Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

GERDDI GARDENS

Mae gerddi (a lotments) yn amrywio llawer Ranging greatly in size and in wildlife value, mewn maint a gwerth i fywyd gwyllt, ac yn gardens (and allotments) are a habitat where gynefin lle gall llawer o bobl ddod i gyswllt many people can come into direct contact uniongyrchol â bywyd gwyllt, a hefyd helpu yn with wildlife and also help directly. Worth uniongyrchol. Maen nhw werth eu hyrwyddo promoting for this reason alone, they in some am y rheswm yma yn unig, ac weithiau yn cases support significant concentrations of cynnal cyfoeth o fywyd gwyllt o fewn wildlife within relatively small areas. They can ardaloedd cymharol fychain. Maen nhw’n include areas with features from other habitats cynnwys ardaloedd gyda nodweddion o (meadow, woodland, heathland) and can help gynefinoedd eraill (dolydd, coetiroedd, rhostir) support many wild plants and birds, ac yn helpu i gynnal llawer o blanhygion gwyllt, amphibians and some mammals. They can act adar, amffibiaid a rhai mamaliaid bychain. as corridors and stepping stones between Maent yn goridorau a cherrig rhyd rhwng un other habitat areas. cynefin a’r llall.

Arwynebedd/ safleoedd: Fe’u ceir, yn Area/ sites: Obviously found in both rural amlwg, mewn ardaloedd gwledig a threfol. and urban areas.

Cyflwr: O safbwynt bywyd gwyllt, mae hyn yn Condition: From a wildlife point of view, this amrywio yn fawr - gall gerddi ‘taclus’ a ‘bler’ varies greatly - both ‘neat’ and ‘untidy’ fod yn dda neu yn wael ar gyfer bywyd gwyllt - gardens may or may not be good for wildlife, mae hyn yn dibynnu ar reolaeth a ffactorau depending on management and other factors. eraill.

Ffactorau sy’n achosi Dirywiad/ Materion: Factors causing Decline/ Issues: - Trend towards hard-surfacing on front - Tueddiad i roi wyneb caled ar erddi ffrynt, ar gardens, for parking and to lessen mowing. gyfer parcio, ac i leihau ar dorri gwair. - Tendency for more ornamental non-native - Tueddiad at goed bach nad yndynt yn shrubs, areas of slabs or grass, and less areas frodorol, mannau gyda slabiau neu laswellt, a of fruit and veg. for family food. llai o fannau gyda ffrwythau a llysiau i’r teulu. - Associated with the last point above, less - yn gysylltiedig a’r pwynt uchod, mae llai o compost heaps mean less habitat and shelter domenni compost yn golygu llai o gynefin a for certain species. chysgod i rywogaethau neilltuol. - Many shrubs and flowers planted today are - Llawer o goed bach anfrodorol yn cael eu imported and non-native (so, lost mewnforio a’u plannu heddiw (cyfleon wedi’u opportunities for native plantings). colli i blannu rhai brodorol felly). - Some non-native species introduced through - Mae rhai rhywogaethau a gyflwynwyd trwy gardens have caused problems (such as erddi wedi achosi problemau (fel Japanese Japanese knotweed) knotweed ). - A tendency for some new houses to have - Tueddiad i adael gerddi bychain iawn, heb very small gardens with limited potential for lawer o botensial i fywyd gwyllt, wrth godi rhai wildlife tai newydd. - Cat predation on birds and other species - Cathod yn dal adar a rhywogaethau eraill (gan (including red squirrel). gynnwys y wiwer goch).

Camau Presennol: (Yn ol dewis gerddwyr) Current Action: (By gardeners’ choice) # Gwneud a chynnal llynnoedd bychain ar # Making and maintaining garden wildlife gyfer bywyd gwyllt. ponds # Cyflenwi blychau nythu i adar, byrddau # Providing bird nest boxes, feeding tables

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

bwydo ayyb. and suchlike # Plannu coed brodorol (had lleol, gwyllt yw’r # Planting native shrubs and trees (local wild gorau ar gyfer hyn). seed stock is best for this) # Compostio toriadau a gadael pren marw/ # Composting cuttings and leaving dead pentyrrau o ddail - fel cynefin i lawer o wood/ leaf piles - as habitat for many species. rywogaethau. # Leaving corners and other areas managed as # Gadael corneli a llecynnau eraill fel dôlydd meadow for native wild flowers (local wild bach i flodau gwylltion brodorol (had gwyllt seed stock is best for this). lleol yw’r gorau ar gyfer hyn). # IACC’s free composting service. # Gwasanaeth composio rhad CSYM. # CCW, NWWT and RSPB advice (leaflets # Cyngor CCGC, YBGGC, CFGA (taflenni aa) etc)

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Gwella ansawdd gerddi (a lotments) ar gyfer To improve quality of gardens (and bywyd gwyllt. allotments) for wildlife.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # # Gwerthuso gerddi/ parciau aa CSYM a CC Assess IACC and CC gardens/ parks etc for ar gyfer bywyd gwyllt a gwneud camau i’w wildlife and make steps to enhance. gwella. IACC, CCs CSYM, CC

Cynghori Advisory # # Cynnig cyngor a gwybodaeth ar arddio mewn Offer advice and information on wildlife ffyrdd sy’n gyfeillgar i fywyd gwyllt. gardening to gardeners. CSYM IACC

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # # Ystyried arolwg blynyddol gan blant ysgol, i Consider yearly survey by schoolchildren, to helpu deall presenoldeb rhywogaethau a help understand species presence and local dosbarthiad lleol mewn gerddi. distribution in gardens. CSYM, Ysgolion IACC, Schools

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # # Hyrwyddo trin yr ardd mewn ffyrdd sy’n Promote wildlife friendly gardening gyfeillgar i fywyd gwyllt yn gyffredinol. generally. CSYM, YBGGC, CCGC, CFGA IACC, NWWT, CCW, RSPB # # Hyrwyddo trwy canolfanau garddio lleol. Local garden centres promotion. CSYM, Canolfanau Garddio IACC, Garden Centres

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CSYM Lead: IACC Chwaraewyr allweddol: YBNGC, CCGC, Key players: NWWT, CCW, RSPB CFGA

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Pyllau, Ystlum, Other HAPs and SAPs: Ponds, Bat, Song Bronfraith, Madfall ddwr gribog. thrush, Great crested newt

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

CORSLEOEDD REEDBEDS

Mannau gwlyb lle mae'r gorsen gyffredin yn Wet places where the dominant plant is amlycach na'r un planhigyn arall. Mewn common reed. Reedbeds often have the water corsleoedd mae tabl y dwr un ai ar lefel y tir table at or above the ground level for most of neu uwchlaw am y rhan fwyaf o'r flwyddyn. the year. The sheltered conditions within the Oherwydd y cysgod y tu mewn i'r gwely mae reedbeds provide many species with valuable ynddo gynefin gwerthfawr i sawl rhywogaeth, habitat, some of which are reedbed specialists, rhai ohonynt yn arbenigwyr i welyau cyrs, such as the bittern. megis deryn y bwn. Reedbeds are important in terms of local Mae gwelyau cyrs yn bwysig yn nhermau character. cymeriad lleol.

Arwynebedd/ safleoedd: 103 ha ar 39 o Area/ sites: 103 ha made up of 39 sites. In safleoedd. Ym 1992, roedd 62% o'r safleoedd 1992, 62% of sites were less than 2 ha, 23% yn llai na 2 ha, 23% y tu mewn i'r maint 2ha - 5 of sites were within the range of 2 - 5 ha, 15% ha, roedd 15% o'r gwelyau cyrs yn fwy na 5 ha of reedbeds were larger than 5 ha. (Moralee (Moralee a Hughes, 1992). O gymharu arolwg and Hughes, 1992). Comparison of 1986 and 1986 ag un 1992 gwelwyd bod 20% o'r 1992 surveys showed that 20% of sites had safleoedd wedi gostwng yn sylweddol o ran decreased markedly in size. 18% of sites had maint. Mae 18% o'r safleoedd rhyw fymryn become slightly smaller, but no sites had yn llai, ond nid oedd yr un safle wedi tyfu. become larger.

Cyflwr: Wedi eu cynnwys mewn SDdGA yn Condition: Included within SSSI at Llyn Llyn Garreglwyd, Gwely Cyrs , Llyn Garregllwyd, Rhoscolyn Reedbed, Llyn Maelog, Llynnau y Fali, Cors Ddyga, Llyn Maelog, Llynnau y Fali, Marsh, Bodgylched. Mae cyrs yn tyfu ar safleoedd Llyn Bodgylched. Reed also present on gwlybion eraill gan gynnwys GNC y Gors several other wetland sites including Cors Goch, Cors Erddreiniog a Chors Bodeilio; at y Goch, Cors Erddreiniog and Cors Bodeilio rhain mae safleoedd heb eu dynodi megis NNRs; there are also some unnotified sites hwnnw yn Llanlleiana. such as Llanlleiana.

Ffactorau sy'n achosi Dirywiad/ Materion: Factors causing Decline/ Issues: - Draenio - Drainage - Olyniaeth naturiol - Natural succession - Dirywio - Degradation - Mewnlenwi - Infill - Pori, o bosib, gan stoc - Possible grazing by livestock

Camau Presennol: Current Action: # Ar warchodfa y GFGA yng Nghors Ddyga # RSPB Malltraeth Marsh reserve increasing ychwanegir at y cyrs. reedbed cover. # Rheolaeth yn Llyn Garreglwyd, Llynnau y # Management at Llyn Garreglwyd, Llynnau y Fali a Rhoscolyn, Llyn Traffwll a Chors Fali, Rhoscolyn, Llyn Traffwll and Plas Bog is Crugyll yn gwella cyflwr y corsleoedd. improving reedbed condition. # Sefydlu gwelyau cyrs i bwrpas trin dyfroedd, # Possible establishment of reedbeds as water o bosib, i Langefni a’r (eisoes ym treatment meth od for and Gaerwen, Mrynsiencyn). (already in Brynsiencyn). # Mae Strategaeth Gwlyptiroedd Môn (SGM) a # Anglesey Wetland Strategy (AWS) and Gwlyptiroedd i Gymru wedi cyd-drefnu’r Wetlands for Wales have coordinated wetland gwaith gwella gwlyptiroedd. enhancement.

