i revolutionary aspirations, as well as croatas, como evidencia en obras como jugoslavenskih pisaca dvadesetog stoljeća. reflections on Croatian national issues, as is Stjepan Radić y la República e Hijo de evident in his works such as Stjepan Radić la Patria: El drama de la vida de Eugene Mnogo njegovih radova prožeto je and the Republic and Son of the Homeland: Kvaternik. La consecuencia lógica de su revolucionarnim aspiracijama, te The Life Drama of Eugene Kvaternik. The actividad revolucionaria fueron sus viajes promišljanjima o hrvatskoj nacionalnoj logical consequence of his revolutionary por España durante la Guerra Civil, que problematici, što je evidentno u radovima activity were his travels through Spain during dieron como resultado su libro Encuentros “Stjepan Radić i republika” i “Sin domovine: the Civil War, resulting in his book Spanish Españoles (1938). životna drama Eugena Kvaternika”. Njegove Encounters (1938). revolucionarne aktivnosti posljedično su Cesarec fue también un miembro activo del dovele i do putovanja po Španjolskoj tijekom Cesarec was also an active member of Partido Comunista Yugoslavo (KPJ) desde Španjolskog građanskog rata, te pisanja the Yugoslav Communist Party (KPJ) since los años veinte, y en los años anteriores knjige “Španjolski susreti. Knjiga susreta s the 1920s, and in the years before World a la Segunda Guerra Mundial contribuyó ljudima i gradovima” (1938). War II contributed significantly to the de forma significativa a la preparación del preparation of the Communist Party for the Partido para la revolución. El KPJ consideró Cesarec je također bio vrlo aktivan član revolution. The KPJ considered the situation que la situación en España era instructiva Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) od in Spain instructive for Yugoslavia because para Yugoslavia, debido a las muchas 1920-ih, te je u razdoblju pred Drugi svjetski of the many similarities that united the similitudes que unían a ambos países – rat dao značajan doprinos pripremanju two countries - economic problems, the problemas económicos, la necesidad de Komunističke partije za revoluciju. U KPJ se necessity of agrarian reform and industrial reforma agraria y desarrollo industrial, el situacija u Španjolskoj smatrala poučnom development, the socio-political role of the papel sociopolítico de la Iglesia y la llamada za Jugoslaviju zbog brojnih sličnosti koje August Cesarec (first on the left) visiting the front in 1937 Church, and the so-called national question. «cuestión nacional»–. Por estas razones, el su ujedinile dvije zemlje – ekonomskih August Cesarec (primero por la For these reasons, the Central Committee of Comité Central del KPJ encargó a Cesarec problema, nužnosti agrarne reforme i izquierda) visitando el frente en 1937 the KPJ tasked Cesarec to write a book about que escribiera un libro sobre España y industrijskog razdoblja, društveno-političke August Cesarec (prvi slijeva) na Bust of August Cesarec in Zagreb Spain and Yugoslav volunteers, which, in the los voluntarios yugoslavos, el cual, con el uloge Crkve, i tzv. nacionalnog pitanja. frontu 1937. španija 1936.-1939. Busto de August Cesarec en Zagreb spirit of the People's Front, would be aimed espíritu del Frente Popular, estaría dirigido al Centralni komitet KPJ je iz ovih razloga Bista Augusta Cesarca u Zagrebu at the general public. público en general. povjerio Cesarcu zadatak pisanja knjige o vjeran pavlaković Španjolskoj i jugoslavenskim dobrovoljcima, Cesarec arrived in Spain in September 1937. Cesarec llegó a España en septiembre de koja je u duhu Narodne fronte bila usmjerena As soon as he disembarked from a ship in 1937. Tan pronto como desembarcó en prema široj javnosti. Barcelona, he was arrested by military police Barcelona fue arrestado por la policía militar Spanish Encounters Encuentros españoles on suspicion of being a spy because they did bajo sospecha de ser un espía, pues no Cesarec je pristigao u Španjolsku u rujnu Španjolski susreti not think he looked like a revolutionary, but pensaron que pareciera un revolucionario, 1937. godine. Odmah po iskrcaju s broda was rescued by fellow Yugoslav volunteer pero fue rescatado por su compañero u Barceloni bio je uhićen od strane vojne Veljko Vlahović. Cesarec traveled through yugoslavo voluntario Veljko Vlahović. Cesarec policije, pod sumnjom za špijunažu jer su the Republican part of Spain for two months, viajó por la parte republicana de España smatrali da nije izgledao kao revolucionar, visiting the front lines, devastated cities, durante dos meses, visitando las líneas no ubrzo ga je spasio Veljko Vlahović, burnt villages, hospitals, and museums. del frente, ciudades devastadas, pueblos također Jugoslavenski dobrovoljac. Cesarec He met and spoke with Spanish poets, quemados, hospitales y museos. Se reunió je nastavio putovati kroz revolucionarnu intellectuals, various soldiers, peasants, and y habló con poetas, intelectuales, soldados, Španjolsku sljedeća dva mjeseca, posjećujući ordinary citizens. Some lyrical descriptions campesinos y ciudadanos de a pie españoles. bojišnice, opustošene gradove, spaljena of landscapes, Spain’s cultural heritage, and En Encuentros Españoles están presentes sela, bolnice, te muzeje. Upoznao je mnoge history are present, but the book is mostly algunas descripciones líricas de los paisajes, španjolske pjesnike, intelektualce, vojnike, written as a report in order to inspire support el patrimonio cultural de España y su historia, seljake, te obične građane. U njegovoj knjizi for the Republican cause. Although Cesarec pero el libro está escrito en su mayor parte prisutni su lirski opisi krajolika, španjolske did not fight on the battlefields of Spain, and como un informe para incitar el apoyo a la kulturne baštine i povijesti, no sama knjiga the book had limited impact in Yugoslavia causa republicana. Pese a que Cesarec no je ponajviše pisana poput izvještaja kako due to the strict censorship, Spanish luchó en los campos de batalla españoles bi potaknula podršku republikanske borbe. Encounters remains a stirring testament y a que el libro tuvo un impacto limitado en Iako Cesarec nije se borio na bojišnicama to Cesarec’s revolutionary ideals and the Yugoslavia, como consecuencia de la estricta Španjolske i knjiga u konačnici ostvaruje international struggle against fascism. censura, la obra sigue siendo un conmovedor ograničen utjecaj na području Jugoslavije

28 29 Art and the Spanish El arte y la guerra Španjolski građanski Civil War civil española rat i umjetnost

The outbreak of the Spanish Civil War not El estallido de la guerra civil española no Izbijanje Španjolskog građanskog rata nije only resulted in massive violence across solo dio lugar a una violencia masiva en rezultiralo samo masivnim nasiljem diljem the country, but also caused one of the todo el país, sino que también provocó una zemlje, također je uzrokovalo i jedan od most active cultural responses ever seen de las respuestas culturales más activas najaktivnijih ikad viđenih kulturalnih during a military conflict. jamás vistas durante un conflicto militar. reakcija na vojni sukob.

