100% sociaal: nee tegen deze eu

Uitgave van het Wetenschappelijk Bureau van de SP Verschijnt 11 keer per jaar, jaargang 16, nummer 4, april 2014 INHOUD

3 Wie tegen deze EU stemt, kiest voor 100% sociaal 4 De gespleten tong van Asscher 6 Van meer naar minder Europa 7 Gemeenteraadsverkiezingen & nu verder 8 SP-wethouder Marcel Olierook: ‘Met sociaal beleid kun je als SP echt het verschil maken’ 10 Decentralisatie: voortzetting van privatisering en liberalisering 12 Grote zorgen om Oekraïne 16 100% sociaal: nee tegen deze eu Dagboek uit Oekraïne 19 ons kapitaal 7 20 In dit nummer van Spanning wederom Een van de gemeenten waar de SP al ‘in ons straatje’ veel aandacht voor de aankomende meebestuurde, is Enkhuizen. Met Europese verkiezingen van 22 mei. succes, want de SP won een zetel en Hans van Heijningen stelt dat een bleef de grootste partij. Wethouder stem tegen deze EU niet alleen een Marcel Olierook legt uit waarom en stem is tegen de Europese, neoliberale gaat in op de vraag hoe je als SP het elite, maar ook een stem is voor verschil kunt blijven maken. Colofon internationale samenwerking en een De huidige situatie in Oekraïne is Spanning wordt uitgegeven door het socialer Europa. explosief. Volgens Tiny Kox, die als lid Wetenschappelijk Bureau van de SP Dennis de Jong laat zien dat minister van de Raad van Europa in Oekraïne Een abonnement kost 12 euro per jaar voor Asscher van Sociale Zaken en was, horen steun aan een ingrijpende SP-leden en 25 euro voor niet-leden. De betaling gaat per incasso. Werkgelegenheid ondanks grote woor- democratische, economische en Abonnementenadministratie den weinig werk maakt van het sociale hervorming van het bijna Snouckaertlaan 70 aanpakken van de misstanden op de bankroete land en een diplomatieke 3811 MB Amersfoort Nederlandse arbeidsmarkt door de oplossing voor het Russisch-Oekraïen- T (088) 243 55 40 uitwassen van het vrije verkeer van se conflict, prioriteit te krijgen. E [email protected] diensten en werknemers binnen Gebeurt dat niet, dan zijn de gevolgen Redactieadres de EU. onvoorspelbaar en levensgevaarlijk. Snouckaertlaan 70 Daniel van Heijningen betoogt dat de Soeren Arzlanian, die als onderzoeker 3811 MB Amersfoort huidige euroscepsis in Nederland van is verbonden aan de Vrije Universiteit, T (088) 243 55 35 vrij recente datum is. Pas vanaf de ging twee keer terug naar zijn E [email protected] jaren negentig kwam er meer kritiek vaderland en hield een dagboek bij. Redactie Tijmen Lucie op het feit dat verdergaande Europese Hij wijst op de grote tegenstellingen Arjan Vliegenthart integratie ten koste gaat van de in het land, die volgens hem door de Tekstredactie nationale soevereiniteit. huidige regering alleen maar worden Daniël de Jongh Verder in dit nummer blikken we vergroot. Redactieraad terug op de voor de SP succesvol bespreekt in het Hans van Heijningen verlopen gemeenteraadsverkiezingen zevende deel van Ons kapitaal de Tiny Kox en kijken we ook vooruit. Zo betoogt Griekse filosoof Aristoteles. Op de Ronald van Raak onze algemeen secretaris dat de SP achterkant betoogt hij tot slot dat het Basisontwerp door de overtuigende verkiezingsover- optreden van de drie kandidaat-voor- Thonik en BENG.biz winning een factor van belang is zitters voor de Europese Commissie Vormgeving geworden in tientallen gemeenten bij (Barroso, Verhofstadt en Schulz) Robert de Klerk Gonnie Sluijs de collegevorming. Dit biedt kansen, laat zien waarom we deze moeten foto cover maar is tegelijkertijd een grote afschaffen. Corbis / Hollandse Hoogte uitdaging. De SP zet zich in voor menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit 2 SPANNING april 2014 Wie tegen deze EU stemt, kiest voor 100% sociaal

Tekst: Hans van Heijningen

SP-NEE-A0-DEF.pdf 1 08-04-14 10:07 In 1979 bracht maar liefst 63 land en België en in Zuid-Europese procent van de burgers van de landen als Griekenland, Kroatië, EU-lidstaten een stem uit bij de Italië, Spanje en Portugal. Op basis verkiezingen voor het Europees van deze peiling zou links binnen het Parlement. Vijf jaar geleden was Europees Parlement van 35 naar 67

C

M

Y

CM dat nog maar 43 procent. Met MY afgevaardigden groeien en daarmee CY

CMY

K angst en beven ziet de Europese de derde fractie worden ná de elite de verkiezingen van 22-25 christen-democraten/conservatieven mei tegemoet. Want er staat en sociaaldemocraten, maar vóór de nogal wat op het spel. liberalen, extreemrechts en de groenen. Onzekerheid troef De Europese Unie is en blijft een Dreigende ontregeling kunstmatige entiteit, niet in de laatste Vooral binnen extreemrechts is het impulsen te geven. Naast het feit dat plaats omdat een Europees volk niet een onoverzichtelijke warboel, die de grote gevestigde partijen in ons bestaat. Bovendien zijn het de leiders zich moeilijk in categorieën laat land op de lijn ‘meer Europa, minder van de EU-staten, niet het Europees vangen. Dat laat onverlet dat extreem- Nederland’ zitten, is dit een extra Parlement, die de baas zijn in Europa. rechts naar verwachting goed gaat argument waarom een stem tegen Zij bepalen namelijk hoe de Europese scoren bij de komende verkiezingen. deze EU een stem tegen deze VVD- Commissie (de regering van de Unie), In kringen van de Europese elite PvdA-regering is. Dat onze partij bij de Europese Centrale Bank en het bestaat er dan ook nogal wat bezorgd- deze verkiezingen voor het eerst in Europees Hof van Justitie eruit zien. heid over de verwachte lage opkomst Nederland de grootste op links zou Het Europees Parlement is en blijft en het oprukken van ‘de extremen kunnen worden, moet ons extra een gemankeerde democratie. Merkel binnen Europa’. Door Eurofoob en motiveren om zoveel mogelijk burgers en andere leiders van EU-lidstaten Eurokritisch (respectievelijk extreem- op 22 mei SP te laten stemmen. Want hebben zelfs al gezegd dat zij zich niet rechts en socialistisch) op een hoop te wie tegen deze EU stemt, kiest voor van de wijs laten brengen door de gooien en te labelen als ‘anti-Euro- 100% sociaal. mogelijke uitkomsten van die verkie- pees’, ‘nationalistisch’ en ‘populis- zingen. tisch’ hopen de partijen van de Werken vanuit het Europees Europa is geen land en de burgers van gevestigde orde hun politieke invloed Parlement de lidstaten voelen zich geen Europea- te behouden. Net als in Nederland En dan na 22 mei in het Europees nen. De meeste burgers van EU-lidsta- doen de voorstanders van de Euro- Parlement? De termen ‘slopers’ en ten laten hun stemkeuze dan ook door pese superstaat er alles aan om zich ‘saboteurs’ laten we voor wat ze zijn. iets anders bepalen dan door het een kritisch-constructief imago aan te Wat we de komende jaren in het programma en de kandidaten voor meten. De voorstanders van de Europees Parlement gaan doen, ligt in het Europees Parlement. De zittende neoliberale Europese superstaat zijn de lijn van wat Dennis de Jong de regering een pak slaag geven, kan dan als de dood om in het defensief afgelopen periode gedaan heeft. Naar ook zomaar een goed argument zijn gedrukt te worden en hun project de bevolking van ons land maken we om je stem op een bepaalde partij uit schipbreuk te zien lijden. Radicalen duidelijk wat de EU voor hen voor te brengen. En omdat de politieke zouden erop uit zijn ‘de core business slechts in petto heeft en wat onze realiteit er in landen verschillend van de EU te saboteren en het alternatieven zijn. Dit betekent actie uitziet, hebben zowel liberale, werkprogramma van de EU op de voeren met de mensen die geslachtof- christen-democratische als sociaalde- schroothoop te doen belanden’, aldus ferd worden als de EU het nog meer mocratische regeringen rekening te Julian Priestley, de algemeen secreta- voor het zeggen krijgt: de vrachtwa- houden met deze dynamiek. ris van het Europees Parlement tussen genchauffeurs, de kleine onderne- 1997 en 2007. mers, de thuiszorgmedewerkers, Gunstige peilingen enzovoort. Een ander Europa is GUE-NGL, de confederale fractie Stem tegen deze EU = stem mogelijk op basis van het principe dat waar de SP deel van uitmaakt in het tegen deze regering we democratie dichtbij huis organise- Europees Parlement, ziet de verkiezin- In de Nederlandse situatie hebben we ren, het beleid niet aan de neolibera- gen met vertrouwen tegemoet. In een de afgelopen jaren kunnen zien dat len overlaten en de EU niet omvormen peiling van 5 maart zou de fractie van de regering en de Europese Commis- tot een superstaat. 4.6 naar 8.9 procent gaan (metapolls. sie twee handen op een buik zijn, of net/categor y/europe/euroelect i- het nu gaat om het doorvoeren van Wie meer wil weten over links in Europa, ons-2014). Winst voor links wordt asociale bezuinigingen of het zie: www.spectrezine.org van universitair verwacht in Noord-Europese landen uitblijven van investeringen om de docent Internationale Betrekkingen Steve als Zweden, Finland, Ierland, Neder- economie en de werkgelegenheid McGiffen.

SPANNING april 2014 3 De gespleten tong van Asscher Tekst: Dennis de Jong Foto: Peter Hilz / Hollandse Hoogte

