System Polityczny Singapuru

SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Marek Bankowicz SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU Ewolucja historyczna i teraźniejszość

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO Książka dofinansowana przez Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego

RECENZENT Prof, dr hab. Andrzej Zięba

PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski

REDAKTOR Lucyna Sadko

KOREKTOR Krystyna Kajtoch

ISBN 83-233-1959-6

www. wuj. pl

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Karmelicka 27/4, 31-131 Kraków tel. (012) 423-31-87, tel./fax (012) 423-31-60 Dystrybucja: ul. Bydgoska 19 C, 30-056 Kraków tel. (012) 638-77-83, (012) 636-80-00 w. 2022 fax (012) 423-31-60, (012) 636-80-00 w. 2023 tel. kom. 0506-006-674, e-mail: wydaw@if. uj. edu.pl Konto: BPH PBK SA IV/O Kraków, nr 62 1060 0076 0000 3200 0047 8769 SPIS TREŚCI

Wstęp...... 7

1. Historia polityczna Singapuru...... 13 1. 1. Wczesna historia...... 13 1. 2. Sir Thomas Stamford Raffles i nowa epoka w dziejach Singapuru...... 17 1. 3. Lata stabilności pod rządami brytyjskimi...... 22 1. 4. Okupacja japońska...... 29 1. 5. Wydzielona Kolonia Korony...... 33 1.6. Autonomia w ramach brytyjskiej Wspólnoty Narodów...... 48 1. 7. Singapur w Federacji Malezji...... 62 1. 8. Singapur: niepodległa republika...... 69

2. Konstytucja i wartości polityczne państwowości singapurskiej...... 87 2. 1. Zasady konstytucyjne...... 87 2. 2. Symbolika państwowa...... 92 2. 3. Ideologia narodowa...... 94

3. Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru...... 101 3. 1. Parlament...... 104 3. 1.1. Prawo wyborcze...... 104 6 Spis treści

3. 1. 2. Organizacja i zasady działania parlamentu...... 113 3. 1.3. Przywileje...... 123 3. 1.4. Funkcje parlamentu...... 125 3.2. Prezydent...... 133 3.3. Premier i rząd...... 144 3.4. Prezydencka Rada Praw Mniejszości...... 154 3.5. Sąd Najwyższy...... 156

4. Partie polityczne 4. 1. Specyfika singapurskiego systemu partyjnego... 165 4.2. Partia Akcji Ludowej...... 173 4.3. Partie opozycyjne...... 189 4.3. 1. Front Socjalistyczny...... 193 4.3. 2. Partia Robotnicza...... 195 4.3. 3. Singapurska Partia Demokratyczna...... 201 4.3. 4. Singapurska Partia Ludowa...... 203

5. Grupy interesów...... 209

Zakończenie: Demokracja konfucjańskauersus demokracja liberalna...... 219

Bibliografia...... 229 WSTĘP

Republika Singapuru to, obok Malediwów, najmniejsze państwo największego kontynentu - Azji. Jest również Sin gapur najmniejszym spośród „małych tygrysów” czy też „małych smoków”, którym to mianem określa się cztery kraje położone na Dalekim Wschodzie, tj. Koreę Południo wą, Tajwan, Hongkong i właśnie Singapur, od pewnego już czasu nieustannie wprawiające w zdumienie świat swą operatywnością, tempem wzrostu ekonomicznego i konku rencyjnością na międzynarodowych rynkach handlowych. Singapur rozwija się najszybciej z nich wszystkich. W ciągu 40 lat niepodległego bytu kraj ten przeszło dziesięciokrot nie powiększył swój produkt narodowy i osiągnął najwyż szy dochód na głowę mieszkańca w Trzecim Świecie, z wyjątkiem jedynie kilku arabskich państw położonych nad Zatoką Perską. Państwa te jednak, zasobne w ropę naftową, dochód ten osiągnęły dzięki naturze, Singapur na tomiast zawdzięcza go własnej pracy. Sukces gospodarczy Singapuru nabiera jeszcze dodatkowego wymiaru, gdy uświadomimy sobie fakt, iż jest on całkowicie pozbawiony jakichkolwiek bogactw naturalnych - i to do tego stopnia, że aby funkcjonować, musi importować nawet wodę do picia, której na miejscu brakuje. 8 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Sukcesy gospodarcze uzupełniają osiągnięcia społecz ne. Singapur jest bodaj jedynym krajem Trzeciego Świata, a i gdzie indziej trudno byłoby odnaleźć podobny przypa dek, uwolnionym od zmory bezrobocia i głodu, braku mieszkań, szkół oraz opieki medycznej. Służby socjalne funkcjonują bardzo sprawnie, zaś państwo słynie z uczci wej administracji. Singapur to państwo, w którym wszelka korupcja jest bezwzględnie karana. Każdy więc niemoral ny polityk lub urzędnik skazuje się na absolutne potępienie i nie ma dla niego miejsca w społeczeństwie. Założyciel państwa singapurskiego i jego wieloletni premier Lee Kuan Yew z konsekwencją nietolerującą pół środków urzeczywistniał surowe społeczeństwo rygory zmu etycznego. Skądinąd wszakże ów rygoryzm służyć miał - jak zakładał singapurski przywódca - „antykapitali- stycznemu państwu dobrobytu”1. W celu maksymalnie skutecznego powiązania rygoryzmu etycznego z dobroby tem społecznym Lee Kuan Yew lubił korzystać z nauk i wskazań starożytnych Filozofii chińskich, a w szczególno ści z konfucjanizmu, który naucza, że doskonalenie osobi ste osiąga się poprzez ciągłą poprawę zasad współżycia społecznego. Z tej przyczyny oficjalnie ogłoszonym zamie rzeniem władz singapurskich jest zbudowanie - co zaska kuje cudzoziemskiego obserwatora - społeczeństwa do skonałości. „Wizja państwa doskonałości - powiadał drugi w historii Singapuru premier Goh Chok Tong - jest latarnią, która oświetla naszą drogę w przyszłość”2. Owa doskona łość ma swój konkretny wyznacznik. Singapur będzie do skonałością społeczną - twierdził Lee Kuan Yew i grono jego współpracowników - doścignie w poziomie życia Szwajcarię3. Trzeba powiedzieć, iż w przypadku, gdy utrzy ma się dotychczasowe wysokie tempo wzrostu gospodar czego w Singapurze, deklaracja ta ma wszelkie dane na szybkie przeistoczenie się w rzeczywistość. Wstęp 9

„Gdy władca - pisał Konfucjusz - na urzędy wynosi prawych, a oddala od siebie nieprawych, wówczas lud sta je się uległy. Gdy zaś wynosi on na urzędy nieprawych, a oddala od siebie prawych, wówczas lud uległy nie bę dzie'’4. Lee Kuan Yew drobiazgowo i z pewnym nawet fa natyzmem przestrzegał tej zasady. Może właśnie dlatego ten - zdaniem londyńskiego pisma „The Times” - „naj sprytniejszy polityk doby powojennej”5 był w stanie przez lata za przyzwoleniem społeczeństwa realizować swój ide ał polityczny. Kierowana przez niego Partia Akcji Ludowej (People’s Action Party - PAP) w jedenastu elekcjach prze prowadzonych w niepodległym Singapurze triumfowała bezapelacyjnie, zaś największy sukces opozycji stanowiło wprowadzenie w 1991 roku do 81-osobowego wówczas parlamentu czterech deputowanych. Singapurowi nadano kiedyś nazwę „Azji błyskawicz nej” (instant Asia)6. Tutaj bowiem cała Azja zawiera się jakby w kalejdoskopie. W wielorasowym Singapurze wy stępują przecież wszystkie zasadnicze formacje kulturowe dalekowschodniego Orientu. Co więcej, owe kultury Orientu nigdzie indziej nie przenikają się - może z wyjąt kiem Hongkongu - tak doskonale z cywilizacją Zachodu, jak właśnie w tym miejscu. Tę dwoistość Singapuru odbija w swojej osobowości również jego przywódca. C.N. Par kinson pisał: „Lee Kuan Yew jest człowiekiem równocze śnie Wschodu, jak i Zachodu. Z perspektywy Londynu jest Chińczykiem, z perspektywy natomiast Pekinu wygląda na brytyjskiego adwokata”7. Singapur zawsze był społeczeństwem imigrantów. Pra gnieniem twórców państwowości singapurskiej było „roz topienie” partykularyzmów, przy jednoczesnym uszanowa niu prawa tych ludzi do pielęgnowania własnej obyczajo wości, w jednej formie obywatelskiej. Zamieszkujący w kraju Chińczycy, Malajowie, Tamilowie i inni są członka 10 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU mi określonych społeczności narodowych, ale są również Singapurczykami. „Singapurczyk - jak zauważa Christine le Diraison - to człowiek nowy, który z pewnością nie jest cieniem Chin”8. Harmonię rasową wyniesiono w Republice Singapuru do rangi fundamentalnej zasady. „Tylko jedno - powiada Robert Gilpin - niepodległe miasto-państwo przetrwało we współczesnym świecie: Singapur”9. Singapur zajmuje bowiem mikroskopijne tery torium (682,7 km2), które odpowiada 1/3 obszaru Wielkie go Londynu10. Jak na państwo jest to doprawdy bardzo niewiele. W tym sensie Singapur rzeczywiście może zostać uznany za spadkobiercę rozpowszechnionej w przeszłości i prawie nieistniejącej obecnie formy ustrojowej - miasta- -państwa. Ma też rację Gilpin, kiedy mówi, że jest to ostat nie niepodległe miasto-państwo świata, albowiem wszyst kie pozostałe miasta-państwa - tj. Andora, Liechtenstein, Monako czy San Marino - są uzależnione od swoich więk szych sąsiadów w zakresie polityki zagranicznej, obronno ści, bezpieczeństwa wewnętrznego i finansów, a zatem nie są samodzielnymi organizmami politycznymi. Singapur na tomiast cieszy się pełną suwerennością. Singapur to nie tylko osobliwość gospodarcza, spo łeczna, kulturowa i terytorialna, lecz także nie mniejsza - chociaż słabiej znana i dostrzegana - osobliwość politycz na. O konfucjańskich podstawach państwa singapurskiego była już mowa. Niemniej jednak system polityczny kraju odwołuje się do odziedziczonego po Brytyjczykach mode lu demokracji parlamentarnej. Instytucje władzy państwo wej funkcjonują zgodnie z konwencją Westminsteru. W warunkach niekwestionowanej i trwającej od lat supre macji politycznej rządzącej Partii Akcji Ludowej życie pu bliczne kraju upływa pod znakiem stabilizacji i uporządko wania. To zaś sprzyja rozwojowi ekonomicznemu oraz po stępowi społecznemu. Wstęp 11

Westminsterska demokracja parlamentarna osadzona w konfucjańskim środowisku kraju różnorodnych osobli wości - wszystko to razem tworzy silną pokusę dla polito loga zajmującego się współczesnymi systemami politycz nymi. Niniejsza praca stanowi właśnie próbę sprostania ta kiej pokusie. Przynosi ona analizę systemu politycznego Republiki Singapuru wraz z jego instytucjonalnymi oraz ideowymi podstawami. Analiza ta została poprzedzona prezentacją historii politycznej Singapuru.

Finalizacja badań nad systemem politycznym Singapu ru otwierająca perspektywę przedstawienia do druku ni niejszej książki stała się realna dzięki stypendium nauko wemu w ramach Rektorskiego Funduszu Stypendialnego, które otrzymywałem w roku akademickim 2004/2005. Uzy skane dzięki temu środki daty mi możliwość pozyskania wielu absolutnie niedostępnych w naszej części świata sin gapurskich książek, publikacji i dokumentów, a ich znacze nia dla pracy nie da się przecenić. Do władz Uniwersytetu Jagiellońskiego, które uruchomiły tak cenną inicjatywę jak ów fundusz stypendialny, autor zobowiązany jest skiero wać słowa ogromnej wdzięczności.

PRZYPISY

1 A. Bullock, R.B. Woodings (eds.), The Fontana Dictionary of Modern Thinkers, London 1983, s. 435. 2 Goh Chok Tong, A Nation of Excellence, Singapore 1986, s. 1. 3 Zob. Singapore: City of Excellence. A Vision for Singapore by 1999, Singapore 1984, s. 1-3. 12 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

8 Aforyzmy chińskie, Warszawa 1977, s. 9. 5 „The Times", 5 December 1984. W języku polskim na temat Lee Kuan Yewa zob. M. Bankowicz, Demokraci i dyktatorzy. Przy wódcy polityczni współczesnego świata, Kraków 1993, s. 211-229, oraz M. Bankowicz, Singapur: konfucjańska republika, „Tygodnik AWS”, nr 50/51 z 21-28 grudnia 1997 r. 6 Ch. le Diraison, A Hong-Kong, Singapour et Manille, Paris 1976, s. 161. 1 C.N. Parkinson, A Law Unto Themselves, London 1966, s. 44. 8 Ch. le Diraison, A Hong-Kong..., s. 163. 9 R. Gilpin, War and Change in World Politics, Cambridge 1984, s. 109. 10 A. Josey, Lee Kuan Yew: the Struggle for Singapore, London 1974, s. 6. 1

HISTORIA POLITYCZNA SINGAPURU

1.1. Wczesna historia

Wczesna historia Singapuru jest mato znana. Historycy badający to zagadnienie wielokrotnie natrafiają na nieprze- zwyciężalne trudności, których przyczyną jest ubóstwo do kumentów i materiałów, powiązane z olbrzymią fragmen tarycznością zachowanych źródeł pisanych1. Utrzymuje się pogląd, że pierwsza w ogóle wzmianka o Singapurze po czyniona została w II wieku przez historyka greckiego - Ptolemeusza. W swoim dziele pt. Złoty Chersonez pisze on o obszarze geograficznym zwanym przezeń „Sabara”, od powiadającym w przybliżeniu dzisiejszemu Singapurowi2. Druga najstarsza informacja pochodzi z 231 roku. Zawdzię czamy ją chińskiemu odkrywcy K’ang T’ai, który opisując Malaje, mówi o „wyspie na końcu półwyspu” (Pu-luo- chung). Zgodnie z jego relacją, owa wyspa była zamieszka na przez prymitywnych kanibali posiadających ogony o długości 5 lub 6 cali3. Widzimy więc, iż w źródłach poda jących informacje o wczesnych dziejach Singapuru opisom nader użytecznym i wiarygodnym towarzyszą niekiedy hi storie już nie tyle wątpliwe i przesadzone, co wręcz mitolo 14 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU giczne, nie ułatwia to z pewnością zadania współczesnym badaczom. Następnie istnienie Singapuru - tym razem nazwanego „wyspą Ma’it” - rejestrują w IX wieku arabscy żeglarze4. Z kolei w XIII wieku słynny wenecki podróżnik Marco Polo, wracając z Chin, opływa Azję Południowo-Wschodnią i jed nocześnie donosi o funkcjonowaniu „bardzo dużego i sza cownego miasta na wyspie malajskiej z własnym królem i językiem", określanego jako „Temasek”5. Słowo to później wielokrotnie pojawiać się będzie w historii, stanowiąc na zwę wyspy - późniejszego Singapuru. Pierwszy - uważany powszechnie za całkowicie bez dyskusyjny i pewny - dowód potwierdzający istnienie ja kiegoś zorganizowanego życia na interesującej nas wyspie pochodzi z XIV stulecia. Jawajska księga Nagara-kretaga- ma z 1365 roku przekonująco opisuje osadę na wyspie, która - podobnie jak u Marco Polo - jest nazywana „Tema sek” (w języku jawajskim - „miasto morza”)6. Jednakże największy zasób wiedzy o wczesnym Singa purze przynosi XVll-wieczna Kronika malajska (Serajah Melayu). Jest to - jak twierdzi autorytatywna znawczyni hi storii tego regionu C.M. Turnbull - „najwcześniejsza, bar dzo barwna i żywa historia Malajów, co więcej jedyna, któ rej celem jest dostarczenie pełnego sprawozdania o prze szłości Singapuru (Temaseku)”7. W księdze tej zawarta jest informacja, że olbrzymie znaczenie dla losów Singapuru miał pobyt na wyspie Raja Chulana - wojowniczego króla Indii oraz potomka Aleksandra Wielkiego. Przygotowując się do podboju Chin, do czego ostatecznie nie doszło, Raja Chulan zbudował na wyspie obóz wojskowy, a poślubiając miejscową księżniczkę, dał początek dynastii władców malajskiego Palembangu8. Kronika malajska zawiera suge stię, iż pojawienie się samej nazwy „Singapur" związane jest ze Sri Tri Buanem - synem i spadkobiercą Raja Chula- Historia polityczna Singapuru 15 na. Według zawartej lam opowieści, zapewne nieco zmito- logizowanej, pewnego razu Sri Tri Buan, będący sułtanem Palembangu, żeglował po morzu, gdzie zastała go silna bu rza. W rezultacie zmuszony był przybić do brzegu najbliż szej wyspy, którą okazał się Temasek. Pb zejściu z łodzi na ląd sułtan miał zobaczyć dziwne zwierzę, które wziął za lwa. Sri Tri Buan uznał to za dobry omen i zdecydował się założyć na wyspie osadę o nazwie „Singapura" (w języku malajskim - „lwie miasto”)9. Niektóre źródła historyczne datują to wydarzenie na rok 1229, podczas gdy inne skłon ne są umiejscawiać je znacznie wcześniej, bo aż w VII wieku10. Wydaje się jednak, że poprawna jest ta pierwsza data, ponieważ skądinąd wiadomo, iż nazwa „Singapur" po jawiła się w powszechnym użyciu pod koniec XIII stulecia. Zgodnie z Kronikq malajskq, Singapur pod mądrymi rząda mi Sri Tri Buana oraz jego czterech następców stal się regio nalnym centrum kupieckim, do którego „przybywali bardzo liczni cudzoziemcy, co sprawiło, że fama o mieście i jego wielkości rozeszła się szeroko po świecie”". W XIV wieku Singapur został wciągnięty w konflikt między Syjamem i jawajskim Imperium Majapahit, którego źródłem była rywalizacja o dominację na Półwyspie Malaj skim. W wyniku tego konfliktu Singapur znalazł się przez jakiś czas pod władzą Majapahitu. Później kontrolę nad wyspą przejął władca Palembangu - Iskander Shah (zwa ny też niekiedy Parameswarą) - i wówczas Singapur za czął odgrywać dużą rolę. Na krótko przed rokiem 1400 wy spa została złupiona prze wojska jawajskiego Majapahitu, zaś Iskander Shah rnusiai się ratować ucieczką do Muar na Półwyspie Malajskim, gdzie po kilku latach ustanowił on Sułtanat Malakka12. Sułtanat ten w XV wieku sprawował władzę nad Singapurem. Pierwszymi Europejczykami, którzy usadowili się w Azji Południowo-Wschodniej, byli Portugalczycy. W roku 16 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

1511 flota portugalskiego admirała Alfonso d’Albuquerque zdobyła Malakkę. Z miasta tego Portugalczycy szybko uczy nili swoją największą fortecę w tym rejonie, a także zna czący ośrodek handlowy. Mimo panowania nad Malakką, Portugalczycy nigdy nie byli w stanie przejąć efektywnej kontroli nad resztą Półwyspu Malajskiego. Przez ponad 100 lat (1537-1641) utrzymywał się konflikt - nierzadko przyj mujący charakter otwartych starć zbrojnych - między Por tugalczykami i dwoma najsilniejszymi państwami lokalny mi, a mianowicie malajskim Sułtanatem Johor i sumatryj- skim Sułtanatem Aceh13. W ostatniej dekadzie XVI wieku w Azji Południowo- -Wschodniej pojawiają się statki dwóch innych państw eu ropejskich - Anglii i Holandii. Okazać się miało, że to wła śnie Holendrzy położą kres portugalskim marzeniom o urzeczywistnieniu w tym regionie silnego i trwałego im perium. Holendrzy opanowali zrazu szereg wysp dzisiejszej Indonezji, a następnie - sprzymierzywszy się z Johorem - wyparli w 1641 roku Portugalczyków z Malakki14. Domina cja Holendrów w Azji Południowo-Wschodniej trwała po nad 100 lat15. Jednakże pod koniec XVIII wieku ich pozycja polityczna i handlowa uległa gwałtownemu osłabieniu. Ho lendrzy poczęli tracić wpływy w Azji Południowo-Wschod niej, ustępując miejsca Anglikom. W roku 1786 Anglicy opanowali wyspę Penang, która stanowiła ich pierwszą zdobycz terytorialną na Malajach, zaś w kolejnych latach stopniowo przejęli wszystkie tamtejsze holenderskie posia dłości. „Ekspansja brytyjska - piszą polscy autorzy R. Stiller i J. Warda w swej pracy pt. Malezja - była trzecią i ostatnią falą kolonialnej penetracji Europejczyków na Malajach. Okazała się też najsilniejszą i najtrwalszą, jej ślady prze trwały do dziś we wszystkich prawie dziedzinach życia”16. W początkach XIX stulecia Singapur znajdował się pod władzą sułtana Johoru. Opanowując Malaje, Anglicy Historia polityczna Singapuru 17 szybko uświadomili sobie walory strategicznego położenia wyspy. Pojawiła się koncepcja przekształcenia Singapuru w port obsługujący drogę morską wiodącą z Indii do Chin, który ponadto miał służyć do kontrolowania handlu w re jonie Malajów i powstrzymywać Holendrów17, ulokowa nych w Indiach Wschodnich. Wraz z przejęciem Singapuru przez Anglików w 1819 roku zaczyna się jego nowoczesna historia. Wszystko to, co zaistniało wcześniej, można uznać za szczególną „prehistorię" Singapuru.

1.2. Sir Thomas Stamford Raffles i nowa epoka w dziejach Singapuru

„Współczesny Singapur - pisze C.M. Turnbull - jest uni kalny w tym sensie, że został utworzony w 1819 roku z ini cjatywy jednego człowieka - Sir Stamford Rafflesa, który doprowadził do tego wbrew wielu przeciwstawnościom”18. Raffles był oficerem i urzędnikiem Kompanii Wschodnioin- dyjskiej (East India Company). Z niesłychaną bezkompro- misowością, pasją i energią zmierzał on do wyrugowania wpływów holenderskich na Malajach oraz do ustanowie nia tam dominacji brytyjskiej. Ten raczej dość prozaiczny cel usiłował uzasadniać wyższymi racjami. Kiedyś napisał, iż holenderski system rządów w Azji Południowo-Wschod niej jest „sprzeczny ze wszystkimi zasadami naturalnej sprawiedliwości oraz niegodny jakiegokolwiek oświecone go i cywilizowanego narodu”19. Dochodziło do tego, że po czątkowo niektóre nazbyt radykalne posunięcia Rafflesa musiaiy być dezawuowane przez władze Kompanii Wschodnioindyjskiej w Kalkucie, czy nawet rząd w Londy nie, ponieważ otwarcie naruszały przyjętą na kongresie 18 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU wiedeńskim zasadę przywrócenia Holandii wszystkich jej dawnych pozaeuropejskich posiadłości kolonialnych20. Wreszcie jednak nadszedł moment, kiedy Raffles uzy skał dla swych planów związanych z Malajami akceptację władz brytyjskich. Pod koniec 1818 roku generalny guber nator Indii lord Hastings polecił mu zbadanie możliwości ustanowienia faktorii handlowej „gdzieś na południowym krańcu Półwyspu Malajskiego”. Po przeprowadzeniu wcze śniej rozpoznania na kilku pobliskich wyspach21, 29 stycz nia 1819 roku Raffles wylądował w Singapurze. W dniu na stępnym podpisał on wstępny traktat z wielkorządcą Singa puru - z ramienia Sułtanatu Johor - Temenggongiem Ab- du’r Rahmanem w sprawie uruchomienia na wyspie pla cówki handlowej podległej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Formalny traktat z 6 lutego 1819 roku, który obok Rafflesa i Temenggonga został podpisany także przez nominalnego władcę Singapuru - sułtana Johoru Mahomeda Husseina, potwierdził prawa Kompanii na wyspie. W zamian za dzierżawę Anglicy zobowiązali się wypłacać sułtanowi Husseinowi roczne wynagrodzenie w wysokości 5 tys. do larów, zaś Temenggongowi w wysokości 3 tys. dolarów22. Po zawarciu tego porozumienia Raffles opuścił Singa pur, pozostawiając na miejscu pułkownika Williama Farqu- hara, którego uczynił pierwszym rezydentem i administra torem wyspy. Zarządzając Singapurem, Farquhar ponosił odpowiedzialność przed samym Rafflesem, będącym wówczas zastępcą gubernatora Bencoolenu - angielskiej posiadłości na Sumatrze. Raffles nie krył swojego entuzja zmu, wynikającego z pomyślnego załatwienia sprawy Sin gapuru. Ulokowanie tam Brytyjczyków uznał za największy sukces własnego życia. W liście do znanego orientalisty Williama Marsdena zawarł następujące słowa: „To jest naj prawdopodobniej moje ostatnie osiągnięcie. Teraz nie pozostaje mi nic innego, jak wrócić do Bencoolen i zostać fi Historia polityczna Singapuru 19 lozofem”23. Kiedy indziej zaś - w peini przekonany o nad zwyczajnych walorach Singapuru - Raffles powiedział, że „Singapur dla Wielkiej Brytanii stanie się na Wschodzie tym, czym jest dla niej Malta na Zachodzie”24. Przyszłość, jak się okazało, potwierdziła całkowicie przepowiednie i nadzieje Rafflesa. Położony w dogodnym miejscu i posiadający doskona ły port naturalny, Singapur stanowił idealną bazę służącą do ochrony i następnie ewentualnego rozszerzenia wpły wów politycznych oraz handlowych Wielkiej Brytanii w tym regionie. Trzeba przyznać, iż Brytyjczycy potrafili wy korzystać te atuty, stosując nader umiejętną politykę. Pod stawą gwałtownego sukcesu ekonomicznego Singapuru było przekształcenie go w pierwszy w Azji Południowo- -Wschodniej naprawdę otwarty port morski, pragnący han dlować ze wszystkimi bez żadnych ograniczeń. „Przyjąw- szy - piszą N. Ginsburg i Ch.F. Roberts w swej książce pt. Malaya - politykę diametralnie inną niż ta, którą praktyko wali Portugalczycy i Holendrzy, Brytyjczycy byli w stanie osiągnąć polityczny i handlowy sukces na Malajach - tam gdzie wszyscy inni ponosili klęski”25. Już w roku 1820 Singapur zaczął przynosić godne uwagi dochody, a w trzy lata później wielkość dokonywa nych w nim transakcji handlowych przewyższyła obroty Penangu26. W ten sposób Singapur awansował do roli naj większego brytyjskiego ośrodka handlowego na Malajach. Niebawem stał się też miastem kosmopolitycznym, za mieszkanym przez rozmaite wspólnoty narodowe. W 1821 roku w Singapurze odnotowano 5 tys. mieszkańców, z cze go prawie 3 tys. stanowili Malajowie, ponad 1 tys. Chińczy cy, zaś resztę społeczności tworzyli Bugisi, Hindusi, Arabo wie, Ormianie, Eurazjaci i Europejczycy27. Populacja Singa puru w następnych latach szybko rosła, przede wszystkim w rezultacie masowego przypływu ludności z zewnątrz, dla 20 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

której Singapur - jako znaczący ośrodek handlowy - byi wysoce atrakcyjny. W roku 1824 w Singapurze byio 11 tys. mieszkańców, w 1827 - 16 tys., w 1836 - 30 tys., a w 1860 roku - 81 tys.28. W roku 1827 Chińczycy stali się największą wspólnotą narodową w Singapurze, utrzymując tę pozycję nieprzerwanie aż do czasów współczesnych. Wielka Brytania konsekwentnie zmierzała do ugrunto wania swej obecności w Singapurze w sensie politycznym i administracyjnym. Ramy wyznaczone przez traktat z 1819 roku, na mocy którego wyspa została wydzierżawiona przez Kompanię Wschodnioindyjską, wydawały się Brytyj czykom nazbyt wąskie. W czerwcu 1823 roku zawierają oni kolejny układ z sułtanem Johoru Husseinem i Temeng- gongiem, którzy w zamian za stałe miesięczne wynagro dzenie godzą się przekazać Kompanii całkowitą władzę nad sprawami handlowymi Singapuru, rezygnując jedno cześnie z własnych uprawnień do nakładania opłat lub ceł29. Jednakże i to porozumienie okazuje się więcej niż tymczasowe, bowiem obowiązuje tylko przez rok. Brytyj czycy stają się coraz bardziej pewni swego, otwarcie dą żąc do przejęcia w swe ręce pełnej władzy politycznej nad Singapurem. W sierpniu 1824 roku drugi administrator Sin gapuru, John Crawfurd, podpisuje w imieniu Kompanii Wschodnioindyjskiej czwarty i tym razem już ostatni traktat z sułtanem Husseinem i Temenggongiem. W wyniku trakta tu, sfinalizowanego nie bez pewnych presji i wymuszeń, obaj dygnitarze malajscy zrzekli się na zawsze wszelkich swych praw do Singapuru oraz innych wysp położonych 10 mil od jego brzegów. Tak więc od tej chwili Singapur sta wał się własnością Kompanii Wschodnioindyjskiej oraz jej spadkobierców. Co więcej, Hussein i Temenggong zobo wiązali się do niezawierania sojuszów z obcymi państwa mi bez akceptacji Kompanii, a także do otwarcia dla Bry tyjczyków wszystkich portów będących w dyspozycji Suita- Historia polityczna Singapuru 21 nalu Johor30. Za podpisanie traktatu sułtan uzyskał jednora zowo 33 tys. doi. i stałe wynagrodzenie miesięczne w wy sokości 1,3 tys. doi., podczas gdy Temenggong otrzymał 28 tys. doi. i miesięczną pensję rzędu 700 doi.31. Trzeba wszakże w tym miejscu powiedzieć, iż od po czątku zaangażowanie Brytyjczyków w Singapurze spoty kało się ze zdecydowaną niechęcią Holendrów, widzących w tym zagrożenie dla własnych interesów. Przez kilka lat stosunki w Azji Południowo-Wschodniej między tymi dwie ma potęgami kolonialnymi pozostawały bardzo napięte. Kres wzajemnej wrogości i równocześnie zakończenie tzw. „papierowej wojny” o Singapur przyniósł traktat londyński (The Anglo-Dutch Treaty of London), podpisany w marcu 1824 roku, który doprowadził do podziału stref wpływów w regionie Azji Południowo-Wschodniej pomiędzy Wielką Brytanię i Holandię32. Holandia przekazała Wielkiej Brytanii Malakkę oraz zobowiązała się do nieprzeprowadzania ja kichkolwiek działań w obrębie Półwyspu Malajskiego. W rewanżu Wielka Brytania zadeklarowała swe désinté ressement w odniesieniu do terytoriów położonych na południe od Singapuru, zrzekając się posiadłości na Su matrze33. W ten sposób status Singapuru jako wieczystej posia dłości brytyjskiej został niejako sformalizowany na płasz czyźnie stosunków międzynarodowych, a co za tym idzie - jeszcze bardziej umocniony. Traktat, o którym mowa, miał ponadto pewne znaczenie instytucjonalne dla Singapuru. Mianowicie przestawał on być zależny od Bencoolenu, po nieważ ten przechodził w ręce holenderskie, zaś sprawują cy w Singapurze władzę rezydent odtąd byt bezpośrednio odpowiedzialny przed generalnym gubernatorem Indii oraz zarządem Kompanii Wschodnioindyjskiej34. Rok 1824 zaina ugurował długi okres - trwający bowiem bez zakłóceń aż do roku 1941 - Pax Britannica na Malajach. 22 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

1.3. Lata stabilności pod rządami brytyjskimi

W 1826 roku Kompania Wschodnioindyjska połączyła Singapur z Malakką i Penangiem, dwiema brytyjskimi po siadłościami na Półwyspie Malajskim, tworząc nową jed nostkę administracyjną: Kolonie nad Cieśninami (the Stra- its Settlements)35. Na czele tej kolonii stanął gubernator mający siedzibę w Penangu, podlegający gubernatorowi generalnemu Indii. Lokalną administrację singapurską na tomiast stanowił rezydent wraz ze swymi trzema zastępca mi36. W tym czasie też w Singapurze został ustanowiony system jurysdykcyjny oparty na wzorze angielskim. Rok 1826 kończy - jak to nazywa C.M. Turnbull - „pio nierski okres”37 w dziejach Singapuru, który wyznaczały nazwiska Rafflesa, Farąuhara i Crawfurda. „Singapur - pisze autorka A History of Singapore 1819-1975 - miał szczę ście, posiadając takich trzech pionierskich administrato rów: Rafflesa, człowieka o nadzwyczajnej wizji, bez które go Singapur mógłby nigdy nie istnieć; Farąuhara, który dzięki swej energii, rozsądkowi i odwadze przeprowadził młodą kolonię przez jej pierwsze niebezpieczne lata; i Crawfurda, człowieka przenikliwego i praktycznego, twar do stąpającego po ziemi, który przekształcił w rzeczywi stość najbardziej praktyczne marzenia Rafflesa. Połączenie tych różnych charakterów dało wzór administracji, który utrzymywał się przez cały XIX wiek"36. Trzeba przyznać, że istotnie Singapur raczej zawsze miał sprawną i funkcjonal ną administrację, pozytywnie wyróżniającą się na tle in nych brytyjskich zarządów kolonialnych w Azji. Spośród wszystkich części składowych Kolonii nad Cieśninami Singapur rozwijał się najbardziej dynamicznie. Od początku lat trzydziestych był on powszechnie nazywa ny „Królową Dalekiego Wschodu”39. Nic zatem dziwnego, Historia polityczna Singapuru 23 iż już w roku 1832 Singapur został siedzibą zarządu kolonii, zastępując Penang w roli brytyjskiego centrum administra cyjnego i politycznego na Malajach. 1 kwietnia 1867 roku Kolonie nad Cieśninami odłączo no od Indii, przekształcając je w odrębną Kolonię Korony (Crown Colony)™. „Posunięcie to - jak zauważają R. Stiller i J. Warda - było świadectwem wzrostu znaczenia Mala jów dla Wielkiej Brytanii, a jednocześnie oznaczało, że ko lonializm brytyjski ma Malajach wchodzi w rozwinięty, doj rzały okres"'11. Pierwszym gubernatorem Kolonii Korony z siedzibą w Singapurze został Sir Harry St. George Ord42. Zgodnie z normalną brytyjską praktyką, gubernator sprawował władzę, mając do pomocy radę wykonawczą i radę legislacyjną. Rada wykonawcza składała się z guber natora, głównodowodzącego sil zbrojnych na Malajach oraz sześciu wyższych urzędników administracji kolonial nej. Z kolei radę legislacyjną tworzyli: członkowie rady wy konawczej, zwierzchnik lokalnego wymiaru sprawiedliwo ści i czterech członków mianowanych przez gubernatora spośród ludności kolonii43. Obowiązywała zasada absolut nej supremacji kompetencyjnej i decyzyjnej gubernatora, który podlegał bezpośrednio monarsze, czyli w istocie rzą dowi, a w szczególności Ministerstwu do spraw Kolonii (Colonial Office). Rada wykonawcza stanowiła sui generis gabinet, lecz nie była odpowiedzialna przed radą legisla cyjną. Obie rady dysponowały głosem doradczym i opinio twórczym, aczkolwiek gubernator mógł głosu tego nie re spektować44. Znaczenie rady wykonawczej i legislacyjnej w rzeczywistości zależało od osobowości zasiadających w nich osób. Dodajmy jeszcze, iż sam gubernator w więk szości przypadków inicjował proces ustawodawczy, a ża den akt prawny nie mógł wejść w życie bez jego aprobaty. Taki system władzy obowiązywał aż do momentu wejścia Japończyków do Singapuru w roku 1942, przechodząc po 24 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU drodze kilka drugorzędnych i mato znaczących modyfika cji, związanych przede wszystkim z rozszerzaniem składu rady wykonawczej oraz legislacyjnej. Wypada stwierdzić, że mechanizm polityczny istniejący w Kolonii Korony nale żał do wyjątkowo scentralizowanych, a także mało repre zentatywnych społecznie. Brytyjczycy podejmowali pewne starania, by w radach zasiadali również członkowie spo łeczności miejscowej - tak na przykład pierwszy Azjata po jawił się w radzie legislacyjnej w 1869 roku45. Niemniej jed nak z uwagi na to, że instytucje te nie pochodziły z wybo ru, lecz z nominacji gubernatorskiej, kroki te miały charak ter co najwyżej kosmetyczny. Pojawienie się w połowie lat sześćdziesiątych statków parowych, otwarcie w roku 1869 Kanału Sueskiego, a po nadto dalsza konsolidacja wpływów brytyjskich na Mala jach - wszystko to spowodowało gwałtowne przyspiesze nie rozwoju Singapuru46. Stał się on największym portem morskim obsługującym statki pływające pomiędzy Europą i Dalekim Wschodem. Został także najpoważniejszym w świecie centrum eksportu kauczuku, mimo że na samej wyspie uprawiano niewiele drzew kauczukowych47. W okresie 1873-1913 obroty handlowe Singapuru wzrosły aż ośmiokrotnie. W ten sposób przyćmił całkowicie starsze od siebie porty w Malakce i Penangu48. W coraz większym stopniu Singapur stawał się nie tylko liczącym się ośrod kiem handlowym, lecz także znaczącym ośrodkiem prze mysłowym. W rezultacie postępującego uzależniania się państw malajskich od Wielkiej Brytanii, Singapur osiąga pozycję - rzec można - stolicy administracyjnej i politycznej całych bez mała Malajów. W drugiej połowie XIX wieku Anglicy rozciągają swą kontrolę na cztery państwa malajskie - Pe- rak, Selangor, Negri Sembilan i Pahang49. Na mocy podpisa nych układów sułtani tych państw godzą się przyjąć brytyj Historia polityczna Singapuru 25 ską protekcję oraz nie utrzymywać żadnych stosunków z obcymi mocarstwami, poza oczywiście samą Wielką Bry tanią. W każdym z wymienionych państw ustanowiono urząd brytyjskiego rezydenta, a formułowane przez niego rady i zalecenia były wiążące dla miejscowych władców, o ile nie dotyczyły spraw związanych z religią oraz obycza jowością malajską50. W roku 1895 sułtanaty objęte syste mem rezydenckim zostają połączone wspólnymi więzami, tworząc Sfederowane Stany Malajskie (.Federated Malay States')5'. Władzę wykonawczą w federacji przejmuje rezy dent generalny (Resident General) urzędujący w Kuala Lumpur - stolicy Sułtanatu Selangor. On z kolei ponosi od powiedzialność przed singapurskim gubernatorem Kolonii Korony, który zostaje Wysokim Komisarzem Federacji (High Commissioner of the Federation) i jednocześnie zwierzchnikiem całej zunifikowanej brytyjskiej administra cji kolonialnej na Malajach (Malayan Civil Service)51. W ro ku 1909 Wielka Brytania opanowuje kolejne cztery sułta naty malajskie, które dotychczas znajdowały się pod pro tektoratem Syjamu, a mianowicie Perlis, Kedah, Kelantan i Trengganu“. W państwach tych pojawiają się brytyjscy doradcy (Advisers), aczkolwiek ich władcy nie dają się podporządkować tak do końca i odmawiają przystąpienia do Sfederowanych Stanów Malajskich. Później te cztery sułtanaty północnomalajskie - wraz z Johorem, który jako ostatnie państwo malajskie zostaje uzależniony od Wiel kiej Brytanii w 1914 roku - będą nazywane powszechnie Niesfederowanymi Stanami Malajskimi (Unfederated Ma lay States)54. W ten sposób ukształtował się, trwający aż do momentu wybuchu II wojny światowej, niejako trój- członowy system brytyjskiej administracji kolonialnej na Malajach, obejmujący Kolonię Korony, Sfederowane Stany Malajskie oraz Niesfederowane Stany Malajskie. 26 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Wydarzenia 1 wojny światowej nie dotknęły bezpo średnio Singapuru. Co więcej, w tym czasie umocnił on swój status, będąc niekwestionowanie filarem daleko wschodniego imperium kolonialnego Wielkiej Brytanii55. Dalszy rozwój gospodarczy Singapuru, i w ogóle Malajów, wpłynął z pewnością na zaktywizowanie się lokalnego ży cia politycznego. Najwcześniej własne ambicje polityczne zaczęli ujawniać zamieszkujący Singapur Chińczycy. Wie lokrotnie odwiedzał Singapur twórca Kuomintangu Sun Jat-sen, zabiegając o uzyskanie poparcia miejscowej spo łeczności chińskiej dla sformułowanych przez niego celów politycznych. Trzeba powiedzieć, że istotnie pieniądze sin gapurskich Chińczyków przyczyniły się do ostatecznego sukcesu rewolucji 1910 roku, która wyniosła Sun Jat-sena do władzy56. Przez długie lata nacjonalistyczne idee ruchu kuomintangowskiego zachowywały popularność w środo wiskach chińskich Singapuru. W połowie lat dwudziestych zaniepokojenie władz ko lonialnych Singapuru wywołało pojawienie się wśród Chiń czyków orientacji radykalnie lewicowej, otwarcie głoszącej antybrytyjskie i antykolonialne hasła. Jej reprezentanci w 1930 roku powołali do życia Komunistyczną Partię Mala jów, której naczelny ośrodek został ulokowany w Singapu rze57. Partia ta od początku działa nielegalnie, spotykając się ze zdecydowanym przeciwdziałaniem ze strony władz brytyjskich. W rezultacie ostrych represji i masowych aresztowań została ona praktycznie rozbita w początkach 1932 roku58. Szykany objęły również singapurski Kuomin- tang, nieukrywający swych antykolonialnych poglądów. Sir Cecil Clementi, gubernator Singapuru wiatach 1929-1934, podjął nawet decyzję o delegalizacji Kuomintangu, co wy wołało szok wśród wielu prominentnych Chińczyków sin gapurskich i w rezultacie lawinę protestów. Władze brytyj skie zmuszone więc były do pójścia na pewien kompro Historia polityczna Singapuru 27 mis, a mianowicie pozwoliły singapurskim Chińczykom na leżeć do Kuomintangu, lecz zarazem zakazały powoływa nia filii tego ruchu na Malajach59. Trzecia orientacja, naj słabsza, występująca wśród Chińczyków odznaczała się probrytyjskimi sympatiami. Jej zwolennicy założyli Stowa rzyszenie Chińsko-Brytyjskie, które raczej nie interesowało się problemami Chin i zmierzało jedynie do zapewnienia Chińczykom szerokiego wpływu na sprawy publiczne Sin gapuru. To zamierzenie chciano urzeczywistnić poprzez uczestnictwo w stworzonych przez Brytyjczyków instytu cjach kolonialnych, głównie zaś w radzie legislacyjnej. Ruch nacjonalistyczny społeczności malajskiej pojawił się w latach dwudziestych, ale - co interesujące - był on znacznie bardziej pojednawczy wobec administracji brytyj skiej niż organizacje polityczne Chińczyków. W roku 1924 Eunos Abdullah został pierwszym malajskim członkiem singapurskiej rady legislacyjnej60. Dwa lata później Abdul lah założył Malajski Związek Singapuru (Singapore Malay Union), który był pierwszą malajską organizacją o charak terze politycznym. Członkami związku mogli zostać wy łącznie Malajowie, nie akceptowano zatem uczestnictwa w organizacji Arabów i pochodzących z Indii muzułma nów. Za główne swoje zadanie Malajski Związek Singapu ru uważał obronę interesów Malajów i przeciwdziałanie wzrostowi wpływów politycznych Chińczyków. Tak więc związek nie był antybrytyjski, lecz bardzo często antychiń- ski. W latach trzydziestych pod auspicjami tej organizacji powołano do życia wiele podobnych stowarzyszeń poli tycznych na Malajach. Malajski Związek Singapuru uchodzi za poprzednika powstałej w 1946 roku Zjednoczonej Orga nizacji Narodowej Malajów (United Malays National Orga nization), która na długie lata zdominowała scenę poli tyczną na Malajach, stając się potem partią rządzącą w niepodległej Malezji61. 28 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Hindusi singapurscy i malajscy w latach trzydziestych utworzyli Centralny Związek Indyjski (Central Indian Union), organizację pozostającą w stałym kontakcie z Kon gresem Narodowym w Indiach. Związek ten nie odgrywał jednak poważniejszej roli w życiu politycznym Singapuru i w ogóle całych Malajów62. Brytyjskie władze kolonialne przez długi czas były bar dzo niechętne wobec działalności o charakterze związko wym, mimo że Singapur stał się wielkim ośrodkiem han dlowym i przemysłowym. W praktyce przed II wojną świa tową w Singapurze nie istniały związki zawodowe. Dopiero w roku 1940 przyjęto tutaj ustawodawstwo dopuszczające zakładanie związków zawodowych, lecz do momentu in wazji japońskiej ani jeden związek nie zdążył się zareje strować63. W latach trzydziestych Singapur zyskał dwuznaczną nazwę - „Chicago Wschodu”, z uwagi na wielką liczbę działających tu tajnych organizacji przestępczych i gangów, rekrutujących swych członków głównie spośród Chińczy ków64. Do walki z przestępczością oraz wywrotową działal nością polityczną Brytyjczycy skierowali specjalnie prze szkolone siły policyjne (Special Branch), które odniosły wiele sukcesów, niemniej jednak samego zjawiska nie po trafiły zlikwidować. Lata wielkiego kryzysu ekonomicznego 1929-1933 przyniosły chwilowe zahamowanie wzrostu ekonomiczne go Singapuru. Jego gospodarka była wyjątkowo uzależnio na od sytuacji w handlu światowym, a przede wszystkim od eksportu malajskiej cyny i kauczuku na rynek amery kański, tak więc kryzys światowy musiai nieuchronnie wpłynąć na załamanie się gospodarki singapurskiej. Kraj ten wykazał jednak zadziwiającą zdolność regeneracyjną i już począwszy od roku 1934 ponownie stale zwiększały się jego obroty handlowe65. Historia polityczna Singapuru 29

Czołowy brytyjski znawca przeszłości Malajów, Ri chard Winstedt napisał kiedyś, że historia Singapuru do roku 1941 była historią jednego sukcesu oraz nieustannego pokojowego rozwoju66. Opinia ta jest - co prawda - nazbyt idealistyczna i upraszczająca, ale z pewnością do tego mo mentu Singapur miał więcej sukcesów i osiągnięć niż nie powodzeń i załamań.

