1 2 3 Euskal Herria eskualdeka egoera sozio-ekonomikoaren argazkiak

Aproche de la réalité socio-économique du Pays Basque por territoire Aproximación a la realidad socio-económica de las comarcas de Euskal Herria 4

Argitaratzailea: Ipar-Hegoa ikasketa sindikaletarako fundazioa Laguntzaileak: Gaindegia eta Berria Copyright: Eskualdeetako artikuluena, Berria “Lurralde antolamendua” artikuluarena, Gaindegia

Azala eta diseinu grafikoa: Nabarreria argitalpen kudeaketa Infografien egileak: Joxan Apeztegia eta Alberto Peñalba Itzultzaileak: Frantsesera: Nahaia Zubeldia Arozena Gaztelaniara: Mariela Barkero Saludes

Inprimaketa: Graficas Ona

Lege gordailua: NA-594-2006

Iruñea, 2006ko maiatza 5

Euskal Herria eskualdeka egoera sozio-ekonomikoaren argazkiak

Aproche de la réalité socio-économique du Pays Basque por territoire Aproximación a la realidad socio-económica de las comarcas de Euskal Herria 6 Aurkibidea

Sar hitza ...... 8 Introduction / Introducción ...... 9 Euskal Herriko lurralde antolamendua (Xabier Isasi, GAINDEGIA) ...... 12 Aménagement du territoire ...... 16 Ordenación territorial...... 20 Argitaratzailearen oharra ...... 24 Note de l'éditeur / Nota del editor ...... 25

ESKUALDEAK / TERRITOIRES / COMARCAS

ARABA Aiara (Ivan Santamaria)...... 38 Gorbeialdea (Anakoz Amenabar) ...... 50 Agurain (Ivan Santamaria) ...... 78 Arabako Errioxa (Ivan Santamaria) ...... 112 Añana (Ivan Santamaria)...... 130 Arabako Mendialdea (Ivan Santamaria) ...... 164 Trebiñu (Ivan Santamaria) ...... 192

BIZKAIA (Iban Ocio) ...... 34 Lea Artibai (Iban Ocio) ...... 60 (Iban Ocio) ...... 82 (Iban Ocio) ...... 104 (Iban Ocio) ...... 120 Kosta (Iban Ocio) ...... 140 Arratia-Nerbioi (Iban Ocio) ...... 150 Mungialdea (Iban Ocio) ...... 176 Meatzaldea (Iban Ocio) ...... 202 Ezkerraldea (Iban Ocio) ...... 214

GIPUZKOA (Irune Lasa) ...... 28 (Leire Olaetxea)...... 42 (Leire Olaetxea) ...... 68 7

Oarsoaldea (Leire Olaetxea) ...... 86 Bidasoa (Leire Olaetxea) ...... 116 (Leire Olaetxea) ...... 146 (Irune Lasa) ...... 172 Urolaldeko Kosta (Aitor Alkorta) ...... 198 Urola Erdialdea (Leire Olaetxea)...... 222 Urolagoiena (Leire Olaetxea)...... 232

LAPURDI Hazparne (Eneko Bidegain)...... 54 Amikuze (Eneko Bidegain)...... 72 Xareta (Irene Arrizurieta) ...... 108 BAM eskualdea (Eneko Bidegain)...... 124 Donibane Lohizuneko kantonamendua (Nora Arbelbide) ...... 156 Uztaritze-Ezpeleta (Nora Arbelbide) ...... 180 Aturrialdea (Nora Arbelbide)...... 218

NAFARROA GARAIA Sakana (Irene Arrizurieta)...... 46 Bortziriak, Malerreka, Bertizarana (Irene Arrizurieta) ...... 64 Baztan (Irene Arrizurieta) ...... 94 Xareta (Irene Arrizurieta) ...... 108 Aezkoa (Irene Arrizurieta) ...... 134 Zangozaldea (Irene Arrizurieta)...... 160 Orbaibar (Irene Arrizurieta) ...... 186 Zaraitzu (Maitane Burusko) ...... 210 Estellerria (Irene Arrizurieta)...... 228 Ultzama (Irene Arrizurieta)...... 236