Lodewijk Asscher is als minister echter niet voor pensioenrechten en ners. Door dergelijke illegale praktij- van Sociale Zaken en Werkgele- sociale zekerheid. Zo blijven gedeta- ken is de moderne slavernij in Europa genheid verantwoordelijk voor cheerde werknemers uit bijvoorbeeld teruggekeerd. het goed functioneren van onze Zuid- of Oost-Europa ook nu nog arbeidsmarkt. Hij heeft niet alleen goedkoper dan hun Nederlandse Asscher erkent al deze problemen en als taak de werkloosheid terug te collega’s. ziet ook wel in dat je in Nederland dringen, maar hij moet er ook nooit van de werkloosheid afkomt, en voor zorgen dat werknemers Nederlandse werkgevers hebben al evenmin werk kunt scheppen dat netjes worden behandeld. Op inmiddels ontdekt dat ze zo, via loont, als je de uitwassen van het vrij beide punten faalt de minister, dochterbedrijven in lagelonenlanden verkeer binnen de Europese Unie niet ondanks al zijn zalvende praat. binnen de Europese Unie, kunnen aanpakt. Als het gaat om betrokken- gaan werken met goedkopere heid, dan krijg je bij deze minister de Bijna een op de negen Nederlanders is werknemers. Een grote Nederlandse indruk dat hij er 100 procent voor werkloos. Natuurlijk komt dit voor een bouwonderneming sticht bijvoorbeeld gaat. De werkelijkheid is echter een belangrijk deel door het bezuinigings- een dochter in Roemenië, doet andere. Een hoop woorden, maar beleid van het kabinet-Rutte II, voldoende werk in Roemenië zelf om bijna geen daden. waardoor noodzakelijke investeringen als echt bedrijf en niet als brievenbus- uitblijven. Voor een ander deel ligt de onderneming te worden aangemerkt Allereerst pakt Asscher legale oorzaak buiten Nederland en moeten en vanaf dat moment mogen Roeme- constructies die tot verdringing leiden we kijken naar het Europese beleid nen als gedetacheerde werknemers niet aan. Hij gaf eerst nog code oranje van de afgelopen jaren. De SP zegt overal in Europa actief zijn, terwijl over het vrij verkeer, maar ook voor nee tegen deze Europese Unie, onder hun pensioenen en sociale zekerheid hem is zowel het vrij verkeer van meer omdat Brussel het speeltje is op Roemeens niveau blijven steken. werknemers als het vrij verkeer van geworden van de grote bedrijven. Die Geen wonder dat veel Nederlandse diensten heilig. Om de oneerlijke willen altijd hun kosten zo laag bouwvakkers inmiddels werkloos thuis concurrentie van gedetacheerde mogelijk houden en dat betekent dat zitten. werknemers tegen te gaan, had ze erbij gebaat zijn dat er meer Asscher op zijn minst kunnen pleiten werknemers dan banen zijn. Ze zijn Daar komt bij dat je als werkgever ook voor echt gelijk loon voor gelijk werk: dan ook superenthousiast over het vrij zzp’ers kunt inhuren. Bij zzp’ers zijn er dat betekent ook gelijke pensioenvoor- verkeer van werknemers en het vrij eigenlijk helemaal geen regels: het zieningen en gelijke premies voor verkeer van diensten binnen de gaat dan immers om een contract sociale verzekeringen. De situatie is Europese Unie. Als er in één lidstaat tussen twee ‘ondernemers’ en de echter zo ernstig dat we als SP krapte ontstaat op de arbeidsmarkt, algemene cao’s zijn daarop niet van voorstander zijn van een soort neem je die weg door werknemers uit toepassing. ontsnappingsclausule. Bij ernstige andere lidstaten aan te trekken. vormen van verdringing moet je het Tenslotte zijn er ook nog heel veel vrij verkeer aan banden kunnen De grote bedrijven proberen daarbij illegale constructies. Malafide leggen, middels een migratiestop voor de kosten te drukken. Dit was heel uitzendbureaus, die zich gespeciali- met name gedetacheerden en zzp’ers duidelijk bij de oorspronkelijke opzet seerd hebben in de detachering van uit andere lidstaten die per definitie van de zogeheten Bolkestein-richtlijn. werknemers in de rijkere lidstaten, goedkoper zijn dan Nederlandse Die ging over de detachering van houden allerlei inkomsten in eigen werknemers. Hierover zul je Asscher werknemers uit de ene lidstaat om zak ten koste van de werknemers. Zo echter niet horen. werk te verrichten in een andere berekende het malafide bedrijf lidstaat. Bolkestein had bedacht dat Atlanco Rimec maar liefst 650 euro Ook op het gebied van misbruik van die gedetacheerde werknemers voor transport naar het land waar de de zzp-constructie maakt Asscher zijn gewoon hun bestaande loon en werknemers zouden worden ingezet. beloften niet waar. Als het gaat om andere arbeidsvoorwaarden zouden Onder andere Nuon maakte gebruik zelfstandigen die eigenlijk alleen moeten behouden, ook al werken ze van dergelijke zwaar onderbetaalde maar voor één bedrijf werken, kun je effectief in een lidstaat met bijvoor- ‘gedetacheerde’ werknemers. Andere spreken van schijnzelfstandigheid. In beeld veel betere cao-afspraken. voorbeelden van uitbuiting zijn dergelijke gevallen kun je afdwingen Bolkestein kreeg na enorme protesten bijvoorbeeld belachelijk hoge vergoe- dat alsnog de Nederlandse arbeids- van onder andere de vakbonden zijn dingen voor huisvesting tijdens de voorwaarden van toepassing worden zin niet, want in de zogeheten detachering. In het Brabantse Zundert verklaard. Asscher erkent dit maar detacheringsrichtlijn werd vastgelegd zijn zevenhonderd Oost-Europese komt niet verder dan betere voorlich- dat voor de meeste arbeidsvoorwaar- werknemers ondergebracht in ting geven aan zzp’ers over hun den de afspraken gelden van het land stacaravans. Oost-Europese chauf- rechten en een eenvoudiger gang naar waar het werk wordt verricht. Dat geldt feurs moeten soms slapen in contai- de rechter. Hiermee sla je geen deuk

4 SPANNING april 2014 maken voor de praktijken van die onderaannemers, de zogeheten ketenaansprakelijkheid. Het gaat hier echter alleen om de eerste onderaan- nemer. Als die zelf ook weer een ander bedrijf inhuurt, geldt daarvoor de aansprakelijkheid niet meer. Boven- dien gaat het alleen om uitbetalen van cao-loon. Andere verplichtingen, zoals arbeidsomstandigheden, vakantie, betalen van sociale zekerheidspre- mies, vallen hier niet onder. De Europese handhavingswetgeving kent ook een vorm van ketenaansprakelijk- heid, maar alleen voor de bouwsector en ook hier alleen voor de praktijken van de eerste onderaannemer. Asscher was hier blij mee, maar eigenlijk is het resultaat ver beneden de maat. De vakbeweging wilde terecht een algemene aansprakelijk- heid geregeld zien. Dat is Asscher dus niet gelukt.

Asscher heeft wat bilaterale afspraken gemaakt met Polen, en wil hetzelfde doen in Roemenië en Bulgarije. Dat is positief. Ook in de handhavingswetge- ving wordt geprobeerd tot betere Minister Asscher: ‘Een hoop woorden, maar bijna geen daden.’ informatie-uitwisseling tussen de lidstaten te komen. Alleen hoe betrouwbaar is de Roemeense of in een pakje boter. In België werd een nu vijftien inspecteurs in om schijn- Bulgaarse inspectie, gelet op alle meldingsplicht ingevoerd voor alle constructies tegen te gaan. Dat is corruptie daar? werkenden – zelfstandig of niet: het hooguit een druppel op een gloeiende zogeheten LIMOSA-systeem. Het plaat, gezien de jarenlange bezuini- Het geheel overziend kun je niet Europese Hof van Justitie oordeelde gingen op het aantal inspecties. anders dan concluderen dat Asscher inmiddels dat het in strijd is met het Bedrijven die stelselmatig geen niet echt durft op te boksen tegen vrije dienstenverkeer. Asscher had cao-loon betalen, of andere cao- Brussel. Zodra de Europese Commis- echter de kans om dit alsnog mogelijk afspraken schenden voor hun sie zegt dat het vrij verkeer in het te maken door nieuwe Europese werknemers uit andere lidstaten, geding is, bindt Asscher in. Waar het wetgeving over handhaving. Daarover vertrouwen erop dat de werknemers illegale praktijken betreft, neemt de werd op 9 december 2013 binnen de niet bekend zijn met de lokale minister genoegen met een fooi. Raad van Ministers een akkoord afspraken. Bedrijven hanteren soms gesloten. Asscher presenteerde dit in ook een dubbele boekhouding: een Om de Nederlandse werkgelegenheid de media als een doorbraak, maar keurig contract dat getoond wordt aan in sectoren als de bouw, de tuinbouw niets is minder waar. Zo hanteert de de inspectie, en het echte contract dat en het wegtransport een boost te nieuwe wetgeving een lijst van veel slechter is. Als je dit allemaal geven, zijn veel hardere maatregelen administratieve verplichtingen voor boven tafel wilt krijgen, moet je heel nodig. Dat vergt een minister die het bedrijven. Een meldingsplicht als in intensief bij de bedrijven langsgaan. vrij verkeer van met name diensten België komt daarin niet voor. Wil je In dezelfde handhavingswetgeving zelf ter discussie stelt. Die verder niet aanvullende verplichtingen opleggen, waar Asscher dus gretig mee heeft akkoord gaat met halfbakken dan moet je die eerst voorleggen aan ingestemd, staat echter dat dergelijke Europese wetgeving over handhaving. de Europese Commissie. Het is controles niet disproportioneel mogen Zo’n minister is Asscher helaas niet, duidelijk dat die nooit zal instemmen zijn. Ook hier kun je dus de Europese maar ja, hij zit dan ook in een met zo’n meldingsplicht. Commissie op je pad tegenkomen. VVD-PvdA-kabinet, waar de werkge- Wederom een gemiste kans. vers nog altijd aan het langste eind Meer in het algemeen zou je de trekken. Des te meer reden om bij de inspecties kunnen intensiveren. Asscher is verder heel trots op de Europese verkiezingen de regerings- Asscher wil dat ook en erkent dat dit maatregel die hij heeft genomen om partijen een flinke nederlaag te belangrijk is om allerlei illegale bedrijven die onderaannemers in bezorgen. praktijken tegen te gaan. Asscher zet dienst nemen, verantwoordelijk te

SPANNING april 2014 5 Van meer naar minder Europa Tekst: Daniel van Heijningen Foto: Archief Daniel van Heijningen

Dat Nederland eurosceptisch is, Dit voorstel, dat verregaande politieke oftewel dat een ruime meerder- integratie van de EU-lidstaten heid van de Nederlandse bevol- behelsde, werd echter – behalve door king kritisch staat tegenover de België – door alle landen binnen de Europese Unie, kan tegenwoordig gemeenschap afgekeurd. Die dag ging nauwelijks meer iemand ontgaan. de geschiedenisboekjes in als ‘zwarte Dat is weleens anders geweest. maandag’. De nu heersende scepsis over het proces van Europese eenwording Euroscepsis neemt toe is een tamelijk nieuw verschijnsel. Zwarte maandag kan gezien worden als het keerpunt in de dominante Meer Europa politiek van ‘meer Europa’. Prominen- Na de Tweede Wereldoorlog werd het te leden binnen de VVD begonnen idee van Europese integratie populair openlijk vragen te stellen over in Nederland, al bestonden er van bepaalde twijfelachtige aspecten van meet af aan verschillende opvattingen Daniel van Heijningen (1985) studeert de Europese samenwerking. Zo werd over de wenselijkheid en de maatvoe- Europese studies. gepleit voor louter economische ring. Drie factoren speelden een rol in samenwerking en werd gewezen op de het ontstaan van een pro-Europese positie van Nederland binnen de Unie consensus. Ten eerste zorgden de als nettobetaler. Desondanks bleef de verwoestingen van de oorlog en de Nederland zag een verenigd Europa steun voor het sluiten van Europese moeilijkheden bij de heropbouw van als een garantie voor veiligheid tegen verdragen onverminderd groot. Zo geteisterde landen ervoor dat samen- zowel interne als externe bedreigin- werd het Verdrag van Nice in 2000 met werking op het gebied van handel als gen, als perspectief op economische een overweldigende meerderheid een logische oplossing werd gezien. ontwikkeling en als compensatie voor goedgekeurd. Alleen de SP stemde Ten tweede wilde men door Frankrijk haar geringere gewicht in de inter- tegen. Tegelijkertijd nam de euroscep- en Duitsland samen te brengen nationale politiek. Meer Europa werd sis onder de Nederlandse bevolking binnen één unie de traditionele als een zowel noodzakelijke als toe. Toen voorstanders van het proces rivaliteit tussen deze twee landen onvermijdelijke ontwikkeling gezien. van Europese integratie (PvdA, binnen de perken houden. Ten derde GroenLinks en D66) in 2005 steun stimuleerden de oplopende spannin- Nauwelijks tegenstand kregen voor het houden van een gen ten gevolge van de Koude Oorlog In de jaren vijftig was er zowel vanuit nationaal raadgevend referendum de samenwerking tussen de West-Euro- de bevolking als de politiek brede over de Europese grondwet, kregen zij pese landen. Daarnaast speelde er steun voor een federaal Europa. de deksel op hun neus. In dit referen- binnen de Nederlandse politiek het Omdat deze steun zo breed was, kozen dum lukte het de SP (met 9 zetels in de idee dat het tijd was voor drastische de minder Europees gezinde politici Tweede Kamer) om een grote meer- veranderingen. Dat kwam vooral door (zoals toenmalig minister-president derheid van de bevolking aan haar het geschokte zelfvertrouwen van een Drees) ervoor het thema van de kant te krijgen in het ‘nee’ tegen de elite die de Nederlandse neutraliteits- Europese eenwording een beetje uit Europese grondwet. Bij een opkomst politiek zag falen, de daaropvolgende de weg te gaan. Tegen Europa zijn van ongeveer twee derde van de bezetting door de Duitsers en tot slot werd namelijk gezien als onrealistisch kiezers, stemde 63,3 procent tegen het door het verlies van Indonesië als en niet passend bij de naoorlogse grondwetsvoorstel. De uitslag van het kolonie van Nederland. De Nederland- realiteit. referendum betekende ook het se politieke elite nam een vlucht naar definitieve einde van de Nederlandse voren en versterkte haar internatio- Verregaande politieke ‘permissieve consensus’; niet langer nale oriëntatie. Allereerst besloot de integratie gaven burgers door hun collectief Nederlandse politiek in 1948 – met Tussen de jaren zestig en begin jaren zwijgen de regering de vrije hand om uitzondering van de CPN – zich aan te negentig waren de voorstanders van het beleid rond Europese integratie sluiten bij de NAVO en haar neutrali- meer Europa niet tevreden over de vorm te geven. Toen de Nederlandse teitspolitiek op te geven. Later zetten traagheid waarmee het proces van politieke elite twee jaar na het de opeenvolgende Nederlandse Europese integratie verliep. Op grond referendum alsnog akkoord ging met regeringen zich in voor verdere daarvan pleitten zij voor een verdie- het Verdrag van Lissabon – dat bijna Europese integratie, vanaf de oprich- ping van de samenwerking en een identiek was aan de afgewezen ting van de Economische Gemeen- uitbreiding binnen de Unie. Het grondwet – deed de regering er alles schap voor Kolen en Staal in 1951 tot hoogtepunt daarvan was het Neder- aan om het publieke debat over de aan de oprichting van de Europese landse voorstel voor een Europese kwestie te ontwijken, wat de euroscep- Unie. De heersende politiek in Politieke Unie op 30 september 1991. sis verder in de hand werkte.

