Statenbrief Datum 15 december 2020

Zaaknummer 2020-015907

Inlichtingen Provincieloket 026 359 99 99 post@.nl

Onderwerp Financieel toezicht gemeenten 2021 Blad 1 van 4

Portefeuillehouder Jan Markink

Ambitie en thema Ambitie 1 Samen voor Gelderland

Thema: Sterk Bestuur en toezicht

Doel van deze brief Gedeputeerde Staten verzoeken Provinciale Staten om: De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht)

1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) Vanuit onze wettelijke taak om financieel toezicht te houden op de gemeenten beoordelen wij jaarlijks of de begrotingen van de Gelderse gemeenten structureel en reëel in evenwicht zijn en bepalen wij of een gemeente het volgende begrotingsjaar onder repressief (achteraf) of preventief toezicht van de provincie komt. Ons college heeft de begrotingen 2021 en meerjarenramingen van de gemeenten beoordeeld. Naar ons oordeel zijn de begrotingen 2021 van de gemeenten en Westervoort niet structureel en reëel in evenwicht én is uit de meerjarenraming niet aannemelijk gebleken dat in de eerstvolgende jaren een structureel en reëel evenwicht tot stand zal worden gebracht. Deze gemeenten komen daarom in 2021 onder preventief toezicht. De overige Gelderse gemeenten blijven voor het jaar 2021 onder repressief toezicht. In deze brief informeren wij uw Staten over onze bevindingen naar aanleiding van onze beoordeling.

Markt 11 | 6811 CG BNG Bank Den Haag Postbus 9090 | 6800 GX Arnhem NL74BNGH0285010824 BIC-code BNG Bank: BNGHNL2G 026 359 99 99 [email protected] Btw-nummer: NL001825100.B03 www.gelderland.nl KvK-nummer: 51468751

Datum 1 5 december 2020

Zaaknummer 2020-015907

Blad 2 van 4

2 Aanleiding Tijdens de bespreking van de Najaarsnota (PS2020-609) in uw Staten en in de beantwoording van door uw Staten gestelde vragen (PS2020-595, PS2020-667) wij uw Staten geïnformeerd over (onze zorgen over) de financiële situatie en ontwikkeling van de financiële positie van gemeenten, zowel landelijk als binnen onze provincie. Dit tegen de achtergrond van oplopende tekorten binnen het sociaal domein, onzekerheid over de meerjarige financiële effecten van Covid-19 en het uitblijven van structurele oplossingen in de financiële verhoudingen tussen Rijk en decentrale overheden. Wij hebben uw Staten aangegeven er rekening mee te houden dat meerdere gemeenten als gevolg van een verdere verslechtering van hun financiële positie er niet in zouden slagen om voor 2021 een structureel en reëel sluitende begroting en meerjarenraming vast te stellen. Voorafgaand en tijdens het proces van totstandkoming van de begroting zijn wij al met diverse gemeenten in gesprek gegaan over hun financiële situatie en positie. Bij een aantal gemeenten heeft dit ertoe bijgedragen dat zij maatregelen hebben ingezet om hun inkomsten te verhogen dan wel hun uitgaven te verminderen om hiermee een structurele en reële begroting vast te stellen.

Inmiddels hebben wij de begrotingen 2021 en meerjarenramingen van alle Gelderse gemeenten beoordeeld. Op basis van onze beoordeling hebben wij de vorm van het financieel toezicht op de gemeenten voor het volgende begrotingsjaar bepaald. De gemeenten die voor 2021 geen structureel en reëel sluitende begroting en meerjarenraming hebben vastgesteld en in 2021 onder preventief toezicht van de provincie komen hebben we hiervan in kennis gesteld. Dit geldt voor de gemeenten Brummen en Westervoort.

3 Bestaand beleid c.q. kader Gemeentewet (art. 203, art. 208), het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en de notities van de commissie BBV aan de hand van het Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader (GTK 2020 Gemeenten) en aanvullende begrotings- of themacirculaires.