1.4. Okupacja japońska

W latach trzydziestych sytuacja międzynarodowa w Azji uległa znacznemu pogorszeniu. Było to wynikiem ekspansjonizmu japońskiego, zainaugurowanego w roku 1931 podbojem Mandżurii. W lipcu 1937 roku wybuchła wojna między Chinami i Japonią. Konflikt ten stanowił nie jako bezpośrednią zapowiedź II wojny światowej w Azji. Od października 1941 roku możliwość ataku japoń skiego w Azji Południowo-Wschodniej stała się realna. Ja pończycy dysponowali już wówczas bazami na południu In- dochin, co powodowało, że Singapur znajdował się w zasię gu ich samolotów. Władze brytyjskie - coraz bardziej świa dome zbliżającego się niebezpieczeństwa - proklamowały 1 grudnia 1941 roku w Singapurze stan wyjątkowy67. Wojna przyszła do Singapuru kilka dni później. We wczesnych godzinach rannych 8 grudnia 1941 roku Japoń czycy zbombardowali miasto. Atak ten był częścią zakrojo nej na szeroką skalę ofensywy militarnej. Poprzedniego dnia bowiem Japończycy niespodziewanie zaatakowali i zniszczyli flotę amerykańską w Pearl Harbour, zajęli Hong kong, Filipiny, a także opanowali dwa miasta w południo wym Syjamie (Singora i Patani) oraz miasto Kota Baru, po łożone w północnej części Malajów68. 30 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Wojska brytyjskie na Malajach od początku znalazły się w odwrocie, całkowicie oddając inicjatywę w ręce przeciwnika. Morale armii załamała wiadomość o zatopie niu przez Japończyków w dniu 10 grudnia dwóch najno wocześniejszych krążowników brytyjskiej floty wojennej „Prince of Wales” i „Repulse”69. Posiadające znaczną prze wagę w powietrzu siły japońskie, dowodzone przez gene rała Tomoyuki Yamashitę, szybko posuwały się naprzód i pod koniec stycznia 1942 roku kontrolowały już praktycz nie całe Malaje. Ostatnim punktem obrony brytyjskiej był Singapur, ale i on po krótkotrwałym oblężeniu skapitulo wał 15 lutego. Licząca 80 tys. żołnierzy armia brytyjska, schroniona w słynnej twierdzy singapurskiej (budowanej w latach 1924-1938), która przed wojną uchodziła za forte cę nie do zdobycia, poddała się 67-tysięcznym siłom ja pońskim. Niesławna kapitulacja twierdzy singapurskiej od bita się szerokim echem w całym świecie, a w samej An glii wywołała prawdziwy szok. Premier Winston Churchill nazwał upadek Singapuru „największą klęską w historii brytyjskiej armii”70. Japończycy uznali się za wyzwolicieli Singapuru. Zapo wiedzieli, iż „wszystko to, co Wielka Brytania zbudowała tutaj na Dalekim Wschodzie od 1819 roku, zostanie wytrze bione do końca”71. Dzieło to rozpoczęto od przemianowa nia Singapuru na Syonan („Światło Południa”). Następnie ogłoszono japoński i malajski jedynymi językami oficjalny mi, a także zakazano używania angielskiego w korespon dencji pocztowej i rozmowach telefonicznych. Mimo wszystko jednak Japończykom nie udało się zupełnie wy rugować angielskiego, który był językiem znanym przez wszystkie wspólnoty narodowe Singapuru. W rezultacie okupanci zmuszeni zostali do wydawania w tym języku ga zet przeznaczonych dla lokalnej społeczności. Historia polityczna Singapuru 31

Propaganda japońska adresowana do ludności Singa puru głosiła hasła antykolonialne i nacjonalistyczne w ro dzaju „Azja dla Azjatów” czy „rozwijamy azjatycką świado mość i dumę”. Rozpowszechniano twierdzenie, według którego „Japonia jest reprezentantem wszystkich narodów Dalekiego Wschodu, a jej historyczna misja sprowadza się do zadania zdecydowanego i ostatecznego ciosu wielo wiekowej agresji europejskiej na tych terenach”72. Podjęto również próby tworzenia sojuszniczych oddziałów wojsko wych spośród Malajów i Hindusów. W środowisku malajskim akcja ta nie przyniosła spodziewanych rezultatów. Większość oficerów i żołnierzy odmówiła tu współpracy, wybierając niewolę. Władzom japońskim udało się stwo rzyć tylko niewielkie oddziały pomocnicze oraz równie sła bą organizację polityczną o nazwie „Kris”, która starała się realizować ideę malajskiego nacjonalizmu73. Większe suk cesy odnotowano wśród Hindusów. Powstała mianowicie Indyjska Armia Narodowa, a jej celem miała być walka u boku Japonii o wyzwolenie Indii spod władzy brytyjskiej. Prawie połowa indyjskiego personelu wojskowego służą cego na Malajach przyłączyła się do tworzonych przez Ja pończyków oddziałów. Motywy wynikały tu częściowo z pobudek patriotycznych, ponieważ niektórzy Hindusi upatrywali w takim działaniu sposobność włączenia się do walki o niepodległość Indii, częściowo zaś z chęci uchro nienia się od represji japońskich74. Hindusi, którzy nie wstąpili do oddziałów Indyjskiej Armii Narodowej, byli traktowani w obozach jenieckich wyjątkowo surowo i wie lu z nich zostało rozstrzelanych. Nadzieje Japończyków na pozyskanie sobie sympatii azjatyckiej ludności Singapuru szybko upadły. Zamiast de klarowanego azjatyckiego braterstwa, nowe władze urze czywistniły system oparty na okrucieństwie i tyranii. Wszechobecna policja wojskowa Kempeitai decydowała 32 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU o życiu lub śmierci ludności Singapuru. Najbardziej repre sjonowano Chińczyków. Już w pierwszym tygodniu okupa cji zabito 5 tys. członków tej społeczności. Ogółem w cza sie japońskiego panowania na Malajach pozbawiono życia ponad 100 tys. ludzi75. Japończycy wprowadzili pracę przy musową, podczas której zmuszano do wysiłku ponad siły. W rezultacie tych praktyk oraz słabego odżywiania wiele osób zmarło. Z ponad 60 tys. robotników singapurskich, wywiezionych do pracy przy budowie linii kolejowej w dżungli pomiędzy Syjamem a Birmą, wróciło tylko 20 tys., a pozostali zmarli wskutek prześladowań, chorób i wy cieńczenia76. W Singapurze za zasadę prawną uznano od powiedzialność zbiorową oraz aresztowanie bez wyroku sądowego. Cały handel i przemysł singapurski został pod porządkowany celom japońskiej machiny wojennej. Dla miejscowej ludności rządy japońskie stały się wielekroć gorsze niż brytyjski kolonializm77. Rozwijał się więc maso wy ruch oporu, a największe sukcesy w walce z Japończy kami odnieśli partyzanci z Malajskiej Ludowej Armii Antyja- pońskiej (Malayan People’s Anti-Japanese Army}. Co cie kawe, ugrupowaniu temu, kontrolowanemu przez komuni stów, wsparcia udzielali Brytyjczycy, dostarczając sprzętu i doradców wojskowych78. W sensie administracyjnym Japończycy uczynili z Sin gapuru kolonię. Władzę na wyspie sprawowała admini stracja wojskowa (gunseikan-bu} wespół z cywilnym za rządem miejskim (tokubetsu-si}, na którego czele stał bur mistrz Shigeo Odate79. W grudniu 1943 roku powstała rada doradcza (The Syonan Advisory Council} składająca się z japońskiego przewodniczącego, sześciu reprezentantów ludności chińskiej, czterech malajskiej, trzech hinduskiej, jednego Eurazjaty i jednego Araba. Rada ta miała charak ter raczej fasadowy. W praktyce spotykała się nie po to, aby doradzać, lecz by otrzymywać instrukcje żądające od Historia polityczna Singapuru 33 ludności zwiększenia wysiłków produkcyjnych80. Pod ko niec wojny Japończycy, przygotowując się do obrony, pod jęli zabiegi zmierzające do pozyskania lokalnej ludności. W tym celu zaczęli mówić o autonomii dla Malajów, a na wet poczynili niewyraźne sugestie co do możliwości uzy skania niepodległości przez Singapur. Jednakże po do świadczeniach dotychczasowej okupacji nikt już nie trak tował tych deklaracji poważnie. Kapitulacja Japonii i powrót we wrześniu 1945 roku Brytyjczyków do Singapuru oznaczały dla miejscowej lud ności koniec koszmaru trwającego trzy i pół roku. Singa pur, do którego wracali dawni koloniści, nie był już tym sa mym miastem, co przed wojną, zaś Brytyjczycy bezpow rotnie stracili prestiż, jakim się niegdyś cieszyli. Niekwe stionowane dotąd przekonanie ludności singapurskiej o brytyjskiej potędze politycznej i wojskowej uległo de montażowi. Ludność ta dostrzegła fakt, że - jak piszą auto rzy wydanej pod auspicjami rządu Singapuru książki pt. Singapore. An Illustrated History ¡941-1984 - „jej cudzo ziemscy władcy, czy to Brytyjczycy, czy Japończycy, cieszą się wyższym statusem i lepszym poziomem życia nie dlate go, że są faktycznie lepsi, ale że mają siłę wojskową"81. Gdy wreszcie okazało się, iż nawet siła wojskowa Wielkiej Brytanii ma swoje granice, w Singapurze i na Malajach po jawili się ludzie, którzy rzucili wyzwanie brytyjskim pra wom do rządzenia na tym obszarze.

1.5. Wydzielona Kolonia Korony

Przejmując ponownie kontrolę nad Singapurem, Bry tyjczycy ustanowili tutaj administrację wojskową (The Bri tish Military Administration'). W listopadzie 1945 roku mia 34 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU nowano 17-osobową radę doradczą (.Advisory Council), skupiającą wybitnych przedstawicieli miejscowej społecz ności, nie wyłączając komunistów, której zadaniem miało być wspieranie władz wojskowych. Najbardziej naglącą potrzebą stało się przywrócenie prawa i porządku, usunię cie szkód wojennych oraz stworzenie warunków umożli wiających ludności normalne życie82. Jednakże, wbrew oczekiwaniom, powrót Brytyjczyków nie spowodował szybkiej i znaczącej poprawy warunków życia. Kwitła prze stępczość, na nowo pojawiły się gangi kontrolujące czarny rynek. Wielu ludzi nie mogło znaleźć pracy, wystąpiły prze jawy niedożywienia czy wręcz głodu. Płace były niskie, zaś poziom inflacji - wysoki. Podejmowane przez władze woj skowe wysiłki, zmierzające do powstrzymania tych nieko rzystnych procesów, kończyły się - w większości przypad ków - niepowodzeniem83. Nawet rada doradcza otwarcie krytykowała administrację brytyjską za zbyt wolne tempo odbudowy i ogólną nieefektywność działania. W styczniu 1946 roku rząd brytyjski ujawnił plan utwo rzenia Unii Malajskiej (Malayan Union). Struktura ta miała się składać z państw malajskich oraz Penangu i Malakki - terytoriów dotychczas należących, obok Singapuru, do Ko lonii nad Cieśninami (the Straits Settlements). Natomiast Singapur zgodnie z zamierzeniem winien zostać odłączony od Unii i stać się wydzieloną Kolonią Korony (Crown Colo ny). Idea Unii Malajskiej spotkała się z szerokim oporem ze strony różnorodnych ugrupowań politycznych Singapuru i Malajów. Malajowie przeciwstawili się projektowi, sądząc, że powołanie do życia jednolitego państwa, Unii Malaj skiej, może spowodować zniszczenie tożsamości poszcze gólnych sułtanatów, a proponowane przez rząd w Londy nie zasady, określające obywatelstwo nowego państwa, zagrożą politycznej pozycji wspólnoty malajskiej. Kierowa ni przez Dato Onn bin Jaafara, przywódcy malajscy powo- Historia polityczna Singapuru 35 lali do życia w marcu 1946 roku Zjednoczoną Organizację Narodową Malajów (UMNO), aby za jej pośrednictwem ko ordynować opór przeciwko koncepcji Unii Malajskiej. W Singapurze z kolei, brytyjskie plany niechętnie przywita ła większość świadomej politycznie ludności, obawiając się, iż oddzielenie Singapuru od Malajów zakończy się spadkiem znaczenia miasta84. Okres administracji wojskowej zakończy! się w Singa purze w kwietniu 1946 roku. W tym czasie też Brytyjczycy zlikwidowali dawną formę zarządzania, tj. Kolonie nad Cieśninami, i ostatecznie - wbrew protestom - zdecydo wali się przekształcić Singapur w wydzieloną Kolonię Ko rony. Na Malajach jednakże idea Unii Malajskiej nie została zrealizowana. W swych kalkulacjach politycznych Brytyj czycy musieli uznać silę oporu Malajów. Po serii negocjacji między władzami brytyjskimi a liderami malajskimi wypra cowano alternatywny plan, zakładający powstanie federa cji państw malajskich, zaostrzenie wymogów związanych z obywatelstwem oraz zagwarantowanie specjalnych praw dla Malajów w nowym państwie. W lutym 1948 roku ogło szono akt prawny, który tworzył Federację Malajską (Fede- ration of Malaya) - z brytyjskim wysokim komisarzem na czele i silną pozycją ustrojową malajskich sułtanów. Mala jowie wyrażali zadowolenie, że Singapur pozostał poza Fe deracją, ponieważ odczuwali zagrożenie przed dominują cymi tam Chińczykami85. Brytyjczycy, decydując się na ta kie posunięcie, liczyli na to, iż odłączenie Singapuru od reszty Malajów pozwoli im zachować miasto na dłuższy czas w roli angielskiej bazy handlowej i militarnej, a jedno cześnie umożliwi przygotowanie Półwyspu Malajskiego do autonomii lub nawet niepodległości86. Singapur jako wydzielona Kolonia Korony uzyskał nowe regulacje prawne, określające model politycznego zarządzania. Władzę w kolonii sprawować miał guberna 36 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU tor, wspierany przez radę doradczą. W skład rady wcho dzili ex officio wyżsi przedstawiciele administracji kolonial nej i mianowani przez gubernatora reprezentanci ludności. Początkowo mianowano sześciu takich reprezentantów, później liczbę tę zwiększono do jedenastu. Wtedy po raz pierwszy w historii Singapuru w radzie znalazło się więcej Azjatów niż Europejczyków87. Rada doradcza była ciałem wyłącznie konsultacyjnym, wskazuje na to zresztą jej na zwa, i nie dysponowała uprawnieniami stanowiącymi. Gu bernator mógł całkowicie ignorować opinie rady, bez żad nych konsekwencji dla siebie. Wypada jednak przyznać, że tego rodzaju sytuacje należały do rzadkości. Tylko raz, w li stopadzie 1947 roku gubernator Sir Franklin Gimson podpi sał dekret o podatkach wbrew zdaniu członków rady do radczej88. Coraz częściej i coraz bardziej stanowczo mieszkańcy Singapuru zaczęli się domagać udziału w kształtowaniu obowiązującego w kolonii mechanizmu władzy politycz nej. Pierwszy, aczkolwiek jeszcze bardzo ograniczony, krok naprzeciw wspomnianym aspiracjom został uczyniony w lipcu 1947 roku, kiedy to brytyjskie władze Singapuru podjęły decyzję o utworzeniu zamiast rady doradczej dwóch nowych instytucji, a mianowicie rady wykonawczej i rady legislacyjnej. W radzie wykonawczej zasiadać mieli wyznaczeni przez gubernatora urzędnicy kolonialni, natomiast w radzie legislacyjnej znaleźć się miało dziewięciu przedstawicieli władz i trzynastu reprezentantów społeczeństwa singapur skiego, spośród których czterech mianował gubernator, kolejnych trzech - izby handlowe, a pozostałych sześciu miało pochodzić z wyborów89. Mimo tej modyfikacji, gu bernator wciąż dysponował pełnią władzy i miał prawo za stosowania weta wobec rozstrzygnięć podjętych przez radę legislacyjną. W swoim działaniu był on absolutnie Historia polityczna Singapuru 37 niezależny od jakichkolwiek instytucji lokalnych, ponosząc odpowiedzialność wyłącznie przed rządem w Londynie. Rozwiązania ustrojowe przyjęte w Singapurze w 1947 roku były wszakże bardziej liberalne niż postanowienia uprzed nio proponowanej Unii Malajskiej, które w ogóle nie prze widywały wyborów pod żadną postacią. Pierwsze wybory w Singapurze odbyły się 20 marca 1948 roku90. Zaprezentowanie wyników tych wyborów oraz ich im plikacji musi zostać poprzedzone analizą sytuacji politycz nej w Singapurze w interesującym nas okresie. Cechą cha rakterystyczną powojennej rzeczywistości singapurskiej była wyjątkowo mocna pozycja komunistów w kraju. Ko munistyczna Partia Malajów, zakazana przed wojną, stała się teraz organizacją legalną. Uzyskała ona duży prestiż wśród ludności, przewodząc podczas okupacji walce par tyzanckiej z Japończykami. Już w 1943 roku komuniści wy sunęli program zbudowania na obszarze Malajów i Singa puru Malajskiej Republiki Demokratycznej - państwa o jed noznacznie socjalistycznej orientacji91. Cel ten nigdy nie zo stał explicite odwołany. On też doprowadził po wojnie do ostrego konfliktu politycznego i militarnego między wła dzami brytyjskimi i Komunistyczną Partią Malajów. Początkowo nic nie zapowiadało późniejszego starcia. W styczniu 1946 roku komuniści rozwiązali swe oddziały partyzanckie, a przywódcy ruchu oporu otrzymali wysokie odznaczenia brytyjskie. Ten stan rzeczy okazał się jednak wyjątkowo krótkotrwały. Komuniści, mający w Singapurze około 70 tys. zwolenników, rzucili wyzwanie władzom bry tyjskim. Szybko zdobyli poważne wpływy w ruchu związ kowym i innych organizacjach masowych. Kiedy w stycz niu 1946 roku brytyjska administracja wojskowa uwięziła jednego z przywódców związkowych - Soon Kwonga, oskarżając go o stosowanie przemocy, komuniści zorgani zowali 2-dniowy strajk generalny, w którym uczestniczyło 38 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU przeszło 170 tys. ludzi92. W lutym komuniści uformowali Ogólnomalajską Federację Związków Zawodowych (PMFTU), łączącą rozproszone dotychczas organizacje związkowe Malajów i Singapuru. 15 lutego, w rocznicę klę ski wojsk brytyjskich w Singapurze, Komunistyczna Partia Malajów zamierzała przeprowadzić manifestację pod ha słem „dnia żałoby”. Władze kolonialne poczuły się do tknięte, uważając ten plan za skierowaną przeciw nim pro wokację. W konsekwencji nie udzieliły one zgody na mani festację. Jednocześnie aresztowano 27 czołowych komuni stów, spośród których 10 zostało następnie deportowa nych bez procesu sądowego93. Mimo tej straty, komuniści nie utracili dynamiki działania, zaś inspirowane przez nich wystąpienia strajkowe stały się zjawiskiem nieomal co dziennym w latach 1946-1948. Brytyjczycy mieli również kłopoty z utworzonym w grudniu 1945 roku Malajskim Związkiem Demokratycz nym [Malayan Democratic Union'). Była to partia wielora sowa, jej manifest głosił potrzebę autonomii dla zjedno czonych Malajów w ramach brytyjskiej Wspólnoty Naro dów. Związek domagał się także rozszerzenia reprezenta cji społecznej w radzie legislacyjnej oraz przeprowadzenia wielu reform społecznych. Cele te starano się realizować poprzez bliską współpracę z komunistami94. Zupełnie inny profil polityczny miała, powstała w sierpniu 1947 roku, Partia Postępowa [Progressive Party). Było to ugrupowanie umiarkowane, pragnące porozumie nia z władzami brytyjskimi i uzyskania na tej płaszczyźnie pewnych reform konstytucyjnych, takich jak np. zwiększe nie liczby wybieralnych członków rady legislacyjnej czy utworzenie gabinetu odpowiedzialnego przed radą legisla cyjną95. Partia Postępowa (jej zwolennicy określani będą dalej jako „progresiści”) była jedyną siłą polityczną, która posta Historia polityczna Singapuru 39 nowiła uczestniczyć w pierwszych wyborach do singapur skiej rady legislacyjnej z 20 marca 1948 roku. Partia komu nistyczna i Malajski Związek Demokratyczny zbojkotowały wybory, uznając je za bezcelowe i niedemokratyczne, po nieważ w radzie zasiadało 22 członków, a wybierano jedy nie 6 osób. Wybory spotkały się z małym zainteresowa niem. Spośród 200 tys. uprawnionych do głosowania, zare jestrowało się 23 tys. wyborców, zaś głosowało ostatecznie tylko 14 tys. singapurczyków96. W wyborach tych progresi- ści zdobyli 3 miejsca, podczas gdy pozostałe 3 mandaty przypadły kandydatom niezależnym. Glosowanie wykaza ło, że przeważająca większość mieszkańców Singapuru nie aprobuje obowiązującego modelu ustrojowego. Wybory stały się wszakże katalizatorem brzemiennych w skutki wydarzeń. Niebawem doszło do decydującej roz grywki między dwiema najważniejszymi formacjami poli tycznymi, by tak rzec, tego okresu, a więc - władzami bry tyjskimi i komunistami. Pb serii strajków, na które Brytyj czycy zareagowali aresztowaniami działaczy związkowych, nowy przywódca komunistów Chin Peng zdecydował się na podjęcie walki zbrojnej. W maju 1948 roku większość czołowych przywódców komunistycznych opuściła Singa pur, przenosząc się na Malaje, gdzie zaczęli oni tworzyć oddziały partyzanckie. W odpowiedzi władze brytyjskie ogłosiły w czerwcu 1948 roku na Malajach i w Singapurze stan wyjątkowy, który trwać miał - jak się okazało - aż 12 lat97. Komunistyczna Partia Malajów została ponownie zde legalizowana, ten sam los spotkał kilka innych radykalnych organizacji politycznych i związkowych. Malajski Związek Demokratyczny w obawie przed represjami sam zaprzestał działalności. Przyjęte regulacje stanu wyjątkowego wpro wadzały obostrzenia w zakresie stowarzyszania się, prawa do strajku, organizowania wieców i demonstracji, a także pozwalały na uwięzienie bez wyroku sądowego. 40 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Stan wyjątkowy nie mógł jednak powstrzymać natural nych procesów społecznych. W lata pięćdziesiąte Singapur wszedł z nowymi nadziejami politycznymi. Były one rezul tatem wielu czynników, a głównie zmieniających się wa runków społeczno-ekonomicznych i wzrastającego wpły wu wydarzeń zewnętrznych. Trzeba uwypuklić fakt, iż są to przecież lata, kiedy ruch antykolonialny dynamicznie rozprzestrzenia się wśród narodów Azji i Afryki. Kolonia lizm nieuchronnie zbliża się do swego kresu, a głos mło dych państw niepodległych coraz donioślej rozbrzmiewa na arenie międzynarodowej. Przykład charyzmatycznych przywódców niepodległościowych, jak Nehru, Sukarno czy Naser, żywo oddziałuje na umysły wielu singapurczyków, wskazując zarazem wzór do naśladowania98. Władze brytyjskie są zmuszone do podjęcia działań, które umożliwiłyby lokalnej społeczności istotniejszą party cypację w sprawach politycznych. Jednakże pierwsze kro ki są mało zachęcające. W 1951 roku Brytyjczycy zdecydo wali się zwiększyć liczbę wybieranych w głosowaniu członków rady legislacyjnej do dziewięciu. Poza tym zgo dzili się na to, aby niebędący urzędnikami administracji ko lonialnej członkowie rady legislacyjnej wyłaniali dwie oso by zasiadające w radzie wykonawczej99. Drugie wybory w Singapurze, przeprowadzone w mar cu 1951 roku, nie wywołały - podobnie jak pierwsze - większego zainteresowania społeczeństwa. Jedynym rywa lem Partii Postępowej była założona we wrześniu 1948 roku Partia Pracy Singapuru (Singapore Labour Party), ugrupowanie o charakterze socjaldemokratycznym. Jak się spodziewano, progresiści wyszli zwycięsko ze wspomnia nych wyborów, zdobywając 6 mandatów100. W pierwszej chwili po wyborach progresiści nie wyda wali się zainteresowani zmianami instytucjonalnymi. Nie mniej jednak rozwój wydarzeń na Malajach, gdzie przy Historia polityczna Singapuru 41 wódca Zjednoczonej Organizacji Narodowej Malajów (UMNO) - Tunku Abdul Rahman - otwarcie zaczął wystę pować pod hasłem „Merdeka” (wolność), zmusił ich nieja ko do podjęcia idei autonomii dla Singapuru. Partia Postę powa uznała, że w ciągu 10 lat Singapur musi uzyskać zna czącą autonomię polityczną, a później całkowitą niepodle głość w ramach Federacji Malajów101. Skoro nawet Partia Postępowa, dotychczas wbrew na zwie raczej konserwatywna i niechętna zmianom, wypo wiedziała się za poważnymi modyfikacjami, to fakt ów musiał zastanowić Brytyjczyków. Władze kolonialne przy jęły zatem do wiadomości sformułowane przez tę partię sugestie. Uważały one bowiem progresistów za rozsądną i godną zaufania grupę polityczną, żywiąc jednocześnie na dzieję, iż stopniowe przekazywanie władzy przedstawicie lom społeczności lokalnej oraz rysująca się coraz wyraź niej nieuchronność przyznania Singapurowi autonomii do konają się właśnie we współpracy z nimi. W październiku 1953 roku rząd brytyjski powołał ko misję konstytucyjną, której zadaniem było zreformowanie systemu instytucjonalnego Singapuru. Na czele komisji sta nął dyplomata Sir George Rendel. Po kilku miesiącach prac, w lutym 1954 roku ogłoszony został raport komisji Rendela wraz z projektem nowej konstytucji Singapuru102. We wstępie swego raportu komisja pisała, że jej celem było wypracowanie „kompletnej struktury politycznej i konstytucyjnej, umożliwiającej rozwój Singapuru jako osobnej oraz autonomicznej jednostki”103. Następnie pro ponowano dosyć gruntowną reorganizację systemu poli tycznego kolonii. Rada legislacyjna winna ulec likwidacji, zaś zamiast niej należy powołać 32-osobowe Zgromadze nie Ustawodawcze (Legislative Assembly). W skład owego Zgromadzenia wchodziłoby 25 deputowanych pochodzą cych z wyborów powszechnych, a ponadto 3 urzędników 42 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU administracji brytyjskiej, mianowanych przez gubernatora, i 4 inne osoby, również wyznaczane przez gubernatora. Z kolei rada wykonawcza miała zostać zastąpiona przez 9- -osobową radę ministrów {Council of Ministers'). Trzech ministrów mianowałby zgodnie z własnym uznaniem gu bernator i ci stanęliby na czele resortu spraw zagranicz nych, bezpieczeństwa wewnętrznego i obrony, natomiast sześciu pozostałych miał powoływać gubernator na wnio sek głównego ministra {Chief Minister), czyli lidera najsil niejszej partii w Zgromadzeniu Ustawodawczym, który wy pełniałby wiele funkcji właściwych dla urzędu premiera. Pracami rady ministrów winien kierować gubernator, lecz jego obowiązkiem miało być konsultowanie się z głównym ministrem przed podjęciem decyzji w - jak to stwierdzała konstytucja - „istotnych sprawach”. Rada ministrów miała by ponosić kolektywną odpowiedzialność przed Zgroma dzeniem Ustawodawczym, z wyjątkiem jednakże spraw zagranicznych, bezpieczeństwa i obrony. Zawiadujący tymi resortami ministrowie odpowiadaliby jedynie przed guber natorem. Dodajmy jeszcze, iż gubernator dysponowałby prawem weta w stosunku do ustaw podjętych w Zgroma dzeniu104. Komisja Rendela przewidywała również powstanie w pełni wybieralnej rady miejskiej {City Council). „Mimo że - pisze singapurski badacz zagadnień politycznych Shee Poon Kim - konstytucja Rendela czyniła krok naprzód w stronę konstytucyjnej demokracji, ostateczna władza (...) wciąż pozostawała w rękach rządu kolonialnego, z gu bernatorem jako przedstawicielem królowej na czele”105. Rząd brytyjski zaakceptował postanowienia konstytu cji opracowanej przez komisję Rendela i weszła ona w ży cie w lutym 1955 roku. Niebawem, bo już w kwietniu, od były się pierwsze wybory do Zgromadzenia Ustawodaw czego. Perspektywa wyborów pod rządami nowej konsty Historia polityczna Singapuru 43 tucji, którą od dawna zapowiadano, stymulowała życie po lityczne Singapuru. Istniejące partie polityczne przygotowy wały się do tego wydarzenia. Powstawały też nowe forma cje partyjne. Pod koniec 1954 roku grupa działaczy dawnej Partii Pracy Singapuru, kierowana przez Lim Yew Hocka i Francis Thomasa, utworzyła nową partię - Front Pracy (Labour Front). Liderem Frontu został jednak David Mar shall, człowiek bardzo popularny, znakomity prawnik, do tego momentu bez filiacji partyjnych106. Front Pracy stanął na stanowisku natychmiastowej niepodległości i połącze nia się Singapuru z Malajami. Wezwał ponadto do malaizacji administracji publicznej, zniesienia stanu wyjątkowego oraz wprowadzenia wielojęzyczności zamiast angielskiego jako jedynego języka oficjalnego. W tym samym czasie powstała inna partia, o której koniecznie należy wspomnieć, ponieważ w przyszłości odegrała ona wyjątkowo ważną rolę, zaś jej przywódca Lee Kuan Yew (ur. 1923) okazać się miał najwybitniejszą indywidualnością, jaka kiedykolwiek pojawiła się na singa purskiej scenie politycznej. Mowa tu o Partii Akcji Ludowej (People’s Action Party - PAP). Jej twórcami byli ludzie mło dzi, którzy w początkach lat pięćdziesiątych powrócili do Singapuru po odbyciu studiów na brytyjskich uniwersyte tach. Do grona czołowych postaci PAP, obok Lee Kuan Yewa, należeli: Goh Keng Swee, Toh Chin Chye i Sinna- thamby Rajaratnam107. Partia Akcji Ludowej rozpoczęła działalność pod hastami usunięcia kolonializmu oraz usta nowienia niepodległych Malajów, obejmujących również Singapur. Lee Kuan Yew - który przed założeniem PAP był doradcą prawnym związków zawodowych, co umożliwiło mu dokładne rozpoznanie nastrojów wśród ludności Sin gapuru - doszedł do przekonania, że realizacja nakreślo nych przezeń celów jest uzależniona od uprzedniego uzy skania masowego poparcia ze strony Chińczyków i związ 44 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU ków zawodowych, a to z kolei wymaga sojuszu z komuni stami. Trzeba bowiem wiedzieć, iż po ostatecznym poko naniu w 1949 roku w Chinach Kuomintangu Czang Kaj- szeka przez Mao Tse-tunga, w środowisku singapurskich Chińczyków znacznie rozszerzyły się wpływy idei komuni stycznych. Tak więc od początku w szeregach Partii Akcji Ludowej znaleźli się komuniści, obejmując 3 miejsca w 12- -osobowym ścisłym kierownictwie partii. W 1955 roku Lee Kuan Yew deklarował: „Partia Akcji Ludowej walczy o wol ne, niepodległe, demokratyczne i niekomunistyczne Mala je”, lecz „nie będzie walczyć z komunizmem, gdyż ozna czałoby to popieranie kolonializmu”108. Wybory 25 członków Zgromadzenia Ustawodawczego odbyły się 2 kwietnia 1955 roku. Automatyczna rejestracja wyborców, co gwarantowała konstytucja Rendela, istotnie poszerzyła elektorat z 75 tys. do ponad 300 tys. osób, z czego większość stanowili Chińczycy. Około 53% uprawnionych wzięło udział w głosowaniu, tj. sześciokrotnie więcej niż w poprzednich wyborach do rady legislacyjnej z 1951 roku109. Rezultaty wyborów były szokiem dla wszystkich - dla zwycięzców, pokonanych i Brytyjczyków. Zdobywając 10 mandatów, Front Pracy stal się najsilniejszą partią w no wym parlamencie. Przed wyborami przywódcy tego ugru powania nie marzyli nawet o takim wyniku, zadowalając się jedynie kilkoma miejscami i rolą jednej z partii opozy cyjnych. Partia Postępowa, która była do tej pory najmoc niejszym ugrupowaniem i z którą Brytyjczycy wiązali duże nadzieje na przyszłość, zdobyła tylko 4 miejsca. Partia Akcji Ludowej zapewniła sobie 3 mandaty (wystawiła 4 kandy datów), podobnie jak Partia Sojuszu (Alliance Party), łączą ca trzy filie singapurskie działających na Malajach ugrupo wań, a mianowicie Zjednoczonej Organizacji Narodowej Malajów, Malajskiego Stowarzyszenia Chińczyków i Malaj- skiego Związku Hindusów. Reprezentującej interesy boga Historia polityczna Singapuru 45 tych Chińczyków Partii Demokratycznej (Democratic Party) przypadły 2 mandaty, a pozostałe 3 miejsca zdobyli kandy daci niezależni110. Wyniki owe były świadectwem tego, że w singapur skiej polityce zaszły fundamentalne zmiany. Oznaczały one zmierzch konserwatywnych i probrytyjskich partii, zaś spo łeczeństwo, oddając głosy na partie domagające się dra stycznych zmian, tym samym wypowiedziało się przeciw ko władzom kolonialnym i równocześnie za szybkimi refor mami politycznymi oraz społecznymi. „Przyszłość - jak po wiada C.M. Turnbull - należała do polityków lewicy, któ rych celem było osiągnięcie najszybciej, jak to tylko możli we, autonomii oraz zbudowanie masowego oporu prze ciwko systemowi kolonialnemu”"1. 6 kwietnia 1955 roku David Marshall, lider Frontu Pra cy, został pierwszym singapurskim głównym ministrem (Chief Minister), stając na czele gabinetu popieranego przez deputowanych z jego własnej partii, posłów z Partii Sojuszu oraz parlamentarzystów mianowanych przez gu bernatora. Nieomal od startu rząd Marshalla natrafiał na poważne przeszkody. Najpoważniejsze wyzwanie stanowi ły niekończące się strajki robotnicze i demonstracje stu denckie. 12 maja podczas starć między strajkującymi a po licją zginęły 4 osoby, zaś 31 odniosło rany"2. Dzień ten przeszedł do historii Singapuru jako „czarny czwartek”. Ciągle też dochodziło do konfliktów Marshalla z admi nistracją kolonialną na tle rozgraniczenia kompetencji po między nim jako głównym ministrem a gubernatorem. Marshall szybko przekonał się, iż przypisane mu uprawnie nia mają charakter prawie wyłącznie tytularny i co najwy żej drugoplanowy, zaś rzeczywista władza należy do Bry tyjczyków. Nie godził się z tym stanem rzeczy. Gdy guber nator Sir Robert Black odmówił zatwierdzenia 4 wicemini strów, Marshall zagroził dymisją, chyba że władze brytyj 46 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU skie wyrażą zgodę na podjęcie rozmów w sprawie więk szej samodzielności Singapuru113. Brytyjczycy, obawiając się radykalizacji postaw w kolonii, zaaprobowali tę ideę. Zmuszenie rządu w Londynie do przeprowadzenia nego cjacji w sprawie przyszłości Singapuru oraz rewizji nazbyt zachowawczej konstytucji Rendela było - jak się wydaje - największym sukcesem Marshalla114. Negocjacje konstytucyjne rozpoczęły się 23 kwietnia 1956 roku w Londynie. W skład 13-osobowej delegacji sin gapurskiej, kierowanej przez Marshalla, wchodzili również przedstawiciele partii opozycyjnych, w tym Lee Kuan Yew. Stronie brytyjskiej przewodniczył minister do spraw kolonii Alan Lennox-Boyd115. Otwierając rozmowy, powiedział on: „Nie chcemy, aby Singapur stal się forpocztą komunistycz nych Chin i tym samym kolonią Pekinu”116. Były to wielce symptomatyczne słowa, świadczące o poważnym zaniepo kojeniu władz brytyjskich sytuacją w Singapurze. W trakcie rozmów Brytyjczycy zgodzili się przyznać Singapurowi pełną autonomię. W ich przekonaniu sprowa dzało się to do uznania osobnego obywatelstwa singapur skiego, wprowadzenia całkowicie wybieralnego parlamen tu i odpowiedzialnego przed nim gabinetu, a także prze prowadzenia malaizacji administracji publicznej. Owa „pełna autonomia” - warto podkreślić - nie obejmowała spraw zagranicznych, obrony i bezpieczeństwa wewnętrz nego, które to obszary władze brytyjskie nadal pragnęły utrzymać w swych rękach. Singapurczycy skłonni byli po zostawić Brytyjczykom politykę zagraniczną i obronę, ale stanowczo odmawiali oddania w ich gestię bezpieczeń stwa wewnętrznego. Rozbieżności w tej kwestii zaciążyły na całym przebiegu rozmów, doprowadzając w konse kwencji do ich fiaska117. Rozgoryczony takim obrotem sprawy, Marshall podał się w czerwcu 1956 roku do dymisji. Był on poniekąd zmu Historia polityczna Singapuru 47 szony do tego kroku, gdyż uprzednio przyrzeki, iż zrezygnu je z zajmowanego urzędu, jeśli jego wysiłki zmierzające do zapewnienia Singapurowi wewnętrznej autonomii zakoń czą się niepowodzeniem. Następcą Marshalla i drugim sin gapurskim głównym ministrem został inny polityk Frontu Pracy - Lim Yew Hock. Lata 1956-1959 upłynęły pod znakiem gwałtownych wystąpień organizowanych głównie przez komunistów, na co rząd Lim Yew Hocka odpowiadał masowymi areszto waniami118. Po burzliwych demonstracjach ulicznych, trwa jących od 25 do 29 października 1956 roku, podczas któ rych 15 osób poniosło śmierć, rząd dopuścił do aresztowa nia ponad 900 osób. Wśród nich znaleźli się czołowi przy wódcy komunistyczni, jak np. Lim Chin Siong, Fong Swee Suan, James Puthucheary i Sandra Woodhull119. Konsekwencja, z jaką Lim Yew Hock zwalczał komu nistów, spowodowała wzrost autorytetu jego rządu w oczach władz brytyjskich. Uznały one, że lokalne instytu cje singapurskie potrafią utrzymać bezpieczeństwo we wnętrzne i ład ustrojowy, który uniemożliwi przekształce nie Singapuru w państwo komunistyczne. W rezultacie ta kiej oceny Brytyjczycy zdecydowali się na pewne konce sje, a ich wprowadzenie w życie oznaczało zmianę statusu politycznego Singapuru. 48 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