6 SPANNING april 2014 Gemeenteraadsverkiezingen & nu verder

Tekst: Hans van Heijningen Foto: Sander van Oorspronk

Over onze overtuigende verkie- besturen. Kennis en inzicht in de zingsoverwinning bij de raadsver- financiële positie van de gemeente – kiezingen van 19 maart is al het via het lezen van financiële verslagen nodige gezegd binnen het partij- van gemeente en provincie en bestuur, op de partijraad en op de informatie van griffiers en ambtena- regioconferentie. De sprong naar ren – is daarbij belangrijk. 440 raadsleden brengt ons niet alleen kwantitatief maar ook Afdelingen versterken kwalitatief vooruit. Want in Goed bestuur veronderstelt niet alleen tientallen gemeenten is de SP een goed bestuursakkoord en vertrou- daardoor een factor van belang wen in de samenwerking met andere geworden bij het formeren van partijen. Het vraagt vooral een hechte colleges. Dat biedt nieuwe samenwerking en een goede commu- kansen en stelt ons voor nieuwe nicatie en afstemming tussen onze uitdagingen. wethouder, raadsleden en het afde- lingsbestuur. In die plaatsen waar we Winst & verlies Een opgetogen tijdens de dat de afgelopen jaren hebben Bij gemeenteraadsverkiezingen speelt uitslagenavond in Utrecht. gedaan, hebben we waardevolle de lokale politiek een rol van belang, ervaringen en inzichten opgedaan. maar spelen ook andere factoren mee. Afdelingen die nu hun eerste stappen Net als bij Europese en provinciale zetten op het vlak van bestuursdeel- verkiezingen, zijn de raadsverkiezin- Bestuursdeelname name doen er goed aan gebruik te gen ook een afspiegeling van hoe In de 14 plaatsen waar we de grootste maken van de kennis en ervaring die kiezers aankijken tegen de rol van de zijn, nemen wij het voortouw in de binnen onze partij aanwezig is. SP en Emile Roemer in de landelijke informatie en de formatie van een politiek. De teleurstelling over de nieuw college. Op veel meer plaatsen Daarnaast is het goed dat we ons PvdA in de regering en de oppositierol zijn wij tweede geworden, wat maakt realiseren dat in sommige afdelingen die onze partij binnen en buiten het dat de winnaar moeilijk om ons heen een groot deel van het kader in het parlement speelt, speelt zeker door in kan. De formatiebesprekingen zijn raads- en bestuurswerk terecht komt. het mooie resultaat dat we bij de nog maar op een beperkt aantal Wanneer we in die plaatsen geen verkiezingen hebben behaald. plaatsen afgerond, zodat het nog niet nieuwe leden werven en (nieuwe) Dit betekent natuurlijk niet dat het mogelijk is de balans van het onder- leden weten te activeren, dreigt het niet uitmaakt hoe wij lokaal presteren. handelen op te maken. De verwach- afdelingswerk onder de mensen in Zo kunnen we eenvoudig constateren ting op dit moment is dat we op buurten, bedrijven en onderwijsinstel- dat we in de drie plaatsen waar we aanzienlijk meer plaatsen mee gaan lingen in de knel te komen. Geen stemmers verloren hebben, steken besturen dan de 14 gemeenten waar fractie zonder actie is voor ons geen hebben laten vallen. Maar het dat de afgelopen jaren het geval was. vrijblijvend motto, maar raakt de omgekeerde – winst is loon naar Daarmee ontkrachten wij het cliché- kernmissie van onze partij: samen met werken – is niet altijd het geval. Wat we beeld dat onze tegenstanders graag de mensen vechten tegen verslechte- wel kunnen constateren is dat waar neerzetten, als zou de SP geen ringen en voor verbeteringen, de afdelingen het goed doen en onder de bestuursverantwoordelijkheid willen afdelingen versterken, wortelen onder mensen werken, de resultaten of kunnen dragen. de mensen en er alles aan doen om bovengemiddeld zijn. Voorbeelden onze basiswaarden van menselijke daarvan zijn enkele steden waar we Maar meebesturen is natuurlijk geen waardigheid, gelijkwaardigheid en soli- meebesturen (Pekela, Hengelo, Wijk doel op zich. In de campagne voor de dariteit te verwezenlijken. bij Duurstede, Enkhuizen, Heerlen), raadsverkiezingen hebben wij overal Door op meer plaatsen mee te gaan maar ook plaatsen waar we vanuit de gewaarschuwd voor de kwalijke besturen, investeren we niet alleen in oppositie van ons hebben laten horen gevolgen van het regeringsbeleid. Het de verdere ontwikkeling van onze (Bellingwedde, Menterwolde, Nijme- overdragen van beleidsverantwoorde- partij maar verplichten wij ons om het gen, Rheden, Brielle). Ook in gemeen- lijkheden op het vlak van zorg, de afdelingswerk te versterken en nieuwe ten waar we voor het eerst meedoen jeugdzorg en de arbeidsvoorzieningen afdelingen op te zetten zodat over vier hebben we in meerdere plaatsen zonder daar voldoende financiële jaar meer dan twee derde van de mooie resultaten geboekt (Appinge- middelen bij te leveren, gaat tot grote mensen in staat is om bij raadsverkie- dam, Eemsmond, Oude IJsselstreek, problemen leiden. Wanneer we niet in zingen op de SP te stemmen. Succes Westervoort, Cuijk, Gennep). staat zijn de gevolgen van dit beleid verplicht, maar nu eerst op naar de voor een belangrijk deel op te vangen, campagne voor de Europese verkiezin- is het niet verstandig mee te gaan gen.

SPANNING april 2014 7 SP-wethouder Marcel Olierook: ‘Met sociaal beleid kun je als SP echt het verschil maken’

Tekst: Tijmen Lucie Foto: Archief Marcel Olierook

De afgelopen veertien maanden terugdringen. Voor de vele zzp’ers die werkgelegenheid van het uitvoerend bestuurde de SP mee in Enkhui- hun baan hebben verloren en personeel. Ook zullen we de lokale zen. Met succes. Bij de gemeen- vervolgens aangewezen waren op de economie moeten ontwikkelen. Naast teraadsverkiezingen van 19 maart bijstand, hebben we regelingen de bouw, die in de regio West-Fries- steeg de SP Enkhuizen van drie getroffen. We hebben in de belang- land Oost een belangrijke werkgever naar vier zetels, waarmee ze de rijkste winkelstraat van Enkhuizen de is, willen we ook andere sectoren grootste partij in Enkhuizen bleef. leegstand aangepakt en een winkel- stimuleren. Zo zijn we van plan om ‘We zijn erin geslaagd de verbin- straatmanager aangesteld om de een recreatiegebied aan te leggen, wat ding te maken tussen raad en belangenconflicten te slechten. En we voor veel werkgelegenheid zal zorgen. straat’, aldus SP-wethouder zijn er in geslaagd om het volume en Daarnaast willen we inzetten op Marcel Olierook. de kwaliteit van de thuiszorg en de technologische ontwikkeling. De regio dagbesteding overeind te houden.’ Enkhuizen staat ook wel bekend als ››Vier jaar geleden waren jullie ook al Seed Valley. In dit gebied, ruwweg de grootste partij in Enkhuizen. Maar ››Hoe zijn jullie er als afdeling in tussen Enkhuizen en Warmenhuizen, aanvankelijk zaten jullie niet in het geslaagd om ondanks het feit dat je zijn namelijk 35 bedrijven gevestigd college. Hoe kwam dat? meebestuurd hebt, toch meer die zich bezighouden met de verede- ‘Er was een coalitieakkoord, maar een stemmen te behalen bij de verkiezin- ling, productie, bewerking en verkoop paar uur voor aanvang haakte het gen dan vier jaar geleden? van hoogwaardige zaden, stekken en CDA af. Vervolgens is er een minder- ‘We hebben een consequente lijn jonge planten. Deze sector is een heidscoalitie gevormd van CDA, gevoerd op drie speerpunten: zorg, belangrijke toeleverancier van de VVD/D66 en de lokale partij Nieuw onderwijs en midden- en kleinbedrijf. internationale tuinbouw. Nederland is Enkhuizen, afwisselend gesteund Dankzij jarenlange inzet op deze drie internationaal leidend op het gebied door ChristenUnie/SGP en Groen- terreinen hebben we het vertrouwen van plantenveredeling, vermeerdering Links.’ van de bevolking van Enkhuizen en productie van plantaardig uit- kunnen winnen. Door bijvoorbeeld gangsmateriaal. Van de grootste ››Toch kwam de SP in januari 2013 in acties tegen de bezuinigingen in de producenten van groentezaden in de het college en werd jij wethouder thuiszorg te voeren, zorgplatforms op wereld hebben er vijf een vestiging in sociale zaken, sport, cultuur, te zetten, werkgroepen voor onderwijs Seed Valley. Door hier een agrarische onderwijs en welzijn. Wat was er en jeugdzorg in het leven te roepen, campus als dependance van de gebeurd? bijeenkomsten voor kleine onderne- Universiteit van te ‘Toen er voor 2013 een begroting mers te beleggen en beleidsvoorstel- vestigen, kunnen we meer kennis en moest worden ingediend, zijn wij met len in te dienen, hebben we de werkgelegenheid naar de regio halen.’ een tegenbegroting gekomen, waarin verbinding van de raad met de straat het armoede- en minimabeleid kunnen maken. We zijn overal ››Kun je met alle nieuwe taken en centraal stond. Tot onze verbazing zichtbaar geweest en hebben mensen bezuinigingen die op de gemeenten werd deze tegenbegroting door een uit de zorg, het onderwijs en kleine afkomen als SP nog wel het verschil meerderheid in de raad aangenomen, ondernemers, aan ons weten te maken in het college? waarop de minderheidscoalitie binden door ze concreet te helpen ‘Wat ik zelf van de afgelopen veertien besloot om de stekker eruit te trekken. met problemen waar ze in hun werk maanden dat wij in het college zaten Die dacht dat het de SP nooit zou tegenaan liepen. Toen wij in het heb geleerd, is dat je als bestuurder lukken om een werkbare coalitie te college kwamen hebben we zeer dingen kunt veranderen. Als je kennis vormen met al die kleine partijen. bewust voor het sociaal domein van zaken hebt en je stukken goed Toch zijn we daar in geslaagd en gekozen, want daar kun je als SP echt leest, kun je collega-wethouders met hebben we een behoorlijk succesvol het verschil maken.’ argumenten overtuigen van je armoede- en minimabeleid kunnen standpunten. Ik vind dat als je er als voeren.’ ››Met welke voorwaarden gaan jullie SP voor kiest om in de raad te gaan de onderhandelingen in? zitten, je bereid moet zijn om bestuur- ››Wat heb jullie als SP in de afgelopen ‘Dat ik terugkom als wethouder, waar lijke verantwoordelijkheid te dragen. periode bereikt? de andere partijen het overigens mee Als je niet in het college gaat zitten ‘Dankzij onze nota Kinderen in eens zijn. Dat we het minima- en omdat je geen vuile handen wilt Armoede, die door de raad is aange- armoedebeleid overeind houden en maken, laat je het sociale domein over nomen, hebben we de armoede onder dat de bezuinigingen in de zorg niet aan rechts en vorm je geen schild voor kinderen in Enkhuizen kunnen ten koste gaan van de kwaliteit en de mensen in een kwetsbare positie.