Painters, sculptors, writers, and Pintores, escultores, escritores y fotógrafos Slikari, kipari, pisci i fotografi bili su uključeni photographers all got involved in the se involucraron en la lucha, aunque solo u borbu, iako je samo nekolicina njih struggle, even though only a few of them unos pocos participaron activamente en el aktivno sudjelovala na bojištima. Španjolski participated actively on the battlefield. campo de batalla. La guerra civil española građanski rat bio je prvi konflikt masovnih The Spanish Civil War was the first mass fue el primer conflicto ampliamente seguido medija: kompaktne kamere, radioprijemnici, media conflict: compact cameras, radios, y difundido por los medios de comunicación: filmski žurnali, novine i posteri dosezali su do newsreels, newspapers, and posters all cámaras compactas, radios, noticieros, nove globalne publike. reached newly accessible global audiences. periódicos y carteles…, todos ellos tuvieron acceso a audiencias globales como nunca Lokalni i međunarodni umjetnici postali Local and international artists became antes en la historia. su borbeni aktivisti i glasni pobornici militants and vocal supporters of the sukobljenih strana, pri čemu je većina embattled sides, the majority calling for the Artistas locales e internacionales se njih pozivala na zaštitu Republike. Kako defense of the Republic. As the war effort convirtieron en militantes y altavoces su ratni napori postajali sve jači, kreativni increased, the creative world submerged partidarios de los bandos en conflicto, si svijet predao se izvanrednom pokušaju itself in an extraordinary attempt to mobilize bien la mayoría llamaban a la defensa de la mobiliziranja javnog mnijenja. Pisci su se public opinion. Writers called for an República. A medida que se incrementaba zalagali za međunarodni kongres u Valenciji, international congress in Valencia, Pablo el esfuerzo bélico, el mundo creativo se Pablo Picasso je naslikao “Guernicu” kako bi Picasso painted “Guernica” to show to the sumergió en un extraordinario intento de pokazao svijetu užasne prizore građanskog world the atrocities of the civil war, and movilizar a la opinión pública. Los escritores rata, a Juan Miro i drugi su usmjerili svoje Joan Miró and others put their talents into convocaron un congreso internacional en talente prema stvaranju postera i drugih creating posters and other artistic objects for Valencia, Pablo Picasso pintó el Guernica umjetničkih predmeta za međunarodnu international audiences. para mostrar al mundo las atrocidades de publiku. la guerra civil y Joan Miró y otros muchos The art of Spain is a target of the fascist air force The ruins of Spanish art are another charge against fascism At the same time, political organizations dedicaron su talento a la creación de Istovremeno su političke organizacije koje su El arte de España es un objetivo de la aviación fascista Las ruinas del arte de España son una acusación más contra el fascismo supporting the Republican government carteles y otros objetos artísticos para el podupirale Republikansku vladu organizirale Umjetnost Španjolske je meta fašističkih zračnih snaga Ruševine španjolske umjetnosti su još jedan napad protiv fašizma organized cultural initiatives in order to bring público internacional. Al mismo tiempo, las kulturne inicijative kako bi dopremile c-103. crai biblioteca del pavelló de la república (ub) c-513. crai biblioteca del pavelló de la república (ub) arts, literature, and theatre to the trenches, organizaciones políticas que apoyaban al umjetnost, književnost i kazalište u rovove, where young, poorly-educated recruits and Gobierno republicano organizaron iniciativas u kojima su se mladi i skromno obrazovani volunteers fought against fascism. The battle culturales para acercar las artes, la literatura vojnici-novaci i dobrovoljci borili protiv for democracy was also the war for culture. y el teatro a las trincheras, donde jóvenes fašizma. Bitka za demokraciju također je bila reclutas y voluntarios con escasa educación i rat za kulturu. Very seldom has a civil war seen such a luchaban contra el fascismo. La batalla por level of artistic involvement. The idea of a la democracia era también la guerra por la Građanski ratovi je vrlo rijetko dosezao universal, justifiable war was coloured by cultura. takve razine umjetničke upletenosti. Ideja the concept of art as a powerful weapon univerzalnog, opravdavajućeg rata bila je of justice. Popular and avant-garde artistic Muy rara vez una guerra ha visto tal nivel de obojana konceptom umjetnosti kao moćnog representations served the cause of the participación artística. La idea de una guerra oružja pravde. Popularne i avangardne oppressed facing the threat of Nazi-fascism. universal y justificada estaba coloreada por el umjetničke reprezentacije poslužile su The price these engaged artists paid was concepto de arte como una poderosa arma svrsi suočavanja ugnjetavanih s prijetnjom extremely high: political repression, death, de justicia. Las representaciones artísticas nacifašizma. Cijena koju su uključeni or exile marked a whole generation of populares y de vanguardia sirvieron a la umjetnici platili bila je izuzetno visoka: creative individuals. causa de los oprimidos que se enfrentaban politička represija, smrt, ili izgon, obilježili su a la amenaza del nazismo y el fascismo. El čitavu generaciju kreativnih individualaca. Reproduction of Guernica in the courtyard of precio que estos artistas comprometidos the current Pavelló de la República building (Barcelona) hubieron de pagar fue extremadamente alto: Reproducción del Guernica en el patio del actual Pavelló de la República (Barcelona) la represión política, la muerte o el exilio Reprodukcija “Guernice” u dvorištu marcaron a toda una generación de genios zgrade Pavelló de la República (Barcelona) creativos. crai biblioteca del pavelló de la república (ub)

30 31 “Blood and Life for Freedom”, images Yugoslav Artists and Los artistas yugoslavos Jugoslavenska of the lives and struggles of Yugoslav students in Spain the Spanish Civil War y la guerra civil umjetnost i Španjolski “Sangre y vida por la libertad”, imágenes de la vida y la lucha de los Although a large number of volunteers española građanski rat estudiantes yugoslavos en España “Krv i život za slobodu”, slike iz života from the territory of Yugoslavia fought in i borbe studenata iz Jugoslavije u the Spanish Civil War as volunteers in the Aunque la mayor parte de los voluntarios Iako je s područja Jugoslavije velik broj Španiji International Brigades, the topic of this del territorio yugoslavo lucharon en la dobrovoljaca otišao u Španjolski građanski conflict within Yugoslav art is still not guerra civil española como voluntarios en rat uključivši se u internacionalne brigade, sufficiently explored. las Brigadas Internacionales, dentro del još uvijek tematiziranje tog sukoba unutar arte yugoslavo esta contienda todavía no jugoslavenske umjetnosti nije dovoljno While Picasso's Guernica is among the most es un tema suficientemente explorado. istraženo područje. famous visual representations of the Spanish Civil War, the Yugoslav experience in that Mientras que el Guernica de Pablo Picasso Picassova Guernica svakako je jedno od conflict was dramatically depicted in the se encuentra entre las recreaciones visuales svjetski najpoznatijih dijela koje se bavi images of Đorđe Andrijević Kun. más célebres de la guerra civil española, temama iz period Španjolskog građanskog la experiencia yugoslava en ese conflicto rata, no manje je poznato da i u Jugoslaviji Born in present-day Poland in 1904, fue dramáticamente representada en las djeluje umjetnik koji problematizira upravo tu Andrijević Kun moved to Belgrade to attend imágenes de Đorđe Andrijević Kun. Nacido tematiku – Đorđe Andrijević Kun. Art School ten years later, after which he en 1904 en la actual Polonia, Andrijević Kun went to Italy for further education. During se trasladó a Belgrado a los diez años para Jugoslavenski umjetnik koji je ostavio značaj the 1930s began exhibiting independently in asistir a la Escuela de Arte, tras lo cual se fue opus je Đorđe Andrijević Kun, stoga je on Belgrade as well as in Zagreb. He was one a Italia para continuar su educación. Durante možda i najbolji primjer za proučavanje of the founders of the group Earth (Zemlja) los años treinta comenzó a exponer de forma refleksije Španjolskog građanskog rata u in 1937. The same year he published his first independiente en Belgrado y en Zagreb. Jugoslavenskoj umjetnosti. Rođen je 1904. collection of prints, “Bloody Gold”, followed Fue uno de los fundadores del grupo Tierra godine u današnjoj Poljskoj, deset godina a year later by the collection “For Freedom” (Zemlja), en 1937. Ese mismo año publicó poslije preselio se u Beograd gdje je pohađao dedicated to the Republican cause in the su primera colección de grabados, «Oro Umjetničku školu, nakon toga odlazi u Italiju Spanish Civil War. During the Second World Sangriento», seguida un año más tarde por na daljnje školovanje, a tijekom ‘30.-tih 12 woodcuts by Đorđe Andrejević Kun War, Andrijević Kun actively participated in la colección «Por la Libertad», dedicada a la godina počinje samostalno izlagati prvo u 12 xilografías de Đorđe Andrejević Kun the Partisan movement, and after the war causa republicana en la guerra civil española. Beogradu, a zatim i u Zagrebu. Sudjeluje 12 drvoreza Đorđa Andrejevića-Kuna published works dedicated to the memory Durante la Segunda Guerra Mundial, u formiranje grupe Zemlja 1937. godine of the antifascist struggle. In the post-war Andrijević Kun participó activamente en el kada nastaje njegova prva mapa grafika period he was an acknowledged and award- movimiento partisano y, acabada la guerra, Krvavo zlato, a godinu nakon izdaje i mapu winning artist, until his death in Belgrade in publicó obras dedicadas a la memoria de la grafika koja je izložena na ovom plakatu pod 1964. lucha antifascista. Durante la posguerra fue naslovom Za slobodu posvećenu Španjolskom un artista reconocido y premiado, hasta su građanskom ratu. Za vrijeme Drugog svjetskog Andrijević Kun’s images from the Spanish muerte en Belgrado en 1964. rata Andrijević Kun aktivno sudjeluje u Civil War are in harmony with one another, pokretu otpora, a poslije rata izdaje radove creating a singular whole. As art historian Las imágenes de Andrijević Kun sobre la posvećene borbi NOB-a te postaje priznati i Oto Bihalji-Merin noted, Andrijević Kun guerra civil española están en armonía entre nagrađivani umjetnik. Andrijević Kun umire u gave short, almost laconic names to his sí, creando un todo singular. Como señaló Beogradu 1964. godine. works, thus further creating an atmosphere el historiador de arte Oto Bihalji-Merin, of horror. The author had witnessed the Andrijević Kun puso a sus obras nombres Mapa koja je prezentirana tvori zatvorenu horrors of war through his participation in cortos, casi lacónicos, de tal modo que les cjelinu u kojoj se radovi nadovezuju jedan the International Brigades, and masterfully imprimía un aura tenebrosa. El autor había na drugi, a kako Oto Bihalji-Merin kaže, conveyed his experiences by way of his sido testigo de los horrores de la guerra Andrijević Kun daje kratke gotovo lakonske woodcarving techniques. His works a raíz de su participación en las Brigadas nazive svojim radovima i time dodatno stvara influenced the further formation of the art Internacionales y transmitió magistralmente atmosferu užasa. Autor je svjedočio užasima scene that dealt with depictions of war in sus experiencias mediante sus técnicas de rata sudjelujući u Internacionalnoj brigadi, the manner of the new social-realist art, and tallado en madera. Sus obras influyeron en a svoja je iskustva izvrsno prenio u tehnici his images were used to illustrate numerous la posterior formación de la escena artística drvoreza. Njegovi radovi, nedvojbeno su publications dealing with the Spanish Civil que se ocupaba de las representaciones utjecali na daljnje formiranje likovne scene War and People’s Liberation War. bélicas a la manera del nuevo arte social- koja se bavi prikazima rata u maniru nove soc- realista, y sus imágenes se utilizaron para realistične umjetnosti, a utilitarnu primjenu ilustrar numerosas publicaciones que svojih radova koji se bave problematikom abordaban la guerra civil española y la Španjolskom građanskom ratom i NOB-a. Guerra de Liberación Popular.