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Atal corsleoedd rhag dirywio mwy, ac i godi To prevent further decline in reedbeds, arwynebedd y cyfanswm a chodi ansawdd. increase overall area and raise quality. Anelu at adfer/ creu tua 70 ha erbyn 2007. Aim to restore/ make about 70 ha of reedbeds by 2007.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Ystyried yr opsiwn o sefydlu gwelyau cyrs ar # Consider option for reedbed along rivers hyd afonydd a ffosydd (ar silffoedd) ar and ditches (on shelves) on IACC ffermydd sy'n eiddo i GSYM, a mannau eraill. smallholdings and elsewhere. CSYM, AyrA. IACC, EA. # Hyrwyddo statws GNL yn Llyn Maelog . # Promote LNR status at Llyn Maelog. MM, CSYM MM, IACC # Rheoli lefel y dyfroedd yn Llyn Garreglwyd # Control water level at Llyn Garreglwyd with gyda fflodiardau. sluices. # Annog diogelu a gwella trwy gynllun Tir # Promote protection and enhancement Gofal. through Tir Gofal scheme. CCGC, LlCC CCW, WAG # Gweithredu lleddfiad yr A55, Cors Cefni. # Implement A55 mitigation at Cefni Marshes. Cwmni a gontractwyd. Contracted Company # Ystyried gweithredu lle nodwyd potential ar # Consider action where potential noted for gyfer Prosiect Gwella Bioamrywiaeth yr A55. A55 Biodiversity Enhancement Project. CSYM IACC

Cynghori Advisory # Dal i roi cyngor ar reolaeth. # Continue to provide management advice. CCGC, CFGA, LlCC CCW, RSPB, WAG

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Arolwg newydd ar gyfer trendiau mewn # Resurvey for trends in area and quality. arwynebedd ac ansawdd. CCW, RSPB CCGC, CFGA # Investigate economic benefits from # Ymchwilio i fanteision economaidd posib y reedbeds (water cleaning). corsleoedd (glanhau dwr). WDA, IACC, Menter Môn WDA, CSYM, Menter Môn

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Hyrwyddo mabwysiadu Cynllun Tir Gofal # Promote uptake of Tir Gofal Scheme by gan ffermwyr. farmers. CCGC, LlCC CCW, WAG

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: CCW Chwaraewyr allweddol: CCGC, AyrA, Key players: CCW, EA, RSPB, WAG, CFGA, LlCC, Menter Môn, (SGM) Menter Môn, (AWS)

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Morfa Bori Arfordirol a Gorlifdirol, Ffen, Coastal and Floodplain Grazing Marsh, Fens, Llynnoedd; Dyfrgi, Llygoden ddwr, Deryn y Lakes Bwn, Gele feddygyniaethol Otter, Water vole, Bittern, Medicinal leech

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

FFEN FENS

Llecynnau gwlyb ble mae'r planhigion yn tyfu Wet boggy areas where the vegetation grows mewn mawn. Yn gyffredinol mae ynddynt in peat. They are generally irrigated with ddwr yn rhedeg dan yr wyneb sy’n gyfoethog o lime-rich ground water - of moderate to high galch - gyda pH canolig i uchel - yn wahanol i pH, in contrast to bogs which are irrigated gorsydd ble mae'r dwr yn asidig neu gorsydd ac either with acid groundwaters or only ynddynt ddwr glaw yn unig. rainwater. Gall y twf fod yn amrywiol iawn, gan gynnal Vegetation can be very diverse, supporting llawer o rywogaethau o blanhigion sy’n many species of flowering plants and insects. blodeuo, a phryfed. Mae gan Ynys Môn nifer Anglesey has some very good examples of o enghreifftiau da iawn o ffeniau. fens.

Arwynebedd/ safleoedd: (Pridd basn Area/ sites: (Base-rich basin mire + basaidd iawn + pridd dyffryn basaidd iawn + base-rich valley mire + base rich flush + tir gwlyb basaidd iawn + swamp = 470 ha) yn swamp = 470 ha) notably Cors Erddreiniog enwedig Cors Erddreiniog, Cors Bodeilio, Cors Goch, Cors Bodeilio and Cors y Farl Cors Goch a Chors y Farl (safle RAMSAR (composite RAMSAR site). Other small fens darniog). Hefyd mae rhai ffeniau bychain are associated with the limestone areas of the eraill yn ardaloedd calchog y dwyrain gyda east and with small basin mires in the north. darnau bychain o bocedi gwlybion basn yn y gogledd.

Cyflwr: Difrodwyd llawer iawn o ffeniau Condition: Many fens have been damaged by oherwydd draenio i bwrpas amaethyddol, a drainage for agricultural improvement, and hefyd oherwydd cefnu ar ddulliau traddodiadol also by abandonment of traditional grazing o bori. activity. Eutrophication (nutrient enrichment) is Mae Ewtroffeiddio (codi lefelau'r maeth) yn a problem due to agricultural runoff within broblem oherwydd dwr amaethyddol sy'n the catchment of the sites, and also from rhedeg i ddalgylch y safleoedd, a hefyd o atmospheric pollution. lygredd yn yr atmosffer. All the larger sites are SSSIs, including SAC Mae'r safleoedd mwyaf i gyd yn SDdGA, gan and RAMSAR sites. Some small patches lie gynnwys safleoedd SAC ac RAMSAR. Mae isolated outside statutory boundaries. rhai llecynnau bychain ar eu pennau eu hunain y tu allan i ffiniau statudol.

Ffactorau'n achosi Dirywiad/ pynciau: Factors causing Decline/ issues: - Draenio - Drainage - Codi lefelau'r maeth, e.e. o ledaenu gwastraff - Nutrient enrichment, e.g. from spreading of amaeth-ddiwydiannol (fel offal) ar y tir. agri-industrial waste (such as offal) on land. - Gadawiad pori a thorri mawn mewn dulliau - Abandonment of traditional grazing and traddodiadol peat cutting.

Camau Presennol: Current Action: # Rheolaeth o SDdGA gan CCGC ac # CCW and NWWT management of SSSIs. YBNGC. # Scrub and grazing management on reserves # Rheoli prysgwydd a phori ar warchodfeydd. # Anglesey Wetland Strategy has coordinated # Mae strategaeth Gwlyptiroedd Ynys Môn wetland enhancement. wedi cyd-gysylltu gwaith gwella tiroedd o'r fath.

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Gwarchod ardaloedd o ffen sydd ar ôl, a chreu To safeguard remaining areas of fen and ardaloedd bwffer o gwmpas yr rhain, ac i create buffer areas around these sites, and to annog adfer safleoedd a fu’n ffen gynt o fewn encourage restoration of former areas within yr un ardaloedd. the same.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Ystyried opsiwn i adfer level y dwr mewn # Consider option to restore water level in ardaloedd wedi’u draenio a fu’n ffen yngynt, drained former fen areas by blocking or trwy gau ffosydd, neu eu cau’n rhannol o dan partial blocking of drainage ditches under Tir Cynllun Tir Gofal. Gofal Scheme. CCGC, LlCC CCW, WAG # Ystyried posibiliadau i reoli'r ffeniau ar # Consider options for fen management on ffermydd sy'n eiddo i GSYM IACC smallholdings CSYM, CCGC, LlCC IACC, CCW, WAG # Ystyried opsiwnau pori cydgysylltiedig. # Consider coordinated grazing options. CCGC, YBGGC, CFGA, Menter Môn CCW, NWWT, RSPB, Menter Môn

Cynghori Advisory # Dal i roi cyngor rheolaeth. # Continue to provide management advice. CCGC, LlCC CCW, WAG

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Monitro safleoedd i werthuso cyflwr. # Monitor sites for condition assessment. CCGC CCW # Mewn achosion lle cymerir camau adfer, # In cases where steps for restoration are monitro cyflymder ac ansawdd yr adfer. made, to monitor the rate and quality of CCGC restoration. CCW

Addysg Education/ Awareness # Hyrwyddo mabwysiadu Cynllun Tir Gofal # Promote uptake of Tir Gofal Scheme by gan ffermwyr. farmers. CCGC, LlCC CCW, WAG # Cyflenwad defnydd dehongliadol. # Provision of interpretive material. CCGC CCW

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: CCW Chwaraewyr allweddol: CCGC, CSYM, Key players: CCW, IACC, WAG, EA, LlCC, AyrA, YBNGC, (SGYM) NWWT, (AWS)

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Corsleoedd, Morfa Bori Arfordirol a Reedbeds, Coastal and Floodplain Grazing Gorlifdirol Marsh Dyfrgi, Llygoden ddwr, Deryn y Bwn, Mursen Otter, Water vole, Bittern, Southern y de, Gele feddygyniaethol, Britheg y Gors, damselfly, Mwsog pluog main gwyrdd Medicinal leech, Marsh Fritillary, Slender green feather-moss, (Dwarf stonewort)

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

LLYNNOEDD LAKES

Llecynnau o ddyfroedd agored (> 1 ha). Mae Areas of open water (> 1 ha). Anglesey has llawer o lynnoedd yn Ynys Môn, sy’n hefyd yn many lakes, and is an important area for lle pwysig i adar dwr fridio. Yn ogystal mae breeding wildfowl. Lakes also support a good llynnoedd yn cynnal nifer dda iawn o range of aquatic plants, insects, and other blanhigion dyfroedd, pryfed, a rhywogaethau species. eraill. Area / sites: Sites include Llyn Maelog (36 Arwynebedd/ safleoedd: Safleoedd megis ha), Llyn Llywenan (41.5 ha), Llyn Traffwll Llyn Maelog (36 ha), Llyn Llywenan (41.5 ha), (44.8 ha), Llyn Alaw (360 ha). Llyn Penrhyn, Llyn Traffwll (44.8 ha), Llyn Alaw (360 ha). Llyn Dinam and Llyn Traffwll are RSPB Llyn Penrhyn, Llyn Dinam a Llyn Traffwll yn reserves. Llyn Rhos du, Llyn Cadarn and Llyn warchodfeydd y GFGA. Mae Llyn Rhos Du, yr Wyth Eidion are within National Nature Llyn Cadarn a Llyn Wyth Eidion o fewn Reserves (NNRs). Gwarchodfeydd Natur Cenedlaethol. No total area figure is available. Dim cyfanswm awynebedd ar gael.

Cyflwr: Yn amrywio, ond nifer yn dirywio Condition: Various, but many are declining oherwydd gormod o faeth yn gyffredinol. due to widespread over-enrichment with Mae'r rhan fwyaf o'r llynnoedd mwyaf yn nutrients. Most of larger lakes are SSSI. SDdGA.

Ffactorau yn achosi Dirywiad/ Materion: Factors causing Decline/ Issues: - Ewtroffeiddio (gormod o faeth) oherwydd - Eutrophication (nutrient enrichment) due to dulliau rheoli'r dalgylchoedd i'r dyfroedd hyn. catchment management. - Cyflwyno pysgod dieithr. - Exotic fish introductions. - Hamdden (e.e. hwylfyrddio, pysgota). - Recreation (e.g. windsurfing, fishing). - Gostwng lefel y dyfroedd yn artiffisial (ee - Artificially lowered water level. (eg Llyn Llyn Hendref). Hendref). - Olyniaeth naturiol, sy'n arwain at fewnlenwi. - Natural succession, leading to infilling.