8 SPANNING april 2014 Marcel Olierook (1950) is voor de SP wethouder sociale zaken, sport, cultuur, onderwijs en welzijn in Enkhuizen. Daarnaast is hij eerste locoburgemeester. Hij werkte in het verleden in verschillende (leidinggevende) functies in het welzijn, de zorg en de kunsteducatie.

woordigd waren. De VVD is hier nooit groot geweest. Maar ik maak me wel zorgen over de toekomst, want in 2017 is de pot echt leeg. Zo kost het onderhoud van de stad veel geld, want Enkhuizen heeft een groot aantal rijksmonumenten. We zullen fondsen moeten werven en bij de provincie en het Rijk moeten lobbyen voor subsi- dies om de kosten te kunnen dekken.’

››Moet de SP volgens jou in meer gemeenten meebesturen? ‘Ja, want de gemeenten worden per wet verplicht om samen te werken. Door de gemeenschappelijke regelin- Natuurlijk moeten we als partij verzet te houden. Dit kun je doen door in te gen wordt de raad steeds meer op blijven organiseren middels demon- zetten op preventie in plaats van dure achterstand gezet. Als wethouder kun straties, stakingen en bezettingen om zorg, door overhead en bureaucrati- je veel meer invloed uitoefenen, mits de maatschappelijke druk op het sche kosten terug te dringen, te je vakkennis hebt en je collega’s kunt kabinet te vergroten, maar we hebben zorgen voor een integrale aanpak van overtuigen van je argumenten. geen meerderheid in de Eerste of de zorg en de toegang en toeleiding Daarbij werk je als wethouder zestig à Tweede Kamer om wetgeving met naar de zorg van hoge kwaliteit onder zeventig uur per week, als raadslid betrekking tot de decentralisaties van directe sturing en strakke regie van de maximaal 20 uur. De informatieach- zorg, jeugdzorg en werk en inkomen gemeente te plaatsen. Ik echt dat terstand is dus groot. Ik hoop dan ook tegen te houden. Daarom moet je als je nu als SP de kans hebt om grote van harte dat we in Hoorn een SP-bestuurder een heldere strategie delen van de zorg terug te halen SP-wethouder krijgen, waardoor we als hebben om je burgers zoveel mogelijk naar het publieke domein en de partij een groter stempel op de regio te beschermen tegen dit neoliberale marktwerking kunt terugdringen.’ kunnen drukken.’ beleid. Als SP-bestuurder kun je wel degelijk het verschil maken. Waar ››Heb je in Enkhuizen überhaupt de ››Wat zou je tot slot als tip voor rechtse colleges kiezen voor het financiële ruimte om sociale keuzes andere SP-afdelingen willen meewerken aan radicale bezuinigin- te maken? meegeven? gen op de zorg, kun jij andere keuzes ‘Ja, we hebben een sluitende meerja- ‘Dat we meer met elkaar samenwerken maken.’ renbegroting tot 2017. Voor de Wmo en van elkaars ervaringen en deskun- digheid willen leren. Je zag dit in verkiezingstijd al gebeuren en deze ontwikkeling zet zich door. Zo ben ik ‘We kozen een consequente lijn zelf al door de afdelingen in Heer- hugowaard en Waterland gevraagd op zorg, onderwijs en mkb’ om mijn kennis te delen. Ik zou er een groot voorstander van zijn om meer trainingen in de regio te geven, waarbij SP-bestuurders aan de hand ››Welke keuzes maak je dan als hebben we een reserve van twee van hun eigen ervaringen andere SP-bestuurder voor de zorg? miljoen. Gelukkig is het gemeentebe- afdelingen coachen in hoe je raad en ‘De grote vraag is: waar laat je schade stuur hier altijd voorzichtig geweest straat met elkaar kunt verbinden.’ van de bezuinigingen landen? Er zal met het bedrijven van grondpolitiek, schade worden toegebracht, maar het waardoor grote financiële tegenvallers doel moet altijd zijn om de kwaliteit Enkhuizen bespaard zijn gebleven. De van de zorg en de werkgelegenheid stad is van oudsher een links bolwerk, van het uitvoerend personeel overeind waar de PSP en CPN goed vertegen-

SPANNING april 2014 9 Decentralisatie: voortzetting van privatisering en liberalisering

Tekst en foto: Rob Molenkamp

Decentraliseren, bezuinigen en uitvoeren, maar stiekem ook beleid eisen aan gestelde zorg. Daardoor zie herindelen: de gemeenten staan maken. De wethouder kan daarbij je in de jeugdzorg een massale voor ingrijpende veranderingen. steeds minder makkelijk ter verant- loondump ontstaan. De SP verzet zich houdt zijn hart woording worden geroepen, omdat hij fel tegen de manier waarop decentra- vast, het Wetenschappelijk zich verschuilt achter die andere lisatie nu plaatsvindt. Wethouders Bureau van de SP kiest de weg wethouders met de woorden: het kan hebben de mogelijkheid om de van duiding en analyse met nou eenmaal niet anders. transitie niet te accepteren. SP-wet- deskundigen. Verslag van een Een derde ontwikkeling die de raad houders doen dat ook. De budgetkor- debat over decentralisatie en ondermijnt is de toenemende invloed ting voor jeugdzorg wordt zo’n 15 tot gemeenteraadsverkiezingen in De van bestuurders (denk aan onderwijs, 30 procent. Dat maakt uitvoering Moed in Amersfoort. zorg en het bankwezen) op de onmogelijk.’ wethouders buiten de raad om. Het woord dat nu al de Nederlandse Met de decentralisaties gaan we van De derde spreker was Henri de Groot, politiek domineert en de komende een verzorgingsstaat naar verzorgings- hoogleraar Regionaal Economische tijd nog veel meer zal gaan doen is steden. Dit zou de raad toch veel Dynamiek aan de Vrije Universiteit. decentralisatie. Jeugdzorg, langdurige macht moeten geven, ware het niet dat Hij pleitte voor een herwaardering zorg en werk en inkomen zijn belang- de gemeente niet autonoom mag van de regio: ‘Mits goed uitgevoerd rijke overheidstaken waar straks de handelen. De gemeente wordt valt er veel winst te behalen uit gemeente verantwoordelijk voor daarmee een soort uitvoeringsloket decentralisatie. De gemeente is te wordt. De gemeenten zullen deze dat gemonitord wordt door de klein, de provincie is te groot. Er zijn taken echter met beduidend minder overheid. Als we de gemeenten de twee trends al langere tijd gaande: geld moeten gaan uitvoeren. Daar vrije ruimte geven om de zak geld opschaling richting Europa en bovenop vindt ook nog een herinde- autonoom uit te geven, dan zul je zien schaalverkleining richting regio’s en ling plaats van gemeenten en provin- dat het over vier jaar ook werkelijk gemeenten. De overheid rekent op cies. Op vrijdag 14 februari werd ergens over zal gaan. Maar als je een efficiëntie-winst van 30 procent. hierover een Moed-debat gehouden. gehouden bent aan de kaders vanuit Mocht dat zo zijn, dan zegt dat vooral Den Haag, dan zal het weinig uitma- iets over het huidig presteren van het De eerste spreker was Jasper Loots, ken welke politieke partij het beleid Rijk. onderzoeker en adviseur voor uit moet voeren. Niet alles is optimaal om te decentrali- overheidsorganisaties, onderwijs- en Het opschalen van taken zorgt voor seren. Hierover is onvoldoende zorginstellingen. Hij schreef onlangs een prisoner’s dilemma: een aantal nagedacht. Het subsidiariteitsprincipe het boek De gemeenteraad heeft geen zaken kun je niet in je eentje doen en wil zeggen: decentraal wat kan en toekomst. als je het samen gaat doen dan ga je er centraal wat noodzakelijkerwijs Loots: ‘Deskundigen zijn somber over niet meer echt over. Voor grote steden centraal geregeld moet worden. de toekomst van decentralisaties. De als Amsterdam is dat niet zo’n Decentraal regelen heeft vooral zin als snelheid waarmee gehandeld moet probleem, maar het kleine Diemen zal er differentiatie mogelijk is. Maar de worden en de complexiteit van de weinig invloed op het beleid meer terreinen die nu gedecentraliseerd dossiers leiden er telkens toe dat kunnen uitoefenen bij een samenwer- worden, zijn nu juist die terreinen die wethouders en andere bestuurders de king met Amsterdam.’ er ongeschikt voor zijn. taak zover gaan opknippen en Het gevolg is dat gemeenten minder verdelen dat er sprake is van depoliti- Na Jasper Loots sprak , geld ontvangen, maar tegelijk heel sering. De ambtenaren die de SP-woordvoerder Jeugd. Zij heeft in de hoge eisen opgelegd krijgen en uiteindelijke kleine deelstukjes van de jeugdhulpverlening gewerkt en is nu daardoor geen enkele ruimte hebben taak moeten uitvoeren zullen dat Tweede Kamerlid. Als eerste zal de voor eigen invulling van het beleid. doen op basis van efficiëntie, niet op jeugdzorg gedecentraliseerd gaan Daarnaast worden de taken wel basis van politieke besluiten. Dit zou je worden. Kooimans reactie op Loots: gedecentraliseerd, maar de middelen technocratie kunnen noemen. ‘De decentralisatie mag er niet toe blijven in handen van het Rijk. Het Daarnaast vindt opschaling plaats. leiden dat de gemeente op de stoel gaat hier om vertrouwen van het Rijk Naast de bestaande structuur van Rijk, van de professional gaat zitten. Dat ten opzichte van de gemeente. Voor provincie en gemeente zien we steeds dreigt nu wel te gaan gebeuren. De decentralisatie zijn taken én middelen vaker een tussenlaag van regionale overheid geeft de gemeenten een essentiële onderdelen. Decentraliseer samenwerking van gemeenten, die bepaalde mate van beleidsvrijheid je de middelen niet dan nemen de buiten de raad om niet alleen taken maar stelt tegelijkertijd minimale baten van het project zeer sterk af.

10 SPANNING april 2014 gemeenten in de problemen gaan komen. Zij zitten nu al in de knel vanwege de grondproblematiek en worden daardoor straks gedwongen te gaan herindelen. Herindelen kost echter over een langere periode veel geld. De gelijke behandeling van gemeen- ten door het Rijk is ook een groot probleem. Hilvarenbeek is geen Amsterdam. De enige manier om tot werkbare regio’s te komen is de burgers te vragen tot welke regio ze willen behoren.’