32 33 Buenaventura Durruti Nikola Turčinović Anarchism and the El anarquismo y la Anarhizam i Španjolski crai biblioteca pavelló de (Naši španjolski dobrovoljci) la república (ub) Spanish Civil War guerra civil española građanski rat

The ideologically and politically complex El mosaico ideológico y políticamente U ideološki kompleksnom mozaiku mosaic of Republican Spain included complejo de la España republicana incluía sastavljenom od niza političkih struja, numerous anarchists, whose strongholds numerosos anarquistas, cuyos bastiones našli su se i anarhisti, čija su uporišta bila were in Andalusia and the cities of estaban en Andalucía y las ciudades u Andaluziji, u okolici Valencije, Zaragoze Valencia, Zaragoza, and especially de Valencia, Zaragoza y, sobre todo, te, naročito, Barcelone. Barcelona. Barcelona. Iako španjolski socijalizam ranog 20. stoljeća Although early twentieth-century Spanish Si bien es cierto que el socialismo español de gotovo da i nije nadilazio okvire agrarnog socialism did not go beyond the framework principios del siglo XX no superó el marco del kolektivizma, anarhosindikalizam se proširio of agrarian collectivism, anarcho-syndicalism colectivismo agrario, el anarcosindicalismo urbanim središtima. had rapidly expanded in urban centers. se había expandido rápidamente en los centros urbanos. Zagovarajući radikalno redefiniranje Advocating the radical redefinition of uvriježenih modela političkog odlučivanja na established models of political decision- En su apuesta por la redefinición radical principima direktne demokracije, ekonomske making on the principles of direct democracy, de los modelos establecidos de toma de produkcije, obrazovanja, rodnih odnosa i economic production, education, gender decisiones políticas sobre los principios drugih aspekata društvenog života španjolski relations, and other aspects of social life, de la democracia directa, la producción su anarhisti, okupljeni u snažnim sindikalnim Spanish anarchists organized powerful trade económica, la educación, las relaciones de organizacijama (CNT/FAI), uspjeli realizirati union organizations (CNT - Confederación género y otros aspectos de la vida social, jedan od najmasovnijih slobodarskih Nacional del Trabajo and FAI - Federación los anarquistas españoles organizaron podviga u povijesti formirajući i do 2.000 Anarquista Ibérica). They succeeded in poderosas organizaciones sindicales (CNT komuna u kojima je participiralo, prema realizing one of the most massive libertarian –Confederación Nacional del Trabajo– y nekim procjenama, između 800.000 i tri Postage stamp of CNT and FAI ventures in history, forming up to 2,000 FAI – Federación Anarquista Ibérica–). milijuna ljudi. Svakako najpoznatiji španjolski Sello postal de CNT y FAI communes in which, according to some Consiguieron llevar a cabo una de las anarhist tog vremena bio je Buenaventura Markica CNT i FAI estimates, from 800,000 to as many as empresas libertarias más masivas de la Durruti (1896. – 1936.), upamćen po izjavi crai biblioteca pavelló de la república (ub) three million people participated. Certainly historia, al formar hasta 2.000 comunas da je jedina crkva koja prosvjetljuje ona the most famous Spanish anarchist of the en las que, según algunas estimaciones, koja gori. Kako je rat odmicao, opadala je time was Buenaventura Durruti (1896- participaron entre 800.000 y tres millones i snaga anarhističkih odreda pri čemu je 1936), remembered for saying that “the de personas. Sin duda, el anarquista español Komunistička partija Španjolske ojačala only church that illuminates is a burning más famoso de la época fue Buenaventura kontrolu nad republikanskom političkom i Members of CNT and FAI (The Anarchist Library) church.” The importance of the anarchist Durruti (1896-1936), recordado por afirmar vojnom vlašću. Miembros de CNT y FAI militias diminished as war dragged on and que «la única iglesia que ilumina es una Članovi CNT i FAI the Communist Party of Spain strengthened iglesia que arde». La relevancia de las Značaj anarhizma tijekom Španjolskog its control over the Republic’s political and milicias anarquistas fue disminuyendo a građanskog rata očituje se i u promjeni military leadership. medida que la guerra se prolongaba y que el odnosa prema rodnim pitanjima. Glavnu Partido Comunista de España fortalecía su ulogu u tome imala je feministička The importance of anarchism during the control sobre el liderazgo político y militar organizacija Mujeres Libres, koja se Spanish Civil War is also evident in changing de la República. istovremeno borila protiv klasne i rodne attitudes towards gender issues. The main opresije. role was played by the feminist organization La importancia del anarquismo durante Mujeres Libres, which simultaneously la guerra civil española también queda de Anarhistički antifašizam u Španjolskoj fought against class and gender oppression. manifiesto en el cambio de actitudes hacia privukao je i neke Hrvate, poput Nikole Anarchist anti-fascism in Spain also las cuestiones de género. El papel principal Turčinovića (1911. – 1973.) iz Rovinja. attracted some Croats, such as Nikola lo desempeñó la organización feminista Jugoslavenska ga je historiografija Turčinović (1911 - 1973) from Rovinj. Yugoslav Mujeres Libres, que luchó simultáneamente svojevremeno opisala kao osobu s historiography once described him as a contra la opresión de clase y contra la de “neprihvatljivim anarhističkim pogledima i person with "unacceptable anarchist views género. rušilačkim nazorima”. and destructive opinions." El antifascismo anarquista en España atrajo asimismo a algunos croatas, como Nikola Turčinović (1911-1973), natural de Rovinj. La Durruti’s funeral in November 1936 El funeral de Durruti en noviembre de 1936 historiografía yugoslava lo describió una Durrutijev sprovod studenog 1936. vez como un individuo con «puntos de crai biblioteca pavelló de la república (ub) vista anarquistas inaceptables y opiniones destructivas». 34 35 A group of Yugoslavs in the St.-Cyprien internment camp German labor camps, and from there prisioneros organizaron eficazmente la zdravstvena skrb bila je vrlo slaba. Logori su Yugoslav Volunteers Un grupo de yugoslavos en el campo de internamiento de St.-Cyprien returned to Yugoslavia as part of a rescue labor política y educativa durante su bili opasani bodljikavom žicom i pod budnom Grupa jugoslavena u logoru St.