Camau Presennol: Current Action: # Stripio phosphate yn Llyn Penrhyn. # Phosphate stripping at Llyn Penrhyn. # Ymchwil CCGC, Llyn Penrhyn. # CCW research at Llyn Penrhyn. # Rhaglen fonitro Strategaeth Gwlyptiroedd # Anglesey Wetland Strategy monitoring Môn. programme.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Sicrhau ac adfer llynoedd yr ynys, a gwella'u To safeguard and restore the island's lakes, gwerth bioamrywiaeth lle bo hynny'n bosib. and where possible improve their biodiversity value.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Posibilrwydd o enwebu Llyn Maelog fel # Possibility of designation of Llyn Maelog as GNL. LNR. Menter Môn Menter Môn # Rheolaeth dalgylchol i leihau # Catchment Management to reduce nutrient mewnddodiadau maeth, trwy gynllun Tir inputs through Tir Gofal Scheme. Gofal. CCW, WAG CCGC, LlCC

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Cynghori Advisory # Cyngor i dirfeddianwyr ar osgoi gollwng # Advice to landowners on avoidance of maethion ayyb. nutrient release etc. AyrA EA

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Ymchwilio i effeithiau lleol Ffactorau yn achosi # Research local effects of Factors causing Dirywiad/ Materion fel y'u rhestrwyd uchod, fel Decline/ Issues , listed above, to inform future gwybodaeth ar gyfer gweithredu yn y dyfodol. action. AyrA, Agoriadau ; prosiectau myfyrwyr, EA, Openings ; student projects, (AWS) (CGM) # Water quality monitoring for low level # Monitro ansawdd dwr ar gyfer maeth lefel nutrients. isel. EA AyrA # Diversion of inputs from Llyn Penrhyn. # Troi/ gwyro mewnddodiad o Lyn Penrhyn. CCW CCGC

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Dehongliad, Llyn Maelog. # Interpretation at Llyn Maelog. Menter Môn Menter Môn

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: AyrA Lead: EA Chwaraewyr allweddol: AyrA, CCGC, Key players: EA, CCW, RSPB, (AWS) GFGA, (CGM)

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Corsleoedd, Ffeniau, Afonydd a nentydd, Reedbeds, Fens, Rivers and Streams, Ponds Pyllau Otter, Floating water plantain Dyfrgi, Dwr-lyriad nofiadwy

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

YMYLON CAEAU FIELD EDGES

Yn sylfaenol, ymylon glaswelltog neu stribedi o Basically grassland edges or strips of land dir rhwng cropiau a'r cloddiau. Gall cynefin lying between crops and the field boundary. cyrion y caeau ddenu anifeiliaid megis yr The margin habitat can attract animals such as ysgyfarnog, rhegen-yr-yd, y dylluan wen a'r the brown hare, corncrake, barn owl and the betrisen. Hefyd yn bwysig ar gyfer adar eraill, grey partridge. It is also important for other mamaliaid bychain a rhai blodau tir âr prin. birds, small mammals and some rare arable flowers. Arwynebedd/ Safleoedd: Dim gwybodaeth arbennig am Ynys Môn. Area/ Sites: No information specific to Anglesey. Cyflwr: Dirywiad ar raddfa fawr ym Môn oherwydd newidiadau yn nulliau ffermio - Condition: Large-scale decline on Anglesey lleihad mewn ffermio cymysg/arwynebedd y due to changes in farming practice - decline tir âr. of mixed farming/ arable acreage.

Ffactorau'n achosi Dirywiad/ materion: Factors causing Decline/ issues: - Newidiadau yn yr economi amaethyddol; - Changes in farming economy; Cereal losses gellir gweld colli cnydau grawn yn Ynys Môn in Anglesey can be seen as part of overall fel rhan o’r gostyngiad yn y cnydau grawn yng retreat of cereal growing in the west and north ngorllewin a gogledd Prydain. of Britain. - Gorbori gwaelodydd gwrychoedd. - Overgrazing of hedge bottoms. - Lledaenaid tir pori dwys, wedi’i wella. - Spread of intensive improved grazing. Lle tyfir grawn o hyd:- Where cereals still grown:- - Defnyddio pryfleiddiaid a chwynleiddiaid. - Use of herbicides and pesticides. - Symudiad i gnydau gaeafol, a cholli sofl gaeaf. - Shift to winter cropping with loss of winter - Lleihad yn y dull cylchol o dyfu cnydau stubbles. grawn gyda gwyndwn a thir braenar. - Lessening of rotation of cereals with grass leys and fallows.

Camau Presennol: Current Action: # Taliadau ar gael o dan Gynllun AAA ar gyfer # ESA Scheme payments for unsprayed cereal cnydau yd sy heb eu chwistrellu (adnewyddu crops (agreement renewal only). cytundeb yn unig). # Provision of expert advice for organic # Cyflenwad gyngor arbennigol ar gyfer conversion and Tir Gofal Scheme posibiliadau o symud at ffermio organig. possibilities. Cynllun Tir Gofal. WAG, CCW CCGC, LlCC

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Gwella rheolaeth dros ymylon caeau ac annog To improve management of existing field rheolaeth dda lle gwneir gwaith adfer. edges and encourage good management where reestablishment may occur.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Hyrwyddo cynllun Tir Gofal, gan gynnwys ar # Promote uptake of Tir Gofal scheme, ffermydd bychain CSYM. including on IACC smallholdings. CCGC, LlCC, CSYM CCW, WAG, IACC

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Cynghori Advisory

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Adolygu gwybodaeth a chynnal arolwg petai # Review information and undertake survey if eisiau. required. Agoriadau: Prosiectau Myfyrwyr Openings: Student Projects # Ymchwilio i’r meysydd lee ceir y manteision # Research where benefits of action likely to mwyaf, gan ystyried: a) bwffer o gwmpas GNC be greatest, considering: a) buffers around ac ADdGA ayyb, b) cynlluniau gweithredu NNRs and SSSIs etc, b) other action plans eraill e.e. gwrychoedd hynafol, rhegen yr yd e.g. hedgerows, corncrake etc, and c) any ayyb, a c) unrhyw bwyntiau addas eraill. other suitable points. Agoriadau: Prosiectau Myfyrwyr Openings: Student Projects # Monitro effeithiau gweithredu rheolaeth. # Monitor effects of management action. Agoriadau: Prosiectau Myfyrwyr Openings: Student Projects

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Cysylltu addysg ynglyn a rhywogaethau a # Link education to effected species effeithir IACC Schools, NWWT Ysgolion CSYM, YBNGC

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC, LlCC Lead: CCW, WAG Chwaraewyr allweddol: CSYM, LlCC, Key players: IACC, WAG, CCW, NWWT, CCGC, YBNGC, Ysgolion. Schools.

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Gwrychoedd Hynafol Ancient Hedgerows Ysgyfarnog, Ystlum lleiaf, Ehedydd, Rhegen yr Hare, Pipistrelle bat, Skylark, Corncrake, yd, Petrisen Grey partridge

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

PRYSGWYDD SCRUB

Llwyni brodorol; eithin sy'n ffurfio'r rhan Stands of native shrubs; most of the dense fwyaf o fannau prysgwydd ym Môn. scrub areas on Anglesey are gorse. Gall prysg fod yn gam cyn sefydliad coetir Scrub can be a successional stage before newydd, yn ogystal a ffurfio haen bwffer o pioneer woodland, as well as forming a buffer amgylch/ rhwng cynefinoedd (neu gysyltu'r zone around/ between habitat areas (or fath ardaloedd), lle all fod yn bwysig i nifer o linking such areas), where it can be important rywogaethau. for a number of species.

Arwynebedd/ safleoedd: 652ha. Eithin Area/ sites: 652 ha. Gorse in many areas. mewn llawer man. Ceir prysgwydd cyll mewn Hazel scrub found in limestone areas of east, ardaloedd cerrig calch y dwyrain, tra gall while willow scrub may occur in ungrazed prysgwydd helyg fodoli mewn mannau gwlyb drained wetland areas like Llyn Padrig and wedi'u draenio, sy heb eu pori, megis Llyn Llyn Hendref. Padrig a Llyn Hendref.

Cyflwr: Yn amrywio; manylion yn anhysbys. Condition: Variable; not known in detail. Yn aml yn gysylltiedig â chynefinoedd eraill Often associated with other habitats such as megis coedydd, rhostir a thiroedd gwlybion. woodland, heath and wetlands. Fe'i werthfawrogir (i raddau) e.e. fel Valued (in moderation) e.g. for wildlife shelter cysgodfannau, a ffynhonnell planhigion bwyd, and food plants, in association with other mewn cydgysylltiad a chynefinoedd eraill. habitats.

Ffactorau'n achosi Dirywiad/ Materion: Factors causing Decline/ Issues: - Yn lledaenu mewn rhai mannau; gwrthdaro - Spreading in some sites; conflict with gyda dulliau rheoli rhostir, porfeydd a thiroedd heathland, grassland and wetland gwlyb, lle mae'r llwyni yn ymledu ar draul y management, where scrub is expanding at the cynefinoedd hyn. expense of these habitats. - Colli mewn safleoedd eraill; cael gwared er - Loss at other sites; removal to increase farm mwyn cynyddu tir porfa ar y fferm (IACS). forage area (IACS).

Camau Presennol: Current Action: # Clirio prysgwydd mewn mannau sensitif # Removal of scrub from sensitive areas of, mewn, fel, er enghraiffat, gwarchodfeydd for example, nature reserves. natur.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Ystyried y cynefin hwn ar gyfer cynllunio To take account of this habitat for bioamrywiaeth, oherwydd ei gysylltiad â biodiversity planning, for its association with chynefinoedd a rhywogaethau eraill. other habitats and species.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Hyrwyddo pwysigrwydd prysg mewn # Promote importance of scrub in cynlluniau amaeth-amgylcheddol (Tir Gofal) a agri-environment (Tir Gofal) and forestry choedwigaeth a hefyd ar diroedd eraill lle nad schemes and also on other lands where no oes gwrthdaro gydag amcanion eraill. conflict with other objectives. CCGC, LlCC, CSYM CCW, WAG, IACC # Ystyried safleoedd a nodwyd am eu potential # Consider sites noted as having potential for ar gyfer Prosiect Gwella Bioamrywiaeth yr A55 Biodiversity Enhancement Project. A55. CSYM IACC

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Cynghori Advisory # Rhoddi gwybodaeth i dirfeddianwyr ar # Provide advice to landowners on reolaeth, i gynnwys lle y dylid/ na ddylid gadael management to cover where to/ not to allow datblygiad prysgwydd. scrub development. CCGC, LlCC CCW, WAG

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Adnabod mannau o brysgwydd sydd o # Identify areas of scrub which are of bwysigrwydd neilltuol. e.e. Mannau bwydo, a particular importance. e.g. Feeding areas and haenau bwffer rhwng rhai SDdGA a defnydd buffer zones between some SSSI and less tir llai addas ayyb. compatible land uses etc. Agoriadau: Prosiectau Myfyrwyr Openings: Student Projects