1.6. Autonomia w ramach brytyjskiej Wspólnoty Narodów

W marcu 1957 roku doszło w Londynie ponownie do rozmów na temat autonomii dla Singapuru. Rząd angielski zajął tym razem o wiele bardziej pojednawcze stanowisko niż podczas poprzednich pertraktacji. Nie bez znaczenia była także rysująca się coraz wyraźniej niepodległość Fe deracji Malajów, co czyniło niemożliwym dalsze utrzymy wanie w Singapurze systemu kolonialnego120. Najbardziej kontrowersyjną jak dotychczas sprawę bezpieczeństwa wewnętrznego Singapuru rozwiązano, powołując 7-osobo- wą radę bezpieczeństwa wewnętrznego (Internal Security Council), składającą się z 3 przedstawicieli Wielkiej Bryta nii, również 3 reprezentantów Singapuru i przewodniczą cego mianowanego przez Federację Malajską, do którego należał rozstrzygający głos121. W ten oto sposób Brytyjczycy utracili wyłączność decydowania w zakresie bezpieczeń stwa, o co uporczywie zabiegali wszyscy liczący się polity cy singapurscy. Autonomia Singapuru stawała się zatem już tylko kwestią czasu. Okazało się, iż finalizowanie sprawy autonomii zabrało jednak cały rok. Po kolejnej, trzeciej już, podróży przywód ców politycznych Singapuru do Londynu, 28 maja 1958 roku ogłoszono wreszcie tzw. porozumienie konstytucyjne (The Constitutional Agreement), zawierające projekt nowej konstytucji dla byłej kolonii. W sierpniu parlament brytyjski uchwalił tę konstytucję, którą tworzyły dwa dokumenty - State of Singapore Act [Singapore (Constitution) Order in Council. Fakt ten oznaczał kres istnienia kolonii Singapur. W jej miejsce powstawała nowa jakość polityczna, a mia nowicie autonomiczne Państwo Singapuru (State of Singa pore) w ramach brytyjskiego Commonwealthu. Państwo to Historia polityczna Singapuru 49 przejmowało pełną kontrolę nad swymi sprawami we wnętrznymi, łącznie z finansami i budżetem, czego władze brytyjskie najdłużej nie chciaiy zaaprobować122. Bezpie czeństwo wewnętrzne - o czym już była mowa - znalazło się w gestii specjalnej rady, grupującej przedstawicieli Sin gapuru, Wielkiej Brytanii oraz Malajów, zaś obrona i polityka zagraniczna wciąż znajdowały się w rękach brytyjskich123. Singapur stawał się zatem szczególnym w swoim ro dzaju organizmem politycznym, który dysponując suwe rennością wewnętrzną, był jednocześnie całkowicie po zbawiony suwerenności zewnętrznej. Powiedzmy od razu, że ten stan rzeczy w tym momencie historycznym nie mógł zadowolić rozbudzonego politycznie społeczeństwa Singapuru. Przeprowadzone rozwiązania ustrojowe społe czeństwo to powszechnie uważało za półśrodek, aspirując wyraźnie do pełnego uniezależnienia się od Brytyjczyków. Zgodnie z regulacjami nowej konstytucji ustrój poli tyczny autonomicznego Singapuru odwoływał się do zasad parlamentarnych. Na czele państwa stanął Yang di-Pertuan Negara (co w języku malajskim znaczy „głowa państwa"), powoływany na okres czterech lat przez królową brytyjską spośród wybitnych osobistości urodzonych w Singapurze lub na Malajach124. Jednakże Brytyjczycy zastrzegli sobie, że pierwszym Yang di-Pertuan Negara zostanie ostatni gu bernator Singapuru - Sir William Goode. Władza prawodawcza należała - według konstytucji - do 51-osobowego Zgromadzenia Ustawodawczego, które po raz pierwszy w historii Singapuru w całości pochodziło z wyborów powszechnych. Interesujące jest to, iż udział w wyborach uznano za prawny obowiązek obywatela Sin gapuru, a jego niewypełnienie karano skreśleniem z reje stru wyborców oraz grzywną w wysokości 5 dolarów125. Władzę wykonawczą sprawował 9-osobowy gabinet, kie rowany przez premiera (Prime Minister). Konstytucja sta- 50 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU nowiia, że Yang di-Pertuan Negara jest zobowiązany mia nować premierem przywódcę większości parlamentarnej. Z kolei premier powoływał ministrów, zaś cały rząd pono sił odpowiedzialność przed Zgromadzeniem Ustawodaw czym. Yang di-Pertuan Negara jako szef państwa, zgodnie z zasadami systemu parlamentarnego, ograniczał się w istocie rzeczy do działań o charakterze reprezentacyj nym, podczas gdy premier, mający za sobą parlament, wy konywał rzeczywistą władzę. Osobną instytucję polityczną stanowił stale rezydujący w Singapurze komisarz brytyjski (Comminssioner of the United Kingdorri), który zawiadywał sprawami wojskowy mi i polityką zagraniczną. Co więcej, w sytuacji - jak mó wiła konstytucja - „nadzwyczajnego zagrożenia” rząd w Londynie mógł zawiesić ustawodawstwo singapurskie, tym samym przerywając normalne funkcjonowanie syste mu politycznego opartego na parlamentaryzmie. Wówczas pełną władzę przejmował ów brytyjski komisarz126. Za strzeżenia te dowodzą, jak trudno było dawnym koloni stom pogodzić się z autonomią Singapuru. Mimo iż ten stan polityczno-prawny został potwierdzony, to jednak zro biono od niego odstępstwo i władze brytyjskie zapewniły sobie możliwość interwencji, jeśliby w ich ocenie sytuacja wewnętrzna ewoluowała w niewłaściwym kierunku. Konstytucja oficjalnie miała wejść w życie po przepro wadzeniu w Singapurze wyborów powszechnych oraz wy łonieniu w ten sposób Zgromadzenia Ustawodawczego. Wybory rozpisano na 30 maja 1959 roku. Najlepiej przygotowaną do rywalizacji wyborczej siłą polityczną okazała się Partia Akcji Ludowej (PAP) Lee Kuan Yewa. Partia ta - w odróżnieniu od innych ugrupo wań - potrafiła wypracować zwarty program, prezentujący atrakcyjną wizję reform politycznych, ekonomicznych i społecznych127. W trakcie prowadzonej z godnym podzi Historia polityczna Singapuru 51 wu wigorem kampanii wyborczej Lee Kuan Yew oskarżył aktualny rząd Lim Yew Hocka o uleganie praktykom korup cyjnym. Specjalna komisja potwierdziła w lutym, że istot nie minister edukacji Chew Swee Kee zmalwersował ol brzymie sumy pochodzące ze źródeł amerykańskich128. Re welacje te zdyskredytowały rząd w oczach społeczeństwa. W konsekwencji najsilniejsza do tego momentu partia sin gapurska, Front Pracy, znalazła się w całkowitej rozsypce. W przeddzień wyborów Front Pracy został w ogóle rozwią zany, zaś na jego miejsce Lim Yew Hock powołał do życia Partię Sojuszu Ludowego Singapuru (.Singapore People's Alliance Party), która jednak nigdy nie odzyskała utraco nych bezpowrotnie wpływów. Ze swej strony Partia Akcji Ludowej obiecywała uczci we i skuteczne rządy, argumentując, iż jest „partią zbudo waną na zasadach, nie zaś na oportunizmie”129. Pierwszo planowym celem partii stało się wywalczenie niepodległo ści dla Singapuru poprzez połączenie się z Federacją Mala jów oraz „wytworzenie w wielorasowym społeczeństwie ducha przynależności do narodu”130. Ponadto PAP podjęła ideę przekształcenia Singapuru z centrum jedynie handlo wego w nowoczesne społeczeństwo industrialne, które „przyniesie szerokim masom ludowym szczęśliwą, dostat nią i bezpieczną egzystencję”131. 30 maja 1959 roku do walki o 51 miejsc w Zgromadze niu Ustawodawczym stanęło 10 partii politycznych i 39 kandydatów niezależnych. W stosunku do poprzednich wyborów z 1955 roku liczba obywateli uprawnionych do głosowania uległa prawie podwojeniu, dochodząc do 587 tys. osób132. Było to wynikiem nowego ustawodawstwa li beralizującego warunki otrzymania singapurskiego obywa telstwa. Obowiązek głosowania, a także olbrzymie zainte resowanie sprawami politycznymi zrodziły wysoką, dzie więćdziesięcioprocentową frekwencję. 52 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Partia Akcji Ludowej odniosła w tych wyborach spek takularne zwycięstwo, zdobywając 43 miejsca w parla mencie i 53,4% wszystkich głosów133. Partia Sojuszu Ludo wego Singapuru zapewniła sobie 4 mandaty parlamentar ne, koalicja Zjednoczonej Organizacji Narodowej Malajów (UMNO) i Malajskiego Stowarzyszenia Chińczyków (MCA) - 3 mandaty, a jeden mandat przypadł kandydatowi nieza leżnemu. 3 czerwca, w zgodzie z wcześniejszymi ustaleniami, proklamowano oficjalnie wejście w życie konstytucji auto nomicznego Państwa Singapuru. Gubernator W. Goode ob jął stanowisko szefa państwa i powierzył Lee Kuan Yewo- wi - jako liderowi zwycięskiej partii - misję utworzenia no wego rządu. W dwa dni później, tj. 5 czerwca, rząd Lee Kuan Yewa został zaprzysiężony. Tym samym zakończyło się kompletowanie obsady personalnej najważniejszych in stytucji państwowych. Pierwszą decyzją Lee Kuan Yewa było zwolnienie z więzień aresztowanych wiatach 1956 i 1957 komunistów, będących członkami Partii Akcji Ludowej. Gest ten wszak że nie miał innej wymowy poza symboliczną. Obejmując władzę, Lee zadeklarował, że jego celem jest „doprowa dzenie do końca kolonializmu oraz ustanowienie za pomo cą środków pokojowych i z odrzuceniem rewolucyjnej przemocy zjednoczonych, niepodległych, demokratycz nych, niekomunistycznych i socjalistycznych Malajów”134. Jednocześnie zdystansował się w sensie ideologicznym i politycznym od komunistów, którzy - jak oświadczył - „pragną zbudować Radziecką Republikę Malajów’’135. Od samego początku rząd Lee Kuan Yewa napotykał poważne problemy odziedziczone po wielu latach władzy kolonialnej. Słabe było poczucie przynależności do jedne go organizmu politycznego, a społeczeństwo dzieliły roz maite różnice etniczne, religijne, językowe i kulturowe. Historia polityczna Singapuru 53

Lata poprzedzające uzyskanie autonomii upływały pod znakiem konfliktów, strajków oraz demonstracji. Pilnym zadaniem stawało się zatem zaszczepienie niezbędnej dys cypliny społecznej, przywrócenie prawa i porządku. Na pierwszej sesji Zgromadzenia Ustawodawczego Lee Kuan Yew zaapelował o „budowę klimatu wzajemnego zaufania, bowiem tylko to sprzyjać może ekspansji handlowej oraz rozwojowi przemysłowemu kraju"136. W obliczu wielorakich przeciwstawności nowy rząd nolens uolens został zmuszony do podjęcia szybkich dzia łań w wielu dziedzinach życia społecznego. Lee Kuan Yew, realizując program poszukiwania oszczędności i kierując się zasadą „taniego rządu”, zredukował uposażenia mini strów, parlamentarzystów oraz urzędników państwowych. Krok ten był zgodny z naczelną ideą premiera Lee, według którego aktywność polityczna jest rozumianą w duchu kon- fucjańskim służbą, wymagającą surowych warunków i goto wości do poświęceń. Nowy gabinet starał się od początku pielęgnować dumę narodową mieszkańców Singapuru oraz poczucie łączności z wielowiekowymi tradycjami kultury azjatyckiej. Szerokim echem na świecie odbił się zakaz roz powszechniania wielu zachodnich filmów i publikacji, które uznano za szkodliwe dla azjatyckiej tożsamości137. Lee Kuan Yew intensywnie zabiegał o to, aby stanowisko szefa pań stwa Singapuru z rąk Anglika W. Goode’a jak najszybciej przejął reprezentant społeczności lokalnej. Wysiłki te zakoń czyły się sukcesem. 3 grudnia 1959 roku Malaj Yusof bin Ishak objął stanowisko Yang di-Pertuan Negara. Niebawem też wprowadzono oddzielną singapurską flagę, godło i hymn Majulah Singapura („Niech Singapur rozkwita”)138. Językami oficjalnymi stały się malajski (uznany ponadto za język narodowy), chiński, tamilski i angielski. Młody gabinet Lee Kuan Yewa (średnia wieku jego członków wynosiła 37 lat) szybko wykazał się nadspodzie 54 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU wanymi zdolnościami administracyjnymi i organizacyjnymi, a także zademonstrował autentyczną wolę rozwiązania wielu problemów społecznych. Przeprowadzono mianowi cie reformę systemu edukacyjnego, zakładającą po wszechność szkolnictwa na szczeblu podstawowym. W celu koordynowania prac zmierzających do uporania się z nabrzmiałym kryzysem mieszkaniowym, w lutym 1960 roku rząd powołał specjalną radę budownictwa mieszkaniowego i rozwoju (Housing and Deuelopment Bo- ard - HDB), pod której egidą jedynie w ciągu 5 lat zbudo wano 51 tys. mieszkań, czyli przeszło dwukrotnie więcej niż w okresie ostatnich 30 lat administracji kolonialnej139. Innym ważnym problemem był wysoki poziom bezrobocia. Zlikwidowanie tego zjawiska wymagało podjęcia szerokiej akcji industrializacyjnej. Minister finansów Goh Keng Swee opracował plan zbudowania na obszarze 1,6 tys. hektarów olbrzymiego kompleksu przemysłowego, który miał stwo rzyć wiele nowych miejsc pracy. Równocześnie rząd podjął wiele decyzji aktywizujących działalność lokalnych przed siębiorstw i przyciągających inwestorów zagranicznych140. Fundamentalnym zadaniem, jakie stawiał przed sobą Lee Kuan Yew, było całkowite uwolnienie Singapuru, i to w niedalekiej perspektywie, od brytyjskiej kurateli. Owo zamierzenie pragnął on urzeczywistnić poprzez połączenie Singapuru z Federacją Malajów. Zresztą od chwili swego powstania Partia Akcji Ludowej niezmiennie głosiła ideę zjednoczonych i niepodległych Malajów. Przywódcy singa purscy nie brali pod uwagę niepodległości Singapuru jako takiego oraz utworzenia samodzielnego państwa poza Ma lajami, w ich ocenie bowiem państwo takie byłoby „eko nomiczną niemożliwością”141. Zrazu jednak plany unifika cyjne spotkały się z niechętnym przyjęciem Malajów. W opinii konserwatywnego rządu z Kuala Lumpur PAP była partią nazbyt radykalną; co więcej, wejście chińskiego Historia polityczna Singapuru 55

Singapuru do Federacji zagroziłoby supremacji narodowo ści malajskiej. Partia Akcji Ludowej zdobyła władzę w 1959 roku, po mimo poważnych rozbieżności ideologicznych występują cych w jej obrębie, dzielących partię na skrzydło umiarko wane i skrzydło komunistyczne. Rozbieżności te wcześniej czy później musiaiy się przerodzić w otwarty konflikt. Pierwsze wyzwanie rzucone kierownictwu PAP nie pocho dziło jednak od komunistów, lecz od ministra rozwoju na rodowego Ong Eng Guana - byłego burmistrza Singapuru i popularnego w pewnych kręgach polityka o orientacji po pulistycznej. W połowie 1960 roku Ong Eng Guan uznał, iż to właśnie on, a nie Lee Kuan Yew, powinien być premie rem Singapuru142. Podczas konferencji partyjnej w czerwcu Ong Eng Guan ogłosił aż 16 rezolucji, w których gwałtownie oskar żył Lee Kuan Yewa i jego otoczenie o stosowanie niede mokratycznych metod w polityce wewnątrzpartyjnej, auto kratyczny styl przywództwa oraz o porzucenie strategii an- tykolonialnej. Ong sądził, że uzyska poparcie komunistycz nego skrzydła PAP; przekonanie to okazało się jednak fał szywe. W rezultacie pozostał on osamotniony, a cala partia zarzuciła mu przerost ambicji i awanturnictwo. Ong Eng Guan utracił stanowisko ministerialne, następnie w ogóle usunięto go z partii, wreszcie po kilku miesiącach zmuszo no do zrzeczenia się mandatu parlamentarnego143. Wszystko to wszakże - wbrew przypuszczeniom - nie stanowiło końca sprawy, lecz wywołało dopiero nowe i na dodatek bardzo groźne reperkusje polityczne, które mogły podważyć stabilność rządu. W odbytych w kwietniu 1961 roku wyborach uzupełniających Ong Eng Guan zdecydo wanie pokonał kandydata PAP, zdobywając 73,3% gło sów144. Wynik ten był prawdziwym ciosem dla rządu. Ong Eng Guan, zachwyciwszy się swoim sukcesem wybór- 56 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU czym, założył nową partię - Zjednoczoną Partię Ludową {United People’s Party), która podsycając chiński szowi nizm narodowy i domagając się natychmiastowej niepod ległości dla Singapuru, ostro natarła na pozycje rządowe. Powstała sytuacja polityczna mocno zaniepokoiła rząd malajski w Kuala Lumpur. Dotychczas bowiem premier Malajów Tunku Abdul Rahman starał się utrzymywać swój kraj z dala od niespokojnej polityki singapurskiej i odrzucał zjednoczeniowe oferty Lee Kuan Yewa. Tym razem przy wódca malajski doszedł do wniosku, iż PAP może utracić kontrolę nad rozwojem wydarzeń w Singapurze. Obawiał się, że inicjatywa przejdzie w ręce skrajnych ugrupowań. Najbardziej zaś lękał się komunistów i możliwości powsta nia w bezpośrednim sąsiedztwie Malajów - jak się wyraził - „drugiej Kuby”145. Połączenie Singapuru z Malajami wyda ło się teraz Tunku Abdul Rahmanowi jedynym rozwiąza niem mogącym zneutralizować te trendy w polityce singa purskiej, które w jego ocenie niosły zagrożenie dla bezpie czeństwa Malajów. W maju 1961 roku premier Malajów, raczej niespo dziewanie, wystąpił z ideą powołania do życia nowego państwa - Malezji, w skład której miały wchodzić, obok Federacji Malajów, również Singapur, Brunei, Sabah i Sara wak146. Wspomniane tu trzy ostatnie terytoria do tej pory były koloniami brytyjskimi położonymi na Kalimantanie (Borneo). Propozycję utworzenia Malezji mocno poparta, kierowana przez Lee Kuan Yewa, niekomunistyczna frak cja Partii Akcji Ludowej. Z drugiej jednak strony zamierze nia zjednoczeniowe wywołały prawdziwą konsternację w szeregach komunistów będących członkami PAP. Komu nistyczny odłam tej partii poważnie zaniepokoił się tym, iż po ewentualnym wejściu Singapuru do Malezji kontrola nad bezpieczeństwem wewnętrznym przejdzie w gestię zachowawczego rządu w Kuala Lumpur, który nie zawaha Historia polityczna Singapuru 57 się przedsięwziąć stanowczej akcji represyjnej skierowanej przeciwko całej singapurskiej lewicy. Plan zakładający po wstanie Malezji stał się zatem bardzo szybko katalizatorem gwałtownej próby sił wewnątrz Partii Akcji Ludowej, pro wadzącej w prostej linii do rozłamu w tej partii. Brzemienne w skutki wydarzenia zaczęły teraz nara stać nieomal lawinowo. 2 czerwca sześciu czołowych przywódców komunistycznego skrzydła PAP - Lim Chin Siong, Fong Swee Suan, S.T. Bani, J. Puthucheary, S. Wo odhull i Jamit Singh - publicznie wystąpiło z krytyką Lee Kuan Yewa, a ponadto zażądało natychmiastowego roz wiązania rady bezpieczeństwa wewnętrznego, obawiając się, iż w przypadku zbliżającego się przesilenia polityczne go instytucja ta, w której znaczące wpływy zachowali Bry tyjczycy, zostanie wykorzystana przeciwko nim1'17. W ty dzień później przewodniczący PAP - Toh Chin Chye - za rzucił krytykom „przeciwstawianie się połączeniu z Malaja mi, co oznacza chęć kontynuacji rządów kolonialnych”148. Nagła śmierć jednego z deputowanych do parlamentu z ramienia PAP doprowadziła w lipcu do kolejnych wybo rów uzupełniających, które w tych warunkach nabrały szczególnego znaczenia. Lewica PAP odmówiła swego po parcia dla oficjalnego kandydata partii, wspierając wystę pującego z radykalnym programem politycznym i wrogo usposobionego do planu zjednoczenia Singapuru z Malaja mi D. Marshalla - byłego szefa administracji lokalnej oraz lidera założonej w 1957 roku Partii Robotniczej (Workers' PartyY49. Marshall wygrał wybory uzupełniające niewielką większością 546 głosów. Po tym wydarzeniu otwarty już konflikt między skrzydłem niekomunistycznym i radykalno- ■rewolucyjnym - komunistycznym, odwołującym się w za sadzie do wzorów komunizmu w wydaniu maoistowskim, objął wszystkie struktury Partii Akcji Ludowej oraz prze niósł się także na inne organizacje sprzymierzone z partią. 58 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Pierwszy oficjalny rozłam nastąpił w związkach zawodo wych. Prokomunistyczni związkowcy utworzyli Singapur skie Stowarzyszenie Związków Zawodowych (SATU), zaś działacze wierni Lee Kuan Yewowi - Narodowy Kongres Związków Zawodowych (NTUC)150. W obliczu wytworzonej sytuacji Lee Kuan Yew zdecy dował się postawić 20 lipca w Zgromadzeniu Ustawodaw czym wniosek o wotum zaufania dla rządu. Był to krok nieco ryzykowny, bowiem tym razem przegłosowanie tego wniosku nie stanowiło wcale sprawy oczywistej. Niemniej jednak w przypadku zwycięstwa w parlamencie Lee Kuan Yew mógł odzyskać inicjatywę polityczną. Ostatecznie, po niezwykle długiej debacie, rząd uzyskał wotum zaufania. Za wnioskiem padio 27 głosów, przeciwko - 8, zaś 16 de putowanych wstrzymało się, w tym 13 członków Partii Ak cji Ludowej151. Wyniki głosowania w parlamencie okazały się roz strzygające dla przyszłych losów PAR Konflikt wewnętrz ny w partii podzielił nawet parlamentarzystów i zawodo wy aparat partyjny. Potwierdzony na stanowisku premie ra, Lee Kuan Yew w dzień po debacie usunął z PAP 3 se kretarzy politycznych, 5 sekretarzy parlamentarnych oraz 8 członków Zgromadzenia Ustawodawczego. Co więcej, rozwiązał on 14 komitetów lokalnych partii, które stano wiły twierdzę lewicy152. Przywódcy komunistycznego skrzydła uznali natomiast, że nie będą w stanie przejąć kontroli nad całą Partią Akcji Ludowej. Podjęli więc decy zję o założeniu nowego ugrupowania politycznego. To, czego można było oczekiwać już od jakiegoś czasu, stało się faktem. 15 sierpnia 1961 roku „wielka schizma”153 - by użyć określenia amerykańskiego znawcy problematyki singapurskiej T.J. Bellowsa - dopełniła się ostatecznie, ponieważ właśnie tego dnia radykalni decydenci z PAP zarejestrowali nową partię polityczną - Front Socjalistycz Historia polityczna Singapuru 59 ny (Barisan Sosialis). Na jej czele stanęli Lim Chin Siong i Lee Siew Choh. Zaistniały rozłam drogo kosztował Partię Akcji Ludo wej. Jej rządy w ogóle znalazły się pod wielkim znakiem zapytania. Silna większość parlamentarna, jaką PAP uzy skała w wyborach 1959 roku, znacznie się skurczyła, a po zycja partii poza parlamentem stała się jeszcze bardziej wątpliwa. Frakcja Lee Kuan Yewa zdołała, co prawda, utrzymać w swych rękach przywództwo partyjne, lecz większość struktur niższego szczebla znalazło się pod wpływem komunistów. Po rozłamie aż 35 spośród wszyst kich 51 komitetów lokalnych PAP przeszło en bloc w szere gi Barisan Sosialis. Podobnie uczyniło 80% zwyczajnych członków PAR Jednakże 70% członków kadrowych, to zna czy mających prawo wybierania władz partyjnych, pozo stało lojalnych wobec Lee Kuan Yewa i właśnie z ich po mocą rozpoczęto odbudowę partii154. Naczelnym zadaniem, jakie wyznaczyli sobie w tym czasie Lee Kuan Yew i jego otoczenie partyjne, stało się szybkie doprowadzenie do połączenia Singapuru z Malaja mi. „Zmuszony - powiada C.M. Turnbull - do dynamiczne go działania na skutek wewnętrznego kryzysu, rząd singa purski kontynuował negocjacje w sprawie połączenia z wi gorem graniczącym z desperacją”155. 24 sierpnia 1961 roku ¡ponownie 14września doszło do oficjalnych spotkań Lee Kuan Yewa i Tunku Abdul Rahmana, w trakcie których ustalono formalne zasady przyszłego zjednoczenia156. Usta lono mianowicie, iż Singapur powinien uzyskać specjalny status w ramach federacji, pozwalający mu na większą au tonomię niż ta, którą posiadać będą pozostałe części skła dowe państwa. W zamian za to Singapur miałby mniejszą reprezentację w parlamencie federalnym i jego obywatele nie nabywaliby automatycznie obywatelstwa malezyjskie- go. 16 listopada rząd Singapuru opublikował dokument 60 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU o nazwie White Paper, zawierający szczegółowe informa cje o polityczno-prawnym usytuowaniu kraju jako jednego z podmiotów projektowanej Federacji Malezji. I tak, Singa pur dysponowałby własnym budżetem poza kontrolą władz centralnych i mógłby swobodnie zawiadywać wszystkimi swoimi sprawami wewnętrznymi, z wyjątkiem bezpieczeństwa publicznego, które znaleźć się miało w ge stii rządu federalnego. Ponadto Kuala Lumpur byłoby od powiedzialne za obronę i politykę zagraniczną. System po lityczny Singapuru winien zostać zachowany bez jakichkol wiek zmian. Jako autonomiczny stan Malezji - głosił White Paper - Singapur będzie posiadał własnego szefa państwa, rząd kierowany przez premiera, Zgromadzenie Ustawo dawcze oraz lokalne służby publiczne157. Brytyjczycy, którzy - jak pamiętamy - wciąż decydowali o obronie i polityce zagranicznej Singapuru - przyjęli plan połączenia się Singa puru z Malajami bez zastrzeżeń. Rok 1962 upłynął w Singapurze pod znakiem zaciętej walki między zwolennikami i przeciwnikami Malezji. „Nikt - jak pisze biograf singapurskiego premiera A. Josey - nie walczył bardziej o stworzenie Malezji niż Lee Kuan Yew”158. Zdaniem Lee, utworzenie Malezji zagwarantuje rozwój wielorasowości w regionie Azji Południowo-Wschodniej i - co więcej - da Singapurowi sposobność uwolnienia się od pozostałości kolonializmu159. Zupełnie odmienne stanowi sko w tej sprawie zajęła opozycja singapurska. Front Socja listyczny, Partia Robotnicza Marshalla i Zjednoczona Partia Ludowa Ong Eng Guana zgodnie wystąpiły z krytyką kon cepcji zakładającej powstanie Malezji, gdyż w ich ocenie stanowiła ona powrót do kolonializmu. Obawiano się tak że, iż pierwszym działaniem, jakie przedsięweźmie rząd malezyjski, będzie rozprawa z ruchami lewicowymi i rady kalnymi w Singapurze. W lipcu dziewiętnastu opozycyj nych członków parlamentu wystosowało pod adresem Or Historia polityczna Singapuru 61 ganizacji Narodów Zjednoczonych memorandum, żądają ce interwencji przeciwdziałającej powstaniu Malezji160. Po tym wydarzeniu Lee Kuan Yew udał się do Nowego Jorku i na forum komitetu do spraw kolonializmu ONZ zdołał obronić jednak swój punkt widzenia161. ONZ ostatecznie uznała, że Malezja nie będzie tworem neokolonialnym, lecz wprost przeciwnie - przyczyni się poprzez swe po wstanie do likwidacji terytoriów zależnych i niesamodziel nych w Azji Południowo-Wschodniej. Podobną opinię wy raził również ruch państw niezaangażowanych, do czego niewątpliwie przyczyniły się rozmowy, jakie w ciągu roku 1962 z przywódcami tego ruchu, tj. Naserem, Nehru i Tito, odbyt Lee Kuan Yew. W czerwcu 1962 roku parlament singapurski zadecy dował, iż o warunkach przyłączenia się Singapuru do Ma lezji winno rozstrzygnąć referendum. Zostało ono przepro wadzone 1 września 1962 roku. Społeczeństwo miało opo wiedzieć się za jednym z trzech rozwiązań. Pierwsze za kładało przystąpienie do federacji na warunkach określo nych w rządowym dokumencie White Paper\ drugie - członkostwo w federacji bez żadnych warunków wstęp nych, co dałoby Singapurowi taki sam status prawny, jaki posiadają pozostałe stany malajskie; trzecie zaś - przyłą czenie się do Malezji na zasadach nie gorszych jak te, na których podstawie wejdą w skład nowego państwa teryto ria położone na Borneo, a więc Sabah i Sarawak162. Partia Akcji Ludowej wezwała - co oczywiste - do głosowania za pierwszym rozwiązaniem. Front Socjalistyczny i pozostałe ugrupowania lewicowe zaapelowały natomiast do swych zwolenników o oddawanie czystych kartek. Udział w refe rendum był obowiązkowy, co przyniosło wysoką, dziewięć dziesięcioprocentową frekwencję. Wyniki glosowania oka zały się sukcesem rządu oraz osobiście Lee Kuan Yewa. Za pierwszym rozwiązaniem padło 397,6 tys. głosów (71,1%), 62 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU za drugim - 9,4 tys. (1,7%) i za trzecim 7,9 tys. (1,4%). Czy ste kartki oddało 144 tys. głosujących (25,8%)l63. Referen dum stanowiło punkt zwrotny w walce politycznej pomię dzy rządem Lee Kuan Yewa a opozycją. Partia Akcji Ludo wej udowodniła, że przezwyciężyła kryzys oraz że z wolna ponownie odzyskuje utracony niegdyś impet. Co ważniej sze jednak - referendum zadecydowało o przyszłych lo sach Singapuru, który zrywając teraz ostatnie więzy łączą ce go z Wielką Brytanią, stawał się autonomicznym sta nem nowego organizmu politycznego, jakim była Malezja.

1.7. Singapur w Federacji Malezji

Lee Kuan Yew, czując za sobą poparcie większości społeczeństwa singapurskiego, czego wyrazem była podję ta w referendum decyzja o przyłączeniu się do Malezji, przeszedł teraz do administracyjnej rozprawy z opozycją. 2 lutego 1963 roku z rozkazu rady bezpieczeństwa we wnętrznego przeprowadzono tzw. „Operation Cold Storę", w wyniku której aresztowano ponad 100 polityków lewico wych, związkowców i przywódców studenckich. Represje objęły połowę członków centralnych władz Barisan Sosialis, radykalno-lewicowej formacji politycznej, głoszącej program rewolucyjny bliski marksizmowi, w tym jej lidera Lim Chin Sionga164. Akcję ową uzasadniono tym, że aresztowani za mierzali przeprowadzić serię antyrządowych demonstracji w Singapurze, a także konspirowali razem z zagranicznymi siłami wrogimi Malezji, popierając między innymi powstanie w Brunei, które wybuchło w grudniu 1962 roku. 9 lipca 1963 roku przedstawiciele Malajów, Singapuru, Sabahu i Sarawaku podpisali w Londynie porozumienie w sprawie powołania Malezji, znane jako Malaysia Agree- Historia polityczna Singapuru 63 ment'65. Singapur wchodził do Malezji na zasadach już wcześniej określonych, zawartych w White Paper oraz po twierdzonych następnie w referendum. Datę oficjalnego proklamowania nowego państwa wyznaczono na 31 sierp nia, lecz później przesunięto ją na 16 września 1963 roku, który to dzień uznaje się za formalną inaugurację Federacji Malezji. Trzeba jeszcze dodać, iż w skład Malezji weszły wszystkie brane pod uwagę terytoria, z wyjątkiem jednak że Brunei, które ostatecznie nie przystąpiło do Federacji166. Powstanie Malezji niezwykle krytycznie przyjęła sąsia dująca z nią Indonezja, widząc w nowym państwie „twór neokolonialny” i bezwolny w stosunku do „brytyjskiego im perializmu”. W konsekwencji takiego stanowiska w okre sie 1963-1966 rząd indonezyjskiego prezydenta Sukarno prowadził głośną kampanię przeciwko Federacji Malezji pod hasłami „konfrontacji” (konfrontasi) oraz „zmiażdże nia Malezji" (Ganyang Malaysia)167. Podobną postawę wo bec Malezji, aczkolwiek znacznie mniej agresywną niż In donezja, zajęły Filipiny. Wszystko to spowodowało poważ ny - choć przejściowy - wzrost napięcia w regionie Azji Południowo-Wschodniej. W momencie proklamowania Malezji uwagę społe czeństwa Singapuru przykuwały nadchodzące wybory po wszechne. Lee Kuan Yew zdecydował się na rozpisanie wyborów, sądząc, że po pomyślnym dla niego przebiegu referendum rząd bez większego ryzyka zapewni sobie po nowny mandat. Zgromadzenie Ustawodawcze zostało roz wiązane 3 września 1963 roku, a głosowanie miało się od być 21 września. Wiele rozmaitych ugrupowań ruszyło do walki, zaś największe szanse na zwycięstwo wydawały się mieć czte ry formacje polityczne: Partia Akcji Ludowej, Front Socjali styczny, Zjednoczona Partia Ludowa oraz nowo utworzony Sojusz Singapuru (Singapore Alliance), który grupował po 64 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU zostałości dawnego Sojuszu Ludowego Singapuru Lim Yew Hocka i singapurskie oddziały partii rządzących w Kuala Lumpur, tj. Zjednoczonej Organizacji Narodowej Malajów (UMNO), Malajskiego Stowarzyszenia Chińczyków (MCA) i Malajskiego Kongresu Hindusów (MIC)168. PAP w swojej kampanii wyborczej wskazywała na osiągnięcia rządu w zakresie budownictwa, szkolnictwa, uprzemysłowienia kraju, zmniejszenia bezrobocia, rozwoju opieki społecznej, eksponując równocześnie ogólną sprawność administracji i jej uczciwość. Barisan Sosialis natomiast starał się wystę pować jako obrońca interesów Chińczyków, a ponadto atakował PAR zarzucając jej autokratyzm, policyjne meto dy walki z przeciwnikami oraz wyprzedaż interesów kraju poprzez włączenie go do Malezji. Zjednoczona Partia Lu dowa polegała przede wszystkim na osobistej popularno ści jej lidera Ong Eng Guana, zaś Sojusz Singapuru zabie gał głównie o uzyskanie poparcia Malajów i Hindusów. Po przeliczeniu głosów okazało się, że PAP osiągnęła duże zwycięstwo wyborcze. Dodajmy, iż wybory odbywały się w jednomandatowych okręgach na podstawie ordyna cji większościowej. Ogółem na partię Lee Kuan Yewa padio 46,9% oddanych głosów, co zapewniło jej aż 37 miejsc, czyli 72,5%, w51-osobowym Zgromadzeniu Ustawodaw czym. Front Socjalistyczny zdobył 32,9% głosów, co dało mu jednak tylko 13 miejsc w parlamencie. Ostatni mandat parlamentarny przypadt Ong Eng Guanowi169. Największą niespodzianką wyborczą było niezdobycie ani jednego miejsca przez Sojusz Singapuru, który był mocno popierany przez centralne władze malezyjskie. Sukces partii rządzącej po części wypływał z jej siły, po części zaś z przyjętego mechanizmu konstytucyjnego. Wzorowany na modelu brytyjskim system jednomandato wych okręgów wyborczych bez reprezentacji proporcjonal nej wyjątkowo bowiem premiuje partię najsilniejszą, dając Historia polityczna Singapuru 65 jej wysoką nadwyżkę parlamentarną. Wybory z 1963 roku położyły podwaliny pod trwałą dominację polityczną Partii Akcji Ludowej w Singapurze. Mogła ona - jak pisze T.J. Bellows - „skonsolidować swoją władzę i zachować ją przez dziesięciolecia; ta perspektywa została jasno nakre ślona. Konsekwencja i efektywność rządu tworzonego przez PAP pozbawiły opozycyjne partie w Singapurze atrak cyjności wyborczej”170. Po wygraniu wyborów Lee Kuan Yew zapowiedział, że przekształci Singapur w „Nowy Jork Malezji, przemysłową bazę zamożnego i sprawiedliwego społeczeństwa”171. Za deklarował również chęć ustanowienia harmonijnych sto sunków z rządem w Kuala Lumpur. Rzeczywistość okazać się miała jednak gorsza aniżeli oczekiwania singapurskie go premiera. Od początku stosunki pomiędzy Singapurem a rządem Malezji były dalekie od przyjaznych. Mnożyły się konflikty finansowe, handlowe i nawet polityczne. Singapur, połą czywszy się z Malezją, znalazł się w zupełnie nowym dla siebie środowisku politycznym. Władza w państwie spo czywała w rękach Malajów, którzy z determinacją pragnęli ją utrzymać. Na czele państwa stanął konstytucyjny monar cha Yang di-Pertuan Agong (co w języku malajskim znaczy „najwyższa głowa państwa”), wybierany z grona sułtanów będących dziedzicznymi władcami w większości stanów położonych na Półwyspie Malajskim. Tak więc był to sys tem polityczny znacznie bardziej konserwatywny niż w sa mym Singapurze. Na odmienności polityczne nakładały się odmienności etniczne. Zdecydowaną większość populacji Singapuru stanowili Chińczycy i fakt ten zawsze wywoły wał zaniepokojenie w Kuala Lumpur. Rząd singapurski częstokroć musiał zapewniać przywódców malajskich, iż chińska większość w Singapurze nie jest zagrożeniem dla władzy Malajów w Federacji Malezji. 66 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Niebawem po utworzeniu Malezji doszło do poważ nych kontrowersji na tle podziału dochodów oraz ustano wienia wspólnego rynku. Singapur stanowczo optował za wspólnym rynkiem, lecz władze federacji nie chciały na to przystać, obawiając się, że likwidacja barier celnych i taryf podatkowych spowoduje upadek malajskiego przemysłu, który nie sprosta konkurencji wytwórców singapurskich. Po wyczerpujących debatach rząd w Kuala Lumpur osta tecznie jednak przystał na wspólny rynek, ale w zamian za to Singapur musiał odprowadzać do skarbu centralnego 40%, a nie jak postanowiono uprzednio - 30%, swych do chodów. Ponadto zobowiązał się on wyasygnować kredyt wartości 150 min doi. singapurskich, przeznaczony na roz wój Sabahu i Sarawaku172. Wszystko to wszakże nie stano wiło definitywnego rozwiązania problemu. Malezja starała się wszędzie, gdzie to tylko możliwe, torpedować istnienie wspólnego rynku, a Singapur ze swej strony niechętnie i z oporami wywiązywał się z nałożonych nań zobowiązań. W miarę jak rozbieżności ekonomiczne ujawniały się coraz bardziej, rosło też napięcie w stosunkach między Singapurem i resztą państwa. Wyniki wyborów powszech nych 1963 roku w Singapurze spotkały się z nieprzychylny mi komentarzami przywódców malezyjskich, zaskoczo nych faktem, że singapurscy Malajowie są bardziej skłonni głosować na Partię Akcji Ludowej niż na Zjednoczoną Or ganizację Narodową Malajów. Zapowiedź uczestnictwa PAP w ogólnokrajowych wyborach, przewidzianych na kwiecień 1964 roku, została odebrana przez rząd w Kuala Lumpur jako przejaw politycznej arogancji i otwarte wy zwanie rzucone Malajom. Uznano, iż ambicją Lee Kuan Yewa jest zmobilizowanie wszystkich malezyjskich Chiń czyków oraz opanowanie z ich pomocą władzy politycznej na szczeblu federalnym. W rezultacie takiej oceny rząd centralny przeprowadził gwałtowną kampanię przeciwko Historia polityczna Singapuru 67