De Groot benadrukte dat de bestuur- der een prikkel nodig heeft om het juiste te doen voor de inwoners, zoals een ondernemer die afgerekend kan worden op diens ondernemen. Van Raak wijst wel op het verschil tussen de ondernemer die onder- SP-Tweede Kamerlid Nine Kooiman spreekt de zaal toe. Rechts Jasper Loots en neemt met zijn eigen geld en de gespreksleider Arjan Vliegenthart. bestuurder die dat nu juist doet met geld van anderen. ‘Decentralisatie is eigenlijk een voortzetting van Een ander probleem is het decentrali- moet de basis vormen voor herindelen privatisering en liberalisering. De seren naar gemeenten die vele malen van provincies tot kleinere regio’s. gemeenteraadsverkiezingen gaan dit te klein zijn waardoor er – uit nood- keer over het opruimen van de rotzooi zaak – regelingen ontstaan op De laatste spreker was Ronald van die de regering over de schutting van regionaal niveau. Dit zet de gemeente- Raak, lid van de Tweede Kamer voor de gemeente gooit.’ raad buiten spel. de SP en onder andere woordvoerder Van Raak gaf de zaal met (deels Mensen zijn van oudsher bereid Binnenlandse Zaken: ‘Ik heb laatst toekomstige) SP-raadsleden en maximaal zo’n vijftig minuten te een parlementaire enquête aangekon- wethouders mee: ‘Dat moeten we als reizen van en naar hun werk. In 1850 digd naar decentralisatie en heb gelijk gemeenten niet doen. We moeten de betekende dit te voet een kilometer of de uitkomst van die enquête gegeven. rotzooi gewoon teruggooien. Remi vijf. Dit zorgde toen voor zo’n twaalf- De eerste conclusie: het is ongelofelijk Poppe had daar zijn eigen methode honderd gemeenten. Op basis hiervan dat de regering, Eerste en Tweede voor. Hij bezocht de plaats delict, zouden er nu zo’n vijftig gemeenten kamer zo’n brij aan beleid hebben praatte met alle mogelijke betrokke- moeten zijn. We zijn echter stil blijven gemaakt. De tweede conclusie luidt nen, volgde het spoor van verdachte staan ten opzichte van de technologi- dat ondanks eerdere debacles als de personen, speurde naar documenten, sche ontwikkelingen en hebben er marktwerking in de zorg en het stelde lastige vragen aan autoriteiten ongeveer vierhonderd. Het initiatief onderwijs, wederom niemand de regie en ten slotte, als hij het lek boven van Plasterk voor de superprovincie is voerde. De derde conclusie zal zijn dat water had gekregen, zocht hij de dan ook het slechtst denkbare. de gemeenten uiteindelijk geen publiciteit. Laat je als raadslid niet Samenwerking op bovengemeentelijk maatwerk konden leveren omdat ze degraderen tot volksambtenaar. Je of regionaal schaalniveau zal essenti- geen beleidsvrijheid en geen geld bent een volksvertegenwoordiger. eel worden. kregen. Er werd 4 miljard bezuinigd, Natuurlijk zullen de wethouders Maar bovenal gaat het om het belang terwijl iedereen weet dat je voor zo’n zeggen dat het nou eenmaal niet van de inwoners zelf. Organisatie enorme operatie eerst moet investe- anders kan, maar als je het lek boven moet gericht zijn op het zo optimaal ren. Zowel controle als regie ontbra- tafel hebt, breng je het in in de raad mogelijk bedienen van de inwoners. ken in het hele proces. en als men daar niet wil luisteren zoek De logische functionele samenhang Het grootste bedrog is dat alle je de media op, mobiliseer je mensen en ga je de straat op. Kortom: dan ga je lol maken.’ ‘We moeten de rotzooi die de Voor een uitgebreid interview met Henri de regering over de schutting gooit Groot en een recensie van De gemeente- raad heeft geen toekomst van Jasper gewoon teruggooien’ Loots, zie de Spanning van januari: sp.nl/9zkv38

SPANNING april 2014 11 Novosti / Hollandse Hoogte Hollandse / Novosti Foto: RIA Foto: Pro-Russische demonstranten in de Oost-Oekrainse stad Sjavjansk barricaderen de weg om te voorkomen dat regeringstroepen de stad binnenkomen.

Grote zorgen om Oekraïne Tekst: Tiny Kox

Na de bloedige februari-revolutie in Kiev en de brute inlijving van de het moet en waarvan het verband aan Krim door Rusland blijft de situatie in Oekraïne uiterst instabiel. Steun het oplossen lijkt. De Krim is in ieder aan een ingrijpende democratische, economische en sociale hervor- geval vooralsnog weg en in het oosten ming van het bijna bankroete land hoort prioriteit te krijgen. Dat geldt en zuiden van het land roepen veel ook voor het blijven zoeken naar een diplomatieke oplossing van het mensen om meer autonomie en zelfs Russisch-Oekraïense conflict. Gebeurt dat niet, dan zijn de gevolgen om aansluiting bij Rusland. Daar zijn onvoorspelbaar en levensgevaarlijk. Dat zegt SP-senator Tiny Kox die de lonen en pensioenen hoger en voor de Raad van Europa in Oekraïne was. hebben ze in ieder geval een president die ook echt de baas is. Wie de baas is Hoewel het nog vroeg is, kijkt Presi- coalitie – en ondertussen liepen de in Oekraïne, valt nog te bezien. Op 25 dent Oleksandr Turchinov van spanningen op het Oekraïense mei zijn er vervroegde presidentsver- Oekraïne vermoeid naar ons. Logisch, schiereiland de Krim razendsnel op. kiezingen, in het najaar waarschijnlijk hij reist van hot naar her sinds hij de Nu, pakweg een maand later, heeft parlementsverkiezingen. Tot dan vorige president, Victor Janoekovitsj, is buurman Rusland de Krim al zullen veel inwoners zich afvragen wie opgevolgd. Niet op een normale ingelijfd, zich dubieus beroepend op er namens hen verantwoordelijk is manier, maar na weer een revolutie in de volkswil van de bewoners van het voor de gang van zaken in hun door het pas 23 jaar oude land. Toen schiereiland, waar de Russische instabiliteit, corruptie en externe Janoekovitsj op 22 februari de benen Zwarte Zeevloot al sinds jaar en dag machten bedreigde land. nam werd Turchinov, toen voorzitter gelegen is en Rusland zijn enige van het Oekraïens parlement, tot toegang tot de Middellandse Zee voor De president zegt onze delegatie dat tijdelijk president aangesteld. Tijd om geen prijs kwijt wil raken. zijn land dringend hulp nodig heeft daaraan te wennen was er niet. Er van de Europeanen en de Amerika- moest een nieuwe premier komen, Turchinov is de tussentijdse president nen tegen de Russen. Maar die komen een nieuwe regering, een nieuwe van een land waarin weinig gaat zoals niet afdoende over de brug. Dat heeft

12 SPANNING april 2014 hij hier gisteren gezegd tegen de worden. Daarvoor is er inmiddels te NAVO in Oekraïne als levensgrote secretaris-generaal van de Verenigde veel bekend over haar jaren als bedreiging en regelrechte omsinge- Naties, Ban Ki-moon, en hij zegt het premier en de wijze waarop zij haar ling ervaren en president Poetin lijkt vandaag tegen ons. Toen Oekraïne als enorme rijkdom verworven heeft. Veel zelfverzekerd genoeg om nu zelf zijn enige land ter wereld in de jaren genoemd als kanshebber bij de invloedssfeer onder controle te negentig al zijn kernwapens opruim- presidentsverkiezingen is Petro houden. De omverwerping in februari de, beloofden de Russen, de Amerika- Poroshenko, een van de steenrijke van het Janoekovitsj-regime – dat als nen, de Fransen en de Britten dat ze oligarchen, die naar verluidt met het erop aan kwam, de oren naar de territoriale integriteit van Oekra- iedereen, zelfs met Poetin, door één Moskou liet hangen – was voor Poetin ïne voor altijd zouden garanderen. deur kan. Poroshenko wordt ook het sein om hardhandig in te grijpen. Maar nu marcheren Russische gesteund door voormalig bokskampi- Met steun van de Russische en de soldaten op de Krim, en weten de oen Vitali Klitschko, die zichzelf Russisch-talige media in Oekraïne Amerikanen en Europeanen geen terugtrok als presidentskandidaat. werd het beeld geschetst dat de manier om president Poetin tot inkeer staatsgreep in Kiev een regering aan te brengen. Ja, hij begrijpt dat het Op hetzelfde moment dat president de macht geholpen had waarin uiterst Westen geen oorlog om de Krim gaat Turchinov ons in het parlement in rechtse en zelfs fascistische partijen voeren. Oekraïense soldaten schieten Kiev om meer hulp vraagt, tekent de domineerden. Dat overdreven beeld ook niet, tenzij ze aangevallen nieuwe premier Arseni Jatsjenjoek in maakte indruk op de grote groep worden, zo heeft hij beloofd. Zijn Brussel een politieke associatieover- Russisch sprekende inwoners in het soldaten trekt hij op dit moment eenkomst met de Europese Unie. De Oosten en Zuiden van Oekraïne. volledig terug uit de Krim, hij moet weigering van president Janoekovitsj Zeker nadat een van de eerste daden wel. Maar van echte sancties tegen het in december vorig jaar om dat te van de nieuwe regering het afschaffen brutale Rusland komt ondertussen doen, leidde tot de massale protesten van de gelijkberechtiging van de niks terecht, constateert de president. tegen zijn regering en uiteindelijk zijn Russische met de Oekraïense taal was. val op 22 februari. Volgens de nieuwe De Krim, officieel een autonome In die houding wordt hij gesteund regering zal de samenwerking met de republiek in Oekraïne, deed daarop door degenen die nu nog steeds EU zorgen voor de Europese integra- wat in Kiev kennelijk ook mocht, zette bivakkeren op het Maidanplein, tie van Oekraïne in Europa, met haar de deelregering af en koerste, met midden in Kiev en brandhaard van de waarden, normen – en haar veel steun van de al op de Krim aanwezige februari-revolutie. Meer dan honderd hogere levensstandaard. En hoe Russische militairen, aan op een mensen werden hier gedood. Demon- nauwer de samenwerking met de EU, razendsnelle aansluiting bij Rusland, stranten en politieagenten. Minister hoe moeilijker het Poetin wordt na een referendum waarin vrijwel van Binnenlandse Zaken Arsen gemaakt nog meer druk op het land te iedereen ja tegen Rusland zei. Daarna Avakov belooft ons dat elk geval zetten, dat momenteel voor het meren- had het Russische parlement nog geen onderzocht zal worden en de daders deel afhankelijk is van de grote boze week nodig om de zaak te bezegelen. berecht zullen worden, aan welke kant buurman. Ze halen er hun gas en ze De Venetië-commissie, het prestigi- ze ook vochten. Gevochten wordt er brengen er hun machines en land- euze comité van Europese juridische nu niet meer op Maidan. Overal staan bouwproducten. En ze transporteren experts van de Raad van Europa, nog wel de barricades overeind, maar het Russische gas over hun grondge- heeft zowel referendum als annexatie, ondertussen leggen gemeentewerkers bied naar de rest van Europa. Maar in strijd met nationaal en internatio- de straatstenen die eerder de revolutie niks van dat alles is op dit moment naal recht beoordeeld. Mede daarom dienden weer vakkundig terug. Het zeker. De Russen kunnen de gaskraan staan nu de voorzitters van beide leven moet verder, ook in Kiev. Maar dichtdraaien, de grenzen sluiten of de Kamers van het Russische parlement, de demonstranten – oude militairen, gasprijs voor de Oekraïense bevolking met een aantal parlementsleden, op veel jonge skinheads, veel aanhangers opjagen. Inmiddels heeft de EU zwarte lijsten van de EU en VS. Die van rechtse en ultrarechtse groeperin- miljarden aan steun en leningen lijsten vormen deel van de sancties gen – mopperen op de wankele wester- toegezegd, iets waartoe Brussel eind tegen Rusland. se reactie op wat zij de Russische vorig jaar nog niet bereid was, met alle agressie tegen Oekraïne noemen. gevolgen van dien. Maar de Oekra- Mijn collega Alexey Pushkov, fractie- Poetin wordt hier door velen vergele- ïense president wil meer: lidmaat- voorzitter van de conservatieve groep ken met Hitler. Ook elders hoor je schap van de Europese Unie en meer in de Raad van Europa en voorzitter weinig lovende teksten over de samenwerking met de NAVO. Dat van de buitenlandcommissie van de president van het grootste land van de beide dromen bedrog zijn weet hij wel, Russische Doema, staat tot zijn eigen wereld. Zo zegt oud-premier Julia maar toch blijft hij er met zijn verbazing nog niet op de zwarte lijst, Timoshenko – in een afgetapt regering en de meeste fracties in het hoewel hij close is met Poetin. Toch telefoongesprek – dat ze hoogstper- parlement om vragen. maakt hij geen deel uit van onze soonlijk een Kalashnikov wil pakken delegatie in Oekraïne. Hij laat hij me om ‘de smeerlap een kogel door de Euro-Atlantische integratie, heet dat op het allerlaatste moment weten dat kop te jagen’. Haar jaren in de mooi – maar dat was precies wat de hij de nieuwe regering in Kiev op geen gevangenis hebben haar niet milder machthebbers in het Kremlin zo boos enkele manier wil erkennen en ervoor gemaakt. Ze maakt overigens weinig heeft gemaakt. Daar wordt het past de president of ministers te kans in mei tot president gekozen te opduiken van de Europese Unie en de ontmoeten. Dat is echter ons werk, als