-Cyprien in French Internment operation coordinated by Vjećeslav Cvetko reclusión y pudieron mantener altas la stražom naoružanih vojnika francuskih državni arhiv u rijeci “Flores”. moral y la disciplina a pesar de las difíciles kolonijalnih trupa iz Maroka i Senegala. Uz Camps condiciones, tanto físicas como psicológicas, njih su stražu i zapovjedništvo u logoru vršili que caracterizaban la vida en aquellos i pripadnici “Garde républicaine mobile” – Following the defeat of Republican Voluntarios yugoslavos campos. En Yugoslavia, el KPJ organizó posebne postrojbe francuske policije. forces in the Spanish Civil War, nearly acciones públicas para presionar al Gobierno 500,000 refugees, displaced persons, en campos de a fin de que concediera una amnistía a los Među zatvorenicima logora, članovi KPJ su defeated Spanish Republican troops, and voluntarios encarcelados y reunió materiales, učinkovito organizirali politički i edukativni volunteers of the International Brigades internamiento como alimentos, ropa y libros, para enviarlos rad tijekom svojeg zatočeništva, te su crossed into France, where they were a Francia. Tras la caída de Francia en 1940, uspjeli održati visoki moral i disciplinu sent to internment camps and prisons franceses muchos de los presos yugoslavos que unatoč teškim fizičkim i psihičkim uvjetima beginning in February 1939. quedaban fueron transferidos a campos de koji su obilježavali život u francuskim A medida que las fuerzas republicanas trabajo alemanes, y desde allí regresaron koncentracijskim logorima. U Jugoslaviji je Among them were some five hundred eran derrotadas en la Guerra Civil , a Yugoslavia como parte de una operación KPJ organizirala javne akcije kako bi izvršila volunteers from the territory of Yugoslavia, cerca de 500.000 refugiados, personas de rescate coordinada por Vjećeslav Cvetko, pritisak na vlasti, s ciljem da se interniranim who had been stripped of their citizenship desplazadas, tropas republicanas alias Flores. dobrovoljcima odobri amnestija, te se za njih for fighting in Spain. The camps were derrotadas y voluntarios de las Brigadas skupe razni materijali poput hrane, odjeće i established first in southern France and later Internacionales cruzaron a Francia, knjiga koje treba poslati u Francusku. Nakon throughout the country. Most of the Yugoslav donde fueron enviados a campos de Jugoslavenski pada Francuske 1940. godine, mnogi su volunteers were in the camps established internamiento y prisiones a partir de preostali jugoslavenski dobrovoljci prebačeni in St.-Cyprien, Argelès-sur-Mer, Gurs, and febrero de 1939. dragovoljci u u njemačke radne logore, odakle su vraćeni u Vernet. In addition to the French prisons Jugoslaviju putem spasilačke operacije koju and camps, Yugoslavs were also present in Entre ellos se encontraban unos quinientos francuskim logorima je koordinirao Vjećeslav Cvetko “Flores”. Life in the St.-Cyprien camp concentration camps established by Franco voluntarios del territorio de Yugoslavia, que La vida en el campo de St.-Cyprien in Spain. fueron despojados de su ciudadanía por Poslije poraza republikanskih snaga u Život u logoru St.-Cyprien arhiv bosne i hercegovine luchar en España. Los campos se dispusieron Španjolskom građanskom ratu, preko The situation in the French camps was primero en el sur de Francia y más tarde en 500.000 izbjeglica, prognanika, boraca very difficult in the first days of internment. todo el país. La mayoría de los voluntarios poražene španjolske republikanske vojske Initially, there were no barracks or shelters yugoslavos se hallaban en los campos i dragovoljaca internacionalnih brigada in the camps, and the prisoners had to dig ubicados en Saint Cyprien, Argelès-sur-Mer, migriralo je u Francusku, odakle su holes in the sand to protect themselves from Gurs y Vernet. Además de en las prisiones počevši od veljače 1939. godine poslani u the wind and the cold. Hygienic conditions y los campos franceses, tampoco faltaban koncentracijske logore i zatvore. were very poor, causing various outbreaks yugoslavos en los campos de concentración Yugoslav volunteers in the St.-Cyprien internment camp of disease, the most common being typhoid establecidos por Franco en España. Među brojnim interniranim dobrovoljcima Voluntarios yugoslavos en el campo de internamiento de fever. There was almost no food at first, bilo je oko 500 dobrovoljaca s teritorija St.-Cyprien Dobrovoljci iz Jugoslavije u logoru St.-Cyprien and access to health care was almost La situación en los campos franceses Jugoslavije, koji su izgubili svoje državljanstvo arhiv bosne i hercegovine non-existent. The camps were encircled by fue muy difícil durante los primeros días zbog sudjelovanja u španjolskim borbama. barbed wire under the watchful eye of French de internamiento. Inicialmente, en los Logori su najprije osnovani u južnoj colonial troops from Morocco and Senegal, campos no había cuarteles ni refugios y Francuskoj, a kasnije i diljem zemlje. Većina as well as members of French special police los prisioneros tenían que cavar agujeros jugoslavenskih dobrovoljaca boravila je u units, the Garde républicaine mobile. en la arena para protegerse del viento y el logorima St.-Cyprien, Argelès-sur-Mer, Gurs frío. Las condiciones higiénicas eran muy i Vernet. Osim u francuskim zatvorima i The KPJ members among the prisoners deficientes, lo cual provocó varios brotes de logorima, Jugoslavena je bilo i u španjolskim effectively organized political and enfermedades, la más común de las cuales koncentracijskim logorima koji su osnovani educational work during their internment, fue la fiebre tifoidea. Al principio apenas poslije pada španjolske republike. and were able to maintain high morale and había comida y el acceso a la atención discipline despite the difficult conditions, sanitaria era casi inexistente. Los recintos Stanje u francuskim koncentracijskim both physical and psychological, that estaban rodeados por alambre de púas, bajo logorima prvih je dana internacije bilo vrlo characterized life in the French camps. In la mirada vigilante de las tropas coloniales teško. U početku nije bilo niti baraka, niti bilo Yugoslavia, the KPJ organized public actions francesas de Marruecos y el Senegal, así kakvog zaklona u logorima, te su zatvorenici to pressure the government into granting como de los miembros de las unidades logora morali sami kopati zemunice u tlu amnesty for the imprisoned volunteers and especiales de policía francesa, la Garde kako bi se sklonili od vjetra i nošenog pijeska. From Jurica Kalc’s scrapbook from his time in French camps collected materials, such as food, clothing, Republicaine Mobile. Higijenski su uvjeti bili na vrlo niskoj razini, Del álbum de recortes de Jurica Kalc de su tiempo en los campamentos franceses and books, to send to France. After the fall uzrokujući time razne bolesti i zaraze, od Spomenar Jurice Kalca iz koncentracijskoga logora St. of France in 1940, many of the remaining Los miembros del Partido Comunista kojih je najčešća bila epidemija trbušnog Cyprien Gurs Argelès sur Mer, 1939. – 1941 Yugoslav prisoners were transferred to Yugoslavo (KPJ) que figuraban entre los tifusa. Hrane u početku gotovo i nije bilo, a povijesni i pomorski muzej istre