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Hyrwyddo prysgwydd fel cam naturiol mewn # Promote scub as a natural step in woodland sefydlu coedydd. establishment. Coed Cymru Coed Cymru

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: Coed Cymru Lead: Coed Cymru Chwaraewyr allweddol: Coed Cymru, Key players: Coed Cymru, CCW, WAG, CCGC, LlCC, CSYM, AG IACC, FA

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Coedydd Lled-naturiol, Gwrychoedd hynafol, Semi-natural Woodland, Ancient Hedgerows, Rhosdir yr Iseldir a’r Arfordir Lowland and Coastal Heath

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

PLANHIGFEYDD PLANTATIONS

Coed a choedwig a blannwyd yn neilltuol gan Wood and forest specifically planted by man. ddyn. Wedi tueddu i fod yn gonwyddau ers tua Tend to have been conifers since about 1920, 1920, ond planir coed llydanddail hefyd. but can include broadleaf. Mae planhigfeydd Ynys Môn tua 1450 ha, yn Anglesey’s roughly 1450 ha of plantations fwy na chyfanswm arwynebedd y coedydd lled cover a greater area than semi-natural naturiol. Planhigfeydd conwydd yw'r rhan woodlands. Most is conifer plantation, with fwyaf, gyda phinwydden Corsica yn bennaf, fel Corsican pine dominating, as at Newborough y ceir yn SDdGA Coedwig Niwbwrch. forest SSSI. Mae potensial i gael effeithiau buddiol ar The planting of broadleaf coppice woods for amryw rywogaethau ac amrywio fuel and as a raw material on farmland holds a amaethyddiaeth, pe plannid coedlannau possibility of benefiting various species, whilst collddail ar gyfer tanwydd ac fel adnodd crai. helping agricultural diversification.

Arwynebedd/ safleoedd: Coedwig Area/ sites: Newborough Forest (700 ha), Niwbwrch (700ha), Coedwig (245 Pentraeth Forest (245 ha), around Llyn Cefni ha) ac o gwmpas Llyn Cefni (78 ha), Coed (78 ha), Coed Nant/ Coed Cadw (11 ha) Nant/ Coed Cadw (11 ha) (stondynau mewn (smaller stands elsewhere). mannau eraill). Condition: Varying stages of growth and Cyflwr: . Tyfiant ac aeddfedrwydd sy'n maturity. Pine plantation forms important amrywiol. Mae planhigfa pinwydd yn ffurfio habitat for red squirrel (Pentraeth), crossbill, cynefin pwysig i'r wiwer goch (Pentraeth), tawny owl, buzzard, woodcock, woodpecker, croesbig, tylluan frech, cyffylog, cnocell y coed, brown, long-eared and pipistrelle bats bwncath, ystlumod brown, clustiog a lleiaf (Newbro’ and Pentraeth). (Niwbwrch a Phentraeth).

Materion Issues - Gwrthdaro gyda'r hen gynefinoedd (twyni - Conflict with already existing habitats (sand tywod a rhostir) a gwerth bywyd gwyllt y rheini dunes and heathland) of greater wildlife value. yn uwch. - Commercial factors/ timber market prices - Yn y gorffenol, mae ffactorau masnachol/ have in the past influenced forest prisau’r farchnad pren wedi dylanwadu management by determining when timber is rheolaeth coedwigoedd trwy rheoli pryd i thinned and felled etc; can also deter deneuo a phyd i dorri coed; hefyd gallant management for mature timber. rhwystro ac atal gwaith rheoli coed aeddfed.

Camau Presennol: Current Action: # Cynlluniau dylunio coedwigoedd yn ystsyried # Forest design plans (FE) take account of rhywogaethau sy'n ddibynnol arnynt - megis y forest dependent species such as red squirrel wiwer goch a'r llinos werdd. and siskin.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Fel y gweithir coedwigaeth planhigfeydd er lles That plantation forestry is operated to the bioamrywiaeth. mutual benefit of biodiversity.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Defnyddio planhigfeydd i godi arwynebedd # Use plantation to boost woodland cover, coedydd, gan gefnogi Strategaeth Coedydd thus supporting Anglesey Woodland Strategy Ynys Môn a Strategaeth Coedydd Cymru. and Wales Woodland Strategy.

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Coed Cymru, CSYM ayb ... Coed Cymru, IACC etc ... # Parhau a rhaglen dorri ac ailblannu fesul cam # Go on with phased felling and replanting ym Mhentraeth er lles y Wiwer Goch. programme at Pentraeth to benefit Red CC Squirrel. FC # Lleihau arwynebedd planhigfa Niwbwrch ar y # Lessen plantation area on sand dunes at twyni tywod (Gweler CGC Twyni Tywod). Newborough. (see Sand Dunes HAP). CC FC # Cefnogi defnyddio coedlannau collddail # Support use of biomass coppicing of addas, fel tanwydd ac fel adnodd crai. Hefyd suitable broadleaved trees, for fuel and as a defnydd gwastraff pren a choetir. raw material. Also use of timber/ woodland Coed Cymru waste.. # Mabwysiadu rheolaeth coedwigaeth Coed Cymru gorchudd parhaol (Sustemau Coedwrol Effaith # Adoption of continuous cover forestry (Low Isel) yn lle clirio’n llwyr fesul cylch, lle bo’n Impact Silvicultural Systems LISS) instead of bosib. rotational clear-felling, where possible. CC FC

Cynghori Advisory # Bod ymgynghori rhwng y grwpiau cyswllt yn # That liaison between the contact groups parhau. continues. # Sicrhau y cyflenwir gwybodaeth a chyngor # Ensure that information and expert advice is arbenigol i ffermwyr a thirfeddiannwyr ar available to landowners on biomass crops of gnydau biomas coed collddail, cadeirio fesul broadleaved trees, in coppice rotation, for use cylch ar gyfer tanwydd ac fel adnodd crai. as fuel and raw material.. Also on the use of Hefyd, defnydd gwastraff pren a choetir. timber- and woodland waste. Coed Cymru. Coed Cymru.

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Monitro ac adolygu rheolaeth ar gyfer # Monitor and review management of blaenoriaethau bioamrywiaeth. conifer forest for biodiversity priorities. CC FC # Monitro arwynebedd cyfan coedydd. # Monitor total woodland cover. CC FC

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Rhoi cyhoeddusrwydd i lwyddiant prosiectau # Publicise success of projects which benefit sydd o les i fioamrywiaeth. biodiversity. CC, Coed Cymru FC, Coed Cymru

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: Coed Cymru, CC Lead: Coed Cymru, FC Chwaraewyr allweddol: Coed Cymru, CC, Key players: Coed Cymru, FC, CCW, ARSP/ CCGC, ARSP/ Menter Môn. Menter Môn.

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Coedydd Llydanddail, Twyni Tywod Broadleaved Woodlands, Sand Dunes Gwiwer goch, Bronfraith, Puburllys, Tafolen y Red squirrel, Song thrush, Petalwort, Shore traeth dock.

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

CALCHBALMANT LIMESTONE PAVEMENT

Mae calchbalmant yn beth prin ac unwaith y Limestone pavements are a scarce and diflanna ni ellir ei adnewyddu - mae ym Môn nonrenewable resource - Anglesey has few ychydig o enghreifftiau da. good examples. Yn ogystal a'u diddordeb daearegol, maent yn As well as their geological interest they are bwysig ar gyfer bioamrywiaeth, ac maent yn important for biodiversity and can support gallu cynnal llawer o rywogaethau o many plant species. blanhygion. Arwynebedd/ safleoedd: Coedydd Llugwy, Area/ sites: Plas Lligwy woods, Y Bonc Bonc Marian-glas, Borth Wen , Bwrdd Marianglas, Borth Wen Benllech, Bwrdd Arthur, SDdGA . Arthur, Mariandyrys SSSI.

Cyflwr: Rhannau coediog a mannau agored a Condition: Mostly wooded or small coastal bychan ar yr arfordir. Dim ond olion a exposures. Only small and relict pavements rhannau bach o galch balmentydd sy'n goroesi, remain, although the abundance of water ond mae digon o gerrig calch wedi eu gwisgo worn limestone in walls and buildings suggest gan ddyfroedd mewn waliau ac adeiladau, sy’n it was once much more widespread. awgrymu eu bod gynt yn fwy cyffredin o lawer.

Ffactorau'n achosi Dirywiad/ Materion: Factors causing Decline/ Issues: - Cloddio am gerrig addurnol ac adeiladu. - Mining for decorative and building stone. - Gall gorbori (a diffyg pori) effeithio ar - Overgrazing (and undergrazing) can effect berlysiau a phrysg. herbs and shrubs.

Camau Presennol: Current Action: # Cafwyd adroddiad ar Safleoedd Daearegol # Recent Regionally Important Geological Pwysig Rhanbarthol (RIGS) yn ddiweddar. Sites (RIGS) report.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Gwarchod yr holl fannau sydd ar ôl. To ensure the protection of all surviving areas.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Diogelu trwy reolau cynllunio. # Protect through planning control. CSYM IACC # Ystyried statws SDdGA i safleoedd newydd. # Consider SSSI status where not designated. CCGC CCW # Clirio prysgwydd fel bo angen. # Scrub clearance as needed. CCGC CCW

Cynghori Advisory # Annog trefniant pori sy'n fwy addas, lle bo # Encourage more suitable grazing regime hynny'n berthnasol. where relevant. CCGC CCW

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Monitro bob 10 mlynedd mewn safleoedd ar # 10 yearly monitoring for changes at sites in gyfer newidiadau a allai ddod yn sgil wake of any management changes (e.g. newidiadau mewn rheolaeth (e.e. pori) grazing). CCGC, YBGGC CCW, NWWT

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Rhoi cyhoeddusrwydd i bwysigrwydd # Publicise the importance of conserving this cadwraeth y cynefin hwn e.e. mewn habitat e.g. in visitor centres. canolfannau ymwelwyr. IACC/ AONB, CCW CSYM/ AHNE, CCGC

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: CCW Chwaraewyr allweddol: Grwp RIGS Key players: Gwynedd and Môn RIGS Gwynedd a Môn, CCGC, YBNGC group, CCW, NWWT

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs:

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

GWELYAU MORWELLT SEAGRASS BEDS

Wedi’u ffurfio gan blanhigion ‘gwellt y gamlas’ Formed by plants known as eelgrasses ( Zostera (Zostera spp .), sy’n tyfu yn y dyfroedd bas ar fwd spp .), which grow on mud and sand in shallow a thywod. Maent yn bwysig oherwydd eu waters. Beds are important for their high ffrwythlondeb, (ffynhonnell bwysig o productivity (important source of organic ddeunydd organig), eu heffaith sefydlogi ar matter), their stabilising effect on sediments, waddod morol, ac oherwydd y cysgod a and for the shelter and substrate they provide swbstrad a ddarparant i lawer o rywogaethau. for many species. Also provide an important At hyn, maent yn ffynhonnell fwyd bwysig i source of food for wildfowl. adar y dwr.