NAFARROA BEHEREA Garazi-Baigorri (Eneko Bidegain) ...... 98 Iholdi (Nora Arbelbide) ...... 206

ZUBEROA Basabürüa, Arbailak (Allande Sokarros) ...... 90 Pettarra (Allande Sokarros) ...... 168

Glosategia / Glossaire / Glosario ...... 240 Udalerrien aurkibidea / Indice de communes / Índice de municipios ...... 244 8 Sar hitza

Ipar Hegoa Fundazioa

Eguneroko lanak ematen die/digu herriei eta pertsonoi bizimodua eta elkarbizitza garatzeko beharrez- ko aberastasuna. Herri bakoitzak urtetako ahaleginaren bidez bere komunitatea hezurmamitu du. Era ho- rretan egin zuten gure arbasoek ñabardurez betetako Euskal Herri hau. Euskal Herriko eskualde bakoitza bere orografia, bere herritarren ahalegin eta kanpoko eragileen era- ginaren (asko tokiko aberastasunaren bizkar gizendu nahi izan dutenak) ondorioz eratutako unibertso txi- ki baten modukoa da. Eskualdeak, beraz, errealitate bakar eta berezia dira. Eskualdeak eguneroko bizi- moduaren mikrokosmosa direla esan daiteke, Euskal Herria izeneko unibertso zabalago baten baitan kokatuta daudenak. Zoritxarrez, ohiko egin zaigu ikustea eskualde batzuk bazterturik eta beste batzuen aukerak gehiegi ustiaturik. Esaterako, nork ez ditu gogoan eskualde industrialenek bizi izandako krisiak edo bazterturik bizitzera zigortutako Pirinio aldeko gure eskualdeen egoera? Neoliberalismoa eta herri gisa bizi dugun zapalkuntza elkar hartuta ari dira. Ondorioak, beraz, kezka- tzeko modukoak dira. Eskualde askok bizi duen krisiari Herri honen lurraldetasuna ukatzeko etengabe egiten den ahalegina gehitu behar zaio. Gaur egun eskualde askoren errealitatea ezkutatu egiten zaigu, ez ditugu beren arazo, asmo eta lorpenak ezagutzen. Agerikoa da Herri ikuspegia izan dezagun eragotzi nahi zaigula, eta horren bidez gure kohesio soziala, ekonomikoa eta lurraldetasuna sustatuko dituzten proiek- tuak zapuztu nahi direla. Hemen aurkezten dugun lanak zapalkuntza eta ezjakintasunaren lainopean ezkutuan izan den di- mentsio bat ezagutzera emateko lagungarri izan nahi luke. BERRIAk «Egitura» gehigarrian 2004-2005 ikas- turtean argitaratutakoak edo Gaindegia burutzen ari den lana errealitate hori agerian jartzeko lagungarri izango direlakoan gaude. Sinistuta gaude Euskal Herria indarrez azaleratzen ari dela eta gu horren lekuko garela. Bere egungo errealitateari, berriz, etorkizun oparoa izango duenari bezala begiratu behar zaio, konfiantzaz. Horixe izan da lan hau argitaratzen Iaguntzera bultzatu gaituen gogoa. 9 Introduction / Introducción