36 37 History of the military structures were destroyed, including del Pueblo, Nikola Car Crni. El destino Kasarna Španskih dobrovoljaca vojarni the fortified entrance, completing the del monumento es incierto, después de dodijeljeno u prvoj polovici 50.-ih godina za Barracks on Trsat transformation from a symbol of militarism que el Ejército Popular Yugoslavo (JNA) vrijeme mandata tadašnjeg gradonačelnika to a site of learning and intellectual entregara el cuartel al Ejército y a la Policía Rijeke Ede Jardasa, također španjolskog Until 1991, the current location of cooperation. Militar croatas en 1991 durante el primer dobrovoljca. the University of Rijeka campus was año de la llamada Guerra Patria (o de la occupied by military barracks named Independencia). El Ejército y la Policía Militar Početkom studenog 1977. godine unutar after volunteers in the Spanish Civil War Historia de los croatas utilizaron los cuarteles hasta 2004, vojarne podignut je brončani spomenik (Kasarna Španskih dobrovoljaca). cuando todo el complejo fue entregado a španjolskog borca tijekom proslave 60. cuarteles de Trsat la ciudad de Rijeka para ser transformado obljetnice Oktobarske revolucije u Rusiji. The military of the Kingdom of Serbs, en el Campus de la Universidad de Rijeka. Na postolju skulpture kipara Jakova Brdara Croats, and Slovenes (later the Kingdom of Hasta 1991 la ubicación actual del En 2008 se destruyeron diecinueve de las stajao je natpis No passaran na španjolskom Yugoslavia) began constructing the barracks campus de la Universidad de Rijeka antiguas estructuras militares, incluida la i Neće proći na hrvatskom jeziku. Valja on Trsat in 1927, completing the central estuvo ocupada por cuarteles militares entrada fortificada, con lo cual culminó spomenuti kako je i vojarna na brdu building – today’s Academy of Applied que llevaban el nombre de «Voluntarios la transformación de un símbolo del Sveta Katarina nosila ime po španjolskom Arts – in 1929. After the capitulation of Españoles» (Kasarna spanskih militarismo en un lugar de aprendizaje y de dobrovoljcu i narodnom heroju, Nikoli Caru Yugoslavia in 1941, Italian troops annexed dobrovoljaca). cooperación intelectual. – Crnom. Početkom prosinca 1991. godine Sušak and named the barracks after JNA napušta vojarnu. Kompleks preuzima Gabriele D’Annunzio, the warrior-poet who Los militares del Reino de los serbios, Hrvatska vojska, a spomenik španjolskom had occupied Rijeka for sixteen months in croatas y eslovenos (más tarde el Reino Povijest vojarne borcu nestaje i gubi mu se svaki trag. 1919-1920. The German Army, which used de Yugoslavia) comenzaron a construir los the barracks from 1943-1945, reinforced cuarteles en Trsat en 1927 y completaron el na Trsatu 2006. godine zemljište vojarne predano je na many of the buildings and strengthened the edificio central –la actual Academia de Artes korištenje Gradu Rijeci radi izgradnje novog Monument to Spanish volunteers in the barracks in 1977 infrastructure in preparation for the final Aplicadas– en 1929. Tras la capitulación Sve do 1991. godine lokacija današnjeg Sveučilišnog kampusa. Tijekom izgradnje Monumento a los voluntarios de la guerra civil en el cuartel, 1977 battle with the Partisan forces. After the de Yugoslavia en 1941, las tropas italianas Sveučilišnog kampusa na Trsatu bila srušeno je 19 bivših vojnih objekata zajedno Spomenik Španjolskim dobrovoljcima u vojarni 1977. liberation of Rijeka and Sušak on 3 May 1945, anexionaron Sušak a Italia y bautizaron je prostor vojarne nazvane prema s ulaznom portom. Rušenjem objekata the barracks functioned as the Military Music el cuartel con el nombre de Gabriele dobrovoljcima iz Španjolskog građanskog i izgradnjom novih fakulteta nekadašnji School. D'Annunzio, el poeta-guerrero que había rata - Kasarna Španskih dobrovoljaca. zatvoreni vojni kompleks postaje otvoreno ocupado Rijeka durante dieciséis meses mjesto učenja i intelektualne razmjene. After the Yugoslav-Italian diplomatic durante 1919-1920. El ejército alemán, Vojarna se na Trsatu počela graditi 1927. crisis in 1953, the garrison was increased, que utilizó los cuarteles de 1943 a 1945, godine, a glavna zgrada, današnja Akademija and in 1958 the barracks were expanded reforzó muchos de los edificios y fortaleció primijenjenih umjetnosti, izgrađena je 1929. considerably. Although the barracks at this la infraestructura en el transcurso de la godine i pripadala je tadašnjoj Savskoj point were named “Titograd”, it is not clear preparación para la batalla final contra las divizijskoj oblasti sa sjedištem u Zagrebu. at what point they were renamed to Spanish fuerzas partisanas. U međuvremenu Kraljevina Srba, Hrvata Volunteers, presumably during the period i Slovenaca 1929. godine promijenila je The Italian Army withdraws from the Gabriele D’Annunzio Barracks in 1943 Dancing the kolo in the barracks when Edo Jardas, himself a veteran of the Después de la liberación de Rijeka y Sušak službeni naziv u Kraljevina Jugoslavija. El ejército italiano se retira del cuartel de Gabriele D’Annunzio en 1943 Bailando el kolo en el cuartel Spanish Civil War, was the mayor. el 3 de mayo de 1945, el cuartel funcionó Talijanskim zauzimanjem Sušaka, sredinom Talijanska vojska napušta Vojarnu Gabriele D’Annunzio 1943. Plesanje kolo u vojarni como la Escuela Militar de Música. Tras la travnja 1941. godine trsatska vojarna potpada državni arhiv u rijeci državni arhiv u rijeci On 6 November 1977, Jardas unveiled a crisis diplomática yugoslavo-italiana de pod talijansku vlast sve do kapitulacije u bronze monument dedicated to the Spanish 1953, la guarnición fue aumentada y en 1958 rujnu 1943. godine. U tom razdoblju vojarna Civil War volunteers inside the barracks. los cuarteles fueron ampliados de forma nosi ime “Gabriele D’Annunzio”. Nakon The monument, by sculptor Jakov Brdar, considerable. Aunque entonces el cuartel Talijana, Nijemci preuzimaju upravljanje featured the phrase “No pasarán” (They se llamaba Titograd, no está claro en qué kompleksom i ulažu znatna sredstva u shall not pass) in both Spanish and Croatian. momento fue rebautizado como «Voluntarios obnovu glavne zgrade koju je netom prije The barracks on Sveta Katarina Hill were Españoles», pero presumiblemente debió de preuzimanja oštetio požar. also named after a local volunteer in the hacerse mientras Edo Jardas, excombatiente Spanish Civil War and People’s Hero, Nikola de la guerra civil española, fue el alcalde. Nakon Drugog svjetskog rata, vojarna postaje Car “Crni”. The fate of the monument is Vojno muzičko učilište te u toj namjeni uncertain after the Yugoslav People’s Army El 6 de noviembre de 1977, Jardas inauguró ostaje do 1953. godine. Tada je nakon (JNA) surrendered the barracks to the un monumento de bronce dedicado a los Tršćanske krize i jugoslavensko-talijanskog Croatian Army and Military Police in 1991 voluntarios de la guerra civil española dentro diplomatskog sukoba postalo neophodno during the first year of the Homeland War. del cuartel. En dicha obra, del escultor Jakov prebaciti jače vojne snage u Rijeku koja se The Croatian Army and Military Police used Brdar, lucía la frase «No pasarán» tanto en nalazi blizu talijanske granice. Sukladno the barracks until 2004, when the entire español como en croata. El cuartel de la tome formirao se novi garnizon na Trsatu complex was handed over to the city of colina Sveta Katarina también mereció una s nekoliko bataljuna, a vojarna se znatno Rijeka to be transformed into the University denominación en honor a un voluntario proširila. U to vrijeme nosi znakovito ime of Rijeka Campus. In 2008, nineteen former local en la guerra civil española y Héroe - “Titograd”. Pretpostavka je kako je ime