Arwynebedd/ safleoedd: SDdGA- Area/ sites: Beddmararch-Cymyran SSSI Beddmanarch - Cymyran (gan gynnwys y (including the Inland Sea). Inland Sea records Lasinwen). Cofnodion y Lasinwen, 1978: o’r of 1978: from the most sheltered areas, and to rhannau mwyaf cysgodol, ac i’r de a’r dwyrain i the south and east of Ynys Benlas on west Ynys Benlas ar yr ochr orllewinol. Statws yn side. Status unknown today. Possibly off ansicr heddiw. Ger de-orllewin Ynys Mon, o bosib. southwest Anglesey.

Cyflwr: Yn brin yn genedlaethol, gyda Condition: Considered to be nationally dosbarthiad anghyson. Rhydd gorffen arolwg scarce with a patchy distribution. Completion Rhan 1 rhynglanwol gyfle i werthuso hyn. of an intertidal Phase 1 survey in 2003 will allow this to assessed.

Ffactorau'n achosi Dirywiad/ materion: Factors causing Decline/ issues: - Ymddengys ei fod wedi marw'n naturiol - Have suffered apparently natural mortality oherwydd pla ffwng nychlyd yn y gorffennol. due to fungal wasting disease in past. - Llygredd olew a chemegau trin olew. - Oil pollution and oil treatment chemicals - Lefelau uchel o nitratau, sy’n arwain at dagu - High levels of nitrates, leading to smothering gan algâu. by algae. - Aflonyddiad corfforol gan e.e. cloddio am - Physical disturbance by e.g. bait digging, abwyd, angori. anchoring. - Newidiadau mewn gwaddod, llusgrwydo ac - Changes in sediment, dredging and coastal amddiffyniad yr arfordir. protection. - Gall sugno metalau trwm eu tanseilio. - Heavy metal uptake may affect viability. - Effeithiau gwenwyn chwyn a phaent rhag - Herbicides and antifoulants have adverse crach. effects.

Camau Presennol: Current Action: # Arolygon Rhynglanwol Rhan 1 CCGC. # CCW Phase 1 Intertidal. Surveys . # Gwarchodir safleoedd trwy dulliau statudol # Sites safeguarded through statutory (ymgynghoriad/ cyswllt SDdGA Beddmanarch mechanisms (consultation/ liaison for - Lasinwen. Beddmanarch - Cymyran SSSI). # Cronfa Sialens Rhywogaethau i ddafganfod # ‘Species Challenge Fund’ project to identify llefydd newydd yn ardal Bae Malltraeth. new locations in Malltraeth Bay area. # Arolwg o nodweddion deinamig a # Overview of dynamic and sensitivity sensitifrwydd cymunedau Zostera gan Brosiect characteristics of Zostera communities by the ACA Morol y DU UK Marine SACs Project .

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Cadw’r arwynededd, ansawdd a dosbarthiad Maintain current extent, quality and presennol o gwmpas Ynys Môn. distribution around Anglesey. Gwerthuso ymarferoldeb adfer gwelyau sy Assess feasibility of restoration of damaged or wedi’u niweidio neu’u diraddio (os yn degraded beds (if relevant). berthnasol).

Camau Arfaethedig: Proposed Action: discuss with organisations Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Hwyrach ei gynnwys yn GNL y Lasinwen. # May be included in the Inland Sea LNR. # Sicrhau na fydd ansawdd dwr lleol, gan # Ensure that local water quality, including gynnwys mewnddodiadau maeth, cael effaith nutrient inputs, do not adversely affect beds. gwael ar y gwelyau. EA Ayr A # Sicrhau y bydd camau cadwraeth yng # Ensure that conservation needs are included Nghnlluniau Rheoli yr Arfordir. in Shoreline Management Plans. CSYM IACC # Sicrhau na fydd datblygu, a gwaith arall yn # Ensure development, dredging and other gostwng ansawdd y gwelyau. operations do not affect integrity of beds. CSYM, CCGC IACC, CCW

Cynghori Advisory # Sicrhau bod anghenion cadwraeth yn y # Ensure that conservation needs included in Cynlluniau Wrth Gefn ar gyfer Llygredd Olew. Oil Pollution Contingency Plans. CSYM, CCGC IACC, CCW

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Monitro arwynebedd ac ansawdd y gwelyau. # Monitor extent and quality of beds. CCGC CCW # Gorffen arolwg rhynglanwol Rhan 1 Ynys # Complete intertidal Phase 1 survey of Môn i adnabod safleoedd newydd a Anglesey to identify new locations and chadarnhau presenoldeb mewn safleoedd confirm presence of known sites. adnabyddus. CCW CCGC

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness Dehongli GNL y Lasinwen Interpretation of Inland Sea LNR Menter Môn Menter Môn

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: CCW Chwaraewyr allweddol: CCGC, CSYM Key players: CCW, IACC (EA) (AyrA)

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Traethau Tywod, Clogwyni a Glannau Mor Sandy beaches, Sea Cliffs and Rocky shores Creigiog

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

YSGYFARNOG GYFFREDIN BROWN HARE

Lepus europaeus. Lepus europaeus. Yn bwydo ar laswellt, cnydau grawn ifainc a Feeds on grass, young cereal crops and tree rhisgl coed. Mae ganddi amddiffyniad bark. Has limited protection (closed hunting cyfyngedig (tymor hela penodol). season).

Statws Presennol: Fe’i ceir ar dir garw. Yn Current Status: Found on rough ground. fwy cyffredin gynt. Formerly more common.

Materion Issues - Yn cael ei lladd am sbort, bwyd ac oherwydd - Killed for sport, food and because of difrod i goed ifanc (gwrthdaro a damage to young trees (conflict with forestry). choedwigaeth). - Change from cropping hay to silage. - Newid i silwair yn lle torri gwair. - Livestock farming intensification. - Dwysáu ffermio stoc.

Camau Presennol: (dim) Current Action: (none)

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Cadw a chynyddu’r poblogaeth. Conserve and increase population.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Cynllun Tir Gofal. # Tir Gofal scheme. CCGC CCW # Gwella cynefin, o bosib, yn sgil gweithredu ar # Possible habitat improvement from action at safleoedd a nodwyd am eu potensial ar gyfer sites noted as having potential for A55 Prosiect Gwella Bioamrywiaeth yr A55. Biodiversity Enhancement Project. CSYM IACC

Cynghori Advisory # Hyrwyddo’r defnydd o offer gwarchod rhag # Promote the use of hare guards on young ysgyfarnogod ar goedydd ifanc ble gall y plantations in vulnerable areas. broblem godi. Coed Cymru, FC Coed Cymru, CC

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Cyfranogiad yn yr Arolwg Cenedlaethol ar # Participation in National Hare Survey. Sgwarnogod. NWWT YBNGC

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Dosbarthu llyfryn rheolaeth Grwp Llywio’r # Distribute UK Brown Hare Steering Group Sgwarnog. management booklet. CCGC CCW

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: YBNGC? Lead: NWWT Chwaraewyr allweddol: YBNGC, CCGC Key players: NWWT, CCW

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Gwrychoedd Hynafol, Coedydd Llydanddail, Ancient Hedgerows, Broadleaved Woodlands, Ymylon Caeau Field Edges

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

YSTLUM NOCTIWL NOCTULE BAT

Statws Presennol: Yn cael ei ddiogelu dan Current Status: Protected under Schedule 5 Restr 5 Deddf Bywyd Gwyllt a'r Cefn Gwlad. of the Wildlife and Countryside Act. Dosbarthiad eang ond yn anghyffredin. Widespread but uncommon.

Materion/ bygythion: Issues/ threats: - Yn dibynnu ar goed collddail hen (i glwydo), - Dependent on mature broadleaved trees for ac maent yn brin. roost sites, which are often hard to find. - Mae torri coed gyda thyllau yn amddifadu - Felling of trees with holes deprives bats of ystlumod o'u clwydi, a hefyd yn anafu neu’n roosts, and also injures or kills bats. lladd ystlumod.

Camau Presennol: Current action: # Monitro blychau ystlumod yn Niwbwrch gan # Bat box monitoring by FE at Newborough, CC gyda chyngor CCGC. with CCW advice.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Gwarchod y rhywogaeth. To safeguard the species.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Ceisio gwarchod safleoedd clwydo a # Seek to safeguard roost sites and potential safleoedd potensial, yn enwedig mewn coed sites, especially in ancient trees. hynafol. IACC, CCW, GBG, CC CSYM, CCGC, GBG, CC # Promote bat friendly tree surgery practice. # Hyrwyddo dulliau o drin coed sy'n parchu GBG, IACC, CC ystlumod. GYG, CSYM, CC # Appropriate law enforcement and action, as # Gorfodaeth cyfraith addas, a gweithredu fel needed (crime prevention is priority). bo angen (atal troseddau yn flaenoriaeth). NWP, CCW HGC, CCGC

Cynghori Advisory # Cynnig cyngor i berchenogion coedydd, a’r # Advise woodland owners, tree surgeons/ rhai sy'n trin coed a'u harolygu, i chwilio am surveyors of signs of roost and action to take arwyddion o glwydi a beth i’w wneud os tybir if roosts are suspected or confirmed. neu gadarnheir bod clwydi mewn coeden. CCW, IACC, CC CCGC, CSYM, CC # Provision of crime prevention/ # Rhoddi cyngor ar atal trosedd/ cyfraith conservation law advice. cadwraeth. NWP, CCW HGC, CCGC

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Parhau i fonitro yn Niwbwrch. # Continue monitoring at Newborough. MC, CCGC FE, CCW # Monitro yn gyffredinol. # General monitoring. BCT, GYG, CCGC, MC BCT , GBG, CCW, FE

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Rhoddi gwybodaeth. # Provision of information CCGC, CSYM, BCT, GYG CCW, IACC, BCT, GBG

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CSYM Lead: IACC Chwaraewyr allweddol: MC, CCGC, GYG Key players: FE, CCW, GBG

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Coedydd Llydanddail, Prysgwydd Broadleaved Woodland, Scrub Ystlum pedol lleiaf, Ystlum lleiaf Lesser horseshoe bat, Pipistrelle bat

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

YSTLUM PEDOL LLEIAF LESSER HORSESHOE BAT

Rhinolophus hipposideros Rhinolophus hipposideros Yr ystlum Prydeinig lleiaf ond un, a lled ei The second smallest British bat, with a adennydd yn 20 - 25 cm. Mae'n defnyddio wingspan of 20 - 25 cm. Uses broadleaf coetir collddail, prysg, gwlyptir a phorfa fel woodlands, scrub, wetland and pasture cynefin. Fe'i ddiogelir dan Ddeddf Bywyd habitats. Protected under the Wildlife and Gwyllt a'r Cefn Gwlad. Countryside Act.

Statws Presennol: Gwyddys ei fod yn gaeafu Current Status: Known to hibernate at 5 mewn 5 le. sites.