PAP. Odniosła ona zamierzony skutek, bowiem spośród 11 kandydatów zgłoszonych przez PAP tylko jeden, Devan Nair, uzyskał mandat do malezyjskiej Izby Reprezentantów (Dewan Rakyaty73. Wyniki tych wyborów udowodniły, że niemalajski elektorat zamieszkujący Półwysep nie pragnie zmieniać swych tradycyjnych zachowań i raczej obcy jest mu styl polityczny singapurskiej Partii Akcji Ludowej. „Przedwcze sne - jak zauważa C.M. Turnbull - wejście Singapuru do polityki federalnej okazało się fatalne dla jedności Male zji”174. Od tej chwili obie strony zaczęły spoglądać na siebie z wyjątkową wprost podejrzliwością. Lee Kuan Yew utwierdził się w swym przekonaniu, iż rząd centralny za mierza rozbić jego partię i następnie zlikwidować autono mię Singapuru. Politycy ze Zjednoczonej Organizacji Naro dowej Malajów uznali natomiast premiera Singapuru za chińskiego nacjonalistę oraz wroga Malajów. Jedno z pism malajskich, a mianowicie „Utusan Melayu”, posunęło się nawet do stwierdzenia, że „Lee Kuan Yew próbuje prze kształcić Singapur w jeszcze jeden Izrael i ciemiężyć mu zułmanów”175. Tego rodzaju wokabularz polityczny znamio nował najgorsze. 21 lipca 1964 roku i ponownie 2 września doszło w Singapurze do groźnych zamieszek o charakterze raso wym, podczas których zostało zabitych 35 osób, a 563 od niosły obrażenia176. Zaalarmowani tymi wydarzeniami Tun- ku Abdul Rahman i Lee Kuan Yew zgodzili się u schyłku września zawrzeć porozumienie, mówiące o zaprzestaniu przez dwa lata jakichkolwiek dyskusji publicznych, które mogłyby wzmagać konflikty rasowe. Działania obu przy wódców były już jednak wyraźnie spóźnione i nie potrafiły utemperować nadmiernie rozbudzonych emocji. Napięcie polityczne wzrosło, kiedy w maju 1965 roku Partia Akcji Ludowej razem z czterema innymi partiami 68 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU opozycyjnymi zorganizowała w Singapurze konwencję soli darności malezyjskiej (Malaysian Solidarity Convention). Konwencja proklamowała ideę „demokratycznej i wielora sowej malezyjskiej Malezji” w opozycji do rządowego pro gramu „malajskiej Malezji”. Przyjęta podczas konwencji deklaracja tak oto precyzowała wspomnianą ideę: „Male- zyjska Malezja oznacza to, że naród i państwo nie mogą być identyfikowane z supremacją, dobrobytem i interesami jakiejś jednej szczególnej społeczności bądź rasy. Malezyj- ska Malezja oznacza tak w teorii, jak i w praktyce kształce nie i ugruntowywanie różnych ras zamieszkujących w Ma lezji, by umiały one poszukiwać politycznej afiliacji nie na podstawie rasy i religii, lecz na bazie wspólnych ideologii politycznych”177. Wszystko to stanowiło otwarty sprzeciw wobec zagwarantowanej w konstytucji uprzywilejowanej pozycji Malajów jako „prawdziwych synów tej ziemi”. Podczas sesji parlamentu 27 maja 1965 roku rozbież ności między Partią Akcji Ludowej a rządem w Kuala Lum pur osiągnęły apogeum. W swoim wystąpieniu szef pań stwa Yang di-Pertuan Agong mówił o bliżej nieokreślonej „wewnętrznej sile wrogiej państwu”178. Koncepcja malezyj skiej Malezji została jednoznacznie odrzucona, zaś radykało wie ze Zjednoczonej Organizacji Narodowej Malajów zaczę li domagać się aresztowania Lee Kuan Yewa oraz innych członków gabinetu singapurskiego. Premier Malezji Tunku Abdul Rahman nie poparł tej sugestii, lecz jednocześnie oznajmił, iż dalsze pozostawanie Singapuru w składzie fede racji grozi nieobliczalnymi konsekwencjami i ostatecznie rozkładem państwa w wyniku konfliktów rasowych. Lee Kuan Yew usiłował jeszcze uzyskać jakieś kompromisowe rozwiązanie, które umożliwiłoby Singapurowi luźny związek z Malezją, ale rząd centralny pozostał niewzruszony. Koniec końców, przywódcy singapurscy zgodzili się na separację. Niewyobrażalne stawało się zatem faktem. Historia polityczna Singapuru 69

1.8. Singapur: niepodległa republika

9 sierpnia 1965 roku ogłoszono - równocześnie w Sin gapurze i Kuala Lumpur - że Singapur uzyskuje pełną nie podległość państwową. Dokument zatytułowany Prokla macja Singapuru (Proclamation of Singapore), podpisany przez premiera Lee Kuan Yewa, stwierdzał co następuje: „(...) od dzisiaj, tj. od 9 sierpnia 1965 roku, po wsze czasy Singapur będzie suwerennym, demokratycznym i niepodle głym państwem, ufundowanym na zasadach wolności i sprawiedliwości oraz zawsze poszukującym dobrobytu i szczęścia swojego narodu w bardziej sprawiedliwym i równym społeczeństwie’’179. Międzynarodowe uznanie dla nowego państwa przy szło dosyć szybko. Pierwszymi krajami, które nawiązały oficjalne stosunki dyplomatyczne i polityczne z Singapu rem, były Malezja, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelan dia i Stany Zjednoczone. Pod koniec września Singapur był już uznawany przez 41 państw180. 21 września wstąpił do Organizacji Narodów Zjednoczonych, stając się jej 117 członkiem181. Niepodległość nie przyniosła żadnych poważniejszych zmian w zakresie organizacji i reguł funkcjonowania syste mu politycznego Singapuru. Poprawka konstytucyjna z 22 grudnia 1965 roku (Constitution Amendment Acf) zaprowa dziła republikańską formę rządów. Zlikwidowała ona mia nowicie instytucję Yang di-Pertuan Negara, a głową pań stwa został prezydent, wybierany na 4-letnią kadencję przez parlament182. W odniesieniu do najwyższej władzy prawodawczej zaniechano używania formuły „Zgromadze nie Ustawodawcze”, poprzestając jedynie na nazwie „par lament”. Malajski, chiński, angielski i tamilski potwierdzo no jako języki oficjalne nowej republiki, przy czym - po 70 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU dobnie jak dotychczas - przyznano malajskiemu status ję zyka narodowego. 9 sierpnia, dzień uzyskania niepodległo ści, uczyniono świętem państwowym (National Day). Dla przywództwa politycznego Singapuru priorytetową sprawą stało się wypracowanie przemyślanej koncepcji w zakresie polityki zagranicznej, która służyłaby bezpie czeństwu kraju. Profil realizowanej wówczas polityki singa purskiej określa się najczęściej mianem „strategii prze trwania” (strategy for suruiuaf)'*3. W ocenie Lee Kuan Yewa Singapur, który jest małym krajem i na dodatek bez jakichkolwiek zasobów materialnych, musi rozpatrywać swój dobrobyt i bezpieczeństwo w kontekście sytuacji we- wnętrznoazjatyckiej i w ogóle międzynarodowej. „Proble my zewnętrzne - powiedział kiedyś pierwszy premier Sin gapuru - są sprawą życia i śmierci. Połowa problemu w za kresie międzynarodowego przetrwania polega na zdobyciu przyjaciół, którzy nas rozumieją oraz sympatyzują z na mi”184. Singapur pozostanie wolnym i prosperującym kra jem tylko wówczas, jeśli potrafi w pełni wykorzystać geo polityczne atuty własnego położenia i gdy zapewni sobie życzliwość innych państw, a w szczególności supermo carstw. Politycy singapurscy są przekonani, że stabilność i pokój światowy warunkują wprost samo istnienie ich państwa. Strategia polityczna Singapuru sprowadza się do reali stycznej oceny środowiska międzynarodowego, uważnej kontroli trendów w polityce światowej oraz wyzyskiwania niuansów i subtelności w stosunkach międzynarodowych. Państwo to przyjmuje postawę niezaangażowania, ponie waż wydaje się ona najmniej prowokacyjną i najmniej ofensywną opcją polityczną, a co więcej taką, która po zwala utrzymywać bliskie stosunki z większością narodów Afryki i Azji. Singapur stara się balansować między rozbież nymi interesami supermocarstw, upatrując w tym szansę Historia polityczna Singapuru 71 dla siebie. „Bezpieczeństwo - mówił Lee Kuan Yew - Azji Wschodniej zależy od stabilnej równowagi sił pomiędzy trzema ugrupowaniami - Ameryką i Japonią, Chinami oraz Związkiem Radzieckim. Każde z nich ma swoich przyjaciół i sojuszników. Sytuacja byłaby mniej stabilna, gdyby rów nowaga przestała istnieć”185. W opinii kierownictwa singa purskiego dla istnienia niepodległego, bezpiecznego i eko nomicznie zaawansowanego Singapuru niezbędna jest wielostronna obecność mocarstw w regionie Azji Połu dniowo-Wschodniej, co stanowić ma alternatywę dla do minacji jednego kraju. Usunięcie się supermocarstw z Azji mogłoby doprowadzić do konfliktów i użycia siły. To zaś przyniosłoby uzależnienie małych państw od ich więk szych sąsiadów. Lee Kuan Yew twierdzi nawet, iż „azjatyc kie rozwiązanie azjatyckich problemów poprzez konfronta cję oznaczałoby koniec Malezji i Singapuru”186. Singapur wystrzega się popierania któregokolwiek z supermocarstw w ich rywalizacji. Zgodnie z własną stra tegią przetrwania kraj ten odrzuca uczestnictwo w paktach lub sojuszach wojskowych sytuujących się w kontekście rywalizacji wielkich mocarstw czy też kontrowersji ideolo gicznych. Gotów jest natomiast rozwijać i umacniać przyja cielskie więzi ze wszystkimi krajami, bez względu na wy stępujące różnice ideologiczne, społeczne, polityczne lub ekonomiczne187. Przed rokiem 1989 nie unikał handlu z państwami socjalistycznymi, pomimo swojej silnej i stałej opozycji ideologicznej wobec komunizmu188. Singapur przywiązuje szczególne znaczenie do dalsze go rozwijania dobrych stosunków ze swymi sąsiadami w ramach założonego w 1967 roku Stowarzyszenia Naro dów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN)189. Obok Singa puru w skład ASEAN wchodzą Brunei, Filipiny, Indonezja, Malezja, Tajlandia i od lipca 1995 roku Wietnam. Stowarzy szenie zdobyło sobie wysoką pozycję w singapurskiej kon 72 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU cepcji polityki zagranicznej, zaś cel ASEAN - sprowadzają cy się do zbudowania w regionie Azji Południowo-Wschod niej strefy pokoju, wolności i neutralności - stał się podsta wowym wyznacznikiem aktywności Singapuru na arenie międzynarodowej. Udział w ASEAN świadczy o tym, że Sin gapur jest pełnoprawnym podmiotem politycznym w Azji Południowo-Wschodniej, a nie - jak głoszą nieprzychylne mu opinie - ekspozyturą zamorskich Chińczyków czy wręcz „trzecimi Chinami”. Obok państw członkowskich ASEAN, do najważniejszych partnerów politycznych i eko nomicznych Singapuru należą: Stany Zjednoczone, Japo nia, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia, kraje Unii Europejskiej oraz Chińska Republika Ludowa.

Republika Singapuru, zajmująca obszar 682,7 km2, jest obok Malediwów najmniejszym krajem Azji. Jej terytorium zamieszkuje (ze statusem obywatela lub stałego rezyden ta) - według spisu z 2001 roku - 3,37 min ludzi, należących do rozmaitych wspólnot rasowych i narodowościowych. Grupą etniczną zdecydowanie dominującą są Chińczycy, którzy stanowią 76,5% populacji. Malaje to 13,8%, Hindusi - 8,1%, zaś przedstawiciele pozostałych grup narodowo ściowych (głównie Europejczycy, Eurazjaci, Japończycy ¡Arabowie) - 1,6%190. Niepodległemu państwu singapur skiemu, co trzeba podkreślić ze szczególną mocą, udało się położyć kres waśniom i konfliktom rasowym, które z różnym natężeniem przewijały się przez całą historię Sin gapuru, oraz urzeczywistnić harmonijne społeczeństwo wielorasowe, świadome swej tożsamości państwowej. Znaczenie Singapuru - położonego w niezwykle waż nym strategicznie, politycznie i gospodarczo miejscu, na skrzyżowaniu szlaków morskich łączących Bliski Wschód i Indie z Japonią oraz regionem Pacyfiku - jest niewspół miernie duże w porównaniu z jego terytorialną wielkością Historia polityczna Singapuru 73 i liczbą ludności. Singapur należy bowiem do grona wyjąt kowo szybko się rozwijających państw nowo uprzemysło wionych (NIC) i jest cenionym partnerem handlowym oraz gospodarczym. Skala jego sukcesów od przeszło 20 lat wprawia w zdumienie cały świat. Stabilność polityczna kraju, skuteczna i uczciwa administracja, solidna waluta, brak inflacji i bezrobocia oraz rozwojowa orientacja powo dują, że Singapur stał się dogodnym miejscem inwestycji przemysłowych i lokaty kapitału, urastając do rangi jedne go z największych w świecie centrów finansowych. W ro ku 2002 w państwie tym funkcjonowało aż 170 banków, w tym tylko pięć o charakterze czysto lokalnym191. Współczesny Singapur to nie tylko centrum finansowe, lecz także oaza wydajności i profesjonalizmu. Według ana liz międzynarodowego instytutu BERI {Business Enuiron- ment Risk lnformatiori), robotnicy singapurscy od kilku lat są najlepsi w świecie. Ten sam instytut zalicza Singapur, ra zem ze Szwajcarią, Japonią i Republiką Federalną Nie miec, do grona najbardziej atrakcyjnych państw, jeśli idzie o lokatę kapitałów lub też dokonanie inwestycji przemysło wych192. Singapur jest najbogatszym po Japonii państwem Azji. Dochód narodowy per capita sięga 25 tys. dolarów USA i tym samym należy do najwyższych w Trzecim Świe cie193. W okresie niepodległego bytu państwowego tempo wzrostu gospodarczego Singapuru wynosiło przeciętnie 7,8% w skali rocznej, co daje temu krajowi drugie miejsce w świecie po Botswanie194. Singapur zgromadził też impo nujące rezerwy walutowe, które przekraczają 60 mld dola rów USA. Niepodległy Singapur to nie tylko fenomen gospodar czy, ale również nie mniejszy - chociaż słabiej znany i do strzegany - fenomen polityczny. System polityczny kraju cechuje wyjątkowa stabilizacja i uporządkowanie. Od roku 1959 do chwili obecnej Singapur jest rządzony nieprzerwa 74 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU nie przez Partię Akcji Ludowej, a jej charyzmatyczny przy wódca Lee Kuan Yew do listopada 1990 roku nieprzerwa nie sprawował funkcję premiera195. W okresie 1990-2004 na czele singapurskiego rządu stał, wyznaczony przez Lee Kuan Yewa na jego następcę, Goh Chok Tong, który wcze śniej był wicepremierem i ministrem obrony. W sierpniu 2004 roku, po rezygnacji Goh Chok Tonga ze stanowiska szefa rządu, urząd premiera objął Lee Hsien Loong - naj starszy syn Lee Kuan Yewa, który w polityce singapurskiej pojawił się w roku 1984, sprawując od tego czasu różne funkcje ministerialne. Po opuszczeniu fotela premiera Lee Kuan Yew nadal pozostał jednak w rządzie. W okresie pre mierostwa Goh Chok Tonga był ministrem seniorem, zaś w gabinecie Lee Hsien Loonga przypadła mu teka ministra mentora (ministrem seniorem został wtedy były premier Goh Chok Tong). Obie te nietypowe i nieznane w praktyce ustrojowej innych państw rangi ministerialne - ministra se niora i ministra mentora, chociażby już przez same swoje nazwy jednoznacznie pokazują, że ich posiadacz zajmuje w sensie politycznym w obrębie rządu szczególne miejsce. W rzeczywistości Lee Kuan Yew jako minister senior i mi nister mentor nie podejmował działań z zakresu bieżącej administracji, ale ciągle był faktycznym przywódcą kraju i to on wyznaczał realizowaną linię polityczną. Rolę odgry waną przez Lee Kuan Yewa w singapurskim gabinecie jego następca Goh Chok Tong opisywał w taki oto sposób: „Pan Lee doradza ministrom. Ma doświadczenie, mądrość i jest bardzo, bardzo dobrym nauczycielem. Mówię to za siebie i za moich kolegów. Pan Lee nie tylko daje nam własne doświadczenie historyczne, ale wyjaśnia też zasa dy. Możemy dzięki temu zrozumieć, dlaczego pewne uwa runkowania są charakterystyczne dla Singapuru i nigdy się nie zmienią, a inne są mu obce. (...) Nie sposób samo dzielnie zdobyć tej wiedzy, którą on nam przekazuje”196. Historia polityczna Singapuru 75

Tabela 1

Szefowie singapurskiej administracji (1819-2004)

Status polityczny Singapuru Szef admlnlstracjl Lata Terytorium pod zarządem Kompanii William Farquhar 1819-1823 Wschodnioindyjskiej John Crawfurd 1823-1826 Kolonia nad Cieśninami Robert Fullerton 1826-1830 Robert Ibbetson 1830-1833 Kenneth Murchison 1834-1837 Samuel G. Bonham 1837-1843 William Butterworth 1843-1855 Edmund Blundell 1855-1859 Orfeur Cavenagh 1859-1867 Kolonia Korony Harry George Ord 1867-1873 Andrew Clarke 1873-1875 William Jervois 1875-1877 William Robinson 1877-1879 Frederick Weld 1880-1887 Cecil C. Smith 1887-1893 Charles Mitchell 1894-1899 Frank Swettenham 1901-1903 John Anderson 1904-1911 Arthur H. Young 1911-1919 Laurence Guillemard 1920-1927 Hugh Clifford 1927-1929 Cecil Clementi 1930-1934 Shenton Thomas 1934-1946 Okupacja japońska 1942-1945 Brytyjska administracja wojskowa Louis Mountbatten 1945-1946 Wydzielona Kolonia Korony Franklin Gimson 1946-1952 John Feams Nicoll 1952-1955 Robert Black 1955-1957 Wewnętrzna autonomia w ramach William Goode 1957-1959 brytyjskiej Wspólnoty Narodów David Marshall 1955- 1956 Lim Yew Hock 1956- 1959 Lee Kuan Yew 1959-1963 Singapur w składzie Federacji Malezji Lee Kuan Yew 1963-1965 Republika Singapuru Lee Kuan Yew 1965-1990 Goh Chok Tong 1990-2004 Lee Hsien Loong 2004-

Źródło: Singapore Facts and Pictures 1989, s. 14-15 i Singapore Yearbook 2003, s. 34. 76 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Dominacja Partii Akcji Ludowej w życiu politycznym niepodległego Singapuru jest absolutna i osiąga rozmiary nieznane gdzie indziej w świecie. Mimo istnienia wielopar- tyjności oraz konkurencyjnych wyborów, w okresie 1968- -1980 podczas czterech kolejnych wyborów powszech nych ugrupowaniom opozycyjnym nie udało się uzyskać ani jednego miejsca w parlamencie. Procent głosów odda nych na PAP wahał się wówczas od 84,4 do 69. Pierwszym politykiem opozycyjnym, który po wielu latach pojawił się w parlamencie, był Joshua Jeyaretnam z Partii Robotniczej (WP), a stało się to w roku 1981 za przyczyną jego zwycię stwa w wyborach uzupełniających. Wybory 1984 roku przy niosły PAP 62,9% głosów oraz stratę dwóch miejsc parla mentarnych. Przypadły one - ponownie - Jeyaretnamowi i po raz pierwszy Chiam See Tongowi - liderowi Singapur skiej Partii Demokratycznej (Singapore Democratic Party - SDP). W wyborach z 1988 roku PAP uzyskała 61,8% głosów oraz wszystkie miejsca w parlamencie z wyjątkiem jedne go, które znowu wywalczył Chiam See Tong. W wyborach 1991 roku partia rządząca straciła cztery mandaty, trzy przypadły SDR zaś jeden WP. Kolejne wybory parlamentar ne odbyły się w 1997 roku, PAP zdobyła wtedy 81 z 83 miejsc w izbie, a po jednym deputowanym miały dwa ugrupowania - WP oraz utworzona w 1994 roku po rozła mie w SDP Singapurska Partia Ludowa (Singapore People’s Party - SPP). Identyczny rezultat przyniosły wybory z 2001 roku - PAP zapewniła sobie 82 z 84 miejsc parlamentar nych, po jednym mandacie ponownie osiągnęły WP i SPP197. Wypada dodać jeszcze, że w wyborach w latach 1991-2001 na PAP głosowało od 60 do 75% wyborców. W tym sensie Singapur stanowi niepowtarzalną w swoim rodzaju „demokrację bezalternatywną”, „demo krację w azjatyckim stylu” bądź jak kto woli - „autokrację oświeconą”, jeśli zważy się na pewną dozę autorytaryzmu Historia polityczna Singapuru 77 charakteryzującą politykę partii rządzącej. Wypada jednak podkreślić fakt, że system polityczny Singapuru, trwale opa nowany przez PAP, działa sprawnie i efektywnie, tworząc dogodne instytucjonalne warunki dla rozwoju ekonomicz nego kraju. Polityczna niezmienność władzy państwowej i brak rzeczywistych alternatyw politycznych nie są rezulta tem represji i zastosowania dyktatorskich metod rządzenia, co więcej zjawiska te nie wywołują - co nader pozytywnie odróżnia Singapur od zdecydowanej większości państw Trzeciego Świata - niekorzystnych praktyk korupcyjnych czy oligarchizacji politycznej. Przeciwnie - rządowa admi nistracja singapurska uchodzi za wzór kompetencyjności i uczciwości, funkcjonując niczym - jak określił to kiedyś jeden z badaczy - „szwajcarski zegarek pod surowymi rzą dami premiera Lee Kuan Yewa”198. Singapur zaliczany jest bowiem do grona najmniej skorumpowanych państw świata.

PRZYPISY

1 Zob. C.M. Tbrnbull, A History of Singapore 1819-1975, Singapore- -Oxford-New York 1985, s. 1. 2 P. Wheatley, The Golden Khersonese, Kuala Lumpur 1961, s. 152. Zob. także N. Ginsburg, Ch.F. Roberts Jr., Malaya, Seattle 1958, s. 18. 3 Hsu Yun-ts’iao, Notes on Malay Peninsula in Ancient Voyages, „Journal of the South Seas Society”, 1948, vol. 2, s. 1-16, i Hsu Yun- ts’iao, Singapore in the Remote Past, „Journal of the Malaysian Branch Royal Asiatic Society”, 1973, vol. 1, s. 6-9. 8 B.F. Colless, The Ancient History of Singapore, „Journal of So utheast Asian History”, 1969, vol. 1, s. 5-7. 5 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 2. 6 Singapore Yearbook 2003, s. 28. 7 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 2. 8 Ibidem. 78 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

9 Ibidem, s. 2-3. C.M. Turnbull powiada, że „nazwa »Singapur« jest paradoksalna, ponieważ żaden lew nigdy nie postawi! łapy w tym »lwim mieście«" (s. 1). 10 P. Trolliet, N. de Mitry, L'Économie de Singapour, Paris 1979, s. 11. 11 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 3. 12 Singapore Yearbook 2003, s. 28. Zob. również N. Ginsburg, Ch.F. Roberts Jr., Malaya, s. 23-25. 13 N. Ginsburg, Ch.F. Roberts Jr., Malaya, s. 28, i C.A. Fisher, So uth-east Asia. A Social, Economic and Political Geography, London- -NewYork 1965, s. 127-133. 14 N. Ginsburg, Ch.F. Roberts Jr., Malaya, s. 30, i R. Stiller, J. War- da, Malezja, Warszawa 1970, s. 120-121. 15 Zob. G.W. Irwin, The Dutch and the Tin Trade of Malaya in the Seventeenth Century [w:] J. Ch’en, N. Tarling (eds.), Studies in the Social History of China and South-east Asia, Cambridge 1970, s. 267-287; R.Z. Leirissa, The Dutch Trading Monopolies [w:] H. Soe- badio, C.A. du Marchie Sarvaas (eds.), Dynamics of Indonesian His tory, Amsterdam-New York-Oxford 1978, s. 189-206; H.P. Jones, In donesia: The Possible Dream, New York 1971, s. 19-36, i C.A. Fisher, South-east Asia..., s. 134-139. 16 R. Stiller, J. Warda, Malezja, s. 121-122. 17 Singapore Yearbook 2003, s. 29. 18 C.M. TUrnbull, A History of Singapore..., s. XIII. 19 Ibidem, s. 7. 20 R. Stiller, J. Warda, Malezja, s. 123. 21 Singapore Yearbook 2003, s. 29. 22 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 9-10. Dodajmy, iż walutą, o której tutaj mowa, są srebrne dolary hiszpańskie. W owym czasie stanowiły one powszechnie używany środek płatniczy w Azji Południowo-Wschodniej. 23 Ibidem, s. 10. 24 R. Stiller, J. Warda, Malezja, s. 124. Zob. też C.A. Fisher, South- -east Asia..., s. 593. 25 N. Ginsburg, Ch.F. Roberts Jr., Malaya, s. 36. 26 Singapore Facts and Pictures 1989, s. 9. 27 C.M. Tbrnbull, A History of Singapore..., s. 14. 28 Ibidem, s. 36. 29 P. Trolliet, N. de Mitry, L'Économie..., s. 12, oraz R. Stiller, J. Warda, Malezja, s. 124. Historia polityczna Singapuru 79

30 R. Stiller, J. Warda, Malezja, s. 125. 31 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 30. 32 C.A. Fisher, South-east Asia..., s. 145-146, 592. 33 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 29-30. 31 R Troiliet, N. de Mitry, L’Économie..., s. 13. 35 Singapore Facts and Pictures 1998, s. 10. 36 Zob. J. Kathirithamby-Wells, Early Singapore and the inception of a British administrative tradition in the Straits Settlements (1819- -1832), „Journal of the Malaysian Branch Royal Asiatic Society”, 1969, vol. 2, s. 48-73. 37 C.M. Tbrnbull, A History of Singapore..., s. 34. 38 Ibidem, s. 31. 39 G.W. Earl, The Eastern Seas, Kuala Lumpur 1971, s. 145. 40 Singapore Yearbook 2003, s. 30. 41 R. Stiller, J. Warda, Malezja, s. 126. 42 Singapore Facts and Pictures 1989, s. 14. Do momentu inwazji japońskiej w Singapurze rezydowało 14 gubernatorów brytyjskich. 43 F. Doré, Les Régimes Politiques en Asie, Paris 1973, s. 103, oraz C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 79. 44 Ibidem. 45 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 80. 46 Singapore Yearbook 2003, s. 30. 47 Ibidem. 48 Ibidem. Zob. ponadto Chiang Hai Ding, Sino-British Mercantile Relations in Singapore's Entrepôt Trade 1870-1915 [w:j J. Ch’en, N. Tarling (eds.), Studies in the Social History..., s. 247-266. 49 N. Ginsburg, Ch.F. Roberts Jr., Malaya, s. 43, i C.A. Fisher, So uth-east Asia..., s. 597. 50 Federation of Malaya. Annual Report 1952, Kuala Lumpur 1953, s. 322. 51 N. Ginsburg, Ch.F. Roberts Jr., Malaya, s. 43, i C.A. Fisher, So uth-east Asia..., s. 597-598. 52 P. Loh Fook Seng, The Malay States: Political Change and So cial Policy 1877-1895, Kuala Lumpur 1969, s. 104-105. 53 N. Ginsburg, Ch. F. Roberts Jr., Malaya, s. 44. 54 Ibidem. 55 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 128. 56 Ibidem, s. 112. 57 Ibidem, s. 135-136. 58 Ibidem, s. 136. 80 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

59 Ibidem, s. 137. 60 Ibidem, s. 148. 61 Malaysia in Brief 1986, Kuala Lumpur 1987, s. 26-34. 62 R. Stiller, J. Warda, Malezja, s. 134. 63 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 144. 84 Ibidem, s. 135. 65 Ibidem, s. 138-139. 66 R.O. Winstedt, Malaya and its History, London 1948, s. 61. 67 Singapore. An Illustrated History 1941-1984, Singapore 1985, s. 15. 68 Ibidem, s. 16. 69 Ibidem. 79 „Mirror”, 15 February, 1989, s. 8. 71 M. Tsuji, Singapore: the Japanese Version, Sydney 1960, s. 269. 72 Ibidem, s. 175. 73 B. Mrozek, Historia najnowsza Azji Południowo-Wschodniej, Wàrszawa 1973, s. 430. 74 Ibidem. Zob. także Singapore. An Illustrated History, s. 51. 75 B. Mrozek, Historia najnowsza..., s. 429. 76 Ibidem. 77 A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 2. 78 Singapore. An Illustrated History, s. 52. 79 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 197-198. 80 Ibidem, s. 212-213. 81 Singapore. An Illustrated History, s. 53. 82 Zob. L.A. Mills, Malaya. A Political and Economic Appraisal, Minneapolis 1958, s. 31-33. 83 Singapore. An Illustrated History, s. 87. 84 F. Doré, Les Régimes..., s. 107-108; N. Ginsburg, Ch.F. Roberts Jr., Malaya, s. 45, 443-444; L.A. Mills, Malaya, s. 33-36, oraz R. Emerson, Representative Government in Southeast Asia, Cam bridge Massachusetts 1955, s. 63-64. 85 Singapore. An Illustrated History, s. 89. 86 Singapore Yearbook 1989, s. 40. 87 C.M. TUrnbull, A History of Singapore..., s. 234. 88 Ibidem. 89 Ibidem, s. 235. 90 Singapore Facts and Pictures 1989, s. 10. 91 Zob. B. Mrozek, Historia najnowsza..., s. 432. Historia polityczna Singapuru 81

92 L.A. Mills, Malaya..., s. 44-45. 93 Singapore. An Illustrated History, s. 89, i C.M. TUrnbull, A Histo ry of Singapore..., s. 229. 94 Szczegółowo o Malajskim Związku Demokratycznym pisze Ph. Hoalim w pracy The Malayan Democratic Union: Singapore's First Democratic Party, Singapore 1973. 95 C.M. Ttirnbull, A History of Singapore..., s. 235-236. 96 Singapore. An Illustrated History, s. 91. 97 L.A. Mills, Malaya..., s. 52. 98 Singapore. An Illustrated History, s. 119. 99 C.M. TUrnbull, A History of Singapore..., s. 241. 100 Singapore Yearbook 1989, s. 40. 101 C.M. TUrnbull, A History of Singapore..., s. 241-242. 102 L.A. Mills, Malaya..., s. 119-122. 103 Zob. Report of the Constitutional Commission (The Rendel Report), Singapore 1954. 1M Ibidem. 105 Shee Poon Kim, The Evolution of the Political System [w:] J.S.T. Quah, Chan Heng Chee, Seah Chee Meow (eds.), Government and Politics of Singapore, Singapore-Oxford-New York 1985, s. 4. 106 Zob. Chan Heng Chee, D. Marshall, A Sensation of Indepen dence, Singapore-Oxford-New York 1984. 107 Chan Heng Chee, The Dynamics of One Party Dominance. The PAP at the Grass-Roots, Singapore 1976, s. 10. 108 A. Josey, Lee Kuan Yeu>..., s. 124. 109 Singapore. An Illustrated History, s. 124. 110 Ibidem. Zob. również N. Ginsburg, Ch.F. Roberts Jr., Malaya, s. 451, i L.A. Mills, Malaya..., s. 122-125. 111 C.M. TUrnbull, A History of Singapore..., s. 258. 112 L.A. Mills, Malaya..., s. 124. 113 Singapore. An Illustrated History, s. 152. ,H Singapore Yearbook 1989, s. 42. 1,5 L.A. Mills, Malaya..., s. 136-137. 116 Ibidem, s. 137-138. 117 Ibidem, s. 139-141. 118 Singapore Yearbook 1989, s. 43. 119 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 264. 120 Malaje ostatecznie uzyskały niepodległość 31 sierpnia 1957 roku. Zob. Tun Mohamed Suffian, H.P. Lee, F.A. Trindade, The Consti- 82 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

tution of Malaysia, Its Development 1957-1977, Kuala Lumpur- -Oxford-New York-Melbourne 1979, s. XI, 1-3; S.S. Bedlington, Ma laysia and Singapore. The Building of New States, Ithaca-London 1978, s. 141-142, oraz I. Kassim, Race, Politics and Moderation. A Study of the Malaysian Electoral Process, Singapore 1979, roz. I. 121 C.M. Hirnbull, A History of Singapore..., s. 264. 122 State of Singapore Act 1958, roz. 59. 123 Singapore (Constitution) Order in Council 1958, art. 72 i 73. 124 F. Doré, Les Régimes..., s. 123. 125 Singapore Legislative Assembly Elections - Amendment - Or dinance 1959, art. 18. 126 Singapore (Constitution) Order in Council 1958, art. 74. 127 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 269. 129 Ibidem. 129 The Tasks Ahead (Monthly Report of the People's Action Par ty), Singapore, February 1959, s. 2. 130 The Tasks Ahead, Singapore, April 1959, s. 8-9. 131 Ibidem. 132 Singapore. An Illustrated History, s. 156. 133 Singapore Yearbook 2003, s. 32, i Ong Chit Chung, The 1959 Singapore General Election, „Journal of Southeast Asian Studies", 1975, vol. 1, s. 61-86. 134 Singapore. An Illustrated History, s. 157. 135 Ibidem, s. 156. 136 Singapore Yearbook 1988, s. 32. 137 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 271. 139 Singapore Yearbook 1989, s. 43. 139 A.K. Wong, S.H.K. Yeh (eds.), Housing a Nation. 25 Years of Public Housing in Singapore, Singapore 1985, s. 1-3. 140 Singapore. An Illustrated History, s. 189. 141 Lee Kuan Yew, The Battle for Merger, Singapore 1961, s. 166. 142 Zob. TJ. Bellows, The People's Action Party of Singapore: Emergence of A Dominant Party System, New Haven 1973, s. 37. 143 Ibidem, s. 38-39. 144 Ibidem, s. 39. 145 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 277-278. 146 Shee Poon Kim, The Evolution..., s. 6; T.J. Bellows, The Pe ople’s Action Party..., s. 42, oraz M. Edwards, Asia in the Balance, Harmondsworth 1962, s. 193-194. Historia polityczna Singapuru 83

H7 Singapore. An Illustrated History, s. 190. 188 Ibidem. 189 T.J. Bellows, The People's Action Party..., s. 41. 150 Pang Eng Fong, Tan Chwee Huai, Trade Unions and Industrial Relations [w:| P.S.J. Chen (ed.), Singapore: Development Policies and Trends, Singapore-Oxford-New York-Melbourne 1983, s. 230. 151 A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 17 152 Singapore. An Illustrated History, s. 191. 153 T.J. Bellows, The People’s Action Party..., s. 41. 158 A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 173, i Pang Cheng Lian, The Pe ople's Action Party, Singapore 1971, s. 15. 155 C.M. Tùrnbull, A History of Singapore..., s. 279. 156 Singapore Yearbook 1989, s. 44. 157 Singapore. An Illustrated History, s. 221. 158 A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 10. 159 Lee Kuan Yew, The Battle..., s. 123. 160 C.M. Tùrnbull, A History of Singapore..., s. 280. 161 Comments by the Singapore Government on the Memoran dum by Nineteen Singapore Opposition Assemblymen to the United Nations Committee on Colonialism, Singapore 1962. 162 Singapore. An Illustrated History, s. 223-224. 163 Shee Poon Kim, The Evolution..., s. 8, oraz W.A. Hanna, Ma laysia: A Federation in Prospect, New Haven 1962, s. 11. 168 C.M. Turnbull, A History of Singapore..., s. 281. 165 Malaysia Agreement concluded between the U.K., Federation of Malaya, North Borneo, Sarawak and Singapore, Singapore 1963, i R. Scott (ed.), The Politics of New States, London-Sydney 1970, s. 104. 168 Brunei aż do 1 stycznia 1984 roku, kiedy to uzyskało niepodle głość, pozostawało kolonią brytyjską. 167 Zob. F. Doré, Les Régimes..., s. 289-290; A. Bullock, O. Stally- brass (eds.), The Fontana Dictionary of Modern Thought, London 1983, s. 128; A. Palmer, The Penguin Dictionary of Twentieth-Century History 1900-1982, Harmondsworth 1987, s. 197; Z.H. Ahmad, H. Crouch (eds.), Military - Civilian Relations in South-East Asia, Sin gapore-Oxford-New York 1985, s. 59; Indonezija, Moskwa 1988, s. 189-190; R. Stiller, J. Warda, Malezja, s. 181-183, oraz W. Góralski, Problemy pokoju i bezpieczeństwa Azji, Warszawa 1979, s. 205-215. 168 Singapore. An Illustrated History, s. 226. 84 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

169 TJ. Bellows, The People's Action Party..., s. 51. 170 Ibidem. 171 C.M. Hirnbull, A History of Singapore..., s. 286. 172 Singapore. An Illustrated History, s. 267. 173 Ibidem, s. 268. 174 C.M. TUrnbull, A History of Singapore..., s. 289. 175 Ibidem, s. 291. 176 Singapore Yearbook 1989, s. 45. 177 Declaration by the Convenors of the Malaysian Solidarity Co nvention, Singapore 1965. Zob. ponadto Lee Kuan Yew, Towards a Malaysian Malaysia, Singapore 1965. 178 Singapore. An Illustrated History, s. 269. 179 Proclamation of Singapore, Prime Minister Office, Singapore, Dated the 9th Day of August 1965. 180 P. Trolliet, N. de Mitry, L'Économie..., s. 17. 181 Singapore Facts and Pictures 1998, s. 11. 182 F. Doré, Les Régimes..., s. 140. 183 Zob. Obaid U1 Haq, Foreign Policy [w:] J.S.T. Quah, Chan Heng Chee, Seah Chee Meow (eds.), Government..., s. 276-306; Iau Teik Soon, Singapore and ASEAN [w:] RS.J. Chen (ed.), Singapore..., s. 285-299; Chan Heng Chee, Winning friends who understand, „Mir ror”, 1 September, 1988, s. 12-14, oraz M. Bankowicz, Polityka za graniczna Republiki Singapuru, „Sprawy Międzynarodowe”, 1988, nr 5, s. 99-108. 184 Chan Heng Chee, Singapore’s Foreign Policy 1965-1968, „Jour nal of Southeast Asian History", 1969, vol. 1., s. 178. 185 Lee Kuan Yew, Japan and East Asian Stability, Singapore 1983, s. 1. 186 Lee Kuan Yew, Prime Minister's Speeches, Press Conferences, Interviews, Statements, ets., Singapore 1966, s. 87. 187 Singapore Yearbook 1986, s. 56. 188 Obaid U1 Haq, Foreign Policy, s. 283. 189 Zob. M. Bankowicz, Doktryna i praktyka polityczna ASEAN, „Sprawy Międzynarodowe”, 1989, nr 3, s. 71-84. 190 Singapore Yearbook 2003, s. 47. 191 Ibidem, s. 162. 192 „Mirror”, 1 March, 1989, s. 8. 193 Singapore Yearbook 2003, s. 50. Historia polityczna Singapuru 85

194 N. Holloway, Singapore: Island of the Future, „Far Eastern Eco nomic Review”, 8 January 1987, s. 47. Zob. także „Singapore Bulle tin", August 1987, s. 18. 195 Sylwetkę polityczną Lee Kuan Yewa szczegółowo omawiam w książce Demokraci i dyktatorzy..., s. 211-229. 196 Cyt. za R.K. Vasil, Governing Singapore. A History of National Development and Democracy, St. Leonards 2000, s. 143. 197 Dane wyborcze za Singapore Yearbook 2003, s. 34, oraz www.nationmaster.com/country/sn/Democracy. 198 T. Oka, Stability in Asia, „Foreign Affairs”, 1984, No. 3, s. 667.