38 39 Tito and La Pasionaria (Dolores Ibárruri) and numerous streets, squares, and schools organizaciones de veteranos que ostentaban republikanske vojske 1936. – 1939.” Na datum Spanish Volunteers Tito y La Pasionaria (Dolores Ibárruri) carried names associated with the Spanish ese prestigioso honor. 26. rujna 1971. godine, Tito je imenovao Tito i La Pasionaria (Dolores Ibárruri) in WW2 and Socialist volunteers. Udruženje jugoslovenskih republikanskih hrvatski povijesni muzej La Guerra Civil ocupó un lugar destacado en dobrovoljaca Medaljom usluge za narod??, Yugoslavia la historiografía de la era socialista, tanto en uvrstivši ga time među četiri veteranske Los voluntarios de la los manuales de historia general como en los organizacije u državi koje su dobile tu About 350 veterans were able to return to libros específicos sobre el papel del Partido prestižnu čast. Yugoslavia after 1939, of which over 250 guerra de España en Comunista de Yugoslavia en España. Čedo joined the Partisans during WW2. Several Kapor, presidente con una larga trayectoria Španjolski građanski rat bio je prominentno others fought in resistance movements in la Segunda Guerra en la Asociación de Voluntarios Españoles, prisutan u historiografiji socijalističke ere, u France, Belgium, and Italy. Of those who fue uno de los más activos en lo relativo a la knjigama opće povijesti i knjigama koje su se joined the Partisans, around 130 were Mundial y en la publicación de materiales relacionados con specifično bavile ulogom KPJ u Španjolskom killed, while thirty were promoted to the Yugoslavia socialista la guerra civil española, como el conjunto građanskom ratu. Čedo Kapor, dugogodišnji rank of general. de cinco volúmenes, «Spanija 1936-1939», predsjednik organizacije španjolskih Unos 350 excombatientes pudieron que incluye una impresionante cantidad de veterana, bio je jedan od najaktivnijih osoba Four of them – Peko Dapčević, Petar Drapšin, regresar a Yugoslavia tras su paso por documentos, entrevistas, recortes de prensa koje su se bavile izdavaštvom i materijalima Kosta Nađ, and Koča Popović – commanded España, de los cuales más de 250 se y reflexiones históricas. Se produjeron vezanim uz Španjolski građanski rat. Jedan the four Yugoslav Armies at the end of the unieron a los partisanos durante la documentales, se publicaron abundantes primjer ovoga bila bi “Španija 1936. – 1939.” war. Fifty-nine, or one out of every four, were Segunda Guerra Mundial. Otros lucharon memorias y numerosas calles, plazas y u pet volumena, koja sadržava impresivnu awarded the title of People’s Heroes, the en los movimientos de resistencia de escuelas llevaban nombres asociados a los količinu dokumentacije, intervjua, novinskih highest honor for a Partisan fighter. Francia, Bélgica e Italia. De los que se voluntarios de la guerra de España. isječaka i povijesnih osvrta. Uz brojne unieron a los partisanos, alrededor de 130 dokumentarne filmove i objavljene memoare, After WW2, the Spanish veterans, known as perdieron la vida, mientras que treinta mnoge ulice, trgovi i škole nosile su imena naši Španci (“Our Spaniards”), held many acabaron ascendidos al rango de general. Španjolski dobrovoljci dobrovoljaca u Španjolskom građanskom influential posts in Tito’s Yugoslavia. Twenty ratu. Unveiling the monument to Blagoje Parović in Nevesinje veterans were members of the Central Cuatro de ellos –Peko Dapčević, Petar u Drugom svjetskom Inauguración del monumento a Blagoje Parović en Nevesinje Committee of the SKJ, several were vice Drapšin, Kosta Nađ y Koča Popović– Otkrivanje spomenika Blagoje Paroviću u Nevesinje presidents and ministers of defense and comandaron los cuatro ejércitos yugoslavos ratu i socijalistička arhiv bosne i hercegovine internal affairs in the SFRY, and many others al final de la guerra. Cincuenta y nueve –o were ambassadors and directors of various uno de cada cuatro– fueron premiados con el Jugoslavija state organizations. In 1946, about 400 título de Héroe del Pueblo, el más alto honor Otprilike 350 veterana se nakon 1939. Spanish veterans attended the founding para un combatiente partisano. godine moglo vratiti u Jugoslaviju, a congress of the Association of Yugoslav od tog broja se njih 250 pridružilo Volunteers of the Spanish Republican Después de la Segunda Guerra Mundial, los partizanima tijekom Drugog svjetskog Army 1936–1939 (Udruženje jugoslovenskih veteranos yugoslavos que habían luchado rata. Među navedenim partizanima republikanskih dobrovoljaca Španske en la guerra de España, conocidos como stradalo je otprilike njih 130, a trideset je Spanish Civil War veterans receive medals in Rijeka republikanske vojske 1936–1939). Thirty-six «nuestros españoles», ocuparon muchos bilo promaknuto u generalske činove. Veteranos de la guerra civil española reciben medallas en Rijeka Spanish veterans ended up imprisoned on puestos de influencia en la Yugoslavia Odlikovanje Španjolskih boraca u Rijeci the infamous island of Goli otok with other de Tito. Veinte excombatientes fueron (Novi list 18.XII.1976) Četvorica njih – Peko Dapčević, Petar Drapšin, Stalinists after the Tito-Stalin split in 1948. miembros del Comité Central de la Liga de Kosta Nađ, i Koča Popović – zapovijedali On 26 September 1971, Tito designated Comunistas de Yugoslavia, varios fueron su jugoslavenskim armijama pri kraju rata. the Association of Spanish Volunteers as a vicepresidentes y ministros de Defensa y Pedeset i devet, odnosno jedan na svaka People’s Hero, making it one of four veteran Asuntos Internos de la República Federal četiri, bio je nagrađen Ordenom narodnog organizations to hold that prestigious honor. Socialista de Yugoslavia, y muchos otros heroja, najvećom počasti partizanskog borca. fueron embajadores y directores de diversas The Spanish Civil War featured prominently organizaciones estatales. En 1946, cerca in the socialist-era historiography, both de 400 excombatientes de la guerra civil Nakon Drugog svjetskog rata španjolski in general history books as well as books española asistieron al congreso fundacional su veterani, poznati kao “naši Španci”, bili specifically on the role of the KPJ in Spain. de la Asociación de Voluntarios Yugoslavos visoko pozicionirani u Titovoj Jugoslaviji. Čedo Kapor, a long-time president of the del Ejército Republicano Español 1936-1939. Dvadeset veterana bili su članovi Spanish veterans’ organization, was one Por otra parte, treinta y seis excombatientes Centralnog Komiteta SKJ, nekolicina su of the most active in publishing materials acabaron encarcelados en la infame isla bili podpredsjednici te ministri obrane i related to the Spanish Civil War, such as the de Goli otok junto con otros estalinistas unutarnjih poslova u SFRJ, a mnogi drugi five-volume set, Španija 1936–1939, which después de la ruptura de la alianza entre Tito bili su ambasadori i direktori raznih državnih includes an impressive amount of documents, y Stalin en 1948. El 26 de septiembre de 1971, organizacija. U 1946. godini četiristotinjak interviews, press clippings, and historical Tito designó la Asociación de Voluntarios španjolskih veterana polazilo je osnivački reflections. Several documentary films were Españoles como Héroe del Pueblo, hecho kongres “Udruženja jugoslovenskih produced, many memoirs were published, que la convirtió en una de las cuatro republikanskih dobrovoljaca Španske

40 41 Monument to Swedish volunteers in the Monuments to the Monumentos de la Spomenici Spanish Civil War in Stockholm Monumento a los voluntarios suecos en Spanish Civil War guerra civil española Španjolskom la guerra civil española en Estocolmo Spomenik Španjolskim dobrovoljcima iz During the SFRY, thousands of En la República Federal Socialista de građanskom ratu Švedske u Stockholmu vjeran pavlaković monuments, memorial plaques, busts, Yugoslavia, miles de monumentos, placas ossuaries, and other types of memorial conmemorativas, bustos, osarios y otros U SFRJ je diljem zemlje nastalo na tisuće spaces were created throughout the tipos de espacios para el recuerdo se spomenika, spomen-ploča, poprsja, country as part of the cultural memory of crearon en todo el país como parte de kosturnica, i raznih drugih mjesta sjećanja, the Partisan movement during WW2. la memoria cultural del movimiento kao dio kulture sjećanja na partizanski partisano durante la Segunda Guerra pokret u Drugom svjetskom ratu. For example, in Croatia alone over 6,000 Mundial. antifascist monuments were built from Primjerice, samo u Hrvatskoj je u razdoblju 1945 until 1990. There were many others Por ejemplo, solo en Croacia se construyeron od 1945. do 1990. godine izgrađeno preko dedicated to significant events associated más de 6.000 monumentos antifascistas 6.000 antifašističkih spomenika. Bilo je i with the KPJ or similar revolutionary activity. desde 1945 hasta 1990. Hubo muchos otros mnogih drugih spomenika posvećenih bitnim Although some individuals who had fought dedicados a eventos significativos asociados događajima u KPJ, ili sličnim revolucionarnim in the Spanish Civil War received their own al Partido Comunista de Yugoslavia o a aktivnostima. Iako su pojedini borci u monuments – such as Marko Orešković actividades revolucionarias similares. En Španjolskom građanskom ratu dobili Krntija, Blagoje Parović, and Nikola Car Crni todo caso, algunos participantes yugoslavos vlastite spomenike – primjerice Marko – most Spanish volunteers were included en la guerra civil española tuvieron sus Orešković Krntija, Blagoje Parović i Nikola on monuments dedicated to Partisans and propios monumentos –como Marko Car Crni – većina španjolskih dobrovoljaca the People’s Liberation Movement more Orešković Krntija, Blagoje Parović y Nikola je bila uključena u spomenike posvećene broadly. The central monument in honor of Car Crni– y la mayoría de ellos fueron partizanima i Narodnooslobodilačkom the Yugoslav volunteers in the Spanish Civil incluidos de una manera más amplia en los pokretu općenito. Glavni spomenik u čast War is located in Belgrade. Like monuments monumentos dedicados a los partisanos y al i spomen na jugoslavenske dobrovoljce u throughout Yugoslavia since the 1990s, Movimiento de Liberación Popular. Španjolskom građanskom ratu nalazi se many of those with Spanish volunteers have u Beogradu. Slično sudbini velikog dijela also been destroyed, damaged, displaced, El monumento central en honor a los spomenika diljem Jugoslavije, mnogi Monument to Blagoje Parović in Nevesinje Monument to Hungarian volunteers in vandalized, altered, or simply neglected. voluntarios yugoslavos en la guerra civil spomenici španjolskim dobrovoljcima su Monumento a Blagoje Parović en Nevesinje the Spanish Civil War in Budapest española se encuentra en Belgrado. Al igual također bili uništeni, oštećeni, premješteni, Spomenik Blagoju Paroviću u Nevesinje Monumento a los voluntarios húngaros que los monumentos de toda Yugoslavia a vandalizirani, izmijenjeni ili jednostavno vjeran pavlaković en la guerra civil española en Budapest partir de los años noventa, una buena parte zanemareni. Spomenik Španjolskim dobrovoljcima iz de los que incluyen a voluntarios españoles Mađarske u Budimpešti vjeran pavlaković han sido destruidos, dañados, desplazados, , alterados o, simplemente, descuidados.