Materion/ bygythion: Issues/ threats : - Yn dibynnu ar lefydd i gysgu dan ddaear dros - Dependent on underground hibernation y gaeaf ac yn defnyddio hen dai mawr tawel a sites and undisturbed large houses and beudai fel clwydi i gywion. outbuildings as nursery roost sites.

Camau Presennol: Current action: # GYG yn monitro safleoedd gaeafu. # Hibernation sites monitored by GBG. # Gwaith arolwg sy’n ymwneud â chynllunio. # Survey work related to planning.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Cynnal clwydfannau y gwyddys amdanynt, ac Maintain known roost sites, and any new sites unrhyw rai newydd a ddarganfyddir. which come to light.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Ceisio gwarchod safleoedd clwydo. # Seek to safeguard roost sites. CSYM, CCGC, CC IACC, CCW, CC # Cynnal arolwg ar leoedd addas yng nghyswllt # Survey suitable locations for summer and safleoedd haf a gaeaf. winter sites. GYG. GBG. # Gorfodaeth cyfraith addas, a gweithredu fel # Appropriate law enforcement and action, as bo angen (atal troseddau yn flaenoriaeth). needed (crime prevention is priority). HGC NWP

Cynghori Advisory # Hybu cyngor i berchenogion a datblygwyr # Promote advice to owners and developers trwy gyswllt uniongyrchol, a rhoddi cyngor ar through direct contact, with provision of gyfraith cadwraeth. conservation law advice. HGC, CCGC, GYG NWP, CCW, GBG

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Monitro safleoedd/ arolwg am rai newydd. # Monitor known sites/ survey for new. GYG, CSYM, BCT GBG, IACC, BCT

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Rhoddi gwybodaeth. # Provision of information. CSYM, BCT, CCGC, GYG IACC, BCT, CCW, GBG

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CSYM Lead: IACC Chwaraewyr allweddol: CCGC, FE, GYG Key players: CCW, FE, GBG

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Coedydd Llydanddail, Prysgwydd Broadleaved Woodland, Scrub Ystlum lleiaf, Ystlum noctiwl Pipistrelle bat , Noctulle bat

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

RHEGEN YR YD CORNCRAKE

Crex crex Crex crex Yn gyffredin gynt mewn llawer o ardaloedd yn Formerly common in many areas of the Ynysoedd Prydain ac Ewrob, roedd y British Isles and Europe, this species was well rhywogaeth hon yn dra adnabyddys am ei known for its distinctive 'crek crek' call. It has galwad 'crec crec' neilltuol. Mae wedi gweld undergone a steady decline in recent times, dirywiad cyson yn ddiweddar, oherwydd due to various changes in agriculture. Needs amryw newidiadau amaethyddol. Mae arni areas with tall vegetation in spring, and in eisiau ardaloedd gyda llystyfiant tal yn y summer moves to late-cut hay or silage gwanwyn, ac yn yr haf bydd yn symud un ai i meadows for breeding/ nesting. gaeau gwair neu i silwair a dorrir yn hwyr ar gyfer Protected under Schedule 1 of Wildlife and bridio/ nythu. Countryside Act, but is sadly considered to be Fe'i diogelir dan Restr 1 Deddf Bywyd Gwyllt in danger of worldwide extinction. a'r Cefn Gwlad, ond, yn drist, mae mewn peryg o ddiflannu yn fyd-eang.

Statws Presennol: Fe'i disgriwyd fel prin ac Current Status: Described as a 'rare and achlysurol yn Jones (1990). Cofnidion bridio occasional' visitor in Jones (1990). Occasional achlysurol, G Cymru, gan gynnwys Ynys Mon. breeding records in N Wales, including Bu gynt yn gyffredin ar yr ynys. Anglesey. Formerly widespread on the island.

Materion: Issues: - Dechreuodd ddirywio yn sgil mecaneiddio - Began decline with mechanisation of cutting. gwaith torri cnydau. - Change from hay making to silage has lead - Newid o gynhaeaf gwair i silwair, sy wedi to much earlier mowing, unfavourable for arwain at dorri llawer ynghynt, sy'n anffafriol breeding/ nesting. ar gyfer bridio/ nythu. - Loss of arable margins. - Colli ymylon o gwmpas caeau âr. - High stocking rates. - Lefelau stocio uchel.

Camau Presennol: Current Action: # CFGA yn monitro am bresennoldeb ac yn # RSPB monitoring for presence and checking gwiro pan ddaw gair ynglyn gweld yr aderyn. reports of sightings. # Defnyddio effeithio newidiadau # Species provides a case study for amaethyddol fel pwnc astudiaeth biodiversity effects of agricultural change. bioamrywiaeth.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Deall dichonoldeb ailsefydlu yn y tymor hir, o To establish feasibility of long-term ystyried newidiadau amaethyddol. reestablishment in light of agricultural Hyrwyddo cyfleusterau a all arwain at changes. ailsefydlu’r rhywogaeth (yn bridio). To promote conditions that could lead towards reestablishment of the species (breeding).

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Hyrwyddo arferion sy'n gymorth i'r Rhegen # Promote corncrake friendly practice through yr Yd trwy gynllun Tir Gofal. Tir Gofal scheme. CCGC, LlCC CCW, WAG # Gorfodaeth cyfraith addas, a gweithredu fel # Appropriate law enforcement and action as

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

bo angen (atal troseddau yn flaenoriaeth). needed (crime prevention is priority). HGC NWP

Cynghori Advisory # Sicrhau bod cyngor rheolaeth ar gael i # Ensure management advice is available to dirfeddiannwyr ayyb. landowners etc. CCGC, GFGA, LlCC CCW, RSPB, WAG # Rhoddi cyngor ar atal troseddau. # Provision of crime prevention advice. HGC NWP

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Monitro a) e.e. Pan fo dulliau ac arferion # Monitor a) e.g. Where favourable cutting torri yn cael eu cyflwyno, a chanfod a ydyw’r regime (re)established, and for presence of rhegen yn bresennol. corncrake in such areas. GFGA, BTO, CCGC RSPB, BTO, CCW

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: RSPB Chwaraewyr allweddol: GFGA, CCGC, Key players: RSPB, CCW, BTO, WAG BTO, LlCC

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Ymylon Caeau Field Edges Ehedydd Skylark

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

YR EHEDYDD SKYLARK

Alauda arvensis Alauda arvensis Bu gostyngiad yn niferoedd yr aderyn hwn yn y This well known ground nesting song bird has tiroedd isel dros y degawdau diwethaf - deryn declined in lowland areas in recent decades. sy’n gantor da ac yn nythu ar y llawr. Tybir yr This is thought to have been brought about achoswyd hyn gan newidiadau amaethyddol through wide-ranging agricultural changes. helaeth a sylweddol. Serious declines in common species are seen Gwelir gostyngiadau mewn rhywogaethau as indicators of great environmental change. cyffredin fel arwyddion o newid amgylcheddol Protected under Wildlife and Countryside mawr. Act. Fe’i diogelir dan y Ddeddf Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad.

Statws Presennol: Ar i lawr. Yn bresennol o Current Status: Declining. Still present on hyd mewn ardaloedd megis twyni tywod a areas such as dunes and commons. thiroedd comin.

Materion: Issues: - Llai o fwyd (pryfed) oherwydd troi dolydd - Loss of food supply (insects) due to gwair yn laswellt wedi'i wella ar gyfer silwair. conversion of hay meadows to improved - Mae cynaeafu/ torri yn gynnar yn dinystrio grass for silage. nythod, gan adael adar yn agored i elynion. - Early harvest/ cut destroys nests and - Colli tir âr i borfa ddwys. exposes birds to predators. - Loss of arable land to intensive grazing.

Camau Presennol: Current Action: # Arolwg Adar Bridio BTO. # BTO Breeding Bird Survey. # Rheolaeth twyni tywod a thiroedd comin. # Management of dunes and commons.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Sicrhau goroesiad y rhywogaeth ar hyd a lled yr To ensure the survival of the species ynys. throughout the island.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Hyrwyddo arferion sy'n gymorth i'r Ehedydd # Promote skylark friendly practice through trwy gynlluniau amaethyddol/ amgylcheddol. Tir Gofal agri-environment scheme. CCGC, LlCC CCW, WAG # Gorfodaeth cyfraith addas, a gweithredu fel # Appropriate law enforcement and action as bo angen (atal troseddau yn flaenoriaeth). needed (crime prevention is priority). HGC NWP

Cynghori Advisory # Dosbarthu gwybodaeth ar reolaeth tir sy'n # Ensure information on skylark-friendly land gyfeillgar i'r ehedydd, a sicrhau bod y management is distributed and generally wybodaeth ar gael yn gyffredinol. available. YAP, CCGC, YFGA BTO, CCW, RSPB # Rhoddi cyngor ar atal troseddau. # Provision of crime prevention advice. HGC NWP

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Monitro sefyllfa'r boblogaeth trwy Arolwg # Monitor state of population through BTO Adar Bridio YAP Breeding Bird Survey. YAP, YFGA BTO, RSPB

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Rhoi cyhoeddusrwydd i’r gostyngiad, colli'i # Highlight the decline in the species, the loss chân, a'i phwysigrwydd fel arwydd of it's song, and it's importance as an amgylcheddol. environmental indicator. GFGA RSPB

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: RSPB Chwaraewyr allweddol: GFGA, BTO, Key players: RSPB, BTO, CCW, WAG CCGC, LlCC

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Rhostiroedd yr Iseldir, Twyni Tywod, Ymylon Heathland, Sand Dunes, Field Edges Caeau Corncrake Rhegen yr Yd

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Y BETRISEN GREY PARTRIDGE

Perdix perdix Perdix perdix Hanneru a wnaeth rhifau parau bridio yr Numbers of breeding pairs of this gamebird aderyn gem hwn, rhwng 1969 a 1991 ym halved between 1969 and 1991 in Britain, Mhyrydain, fel canlyniad uniongyrchol i directly as a result of agricultural changes. newidiadau amaethyddol.

Statws Presennol: Anhysbys yn Ynys Mon. Current Status: Not known in Anglesey. Nododd Roberts fod petris yn cadw eu rhifau Roberts noted that 'Grey Partridges maintain ac fe'i cofnodir ar hyd ac ar led yr ynys (Jones their numbers and are recorded all over the gol. 1990). island' (Jones ed. 1990).

Materion: Issues: - Cefnu ar y cynhaeaf gwair ac yn ei le cael - Change from hay making to silage. Earlier silwair. Mae cynaehafu yn gynharach yn at harvest dates lead to nest destruction. dinistrio nythod. - Grass cutting pattern can trap birds in - Gall patrymau torri'r gwair ddal adar yn gaeth middle of field. yng nghanol cae. - Loss of arable margins and decline in - Colli'r cyrion o gwmpas caeau âr, a dirywiad hedgerows as insect food sources. gwrychoedd fel ffynonellau bwyd - pryfed. - Shift from mixed farming to intensive sheep - Newid o ffermio cymysg i bori defaid dwys. grazing. - Defnydd o bla-leiddiaid. - Use of pesticides.