KONSTYTUCJA I WARTOŚCI POLITYCZNE PAŃSTWOWOŚCI SINGAPURSKIEJ

2.1. Zasady konstytucyjne

Singapur ma pisaną konstytucję, która aż do 31 marca 1980 roku składała się z trzech odrębnych dokumentów: konstytucji Singapuru (uchwalonej 16 września 1963 roku, tj. w czasie, kiedy Singapur byt częścią składową Federacji Malezji), aktu z 9 sierpnia 1965 roku ogłaszającego powsta nie niepodległej Republiki Singapuru i konstytucji Malezji z 31 sierpnia 1957 roku, aczkolwiek tylko w tej jej war stwie, która dala się zastosować w warunkach istnienia niezależnego państwa singapurskiego1. Sytuacja ta była nad wyraz niekorzystna, ponieważ rozproszenie regulacji konstytucyjnych oraz ich wyjątkowa niejednorodność ro dzić mogły rozmaite problemy tak w warstwie interpreta cyjnej, jak i użytkowej. Było to zagrożenie bardziej poten cjalne niż rzeczywiste, aczkolwiek z faktu jego istnienia zdawano sobie sprawę. A fortiori w rozwiązaniu obowiązu jącym w Singapurze w okresie 1965-1980 poniekąd tkwił unikatowy w skali światowej paradoks. Otóż, życie poli 88 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU tyczne i ustrój Singapuru - będącego suwerennym pań stwem - w pewnej mierze kształtowała konstytucja obce go państwa, tj. Malezji. Przerwaniu tego stanu rzeczy służyć miało opubliko wanie 31 marca 1980 roku, na mocy wspólnej decyzji par lamentu, prezydenta i rządu, tzw. reprintu „Konstytucji Re publiki Singapuru” (The Constitution of the Republic ofSin- gapore) w formie jednolitego tekstu, łączącego w sobie za chowujące aktualność postanowienia dotychczasowych dokumentów konstytucyjnych2. W tym sensie więc był to reprint, a nie jakaś zupełnie nowa konstytucja, że wszyst kie jej sformułowania obowiązywały już uprzednio. Konstytucja singapurska jest dokumentem stosunko wo rozległym. Składa się ze 162 artykułów podzielonych na XIV części oraz trzech załączników. Tytuły poszczegól nych części są następujące: 1 - Wstęp, II - Republika i kon stytucja, III - Ochrona suwerenności, IV - Fundamentalne wolności, V - Rzqd, VI - Legislatura, VII - Prezydencka Rada Praw Mniejszości, VIII - Sądownictwo, IX - Służba publiczna, X - Obywatelstwo, XI - Postanowienia finanso we, XII - Szczególne uprawnienia przeciwko działalności wywrotowej i w sytuacji zagrożenia, XIII - Postanowienia ogólne i XIV - Postanowienia przejściowe. Kończące kon stytucję załączniki dotyczą: I - tekstów przysiąg składanych przed objęciem najważniejszych urzędów państwowych, II - przysięgi składanej po nabyciu obywatelstwa singapur skiego i III - dodatkowych postanowień związanych z for mami i sposobami otrzymywania obywatelstwa. „Singapur - głosi art. 3 konstytucji - jest suwerenną re publiką znaną jako Republika Singapuru”3. Mamy tutaj do czynienia z dwiema fundamentalnymi zasadami - suwe rennością i republikanizmem, na których wspiera się sys tem polityczny Singapuru. O ile republikanizm jest sprawą oczywistą i niewymagającą dodatkowych komentarzy, o ty Konstytucja i wartości polityczne państwowości singapurskiej 89 le uczynienie z suwerenności cechy przesądzającej o spe cyfice państwa, innymi słowy - wskazanie na suweren ność jako na wartość pierwszoplanową i zasadniczą, ma doniosłe konsekwencje oraz zasługuje na uwypuklenie. Wspomniany przepis konstytucyjny został zapewne pomy ślany jako szczególne i mocne zaprzeczenie ciągnącej się przez dziesiątki lat tradycji politycznej, w której Singapur ustawicznie występował jako terytorium zależne i niesa modzielne, z natury rzeczy poddane zewnętrznej kontroli, zaś wszelka myśl o jego ewentualnej niezależności ucho dziła za niemożliwość bądź utopię. Dlatego też tak wielką estymą - podobnie zresztą jak i w zdecydowanej większo ści państw Trzeciego Świata - otacza się uzyskaną niepod ległość i pojawienie się po raz pierwszy w historii własnej państwowości. W konsekwencji tego wszystkiego ustrojo- dawcy singapurskiemu nie wystarczała konstatacja, iż Sin gapur jest osobną republiką, co przecież - jakkolwiek im plicite - zawiera już suwerenność, lecz dążył do uzyskania swoistego wzmocnienia w tej mierze, podkreślenia, że istotnie Singapur jest wyodrębnionym organizmem poli tycznym, cieszącym się prawdziwą niepodległością, a to gwarantować mogła jedynie zastosowana formuła konsty tucyjna o suwerennej republice. Tak zdecydowane postawienie sprawy suwerenności w artykule zawierającym niejako definicję państwa przyno si dalsze implikacje w tekście konstytucji, której cała jedna część - o czym już była mowa - jest poświęcona ochronie suwerenności państwa. „Nie może - mówi art. 6 - mieć miejsca (a) żadne zrzeczenie się lub przeniesienie, zarów no w całości, jak i w części, suwerenności Republiki Singa puru jako niepodległego państwa, czy to poprzez połącze nie czy włączenie do jakiegoś innego suwerennego pań stwa, innej federacji, konfederacji, kraju bądź terytorium, lub w jakikolwiek inny sposób; i (b) żadne zaniechanie 90 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU kontroli nad singapurskimi silami policyjnymi lub singapur skimi silami zbrojnymi, chyba że takie zrzeczenie się, prze niesienie czy zaniechanie zostanie potwierdzone w naro dowym referendum przez nie mniej niż dwie trzecie wszystkich glosujących”4. Pojawia się w tym miejscu pytanie, czy przywołany ar tykuł pozostawiony sam sobie aby nie zanadto absolutyzu je suwerenność i czy w rezultacie nie zakłada on całkowi tej samowystarczalności w dziedzinie politycznej, militar nej i gospodarczej. Wszak bowiem każde działanie na are nie międzynarodowej, podjęte w zakresie wspomnianych dziedzin, nieść może ryzyko podważenia absolutnie poj mowanej suwerenności poprzez nieuchronne uwikłanie państwa w różnorodne zobowiązania i współzależności. Wyjaśnienie tej kwestii znajdujemy w następnym zapisie konstytucyjnym, który dopuszcza uczestnictwo Singapuru wspólnie z obcymi państwami w każdym przedsięwzięciu, projekcie i transakcji, pod warunkiem, że przynosi ono kra jowi określone korzyści ekonomiczne, finansowe, przemy słowe, społeczne, kulturalne, oświatowe lub inne. Ten sam artykuł nie wyklucza zawierania przez Singapur z innymi su werennymi państwami traktatów, porozumień, konwencji i paktów służących wzajemnej obronie, wspólnemu bezpie czeństwu bądź też innym korzystnym dla kraju celom5. „Niniejsza konstytucja - czytamy w art. 4 - stanowi najwyższe prawo Republiki Singapuru i wszystkie inne pra wa stanowione przez legislaturę muszą być z nią zgodne”6. Zmiany konstytucji - z wyjątkiem spraw dotyczących su werenności państwowej i rozstrzyganych w referendum - mogą być dokonywane w formie aktu parlamentarnego potwierdzonego przez przynajmniej dwie trzecie deputo wanych. Wśród praw gwarantowanych przez konstytucję na czoło wysuwa się wolność jednostki ludzkiej. „Żadna oso Konstytucja i wartości polityczne państwowości singapurskiej 91 ba - powiada art. 9 - nie może zostać pozbawiona życia lub osobistej wolności; wyjątkiem są sytuacje przewidzia ne przez prawo”7. Osoba uwięziona ma prawo złożenia skargi w Sądzie Najwyższym, o ile kwestionuje i nie zgadza się ze stawianymi jej zarzutami. W takiej sytuacji Sąd Naj wyższy zobowiązany jest jak najszybciej zbadać skargę i je śli potwierdzi jej zasadność, osoba pozbawiona wolności winna zostać niezwłocznie wypuszczona z aresztu8. Kon stytucja stanowi również, iż każdy zatrzymany musi być natychmiast poinformowany o stawianych mu zarzutach i może konsultować się oraz korzystać z usług wybranego przez siebie prawnika9. Co ciekawe, gwarancje te nie mają zastosowania wobec „obcego wroga i osoby aresztowanej za znieważenie parlamentu”10. W dalszej kolejności konsty tucja zakazuje niewolnictwa i pracy przymusowej. Jednak że w nadzwyczajnej sytuacji parlament jest władny wydać ustawę o pracy obowiązkowej dla celów państwowych. Drugą obok wolności podstawową zasadą życia spo łecznego jest równość. „Wszyscy ludzie - mówi art. 12 - są równi wobec prawa i korzystają z jednakowej ochrony pra wa"11. Niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja obywatela z racji wyznawanej religii, rasy, pochodzenia lub miejsca urodzenia. Żaden obywatel Singapuru nie może zostać skazany na banicję i usunięty z kraju. Konstytucyjnie gwarantowana jest również swoboda przemieszczania się oraz wyboru miejsca zamieszkania. Zgodnie z art. 14 „(a) każdy obywatel Singapuru ma prawo do wolności słowa i wypowiedzi; (b) wszyscy obywatele Singapuru mają prawo gromadzenia się pokojowo i bez broni; i (c) wszyscy obywatele Singapuru mają prawo do zakładania stowarzyszeń"12. Niemniej jednak parlament może prawa te obłożyć restrykcjami w wypadku, gdyby korzystanie z nich stwarzało zagrożenie dla „bezpieczeń stwa Singapuru lub jakiejś jego części, przyjacielskich sto 92 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU sunków z innymi krajami, porządku publicznego bądź mo ralności”, a także w celu zapewnienia „ochrony przywile jów parlamentu” i przeciwdziałania „znieważeniu sądu, zniesławieniu lub podburzaniu do popełnienia przestęp stwa"13. Możliwe są ponadto ograniczenia w zakresie wol ności stowarzyszania się formułowane przez ustawodaw stwo dotyczące stosunków pracy i wychowania. Wreszcie każdy obywatel uzyskuje prawo do wyznawania, praktyko wania oraz propagowania własnej religii.

2.2. Symbolika państwowa

Barwami Republiki Singapuru są kolory czerwony i biały. Flaga państwowa składa się z dwóch poziomych pasów - czerwonego na górze i białego na dole. W lewym górnym rogu znajduje się biały półksiężyc, a obok niego pięć białych gwiazd tworzących koło. Czerwień symbolizo wać ma powszechne braterstwo i równość wszystkich lu dzi, zaś biel - powszechność i nieśmiertelność czystości oraz cnoty. „Półksiężyc - jak objaśnia jedno z rządowych wydawnictw - reprezentuje będący w rozwoju młody na ród, oświetlany ideałami demokracji, pokoju, postępu, sprawiedliwości i równości symbolizowanymi przez pięć gwiazd"14. Ideały te uważa się za najważniejsze wartości państwa i filary porządku politycznego. Państwowe godło Singapuru składa się z kilku ele mentów. Centralne miejsce w kompozycji godła zajmuje czerwona tarcza, w którą wpisano biały półksiężyc i pięć białych gwiazd ułożonych w koto. Tarcza ta jest podtrzy mywana z lewej strony przez lwa i z prawej - przez tygry sa. Lew reprezentuje Singapur, natomiast tygrys - histo ryczne związki łączące wyspę Singapur z Malajami. Poniżej Konstytucja i wartości polityczne państwowości singapurskiej 93 tarczy, u stóp lwa i tygrysa, usytuowana została niebieska szarfa z wypisanym na niej złotymi literami hasłem „Maju- lah Singapura” (niech Singapur rozkwita), stanowiącym motto republiki. Symbolem narodowym jest z kolei czer wona głowa lwa. Lew, od którego pochodzi nazwa Singa puru, „symbolizuje odwagę, siłę i doskonałość”15. Wreszcie hymnem Singapuru jest kompozycja pt. Majulah Singapu ra, do której muzykę i słowa ułożył Zubir Said. Singapur, uznając tradycje i wartości ideowe zamiesz kujących na jego obszarze wspólnot narodowych za swe własne, szanuje kulturowy pluralizm, a propagowany mo del narodowego etosu bynajmniej nie zmierza do syntezy. Stąd aż dziesięć dni w roku traktuje się jako święta pu bliczne, a w tym tylko jedna data - 9 sierpnia (dzień pro klamowania niepodległości w 1965 roku - National Day') związana jest bezpośrednio z losami singapurskiej pań stwowości. Pozostałe święta publiczne - wyjątkiem jest tu taj międzynarodowe święto pracy 1 Maja - odwołują się do tradycji narodowych bądź religijnych16. Zaprezentowana powyżej symbolika państwowa na der wyraziście odzwierciedla orientację rozwojową kraju, zawiera imperatyw zmiany i nieustawania w poszukiwaniu coraz lepszego ładu społecznego. Nieposiadający wła snych tradycji politycznych i dysponujący krótką historią niepodległego bytu państwowego, Singapur uwalnia się tym samym od obowiązku pielęgnowania narodowych mi tów, reminiscencji, które niekiedy funkcjonują niczym ba last, przynajmniej w sferze narodowej kondycji duchowej. Nie mając ipso facto możliwości spojrzenia wstecz, Singa pur kieruje wzrok swój w przyszłość. 1 tę właśnie opcję stara się pomieścić i zarazem zaznaczyć przyjęta symboli ka państwowa. 94 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

2.3. Ideologia narodowa

Singapur jest społeczeństwem, w którym krzyżuje się wiele ras, języków, religii i kultur. Obserwacje wykazują, iż w młodych państwach Trzeciego Świata, które uzyskały niezależność na fali procesów dekolonizacyjnych zacho dzących po II wojnie światowej, wyjątkowo często wynika ją większe lub mniejsze nieporozumienia etniczne, prowa dzące w konsekwencji do ogólnospołecznych napięć, wro gości i aktów przemocy, zagrażających wręcz samemu ist nieniu tych państw17. Elity polityczne Singapuru bardzo szybko doszły do przekonania, że jedynie narodowy konsensus stwarza pod stawę stabilności i efektywnego funkcjonowania systemu politycznego kraju. Lata niepodległości poświęcono więc na budowę poczucia singapurskiej tożsamości. Zamierza no wytworzyć wśród ludności świadomość identyfikacji z państwem singapurskim. Trzeba powiedzieć, iż zabiegi te zaowocowały pozytywnymi rezultatami. Badania, przepro wadzone w latach siedemdziesiątych XX wieku przez so cjologa Chiew Seen-Konga, potwierdziły wysoki stopień identyfikacji mieszkańców kraju z młodym państwem sin gapurskim. Pbnad 90% obywateli było skłonnych nazywać się Singapurczykami, czyli wskazywać na tożsamość pań stwową; 74% wołało nazywać się Singapurczykami niż Chińczykami, Malajami, Hindusami, Eurazjatami czy też członkami innej zbiorowości narodowej; 80% miało poczu cie związku z symbolami państwowymi Singapuru i wresz cie 74% wyrażało chęć walki - nawet z ryzykiem śmierci - o Singapur1*. Ugruntowaniu i jednocześnie dalszemu upowszech nianiu tych postaw służyć ma ogłoszona w październiku 1988 roku przez Goh Chok Tonga - desygnowanego na- Konstytucja i wartości polityczne państwowości singapurskiej 95 stępcę założyciela państwa Lee Kuan Yewa i drugiego pre miera w historii Singapuru - propozycja wypracowania ideologii narodowej (National Ideology'), której zadaniem byłoby skupić tworzące singapurskie społeczeństwo wspólnoty etniczne - przy równoczesnym respektowaniu ich odrębności - wokół wartości społecznych o najbardziej kluczowym znaczeniu dla państwa19. Proponując nową koncepcję, Goh Chok Tong skonstatował, iż w ostatnich la tach zaszły istotne zmiany w systemie wartości mieszkań ców kraju. Dało się zauważyć odchodzenie od „modelu wspólnotowego” do „modelu indywidualistycznego”20. Rząd singapurski obserwuje ten proces z niepokojem, gdyż może on osłabić międzynarodową pozycję ekonomiczną i polityczną państwa. Na takich bowiem wartościach, jak ciężka praca, oszczędność i zdolność do poświęceń opiera się sukces Japonii, Korei Południowej i Tajwanu. Muszą one także zyskać wysoką pozycję w systemie wartości obywateli Singapuru, jeśli chcą oni, aby ich kraj przetrwał politycznie i utrzymał ekonomiczny dobrobyt. Inaczej mó wiąc, pewne wartości powinny być sformalizowane w po staci ideologii narodowej, która przeniesiona do szkół, za kładów pracy i domów stanie się - jak mówił Goh Chok Tong - „naszą drogą życia”, która uchroni Singapur od nie korzystnych wpływów zewnętrznych i zjednoczy ich jako naród. Tego rodzaju koncepcja zdumiewać może cudzo ziemskiego obserwatora, gdyż z pewnością nie mieści się w europejskich lub amerykańskich tradycjach politycz nych. W krajach Dalekiego Wschodu jest ona wszakże czymś najzupełniej normalnym i nie wzbudza żadnej sen sacji. „Ideologia narodowa - mogliśmy przeczytać w oficjal nym dwutygodniku »Mirror« - jest sformalizowaną propo zycją wyraźnie zaznaczającą przyświecający społeczeń stwu etos i łączącą wartości wspólne dla wszystkich oby 96 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU wateli. Krótko mówiąc, jest ona zespołem przekonań, któ re popierają państwowe instytucje społeczne i politycz ne”21. Wyjściowe założenie ideologii narodowej sprowadza się do stwierdzenia, że Singapur musi być państwem świeckim, wielorasowym oraz wieloreligijnym. Ideologia ta stanowić ma uzasadnienie dla praktyki określanej mianem „singapurskiego Singapuru”, która zakłada model państwa wykluczającego jakiekolwiek formy dominacji jednej spo łeczności narodowej nad innymi. Konkretniej rzecz ujmu jąc, ideologia narodowa winna „położyć nacisk na niepoli tyczne i niereligijne wartości, a ponadto sprowadzić listę tych wartości do minimum, aby w ten sposób uwypuklić najistotniejsze spośród nich. Zasadnicze wartości konstytu ujące ideologię narodową sprowadzają się do czterech wskazań: (a) społeczeństwo ponad jednostką; (b) utrzy manie rodziny jako podstawowego składnika społeczeń stwa; (c) rozwiązywanie najważniejszych spraw poprzez konsensus, a nie spór oraz (d) zachowanie rasowej i reli gijnej tolerancji oraz harmonii”22. Powiada się, iż wszystkie te wartości są zgodne i dają się połączyć z kulturą chińską, malajską czy hinduską oraz nauczaniem moralnym naj większych religii występujących w Singapurze. Dlatego też ideologia narodowa - jak pisze rządowy „Mirror”, trawe stując słynne zdanie Abrahama Lincolna o demokracji - jest „ideologią wszystkich społeczności, przez wszystkie społeczności i dla wszystkich społeczności”23. Singapur to państwo-miasto o raczej kosmopolitycz nym charakterze ze względu na fakt, iż stanowi jedno z większych centrów finansowych świata i znaczący ośro dek nowoczesnego przemysłu. W rezultacie wykazuje bar dzo dużą podatność na zewnętrzne wpływy - tak dobre, jak i złe. Ideologia narodowa jest przede wszystkim próbą wydobycia ideałów zakorzenionych w lokalnej tradycji kul turowej, zaś w dalszej kolejności ma być ona czynnikiem Konstytucja i wartości polityczne państwowości singapurskiej 97 immunizującym kraj przed niekorzystnym oddziaływaniem środowiska zewnętrznego, głównie świata zachodniego. Władze singapurskie uważają bowiem, że westernizacja sprzyja pewnym celom - np. stymuluje wzrost ekonomicz ny - ale zarazem szkodzi innym - a mianowicie ruguje hi storyczne dziedzictwo dalekowschodnie, relatywizuje war tości moralne i upowszechnia konfrontacyjne mechanizmy w życiu publicznym. „Nie mamy żadnych trudności w przy jęciu perspektywy kosmopolitycznej, ponieważ jesteśmy otwarci. Problem polega na zachowaniu naszych korzeni i tożsamości. Ideologia narodowa pozwoli uchronić nasze społeczeństwo od nihilistycznych zagrożeń w przyszłości. Połączy ona również Singapurczyków mocnymi więzami i pozwoli zbudować silne poczucie tożsamości, które jest niezbędne dla dłuższego przetrwania”2,1 - oto esencjonal- nie ujęte oczekiwania i nadzieje związane z propagowaną przez państwo ideologią narodową.

★

Konstytucyjne zasady podkreślające wagę suwerenne go bytu państwowego, symbolika wyrażająca nowoczesne i pragmatyczne ideały polityczne oraz ideologia narodowa nawiązująca do zasadniczych wskazań moralnych i trady cji kulturowej Dalekiego Wschodu - wszystko to stanowi swoisty „system aksjologiczny” Republiki Singapuru, uze wnętrzniający jej fundamentalne cele i pierwszorzędne wartości. Aksjologia ta zakłada szczególną ambiwalencję. Stara się mianowicie połączyć postępowość z konserwaty zmem, a dążenie do supernowoczesności ekonomicznej zespolić z pewną jednak zachowawczością - by nie rzec nawet - zamknięciem i rygoryzmem w sensie politycznym. Od obywateli oczekuje się lojalności wobec państwa i ak 98 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU ceptacji ogólnych zasad politycznych. Uczniowie w szko łach, studenci na uczelniach i pracownicy w swych zakła dach rozpoczynają każdy dzień od wygłoszenia tzw. „Ślu bowania narodu” {Pledge to the Nation), które brzmi na stępująco: „My, obywatele Singapuru, ślubujemy jako je den zjednoczony naród bez względu na rasę, język czy re- ligię, budować demokratyczne społeczeństwo oparte na sprawiedliwości i równości, aby osiągnąć szczęście, dobro byt i postęp dla naszego narodu”25. Tekst owego ślubowa nia jest najlepszą syntezą przyświecającego Singapurowi „systemu aksjologicznego”.

PRZYPISY

1 Singapore Yearbook 2003, s. 95. 2 Reprint of The Constitution of the Republic of Singapore został opublikowany w „Government Gazette”, No. 1/1980. Zob. także Le gal Publications Catalogue, Singapore 1983, poz. 164. Aktualny tekst konstytucji Republiki Singapuru podaję za www.oefre.unibe.ch/law/ icl/snOOOOO.html. 3 The Constitution of the Republic of Singapore, art. 3. 4 Ibidem, art. 6 ust 1. 5 Ibidem, art. 7. 6 Ibidem, art. 4. 7 Ibidem, art. 9 ust 1. 8 Ibidem, art. 9 ust 2. 9 Ibidem, art. 9 ust 3. 10 Ibidem, art. 9 ust 5. " Ibidem, art. 12 ust 1. 12 Ibidem, art. 14 ust 1. 13 Ibidem, art. 14 ust 2. 14 Singapore Facts and Pictures 1998, s. 8. 15 Ibidem. 16 Asia 1989 Yearbook, s. 217. 17 Zagadnieniu temu poświęcono obszerną literaturę. Do najbar dziej ciekawych i wartościowych poznawczo zaliczyć można nasię- Konstytucja i wartości polityczne państwowości singapurskiej 99 pujące prace: GA. Almond, J.S. Coleman (eds.), The Politics of De veloping Areas, Princeton 1960; I.K. Feierabend, R.L. Feierabend, T.R. Gurr (eds.), Anger, Violence and Politics: Theories and Rese arch, Prentice-Hall 1972; C. Geertz (ed.), Old Societies and New Sta tes, New York 1963; KJ. Ratnam, Communalism and the Political Process in Malaya, Kuala Lumpur 1965, i P.L. van den Berghe, Race and Racism. A Comparative Perspective, New York 1967. 18 Chiew Seen-Kong, The Socio-Cultural Framework of Politics |w:) J.S.T. Quah, Chan Heng Chee, Seah Chee Meow (eds.), Govern ment..., s. 66, oraz Chiew Seen-Kong, Ethnicity and National Integra tion: The Evolution of a Multi-ethnic Society [w:] P.S.J. Chen (ed.), Singapore..., s. 58-60. 19 Z. Buang, A Matter of Survival, „Mirror”, 1 April, 1989, s. 1; Chiew Seen-Kong, Ethnicity, the media and national unity: The Singa pore Experience, „Mirror”, 15 July, 1989, s. 12-14; „Singapore Bulletin”, January 1989, s. 3-4 i „Singapore Bulletin”, February 1989, s. 2. 20 Goh Chok Tong, Our national ethic, „Speeches. A Bi-monthly Selection of Ministerial Speeches", September-October 1988, s. 13- -14. Zob. także J.S.T. Quah, Singapore in 1988: Safeguarding the fu ture [w:] Singapore Yearbook 1989, s. 19-20. 21 Focus: Will a National Ideology help build a Singaporean iden tity?, „Mirror", 1 April, 1989, s. 2. 22 Ibidem, s. 3. 23 Ibidem. 2,1 Ibidem, s. 2. 25 A Nation for All Together... Excellence for Singapore. Republic of Singapore National Day Parade, 9th August 1987, Singapore 1987, s. 10, oraz Singapore Facts and Pictures 1998, s. 9.

INSTYTUCJE WŁADZY PAŃSTWOWEJ REPUBLIKI SINGAPURU

Singapur jest republiką o parlamentarno-gabinetowym systemie władzy. W sensie formalnym zarówno struktura najwyższych instytucji politycznych, jak i zasady organizu jące funkcjonowanie państwa odwołują się do tradycji westminsterskiej, mającej swe źródło w ustroju Wielkiej Brytanii. Nie może to dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, iż Singapur przez blisko półtora wieku pozostawał pod kolonialną administracją brytyjską. Zgodnie więc z re gułami systemu parlamentarno-gabinetowego, sprawowa nie władzy dokonuje się poprzez współdziałanie trzech in stytucji lub - inaczej mówiąc - ośrodków politycznych: głowy państwa, parlamentu i, kierowanego przez premie ra, rządu. W Singapurze głową państwa jest prezydent, do 1991 roku wyłaniany przez parlament, a od tego czasu wy bierany w głosowaniu powszechnym. Uprawnienia prezy denta, teoretycznie rozległe, w praktyce sprowadzają się do wykonywania funkcji czysto reprezentacyjnych i hono rowych. Prezydent wyznacza premiera, którym musi być członek parlamentu cieszący się zaufaniem większości de putowanych. Rzeczywista władza polityczna spoczywa właśnie w rękach premiera i jego rządu (gabinetu). Wresz cie rząd ponosi odpowiedzialność przed wyłanianym 102 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU w głosowaniu powszechnym parlamentem, będącym naj wyższą władzą ustawodawczą. Tak w największym skrócie wygląda parlamentarno-gabinetowy mechanizm władzy stosowany w Republice Singapuru. W tym miejscu wypada zaznaczyć, że system demo kracji parlamentarnej oparty na wzorze zachodnim ma do syć kruche podstawy w regionie Azji Południowo-Wschod niej. Większość państw tego regionu eksperymentowała z tym rozwiązaniem politycznym, lecz historia odnotowała, niestety, znacznie mniej sukcesów niż porażek. Brytyjski model był punktem wyjścia porządków ustrojowych przy jętych swego czasu w Birmie, Tajlandii, na Malajach i w Singapurze. Niemniej jednak tylko Singapur może wciąż powoływać się na to, że kontynuuje tradycje West- minsteru. Ale nawet i w tym przypadku jest sporo wątpli wości, czy istotnie system polityczny Singapuru może uchodzić za prawowitego dziedzica rozwiązań brytyjskich. Trwająca nieprzerwanie przez 40 lat absolutna dominacja polityczna Partii Akcji Ludowej (PAP) i brak skutecznej opozycji, która jest jeśli nie formalnie, to faktycznie limito wana, specyficzna rola polityczna odgrywana przez Lee Kuan Yewa, daleko silniejsza pozycja ustrojowa singapur skiego premiera niż ta obowiązująca w modelu westminsterskim, a wyznaczona przez zasadę primus inter pares, oraz istnienie aktów prawnych krępujących aktywność po lityczną, jak np. Internat Security Act (ISA), które muszą zo stać uznane i respektowane, jeżeli pragnie się uczestniczyć w życiu publicznym - wszystko to wprowadza odchylenia od systemu demokracji parlamentarnej wzoru brytyjskiego. System polityczny Republiki Singapuru stanowi więc niepowtarzalne połączenie rozwiązań ustrojowych właści wych demokracji parlamentarnej z mentalnością politycz ną charakterystyczną dla Dalekiego Wschodu. Innymi sło wy, proceduralne zasady parlamentaryzmu spotykają się z, Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 103 naznaczonymi pewną dozą autorytaryzmu, azjatyckimi wartościami. Dodać trzeba jeszcze, iż w tych realiach obli cze państwa w większym stopniu jest kształtowane przez osobowości przywódców niż przez instytucje polityczne. W rzeczywistości singapurskiej kluczowe decyzje politycz ne są podejmowane w gronie ścisłego kierownictwa PAP, a nie przez konstytucyjne organy władzy, które decyzje te jedynie formalizują. Trafnie powiada P.S.J. Chen, że „stabil ność i dobrobyt Singapuru przede wszystkim zależą od po litycznego przywództwa, a nie od systemu politycznego per sen}. I wydaje się to regułą w całym Trzecim Świecie, gdzie brak tradycji prawnych i instytucjonalnych, zaś zaufaniem obdarza się mających osiągnięcia przywódców politycz nych, często awansujących do rangi „ojców narodu”. W warunkach singapurskich takim właśnie „ojcem naro du” jest Lee Kuan Yew - założyciel państwa i wieloletni premier. Obiektywnie należy zresztą przyznać, iż zasługuje on na wspomniany tytuł bardziej niż ktokolwiek inny w Trzecim Świecie. Pod jego rządami Singapur przeżywał bowiem imponujący wzrost gospodarczy, rozwój społecz ny, cieszył się stabilnością polityczną i - jak napisał kiedyś miarodajny hongkongijski tygodnik „Far Eastern Economic Review” - „może zostać zaliczony do grona najmniej sko rumpowanych państw na świecie”2. Powszechnie też uwa ża się system polityczny Singapuru za najbardziej solidny i efektywny w regionie Azji Południowo-Wschodniej3. Co więcej, panujący w kraju model ustrojowy, którego rdze niem jest przyjęcie założenia o trwałości rządów PAP, nie tylko nie jest kwestionowany przez większość społeczeń stwa, ale wiele wskazuje na to, iż uzyskuje jego wyraźną akceptację. 104 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

3.1. Parlament

„Legislatura Singapuru - głosi art. 38 konstytucji - sktada się z prezydenta i parlamentu”4. Udział głowy pań stwa w procesie legislacyjnym jest czysto formalny i tech niczny, a zatem w praktyce legislatura oznacza wyłącznie parlament. Singapurski organ ustawodawczy nie nadał sobie na zwy własnej typu Zgromadzenie Narodowe, Zgromadzenie Ustawodawcze, Izba Deputowanych, Izba Reprezentantów etc., poprzestając na określeniu „parlament”5. Fakt ten sta nowi ewenement na skalę światową, aczkolwiek tylko na tury nazewniczej i jako taki jest on pozbawiony dalszych konsekwencji. Symbolem władzy parlamentu jest złota i dekoracyjnie zdobiona buława, umieszczana zawsze w miejscu posie dzeń. Buławę tę podnosi w momencie otwarcia i zamknię cia obrad Serjeant at Arms - specjalny funkcjonariusz par lamentu, pełniący obowiązki o charakterze porządkowym i reprezentacyjnym6.

3.1.1. Prawo wyborcze

Kadencja parlamentu nie może być dłuższa niż 5 lat. Formuła ta stwarza sposobność wcześniejszego rozwiąza nia parlamentu. W warunkach singapurskich, podobnie zresztą jak i w Wielkiej Brytanii, bardzo często dochodzi do takiego wcześniejszego rozwiązania parlamentu przed upływem 5 lat i nie jest to bynajmniej wyraz jakiegoś kry zysu konstytucyjnego lub politycznego, ale normalny spo sób zakończenia pełnomocnictw izby. Decyzję o rozwiąza niu parlamentu podejmuje prezydent po zasięgnięciu opi Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 105 nii premiera7. W momencie pojawienia się próżni na sta nowisku premiera, prezydent dokonuje oceny, czy wśród członków parlamentu jest jakaś osoba ciesząca się zaufa niem większości izby, która mogłaby stanąć na czele rzą du. Jeśli prezydent uzna, iż takiej osoby nie ma, wówczas samodzielnie podejmuje decyzję o rozwiązaniu parlamen tu. Do prezydenta należy również ustalenie daty wyborów powszechnych. Muszą się one jednak odbyć, zgodnie z po stanowieniem konstytucji, najpóźniej trzy miesiące po roz wiązaniu parlamentu8. Prawo stanowi ponadto, że kandy datom ubiegającym się o mandat powinno się zostawić przynajmniej 9 dni na przeprowadzenie kampanii wybor czej. Parlament wybierany jest w głosowaniu powszech nym, bezpośrednim, wolnym, równym i tajnym. Nie ma tu zastosowania zasada proporcjonalności, ponieważ gloso wanie odbywa się - podobnie jak w systemie brytyjskim i systemach naśladujących wzorzec brytyjski - na podsta wie ordynacji większościowej. Co ciekawe, udział w głoso waniu jest od 1959 roku prawnym obowiązkiem obywate la. Uważa się, iż jest to minimum zainteresowania, jakie każdy dorosły Singapurczyk powinien wykazać względem spraw państwowych. W rezultacie obywatel, który ukoń czył 21 lat, zobowiązany jest do udziału w glosowaniu. Sankcją za niewypełnienie tego obowiązku jest skreślenie z rejestru wyborców. Ponowny wpis do rejestru następuje po wniesieniu opłaty w wysokości 5 dolarów singapur skich. Z kolei o miejsce w parlamencie może się ubiegać każdy obywatel Singapuru, który ma co najmniej 21 lat, za mieszkuje w Singapurze w momencie zgłoszenia własnej kandydatury i przebywał wcześniej na terytorium państwa w sumie nie mniej niż 10 lat (wymóg domicylu), a ponadto jest w stanie aktywnie uczestniczyć w pracach parlamentu, 106 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU potrafi mówić, czytać i pisać (dopuszcza się do kandydo wania osobę nie spełniającą dwóch ostatnich czynności z powodu utraty wzroku lub z jakichś innych względów) przynajmniej w jednym z czterech następujących języków - angielskim, malajskim, chińskim bądź tamilskim. Każdy kandydat zgłaszający się do wyborów musi złożyć kaucję finansową wynoszącą 8% uposażenia poselskiego członka parlamentu w poprzednim roku, co daje obecnie sumę 13 tys. dolarów singapurskich (odpowiada to 6,5 tys. dola rów USA), która przepada, jeśli nie uzyska on w swoim okręgu przynajmniej 12,5% ważnie oddanych głosów9. Biernego prawa wyborczego z mocy postanowienia konstytucyjnego, a więc możliwości zasiadania w parla mencie, pozbawione są osoby umysłowo chore, dłużnicy, w stosunku do których nie uchylono upadłości, piastujący urzędy publiczne opłacane ze skarbu państwa z wyjątkiem stanowisk politycznych, skazani za popełnienie przestęp stwa przez sąd w Singapurze lub Malezji - i w konsekwen cji tego uwięzieni na okres nie mniejszy niż jeden rok - albo też na grzywnę nie mniejszą niż 2 tys. dolarów singa purskich, o ile nie zastosowano wobec nich prawa łaski, osoby, które nabyty obywatelstwo obcego państwa lub zło żyły deklarację posłuszeństwa obcemu państwu, i wresz cie osoby skazane wcześniej za przestępstwa popełnione w związku z wyborami do parlamentu10. W okresie 1968-1984, a także wcześniej, przed uzyska niem niepodległości, wybory przeprowadzano w jedno mandatowych okręgach. Ujawniła się przy tym tendencja do zwiększania liczby tych okręgów w kolejnych wybo rach. W 1968 roku rywalizowano w 58 jednomandatowych okręgach wyborczych (Single-Member Constituencies - SMC), w 1972 roku było ich już 65, w 1976 roku - 69, w 1980 - 75 i w 1984 - 79”. Liczbie okręgów odpowiadała, rzecz jasna, liczba członków parlamentu. Mandat w okręgu Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 107 zdobywał ten kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów, słowem - okazał się lepszy od pozostałych konku rentów. Nie istniał wymóg uzyskania większości bez względnej. Stosunkowo istotna reforma systemu wyborczego na stąpiła w 1988 roku. 18 maja tego roku parlament uchwalił dwie ustawy, na mocy których utworzono grupowe, tj. wielomandatowe, okręgi wyborcze (Group Representation Constituencies - GRC)12. W skład specjalnej komisji parla mentarnej przygotowującej wspomnianą reformę weszli najbardziej prominentni przywódcy polityczni kraju - ów czesny premier Lee Kuan Yew, wicepremier Goh Chok Tong, ministrowie Ahmad Mattar, S. Jayakumar, Lee Boon Yang i Lee Hsien Loong, nadto kilku innych doświadczo nych członków parlamentu z ramienia Partii Akcji Ludowej (PAP), na czele z zastępcą spikera Tan Soo Khoonem, a także jedyny wówczas w singapurskim parlamencie po seł opozycyjny - Chiam See Tong z Singapurskiej Partii De mokratycznej (SDP)13. Obsada personalna komisji najdobit niej świadczyła o doniosłości reformy prawa wyborczego. Wprowadzenie grupowych okręgów wyborczych było podyktowane - jak oficjalnie argumentowano - wolą za pewnienia możliwie jak największej reprezentacji parla mentarnej społecznościom mniejszościowym i przeciw działania zdominowaniu parlamentu przez będących w Singapurze w większości Chińczyków lub niedopuszcze nia do ewentualnej nadreprezentacji członków jakiejś jed nej społeczności. W tego rodzaju okręgach do wyborów stają zespoły kandydatów. Przynajmniej jeden członek owego zespołu wyborczego musi się wywodzić z mniej szości etnicznych. Co więcej, określone okręgi są przypisa ne poszczególnym wspólnotom narodowym. A zatem w pewnych okręgach grupowych rywalizujące tam sity po lityczne muszą umieścić w składzie swego zespołu przy 108 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU najmniej jednego Malaja, w innych zaś - przynajmniej jed nego Hindusa lub członka pozostałych społeczności mniej szościowych. Elektorat w takim okręgu winien być odpo wiednio większy niż w okręgu jednomandatowym. Wybor cy w okręgach grupowych nie głosują więc na pojedyn czych kandydatów, lecz na składające się z kilku osób ze społy. Członkowie zespołu, na który oddano najwięcej gło sów, wchodzą do parlamentu. Rozstrzygnięcie zapada za tem w jednej turze w systemie większości zwykłej. Wybory uzupełniające w okręgu grupowym organizowane są do piero wówczas, gdy wszyscy wybrani tam posłowie prze staną pełnić swe parlamentarne funkcje. Specjalna komi sja, rekomendująca ideę grupowych okręgów wyborczych, stanęła na stanowisku - podzielonym następnie przez cały parlament - iż będzie to „najbardziej efektywna metoda instytucjonalizacji wielorasowego parlamentu i uczynienia z wielorasowości akceptowanego przez następne pokole nia sposobu życia”14. Kluczowym zamierzeniem przepro wadzonej reformy prawa wyborczego było stworzenie ta kiego parlamentu, który w maksymalnym stopniu odzwier ciedlałby zróżnicowanie etniczne i kulturowe społeczeń stwa singapurskiego. Celem jest tutaj uzyskanie takiego stanu, w którym parlamentarna reprezentacja poszczegól nych grup narodowych odpowiadałaby ich procentowi w społeczeństwie. Pierwsze wybory zorganizowane zgodnie z nowymi zasadami odbyty się 3 września 1988 roku. Terytorium pań stwa podzielono na 55 okręgów, a w tej liczbie wyodręb niono 13 okręgów grupowych (wszystkie one byty trójman- datowe) i 42 okręgi jednomandatowe, w których głosowa nie odbywało się według starych reguł. Wyłoniony w ten sposób parlament liczył tym razem 81 członków. W póź niejszym okresie dała się zauważyć tendencja do ciągłego zwiększania liczby okręgów grupowych przy jednoczę- Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 109

Tabela 2

Reprezentacja społeczności etnicznych w singapurskim parlamencie (1959-1984)

Rok Chińczycy Malajowie Hindusi Euraąaci 1959 -6 +3 +2 + 1 1963 -4 0 +2 +2 1968 -3 0 + 1 +2 1972 -1 -2 0 +3 1976 -1 -1 0 +2 1980 -1 -2 +2 + 1 1984 +3 -3 + 1 -1

Objaśnienie: Znak „minus” oznacza, że dana społeczność etnicz na ma mniejszą, o wskazaną liczbę posłów, reprezentację w parla mencie, niż wynikałoby to z jej rzeczywistej wielkości. Natomiast znak „plus” ukazuje nadreprezentację parlamentarną. „Zero" z kolei świadczy o tym, iż obecność w parlamencie określonej społeczności etnicznej pokrywa się z jej procentem w całej populacji kraju.

Źródło: Southeast Asian Affairs ¡988, Singapore 1988, s. 236. snym ograniczaniu liczby okręgów jednomandatowych. Na dodatek zwiększano liczbę mandatów obsadzanych w okręgach grupowych, które od roku 1997 są już nie tylko trój mandatowe, lecz także czteromandatowe, pięcioman- datowe i nawet sześciomandatowe. Wybory z 3 listopada 2001 roku przeprowadzono w 9 okręgach jednomandato wych oraz 14 okręgach grupowych. W rezultacie z okrę gów grupowych pochodziła olbrzymia większość parla mentarzystów - 75 na 8415. Grupowe okręgi wyborcze, których wprowadzenie uzasadniano - jak już było powiedziane - względami et nicznymi i potrzebą zagwarantowania odpowiedniej repre zentacji parlamentarnej mniejszościom narodowym, na 110 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU płaszczyźnie politycznej sprzyjają jednak wyraźnie Partii Akcji Ludowej (PAP) i pogłębiają jej przewagę. Wybory przeprowadzane w trybie większościowym w jednej turze są rozwiązaniem korzystnym dla najsilniejszego ugrupowa nia. Ten efekt polityczny ulega wzmocnieniu i zwielokrot nieniu, gdy system większościowy realizowany jest - jak właśnie w Singapurze, co skądinąd jest rozwiązaniem bar dzo nietypowym i niemal niespotykanym w świecie - w wielomandatowych okręgach. Dzieje się tak dlatego, że zwycięstwo nawet niewielkim marginesem głosów w ta kim okręgu zapewnia od razu i en bloc kilka mandatów, zaś każda porażka wyborcza jest drastyczna i ostateczna, gdyż nie daje reprezentacji parlamentarnej. Rządząca w Singapurze PAP ma zdecydowaną prze wagę nad konkurencyjnymi siłami politycznymi. Obowią zujący w kraju większościowy system wyborczy - o czym już była mowa - jeszcze bardziej wyostrza i niejako stabili zuje tę przewagę. Mimo iż partie opozycyjne zdobywają łącznie od 25 do 40% głosów, to jednak często w ogóle nie udaje się im przebić do parlamentu, ponieważ przegrywa ją we wszystkich okręgach wyborczych. W dość długim okresie, bo trwającym od 1968 roku do 1980 roku, w parla mencie nie było ani jednego przedstawiciela opozycji. Aby więc zapewnić choćby symboliczną obecność opozycji w parlamencie, w 1984 roku przyjęto poprawkę do konsty tucji umożliwiającą dodatkowo wprowadzenie maksymal nie sześciu przedstawicieli opozycji do parlamentu, którzy wprawdzie przegrali w wyborach, ale spośród wszystkich przegranych uzyskali najlepsze wyniki16. Procedura ta ma zastosowanie tylko w tym przypadku, gdy partie opozycyj ne uzyskają w sumie mniej niż sześć miejsc. Wówczas za chodzi możliwość uzupełnienia liczby posłów opozycyj nych do liczby 6, przy czym żadna z partii nie może na tej zasadzie uzyskać więcej niż jednego mandatu. W praktyce Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 111 jednak, na mocy szczegółowych regulacji ustawy o wybo rach do parlamentu, zgodnie z owym mechanizmem powo łuje się obecnie maksymalnie trzech posłów, co uzasadnia się tym, że jedynie dwie lub trzy partie opozycyjne mają ja kiekolwiek wpływy polityczne. Osoby uzyskujące w ten spo sób członkostwo w parlamencie nie reprezentują okręgów wyborczych (Non-Constituency Members of Parliament'). Niektórzy politycy opozycyjni krytykują ową kooptację do parlamentu, uważając ją za pewnego rodzaju demon strację siły i przejaw arogancji rządzącej PAP, gdyż i tak wy łonieni w ten sposób posłowie reprezentujący opozycję nie mają praktycznie żadnego wpływu na decyzje parlamentu, zaś ich ewentualne uczestnictwo w parlamencie PAP może zdyskontować propagandowo, demonstrując swą rzekomą dobrą wolę i wielkoduszność wobec opozycji. Gdy w wyborach z 1984 roku opozycja zwyciężyła w dwóch okręgach wyborczych - Chiam See Tong z Singa purskiej Partii Demokratycznej (SDP) i Joshua B. Jeyaret- nam z Partii Robotniczej (WP) - zachodziła możliwość kooptacji do parlamentu jednego polityka z szeregów opozy cji, lecz spełniający warunki dwaj kandydaci, najpierw przedstawiciel Partii Robotniczej i potem przedstawiciel Zjednoczonego Frontu Singapuru (SUF), odmówili przyję cia mandatu17. Z drugiej strony jednak są i tacy opozycjoni ści, którzy twierdzą, że należy korzystać z owej procedury kooptacji, bowiem zasiadanie w parlamencie można spo żytkować dla popularyzowania własnego programu i kryty kowania rządu. W wyborach z 1988 roku opozycja uzyska ła jedno miejsce - ponownie wybrany został Chiam See Tong - ale dwaj politycy z Partii Robotniczej, tj. Francis Seow i Lee Siew Choh, którzy przegrali wybory, lecz uzy skali, startując w zespole razem z Mohamedem Khalit Ba boo, aż 49,1% głosów w malajskim okręgu trójmandato- wym Eunos - zdecydowali się wejść na zasadach koopta- 112 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU cji do parlamentu18. Również potem kwalifikujący się do parlamentarnej kooptacji politycy opozycyjni z reguły ko rzystali z tej możliwości. Uzupełnianie składu parlamentu przegrywającymi w wyborach, lecz stosunkowo popularnymi politykami opozycyjnymi stanowi niespotykane gdzie indziej, wyjątko we rozwiązanie prawne. Wypływa ono ze specyficznej sy tuacji politycznej w Singapurze i niekwestionowanej supre macji rządzącej Plartii Akcji Ludowej. Jeden z jej liderów Goh Chok Tong bronił idei kooptowania do parlamentu opozycji, mówiąc, iż stwarza ono społeczeństwu możliwo ści wyboru „najlepszych z obu światów”19, tj. kandydatów zgłoszonych przez PAP i kilku najbardziej kompetentnych opozycjonistów. Na mocy poprawki konstytucyjnej z 1990 roku pojawi ła się trzecia kategoria parlamentarzystów, a mianowicie nominowani członkowie parlamentu (Nominated Mem- bers of Parlament'). W tym trybie do parlamentu mogło wejść początkowo maksymalnie 6 członków, a w 1997 roku liczba ta została zwiększona do 9. Nominacji dokonu je prezydent na wniosek specjalnej komisji parlamentar nej, w skład której wchodzi spiker oraz siedmiu członków parlamentu. Nominowani posłowie zasiadają w izbie przez dwa lata, a zatem ich kadencja jest znacznie krótsza niż pozostałych parlamentarzystów. Członkowie parlamentu spoza okręgów wyborczych i członkowie nominowani dysponują w izbie wszystkimi prawami oraz przywilejami przysługującymi ustawodaw com, aczkolwiek nie posiadają prawa głosu w sprawach związanych ze zmianami konstytucji, w zakresie ustaw fi nansowych oraz w kwestii wotum zaufania i wotum nieuf ności dla rządu. Ustanowienie tych dwóch nietypowych kategorii członków parlamentu świadczy o poszukiwaniu przez rzą Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 113 dzącą Partię Akcji Ludowej rozwiązań prawnych, które zła godziłyby choć częściowo jaskrawo występujący w Singa purze brak alternatywności partyjno-politycznej. Wprowa dzenie do parlamentu tego typu posłów z pewnością nie pociąga za sobą procesów przekształcających czy modyfi kujących istotę systemu politycznego Singapuru. Co wię cej, nie są to nawet zmiany zasadnicze dla obowiązujące go w państwie prawa wyborczego, bowiem decydują o ob sadzie jedynie marginesu miejsc w parlamencie, ale pomi mo wszystko zasługują na odnotowanie.