Bust of Vjekoslav Monument to fallen Partisans in Perušić Čubelić in Bihać Monumento a los partisanos caídos en Perušić Busto de Vjekoslav Spomenik palim partizanima u Perušiću Čubelić en Bihać vjeran pavlaković Bista Vjekoslavu Čubeliću u Bihaću vjeran pavlaković

42 43 Long live Spain, long live Italy, long live Germany, long live Portugal The end of the Spanish El fin de la guerra The end of the Spanish ¡Viva España, viva Italia, viva Alemania, viva Portugal! Živjela Španjolska, živjela Italija, živjela Njemačka, živjeo Portugal Civil War and its civil española y sus Civil War and its f-952. crai biblioteca del pavelló de la república (ub) consequences consecuencias consequences

The victory of the military rebels, led La victoria de los militares rebeldes, Pobjeda vojnih pobunjenika, predvođenih by General Franco with the support liderados por el general Franco con generalom Francom uz potporu Hitlerove of Hitler’s Germany and Mussolini’s el apoyo de la Alemania de Hitler y la Njemačke i Mussolinijeve Italije, Italy, resulted in the establishment of a Italia de Mussolini, desembocó en la rezultirala je uspostavom represivne repressive dictatorship that lasted almost instauración de una dictadura represiva diktature koja je potrajala skoro četrdeset forty years. que duró casi cuatro décadas. godina.

Those who did not support the new regime Quienes se opusieron al nuevo régimen Oni koji nisu podupirali novi režim bili su were subject to various forms of punishment fueron sometidos a distintas formas de podvrgnuti raznim oblicima kažnjavanja, from long prison sentences to summary castigo, desde largas penas de prisión hasta od dugotrajnih zatvorskih kazni do brzih executions. Because of this, at the end of ejecuciones sumarias. Como consecuencia smaknuća. Iz ovog razloga je 470.000 the war 470,000 Spaniards went into exile, de ello, al final de la guerra unos 470.000 Španjolaca otišlo u egzil pri kraju rata, 10,000 of who were deported to Nazi camps españoles se exiliaron, 10.000 de los njih je 10.000 je deportirano u nacističke where half of them died. For years, this cuales fueron deportados a los campos kampove gdje je polovica ljudi umrla. part of the Spanish history was silenced by nazis, donde la mitad de ellos murieron. Ovaj period španjolske povijesti dugo se Franco’s authorities. In contrast, the war Durante años, esta parte de la historia de zataškavao od strane Francove vlasti. S druge victims who had supported the military España fue silenciada por las autoridades strane, žrtvama rata koje su podupirale rebels were widely honored and financially de Franco. En contraste, las víctimas de la vojne pobunjenike bile su pridavane velike compensated during the dictatorship. One guerra que habían apoyado a los militares počasti i financijske kompenzacije tijekom of Franco’s speeches after the Nationalist golpistas fueron honradas y compensadas diktature. Jedan od Francovih govora nakon victory referred to history and memory económicamente con suma generosidad a lo nacionalističke pobjede referirao se na Spanish Constitution to justify his authoritarian regime, which largo de la dictadura. Uno de los discursos povijest i sjećanje kako bi opravdao njegov Constitución española included imposing silence on the defeated de Franco después de ganar la guerra se autoritarni režim i uključivao nametanje Španjolski Ustav Franco side in the war. refirió a la historia y a la memoria para šutnje o poraženoj strani u ratu. cf a53.11 esp-1 . crai biblioteca del pavelló f-1003. crai biblioteca del de la república (ub) justificar su régimen autoritario, que incluía pavelló de la república (ub) When democracy was restored in Spain in la imposición del silencio al bando derrotado. Nakon obnove demokracije u Španjolskoj the second half of the 1970s, a pact between u drugoj polovici 1970-ih godina, pakt Franco’s successors and the democratic Cuando se restableció la democracia en između Francovih nasljednika i demokratske opposition kept silent about the horrors of España, en la segunda mitad de los años opozicije nastavio je šutnju o strahotama the Civil War and the dictatorship in order setenta, se produjo un «pacto de silencio» Španjolskog građanskog rata i diktaturi, to uphold social peace. In 1977, the Spanish entre los sucesores de Franco y la oposición kako bi se zadržao mir u društvu. Španjolski Parliament passed an Amnesty Law that democrática en torno a los horrores de parlament je 1977. godine donio Zakon o did not confront the past and applied not la Guerra Civil y la dictadura, a fin de amnestiji koji nije konfrontirao prošlost, i only to pro-democratic political prisoners, mantener la paz social. En 1977, las Cortes primjenjivao se ne samo na prodemokratske but also to the perpetrators of violent españolas aprobaron una Ley de Amnistía političke zatvorenike, već i na počinitelje crimes ordered by the dictatorship, such as que no plantaba cara al pasado y que se nasilnih zločina koje je naručio diktatorski policemen and army personnel, who were aplicaba no solo a los prisioneros políticos režim, poput policajaca i vojnog osoblja never brought to trial. This “pact of silence” prodemocráticos, sino también a los autores kojima nikada nije bilo suđeno za zločine. was embedded in the new Constitution that de violentos crímenes ordenados durante Ovaj “pakt tišine” ugradio se u novi Ustav was passed by the Parliament in 1978. The la dictadura, como policías y militares, que donesen u Parlamentu 1978. godine. Ustav Constitution was ratified by the Spanish nunca fueron llevados a juicio. Aquel «pacto je španjolsko građanstvo ratificiralo na people in a referendum, showing their de silencio» fue incorporado en la nueva referendumu, pokazujući time želju za desire for political and social change, but Constitución, aprobada por el Parlamento političkom i društvenom promjenom, limited the ability to adequately deal with en 1978. La Constitución fue ratificada no mogućnosti za adekvatno nošenje s the traumatic consequences of the Civil War por el pueblo español en un referéndum, traumatičnim posljedicama Španjolskog and subsequent dictatorship. The same mediante el cual mostraba su deseo de un građanskog rata i diktaturom koja je Constitution remains in force in Spain today. cambio político y social, pero que limitaba uslijedila nakon njega i dalje su bile Postcard from the French-Spanish border in Le Perthus during the withdrawal la capacidad de afrontar adecuadamente ograničene. Navedeni Ustav je i dalje na snazi of republican exiles at the end of the Spanish Civil War las traumáticas consecuencias de la Guerra u Španjolskoj. Postal de la frontera franco-española en Le Perthus durante la retirada de los exiliados republicanos al final de la guerra civil española Civil y de la posterior dictadura. La misma Razglednica s francusko-španjolske granice u Le Perthusu, tijekom povlačenja Constitución sigue vigente en España hoy en republikanskih prognanika krajem Španjolskog građanskog rata día. cf 83 alb. crai biblioteca del pavelló de la república (ub)

44 45 Memory of the Spanish Memoria de la guerra Sjećanje na Španjolski španjolsko državljanstvo, te mogla stvoriti dodatne mehanizme koji bi pomogli zemlji Civil War in the Present civil española en la građanski rat u nositi se s teškim nasljeđem građanskog rata.