Camau Presennol: Current Action: # Tebyg ei bod wedi cael lles trwy gynlluniau # Likely to have benefited from ESA scheme cytundeb AAA ( dim ond bychan fu nifer y agreements (only small uptake of Tir Gofal at cytundebau i Dir Gofal ar yr amser sgrifennu). time of writing).

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Sicrhau poblogaeth sefydlog iach, gyda To ensure a healthy stable population with dosbarthiad eang. widespread distribution.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Hyrwyddo cynllun Tir Gofal i ardaloedd # Promote Tir Gofal scheme for suitable areas addas o dir pori neu o gnydau tir âr. of grassland or arable crops. CCGC, LlCC CCW, WAG # Ystyried potential ffermydd bychain CSYM # Consider potential of IACC smallholdings. CSYM IACC

Cynghori Advisory # Sicrhau bod cyngor ar faterion rheolaeth ar # Ensure management advice is available to gael i dirfeddianwyr ayyb. landowners etc. CCGC, LlCC CCW, WAG

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Trefniadau monitro tymor hir. # Long-term monitoring arrangements. BTO BTO

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: RSPB Chwaraewyr allweddol: Game Conservancy Key players: Game Conservancy Trust, Trust, GFGA, CCGC, LlCC, CSYM RSPB, CCW, WAG, IACC

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Gwrychoedd Hynafol, Ymylon Caeau Ancient Hedgerows, Field Edges

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Y DYLLUAN WEN BARN OWL

Tyto alba Tyto alba Yn cael ei diogelu dan Restr 1 Deddf Bywyd Protected on Schedule 1 of Wildlife and Gwyllt a'r Cefn Gwlad 1981. Countryside Act 1981.

Statws Presennol: Yn gyffredin. Current Status: Widespread.

Materion/ bygythion: Issues/ threats: - Colli tir hela fel ymylon caeau wedi eu - Loss of hunting habitat e.g. arable margins. haredig. - Loss of nest sites by conversion of barns - Colli lle nythu pan fo ysguboriau'n cael eu and outbuildings. troi'n dai. - Secondary poisoning from rodenticides. - Llygod yn trosglwyddo gwenwyn i’r dylluan. Current action: Camau Presennol: # Collation of sightings and survey of known # Cadw cofnodion, ac arolwg ar safleoedd nest sites by CCW and BTO. nythu sy'n hysbys, gan CCGC a'r BTO. Overall Objectives and Targets Amcanion Cyffredinol a Thargedau To safeguard a stable population. Sicrhau poblogaeth sefydlog. Proposed Action: Camau Arfaethedig: Management and Protection Rheolaeth ac Amddiffyniad # Promote habitat management along rivers, # Hyrwyddo rheolaeth cynefin ar hyd afonydd, field boundaries etc. ymylon caeau ayyb. CCW CCGC # General promotion of Tir Gofal. # Hyrwyddo Tir Gofal yn gyffredinol. CCW, WAG CCGC, LlCC # Consider potential of IACC smallholdings. # Ystyried potensial ffermydd bychain CSYM. IACC CSYM # Appropriate law enforcement and action, as # Gorfodaeth cyfraith addas, a gweithredu fel needed (crime prevention is priority). bo angen (atal troseddau yn flaenoriaeth). NWP HGC

Cynghori Advisory # Hyrwyddo cyngor ar gynefin a mannau nythu # Promote advice on habitats and nest sites to i dirfeddianwyr, adeiladwyr a datblygwyr. landowners, builders and developers. CCGC, CCW, LlCC RSPB, CCW, WAG # Rhoddi cyngor ar gyfraith cadwraeth. # Provision of conservation law advice. HGC NWP

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Darganfod/ nodi llefydd sy’n addas ar gyfer # Pinpoint areas suitable for habitat rheolaeth cynefin a blychau nythu. management and nest boxes. Agoriadau: Prosiectau myfyrwyr Openings : Student projects # Monitro blychau nythu. # Nestbox monitoring WRG WRG

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Gweithrediad: GARC/ CSYM Implementation: Arweiniad: Grwp Adar Ysglyfeithus Cymru - Lead: WRSG/ IACC WRG Key players: CCW, BTO, RSPB, WAG, EA Chwaraewyr allweddol: CCGC, BTO, GFGA, LlCC, AyrA Main Links/ Common Interest with Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Other HAPs and SAPs: CGC a CGRh Eraill: Ancient Hedgerows, Broadleaved Woodland, Gwrychoedd Hynafol, Coedydd Llydanddail, Field Edges Ymylon Caeau

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

MURSEN Y DE SOUTHERN DAMSELFLY

Coenagrion mercuriale Coenagrion mercuriale Un o fursennod lleiaf Ynysoedd Prydain, a hyd One of the smallest damselflies in the British ei chorff yn llai na 3 cm. Fe'i gwelir gan amlaf Isles, with a body length of less than 3 cm. o gwmpas nentydd bas mewn rhostiroedd Most often seen around shallow streams in gwlyb neu, yn fwy anaml, mewn ffen. wet heathland or, more rarely, fen.

Statws Presennol: SDdGA Cors Erddreiniog, Current Status: Cors Erddreiniog SSSI, efallai Cors Goch. possibly Cors Goch.

Materion: Issues: - Draenio safleoedd bridio. - Drainage of breeding watercourse sites. - Datblygiad llystyfiant tal oherwydd - Development of tall vegetation due to lack absenoldeb pori. of grazing. - Agor nentydd bas bridio yn rhy ddwfn. - Overdeepening of shallow breeding streams. - Ansawdd dwr. - Water quality.

Camau Presennol: Ymchwil, monitro a Current Action: CCW research, monitoring rheolaeth llystyfiant gan CCGC. and vegetation management.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Sicrhau cynnal ac ehangu poblogaeth iach ar yr To ensure the maintenance and expansion of ynys. a healthy population on the island.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Defnydd, o bosib, o gynllun Tir Gofal i # Possible use of Tir Gofal scheme to sefydlu ardaloedd bwffer yn ardal Cors establish buffer areas in Cors Erddreiniog Erddreiniog. area. CCGC, LlCC CCW, WAG # Rheolaeth pori - mynd ymlaen, a gwella hyn # Continue and improve grazing management. CCGC CCW

Cynghori Advisory # Cyngor a gwybodaeth reoli addas a # Suitable and useful advice and information defnyddiol i dirfeddiannwyr mewn ardaloedd relating to management for landowners in cyfagos i Gors Erddreiniog, er mwyn creu areas near to Cors Erddreiniog to encourage bwffer effeithiol i’r ardal. effective buffering of site. CCGC, AyrA CCW, EA

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Dal i fonitro yng Nghors Erddreiniog. # Continue monitoring at Cors Erddreiniog. CCGC CCW # Arolwg safle yn agos i Erddreiniog. # Site survey near Erddreiniog. YBGGC NWWT # O bosib, gwerthuso safleoedd ar gyfer # Possible evaluation of sites for translocation potensial eu symud. potential. Agoriadau ; prosiectau myfyrwyr, CCGC Openings ; student projects, CCW

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: CCW Chwaraewyr allweddol: CCGC, AyrA, Key players: CCW, EA, NWWT YBNGC

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Corsleoedd, Ffen, Rhosdir yr Iseldir a’r Reedbeds, Fen, Coastal and Lowland Heath Arfordir

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

BRITHEG Y GROS MARSH FRITILLARY

Euphydryas aurinia Euphydryas aurinia Iar fach yr haf atyniadol, gydag adenydd An attractive butterfly with orange, brown, melyngoch, llwyd a gwyn. Cadarnle yn Ewrob and white wings. Wales is a European yw Cymru, gyda dros 180 o gytrefi. stronghold, with over 180 known colonies. Ar Ynys Môn, mae’r lindys yn dibynnu ar y On Anglesey the caterpillars depend on the planhigyn clafrllys gwreidd-dan am fwyd. Fe’i plant devil’s-bit scabious for food. Protected diogelir dan Restr 5 Deddf Bywyd Gwyllt a'r under Schedule 5 of Wildlife and Countryside Cefn Gwlad 1981, ac fe’i rhestrir yn Anecs II Act, 1981 and listed on Annex II of the EU Cyfarwyddyd Cynefinoedd a Rhywogaethau yr Habitats and Species Directive. UE.

Statws Presennol: Bron â diflannu o Ynys Current Status: Close to extinction in Môn. Wedi ei chyfyngu i: WNG Cors Anglesey. Limited to: Cors Erddreiniog Erddreiniog, Gwersyll Ty Croes, Felin NNR, Ty Croes Camp, Felin Rhosgerrig, Rhosgerrig, twynni . Rhosneigr dunes.

Materion: Issues: - Colli a darnio glaswelltir a rhostiroedd gwlyb - Loss and fragmentation of wet grassland and oherwydd draenio a gwelliannau amaethyddol, wet heath habitat through drainage and gan gynnwys defnyddio gwrteithiau cemegol. agricultural improvement, including use of - Newidiadau yn yr arferion pori.. fertilisers.. - Angen am rwydwaith o safleoedd addas, a all - Changes in grazing practice. gynnal poblogaeth gyffredinol - Need for a network of suitable sites to (metapoblogaeth) - sydd ag amryw safleoedd support an overall population addas ganddo. (metapopulation), which has various suitable - Angen am safleoedd gyda’r planhigyn bwyd sites. yn gyffredin, o leiaf yn lleol o fewn strwythur -Needs sites with at least locally abundant glaswellt addas. food plant within a suitable sward structure.