Ipar Hegoa Fundazioa

Les personnes et les peuples, par le travail quotidien, se procurent / nous nous procurons les biens nécessaires pour vivre et cohabiter. Chaque groupe humain, au fil des années, configure ses propres communautés. Et c’est ainsi que nos générations antérieurs ont fait le Pays Basque, avec toutes ses nuances. Chaque région du Pays Basque est un petit univers, fruit de son orographie, de l’effort de ses gens et de l’in- fluence des acteurs externes (à la recherche, bien souvent, de leur propre bénéficie, au détriment de la richesse lo- cale). Les régions sont, par conséquent, une réalité unique et incomparable. Elles sont, en quelque sorte, le micro- cosme de la vie quotidienne au sein du vaste univers du Pays Basque. Malheureusement, nous sommes habitué(e)s à constater la marginalisation à laquelle sont soumises certaines régions et la surexploitation des possibilités de bien d’autres. Comment oublier les crises qui ont secoué nos zones industrielles ou nier I’ostracisme auquel sont condamnées nos régions pyrénéennes, pour ne mentionner que deux exemples? La conjugaison des politiques néolibérales et l’oppression que nous subissons en tant que peuple entraînent des conséquences traumatiques. À la crise qui frappe de nombreuses régions, vient s’ajouter la tentative constante de déformer et de nier la réalité territoriale du Pays Basque. On nous occulte, actuellement, la réalité de bien des ré- gions, Ieurs problèmes, leurs projets et leurs réussites. II est évident que l’on prétend nous empêcher d’avoir une vi- sion de Pays défendant ses propres projets, qui favoriserait notre cohésion sociale, économique et territoriale. Les travaux que nous présentons ici contribuent à faire connaître une dimension fondamentale de notre peuple, qul est demeurée cachée sous le voile de l’ignorance et de I’oppression. Le travail réalisé par BERRIA, dans son sup- plément «Egitura» publié en 2004-2005, ainsi que celui mené actuellement par Gaindegia, contribueront, certes, à découvrir cette réalité. Notre volonté de collaborer à la publication de ces travaux est motivée par la conviction que nous assistons à l’émergence d’une Nation, dont la réalité du présent doit se projeter dans la confiance en un avenir prometteur.

Las personas y los pueblos con el trabajo diario se abastecen / nos abastecemos de los bienes necesarios para vivir y convivir. Cada grupo humano ha ido configurando sus propias comunidades a lo largo de los años. De ese modo nuestras generaciones predecesoras hicieron Euskal Herria con todos sus matices. Cada comarca de Euskal Herria es como un pequeño universo fruto de su orografía, el esfuerzo de sus gentes y la influencia de agentes externos (muchos de los cuales buscan el beneficio propio a costa de la riqueza local). Las co- marcas son, por lo tanto, una realidad única e irrepetible. Se podría decir que son el microcosmos de la vida cotidia- na dentro de un universo más amplio como es Euskal Herria. Desgraciadamente estamos demasiado acostumbradas/os a ver cómo se margina a unas comarcas y se sobre-ex- plotan las posibilidades de otras. ¿Quién no recuerda las crisis de nuestras comarcas industriales o el ostracismo al que están condenadas nuestras comarcas pirenaicas, por poner dos ejemplos? Las políticas neoliberales y la opresión que sufrimos como pueblo se conjugan y las consecuencias son traumá- ticas. A la crisis de muchas comarcas hay que añadirle el intento constante por deformar y negar la realidad territo- rial de Euskal Herria. Actualmente se nos oculta la realidad de muchas comarcas, sus problemas, sus proyectos y sus logros. Es evidente que se quiere evitar que lleguemos a tener una visión de País con proyectos propios que fo- menten nuestra cohesión social, económica y territorial. Los trabajos que aquí presentamos contribuyen a dar a conocer una dimensión fundamental de nuestro pueblo que ha permanecido oculto tras el manto de la ignorancia y la opresión. Creemos que el trabajo realizado por BERRIA en su suplemento «Egitura» durante el curso 2004-2005 y el que está realizando Gaindegia pueden contribuir a des- cubrir esa realidad. Nuestro ánimo al colaborar en la publicación de estos trabajos, viene inspirado por la convicción de que asisti- mos al proceso de una Nación emergente cuya realidad de presente debe proyectarse en la confianza de un futuro prometedor. 10