4 Argumenten/afwegingen/risico’s Uit onze beoordeling van de gemeentelijke begrotingen constateren wij dat de financiële positie van de Gelderse gemeenten, net als die van nagenoeg alle gemeenten in Nederland, verder is verslechterd. Een algemeen beeld is dat gemeenten bijzonder veel moeite hebben om hun begroting sluitend te krijgen. Een groot deel van de gemeenten presenteert weliswaar een sluitende begroting, maar pas na inzet van reserves en bezuinigen op essentiële taken, zoals onderhoud, openingstijden van bibliotheken, dienstverlening, etc. Gemeenten zijn hierdoor steeds minder in staat om zich in te zetten voor grote maatschappelijke opgaven en urgente transities. Er is vaak geen ruimte voor nieuwe initiatieven die zich aandienen. Ook neemt de lokale belastingdruk vaak toe. Wij zien dat veel gemeenten het maken van keuzes met ingrijpende gevolgen voor het voorzieningenniveau nog grotendeels voor zich uit hebben weten te schuiven, onder meer op de volgende manieren:

Datum 1 5 december 2020

Zaaknummer 2020-015907

Blad 3 van 4

- De begroting 2021 is nog net sluitend gemaakt, maar de meerjarenraming kent voor de jaren 2022, 2023 en 2024 een negatief begrotingssaldo. - Er is sprake van een meer dan gemiddelde OZB-verhoging ten opzichte van voorgaande jaren (zo is de gemiddelde toename van de gemeentelijke belastingdruk gestegen met ongeveer 5% ten opzichte van vorig jaar). - Er is (in vergelijking met vorig jaar) veel gebruik gemaakt van de Richtlijn ramen extra middelen jeugdzorg (zonder dat deze fictieve inkomsten zijn afgedekt in de risicoparagraaf). - De inkomsten uit precariobelasting (alleen nog voor 2021) zijn aangewend om tekorten in de begroting af te dekken en er zijn in toenemende mate incidentele onttrekkingen aan de algemene reserve gedaan om structurele tekorten af te dekken.

De onzekerheid over de lange termijneffecten van de Covid-19 crisis en de op handen zijnde herverdeling van het Gemeentefonds zijn hier van invloed op. Zo hebben slechts enkele gemeenten in hun begroting een meerjarige financiële vertaling gemaakt van de doorwerking van de Covid-19 maatregelen en rekening gehouden met de verwachte (negatieve) effecten van de herverdeling van het Gemeentefonds.

Gesprekken met gemeenteraden n.a.v. beoordeling vastgestelde begroting In onze beoordeling van de gemeentelijke begrotingen hebben wij vastgesteld dat er bij meerdere gemeenten sprake is van een wankel en broos begrotingsevenwicht. Voor vijf gemeenten is de door hen vastgestelde begroting aanleiding geweest om de gemeenteraad samen met het college van B&W uit te nodigen voor een gesprek. Deze gemeenten zijn Berg en Dal, Brummen, , en Westervoort. Tijdens deze gesprekken is gesproken over de door ons geconstateerde onevenwichtigheden in de begroting en meerjarenraming, de onderliggende oorzaken en het inzetten van een duurzaam herstel om de financiële positie te verbeteren en zijn hierover afspraken gemaakt. Het verloop en de uitkomst van de gesprekken hebben wij betrokken bij ons oordeel. Voor de gemeenten Berg en Dal en Heumen geldt dat de begroting 2021 door ons nog net structureel en reëel in evenwicht (sluitend) is bevonden en deze gemeenten voor 2021 onder repressief toezicht kunnen blijven. Voor de gemeente Overbetuwe geldt dat de raad concrete stappen heeft gezet en gaat zetten die ervoor hebben gezorgd dat het voor ons college aannemelijk is dat het structurele en reële begrotingsevenwicht in de komende jaren tot stand zal worden gebracht. Wel zijn met deze gemeenten afspraken gemaakt over het doorvoeren van maatregelen die bij de eerstvolgende kader-/perspectief- of voorjaarsnota of zo nodig eerder zullen worden geëffectueerd. Voor de gemeenten Brummen en Westervoort geldt dat de begroting 2021 niet aan de wettelijke criteria voldoet. Deze gemeenten komen daarom in 2021 onder preventief toezicht. Met deze gemeenten zijn afspraken gemaakt over noodzakelijke financiële herstelmaatregelen en de termijn waarbinnen deze dienen te worden gerealiseerd. In januari 2021 zullen wij hierover nader met de betreffende colleges van B&W in gesprek gaan.