Camau Presennol: Current Action: # Prosiect ymchwil i sefydlogrwydd y # Research project into metapopulation metaboblogaeth. Arolwg YBNGC/ CCGC. stability. NWWT/ CCW Survey. # Manteision i welltiroedd gwlyb a rhosdiroedd # Wet grassland and wet heathland benefits yr iseldir dan gytundebau AAA. under ESA agreements. LlCC WAG

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Gwarchod cytrefi sy'n bodoli a chadw To safeguard existing colonies and preserve a poblogaeth sefydlog hyfyw ar yr ynys trwy creu stable, viable population on the island by cyfleon ar gyfer ehangu’r metapoblogaeth. creating opportunities for metapopulation expansion. Camau Arfaethedig: Rheolaeth ac Amddiffyniad Proposed Action: # Gan dibynnu ar yr ymateb, adfer glaswelltir Management and Protection gwlyb a rhostir gwlyb dan gynllun Tir Gofal, # Depending on uptake, restoration of wet yn enwedig mewn: a) safleoedd sy'n bodoli, grassland and wet heath under Tir Gofal neu a oedd gynt, a allai fanteisio, a, b) scheme, especially in: a) existing and former ardaloedd bwffer wedi'u diffinio o gwmpas sites that could benefit, and, b) defined buffer safleoedd sy'n bodoli. areas around existing sites. LlCC, CCGC WAG, CCW

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

# Ystyried ei chyflwyno i fannau y bu ynddynt # Consider re-establishment at former ar un adeg. locations. CCGC CCW # Gorfodaeth cyfraith addas, a gweithredu fel # Appropriate law enforcement and action as bo angen (atal troseddau yn flaenoriaeth). needed (crime prevention is priority). HGC NWP

Cynghori Advisory # Darparu gwybodaeth i dirfeddianwyr mewn # Provide advice to landowners in areas of ardaloedd cytrefi, gan gynnwys ardaloedd colonies, including buffer zones. bwffer. CCW, BC, NWWT CCGC, GGB, YBGGC. # Provision of crime prevention advice. # Rhoddi cyngor ar atal troseddau. NWP HGC

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Arolygon i fonitro'r cytrefi ac effeithiau # Surveys to monitor colonies and effects of gweithredu rheolaeth. management action. YBNGC, CCGC, GGB NWWT, CCW, BC. # Adrodd ar y potensial i ailgyflwyno i hen # Report on potential for reintroduction to safleoedd. former sites. CCGC CCW # Ymchwilio i'r posibilrwydd ar gyfer annog # Investigate potential for encouraging links cysylltiadau rhwng cytrefi. between colonies. CCGC, GGB CCW, BC

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness # Taflen Britheg y Gors i dirfeddianwyr. # Marsh Fritillary leaflet for landowners CCGC CCW # Nodyn Ymgynghori Technegol i # Technical Advice Note for Advisers ymgynghorwyr. BC GGB

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: CCW Chwaraewyr allweddol: CCGC, LlCC, Key players: CCW, WAG, NWWT, BC YBNGC, GGB

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Ffen, Rhosdir yr Iseldir a’r Arfordir Fen, Coastal and Lowland Heath

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

GELE FEDDYGINIAETHOL MEDICINAL LEECH

Hirudo medicinalis Hirudo medicinalis Gele fawr, a dyf hyd at 9 cm. Yn byw mewn A large leech, growing up to 9 cm. Lives in pyllau a llynnoedd. Fe'i defnyddid yn helaeth ponds and lakes. Formerly widely used by gynt gan feddygon. physicians. Mae dan fygythiad o farw allan yn fyd-eang. Considered to be in danger of extinction Fe’i diogelir dan Restr 5 Deddf Bywyd Gwyllt world-wide. Protected under Schedule 5 of a'r Cefn Gwlad 1981. Wildlife and Countryside Act, 1981.

Statws Presennol: Fe'i ceir mewn chwe safle, Current Status: gan gynnwys Gwarchodfa Natur Genedlaethol Found at six sites, including: Cors Goch NNR Gors Goch, a Chwningar Niwbwrch - GNG/ and Newborough Warren NNR/ SSSI, SDdGA Coedwig Niwbwrch, Gwenfro, Gwenfro, Bodeilio and Rhos y Gad SSSI. Bodeilio a SDdGA Rhos y Gad.

Materion: Issues: - Safon y dwr a'i dymheredd - Water quality and temperature - Cyflenwad o waed (amffibiaid, adar y dwr, - Blood supply (from amphibians, waterfowl neu stoc domestig). or domestic stock). - Collwyd llawer o byllau ffermydd yn y - Many farm ponds lost in the past. gorffennol. - Habitat loss by succession. - Colli cynefin trwy olyniaeth.

Camau Presennol: Current Action: # Monitro a chynnal rhagor o arolygon ar # Monitoring and further survey of potential safleoedd posib. sites.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Sicrhau poblogaeth sefydlog. To ensure a stable population.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Cynnal safon y dwr a'i wella pan fo hynny'n # Maintain and where possible improve water bosib. quality. AyrA EA # Rheoli’r safleoedd yn addas, gan gynnwys # Ensure suitable management of population creu pyllau ger y fath safleoedd. sites, including pond creation near such sites. CCGC, YBNGC CCW, NWWT # Gorfodaeth cyfraith addas, a gweithredu fel # Appropriate law enforcement and action as bo angen (atal troseddau yn flaenoriaeth). needed (crime prevention is priority). HGC NWP

Cynghori Advisory # Rhoddi cyngor ar atal troseddau. # Provision of crime prevention advice. HGC NWP

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Parhau a'r monitro presennol (ac arolwg o # Continue present monitoring (and survey of safleoedd ar gyfer presenoldeb posib, os na sites for possible presence, if not completed). chwblhawyd eisoes). CCW CCGC # Monitor recently made pond next to existing

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

# Monitro pwll a wnaed yn ddiweddar ger sites for colonisation. safleoedd sy'n bodoli, am gytrefu. CCW, NWWT CCGC, YBNGC

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: YBGGC Lead: NWWT Chwaraewyr allweddol: YBGGC, CCGC, Key players: NWWT, CCW, RSPB, EA GFGA, AyrA

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Pyllau Ponds

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

CRAFANC DEIRAN THREE-LOBED WATER CROWFOOT

Ranunculus tripartitus Ranunculus tripartitus Aelod o deulu’r blodau menyn. Fe'i ceir mewn This member of the buttercup family is found rhannau bas a lenwir â dwr yn dymhorol ar in seasonal shallow water-filled areas in rostiroedd iseldirol. lowland heaths.

Statws Presennol: Yn Y Fali, Llyn Hafodol ac Current Status: At Valley, Llyn Hafodol and wrth yml . near Llanfaelog.

Materion: Issues: - Colli cynefin trwy ddraenio a lleihad yn y - Habitat loss through drainage and decline in defnydd a wneir o dir pori garw use of rough grazing pasture. - Rhywogaeth cyrion mwdlyd; yn dibynnu ar - Muddy edge species; depends on occasional faeddu'r dwr yn achlysurol (gan wartheg ayyb) disturbance (by cattle etc.). - Tebygrwydd i aelodau eraill o'r grwp crafanc, - Similarity to other members of crowfoot sy'n ei gwneud yn anodd i'w adnabod. group makes identification hard.

Camau Presennol: Current Action: # Monitro gan CCGC a Plantlife. # Monitoring by CCW and Plantlife.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Amddiffyn y boblogaeth bresennol, a To protect the existing population and hyrwyddo sefyllfa ffafriol ar gyfer ailsefydlu promote conditions favourable for mewn safleoedd lle'i cafwyd gynt. reestablishment in former sites.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Sicrhau cod cynlluniau rheolaeth a # Ensure management plans and protection gwarchodaeth ar gyfer safleoedd hysbys. for known sites. CCGC, Plantlife CCW, Plantlife # Annog ailddechrau pori ar safleoedd rhosdir, # Encourage reintroduction of grazing at o dan Tir Gofal, yn enwedig a) mewn heathland sites, under Tir Gofal, especially a) ardaloedd lle y'i cofnodwyd gynt - lle gall had in areas where formerly recorded - where hyfyw fod yn bresennol o hyd, a b) mewn viable seed may still be present, and b) in ardaloedd bwffer o gwmpas safleoedd buffer areas around present sites. presennol. CCW, WAG CCGC, LlCC # Consider potential of IACC smallholdings. # Ystyried potential ffermydd bychain CSYM. IACC CSYM # Take appropriate action in light of survey # Gweithredu yn addas ar sail canlyniadau results (see Research/ Monitoring below). arolwg (gweler Ymchwil/ Monitro isod). CCW, Plantlife CCGC, Plantlife

Cynghori Advisory # Sicrhau y rhoddir cyngor a gwybodaeth i # Ensure advice and information is provided dirfeddianwyr a thenantiad. to landowners and tenants. CCGC, LlCC, Plantlife CCW, WAG, Plantlife

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring # Monitro, lle gwyddys ei fod yn bresennol. # Monitor where known to be present. CCGC, Plantlife CCW, Plantlife

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

# Arolwg yn gynnar yn y gwanwyn, er mwyn # Survey in early spring for fuller picture of cael llun llawnach o bresenoldeb a dosbarthiad. presence and distribution. CCGC, Plantlife CCW, Plantlife

Addysg/ Ymwybyddiaeth Education/ Awareness

Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: Plantlife Lead: Plantlife Chwaraewyr allweddol: CCGC, LlCC, BSBI Key players: CCW, WAG, BSBI

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Morfa Bori Arfordirol a Gorlifdirol, Coastal and Floodplain Grazing Marsh, Rhosdir yr Iseldir a’r Arfordir Coastal and Lowland Heath

Working for the Wealth of Wildlife II - Gweithio dros Gyfoeth Byd Natur II

Y MWSOG PLUOG MAIN GWYRDD SLENDER GREEN FEATHER MOSS

Drepanocladus vericosus Drepanocladus vericosus Mwsog melynwyrdd gyda choesau canghennog A yellowish-green moss with branched leafy deiliog tua 10 cm o hyd. Yn brin yn y DU, ac stems up to about 10 cm long. Rare in the yn rhywogaeth ucheldirol ar y cyfan, fe'i ceir UK, and mainly an upland species, it is mewn ffendir isel ambell waith. Fe'i cynhwysir sometimes found in lowland fen. Included in yn Neddf Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad Wildlife and Countryside Act (Schedule 8). (Atodlen 8).

Statws Presennol: Recordiwyd wrth yml Current Status: Recorded near in Carreglefn, mewn gwlyptir. wetland.

Materion Issues - Diffyg rheolaeth, gan arwain at sefydliad - Lack of management leading to llystyfiant trwchus. establishment of dense vegetation. - Mae gostwng y tabl dwr yn fygythiad posib. - Lowering of water table is at least a potential issue.

Camau Presennol: Current Action: # CCGC yn gwneud asesiad. # Assessment underway by CCW.

Amcanion Cyffredinol a Thargedau Overall Objectives and Targets Egluro statws y rhywogaeth ym Môn, a diogelu To clarify species' status in Anglesey and safleoedd. safeguard sites.

Camau Arfaethedig: Proposed Action: Gobeithir bydd yr asesiad yn arwain at Assessment will hopefully lead to guidelines ganllawiau ar gyfer gweithredu. for future action.

Rheolaeth ac Amddiffyniad Management and Protection # Rhestru o bosib, rhagor o safleoedd fel # Possible listing of sites as SSSI where not SDdGA. already so designated. CCGC CCW # Gorfodaeth cyfraith addas, a gweithredu pe # Appropriate law enforcement and action, if bai angen. needed. HGC NWP

Cynghori Advisory # Rhoddi cyngor ar gyfraith cadwraeth. # Provision of conservation law advice. HGC NWP

Ymchwil/ Monitro Research/ Monitoring Gweithrediad: Implementation: Arweiniad: CCGC Lead: CCW Chwaraewyr allweddol: CCGC Key players: CCW

Prif Gysylltiadau/ Diddordeb ar y Cyd a Main Links/ Common Interest with CGC a CGRh Eraill: Other HAPs and SAPs: Ffen Fen