Since the 1960s, but especially since the actualidad današnjoj Španjolskoj 1970s, when democracy was restored in i u međunarodnoj Total Amnesty Spain, some organizations demanded the Desde los años sesenta, pero Total Amnesty truth about the past. especialmente desde los setenta, cuando Potpuna amnestija se restauró la democracia en España, javnosti f-2231. crai biblioteca algunas organizaciones exigieron una del pavelló de la But the new democratic state only offered Od 1960-ih, a posebice od 1970-ih godina, gestión más justa de la memoria del república (ub) some financial compensation to those who nakon obnove demokracije u Španjolskoj, pasado. had been injured fighting against the military neke su organizacije zahtijevale istinu o coup and those who suffered imprisonment prošlosti. for their political ideals, but they were never El nuevo Estado democrático solo ofreció honored publicly. algunas compensaciones económicas a los Međutim, nova demokratska država ponudila heridos en su lucha contra el golpe militar je djelomičnu financijsku odštetu osobama These organizations were primarily y a los que sufrieron prisión por sus ideales koje su bile ozlijeđene tijekom borbi composed of war veterans, widows, exiles, políticos, si bien nunca fueron reconocidos protiv vojnog puča, i osobama koje su bile or political prisoners. In the late 1990s, new públicamente. zatvorene zbog svojih političkih ideala, no movements appeared, formed by second svima njima nikada nije bila pružana javna and third generations that had not lived Estas entidades estaban compuestas isprika i odana počast. through the war nor Franco’s dictatorship. principalmente por veteranos de guerra, Social pressure led to the promotion of viudas, exiliados o prisioneros políticos. A Navedene organizacije uglavnom su memorials and restorative policies, and in finales de los años noventa, aparecieron sačinjavali ratni veterani, udovice, prognanici, 2004 the regional Government of Catalonia nuevos movimientos formados por segundas ili politički zatvorenici. Tijekom kasnih launched a public program aimed to recover y terceras generaciones que no habían 1990-ih pojavili su se novi pokreti, formirani and promote the democratic memory. In vivido la guerra ni la dictadura de Franco. među pripadnicima druge i treće generacije 2007, the Spanish Parliament passed La presión social llevó al desarrollo de koje nisu proživjele razdoblje rata i Francove the so-called Law of Historical Memory, memoriales y políticas de restauración, y en diktature. Društveni pritisak vodio je prema promoted by the socialist government of 2004 el Gobierno autonómico de Cataluña promoviranju spomenika i restorativne Rodríguez Zapatero, but these remembrance puso en marcha un programa público politike, a regionalna katalonska vlada je policies were blocked four years later with destinado a recuperar e impulsar la memoria 2004. godine pokrenula javni program s the conservative government of President democrática. En 2007, el Parlamento ciljem oporavka i promocije demokratskog Mariano Rajoy. español aprobó la llamada Ley de Memoria sjećanja na prošlost. Španjolski parlament je List of prisoners of the Francoist Histórica, promovida por el presidente 2007. godine donio tzv. Zakon o povijesnom internment camp in the town of Lleida In this context, in 2014 the UN Special socialista de Rodríguez Zapatero, pero estas sjećanju kojeg je promicala socijalistička Lista de presos del campo de Rapporteur Pablo de Greiff visited Spain políticas de memoria fueron bloqueadas vlada Rodrígueza Zapatera, no ove politike internamiento franquista de Lleida Popis zatvorenika Frankističkog to assess the measures adopted by the cuatro años después con el gobierno sjećanja blokirane su četiri godine poslije koncentracijskog logora u gradu Lleida authorities related to the human rights conservador del presidente Mariano Rajoy. tijekom konzervativne vlade predsjednika f-fv 1939/1. crai biblioteca del We will fight again. Amnesty violations committed during the war and Mariana Rajoya. pavelló de la república (ub) Lucharemos de nuevo. Amnistía under the Franco dictatorship. De Greiff En este contexto, en 2014 el relator especial Opet ćemo se boriti. Amnestija f-5493. crai biblioteca del urged Spain to repeal the Amnesty law de la ONU, Pablo de Greiff, visitó España S obzirom na ovaj kontekst, 2014. godine pavelló de la república (ub) from 1977, which in practice protected para evaluar las medidas adoptadas por las UN-ov specijalni reporter Pablo de Greiff the perpetrators, and to develop a autoridades en relación con las violaciones posjetio je Španjolsku kako bi procijenio comprehensive state policy to compensate de los derechos humanos cometidas durante mjere usvojene od strane vlasti povezane the victims of Francoism. la guerra y la dictadura franquista. De Greiff s kršenjima ljudskih prava počinjenima instó a España a derogar la Ley de Amnistía tijekom rata i Francove diktature. De Greiff In September 2020, a new law of Democratic de 1977, que en la práctica protegía a los je urgirao Španjolskoj da treba ukinuti Zakon Memory was proposed by the Spanish perpetradores, y a implementar una política o amnestiji iz 1977. godine koji u praksi government, which would enable the estatal integral que compensase a las štitio počinitelje zločina, te treba razvijati descendants of the International Brigade víctimas del franquismo. sveobuhvatnu državu politiku kojom će žrtve volunteer to claim Spanish nationality, as Francovog režima biti prikladno obeštećene. well as create additional mechanisms to help En septiembre de 2020, el Gobierno the country deal with the difficult legacies of español propuso una nueva Ley de Španjolska vlada je u rujnu 2020. godine Amnesty the civil war. Memoria Democrática para su aprobación donijela prijedlog novog “Zakona o Amnistía por el Parlamento. El anteproyecto de ley demokratskom sjećanju”, putem kojeg Amnestija establece que los descendientes de las bi omogućila potomcima pripadnika f-5680. crai biblioteca del pavelló de la república (ub) Brigadas Internacionales podrán reclamar la Internacionalnih brigada da mogu zatražiti nacionalidad española. 46 47 Impressum publisher editor izdavač European Observatory on Memories of the University of Barcelona Solidarity Foundation www.europeanmemories.net project coordinator coordinador del proyecto voditelj projekta Vjeran Pavlaković authors and contributors autores y colaboradores autori i suradnici Oriol López Badell, Mladen Bošnjak, Bela Bračko-Milešević, Rosario Caballero, Ricard Conesa, Marija Duvnjak, Lara Furjan, Ivana Geček, Stefan Gužvica, Ana Maria Ištoković, Julija Jančec, Igor Jovanović, John Kraljic, Matej Kunštek, Herve Lemesle, Ivona Lenardić, Ana Lovreković, Nera Meliš, Ivo Mileusnić, Dora Milković, Antonija Mlacović, Luka Pejić, Tina Perić, Lourdes Prades, Irena Radoslav, Ana Rajković, Bruno Raguž, Juanio Romero, Carlota Sànchez Vidal, Jelena Sertić, Diana Stanić, Ana Šumanović, Bruno Vignjević, Katarina Vukelić, Kayli Wren, Korina Zoretić i Lucija Žic. partners socios partneri Pomorski i povijesni muzej Hrvatskog primorja, Sveučilište u Barceloni, EUROM - European Observatory on Memories, CRAI Pavelló de la República knjižnica i Filozofski fakultet Sveučilišta u Rijeci. design diseño dizajn kuna zlatica (www.kunazlatica.com) printing imprenta tiskara Tiskara Sušak, Rijeka this publication is supported by the city of rijeka, and is part and is part of the 27 neighborhoods - campus program of rijeka2020. esta publicación recibe el apoyo del ayuntamiento de rijeka y forma parte del proyecto 27 barrios – programa campus de rijeka2020. izložba se održava uz pokroviteljstvo grada rijeke, i dio je programskog pravca 27 susjedstva – susjedstva kampus (rijeka2020). special thanks to emanuela berić for translations and research assistance. agradecimientos especiales a emanuela beric por las traducciones y la asistencia en la investigación posebne zahvale emanueli berić na doprinosu u istraživanju i prijevodu. legal deposit number: b 3170-2021

49 1