3.1.2. Organizacja i zasady działania parlamentu

Singapur posiada parlament jednoizbowy, co jest nie omal regułą w młodych państwach Afryki i Azji. Przywódcy tych państw są przekonani, iż jednoizbowość ułatwia po dejmowanie szybkich decyzji politycznych i tym samym jest bardziej przydatna dla krajów rozwijających się, które muszą się borykać z rozlicznymi problemami natury poli tycznej i gospodarczej20. Singapur jest ponadto państwem bardzo małym. I stało się również regułą, iż miniaturowe państwa - do takich obok Singapuru można zaliczyć np. Andorę, Liechtenstein, Luksemburg, Malediwy, Maltę, Mo nako i San Marino - wybierają jednoizbowość, a nie dwu izbowość. Pierwszą sprawą rozpatrywaną przez nowo wyłoniony parlament jest wybór przewodniczącego izby - spikera (Speaker). Spikerem, zgodnie z art. 40 konstytucji, może zostać członek parlamentu niebędący ministrem ani sekre tarzem parlamentarnym lub - co stanowi pewną osobli wość, aczkolwiek w modelu westminsterskim jest to roz wiązanie dopuszczalne - osoba niezasiadająca w parla mencie, ale posiadająca bierne prawo wyborcze21. W prak 114 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU tyce singapurskiej utarł się jednak zwyczaj powoływania na stanowisko spikera kogoś spośród parlamentarzystów. Po wyborze, a przed przystąpieniem do wykonywania czynności przypisanych tej funkcji spiker składa przysięgę wierności {Oath of Allegiance), którą później składać będą również wszyscy deputowani. Spiker jest zobowiązany zło żyć rezygnację w następujących przypadkach: po wyga śnięciu kadencji parlamentu, w momencie objęcia urzędu ministra bądź sekretarza parlamentarnego oraz w przypad ku utraty miejsca w parlamencie, co dotyczy oczywiście tylko spikera wybranego spośród posłów. Spiker reprezentuje parlament na zewnątrz oraz prze wodniczy posiedzeniom izby. Zobowiązany jest do bez stronnego wykonywania swych zadań. W trakcie prze wodniczenia obradom spiker przeprowadza wykładnię zasad proceduralnych i od jego decyzji nie ma odwoła nia. Rozstrzyga on ponadto o kolejności mówców oraz czuwa nad prawidłowym przebiegiem obrad. Spiker po biera uposażenie pieniężne w wysokości określonej przez parlament. Na pierwszym posiedzeniu parlamentu, najszybciej jak to jest możliwe, wybiera się również zastępcę spikera {De puty Speaker)22. Zasady określające wybór i rezygnację są tutaj analogiczne jak w przypadku instytucji spikera. Za stępca spikera przewodniczy debatom izby w razie absen cji spikera i wówczas dysponuje wszystkimi uprawnienia mi przysługującymi spikerowi. Przysługuje mu także wyna grodzenie pieniężne ustalone przez parlament. Personel pomocniczy parlamentu składa się z szefa biura parlamentarnego {Clerk of Parliament) i innych pod ległych mu urzędników23. Szefa biura parlamentarnego mianuje prezydent po przeprowadzeniu konsultacji ze spi kerem i parlamentarną komisją służb publicznych. Może on zostać odwołany także decyzją prezydenta skonsulto Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 115 waną ze spikerem, aczkolwiek decyzja taka wymaga jesz cze zatwierdzenia przez parlament większością 2/3 gło sów. Personel pomocniczy wykonuje zadania o charakte rze technicznym zlecone przez spikera. Bez zgody spikera personel ten nie może podejmować jakichkolwiek działań. Generalne zasady pracy personelu pomocniczego ustala parlament po wysłuchaniu opinii specjalnej komisji, skła dającej się ze spikera jako przewodniczącego, trzech mini strów wyznaczonych przez premiera i jednego członka ko misji służb publicznych24. Niezwykle ważną rolę w działalności parlamentu od grywają komisje, które uważa się za jego organy we wnętrzne. Organizacja i tryb funkcjonowania komisji opie ra się na wzorze brytyjskiej Izby Gmin. 1 tak, w parlamen cie singapurskim - podobnie jak w izbie niższej parlamen tu brytyjskiego - występuje komisja całej izby (.House Committee'), powoływana do rozpoznawania spraw zwią zanych z systemem politycznym państwa lub też do dysku towania uznanych za nadzwyczajnie pilne projektów ustaw25. Drugi rodzaj stanowią komisje stale (Standing Com mittees). Do najważniejszych wśród nich należą: komisja rachunków publicznych (Public Accounts Committee) - analizująca wydatki i dochody państwa oraz poszczegól nych jego instytucji; komisja budżetowa (Estimates Com mittee) - badająca projekty budżetowe przedstawiane par lamentowi przez rząd; komisja regulaminowa (Standing Orders Committee) - rozpatrująca wszystkie kwestie doty czące procedury parlamentarnej; komisja petycji społecz nych (Public Petitions Committee) - rozważająca petycje, skargi czy wnioski, jakie obywatele skierowali pod adre sem parlamentu, i komisja przywilejów (Committee of Pri vileges), która zajmuje się przypadkami naruszenia przywi lejów przysługujących parlamentowi jako całości i po 116 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU szczególnym jego członkom oraz poddaje ocenie wszelkie sprawy mające wpływ na prawa i kompetencje izby26. Wreszcie w parlamencie występują komisje specjalne (zwane tu: Select Committees). Zwykle powoływane są one w celu przedyskutowania i opracowania określonego projektu ustawy lub przeanalizowania konkretnej sprawy o charakterze politycznym, ekonomicznym czy społecz nym27. Specyficzną instytucją singapurską są natomiast dzia łające na terenie parlamentu komisje parlamentarno-rzą- dowe {Government Parliamentary Committees). Mają one charakter nieformalny i tworzone są z inicjatywy partii rzą dzącej. Zdaniem przywódców politycznych kraju, komisje te przyczyniają się do zwiększenia wpływu parlamentu na bieżącą politykę. „Nasza kultura polityczna - stwierdził wi cepremier Goh Chok Tong - jest kulturą zakładającą domi nację rządu. Rząd, czy mówiąc precyzyjniej, gabinet stano wi siłę, która kieruje Singapurem. To jest dominacja, dzięki której Singapur utrzymuje się jako państwo. Bez tego ro dzaju dominacji Singapur dawno już uległby dezintegracji. Musimy jednaka zadać sobie takie pytanie: czy jest to naj lepsza formuła dla przyszłości? Nie zrozumcie mnie źle. Wierzę w silny rząd i decyzyjny gabinet. Rząd musi zacho wać dominację w sensie politycznym. Ale wierzę również w to, że nasz system polityczny będzie funkcjonował le piej, jeśli przekażemy członkom parlamentu bardziej efek tywną rolę do odegrania”28. Temu właśnie celowi - zdyna mizowaniu parlamentarzystów - służyć mają komisje parlamentarno-rządowe. Aktualnie jest ich dziewięć w singa purskim parlamencie: komisja komunikacji i informacji {Communications and Information Committee), komisja rozwoju społecznego {Community Development Commit tee), komisja obrony i spraw zagranicznych {Defence and Foreign Affairs Committee), komisja edukacji {Education Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 117

Committee), komisja finansów, handlu i przemysłu {Finan ce, Trade and Industry Committee'), komisja zdrowia i śro dowiska (Health and the Environment Committee), komi sja spraw wewnętrznych (Home Affairs Committee), ko misja pracy (Labour Committee) oraz komisja narodowe go rozwoju i budownictwa (National Development and Housing)29. Działający w komisjach parlamentarno-rządo- wych deputowani są zmuszeni do większej aktywności na co dzień oraz uczestniczą w kształtowaniu polityki państwa. Obserwacja działalności parlamentu singapur skiego prowadzi do konkluzji, iż ranga i znaczenie tych nieformalnych komisji ustawicznie rośnie. W konsekwen cji tego coraz bardziej usuwają one w cień normalne ko misje izby. W parlamencie Singapuru brak frakcji partyjnych. Wy nika to z faktu, że niekiedy zasiadają w nim wyłącznie przedstawiciele jednej partii politycznej, a jeśli nawet poja wiają się tam deputowani opozycyjni, to w nader znikomej liczbie. W singapurskiej literaturze politologicznej pojawił się pogląd, według którego praktyczne niewystępowanie opozycji w parlamencie, mimo istnienia konkurencyjności politycznej, nie jest zjawiskiem charakterystycznym tylko i wyłącznie dla Singapuru. Słowem, nie jest to osobliwość dotycząca jednego kraju. Chętnie wskazuje się w tym kon tekście na przykład Szwajcarii. „Nieobecność opozycji w parlamencie - pisze Chan Heng Chee - nie jest unikato wym fenomenem, mimo że okoliczności prowadzące do tej sytuacji niekoniecznie muszą być zawsze takie same. W szwajcarskim parlamencie niezmiernie trudno - jeśli nie jest to wręcz niemożliwe - zidentyfikować opozycję polityczną. Praktyką w rozbitym systemie partyjnym Szwaj carii jest przyjęcie proporcjonalnej reprezentacji na wszyst kich poziomach władzy. A zatem następuje kooptacja elit opozycyjnych do rządzącej koalicji. Opozycja nie ujawnia 118 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU się w systemie szwajcarskim na arenie parlamentarnej, lecz poza parlamentem, poprzez wielkie organizacje eko nomiczne i potężne grupy interesów”30. Nie przecząc powyższemu wywodowi, trzeba jednak dopowiedzieć, iż podobieństwo między parlamentarnym systemem szwajcarskim a systemem singapurskim jest bardziej pozorne niż rzeczywiste. W Szwajcarii bowiem brak opozycji w parlamencie stanowi rezultat koalicji przyj mującej postać dobrowolnej i stałej współpracy kilku re prezentowanych tam partii, z których żadna nie posiada przewagi politycznej nad pozostałymi. Istnieje wszakże al ternatywa, której nigdy do końca nie sposób wyelimino wać, a która pojawiłaby się w momencie, gdyby partie te przestały współpracować i zaniechały praktyki amicabilis compositio. W Singapurze natomiast jakiejkolwiek alterna tywy nie ma, ponieważ brak opozycji w parlamencie nie wynika z zawartej koalicji, lecz z faktu olbrzymiej siły poli tycznej jednej partii i wyjątkowej słabości pozostałych. Skoro brak opozycji w parlamencie, to próbuje się ją w pewnym sensie stworzyć. W Singapurze przyjął się zwy czaj, że w parlamencie rolę opozycji odgrywają posłowie należący do partii rządzącej, ale niebędący ani ministrami, ani też sekretarzami parlamentarnymi, którzy podczas de bat zajmują tylne ławy (.back-benchers)3'. Idzie tutaj o za demonstrowanie, iż parlament zdominowany przez jedną partię jest w stanie wykonywać wszystkie funkcje i zadania, jakie wymagane są w warunkach demokracji parlamentar nej, a więc także ujawniać opozycyjny punkt widzenia. Jednakże tego rodzaju opozycja ma swoje naturalne ograniczenia. Back-benchers, spełniając rolę opozycji, nie krytykują - i prawdopodobnie nie mogą tego czynić - sa mych podstaw realizowanej przez rząd polityki lub zasad przyświecających rządowym projektom ustaw. W swej krytyce podnoszą oni wyłącznie sprawy drugorzędne czy Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 119 też koncentrują się jedynie na detalach, akceptując ogólną koncepcję. Pojawiający się w singapurskim parlamencie w znikomej liczbie reprezentanci rzeczywistej opozycji po dejmują tematy, których back-benchers unikają, i krytykują rząd na całej linii. Instytucja wewnętrznej opozycji realizo wanej poprzez back-benchers zostałaby z pewnością po niechana, gdyby partiom opozycyjnym udało się wprowa dzić do parlamentu większą liczbę posłów. Zgodnie z postanowieniem konstytucji, członek parla mentu dopóty nie uczestniczy w jego pracach, dopóki nie złoży stosownej przysięgi. Jedynie wybór spikera może na stąpić przed złożeniem przysięgi przez deputowanych32. Tekst przysięgi składanej przez parlamentarzystów brzmi następująco: „Ja, [w tym miejscu pada nazwisko - M.B.] wybrany na członka parlamentu Singapuru, przysięgam uroczyście (albo zapewniam), że będę sumiennie wywią zywał się ze swoich obowiązków najlepiej jak tylko potra fię, że będę prawdziwie wierny i posłuszny wobec Republi ki Singapuru i że będę zabezpieczał, chronił i bronił konsty tucji Republiki Singapuru”33. Żadna osoba w tym samym czasie nie może być członkiem parlamentu z więcej niż jednego okręgu wybor czego34. Mandat parlamentarny automatycznie wygasa w chwili zakończenia kadencji. W trakcie trwania kadencji deputowanego pozbawia się miejsca w parlamencie, na mocy art. 46 konstytucji, gdy: utraci obywatelstwo Singapu ru; zrezygnuje z członkostwa albo zostanie usunięty z partii politycznej, z ramienia której uczestniczył w wyborach; zło ży pisemną rezygnację na ręce spikera; przez kolejne dwa miesiące bez pozwolenia spikera jest nieobecny na wszystkich posiedzeniach parlamentu bądź komisji, której jest członkiem; utraci bierne prawo wyborcze lub zostanie wykluczony z parlamentu decyzją izby35. Zwraca tutaj uwa gę postanowienie przewidujące utratę miejsca w parła- 120 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU mencie wówczas, gdy dany poset zostaje usunięty z partii politycznej, którą reprezentował podczas wyborów. Fakt ten sprzyja dyscyplinie partyjnej w parlamencie i uzależnia posłów od kierownictwa partii, co wyjątkowo osłabia ich samodzielność i nie zachęca do poszukiwania niekonwen cjonalnych rozwiązań. Nad posłem wyłamującym się z dyscypliny partyjnej ustawicznie wisi bowiem groźba usunięcia go z partii i w konsekwencji konieczność opusz czenia parlamentu. Można jednakże wspomnianą regula cję konstytucyjną ocenić z odmiennego punktu widzenia. Otóż, umacnia ona szacunek posła do partii, która mu za ufała, czyniąc go swym kandydatem w wyborach, i ponad to wyklucza coś, co nazwać moglibyśmy przejawem pew nej niewdzięczności, kiedy to kandydat na posła w czasie wyborów w pełni korzysta z pomocy partii, a znalazłszy się w parlamencie, występuje przeciwko jej polityce. Tego ro dzaju zachowanie jest w warunkach singapurskich nie do pomyślenia. Parlament singapurski obraduje na rocznych sesjach, w czasie których odbywa się ponad 100 posiedzeń. Nie mają one ściśle wyznaczonych terminów. Zasady określa jące tryb pracy parlamentu wzorowane są na praktyce bry tyjskiej Izby Gmin. Otwarcia sesji rocznej dokonuje prezy dent - zazwyczaj ma to miejsce w lutym. Na pierwszym posiedzeniu nowo otwartej sesji, a jeśli jest to pierwsza w ogóle sesja parlamentu, to tuż po zaprzysiężeniu spikera i członków izby, prezydent wygłasza inauguracyjne prze mówienie (nasuwa się tu analogia do mowy tronowej bry tyjskiego monarchy), w którym prezentuje zasadnicze pla ny polityczne i zamierzenia rządu na nadchodzący rok. Po przemówieniu prezydenckim kończy się pierwsze posie dzenie w sesji. Między pierwszym i drugim posiedzeniem musi być przynajmniej dwudniowa przerwa. Termin otwar cia sesji rocznej i tym samym datę pierwszego posiedzenia Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 121 wyznacza - o czym już była mowa - prezydent. Natomiast datę drugiego posiedzenia określa lider izby {Leader of the House)36. Jest to instytucja brytyjskiej proweniencji. Lider izby jest członkiem rządu w randze ministra, który odpowia da za stosunki między gabinetem i parlamentem, a w rze czywistości dba o to, aby prace parlamentu przebiegały zgodnie z oczekiwaniami rządu. Drugie posiedzenie po święcone jest z reguły w całości debacie na temat polityki rządu, przedstawionej deputowanym w wystąpieniu inau guracyjnym prezydenta. Datę trzeciego posiedzenia i na stępnych wyznacza albo cały parlament poprzez odpo wiednie uchwały, albo też jednoosobowo spiker. Decyzja o zamknięciu sesji rocznej należy do prezydenta, który po dejmuje ją po konsultacjach z rządem oraz spikerem37. Tryb pracy parlamentu stanowi kolejny dowód po twierdzający dominację rządu. Jest on bowiem tak skon struowany, aby propozycje rządowe miały zagwarantowa ne formalne niejako pierwszeństwo nad innymi postulata mi, a ponadto, aby spotkały się one z maksymalnie uprosz czonymi wymogami proceduralnymi. Sytuacja taka nie jest właściwa wyłącznie dla Singapuru, lecz stanowi prawidło wość występującą we wszystkich nieomal systemach poli tycznych odwołujących się do modelu brytyjskiego, a i gdzie indziej nie jest bynajmniej rzadkością. Członkowie parlamentu zasiadają na miejscach wska zanych im przez spikera. Ministrowie i sekretarze parla mentarni zajmują miejsca wybrane również przez spikera, lecz działającego tym razem za radą lidera izby. Wszystkie debaty i dyskusje w parlamencie mogą być prowadzone w czterech językach - malajskim, angielskim, chińskim i tamilskim38. Gdy poseł przemawia np. w języku malaj skim, równocześnie tłumaczy się jego wypowiedź na po zostałe trzy języki. Wnioskodawca po raz pierwszy przed stawiający jakąś sprawę na forum izby może przemawiać 122 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU najdłużej godzinę. Taką samą ilością czasu dysponuje, od powiadając na pytania i uwagi zgłoszone podczas dyskusji parlamentarnej. Inni uczestnicy debaty nie mogą mówić więcej niż 30 minut, ale ministrom oraz sekretarzom parla mentarnym przysługuje także godzina. Prezydent, na wnio sek premiera, spośród członków parlamentu mianuje se kretarzy parlamentarnych, których zadaniem jest pomaga nie ministrom w wypełnianiu obowiązków i funkcji rządo wych39. Normalny dzień obrad parlamentu rozpoczyna się o godzinie 11. Pierwszą godzinę poświęca się na interpela cje poselskie (Question Time). Każdy członek parlamentu ma prawo formułować pod adresem ministrów zapytania ustne lub pisemne, które mogą dotyczyć wszystkich spraw urzędowych, publicznych oraz projektów ustaw związa nych z działalnością danego resortu. Do poszczególnego ministra nie można skierować więcej niż trzech interpela cji ustnych podczas jednego posiedzenia. Z drugiej wszakże strony nie ma żadnych ograniczeń w zakresie interpelacji pi semnych. Ministrowie mają siedem dni na opracowanie od powiedzi w sprawie podniesionej przez interpelację40. Prawomocne decyzje i uchwały parlamentu zapadają przy frekwencji co najmniej 1/4 wszystkich deputowanych (quorum). Decyzja przechodzi, jeśli opowie się za nią większość obecnych. Ustawa o charakterze konstytucyj nym wymaga jednakże większości kwalifikowanej 2/3 gło sów, liczonej od ogólnej liczby postów41. W singapurskim parlamencie, który jest wyjątkowo jednorodny politycznie, bardzo często decyzje zapadają przez aklamację. Wytworzyła się nawet szczególna proce dura glosowania. Spiker zawsze zapytuje, czy daną sprawę można uznać za jednomyślnie przyjętą. Gdy nie ujawni się sprzeciw przynajmniej pięciu deputowanych - sprawa taka przechodzi bez głosowania. W momencie jednak wystą Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 123 pienia ze sprzeciwem odpowiedniej liczby deputowanych, spiker odczekuje dwie minuty i ponawia swoje pytanie co do możliwości przyjęcia sprawy bez glosowania. Jeśli na dal sprzeciw jest podtrzymywany, to wówczas przystępuje się do glosowania. Szef biura parlamentarnego wyczytuje nazwiska członków parlamentu w porządku alfabetycznym i odnotowuje oddane glosy42. Procedurę tę trzeba uznać za osobliwość singapurską, będącą zinstytucjonalizowanym następstwem homogeniczności parlamentu. Posiedzenia parlamentu singapurskiego są jawne i otwarte dla publiczności. Interesujące jest to, że w ogóle nie przewiduje się tajności obrad. Oficjalne środki przeka zu - telewizja, radio i prasa - szczegółowo relacjonują de baty parlamentarne. Obywateli zachęca się do obserwo wania prac parlamentu z bliska. Z kolei „uczniowie - jak pisze Chan Heng Chee - w ramach realizowanego w szko łach procesu socjalizacji i poznawania wartości politycz nych państwa są regularnie zabierani do parlamentu, aby mogli zobaczyć organ ustawodawczy w działaniu”43.

3.1.3. Przywileje

Przywileje i kompetencje władcze parlamentu oraz poszczególnych jego instytucji określa specjalna ustawa - Parliament (Priuileges, Immunities and Powers) Act. Czyta my w niej: „Przywileje, immunitety oraz pełnomocnictwa parlamentu i spikera, członków i komisji parlamentu są ta kie same jak Izby Gmin parlamentu Zjednoczonego Króle stwa i jej spikera, członków oraz komisji w momencie ustanowienia Republiki Singapuru”44. Przywileje przysługują bądź całej izbie, bądź też poje dynczym jej członkom. Uważa się je za niezbędną gwaran cję pozycji prawnej oraz władzy parlamentu. Najważniej 124 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU szym bodaj przywilejem całej izby jest suwerenne prawo do regulowania zasad swojej organizacji i trybu funkcjono wania. Parlament dysponuje również wyłączną jurysdykcją nad tym, co zostało powiedziane na posiedzeniach plenar nych i posiedzeniach komisji. Przemówienia, debaty i proce dury parlamentarne nie mogą być przedmiotem oceny ja kiegokolwiek sądu, trybunału czy komisji dochodzeniowej. Członek parlamentu nie może ponosić odpowiedzial ności cywilnej lub karnej za swe działania w parlamencie. Nie wolno także aresztować posła na terenie parlamentu i w czasie posiedzenia bez zgody izby, zaś w innych przy padkach aresztowania posła należy bezzwłocznie poinfor mować izbę o jego przyczynach. Nikt też nie może zostać aresztowany albo pociągnięty do odpowiedzialności cywil nej czy karnej za akty podjęte w imieniu parlamentu i spi kera, które mieszczą się w zakresie ich pełnomocnictw. Członkowie parlamentu i urzędnicy parlamentarni są zwol nieni od wykonywania funkcji sądowych, prokuratorskich, podatniczych lub innych o podobnym charakterze, a także w czasie posiedzeń parlamentu lub komisji nie mają obo wiązku występowania w roli świadka przed sądem, trybu nałem lub komisją dochodzeniową45. W parlamencie i jego bezpośrednim otoczeniu nie można przeprowadzać proce sów cywilnych, karnych oraz jakichkolwiek innych. Parlament lub jego komisje mają prawo wezwać każ dego obywatela do złożenia wyjaśnień oraz przedłożenia określonych dokumentów. Niezbędne w tym celu jest sfor mułowanie przez biuro parlamentarne - działające pod nadzorem spikera - nakazu stawiennictwa. Ponadto parla ment jest władny zażądać od wezwanej osoby złożenia przysięgi potwierdzającej prawdziwość jej słów46. Obywa telowi zeznającemu w ten sposób przed parlamentem przysługuje immunitet i nie może on być uwięziony za to, co powiedział bądź ujawnił. Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 125

Parlament posiada też pewną władzę natury karnej. Poseł, urzędnik parlamentarny lub też osoba obserwująca obrady - za niewłaściwe zachowanie, znieważenie czy zlekceważenie parlamentu - może zostać na mocy jego decyzji osadzona w więzieniu na okres nie dłuższy niż czas trwania aktualnej sesji, skazana na zapłacenie grzywny nieprzekraczającej 50 tys. dolarów singapurskich, odsunię ta od prac parlamentu w danej sesji (ten przypadek doty czy posła lub urzędnika zatrudnionego w parlamencie), usunięta z parlamentu i jego najbliższego otoczenia z jed noczesnym zakazem przychodzenia tu w trakcie obecnej sesji (to z kolei ma zastosowanie wobec obserwatora) albo wreszcie napomniana przez spikera47. Spiker może również wydać straży parlamentarnej lub policji rozkaz aresztowania każdej osoby, która wywołuje czy też wspie ra niepokoje w parlamencie i jego sąsiedztwie.

3.1.4. Funkcje parlamentu

Z formalnego punktu widzenia parlament w Singapu rze jest jedynym organem uprawnionym do stanowienia, poprawiania i unieważniania prawa. Spełnia więc na zasa dach wyłączności funkcję ustawodawczą. W tym zawiera się również ustrojodawstwo, ponieważ tylko parlament może decydować o systemie politycznym państwa oraz dokonywać zmian i uzupełnień w tekście konstytucji. Proces tworzenia prawa jest złożony i projekt - zanim stanie się ustawą - przechodzi w parlamencie przez kilka stadiów. Wypada od razu powiedzieć, iż w Singapurze - wzorem brytyjskim - wyróżnia się dwa rodzaje ustaw: pu bliczne (Public Bills) i prywatne (Priuate Bills). Ustawy pu bliczne dotyczą spraw ogólnych i regulują w pewnym sen sie życie całego społeczeństwa, natomiast ustawy prywat 126 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU ne dotyczą tylko wycinkowych zjawisk, zaś adresowane są do wyodrębnionych kategorii osób. W Singapurze inicjatywa ustawodawcza - analogicz nie jak w Wielkiej Brytanii - należy wyłącznie do członków parlamentu. Projekty ustaw, które poddają pod obrady par lamentu zwyczajni posłowie, noszą nazwę projektów pry watnych (Private Members’ Bills), a projekty inicjowane przez posłów - członków rządu określa się mianem pro jektów rządowych (Government Bills'). To, czy projekt jest prywatny czy też rządowy, nie wpływa potem na tok prac ustawodawczych, który jest zawsze taki sam. Inicjatywa ustawodawcza, definiowanie priorytetów pod tym względem oraz określanie tematyki dyskusji parla mentarnych w rzeczywistości w Singapurze należy do rzą du. Co prawda jest to normalna procedura mająca zasto sowanie we wszystkich państwach, których system poli tyczny odwołuje się do modelu westminsterskiego, gdzie rząd skupia przywódców politycznych większości parla mentarnej, niemniej jednak w warunkach singapurskich dominacja rządu jest jeszcze dodatkowo wzmocniona fak tem sprawowania urzędu premiera przez ponad 30 lat przez jednego tylko człowieka, Lee Kuan Yewa, którego pozycji nikt nie odważył się kwestionować, a którego auto rytet polityczny jako twórcy państwa i architekta ekono micznych sukcesów Singapuru znajduje się poza wszelką dyskusją, także obecnie, kiedy nie stoi już na czele rządu. Dlatego też członkowie parlamentu ustawodawstwo uwa żają za prerogatywę rządu. W praktyce więc mamy do czy nienia tylko z projektami rządowymi, czyli legislacją uru chamianą przez ministrów. Ta specyfika, wręcz unikatowa, wynika - jak już było powiedziane - z olbrzymiego autory tetu premiera i w konsekwencji niezwykle silnej pozycji egzekutywy, a ponadto jest rezultatem funkcjonowania w Singapurze systemu parlamentarno-gabinetowego w wa- Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 127 runkach nieznanej gdzie indziej absolutnej dominacji partii rządzącej. Prowadzi to do tego, że prawie wszyscy parla mentarzyści reprezentują partię będącą u władzy i w pełni podporządkowują się swoim przywódcom politycznym za siadającym w gabinecie, nie ujawniając żadnych aspiracji zakładających rywalizację z nimi. Wpływa to nieuchronnie na sposób wykonywania przez parlament jego tradycyj nych funkcji, w tym również ustawodawstwa. W historii niepodległego Singapuru jeden jedyny raz, a nastąpiło to w sierpniu 1974 roku, projekt ustawy zgłosił poseł niezasiadający w gabinecie, ale i tak uczynił to pod wpływem sugestii rządu. Chodziło tutaj o ustawę normują cą status prawny Kościoła katolickiego w Singapurze {Ro man Catholic Archbishop's Bill). Rząd niejako zlecił inicja tywę ustawodawczą w tej sprawie zwyczajnemu deputo wanemu, ponieważ nie chciai bezpośrednio angażować się w kwestie natury wyznaniowej48. Niekiedy zwyczajni członkowie parlamentu jakby pośrednio inicjują ustawo dawstwo poprzez wskazywanie rządowi materii wymaga jących prawnego uregulowania. Rząd następnie przejmuje pomysł i przygotowuje projekt odpowiedniej ustawy. W ten sposób, dla przykładu, w 1970 roku zainicjowano ustawę tworzącą państwowy fundusz pomocy dzieciom {Chit Fund Biliy9. Projekt ustawy przechodzi w parlamencie przez trzy czytania. W trakcie pierwszego czytania właściwy dla spra wy minister prezentuje członkom parlamentu przygotowa ny projekt ustawy. Nie przeprowadza się wówczas żadnej debaty na temat owego projektu. Jest on drukowany i roz prowadzany wśród posłów, a w dalszej kolejności wyzna cza się termin drugiego czytania. Po przedstawieniu na fo rum parlamentu danego projektu po raz drugi (drugie czy tanie) następuje debata, podczas której jest on wszech stronnie analizowany. W momencie, gdy projekt zostanie 128 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU uznany za niekontrowersyjny, kieruje się go do komisji ca łej izby, którą to postać parlament natychmiast przyjmuje, i tam szybko dochodzi do trzeciego czytania oraz ewentu alnego przyjęcia projektu. Znacznie częściej jednak zastosowanie ma inna pro cedura. Po drugim czytaniu projekt wędruje do specjalnej komisji, powołanej wyłącznie w celu jego ostatecznego opracowania. W skład takiej komisji wchodzi minister zgłaszający projekt oraz parlamentarzyści dobierani na za sadzie profesjonalizmu i osobistego zainteresowania spra wą. Komisja przyjmuje również uwagi i spostrzeżenia zgła szane przez obywateli. Do zagadnienia partycypacji spo łecznej w procesie tworzenia prawa przywiązuje się w Sin gapurze duże znaczenie. Po skierowaniu projektu ustawy do specjalnej komisji biuro parlamentarne ogłasza urzędo we pismo, publikowane w całości na łamach oficjalnej prasy, w którym prezentuje się społeczeństwu zasadnicze wątki przygotowywanego aktu prawnego, zachęcając jed nocześnie do zabrania głosu. Z chwilą zakończenia swych prac komisja kieruje projekt wraz z poczynionymi ewentu alnie poprawkami na forum całego parlamentu, gdzie do chodzi do trzeciego czytania. Wówczas też następuje koń cowa debata generalna nad projektem, a po jej zakończe niu dochodzi do rozstrzygnięcia sprawy poprzez aklamację lub głosowanie50. „W singapurskim parlamencie - powiada Chan Heng Chee - opanowanym całkowicie przez jedną partię, nie zdarzyło się nigdy, aby projekt ustawy został od rzucony. Silna dyscyplina partyjna powoduje to, iż głosy pozytywne zawsze przeważą nad negatywnymi”51. Ustawa przyjęta przez parlament, o ile „zahacza” o zagadnienia ra sowe lub narodowe, przedkładana jest do oceny Prezy denckiej Radzie Praw Mniejszości (Presidential Council for Minority Rights). Jeśli ta zgłosiłaby zastrzeżenia - w prakty ce się to nie zdarza - ustawa jest odsyłana do parlamentu Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 129 w celu dokonania tam ewentualnych poprawek. Zastrzeże nia rady mogą zostać jednakże oddalone poprzez ponow ne przegłosowanie w parlamencie kwestionowanej ustawy większością 2/3 głosów wszystkich członków izby. Osta tecznie ustawa kierowana jest do prezydenta. Głowa pań stwa, promulgując ustawę, nadaje jej moc obowiązującą. Zgłaszane przez rząd projekty ustaw nie napotykają w parlamencie oporu, przechodząc w związku z tym łatwo i szybko. Sporadycznie zdarzają się wyjątki od tej reguły. Najbardziej burzliwa debata, jaką odnotowano w parla mencie singapurskim, odbyta się w roku 1969 przy uchwa laniu ustawy o aborcji {The Abortion Bill). Zgłoszony przez ministra zdrowia projekt bardzo liberalizował zasady prze rywania ciąży. Spotkał się na terenie parlamentu ze zdecy dowanym sprzeciwem katolickich deputowanych Partii Ak cji Ludowej, których zdaniem występował on przeciwko fundamentalnemu prawu do życia. Jeden z posłów w bez precedensowy sposób zaatakował rząd. Nawiązując do projektu, powiedział: „Nie jest to coś, czego społeczeń stwo pragnie. To wymyślił rząd w przeświadczeniu, iż jest dobre dla państwa. Dla mnie jednak owo coś stanowi przejaw tego, że myślenie rządu zaowocowało poważnym błędem”52. Inny członek parlamentu z kolei wezwał do uznania projektu za niebyły i wycofania go. Wniosek ten wprawdzie nie przeszedł, lecz debata parlamentarna nad wspomnianym projektem trwała wyjątkowo długo, jak na standardy singapurskie, bo aż cały rok. Powołana dla roz patrzenia projektu specjalna komisja odbyła osiem posie dzeń, podczas których rozważyła 29 pisemnych raportów i wysłuchała opinii 5 stowarzyszeń medycznych oraz religij nych. Większość zgłoszonych uwag utrzymana była w to nie krytycznym wobec projektu. Niemniej jednak komisja - po dokonaniu kilku raczej drugorzędnych poprawek - zdecydowała się wnieść projekt pod obrady parlamentu. 130 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Podczas debaty czterech postów w mocnych stówach na piętnowało tym razem nie tylko sam projekt, lecz także pracę komisji. W ostatecznym głosowaniu wszakże projekt został przyjęty stosunkiem głosów 32 do 10 przy 1 wstrzy mującym się i 15 posłach nieobecnych53. Był to najgorszy wynik, jaki kiedykolwiek osiągnął rząd, składając projekt ustawy w parlamencie. W stosunkowo niewielkim stopniu parlament w Singa purze spełnia funkcję kreacyjną, która polega na wyłania niu innych organów władzy państwowej. Jedyną centralną instytucją polityczną, powoływaną na mocy decyzji parla mentu, jest prezydent będący głową państwa, lecz w rze czywistości niedysponujący większymi kompetencjami po litycznymi. W pewnym sensie parlament także kreuje skład personalny rządu, ponieważ zasiadający w nim mini strowie oraz premier muszą się cieszyć zaufaniem politycz nym wśród ustawodawców. Wreszcie, parlament sprawuje funkcję kontrolną w stosunku do szeroko rozumianej władzy wykonawczej. Przede wszystkim chodzi tutaj o odpowiedzialność poli tyczną rządu przed parlamentem. Wyrażenie przez legisla- turę wotum nieufności wobec rządu pociąga za sobą na tychmiastową konieczność jego ustąpienia. W Singapurze sytuacja taka nie miała dotąd jednak zastosowania. Parla ment może oddziaływać na rząd i kontrolować go dzięki swym uprawnieniom finansowym oraz budżetowym. Rząd funkcjonuje bowiem, dysponując takimi funduszami, jakie zostaną mu przyznane w parlamencie. Specyficzną formą kontroli jest nadzorowanie prac rządu i w ogóle całej ad ministracji państwowej przez odpowiednie komisje parla mentarne. Za przejaw realizacji funkcji kontrolnej przez parlament uznać trzeba ponadto coroczną debatę nad pro gramem rządu, która odbywa się po przemówieniu prezy denta inaugurującym każdą sesję roczną. W warunkach Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 131

Singapuru najbardziej konkretnym i efektywnym instru mentem sprawowania nad rządem kontroli przez parla ment są kierowane do ministrów interpelacje poselskie. Ta forma wpływania na egzekutywę ma tam rzeczywiste zna czenie i znajduje dość często zastosowanie. W generalnej konkluzji trzeba podkreślić fakt, że w systemie politycznym uformowanym na wzór westmin- sterski parlament tylko teoretycznie i w sensie formalnym stanowi pierwszoplanową instytucję polityczną państwa. Praktycznie rzecz biorąc, jest on podporządkowany woli egzekutywy, czyli rządu, w którym zasiadają przywódcy polityczni kontrolujący większość parlamentarną, a więc w istocie decydujący o obliczu i działaniach organu usta wodawczego. Wszystko to szczególnie mocno uzewnętrznia się w przypadku Singapuru, gdzie reguły Westminsteru spotka ły się z systemem jednej partii dominującej. Przewaga rzą dzącej Partii Akcji Ludowej (PAP) - powiedzmy to jeszcze raz - osiąga aż taki poziom, że opozycja albo w ogóle nie ma dostępu do parlamentu, albo też uzyskuje tam repre zentację wyjątkowo znikomą. Dlatego też liderzy partyjni jednocześnie piastujący funkcje rządowe nie mają żad nych trudności w kierowaniu parlamentem. „Fakt - jak trafnie zauważa Chan Heng Chee - iż przywództwo poli tyczne stale spoczywa w rękach małej grupy dynamicz nych, doświadczonych i wysoce skutecznych ludzi, działa jących pod kierunkiem charyzmatycznego Lee Kuan Yewa, musi również wpływać na legislaturę podczas wykonywa nia należących do niej funkcji”54. Otwarcie mówiąc, to właśnie rząd decyduje o tym, co zrobi parlament. Nigdy zaś odwrotnie. W tym kontekście odpowiedzialność rządu przed parlamentem staje się czysto iluzoryczna. W rzeczy wistości mamy do czynienia z odpowiedzialnością parla mentu wobec rządu, a dokładnie z odpowiedzialnością po 132 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU lityczną poszczególnych członków parlamentu przed kie rownictwem partii tworzącym rząd. W Singapurze rola parlamentu jest znacząca nie dlate go, że kontroluje on rząd, lecz z zupełnie innych przyczyn. Parlament w tym kraju spełnia głównie funkcję legitymizo wania istniejącego systemu politycznego. Stwarza ponadto platformę, na której dokonuje się rekrutacja potencjalnych przywódców politycznych kraju. Tam po raz pierwszy w szerszej skali ludzie ci znajdują sposobność do zapre zentowania się i ujawnienia własnej osobowości. Do świadczenie uczy, iż najbardziej obiecujący parlamentarzy ści trafiają późnej do rządu, czyli do ośrodka, gdzie zlokali zowana jest realna władza polityczna. W warunkach Sin gapuru parlament stanowi swoisty przekaźnik, i to prawdo podobnie najlepiej oddaje jego istotę, pomiędzy rządem a społeczeństwem. Obywatele, uczestnicząc w wyborach, wyłaniają swych przedstawicieli, którzy w parlamencie re prezentują ich interesy. W ten sposób społeczeństwo wpły wa na władzę. Z drugiej jednak strony, posłowie singapur skiego parlamentu starają się wyjaśniać i przekazywać społeczeństwu rządowe programy oraz politykę. Członko wie parlamentu wypełniają ową funkcję łącznika nieprze rwanie w trakcie trwania kadencji. Są oni zobowiązani do odbywania przynajmniej raz w tygodniu spotkań z wybor cami w swoich okręgach (tzw. Meet-the-People Session), aby wsłuchać się w nastroje społeczne i równocześnie wszczepić obywatelom poczucie uczestnictwa w systemie politycznym. A zatem, w Singapurze parlament w więk szym stopniu kształtuje kulturę polityczną społeczeństwa niż decyzje państwowe, które podejmuje przywódca kraju - w tym przypadku premier - i wąskie grono jego najbliż szych współpracowników. Parlamentowi nie pozostawia się niczego więcej, co wykraczałoby poza funkcję „ciała pośredniczącego”. Trzeba dodać, iż generalnie przy obser Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 133 wacji współczesnych systemów politycznych da się łatwo zauważyć powszechnie występujący proces stałego umac niania pozycji, wpływów i prestiżu egzekutywy kosztem parlamentu. W Singapurze ów proces ujawnia się ze szczególną mocą i wyrazistością. „Nie ulega wątpliwości - pisał Marek Sobolewski w swej pracy o zasadach demo kracji - że wzrost zadań nowoczesnego państwa przyniósł głównie zwiększenie zadań egzekutywy”55. Tak więc kiero wanie państwem należy do egzekutywy, zaś parlamentowi pozostaje sprawowanie ogólnego nadzoru i kontroli oraz interweniowanie w sytuacjach kryzysowych.