Bij de beoordeling van de gemeentelijke begrotingen 2021 en meerjarenramingen hebben wij ook gekeken naar de samenhang tussen de financiële positie van gemeenten en hun bestuurskracht.

Datum 1 5 december 2020

Zaaknummer 2020-015907

Blad 4 van 4

De forse taakstellingen die veel gemeenten moeten doorvoeren en de maatregelen die zij moeten treffen om financieel gezond te blijven of weer te worden zetten de gemeentelijke ambities en uitvoering van inhoudelijke opgaven flink onder druk. In de bestuurlijke overleggen die wij in het kader van de begroting 2021 hebben gevoerd hebben wij aan meerdere gemeenten aangeboden om samen met hen in gesprek te gaan en te verkennen hoe wij hen hierbij met onze expertise en kennis tijdelijk kunnen faciliteren of ondersteunen, bijvoorbeeld in de vorm van maatwerktrajecten vanuit onze regeling Vitaal Openbaar Bestuur. Met de gemeente Brummen zijn wij hier al geruime tijd over in gesprek. Wij verwachten u in de eerste helft van 2021 te kunnen informeren over meerdere concrete trajecten. Bestuurlijke afspraken zijn daarbij voorwaarde.

Inzet provincies bestuurlijke en financiële verhoudingen De provincies hebben het afgelopen jaar bij de minister van BZK en de Tweede Kamer aandacht gevraagd voor de financiële situatie bij de gemeenten. Niet alleen voor de cijfers, maar ook voor het verhaal daarachter. De maatregelen die het Rijk met Prinsjesdag 2020 heeft afgekondigd (bevriezing van de opschalingskorting en verlenging extra middelen jeugdzorg) hebben tijdelijk een beperkt positief effect gesorteerd, waardoor meerdere gemeenten hun begroting nog nét sluitend hebben kunnen maken. Deze maatregelen zorgen echter niet voor een (structurele) verbetering van de financiële positie van gemeenten. Wij blijven ons daarom, samen met de VNG Gelderland en in IPO-verband, inzetten voor structurele oplossingen en eerlijke bestuurlijke financiële verhoudingen tussen Rijk, provincies en gemeenten om daarmee samen als één overheid de opgaven van vandaag en morgen te kunnen oppakken en tegelijkertijd de wettelijke taken goed te kunnen blijven uitvoeren. In de Factsheet die u jaarlijks in het eerste kwartaal van ons ontvangt, komen wij meer uitgebreid bij u terug met trends en analyses n.a.v. onze bevindingen en ontwikkelingen. Aan de hand daarvan zullen wij in interprovinciaal verband een nadere duiding geven over wat achter de cijfers schuilgaat, als inhoudelijke bijdrage aan het landelijke debat vanuit onze kwalitatieve toezichthoudende rol.

5 Financiële consequenties Niet van toepassing.

6 Proces en evaluatie Een volledige analyse van de begrotingen 2021-2024 van de gemeenten is naar verwachting in februari 2021 beschikbaar. Alle gemeenten zullen dan een begrotingsbrief van ons hebben ontvangen. Dan ook zal de Factsheet worden opgesteld en wordt de databank op de website https://geldersefinancien.nl/ met financiële gegevens van de gemeenten geactualiseerd. Uw Staten worden hierover geïnformeerd.

Gedeputeerde Staten van Gelderland John Berends - Commissaris van de Koning Pieter Hilhorst - secretaris