SPANNING april 2014 13 voorzitters van de fracties in de is de armoede en de onzekerheid over gerust te stellen. ‘In dit deel van het parlementaire assemblee van de Raad de toekomst groot. In de 23 jaren dat land zijn geen problemen tussen de van Europa, dus dat doen we dan nu Oekraïne een zelfstandige staat is, is verschillende gemeenschappen. En maar zonder hem. er veel gebeurd dat de mensen qua waarden en normen zijn wij hier moedeloos en boos heeft gemaakt’, erg Europees’, zegt ze. Minder In de komende vergadering zal van verklaart de gouverneur. Logisch dat corruptie en minder oligarchen, verschillende kanten opgeroepen een aantal burgers dan naar het hoewel er nog wel het een en ander te worden om de Russische delegatie te naburige Rusland kijkt, waar de lonen verbeteren valt, dat wel. Ze hoopt dat schorsen of in ieder geval het stem- en pensioenen hoger zijn en de de mensen in Donbas gaandeweg de recht in de vergaderingen van de overheid beter werkt. De gouverneur westerse normen overnemen om de assemblee te ontnemen, zoals veertien is realistisch. Als hij daar iets aan kan eenheid van het land te bevorderen. jaar terug gebeurde vanwege de verbeteren, zal het snel gedaan zijn oorlog in Tsjetsjenië. Vooral de Britse met het lonken naar Poetin. Soortgelijke mededelingen krijgen we en Baltische delegaties liggen op van burgemeester Andriy Sadovyy van ramkoers. De linkse fractie, die ik Diens naam valt veel en vaak tijdens Lviv en zijn loco, Vasyl Pavlyuk, die de voorzit, moet nog een standpunt de demonstratie op het Leninplein, grootste partij hier vertegenwoordigt: bepalen. Andere fracties zijn verdeeld. die vanavond de internationale media Svoboda, kortgeleden door het De aandrang is groot ‘iets’ tegen de zal halen als illustratie hoe verdeeld Europees Parlement nog gebrand- Russen te doen maar er is ook het Oekraïne momenteel is. Het is merkt als extreemrechts, waarmee besef dat de assemblee ongeveer het overigens minder druk dan de niet te werken valt. Svoboda-leider enige platform is waar parlementari- tv-beelden suggereren. Wel is het Oleg Tjachnibok komt ook uit Lviv, de ërs van alle Europese landen regulier allemaal erg pro-Russisch, met regio die zich op 19 februari nog hun Russische collega’s kunnen vlaggen, toespraken en speakers onafhankelijk verklaarde van de spreken – en aanspreken. waaruit het lied schalt ‘Marcheer, vorige regering in Kiev, maar nu grote Russen, marcheer!’ Voor de naam invloed op de nieuwe regering Dat is voorlopig nog van latere zorg. Poetin wordt luid geapplaudisseerd, uitoefent. Vanuit het Russische Voorlopig vliegen we nu eerst van Kiev voor die van de afgezette president Kremlin wordt almaar gewezen op de naar Donetsk in het oosten van Oekra- Janoekovitsj juist uiterst mager. aanwezigheid van Svoboda in de ïne. Waar de barricades op het Volgens gouverneur Taruta zijn er nieuwe regering, als bewijs dat Maidanplein in Kiev de februari-revo- heel wat ‘Russische toeristen’ op het extreemrechts de macht in Oekraïne lutie symboliseren, zijn de vlaggen van plein. Hij zegt dat hij het hen moeilij- in handen heeft genomen. Ons wordt de demonstranten bij het monumen- ker zal maken zich met interne in Lviv een ander beeld voorgehou- tale standbeeld van Lenin in het Oekraïense aangelegenheden te den: Svoboda heeft haar radicaal- centrum van Donetsk symbool van de bemoeien. Er zijn ook opvallend veel rechtse verleden naar eigen zeggen afkeer van de regering in Kiev en de jonge mensen, die zich fanatiek afgezworen en noemt zich nu liever verbondenheid met die in Moskou, pro-Rusland uiten. Maar even Europees conservatief. ‘Er zijn nog wel met name bij een aanzienlijk deel van verderop zitten gezinnen met kinde- leden die zich antisemitisch, xenofoob de grote Russisch sprekende bevol- ren te genieten van de lentezon en en gewelddadig gedragen maar tegen king in dit deel van het land. De speelt een oude man op zijn accor- hen wordt nu hard opgetreden’, aldus demonstranten worden in de gaten deon. Het kan kennelijk ook hier nog de locoburgemeester. ‘Heel anders,’ gehouden door een grote politie- alle kanten op. antwoordt hij me, ‘is het gesteld met macht. In de afgelopen weken is hier de buitenparlementaire Rechtse stevig gevochten, ook met dodelijke In de avond vliegen we naar de andere Sector-groepering, waarvan de leden slachtoffers tot gevolg. Ondertussen kant van het land. Lviv is een schitte- in het centrum van Lviv in tenten gaan we op bezoek in het zwaarbe- rende eeuwenoude stad, die in haar bivakkeren en ons vanmorgen met waakte gouvernementsgebouw bij de bestaan menigmaal van land is spandoeken ontvangen bij het gloednieuwe gouverneur van Donetsk, veranderd. Oostenrijks, Russisch, gouverneursgebouw.’ Die zijn wel erg de steenrijke industrieel Sergey Pools, weer Russisch en nu de radicaal, maar verwierven populariteit Taruta. Op grote aandrang van de toeristentrekker van onafhankelijk toen ze zich als de meest agressieve nieuwe regering, zo vertelt hij ons, Oekraïne. Dit deel van het land werd strijders op Maidan in Kiev manifes- heeft hij enkele weken terug inge- pas na de Tweede Wereldoorlog bij de teerden. Wat anderen dachten, stemd orde op zaken te gaan stellen in Sovjet-Unie gevoegd, waar het oosten durfden zij: molotovcocktails naar de Oost-Oekraïne. ‘En dat is nodig ook’, al eeuwenlang deel uitmaakte van het politie gooien, fakkeltochten organise- legt hij openhartig uit. ‘Er is maar Russische imperium. ‘Dat verklaart ren om Russen schrik aan te jagen, weinig dat hier deugt, in de indus- een deel van het grote verschil tussen gebouwen bezetten en schietwapens triële Donbasregio’, zegt hij. ‘De oost en west in dit enorme land’, legt verwerven – en gebruiken. ‘Het is niet corruptie heerst alom, voor alles moet de gouverneur van dit landsdeel uit, eenvoudig hen nu te ontwapenen, met smeergeld worden betaald. Onafhan- als we haar de volgende morgen de legers van Rusland aan de Oekra- kelijke rechtspraak bestaat niet en de spreken. Ze is overigens, net als haar ïense grenzen’, zegt de burgemeester politie is sinds jaar en dag speelbal collega in Donetsk, pas een blauwe van Lviv. De huidige politieke orde van de politiek. Vooral in de dorpen maandag aan de slag in opdracht van acht de kans klein dat de Rechtse die afhankelijk zijn van de mijnbouw, de nieuwe president. Ze probeert ons Sector kan uitgroeien tot een heuse

14 SPANNING april 2014 Europa gedaan, die permanent aanwezig is met aanzienlijke kantoren in Kiev en Moskou. In het Oekraïense parlement zelf houdt Jeroen Schok- kenbroek uit Nederland kantoor, als speciaal vertegenwoordiger van de Raad van Europa, en om te helpen de krakkemikkige wetgeving op orde te krijgen.

Hier wisselen we met de VN- en OVSE- vertegenwoordigers informatie en inzichten uit, buigen ons over verschillende scenario’s en overleggen we hoe we bij de waarnemingsmissies bij de aanstaande presidentsverkiezin- gen het beste kunnen samenwerken. Iedereen beseft dat de wereld het zich In Donetsk roepen pro-Russische demonstranten op het Leninplein: ‘Poetin, Rusland!’ eenvoudigweg niet kan permitteren nu hier de zaken uit de hand te laten lopen, in het jaar waarin we het begin van de Eerste Wereldoorlog in 1914 herdenken. Een oorlog waarin we ‘al slaapwandelend terechtkwamen’, volgens een recent boek over die slachtpartij.

Veroordeling Rusland Op 10 april heeft de parlementaire assemblee van de Raad van Europa de

rchief Tiny Kox Russische annexatie van de Krim veroordeeld wegens schending van het

Foto’s: A internationale recht en van het statuut van Terwijl in Kiev op het Maidanplein de Russische president met Hitler wordt vergeleken, de Raad van Europa. Tot het einde van dit paraderen oud-militairen en neo-nazi’s. jaar is het stemrecht van de Russische delegatie in de assemblee geschorst, waardoor de Russen niet kunnen meestemmen bij de aanstaande verkiezing politieke partij met een groot aantal een verzoenende toon aan. Alleen in van een nieuwe secretaris-generaal, de kiezers achter zich. Maar als de februari waren ze echt bang, toen hoogste baas van de Raad van Europa, en spanningen toenemen, worden de ultrarechtse jongeren met brandende ook niet bij de verkiezing van nieuwe kansen voor extremisten groter, horen fakkels door de staten van Lviv liepen, rechters voor het Europese Hof voor de we. Even later wordt bekend dat leuzen tegen de Russische inwoners Rechten van de Mens. Ook mogen er dit Oleksandr Moezytsko, een van ’s lands van de stad riepen en gebouwen jaar geen Russische parlementsleden meest beruchte ultranationalisten, die aanvielen en bezetten. deelnemen aan verkiezingswaarnemings- ook op Maidan vooropliep, door de missies. Een verdergaand voorstel om de politie is doodgeschoten toen hij zich Terug in Kiev ontmoeten we vertegen- Russische delegatie uit de assemblee te tegen zijn arrestatie verzette. Voor je woordigers van de Verenigde Naties zetten, werd niet gesteund. Namens de het weet is hij een martelaar, met en de OVSE, de organisatie voor Linkse fractie in de parlementaire kaarsjes en bloemen en zo. Ook dat veiligheid en samenwerking in assemblee noemde Tiny Kox tijdens het kan hier. Europa. VN-secretaris-generaal Ban debat in Straatsburg de sancties niet Ki-moon heeft hier vrijdag opgeroe- effectief: ‘Zolang Rusland lid is van de In Lviv lijkt er nog geen sprake te zijn pen alle diplomatieke mogelijkheden Raad van Europa en de Russische van grote spanningen tussen bevol- van internationale organisaties in te regering van de overige lidstaten volledig kingsgroepen. Dat horen we in zetten om een vreedzame oplossing mag blijven meedoen in het Comité van gesprekken met vertegenwoordigers van het Russisch-Oekraïense conflict Ministers, is het zinloos om specifiek de van allerhande minderheden. Ook de te vinden. Eerder al heeft hij een parlementariërs van Rusland hun Russisch sprekende inwoners slaan speciaal beroep op de Raad van stemrecht te ontnemen.’