3.2. Prezydent

Od momentu wejścia wżycie z datą 22 grudnia 1965 roku poprawki konstytucyjnej (Constitution Amendment Act) Singapur jest republiką, zaś głową państwa singapur skiego - prezydent. Do 1991 roku był on wybierany przez parlament na okres 4 lat. Na mocy poprawki do konstytu cji, uchwalonej w styczniu 1991 roku, wprowadzono zasa dę wybierania prezydenta w głosowaniu powszechnym, jednocześnie wydłużono jego kadencję do 6 lat56. Zmiana trybu wyłaniania prezydenta miała wzmocnić jego mandat polityczny i zwiększyć rolę ustrojową. Sprawa ta była poprzedzona żywą debatą polityczną. Pierwszym głosem sugerującym potrzebę poddania insty tucji prezydenta reformie była wypowiedź samego Lee Kuan Yewa z kwietnia 1984 roku, kiedy to przyznał on, iż „rząd poważnie myśli o zmianie konstytucji w celu urze czywistnienia pewnego »mechanizmu blokującego«, tak aby zagraniczne rezerwy finansowe państwa mogły być wykorzystywane tylko za zgodą prezydenta i specjalnej ko 134 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU misji parlamentarnej”57. W swym wystąpieniu z okazji święta państwowego w sierpniu 1984 roku premier Lee mówi! już wyraźnie o ewentualnej reformie konstytucyjnej, zakładającej wybór głowy państwa w głosowaniu po wszechnym, a także o konieczności powierzenia tak wyło nionemu prezydentowi kontroli nad rezerwami finansowy mi58. Potrzeba specjalnej kontroli nad tymi rezerwami jest w przypadku Singapuru sprawą bardzo ważną, bowiem ten mały kraj dysponuje wielkimi aktywami zagranicznymi, które należą do największych w świecie, ustępując jedynie rezerwom walutowym Japonii, Tajwanu i Republiki Fede ralnej Niemiec. 29 lipca 1988 roku ówczesny wicepremier Goh Chok Tong mówił w parlamencie o pochodzącym z wyborów powszechnych prezydencie, sprawującym pie- czę nad zagranicznymi rezerwami i - co więcej - czuwają cym nad integralnością służb państwowych. Jednakże - zdaniem Goh Chok Tonga - parlamentarny system rządów pozostałby niezmieniony, a premier i jego gabinet wciąż decydowaliby o polityce kraju. W konkluzji wicepremier powiedział, że konstytucja powinna zawierać „zabezpiecze nie, które sprawia, iż żaden rząd nie może działać w sposób szkodliwy dla najlepszych interesów państwa" i że rząd po rozpatrzeniu rozmaitych rozwiązań doszedł do przekonania, iż „najbardziej efektywnym zabezpieczeniem byłaby pocho dząca z wyborów prezydentura, nadzorująca aktywa pań stwa i obsadzająca najważniejsze stanowiska”59. Reforma urzędu prezydenckiego stała się przedmio tem debaty politycznej przed wyborami powszechnymi, przeprowadzonymi 3 września 1988 roku. Jedyny opozycyj ny poseł zasiadający wtedy w parlamencie Chiam See Tong twierdził, że zapowiadana reforma jest wyrazem nie zdolności młodszego pokolenia polityków rządzącej Partii Akcji Ludowej do zastąpienia historycznych przywódców i przejęcia spraw kraju we własne ręce. „Druga generacja Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 135

- powiedział Chiam See Tong - przywódców PAP to piloci, którzy wprawdzie zostali wyćwiczeni, ale nie potrafią latać samodzielnie i potrzebują wybieranego prezydenta”60. Przedstawiciele rządzącej partii odpierali te sarkastyczne uwagi, korzystając z tej samej „lotniczej” metafory. „Lepiej mieć - replikował należący do młodego pokolenia polity ków PAP minister Lee Hsien Loong - dwóch pilotów. To jest jumbo jet, nie 737”61. Na konferencji prasowej w dzień po wyborach Goh Chok Tong oświadczył, że gdyby partie opozycyjne przedstawiły alternatywne rozwiązania, to wówczas o kształcie prezydentury mogłoby zadecydować referendum. Nieco później Goh udzielił wypowiedzi, w której oznajmił, że wprowadzenie wybieranego prezy denta należy do priorytetowych zadań rządu, lecz sprawa ta wymaga żmudnych analiz w komisjach parlamentar nych i nie może być sztucznie przyspieszana62. Komentatorzy polityczni wiązali projektowaną reformę prezydentury z zapowiedzianą już wówczas rezygnacją Lee Kuan Yewa ze stanowiska premiera oraz możliwością objęcia przezeń jakiegoś mniej absorbującego urzędu pań stwowego. Tego rodzaju urzędem wydawała się prezyden tura, formalnie wielce znacząca, choć w gruncie rzeczy wyłącznie ceremonialna i oddalona od bieżącej polityki. Wiele wskazywało na to, iż właśnie objęcie prezydentury stanowić będzie dogodną emeryturę dla Lee Kuan Yewa - człowieka, który całe życie poświęcił polityce. Sam Lee Kuan Yew kiedyś przecież oznajmił, że ci, którzy sądzą, iż po opuszczeniu stanowiska premiera zaniecha wszelkiej aktywności na niwie politycznej, są w błędzie. Niemniej jednak, nawet dla będącego na emeryturze politycznej Lee Kuan Yewa prezydentura w jej ówczesnym kształcie, lokująca się w czysto symbolicznym wymiarze i obdarzona jedynie honorowymi kompetencjami - nie była by do zaakceptowania. Tym też tłumaczono ideę wzmóc- 136 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU nienia urzędu prezydenckiego, którą komentatorzy i obser watorzy singapurskiej polityki rozważali w kontekście ob jęcia stanowiska szefa państwa przez Lee Kuan Yewa. Wszystkie te polityczne spekulacje i przypuszczenia jed nakże nie potwierdziły się. Po rezygnacji z funkcji premiera Lee Kuan Yew nie zdecydował się na objęcie stanowiska szefa państwa, ale zapowiedzianą reformę prezydentury przeprowadzono, zmieniając tryb wyłaniania prezydenta i zwiększając nieco jego uprawnienia. Przed objęciem urzędu prezydent składa, a później podpisuje, w obecności prezesa Sądu Najwyższego lub in nego sędziego tegoż sądu przysięgę następującej treści: „Ja, (nazwisko i imię - M.B.), powołany do sprawowania funkcji Prezydenta Republiki Singapuru, przysięgam uro czyście (lub zapewniam), że będę sumiennie wywiązywał się ze swoich obowiązków najlepiej jak tylko potrafię, że będę żywił prawdziwą wierność i posłuszeństwo wobec Republiki i że będę zabezpieczał, chronił i bronił konstytu cji Republiki Singapuru”63. Prezydent może zrezygnować z urzędu. W tym celu powinien on skierować na ręce spikera parlamentu odpo wiednie pismo informujące o rezygnacji i jej przyczynach. Parlament dysponuje wszakże prawem usunięcia prezy denta z zajmowanego stanowiska, o ile uzna, że dana oso ba niewłaściwie wypełnia swe obowiązki. Decyzja o usu nięciu prezydenta musi zostać przyjęta większością 2/3 głosów wszystkich członków izby. Głową państwa może zostać obywatel Singapuru, któ ry ukończył 45 lat życia i mieszkał w kraju przez co naj mniej 10 lat. Ciekawym warunkiem jest to, iż w momencie wysunięcia swej kandydatury człowiek ubiegający się o urząd prezydenta nie może być członkiem żadnej partii politycznej. Musi natomiast wykazać się co najmniej 3-let- nią pracą na stanowisku wysokiego urzędnika rządowego Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 137 lub przez ten sam czas sprawować funkcję kierowniczą w dużej singapurskiej firmie bądź w agencji rządowej6“1. Niezależnie od tego kandydat do urzędu prezydenckiego musi być zaakceptowany przez składający się z wysokich urzędników służby cywilnej Komitet Wyborów Prezydenc kich (Presidential Elecions Committee), który ocenia, czy jest on „osobą prawą, dobrego charakteru i reputacji”65. Istnieje konstytucyjna zasada niepoiączalności prezydentu ry z każdego rodzaju stanowiskiem bądź urzędem publicz nym przynoszącym dochody. Prezydent nie może ponadto uczestniczyć w jakichkolwiek przedsięwzięciach natury biznesowej czy handlowej. Prezydenta chroni bardzo radykalnie sformułowany immunitet. Nie może on mianowicie być pociągnięty w ogóle do odpowiedzialności sądowej. Dostrzegamy tutaj wyraźny pogłos tradycji brytyjskiej, która nie dopuszcza możliwości złożenia pozwu sądowego przeciwko monar sze - jako głowie państwa - tak w sprawach cywilnych, jak i karnych. Prezydent może jednak zostać usunięty z zaj mowanego urzędu, gdyby dopuścił się pogwałcenia kon stytucji, zdrady stanu, nieuczciwości, korupcji, oszustwa lub aktu moralnej niegodziwości. Z wnioskiem w tej spra wie może wystąpić premier bądź nie mniej niż 1/4 wybra nych członków parlamentu. Jeśli co najmniej połowa po chodzących z wyboru członków parlamentu potwierdzi za sadność takiego wniosku, prezes Sądu Najwyższego powo łuje trybunał złożony z minimum pięciu sędziów tego sądu dla szczegółowego rozpoznania sprawy. Uznanie przez try bunał winy prezydenta skutkuje wnioskiem do parlamentu o jego odwołanie. Głowa państwa traci urząd, gdy za rezo lucją w tej sprawie opowie się przynajmniej 3/4 ogólnej liczby wybranych członków parlamentu66. W chwili, gdy prezydent jest czasowo niezdolny do sprawowania urzędu z powodu choroby, nieobecności 138 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU w Singapurze lub z jakiejś innej przyczyny, gabinet może na okres owej niezdolności wyznaczyć kogoś innego do wykonywania obowiązków prezydenckich. W realizacji spraw urzędowych głowie państwa służy pomocą osobisty sekretariat prezydencki (President's Offi ce). Prezydent posiada całkowitą swobodę w zakresie mia nowania i zwalniania pracujących w tym sekretariacie lu dzi, a także określania charakteru ich pracy. Z formalnego punktu widzenia prezydent ma dość roz ległe uprawnienia stanowiące - i to trzeba silnie podkre ślić. Co ciekawe, jest on organem zarówno legislatury, jak i egzekutywy. W rezultacie, stąd ma możliwość oddziały wania na obie te gałęzie władzy państwowej. I tak, ma prawo przemawiania w parlamencie oraz przesyłania pod jego adresem orędzi, w których może sugerować koniecz ność podjęcia określonych działań ustawodawczych. Orę dzia nie są jednak wiążące dla parlamentu i nie musi on stosować się do zawartych w nich wskazań. Prezydent promulguje ustawy, a więc teoretycznie to właśnie od nie go zależy, czy dana ustawa wejdzie w życie. W praktyce nie zdarza się, aby odmawiał podpisania ustawy przyjętej przez parlament. Prezydent otwiera i zamyka sesje parla mentarne, a także wyznacza termin wyborów powszech nych. Dysponuje wreszcie prawem przedłużenia kadencji parlamentu oraz może przedterminowo izbę rozwiązać. W odniesieniu do władzy wykonawczej najistotniejsze jest prawo prezydenta do desygnowania premiera i miano wania na jego wniosek ministrów. Poza tym, działając na wniosek premiera lub gabinetu, głowa państwa mianuje członków Prezydenckiej Rady Praw Mniejszości, dyrektora Biura Badania Praktyk Korupcyjnych, sędziów Sądu Naj wyższego, prokuratora generalnego, sekretarzy parlamen tarnych, innych wyższych urzędników państwowych oraz dowódców wojskowych i szefów policji, a także ambasa Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 139 dorów, tudzież pozostałych przedstawicieli dyplomatycz nych i konsularnych. Dodać jednak trzeba, iż singapurski prezydent nie jest - w odróżnieniu od szefów państw w wielu innych krajach - zwierzchnikiem sit zbrojnych. Zwierzchnictwo takie formalnie przypada ministrowi obro ny, lecz w rzeczywistości należy do premiera67. Wybierany w glosowaniu powszechnym prezydent uzyskał kilka nowych uprawnień. Stai się mianowicie gwa rantem polityki finansowej państwa i w związku z tym ak ceptuje plan budżetowy, posiada prawo weta w stosunku do rządowych decyzji finansowych - w tym mieści się możliwość wstrzymania udzielania przez rząd pożyczek i zaciągania przezeń kredytów - a także sprawuje kontrolę nad zagranicznymi rezerwami finansowymi Singapuru. Prezydent otrzymał ponadto prawo kontroli decyzji rządu podjętych na podstawie ustawy o bezpieczeństwie we wnętrznym, akceptuje nominacje rządowe na wysokie sta nowiska w strukturach administracyjnych, ma prawo zaini cjowania procedur dochodzeniowych w przypadku podej rzenia korupcji oraz odpowiada za utrzymanie harmonii religijnej w społeczeństwie singapurskim66. Przed podję ciem decyzji w niektórych sprawach - głównie dotyczy to kwestii finansowych i nominacyjnych - głowa państwa ma obowiązek konsultowania się z Prezydencką Radą Dorad czą (składa się ona z pięciu członków, z których dwóch samodzielnie mianuje prezydent, dwóch mianuje prezy dent na wniosek premiera, a jednego na wniosek szefa służby cywilnej), co ogranicza jego samodzielność. Zwraca zatem uwagę to, że wraz z wprowadzeniem powszechnych wyborów prezydenckich nie zdecydowano się na istotne rozbudowanie uprawnień głowy państwa o charakterze jednoznacznie politycznym, choć wzmocnio no jego możliwości decydowania i współdecydowania, a także kontroli w odniesieniu do finansów państwa. W ten 140 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU sposób w realiach singapurskich może wykrystalizować się wielce nietypowy model prezydentury, która ani nie jest prezydenturą czysto reprezentacyjną, ani też decyzyj ną, ale jest prezydenturą wyprofilowaną na sprawy finan sowe. To skądinąd nie dziwi, bo w państwie tym polityka jest funkcją celów gospodarczych i finansowych. Prezydent posiada specjalne uprawnienia na wypadek zagrożenia państwa. „Jeśli prezydent - czytamy wart. 150 konstytucji - jest przekonany, że zaistniała poważna sytu acja krytyczna, która grozi bezpieczeństwu lub życiu eko nomicznemu Singapuru, może wydać proklamację o sta nie wyjątkowym”69. Gdy proklamacja taka zostanie wyda na w czasie, kiedy parlament nie obraduje, prezydent jest zobowiązany zwołać izbę najszybciej, jak to tylko możliwe. Do chwili zebrania się parlamentu prezydent ma prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Wreszcie prezydentowi w Singapurze przysługują tra dycyjne uprawnienia głowy państwa, takie jak: reprezento wanie kraju na zewnątrz, przyjmowanie przedstawicieli dy plomatycznych obcych państw, którzy są przy nim akredy towani, nadawanie tytułów i odznaczeń oraz stosowanie prawa łaski. Rekapitulując, wypada postawić pytanie - czy scha rakteryzowane powyżej uprawnienia czynią z prezydentury singapurskiej urząd silny w sensie politycznym, czy też sła by? Jednoznacznej odpowiedzi w tej materii udziela art. 21 konstytucji, który stanowi, że „w wykonywaniu swych funkcji, przewidzianych przez niniejszą konstytucję lub inne akty prawne, prezydent działa w zgodzie z radą gabi netu bądź ministra występującego w imieniu gabinetu”70. Tylko w kilku sprawach wyszczególnionych w konstytu cji prezydent postępuje samodzielnie bez uprzednich kon sultacji. Dotyczy to m.in. desygnowania premiera oraz ewentualnej odmowy rozwiązania parlamentu7'. Skądinąd Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 141 wszakże wiadomo, iż nawet w tych przypadkach prezy dent nie ma absolutnej swobody. Nie może bowiem mia nować na stanowisko premiera dowolnej osoby, lecz tylko takiego członka parlamentu, który cieszy się zaufaniem po litycznym większości izby. Co się zaś tyczy rozwiązywania parlamentu, to tutaj prezydent jest zobowiązany do podję cia tej decyzji w momencie pojawienia się wakatu na sta nowisku premiera i musi także to zrobić na wniosek pre miera, o ile jest pewien, że premier, składając taki wnio sek, działa w porozumieniu z większością parlamentarną72. Wynika stąd, iż prezydent mógłby jedynie wówczas odmó wić rozwiązania parlamentu, gdyby żądający tego premier działał wbrew parlamentowi. Jest to jednak sytuacja nad zwyczaj teoretyczna i w praktyce, jeśli premier złoży wnio sek o rozwiązanie parlamentu, prezydent natychmiast po dejmuje kroki zmierzające do jego realizacji. Z kolei uprawnienia, które uzyskała głowa państwa w wyniku zmiany konstytucji w 1991 roku, formalnie mające również charakter samodzielnych działań, w rzeczywistości nie są działaniami inicjującymi procesy polityczne, lecz odnoszą się do dokonywanej post factum oceny pewnych rozstrzy gnięć rządu i ewentualnie ich anulowania. Prawdopodo bieństwo kwestionowania przez prezydenta decyzji gabi netu jest jednak znikome i w dotychczasowej praktyce ustrojowej takie przypadki nie występowały. Wszystko to powoduje, iż rzeczywista władza politycz na należy do rządu, zaś faktycznym szefem egzekutywy jest nie prezydent, ale premier. Głowa państwa nie wyty cza polityki państwa, co najwyżej może ją w pewnym za kresie oceniać i kontrolować, a w obrębie uprawnień pre zydenta dominują działania o charakterze reprezentacyj nym i honorowym. Dlatego też w Singapurze urząd ten po wierza się wprawdzie wysokiego szczebla politykom rzą dzącej Partii Akcji Ludowej, jednak takim, którzy mimo 142 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU wszystko nie zaliczają się do najściślejszego przywództwa politycznego, gdyż dla tych osób rezerwuje się miejsca w rządzie. Singapur w swojej historii miał sześciu prezy dentów.

Tabela 3

Prezydenci Republiki Singapuru

Imię 1 nazwisko Okres prezydentury Yusof bin Ishak 1965-1970 Benjamin Henry Sheares 1971-1981 Chengara Veetil Devan Nair 1981-1985 Wee Kim Wee 1985-1993 Ong Teng Cheng 1993-1999 Sellapan Rama Nathan 1999-

Źródło: Singapore Yearbook 2003, s. 64 oraz www.istana.gov.sg

Dwaj pierwsi prezydenci zmarli w trakcie sprawowa nia urzędu - Yusof bin Ishak niebawem po rozpoczęciu swej drugiej kadencji, natomiast B.H. Sheares podczas trzeciej kadencji. Następny w kolejności prezydent - Ch.V.D. Nair - ustąpił pod presją rządu, a właściwie pod naciskiem przywódcy kraju - premiera Lee Kuan Yewa. Wydarzenie to dokonało się w atmosferze pewnego skan dalu. Będący fanatykiem purytanizmu i propagujący kon cepcję rygoryzmu etycznego w polityce, Lee Kuan Yew stwierdził, iż prezydent Nair ma skłonność do nadużywa nia alkoholu73. W rezultacie Nair został zmuszony do rezy gnacji, następnie poddany przymusowemu leczeniu i, ko niec końców, wysłany do Stanów Zjednoczonych. Po ca łym incydencie były prezydent określił styl polityczny pre miera Lee Kuan Yewa jako „przerażający” i zarzucił mu, że Instytucje wfadzy państwowej Republiki Singapuru 143

„kieruje tak delikatnym organizmem, jakim jest naród Sin gapuru, tak jakby zarządzał fabryką, przekształcając w ten sposób Singapur w państwo bez duszy”74. Przytoczony fakt - nieco może groteskowy - świadczy jednak niezbicie o tym, iż prezydent w Singapurze poddany jest bezpośred niemu nadzorowi ze strony rządu i pojawienie się ewentu alnego konfliktu na tej linii zawsze zakończy się porażką głowy państwa. Pierwsze powszechne wybory prezydenckie odbyły się 28 sierpnia 1993 roku. Oficjalnym kandydatem Partii Ak cji Ludowej (PAP) był Ong Teng Cheong, wieloletni czło nek rządu. O prezydenturę ubiegał się też Chua Kim Yeow. Ten były prokurator generalny formalnie występował jako kandydat niezależny, lecz również miał akceptację PAP. Wybory zakończyły się zwycięstwem Ong Teng Chenga, który otrzymał 58,7% głosów, podczas gdy na Chua Kim Yeowa głosowało 41,3% wyborców75. Sześcioletnia kaden cja Ong Teng Cheonga upłynęła w 1999 roku, kiedy to po winny się odbyć drugie wybory prezydenckie. Do glosowa nia wszakże nie doszło, ponieważ w wyborach zdołał się zarejestrować tylko jeden kandydat, mający poparcie PAP Sellapan Rama Nathan, który przy braku kontrkandydatów - dwóch innych pretendentów nie spełniło kryteriów Ko mitetu Wyborów Prezydenckich i w związku z tym odmó wiono im rejestracji - objął urząd szefa państwa poprzez nominację76. Nieprzeprowadzenie elekcji prezydenckiej świadczyło o kryzysie prezydentury w jej nowej formule, a także pokazywało brak woli ze strony rządzącego ugru powania do pogłębiania procesu politycznego otwarcia oraz dynamizowania procedur wyborczych. 144 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

3.3. Premier i rząd

„Władza wykonawcza - powiada art. 23 konstytucji - w Singapurze przysługuje prezydentowi i jest sprawowana stosownie do postanowień niniejszej konstytucji przez nie go albo przez gabinet lub też ministra działającego w imie niu gabinetu”77. Lektura innych postanowień konstytucji unaocznia, że prezydent jest tylko formalnym piastunem władzy wykonawczej, o czym już kilkakrotnie była mowa. W praktyce władza ta znajduje się w gestii premiera i rządu. Przypomnijmy jeszcze raz, iż premiera mianuje prezy dent i urząd ten zawsze obejmuje przywódca polityczny większości parlamentarnej. Z kolei na wniosek premiera głowa państwa mianuje pozostałych ministrów, którzy mu szą się rekrutować spośród członków parlamentu. Istnieje więc zasada połączalności stanowiska w gabinecie z man datem poselskim. Premier, ministrowie oraz sekretarze parlamentarni przed objęciem swych obowiązków składa ją wobec prezydenta przysięgę takiej oto treści: „Ja (na zwisko i imię - M.B.), wybrany i mianowany premierem (ministrem, sekretarzem parlamentarnym) Singapuru, przysięgam uroczyście (lub zapewniam), że przez cały czas według swojej oceny najlepiej i dobrowolnie będę służył poradą i radą prezydentowi (lub innej osobie w tym czasie prawnie wypełniającej funkcje tego urzędu) w celu dobrego kierowania sprawami publicznymi Singapuru. W dalszej kolejności przysięgam (lub zapewniam), iż pod żadnym warunkiem i w jakimkolwiek czasie nie ujawnię treści porady, rady, opinii czy głosu, które wypowiedziałem jako premier (minister, sekretarz parlamentarny), i że nie będę - z wyjątkiem sytuacji mających związek z pracami gabinetu i w takim zakresie, jak to będzie wymagane dla dobrego kierowania sprawami Singapuru - bezpośrednio Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 145 lub pośrednio odstania! zakresu obowiązków i działań ga binetu oraz natury i zawartości wszelkiego rodzaju doku mentów, które dotarty do mnie jako do premiera (ministra, sekretarza parlamentarnego), a także nie ujawnię żadnych spraw, o których dowiedziałem się w tym okresie. Przysię gam (lub zapewniam), iż w każdej sytuacji będę oddanym i wiernym premierem (ministrem, sekretarzem parlamen tarnym)"78. Premier musi ustąpić, kiedy utraci zaufanie większości członków parlamentu. Może natomiast w każdej chwili zrezygnować z własnej woli, informując o tym fakcie na pi śmie prezydenta. Ministrów z zajmowanych stanowisk od wołuje prezydent na wniosek premiera. Również ministro wie mogą złożyć pisemną rezygnację na ręce prezydenta. Premier w rzeczywistości decyduje o tym, kto zasią dzie w gabinecie, bo rola prezydenta zarówno w procesie formowania rządu, jak i przy dokonywaniu zmian w jego składzie jest czysto formalna. Premier to faktyczny szef władzy wykonawczej, a na skutek tego, że stoi na czele Partii Akcji Ludowej, która w praktyce monopolizuje parla ment, decyduje również o kierunku prac organu przedsta wicielskiego i wyznacza proces legislacyjny. To wszystko przesądza o tym, iż szef rządu jest przywódcą politycznym kraju. Niepodległy Singapur miał trzech premierów. Pierw szym był Lee Kuan Yew, który tę funkcję sprawował do 28 listopada 1990 roku. Drugim premierem został Goh Chok Tong, który 12 sierpnia 2004 roku zdymisjonował na rzecz Lee Hsien Loonga - trzeciego w historii premiera i zara zem syna Lee Kuan Yewa. Możemy zatem powiedzieć, że tradycją singapurską jest długie pozostawanie na czele rzą du przez jedną osobę. Stanowi to konsekwencję długo trwałej dominacji na scenie politycznej kraju Partii Akcji Ludowej, dla której kwestia obsady stanowisk rządowych 146 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU jest wewnętrzną domeną, a przywódcy partii przypada fo tel szefa gabinetu. W Singapurze - zgodnie z modelem westminsterskim - w skład rządu wchodzi w gruncie rzeczy caia administra cja państwowa szczebla centralnego. Zwieńczeniem tej struktury, a zatem najważniejszym ośrodkiem egzekutywy jest gabinet (Cabinet) skupiający - według konstytucji - premiera i ministrów79. Wprawdzie konstytucja nic nie mówi o instytucji wicepremiera (lub wicepremierów), lecz w praktyce singapurskiego życia politycznego stale się ona pojawia. Wicepremierami zostają najbliżsi współpracowni cy premiera i z tego powodu stanowisko to należy do bar dziej eksponowanych niż stanowiska pozostałych mini strów. Wicepremierzy zazwyczaj kierują równocześnie ważnym politycznie ministerstwem, z reguły jeden z nich staje na czele resortu obrony albo przynajmniej koordynuje sprawy związane z obronnością i bezpieczeństwem, a inny często obejmuje resort finansów lub rzadziej resort prawa. Poza ministrami resortowymi w gabinecie występują mini strowie bez teki. Działają oni w urzędzie premiera, wyko nując powierzone im przez szefa rządu zadania. Ich rola polityczna jest duża, często większa niż ministrów resorto wych. Po odejściu Lee Kuan Yewa z funkcji premiera w singapurskiej praktyce ustrojowej pojawiła się nowa ka tegoria ministra, tj. minister senior. Stanowisko to stworzo no specjalnie dla Lee Kuan Yewa. Miało ono zagwaranto wać kontynuację jego wpływów politycznych i zwierzchnią rolę w procesie decyzyjnym w państwie, przy jednocze snym odciążeniu go z zadań natury administracyjnej. Mini ster senior usytuowany jest w urzędzie premiera, zaś jego ranga prawna jest wyższa od rangi wicepremiera. Gdy dru gi w historii Singapuru premier Goh Chok Tong w sierpniu 2004 roku zrezygnował z tego urzędu, to on właśnie objął stanowisko ministra seniora, podczas gdy Lee Kuan Yewo- Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 147 wi przypadła nowa funkcja - ministra mentora. Podobnie jak minister senior, minister mentor funkcjonuje w urzę dzie premiera i z uwagi na polityczne znaczenie zajmują cej to stanowisko osoby jest niezmiernie wpływową posta cią w rządzie. Tak więc w obrębie gabinetu singapurskiego spotykamy wielce osobliwe rangi ministerialne - ministra seniora i ministra mentora, które stanowią nietypową for mę ministra bez teki. W rzeczywistości są to specyficzni ministrowie, o podwyższonej randze prawnej i olbrzymich możliwościach politycznych. Obserwacja dotychczaso wych doświadczeń prowadzi do wniosku, że funkcję mini stra seniora mogą obejmować byli premierzy, którzy z ja kichś powodów - głównie wiekowych - zrezygnowali z kierowania gabinetem. Stanowisko ministra mentora wydaje się natomiast powołane wyłącznie dla Lee Kuan Yewa i po jego ewentualnej śmierci najpewniej ulegnie li kwidacji. W skład gabinetu wyłonionego po wyborach z 5 listo pada 2001 roku wchodzili: premier, minister senior, dwóch wicepremierów, z których jeden był równocześnie mini strem finansów, zaś drugi ministrem obrony, jedenastu mi nistrów oraz dwóch członków gabinetu pełniących obo wiązki ministra. Po zmianie na stanowisku premiera w sierpniu 2004 roku skład rządu uległ pewnej rekonstruk cji. Gabinet tworzyli wówczas: premier, będący jednocze śnie ministrem finansów, minister senior, minister mentor, dwóch wicepremierów - z których jeden stał również na czele ministerstwa prawa, a drugi koordynował sprawy związane z bezpieczeństwem i obroną - trzynastu mini strów i dwóch członków gabinetu pełniących obowiązki ministra. 148 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Tabela 4

Gabinet utworzony 12 sierpnia 2004 roku

Imię i nazwisko Pozycja w gabinecie Lee Hsien Loong Premier i minister finansów Goh Chok Tong Minister senior Lee Kuan Yew Minister mentor Tony Tan Keng Yarn Wicepremier S. Jayakumar Wicepremier i minister prawa Wong Kan Seng Minister spraw wewnętrznych Yeo Cheow Tong Minister transportu George Yong-Boon Yeo Minister spraw zagranicznych Lee Boon Yang Minister informacji, komunikacji i sztuki Mah Bow Tan Minister rozwoju narodowego Lim Boon Heng Minister bez teki Um Hng Kiang Minister handlu i przemysłu Teo Chee Hean Minister obrony Um Swee Say Minister bez teki Yaacob Ibrahim Minister środowiska i zasobów wodnych Khaw Boon Wan Minister zdrowia Tharman Shanmugaratnam Minister edukacji Ng Eng Hen Minister zasobów ludzkich Vivian Balakrishnan Pełniący obowiązki ministra rozwoju wspólnot i sportu Raymond Um Siang Keat Pełniący obowiązki drugiego ministra finansów

Źródło: www.cabinet.gov.sg

Posiedzenia gabinetu zwołuje premier, który też prze wodniczy obradom80. Posiedzenia te, inaczej niż obrady parlamentu, odbywają się za zamkniętymi drzwiami, są więc niedostępne dla publiczności. „Styl - piszą P.S.J. Chen i J.T. Fawcett - pracy rządu charakteryzuje się rozważa niem alternatyw politycznych niejako w zamkniętym wła Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 149 snym gronie, a nie na forum dyskusji publicznej. W zasadzie więc informacje o przyjętej polityce są dostępne wyłącznie po fakcie, co więcej - ujawnienie tych informacji jest spra wą zastrzeżoną, uzależnioną od rządowej decyzji”81. Działający pod kierunkiem premiera gabinet zawiadu je całą administracją państwową oraz podejmuje decyzje w kluczowych dla kraju sprawach politycznych, gospodar czych, społecznych i innych, lokujących się zarówno w wy miarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Inaczej mówiąc, wszystkie zasadnicze zagadnienia polityki państwowej roz strzygane są właśnie przez to gremium. Gabinet w warun kach singapurskich zajmuje również pierwszoplanowe miejsce w procesie ustawodawczym, ponieważ w istocie tylko on inicjuje ustawy. Nadrzędna pozycja gabinetu w systemie władzy państwowej Republiki Singapuru w pewnej mierze jest rezultatem przyjętych rozwiązań ustrojowych zaczerpniętych z modelu westminsterskiego, gdzie regułę stanowi gabinet, który funkcjonuje, opierając się na podporządkowanej mu większości parlamentarnej, ale w znacznie większym stopniu wypływa z faktu, iż nie przerwanie przywództwo polityczne znajduje się w rękach Lee Kuan Yewa - ostatniego z kręgu wielkich przywódców niepodległościowych Trzeciego Świata, wciąż faktycznie pozostającego u władzy, a obok niego w gabinecie zasia dają wszyscy pozostali liderzy rządzącej partii. Tak więc zachodzi tutaj całkowita tożsamość między przywódz twem rządowym a przywództwem partyjnym, która w praktyce ustrojowej przynosi niekwestionowaną supre mację gabinetu. Skład rządu, obok członków gabinetu, uzupełniają: mi nistrowie stanu, sekretarze parlamentarni, stali sekretarze ministerialni oraz sekretarz gabinetu. Ministrowie stanu (Ministers of Stale') co prawda sami nie są kierownikami resortów, lecz w szczególnie odpowiedzialnych i ważnych 150 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU dla polityki państwowej ministerstwach - np. obrony, spraw zagranicznych, finansów - odgrywają znaczącą rolę i dysponują własnym zakresem kompetencji wyznaczonym dla nich przez premiera i ministra - członka gabinetu. Se kretarze parlamentarni (Parliamentary Secretaries') są od powiednikami wiceministrów i występują we wszystkich ministerstwach. Główne ich zadanie sprowadza się do re prezentowania szefów poszczególnych ministerstw pod czas debat i prac parlamentarnych. Niższą rangę posiadają stali sekretarze ministerialni (Permanent Secretaries), któ rzy pomagają ministrom w wykonywaniu zadań o mniej szej doniosłości. Z kolei sekretarz gabinetu (Secretary to the Cabinet), pozostający pod bezpośrednim nadzorem premiera, odpowiada za organizację posiedzeń gabinetu oraz przekazuje podjęte przez to gremium decyzje właści wym osobom czy też instytucjom. Wreszcie wspomnieć trzeba o podlegającym rządowi urzędniczym aparacie administracyjnym (Civil Service). Tworzą go wysoko wykwalifikowani i specjalnie przeszko leni zawodowi pracownicy ministerstw, instytucji central nych oraz innych służb państwowych82. Dokonajmy w tym miejscu krótkiego przeglądu spraw, którymi zajmują się poszczególne ministerstwa singapur skie, zazwyczaj znajdujące się w strukturze rządu. Ministerstwo rozwoju narodowego (Ministry of Natio nal Development) podejmuje działania w zakresie budow nictwa mieszkaniowego, robót publicznych, administracji budynkami i inną własnością państwową. W jego gestii znajduje się import oraz eksport produktów pochodzenia rolniczego. Ministerstwo edukacji (Ministry of Education) zarządza wszystkimi państwowymi szkołami i uczelniami oraz placówkami wychowawczymi, a także nadzoruje szkolnictwo prywatne. Ministerstwo środowiska (Ministry of the Environment) ponosi odpowiedzialność za ochronę Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 151 i stan środowiska naturalnego. Ministerstwo zdrowia (Mini- stry of Health) zawiaduje należącą do państwa służbą zdrowia. Ministerstwo rozwoju wspólnot (Ministry of Com- munity Development) jest najmłodszym ministerstwem; powstało dopiero w 1985 roku. Odpowiada ono za stosun ki między tworzącymi społeczeństwo Singapuru rozmaity mi wspólnotami rasowymi i religijnymi. Formułuje progra my rozwoju kulturalnego, zarządza bibliotekami, archiwa mi i obiektami o walorach zabytkowych. Administruje tere nami przeznaczonymi na sport i rekreację. Co więcej, do tego resortu należą sprawy związane z opieką społeczną. Ministerstwo komunikacji i informacji (.Ministry of Commu nications and Information) jest odpowiedzialne za rozwój Singapuru jako światowego i regionalnego centrum komu nikacyjnego. Nadzoruje sprawy transportu powietrznego, lądowego i morskiego. Z drugiej strony, kieruje rządowymi służbami informacyjnymi, wydaje publikacje oficjalne i po pularyzuje Singapur za granicą. Ministerstwo pracy (Mini stry of Labour) nadzoruje wszystko to, co ma związek z za trudnieniem, placami, stosunkami między pracownikami a pracodawcami. Ministerstwo handlu i przemysłu (Mini stry of Trade and Industry) odpowiada za planowanie eko nomiczne i przeprowadza analizę regionalnych oraz mię dzynarodowych trendów w handlu i przemyśle. Podejmuje decyzje w sprawach inwestycyjnych oraz energetycznych. W jego gestii znajdują się szeroko rozumiane kwestie, do tyczące wymiany handlowej z innymi państwami. Nadzo ruje wreszcie krajową produkcję przemysłową. Minister stwo finansów (Ministry of Finance) odpowiada za budżet, rezerwy walutowe i wydatki publiczne. Utrzymuje kontakty z międzynarodowymi bankami oraz instytucjami finanso wymi. Ministerstwo spraw zagranicznych (Ministry of Fore- ign Affairs) kontroluje całość stosunków politycznych Sin gapuru z innymi państwami. Prowadząc politykę na arenie 152 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU międzynarodowej, ministerstwo to zabiega o stworzenie międzynarodowych gwarancji dla bezpieczeństwa kraju. Szczególną uwagę zwraca na zagadnienia związane z po kojem, stabilnością i współpracą w regionie Azji Południo wo-Wschodniej. Ministerstwo prawa (.Ministry of Law) nadzoruje sprawy natury konstytucyjnej i prawnej. Wydaje licencje, patenty oraz regulacje dotyczące spraw handlo wych, przemysłowych, własnościowych i innych. Minister stwo spraw wewnętrznych (Ministry of Home Affairs) nad zoruje służby policyjne, więziennictwo i straż pożarną. Wal czy z przestępczością oraz przejawami patologii społecz nej, jak np. narkomania, alkoholizm i prostytucja. Decyduje w sprawach związanych z imigracją, nabywaniem obywa telstwa i rejestracją stowarzyszeń publicznych. Minister stwo to ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo we wnętrzne. Wreszcie, ministerstwo obrony (Ministry of Defen ce) odpowiada za bezpieczeństwo zewnętrzne oraz kieruje siłami zbrojnymi. Pod jego zarządem znajdują się zakłady przemysłowe produkujące broń i inny sprzęt wojskowy*3. Nie wchodzi w skład gabinetu, lecz blisko z nim współdziała prokurator generalny (Attorney-General). Po wołuje go i odwołuje prezydent na wniosek premiera. Pro kurator generalny jest głównym doradcą premiera i mini strów w sprawach prawnych. Wypełnia on ponadto obo wiązki o charakterze prawnym, zlecone mu przez prezy denta lub gabinet. Szczególnym zadaniem prokuratora ge neralnego jest dbanie o to, aby kierowane przez rząd do parlamentu projekty ustaw były sformułowane prawidłowo z punktu widzenia prawnego. Prokurator generalny jest również odpowiedzialny za ściganie i wykrywanie prze stępstw84. Osobliwością singapurską jest urząd państwowy o na zwie - Biuro Badania Praktyk Korupcyjnych (Corrupt Prac tices Investigation Bureau - CPIB), które działa w ramach Instytucje wfadzy państwowej Republiki Singapuru 153 osobistego sekretariatu premiera (Prime Minister's Of- fice)K. Istnienie tego biura jest konsekwencją nieomal fa natycznie wyznawanego przez Lee Kuan Yewa poglądu, zgodnie z którym niezbędnym warunkiem należytego funk cjonowania państwa jest absolutna uczciwość sprawują cych władzę i całej administracji. Hasła mówiące o uczci wości polityków od wielu lat są stale obecne w wokabula- rzu politycznym singapurskiego przywódcy, który z olbrzy mią konsekwencją i bez wahania, używając niekiedy sro gich środków, przekształca Singapur w modelowe społe czeństwo uczciwości86. Temu celowi właśnie służy wspo mniane biuro, a jego zadaniem jest wyszukiwanie wszel kich przejawów korupcji w Singapurze, zarówno w sekto rze publicznym, jak i prywatnym. Biuro to posiada nawet własną komórkę badawczą, która zajmuje się naukową analizą zjawiska korupcji i przygotowuje na ten temat wy kłady dla urzędników państwowych wszystkich szczebli. Metody działania i znaczenie Biura Badania Praktyk Korup cyjnych najlepiej zilustruje następujące wydarzenie. Otóż, 14 grudnia 1986 roku popełnił samobójstwo ówczesny mi nister rozwoju narodowego Teh Cheang Wan87. Minister dowiedział się, iż kilka dni wcześniej biuro do spraw ko rupcji podjęło śledztwo przeciw niemu. Miał on rzeczywi ście nieczyste sumienie, bowiem - jak się okazało - pobrał od pewnych przedsiębiorstw amerykańskich dwie łapówki w wysokości 400 tys. dolarów singapurskich każda. Strach przed Biurem Badania Praktyk Korupcyjnych i stojącym za nim premierem Lee Kuan Yewem był tak duży, że Teh Cheang Wan postanowił pozbawić się życia. Fakt ten - z pewnością przygnębiający w swojej wymowie - przeko nuje jednak o niezwykłym wręcz rygoryzmie obowiązują cym w życiu publicznym Singapuru i ascetycznym stylu re alizowanego przez premiera Lee Kuan Yewa przywództwa politycznego. 154 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

3.4. Prezydencka Rada Praw Mniejszości

W 1965 roku, niebawem po uzyskaniu przez Singapur niepodległości, powołano specjalną komisję konstytucyjną z zadaniem wypracowania instytucjonalnego mechanizmu, mającego przeciwdziałać ewentualnym przejawom dys kryminacji mniejszości etnicznych w sensie rasowym, reli gijnym bądź językowym. Po rozpoznaniu sprawy komisja ta zaproponowała powołanie do życia organu państwowego, którego jedynym obowiązkiem byłoby chronienie praw mniejszości*8. Ostatecznie w roku 1969 na mocy odpowied niej poprawki konstytucyjnej, utworzono Radę Prezydencką (Presidential Council). Metody jej działania odbiegały jed nakże w dwóch punktach od zaleceń komisji. Po pierwsze, wbrew sugestiom, w skład rady weszło z urzędu trzech mi nistrów; po drugie zaś - przyjęto zasadę niejawności obrad rady. Rada Prezydencka uzyskała prawo oceny ustaw parla mentarnych, z wyjątkiem finansowych oraz uznanych za pil ne przez premiera. W roku 1973 kolejna poprawka konstytu cyjna zmieniła nazwę tej instytucji na Prezydencką Radę Praw Mniejszości (Presidential Council for Minority Rights), pod którą występuje do dnia dzisiejszego. Jednocześnie też nastąpiło wówczas dalsze ograniczenie uprawnień rady, po nieważ wyłączono spod jej oceny dodatkowo ustawy zwią zane z obroną i bezpieczeństwem państwa89. Prezydencka Rada Praw Mniejszości składa się z prze wodniczącego, mianowanego na okres trzech lat, nie wię cej niż dziesięciu członków mianowanych dożywotnio i nie więcej niż dziesięciu członków mianowanych na trzy lata. Wszyscy członkowie rady są mianowani przez prezydenta działającego na wniosek gabinetu90. Członkiem rady może zostać każdy obywatel, który ukończył 35 lat życia, stale zamieszkuje w Singapurze i posiada bierne prawo wybór- Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 155 cze. W posiedzeniach rady może uczestniczyć każdy mini ster, minister stanu lub sekretarz parlamentarny upoważ niony do tego przez premiera, jednakże bez prawa głosu. Posiedzenia rady zwołuje i kieruje nimi przewodniczący. Do ważności decyzji rady wymagana jest obecność przy najmniej ośmiu jej członków, w tym przewodniczącego. Obrady są zamknięte, a tryb swej pracy reguluje rada. Nie mniej jednak wszystkie decyzje w sprawach procedural nych muszą uzyskać aprobatę prezydenta. Raz w roku rada zobowiązana jest przesyłać głowie państwa raport zdający sprawozdanie z jej prac. Najważniejszym uprawnieniem Prezydenckiej Rady Praw Mniejszości jest dokonywanie analizy ustaw pod ką tem ich wpływu na prawa mniejszości etnicznych Singapu ru. Ustawa uchwalona przez parlament, jeszcze przed skierowaniem jej do prezydenta w celu promulgacji, po winna być niezwłocznie przedłożona przez spikera radzie. Rada nie może poddawać ocenie trzech rodzajów ustaw: finansowych, dotyczących obrony, bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego oraz pilnych, czyli takich, których opóźnione wprowadzenie w życie przyniosłoby szkody dla interesu publicznego91. O tym, czy dana ustawa ma charak ter ustawy finansowej, decyduje spiker. Natomiast o związ ku ustawy ze sprawami obrony, bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także o pilności ustawy orzeka premier. Roz strzygnięcia podjęte w tej mierze przez spikera lub premiera są ostateczne i nie podlegają później żadnym ocenom. W ten sposób więc bardzo istotne materie przedmiotowe ex definitione wyłączono spod kompetencji rady, co poważnie ogranicza jej znaczenie i możliwości oddziaływania. Kiedy jednak ustawa nie dotyczy trzech wymienionych powyżej dziedzin, po wyjściu z parlamentu jest kierowana do Prezydenckiej Rady Praw Mniejszości. Rada ta ma 30 dni na przeprowadzenie analizy ustawy. Jeśli stwierdzi, że 156 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU proponowany przez parlament akt prawny może nieko rzystnie wpływać w jakikolwiek sposób na mniejszościowe społeczności etniczne, hamuje jego wprowadzenie w życie i przekazuje do ponownego rozpatrzenia. Parlament, o ile nie podzieli zastrzeżeń rady i zechce przyjąć ustawę w nie zmienionym brzmieniu, zobowiązany jest do powtórnego jej przegłosowania, tym razem większością kwalifikowaną 2/3 głosów wszystkich deputowanych. To pozwala parla mentowi obalić weto rady i przedstawić ustawę do podpi sania głowie państwa. Ponadto Prezydencka Rada Praw Mniejszości dokonuje analiz i badań we wszelkich spra wach rasowych czy też religijnych, zleconych jej przez par lament lub rząd. Opinie formułowane przez radę w takich sprawach stanowią jedną z przesłanek podejmowanych decyzji politycznych. Działalność Prezydenckiej Rady Praw Mniejszości, acz kolwiek poddana pewnym limitacjom i z tej przyczyny nie- dająca się przecenić, stanowi jednak instytucjonalną gwa rancję nienaruszalności praw i swobód mniejszości etnicz nych. Samo jej istnienie stwarza już barierę dla potencjal nej hegemonii najsilniejszej grupy narodowej. Pomysł po wołania do życia tego rodzaju organu państwowego rozpa trywać należy w kontekście poszukiwania pokoju społecz nego w warunkach wielorasowego i wielonarodowościo wego państwa, jakim jest Republika Singapuru.