SPANNING april 2014 15 Massale protestenten op het Maidanplein luidden de val in van president Victor Janoekovitsj. Dagboek uit Oekraïne Tekst: Soeren Arzlanian Foto: Alexander Solovyov / flickr.com CC

Veel is onduidelijk over de huidige protesten. Er waren goed uitgeruste die beelden op YouTube en andere politieke situatie in Oekraïne. Wil tenten met eigen energievoorziening media verspreidden, de verzorgers die het Oekraïense volk aansluiting en iedereen kreeg voldoende voedsel iedereen van eten en drinken bij het Westen, bij Rusland of bij en (sterke) drank. Overdag leek het voorzagen, enzovoort. Men vertelde geen van beide? Bedrijfseconoom op een openluchtmuseum waar mij ook dat je afhankelijk van je en Oekraïner Soeren Arzlanian gewone mensen als toeristen rondlie- functie, een salaris van tussen de 190 ging zelf op onderzoek uit en pen en foto’s namen en allerlei en 390 Oekraïense grivnas (tussen de hield voor Spanning tijdens zijn souvenirs konden kopen (sjaals, 19 en 39 euro) per dag kon verdienen. twee bezoeken aan zijn vaderland petjes, et cetera). Later op de avond Ik vroeg aan ‘Alexander’, een van de een dagboek bij. veranderde de sfeer geleidelijk en zag belangrijke IT-jongens, hoe zij dit je steeds meer dronken en agressieve konden financieren? Hij vertelde mij 28-12-2013 tot 07-01-2014 mensen op straat. dat het geen geheim was dat zij vanuit Sinds 1999 kom ik ten minste een keer het Westen en met name vanuit de VS per jaar naar Oekraïne om familie en Ik merkte op dat je de demonstranten gefinancierd worden. Wie precies de vrienden op te zoeken. Dit jaar heb ik op de Maidan in twee groepen kon financiers zijn, kon of wilde hij mij er Oud en Nieuw gevierd. Op 2 indelen. Aan de ene kant had je de niet zeggen. januari 2014 besloot ik om naar Kiev studenten en sympathisanten die met te gaan, om met mijn eigen ogen te name protesteerden tegen de corrup- 02-03-2014 tot 12-03-2014 zien wat er op de Maidan gebeurde. In tie van het regime. Ik heb van geen Tijdens mijn tweede bezoek in 2014 de stad zelf was er niets te merken van van hen gehoord dat zij voor- of wilde ik zoveel mogelijk door Oekra- de gebeurtenissen op het plein. Mijn tegenstanders waren van het Westen ïne reizen om zelf te begrijpen wat er vrienden in Kiev vertelden mij dat zij, of Rusland. Zij waren gewone mensen nu aan de hand was. Eenmaal ondanks het feit dat zij een paar die de corruptie simpelweg zat waren. aangekomen in Kiev leek alles rustig. honderd meter van de Maidan wonen, Aan de andere kant waren er duidelijk In gesprek met mensen kon je via nieuwsberichten hadden moeten agressievere en georganiseerde duidelijk de angst en verwarring meekrijgen dat er protesten gaande groepen. Deze droegen ook zichtbare merken. Niemand had verwacht of waren in de stad. Vijf dagen lang zat ik kleurcoderingen. Ik probeerde om gewild dat de protesten tot de huidige in een hotel op vijftig meter van het met hen in contact te komen. Mij werd spanningen binnen en buiten het land plein. Dagelijks liep ik ernaartoe en verteld dat verschillende mensen zouden leiden. Ik ging geleidelijk sprak ik verschillende mensen aan. uiteenlopende taken hadden. Je had richting meer zuidelijke gebieden. Ik Wat mij direct opviel was de strakke de vechters die de strijd aangingen kwam aan in Kirovograd. Hier en professionele organisatie van de met veiligheidstroepen, de IT-jongens hadden de ‘revolutionairen’ de

16 SPANNING april 2014 vroeg aan hem of hij wat meer in detail kon vertellen wat er gebeurd was. Vasili antwoordde: ‘Wij waren met dertig man, maar de demonstran- ten met zeker driehonderd. Wij hadden het bevel om onze posities vast te houden en mochten geen geweld gebruiken. Vier uur lang werden wij aangevallen met brand- bommen, stokken, stenen en zelfs pistolen en geweren. Op een gegeven moment werd er bevel gegeven dat wij terug mochten schieten, waarna wij konden wegkomen. Het viel mij wel op dat er onder de demonstranten een duidelijke tweedeling was. De groep vooraan was zeer professioneel en goed bewapend, terwijl de demon- stranten erachter ‘gewone’ mensen leken te zijn. Het was ook interessant dat zodra wij via de radio te horen kregen dat wij terug mochten schieten de voorste groep van demonstranten snel weg rende. Het leek erop dat zij onze radiocommunicatie konden standbeelden van Kirov en Lenin Rusland, wij zijn broederlijke naties, afluisteren.’ verwijderd en het belangrijkste plein onze economieën zijn sterk met elkaar was niet langer van Kirov, maar van de verbonden. Als ik had geweten dat die Ik trek verder naar de Krim. Zoals ‘helden van Maidan’. De vrienden en snotneuzen in Maidan dit teweeg altijd zijn er controleposten bij kennissen die ik hier sprak waren net zouden brengen, dan zou ik zelf binnenkomst (deze controleposten als de mensen in Kiev angstig en in de daarheen zijn gegaan om tegen ze te zijn er altijd al geweest sinds ik er war. ‘Wie had last van het standbeeld strijden. Zij hebben ons land kapot kom). Maar de mannen bij de van Kirov? Is het nu beter geworden gemaakt. Als iemand de tijd zou controleposten zijn wel groter in sinds het weg is?’, was de opmerking nemen om het Associatieverdrag te aantal. Onze auto mag vrij doorrei- van een van mijn kennissen, een lezen, dan zouden zij zien dat het de zen, wij worden niet gecontroleerd. Ik docent. Men was ook erg bevreesd doodsteek zal zijn voor de Oekraïense kom aan in Simferopol. Een goede voor de zogenaamde Rechtse Sector, industrie en landbouw. Maar de kennis van mij is hier docent aan de een alliantie van alle nationalistische meesten zijn onwetend, ze denken dat universiteit. Zij vertelt mij dat er in het partijen in Oekraïne. Onder het mom zodra wij bij het Westen horen, er dagelijks leven helemaal niets te van strijd tegen de corruptie worden goud zal regenen vanuit de hemel. merken is van de gebeurtenissen. Zij door het hele land sekte-achtige Eigenlijk neem ik alles wat er in ons zegt: ‘Ondanks dat ik mij als Oekra- bijeenkomsten gehouden waar land gebeurt het Westen kwalijk. Zij ïense beschouw, zou ik liever bij jongeren en studenten geïndoctri- maken loze beloftes en scheuren het Rusland horen dan bij het huidige neerd worden met nationalistische en land in tweeën.’ Deze visie wordt Oekraïne. Mijn grootouders hebben patriottische ideeën. Zij worden duidelijk door de meerderheid van de niet voor niets tegen de Duitsers vervolgens ingezet om zogenoemde mensen gedeeld. Velen zeggen dat, gevochten en om dan nu dit land aan vijanden van Oekraïne aan te pakken. mocht de huidige regering de nationa- de NAVO te geven...’ Pro-Russisch Deze groep heeft ook in vele steden in listische koers voortzetten, zij zich dan sentiment is zeer sterk aanwezig. Je West- en Centraal-Oekraïne stand- graag zullen aansluiten bij Rusland. Ik zult vrijwel niemand vinden op de beelden en herinneringen verwijderd merk ook dat in deze gebieden de Krim die tegenstander is van samen- aan het Sovjet-tijdperk en zelfs aan de standbeelden van Lenin nog overeind voeging met Rusland. Overal zie je gevallenen van de Tweede Wereldoor- staan en zelfs worden beschermd door Russische vlaggen en pro-Russische log. een kleine groep van oude vrouwen demonstraties. Alleen de Tataarse en mannen. Ik sprak met een goede minderheid lijkt hier niet blij mee te Ik reis verder door naar het zuiden. Ik kennis van mij, wiens zoon bij de zijn. Ik sprak met een van de Tataarse kom in Zaporozje Oblast. Hier is de veiligheidstroepen werkt. Hij stelde vertegenwoordigers. Ik vroeg hem hoe stemming duidelijk anders. Men is mij voor om zijn zoon te bezoeken. Wij de Tataren de toekomst van de Krim zeer boos en voelt zich bedrogen. Ik gingen naar het ziekenhuis waar de zien. Hij vertelde mij: ‘Wij willen dat spreek met een ondernemer die een 19-jarige Vasili lag te herstellen van Oekraïne en de Krim bij het Westen goed lopend bedrijf heeft, dat allerlei een kogelwond in zijn linkerschouder. horen. Door het Westen is ons beloofd onderdelen maakt voor landbouwma- Hij vertelde mij dat hij die wond heeft dat wij in zo’n geval een verregaande chines. ‘Al onze export gaat naar opgelopen op het Maidanplein. Ik vorm van autonomie zullen krijgen.

SPANNING april 2014 17 Bovendien, wanneer Oekraïne lid van Oekraïens te spreken. Zij willen ons land en het zal gauw weer verbonden de NAVO is, zullen Turkse militairen tegen Rusland opzetten. Alles wat nu zijn met Polen en Europa. Wij hebben op de Krim gestationeerd worden en wordt gedaan is in strijd met alle niets gemeen met de Russen die ons zullen onze Turkse broeders hier internationale regels. Wie heeft ooit decennialang hebben bezet. Het is grote investeringen doen om de Krim meegemaakt dat een tijdelijke een kwestie van tijd voordat wij lid te ontwikkelen.’ regering nieuwe wetten kan aanne- worden van de NAVO en de EU.’ men, nieuwe ministers, burgemees- Degenen die iets te maken hadden Ik nam de trein richting het Oosten ters, gouverneurs, generaals en met de vorige regering hebben het van het land. Ik kwam aan in Donetsk. admiraals aanstelt en zelfs internatio- hier zwaar. Ik sprak een familie Ik krijg hier dezelfde indruk als op de nale verdragen ondertekent? Nie- waarvan een zoon bij de veiligheids- Krim. De stad oogt kalm en normaal. mand heeft de huidige regering troepen hoorde van de regering. Hij is Op het belangrijkste plein zijn de gekozen. Hoe kan het dat een paar tijdens de demonstraties gewond Russische vlaggen en pro-Russische duizend onruststokers een coup geraakt en ligt momenteel in een demonstranten aanwezig. Iedereen plegen en een regering aanstellen die ziekenhuis in Kiev. Echter, de buren die je spreekt is voorstander van namens 43 miljoen mensen besluiten hebben gedreigd dat als hij terug- aansluiting bij Rusland. De lokale taxi- moet nemen? Hoe kan het dat het komt, zij het recht in eigen hand chauffeur vertelde mij dat de Russi- Westen dit allemaal goedkeurt? Stelt u zullen nemen en hem alsnog zullen sche grens op minder dan anderhalf eens voor dat morgen de aanhang van doden. De familie ontvangt zelf ook uur rijden is. ‘Iedereen spreekt hier Filip de Winter de regering van België vaak bedreigingen. De moeder van de alleen maar Russisch, al onze indus- omverwerpt, Vlaams als enige jongen vertelde mij dat ze constant in trie is gericht op export naar Rusland, nationale taal invoert en allerlei angst leven. iedereen heeft er familie. Wat heb ik nieuwe regels en wetten gaat aanne- gemeen met die Polen in het Westen men. Wat zouden de Walloniërs Conclusie die zich Oekraïner noemen? Moet ik hiervan vinden? Wat zou Europa Tijdens mijn reis door Oekraïne is het voor de Amerikanen tegen mijn hiervan vinden? Wat zou Frankrijk mij meer dan ooit duidelijk geworden broeders gaan vechten?’ hiervan vinden?’ dat er grote binnenlandse tegenstel- lingen zijn. Tegenstellingen die door Ik trok verder naar de gebieden Ik trek nu richting het westen van het de huidige regering alleen maar Kharkiv en Loegansk. Ook hier is de land. Vreemd genoeg komen wij een worden vergroot. Ondanks het feit dat stemming zeer pro-Russisch. De controlepost bij Poltava tegen als wij alle media de Oekraïense vlag tonen bevolking wil graag een referendum vanuit het oosten naar het westen met de tekst ‘één land’ en reclames om zich aan te sluiten bij Rusland. gaan. Bij de controlepost staan de laten zien waarbij verschillende Een van de journalisten in Loegansk vlaggen van Oekraïne en Georgië. bekende en onbekende Oekraïners op vertelde mij: ‘Mensen hier herkennen Een aantal gewapende mannen komt tv mensen ervan proberen te overtui- het huidige Oekraïne niet meer. Er is in de bus kijken, waarna wij verder gen dat zij allemaal één land en één simpelweg een staatsgreep gepleegd mogen. De mensen in de centrale en natie zijn, lijken de onderlinge met hulp van het Westen. Zij willen noordwestelijke gebieden zijn angstig verschillen te groot. De staatsmedia ons nu verplichten om alleen maar en in de war, maar wel hoopvol dat het vertellen dagelijks over de slechte staat nu beter zal gaan. In Khmelnytskyi van het leger en hoe goed en noodza- spreek ik een lokale ondernemer. Hij kelijk het is dat Oekraïne lid van de zegt: ‘Wat er nu ook gebeurt, het kan NAVO wordt. De financiële situatie is volgens mij niet slechter gaan dan belabberd. In januari was de waarde voorheen. De corruptie was zo sterk van 1 euro ongeveer 10 Oekraïense en wijdverbreid dat het onmogelijk grivnas, nu is dat 12,8 Oekraïense was om zaken te doen. Ik zal het ook grivnas. Je kunt per dag niet meer dan niet erg vinden als wij onderdeel van 50 euro pinnen, omdat de regering de NAVO worden, want de Amerika- vreest dat mensen allemaal snel hun nen betalen goed om hun basis in geld van de bank zullen halen. rzlanian andere landen te plaatsen. Als wij eenmaal lid van de NAVO zijn, dan zal De protesten op het Maidanplein het ook niet lang duren voordat wij bij begonnen uit ongenoegen van de EU horen.’ Oekraïense burgers met de corruptie rchief Soeren A Soeren rchief en met de economische situatie van

Foto: A Foto: Ik trek door naar Lviv. De stemming het land. Echter, alles wijst erop dat Soeren Arzlanian is postdoctoraal hier is duidelijk anders. Men heeft het externe krachten gebruik hebben onderzoeker bij de afdeling Strategie en gevoel dat zij een grote overwinning gemaakt van dit ongenoegen om op Organisatie aan de Vrije Universiteit. Zijn hebben behaald. Een lokale journa- een gewelddadige manier de macht in voornaamste gebieden van onderzoek zijn liste vertelt mij: ‘Maidan was een grote het land te grijpen en een aantal sociale netwerken, ondernemerschap en overwinning, maar dit was slechts het hervormingen door te voeren die met business-modellen. Hij studeerde eerder begin. Met hulp van Europa en name gericht lijken te zijn op het Bedrijfswetenschappen aan de Vrije Amerika zullen wij de Russen klein voldoen aan de wensen van het Universiteit. krijgen. Lviv was tot 1939 een Pools Westen.

18 SPANNING april 2014 Ons Kapitaal 7 Aristoteles: democratie en eigenbelang

Tekst Ronald van Raak Foto: Wikimedia commons CC

‘Van de monarchieën pleegt men politici en laten het bestuur groten- diegene, die toeziet op het deels aan hen over. Daarmee hebben algemeen belang, “Koninklijk” te we voor een deel onze verantwoorde- noemen, de heerschappij van de lijkheid van ons afgeschoven. Bestuur- weinigen ... “aristocratie”, ... ders hebben die verantwoordelijkheid omdat de besten regeren; ... als weer doorgeschoven, door steeds meer ten slotte het volk van een staat publieke zaken over te laten aan de het algemeen belang beheert, markt. gebruikt men daarvoor de alle staatsvormen omvattende term In ons land lijken veel politici zelf dat “politeia” ... De “tirannie” is een ongemak te voelen. Dat verklaart de monarchie tot nut van de mo- pogingen van bestuurders om narch, de “oligarchie” behartigt ‘draagvlak’ te creëren en burgers te de belangen van de rijken en de ‘betrekken’ bij het bestuur – waarvoor “democratie” de belangen van de peperdure campagnes worden armen, maar het welzijn van de gevoerd. Dit soort pogingen zijn gemeenschap dient geen van gedoemd te mislukken, ze bevestigen hen.’ slechts het beeld van de burger die Aristoteles (rechts) met Plato (links), een zich heeft afgekeerd van de politiek. Of iemand behoort tot een elite heeft detail uit de De school van Athene een En versterken de idee van de burger weinig te maken met macht – en al fresco van Rafaël. als consument op een politieke markt, helemaal niet met geld. Een elite is die je moet verleiden om te ‘participe- een groep mensen die verantwoorde- ren’ en ‘mee te doen’. lijkheid neemt voor iets dat groter is dan henzelf. Politici moeten die titel (een monarchie), of door de besten Een bestuur kan volgens Aristoteles verdienen door verantwoordelijkheid (een aristocratie). Over welke de alleen functioneren als bestuurders te nemen voor de samenleving. Veel voorkeur heeft spreekt Aristoteles zich het ‘redelijke midden’ weten te bestuurders lijken vooral bezig met niet uit, dat is volgens hem vooral houden tussen hun eigen belangen en hun eigen carrière. Dat is geen afhankelijk van de omstandigheden die van de gemeenschap. In ons land politieke elite, maar een bestuurlijke en van de eigenschappen van een hebben steeds meer publieke mana- kliek. Hoge bonussen voor snelle volk. gers dat publieke belang uit het oog winsten bevorderen dit kliekgedrag. verloren. Ik geloof niet dat dit per se Van belang is vooral of de leiders het slechte mensen zijn, maar wel de Aristoteles zou je de klassieke filosoof algemeen belang dienen. Als een verkeerde mensen op de verkeerde bij uitstek kunnen noemen, zijn werk bestuurlijke kliek het eigenbelang plek. Bestuurders die zich vooral laten is door alle tijden bestudeerd. In de voorop stelt, vervalt een monarchie in leiden door externe drijfveren, zoals Griekse oudheid was hij een vooraan- tirannie en verwordt een aristocratie cijfers en geld, en te weinig voeling staand leermeester, bijvoorbeeld van tot oligarchie. Maar ook een ‘bestuur hebben met het algemeen belang. Alexander de Grote. Maar ook in de door allen’ verdraagt geen leidingge- Middeleeuwen werd hij ‘De Filosoof’ venden die vooral hun eigen belangen Het woord ‘elite’ komt van ‘eligere’, genoemd. Ook in de moderne tijd nastreven. Aristoteles vreest evengoed Latijn voor ‘uitkiezen’, ergens toe bleef Aristoteles een grote autoriteit. het egoïsme van de ene leider, als het verkozen zijn. Dat geldt voor iedere De filosofie van Aristoteles is allesom- eigenbelang van alle burgers. Als burger, een leraar die zich inzet voor vattend en gaat over fysica en metafy- iedereen vooral kijkt naar zichzelf kan zijn school, een verpleegkundige die sica, logica en retorica, maar ook over een gemeenschap nooit functioneren. toeziet op goede zorg. Maar dat geldt ethiek en politiek. in ieder geval voor bestuurders. Onze samenleving moeten we zoveel Aristoteles zal best hebben begrepen Het citaat aan het begin van dit artikel mogelijk zelf organiseren, dat mogen dat politici hun eigenbelang nooit komt uit het boek Politica, waarin we nooit overlaten aan anderen. Toch helemaal opzij kunnen zetten. Maar Aristoteles een onderscheid probeert is dat juist wat wij in onze democratie hij zou wel vreemd hebben opgekeken te maken tussen goede en corrupte steeds meer doen: wij kiezen onze van een politiek waar door bonussen regeringsvormen. Een land kan en marktwerking het eigenbelang van worden bestuurd door één persoon bestuurders volop wordt gestimuleerd.

SPANNING april 2014 19 ‘In ons straatje’ De drie koningen van Europa

Tekst: Ronald van Raak Foto: Corbis / Hollandse Hoogte

Op 22 mei kiezen Nederlanders onze leden in het Europees Parlement. Verschillende politie- ke partijen hebben daarnaast ook hun kandidaat voor het voorzitter- schap van de Europese Commis- sie: het CDA steunt José Barroso, VVD en D66 zetten zich in voor Guy Verhofstadt en de PvdA strijdt voor Martin Schulz. Deze leiders van Europa tonen het gelijk aan van de SP. Het optreden van deze Brusselse baasjes laat precies zien waarom we de Europese Commissie moeten afschaffen. Martin Schulz. De eerlijke dwaas José Barroso José Barroso heeft de eerlijkheid van Europese sociale zekerheid. Politici ‘Weet de PvdA wel wat ze zegt als ze een dwaas. Als de Schotten een die het hier niet mee eens zijn noemt deze man voordraagt? Iemand die zo referendum willen houden over hij in de Volkskrant ‘een bende is losgezongen van de realiteit in onafhankelijkheid dreigt de voorzitter angsthazen’. Leiders van landen Europa en iemand die lak heeft aan van de Europese Commissie dit land noemt hij zijn ‘schoonmoeders’. Zij democratie? Nu is de Europese uit de EU te zetten. Als een ander land zijn voor hem ‘een blok aan het been’. Commissie zelf natuurlijk sowieso al in Europa een referendum wil Een van die schoonmoeders is onze geen democratisch orgaan, maar om organiseren over Europese regels premier . Dezelfde Rutte daar dan een semi-dictator voorzitter geeft deze zelfverklaarde president die Verhofstadt de ideale leider van van te maken, dat is gewoon idioot.’ van Europa ze een tik op de vingers. Europa noemt. Een mening die onze Ondertussen onderhandelt José premier deelt met Alexander Ik hoop van harte dat deze drie Barroso met Barack Obama, de Pechtold, de leider van D66, die koningen van Europa in de komende president van de Verenigde Staten, samen met de VVD in één Europese campagne voor de Europese verkiezin- over een nieuw handelsverdrag. De fractie zit. gen volop aan het woord komen. Ik financiële ‘producten’ die banken hoop dat de NOS, RTL en SBS hun mogen aanbieden, de veiligheidsvoor- De semi-dictator democratische plicht doen en voor de schriften op uw werk. De bijwerkingen Martin Schulz verkiezingen van 22 mei avondvul- van medicijnen, de hoeveelheid Europarlementariërs beschuldigen lende programma’s maken met deze chloor in een kip. Welke autogordel u hun voorzitter Martin Schulz van zelfverklaarde leiders van Europa. moet dragen. Als het aan Barroso en corruptie en vriendjespolitiek. Hij Dan zal Nederland snel overtuigd zijn de Europese Commissie ligt, zijn dat gebruikt EU-geld voor zijn persoon- dat dit niet kan – en ook niet hoeft. allemaal zaken waarover wij straks lijke campagne om EC-voorzitter te We hoeven geen ongekroonde koning niets meer te zeggen hebben. worden. Personeel uit zijn persoon- van Europa – en ook geen Europese lijke staf geeft hij hoge posten in de hofhouding. Het optreden van deze De schaamteloze Eurofiel Europese bureaucratie, baantjes die Eurofielen laat precies zien waarom Guy Verhofstadt hen 180.000 tot 200.000 euro per jaar we de Europese Commissie moeten De meeste voorstanders van de opleveren. Kritiek op zijn functione- afschaffen – evengoed als het grootste Europese Superstaat houden zich ren wordt door Schulz niet op prijs deel van de Europese bureaucratie. gedeisd, nu zoveel mensen zoveel gesteld, zo ondervond ook SP’er Landen in Europa kunnen veel beter kritiek hebben op deze EU. Dat geldt Dennis de Jong, toen de voorzitter van samenwerken zonder bemoeienis van gelukkig niet voor Guy Verhofstadt, het Europees Parlement hem uit een al die kleine Europese dictatortjes. deze Eurofiel draait er nog altijd niet commissie wilde houden die de omheen. Europa moet één land lobbypraktijken in Europa moest Het interview met Guy Verhofstadt in worden, met één regering. Met onderzoeken. De Jong kan zich niet de Volkskrant: http://sp.nl/9zkxb3 Europese belastingen en Europese voorstellen dat deze man voorzitter De beschuldigingen tegen Martin Schulz in lonen. Een Europees leger en wordt van de Europese Commissie: The Telegraph: http://sp.nl/9zkxb4

20 SPANNING april 2014