3.5. Sąd Najwyższy

Władza sądownicza w Singapurze należy do Sądu Naj wyższego (Supreme Court~) i innych podporządkowanych mu sądów niższego szczebla (Subordinate Courts)32. Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 157

W wykonywaniu swoich zadań sądownictwo jest niezależ ne i owa niezależność jest gwarantowana przez konstytucję. W skład Sądu Najwyższego wchodzi prezes Sądu Naj wyższego oraz pozostali sędziowie. Wszyscy oni są miano wani przez prezydenta na wniosek premiera. Przed podję ciem decyzji w sprawie mianowania sędziego, innego niż prezes Sądu Najwyższego, premier musi skonsultować wniosek właśnie z prezesem93. Sędziowie tego sądu spra wują swe funkcje aż do momentu osiągnięcia 65 lat, kiedy to przechodzą na emeryturę. Poprawka konstytucyjna z 1979 roku umożliwiła włączenie do Sądu Najwyższego również komisarzy sądowych (.Judicial Commissioners'), który to urząd został utworzony w celu - jak to ujęto - „ułatwienia rozdysponowania spraw w Sądzie Najwyż szym”94. Komisarzy tych powołuje prezydent na wniosek premiera. Aktualnie w Sądzie Najwyższym Singapuru zasia da 13 sędziów, włącznie z prezesem, nie ma natomiast żadnych komisarzy sądowych, chociaż w przeszłości się pojawiali95. Liczba ta może ulegać zmianie, gdyż konstytu cja nic nie wspomina o składzie ilościowym Sądu Najwyż szego. Jeśli premier lub prezes Sądu Najwyższego, ten dru gi wszakże po zasięgnięciu opinii premiera, oznajmią wo bec prezydenta, iż w ich ocenie któryś z sędziów Sądu Naj wyższego niewłaściwie wywiązuje się ze swych zadań, to wówczas głowa państwa jest zobowiązana powołać spe cjalny trybunał w celu zbadania sprawy. Na wniosek tego trybunału prezydent może pozbawić urzędu sędziego Sądu Najwyższego. Możliwość dokonywania przez premiera oceny sędziów stwarza w pewnych sytuacjach zagrożenie dla ich niezawisłości. Sąd Najwyższy Singapuru kilkakrot nie zdobył się na wydanie orzeczeń niezgodnych ze stano wiskiem rządu, czym udowodnił swoją niezależność. W odpowiedzi rząd nie usiłował odwoływać sędziów czy 158 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU wywierać na nich nacisku politycznego, lecz zmienia! usta wy, na które powoływał się Sąd Najwyższy. Od 1994 roku w strukturze Sądu Najwyższego funkcjo nuje Sąd Wysoki {High Court') oraz Sąd Apelacyjny {Court of Appeal). Sąd Wysoki posiada nieograniczoną jurysdyk cję w odniesieniu do wszystkich spraw cywilnych i kar nych, może orzekać wszelkie przewidziane przez prawo kary, włącznie z karą śmierci, natomiast Sąd Apelacyjny jest ostatnią instancją odwoławczą w Singapurze, w tym także od wyroków Sądu Wysokiego w sprawach cywilnych i karnych. Począwszy od 1994 roku, prezydent może się zwrócić do trybunału składającego się z przynajmniej trzech sędziów Sądu Najwyższego z zapytaniem o zbada nie zgodności ustawy z konstytucją96. Ewentualna negatyw na opinia trybunału mogłaby posłużyć prezydentowi jako uzasadnienie odmowy podpisania ustawy. Sąd Najwyższy nadzoruje działalność sądów niższych szczebli {Subordinate Courts), które tworzą sądy okręgowe {District Courts), magistrackie {Magistrates’ Courts), sąd dla nieletnich {Juvenile Court), rodzinny {Family Court), sądy koronerskie {Coroners’ Courts) - podejmujące do chodzenia w przypadku nagłych zgonów, i trybunały do spraw drobnych skarg {Small Claims Tribunals), które roz patrują spory powstałe w trakcie sprzedaży towarów lub świadczenia usług97. Wymienione tutaj sądy tworzą wy miar sprawiedliwości w Singapurze. Co ciekawe, od wyro ków Sądu Najwyższego do lutego 1994 roku można się było odwoływać do funkcjonującej przy brytyjskim monar sze Tajnej Rady i jej komisji sądowniczej {Judicial Commit tee of the Privy Council), która stanowiła ostateczny sąd apelacyjny Singapuru, mimo iż odbywała swe posiedzenia w Wielkiej Brytanii, a więc poza granicami tego kraju. Ze rwanie z owym rozwiązaniem i ustanowienie własnego Sądu Apelacyjnego - co zostało potwierdzone w odpo- Instytucje wtadzy państwowej Republiki Singapuru 159 wiednich regulacjach konstytucyjnych i ustawowych - uza sadniono rozwojem systemu prawnego Singapuru, jego pełną dojrzałością oraz brakiem powodów, dla których podmiot zewnętrzny miałby weryfikować orzeczenia są downictwa singapurskiego.

PRZYPISY

1 P.S.J. Chen, Singapore’s Development Strategies: A Model for Rapid Growth [w:] P.S.J. Chen (ed.), Singapore..., s. 4. 2 „Far Eastern Economic Review”, 6 September 1974. 3 Zob. Shee Poon Kim, Political Leadership and Succession in Singapore [w:] P.S.J. Chen (ed.), Singapore..., s. 174. 4 The Constitution of the Republic of Singapore, art. 38. 5 W związku z tym niecodziennym raczej faktem pojawiają się niekiedy pewne nieporozumienia. Często autorzy rozmaitych pol skich i zagranicznych opracowań encyklopedycznych błędnie przypi sują singapurskiemu parlamentowi nazwę - Zgromadzenie Ustawo dawcze. Zgromadzenie Ustawodawcze występowało w Singapurze w czasie kolonialnej administracji brytyjskiej i potem w okresie uczestnictwa Singapuru w Federacji Malezji, lecz w niepodległym Singapurze zrezygnowano z tej nazwy. 6 How the Singapore Parliament ticks, „Mirror", 15 August, 1988, s. 15. 7 The Constitution..., art. 65 ust. 3. 8 Ibidem, art. 66. 9 Singapore Parliamentary Elections System, www.elections.gov.sg/democracy/electionsSingapore/section_ 1 .html. Zob. po nadto M. Kubât, Politickÿ systém Singapurské republiky, „Me- zinârodni vztahy”, ć. 3/1998, s. 59. 10 The Constitution..., art. 45. 11 Singapore Facts and Pictures 1989, s. 13-14. 12 Chodzi tutaj o The Parliamentary Elections (Amendment) Act, Act No. 23/1988 i The Constitution of the Republic of Singapore (Amendment No. 2) Act, Act No. 24/1988, „Government Gazette”, No. 3/1988. Zob. też J.S.T. Quah, Singapore in 1987: Political Reform, 160 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Control and Economic Recovery [w:] Southeast Asian Affairs 1988, Singapore 1988, s. 233-237. 13 Croup Representation Constituencies: A Summary of the Re port of the Select Committee, Singapore 1988, s. 18. 11 Ibidem, s. 9; „Singapore Bulletin”, June 1988, s. 7, 9; por. też Goh Chok Tong, Building a Multiracial Nation, „Speeches. A Bi-mon thly Selection of Ministerial Speeches”, March-April 1987, s. 9-10. 15 Singapore Yearbook 2003, s. 66. 16 The Constitution..., art. 39 ust. 1. 17 Singapore Facts and Pictures 1988, s. 17. 18 Singapore Elections 1988: Scorecard, s. 3, i Asia 1989 Yearbook, s. 212. 19 „Singapore Bulletin”, October 1988, s. 2. 20 Por. Chan Heng Chee, Legislature and Legislators [w:] J.S.T. Quah, Chan Heng Chee, Seah Chee Meow (eds.), Government..., s. 72. 21 The Constitution..., art. 40 ust. 2. 22 Ibidem, art. 42 ust. 1. 23 Ibidem, art. 51 ust. 1. 24 Ibidem, art. 51 ust. 6. 25 How the Singapore Parliament ticks. 26 Ibidem. 27 Ibidem. 28 Goh Chok Tong, A More Effective Role for Parliamentarians, Singapore 1987, s. 2. 29 Ibidem, s. 5-7 i J.S.T. Quah, Singapore in 1987..., s. 238-240. 30 Chan Heng Chee, Legislature..., s. 74. 31 Ibidem. 32 The Constitution..., art. 61. 33 Ibidem. First schedule: Forms of Oaths, pkt 3 - Oath as Mem ber of Parliament. 34 Ibidem, art. 47. 35 Ibidem, art. 46 ust. 2. 36 How the Singapore Parliament ticks. 37 Ibidem. 38 The Constitution..., art. 53. 39 Ibidem, art. 31. 40 How the Singapore Parliament ticks. 41 The Constitution..., art. 5 ust. 2, art. 56, art. 57. 42 How the Singapore Parliament ticks. Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 161

43 Chan Heng Chee, Legislature..., s. 84. 44 Parliament (Privileges, Immunities and Powers) Act fw:] The Statutes of the Republic of Singapore (Chapter 217), Singapore: Re vised Edition 1985, art. 3 ust. 1. 45 Ibidem, art. 5, art. 6, art. 9, art. 10. 46 Ibidem, art. 12, art. 13, art. 14. 47 Ibidem, art. 20. 48 Chan Heng Chee, Legislature..., s. 75. 49 Ibidem. 50 How the Singapore Parliament ticks. 51 Chan Heng Chee, Legislature..., s. 76. 52 Ibidem, s. 79. 53 Ibidem, s. 79-80. 54 Ibidem, s. 74. 55 M. Sobolewski, Zasady demokracji burzuazyjnej i ich zastosowanie, Warszawa 1969, s. 181. 56 The Constitution..., art. 17 ust. 2. For. ponadto Y.L.K. Tan, The Singapore Legal System, Singapore 1999, s. 96. 57 L. Low, Toh Mun Heng, The Elected Presidency as a Safeguard for Official Reserves: What is at Stake?, Institute of Policy Studies Occasional Paper No. 1, Singapore 1989, s. 29. 58 Ibidem. 59 Constitutional Amendments to Safeguard Financial Assets and the Integrity of the Public Services. Presented to Parliament by Com mand of the President of the Republic of Singapore, 29 July 1988, s. 2. “ J.S.T. Quah, Singapore in 1988: Safeguarding the future [w:] Singapore Yearbook 1989, s. 18. 61 Ibidem. 62 Ibidem, s. 19. 63 The Constitution. First schedule: Forms of Oaths, pkt 1 - Oath of Office of President. 64 Ibidem, art. 19. 65 Ibidem. “ Ibidem, art. 221. 67 Chan Heng Chee, Singapore [w:| Z.H. Ahmad, H. Crouch (eds.), Military - Civilian Relations..., s. 149. 68 Por. Singapore Yearbook 2003, s. 64. 69 The Constitution..., art. 150 ust. 1. 70 Ibidem, art. 21 ust. 1. 71 Ibidem, art. 21 ust. 2. 162 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

72 Ibidem, art. 65 ust. 3. 73 Asia 1986 Yearbook, Hongkong 1986, s. 228. 7,1 „Frankfurter Allgemeine Zeitung” z 10 IX 1988. 75 www.nationmaster.com/country/sn/Democracy 76 Ibidem. Zob. również System of Government in Some Foreign Countries, Singapore-Hong Kong 2000, s. 7. 77 The Constitution..., art. 23 ust. 1. 78 Ibidem. First schedule: Forms of Oath, pkt 4 - Oath for due execution of Office of Prime Minister or other Minister or Parliamen tary Secretary. 79 Ibidem, art. 24 ust. 1. 80 Ibidem, art. 28. 81 RS.J. Chen, J.T. Fawcett, Public Policy and Population Change in Singapore, New York 1979, s. 243. 82 Ftor. Seah Chee Meow, The Civil Service [w:] J.S.T. Quah, Chan Heng Chee, Seah Chee Meow (eds.), Government..., s. 92-119. 83 O zakresie kompetencji poszczególnych ministerstw zob. Sin gapore Facts and Pictures 1998, s. 29-32. 84 The Constitution..., art. 35 oraz Singapore Yearbook 1989, s. 63-64. 85 Singapore Yearbook 1989, s. 59. W Singapurze istnieje też spe cjalna ustawa przeciwko korupcji, Prevention of Corruption Act, uchwalona w 1970 roku i nowelizowana potem dwukrotnie - w 1972 i 1982 roku. Zob. Legal Publications Catalogue, poz. 895, 896 i 897. 86 J.S.T. Quah, Administrative and Legal Measures for Combating Bureaucratic Corruption in Singapore, Singapore 1978, s. 20. Uczci wość osobista Lee Kuan Yewa i jego batalia z korupcją oraz nepoty zmem nabiera już znamion swoistej legendy. W wielu opracowa niach przywołuje się fakt, że pierwszym krokiem, jaki uczynił Lee Kuan Yew po objęciu stanowiska premiera, było złożenie wizyty członkom jego rodziny i oznajmienie im, iż nie mogą z jego strony spodziewać się niczego więcej niż wszyscy inni obywatele Singapu ru. Podobno też premier nigdy nie złamał wspomnianej deklaracji. 87 „Singapore Bulletin", April 1987, s. 5, oraz Asia 1988 Yearbook, Hongkong 1988, s. 224. 88 Chan Heng Chee, Legislature..., s. 72-73. 89 Zob. S. Jayakumar, Constitutional Law (with documentary ma terials), Singapore 1976, s. 17-28. 90 The Constitution..., art. 69. 91 Ibidem, art. 78 ust. 7. Instytucje władzy państwowej Republiki Singapuru 163

92 Ibidem, art. 93. 93 Ibidem, art. 95. 94 Singapore Yearbook 2003, s. 96. 95 Ibidem. 96 The Constitution..., art. 100. Zob. ponadto K.Y.L. Tan, The Sin gapore..., s. 270. 97 Singapore Yearbook 2003, s. 97-98.

PARTIE POLITYCZNE

4.1. Specyfika singapurskiego systemu partyjnego

Wśród badaczy występuje powszechna zgoda co do tego, że istniejący w Singapurze system partyjny można zdefiniować jako system partii dominującej. Samo pojęcie „systemu partii dominującej” do obiegu naukowego wpro wadził Maurice Duverger - znany francuski politolog i pre kursor badań nad teorią partii politycznych. W swej funda mentalnej pracy pt. Les partis politiques Duverger pisał: „Czym jest partia dominująca? Przede wszystkim jest to partia większa niż inne, która stara się przewodzić wszyst kiemu i która dystansuje dosyć wyraźnie swoich rywali przez pewien okres”1. I dalej: „Partia jest dominująca, kie dy identyfikuje się z epoką; kiedy jej doktryny, idee, meto dy i styl współgrają niejako z duchem epoki”2. W literatu rze przedmiotu pod wpływem ustaleń Duvergera przyjął się zwyczaj przypisywania miana „systemu partii dominu jącej” tym krajom, w których przez długi czas jedna partia polityczna sprawuje władzę w następstwie swej zdecydo wanej przewagi wyborczej. Partia ta każdorazowo w wa runkach konkurencyjnych wyborów powszechnych potrafi 166 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU zapewnić sobie ponad 50% głosów lub bezwzględną więk szość miejsc w parlamencie, a zatem nawet koalicja wszystkich pozostałych partii nie jest w stanie zagrozić jej rządom3. Taka właśnie sytuacja zachodzi w Singapurze, gdzie od 1959 roku nieprzerwanie władzę sprawuje Partia Akcji Ludowej (PAP). „Jest to - powiada Chan Heng Chee - prawdziwie »dominująca« partia w Duvergerowskim zna czeniu tego terminu (...). Żadna inna siła polityczna czy in stytucja nie umie przejąć inicjatywy oraz zdefiniować alter natywnego systemu wartości i opcji politycznych dla Singa puru”4. Singapur jest jednak słabo znany w świecie, mimo iż jego system partyjny stanowi wręcz modelową ilustrację systemu jednej partii dominującej. Partia Akcji Ludowej uzyskuje aż tak miażdżącą przewagę nad innymi partiami działającymi w kraju, że te albo w ogóle nie przebijają się do parlamentu, albo wprowadzają tam jednego czy dwóch przedstawicieli. Przewaga singapurskiej partii rządzącej nad jej konkurentami politycznymi jest daleko większa niż ta, jaką uzyskują partie z reguły przywoływane jako przy kłady partii dominujących, np. Partia Rewolucyjno-Instytu- cjonalna w Meksyku, Partia Liberalno-Demokratyczna w Ja ponii, Partia Kongresowa w Indiach i partie socjaldemokra tyczne w Skandynawii. Aktualnie w Singapurze, poza Partią Akcji Ludowej, ist nieją dwadzieścia trzy inne zarejestrowane ugrupowania polityczne. Ich wykaz zawiera poniższa tabela: Partie polityczne 167

Tabela 5

Partie polityczne

Partia Data rejestracji Singapurska Partia Chińczyków 26 IX 1950 Singapurska Partia Malajów 2 II 1952 Partia Ludowa 3 XII 1956 Ruch Islamski Singapuru 6 VIII 1958 Partia Robotnicza 30 11961 Partia Akcji Ludowej 18 II 1961 Malajska Narodowa Organizacja Singapuru 20 II 1961 Zjednoczona Partia Ludowa 14 VII 1961 Front Socjalistyczny 15 VIII 1961 Zjednoczona Partia Demokratyczna 8 VI 1962 Singapurski Kongres Hindusów 7 VIII 1962 Partia Sojuszu Singapuru 17 II 1966 Zjednoczony Front Narodowy 6 III 1970 Narodowa Partia Singapuru 26 II 1971 Front Ludowy 21V 1971 Singapurska Partia Sprawiedliwości 10 VIII 1972 Demokratyczna Partia Postępowa 16 III 1973 Ludowa Partia Republikańska 30 VIII 1973 Zjednoczony Front Ludowy 20 III 1975 Singapurska Partia Demokratyczna 8 IX 1980 Partia Narodowej Solidarności 6 III 1987 Singapurski Front Narodowy 15 VIII 1991 Singapurska Partia Ludowa 21XI 1994 Singapurski Sojusz Demokratyczny 3 VII 2001

Źródło: Singapore Facts and Pictures 1998, s. 34; www. parlia ment.gov.sg i www.sg.geocities.com/singapore_elections/political- _parties.html 168 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Żadna z partii opozycyjnych nie może stworzyć rzeczy wistej groźby wyborczej dia Partii Akcji Ludowej, której po zycja polityczna i autorytet jest niekwestionowany. Elekto rat singapurski jest nieufny wobec idei rozdrobnionego, wielopartyjnego parlamentu, co w warunkach wieloraso- wości mogłoby doprowadzić do eskalacji konfliktów oraz sparaliżowania instytucji państwowych5. Nadzwyczaj moc na pozycja Partii Akcji Ludowej w Singapurze jest rezulta tem - jak zauważają Theodore Geiger i Francis M. Geiger w swej pracy pt. The Deuelopment Progress of Hong Kong and Singapore - jednoczesnego zaistnienia trzech zjawisk: zdolności PAP w zakresie efektywnego oddziaływania na społeczeństwo, jej dbałości o podnoszenie poziomu życia ludności i osiągniętych sukcesów w budowie nowoczesne go państwa dobrobytu oraz długotrwałego pozostawania u steru władzy jednego człowieka Lee Kuan Yewa, co w oczach społeczeństwa przywiązanego do chińskiej tra dycji konfucjańskiej wzmacnia legitymizację systemu6. Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze powszechna w krajach Trzeciego Świata instytucjonalizacja dominacji politycznej rządzącego ugrupowania. W Singapurze scentralizowany i dobrze skoordynowany aparat państwowy, w dużym stop niu tożsamy z aparatem partyjnym, ułatwia kontrolowanie i penetrowanie zachowań społecznych oraz zapewnia sku teczne przeciwdziałanie wpływom opozycji. Granica mię dzy państwem a partią coraz bardziej ulega zatarciu, zaś cele tych struktur wydają się identyczne. Wypływa to z po nad już czterdziestoletniego okresu sprawowania władzy przez PAP i tendencji do rekrutowania członków partii spo śród urzędników państwowych. Zaznaczyć wypada, że dominacja polityczna tkwi w samej filozofii Partii Akcji Ludowej. Partia ta uważa się za twórcę niepodległego Singapuru, odniosła później wiele budzących uznanie w świecie, spektakularnych sukcesów Partie polityczne 169 społecznych i gospodarczych - w konsekwencji jakby w ogóle nie przewidując możliwości przegrania wyborów i odejścia od władzy. Rodzi to pewien problem. Dopóki Partia Akcji Ludowej cieszy się autentycznym poparciem i zaufaniem większości społeczeństwa, problem ten jest tylko abstrakcyjny i teore tyczny, ale stałby się on rzeczywistością, gdyby partia rzą dząca utraciła owo poparcie i zaufanie, czego wyrazem mogłaby być ewentualna porażka wyborcza. Czy w takiej sytuacji PAP odesziaby od władzy? Nie sposób dać na po wyższe pytanie jednoznacznej odpowiedzi, chociaż wcale nie można wykluczyć tego, iż wówczas pokusa władzy by łaby silniejsza niż przywiązanie do procedur parlamentar nych i w rezultacie PAP zdecydowałaby się przeskoczyć od paternalizmu, realizowanego za przyzwoleniem i aprobatą społeczeństwa, do otwartego porządku autorytarnego. Za gadnienie to stanowi fikcję heurystyczną i wszystko wska zuje na to, że takową pozostanie, bowiem pozycja Partii Akcji Ludowej jest bardzo stabilna i najprawdopodobniej władza państwowa w Singapurze pozostanie pod jej kon trolą w dającej się przewidzieć przyszłości. „W oczach spo łeczeństwa - stwierdza Chan Heng Chee - PAP nie jest zwykłą partią. W jej przywódcach widzi się twórców no woczesnego Singapuru i partia stara się być narodową in stytucją polityczną, która uzyskuje poparcie wszystkich ras i różnych grup społecznych”7. Ten stan rzeczy nie ulegnie zmianie i Partia Akcji Ludowej będzie wciąż postrzegana jako narodowa instytucja polityczna, jeżeli kierowany przez nią rząd - tak jak dotychczas - będzie oferował sprawne i uczciwe zarządzanie politycznymi sprawami kraju oraz ekonomiczny dobrobyt. Nadal więc w odniesieniu do tego dalekowschodniego państwa adekwatność zachowa nieco żartobliwa konstatacja, która kiedyś pojawiła się na ła mach londyńskiego dziennika „The Times”: „Gdy mowa 170 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU o wyborach powszechnych w Singapurze, pytanie nie pole ga na tym - kto zwycięży, lecz przede wszystkim na tym - kto pozostanie w opozycji”8. W warunkach singapurskich mamy przecież stale do czynienia z hegemonią jednej partii, która osiąga aż taki wymiar, iż rzeczywista niewiadoma wy borcza sprowadza się do kwestii, czy opozycja zdoła przejść do parlamentu, a jeśli tak, to ile uzyska tam miejsc - czy też okaże się to dla niej w danym momencie niewykonalne. Skalę dominacji PAP na scenie politycznej Singapuru doskonale obrazuje poniższa tabela:

Tabela 6

Wyniki wyborów powszechnych w Singapurze wiatach 1955-2001

partii głosów miejsc miejsc

partię

zwycięską Data

Partia wyborach

wyborów niezależni zwycięską zwycięska parlamencie Kandydaci

w uzyskanych przez Liczba oddanych Liczba Liczba rywalizujących w Procent partię

2 IV 1955 5 11 Front Pracy 25 10 26,74 30 V1959 10 39 PAP 51 43 53,40 21IX 1963 8 16 PAP 51 37 46,46 13 IV 1968 2 5 PAP 58 58 84,43 2 IX 1972 6 2 PAP 65 65 69,02 23 XII 1976 7 2 PAP 69 69 72,40 23 XII 1980 8 - PAP 75 75 75,55 22 XII1984 9 3 PAP 79 77 62,94 31X1988 8 4 PAP 81 80 61,80 31VIII 1991 6 7 PAP 81 77 60,97 211997 6 1 PAP 83 81 64,98 3 XI 2001 5 2 PAP 84 82 75,29

Źródło: Singapore Yearbook 2003, s. 35. Partie polityczne 171

Od końca lat sześćdziesiątych do chwili obecnej PAP uzyskuje niemal wszystkie mandaty parlamentarne. Naj gorszy wynik, jaki kiedykolwiek uzyskała w sensie procen towym, to 60,97% głosów w 1991 roku, kiedy też straciła rekordową liczbę czterech mandatów. Niektórzy obserwa torzy politycznej sceny singapurskiej powiadają, że od cza su do czasu pojawia się tego typu sytuacja, iż Singapurczy- cy - nie kwestionując rządów PAP - równocześnie chętnie widzieliby kilku opozycyjnych członków parlamentu9. Trzeba jeszcze powiedzieć i to, że sukcesy polityczne Partii Akcji Ludowej nie wypływają ze stosowania przez nią przymusu w stosunku do wyborców ani też nie są wynikiem jakichś fałszerstw wyborczych. Z drugiej wszakże strony przesadą byłoby twierdzenie, iż ugrupowania opozycyjne posiadają identyczne możliwości działania jak partia rządzą ca. Partii Akcji Ludowej pomaga aparat państwowy, a po nadto podporządkowane jej środki masowego przekazu, jak telewizja, radio i prasa, które upowszechniają głoszone przez nią koncepcje i programy polityczne. Tego rodzaju ak tywów nie ma opozycja, co już w punkcie wyjścia obniża jej szanse wyborcze. Do powstrzymywania opozycji sporadycz nie wykorzystywany jest nawet wymiar sprawiedliwości, a sądy singapurskie niekiedy wymierzają jej przedstawicie lom dotkliwe kary finansowe za „zniesławianie rządu". „Par tia hegemoniczna - jak nad wyraz eufemistycznie pisze Chan Heng Chee - nie widzi potrzeby dostarczania takich samych możliwości swoim konkurentom”10. Niestety, sytu acja taka jest nieomal normą w młodych państwach Afryki i Azji, gdzie opozycja, jeśli nawet nie w sensie formalnym, to faktycznie podlega mniejszej lub większej dyskryminacji. Nawiasem mówiąc, również system partii dominującej nie sprzyja równości szans politycznych, ponieważ stymuluje mechanizmy faworyzujące ugrupowanie rządzące. Jedno wszelako jest pewne - na tle olbrzymiej większości ugrupo 172 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU wań sprawujących władzę w państwach Trzeciego Świata partia rządząca w Singapurze charakteryzuje się względną łagodnością w doborze metod zapewniających jej realizację stałej hegemonii politycznej. Kończąc, należy wspomnieć wreszcie o istniejącym w Republice Singapuru ograniczeniu konkurencyjności po litycznej, czyli o prawnym zakazie działalności partii komu nistycznej pod jakąkolwiek postacią. W ocenie władz bo wiem partia komunistyczna „zmierza do gwałtownego obalenia zasad parlamentarnych i broni politycznej prze mocy”". Dodajmy, że Singapur nie stanowi w tej mierze wyjątku. Kraje mu najbliższe zarówno w sensie politycz nym, jak i geograficznym, a więc razem z nim należące do Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), tj. Filipiny, Indonezja, Malezja, Tajlandia i Brunei, także przeprowadziły delegalizację partii komunistycznych. Korzystając z regulacji o bezpieczeństwie wewnętrznym państwa (Jntemal Security Act), które pozwalają na uwięzie nie bez procesu sądowego osób „zagrażających interesowi państwowemu, porządkowi publicznemu i bezpieczeństwu Singapuru oraz propagujących nienawiść rasową, religijną bądź klasową”12 - władze kilkakrotnie (lata 1963, 1968, 1970, 1987) podejmowały akcje represyjne przeciwko rze czywistym lub domniemanym komunistom. W roku 1987 przejściowo aresztowano 22 osoby za to, że działając z ra mienia nielegalnej Komunistycznej Partii Malajów (CPM), dążyły do „obalenia rządu i ustanowienia państwa marksi stowskiego w Singapurze”13. Ich działalność miała polegać na infiltracji niektórych instytucji Kościoła katolickiego i roz powszechnianiu tam idei teologii wyzwolenia, zaś, zdaniem rządu, teologia ta jest „marksizmem artykułowanym w języ ku teologicznym”14. To uzasadniało podjętą akcję represyj ną, a metody zastosowane przez rząd singapurski spotkały się z krytyczną oceną prasy światowej15. Partie polityczne 173

4.2. Partia Akcji Ludowej

Partia Akcji Ludowej (People’s Action Party - PAP) zo stała utworzona 21 listopada 1954 roku podczas wiecu po litycznego, w którym uczestniczyło 1,5 tys. osób16. Począt kowo PAP miała więcej cech charakterystycznych dla ru chu narodowego niż dla partii politycznej. Wewnątrz ugru powania znaleźli się reprezentanci rozmaitych kierunków ideowo-politycznych, np. socjaliści, komuniści, demokraci i nacjonaliści, których łączyła wspólna niechęć do brytyj skiego kolonializmu i pragnienie wywalczenia poprzez działalność polityczną niepodległości dla Malajów. Po uzyskaniu w 1959 roku autonomii Singapuru, a więc poniekąd po spełnieniu się najbardziej podstawo wego celu politycznego PAP, partia ta ulegała procesowi szybkiej dezintegracji. Tłumione dotąd sprzeczności po między poszczególnymi orientacjami politycznymi narastać zaczęły od tej chwili lawinowo, co w końcu doprowadziło do rozłamu i wyjścia z partii przedstawicieli skrzydła pro- komunistycznego, którzy w sierpniu 1961 roku uformowali nowe ugrupowanie o nazwie Front Socjalistyczny (Barisan Sosialisy7. W Partii Akcji Ludowej pozostali politycy umiar kowani, wśród których pierwszoplanowe role odgrywali Lee Kuan Yew, Toh Chin Chye, Goh Keng Swee, Sinna- thamby Rajaratnam i Kenneth M. Byrne. Oni to właśnie zdominowali scenę polityczną kraju, wyznaczając kierunki rozwoju politycznego Singapuru od autonomii w 1959 roku, poprzez uczestnictwo w Federacji Malezji w latach 1963-1965, aż do niepodległości w sierpniu 1965 roku, a także sprawując nieprzerwanie władzę w państwie. Historycznymi niejako ideałami politycznymi Partii Ak cji Ludowej są socjalizm i demokracja. Partia ta zawsze podkreślała, iż jest socjalistyczna, zaś tym gatunkiem so- 174 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU cjalizmu, z którym identyfikuje się najbardziej, jest socjal- demokratyzm, zakładający gruntowną przebudowę społe czeństwa, sprawiedliwość społeczną i aktywistyczną kon cepcję państwa. Wszystko to jednak można osiągnąć tylko poprzez rozłożone w czasie reformy, a nie przez jednorazo wy akt rewolucyjny. „Ta preferencja - pisze Chan Heng Chee - gradualnego socjalizmu fabiańskiego nie stanowi zaskoczenia, zważywszy na fakt, iż wielu umiarkowanych przywódców, jak Lee Kuan Yew, Goh Keng Swee, Toh Chin Chye i S. Rajaratnam, spędziło swoje studenckie lata w Londynie, gdzie wyraźnie znaleźli się oni pod wpływem demokratycznego socjalizmu brytyjskiej Partii Pracy i Sto warzyszenia Fabiańskiego”18. Z drugiej strony przywódcy PAP głosili, że socjalizm musi być realistyczny i pragma tyczny, dostosowany do specyfiki danego kraju oraz społe czeństwa. Jeden z ideologicznych dokumentów partii z 1960 roku mówił: „To interesy i dobrobyt ludu są najważ niejsze, a nie dogmaty i slogany. Oznacza to, iż jakakolwiek polityka realizowana przez partię nie może narzucać spo łeczeństwu niepotrzebnego cierpienia czy zbytecznego tru du”19. Zdaniem Lee Kuan Yewa, socjalizm jest równo znaczny ze sprawiedliwością społeczną, lepszym życiem, wolnością i pokojem. W roku 1977 premier Singapuru na zwał się „staromodnym socjalistą”, który „wierzył i wciąż wierzy, że fundamentalną przesłanką socjalizmu jest rów ność szans dla każdej jednostki bez względu na status jej ojca lub matki czy bogactwo. Wszyscy powinni mieć taką samą szansę dobrej opieki zdrowotnej, dobrego wykształ cenia i dobrego życia”20. Nader często w enuncjacjach liderów PAP pojawiała się sugestia wypracowania jakiegoś „trzecioświatowego socjalizmu”, adekwatnego dla społeczeństw afrykańskich i azjatyckich. „Wydaje mi się - utrzymywał Goh Keng Swee - że wszystkie szkoły myślenia, zarówno marksistowskie Partie polityczne 175 go, jak i niemarksistowskiego pochodzenia, są całkowicie bezużyteczne dla nas w nierozwiniętej Azji i Afryce”21. Uznano, że w Singapurze, dla którego istnienia niezbędny jest szybki rozwój ekonomiczny, najlepszym rozwiązaniem będzie połączenie wolnorynkowych zasad gospodarowa nia i własności prywatnej z interwencjonistycznym mode lem państwa, które występuje w roli gwaranta interesów społecznych. Zastosowanie więc przez PAP metod socjal demokratycznych w sytuacji singapurskiej zaowocowało „kapitalistycznym systemem odpowiednio obsługiwa nym”22. Rządząca w Singapurze partia lubi powtarzać, iż jej polityka sprowadza się do wykorzystywania kapitalistycz nych mechanizmów dla socjalistycznych celów23. Przywiązaniu do socjalizmu nieustannie w przypadku PAP towarzyszył silny antykomunizm. Dla Lee Kuan Yewa komunizm jest to „dogmat i ideologia przerażająca w sen sie intelektualnym”24, natomiast w ocenie S. Rajaratnama, byłego wieloletniego ministra spraw zagranicznych i wice premiera, a do dnia dzisiejszego członka najściślejszego kierownictwa PAP, komunizm „nie jest filozofią, nie jest idealizmem, lecz po prostu jest polityczną machiną służą cą zdobywaniu, utrzymywaniu i maksymalizowaniu wła dzy”, która charakteryzuje się „realizmem, pragmaty zmem, bezwzględnością, cynizmem i totalną niemoralno- ścią”25. Agresywna i nieprzebierająca w słowach frazeolo gia antykomunistyczna, stale obecna w doktrynie PAR jest konsekwencją - jak się okazuje - niedającej się przezwy ciężyć i zapomnieć przeszłości, kiedy to w pewnym okre sie opcja komunistyczna, lub co najmniej komunizująca, stanowiła jedyne poważniejsze zagrożenie dla strategii po litycznej Lee Kuan Yewa, z jakim zetknął się on w trakcie całej swej działalności publicznej w Singapurze. Instytucjonalnym wyrazem identyfikacji singapurskiej Partii Akcji Ludowej z socjaldemokracją było jej uczest 176 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU nictwo w Międzynarodówce Socjalistycznej. Swego czasu PAP należała do najaktywniejszych członków tej organi zacji w regionie Azji i Pacyfiku. Była inicjatorką powołania do życia Socjalistycznej Organizacji Azji i Pacyfiku, której pierwsza konferencja odbyła się w maju 1972 roku w Sin gapurze26. W połowie lat siedemdziesiątych podniosły się jednak w środowisku Międzynarodówki Socjalistycznej głosy kry tyczne wobec singapurskiej Partii Akcji Ludowej, wypowia dane głównie przez reprezentantów radykalnego skrzydła brytyjskiej Partii Pracy i socjaldemokratów holenderskich. Partii tej zarzucono hołdowanie merytokratycznym i elita- rystycznym wzorcom, brak tolerancji w odniesieniu do oponentów politycznych, a także niedostateczne przywią zanie do idei praw człowieka. Holenderska partia socjalde mokratyczna w memoriale skierowanym do Międzynaro dówki Socjalistycznej zażądała usunięcia PAP z szeregów tej organizacji, argumentując, że głoszone przez nią kon cepcje społeczne, ekonomiczne i polityczne „kategorycz nie wykluczają to, aby mogła ona nadal nazywać się partią socjaldemokratyczną"27. Ze swej strony partia singapurska wyraziła oburzenie z powodu zaistniałej sytuacji i wezwała do odwołania oskarżeń. Gdy to nie nastąpiło, w maju 1976 roku Lee Kuan Yew wycofał PAP z Międzynarodówki Socjalistycznej. Uzasadniając tę decyzję, powiedział on: „Zmniejszyliśmy ubóstwo, zwalczyliśmy bezrobocie i analfabetyzm. Zażegna liśmy zwątpienie, naszej ludności zwróciliśmy godność i du mę. Stworzyliśmy społeczeństwo równych, które jest lepsze i sprawiedliwsze, niż odziedziczone po Brytyjczykach. Moi koledzy i ja nie mamy zamiaru przepraszać za to”28. Polityka premiera Lee Kuan Yewa zawiera pewną dozę autorytaryzmu, cechuje ją niechęć do słuchania gło sów krytycznych, które traktuje się - w obliczu ekonomicz Partie polityczne 177 nych sukcesów kraju - jako propagandę bez pokrycia. Poza tym PAP zawsze miaia wysoką samoocenę. Ustawicz nie twierdziła i twierdzi wciąż, iż jest na scenie singapur skiej jedyną siłą polityczną dysponującą koherentną filozo fią społeczną i posiadającą wyczucie potrzeb i aspiracji społeczeństwa, które jej metody w pełni aprobuje, bo wiem spełniają one oczekiwania lepszego życia. Jeśli na wet są w pewnym sensie autorytarne, to jest to „autoryta ryzm dobroczynny”, niezbędny w warunkach młodego oraz wielorasowego państwa, przechodzącego proces szybkiej industrializacji. Po opuszczeniu Międzynarodówki Socjalistycznej PAP jakby starała się wyciszać wątki socjalistyczne w swojej ideologii politycznej. Modny niegdyś socjalizm aktualnie nie jest zbyt często przypominany. Drugi z historycznych ideałów Partii Akcji Ludowej - demokracja, zajmuje wciąż wysoką, aczkolwiek nie abso lutną, pozycję w światopoglądzie politycznym partii. „Bę dąc demokratą - powiada Alex Josey - Lee Kuan Yew twierdzi, że każdy obywatel musi mieć prawo wyboru ta kiego rządu, jakiego pragnie. Ma on nadzieję, iż demokra cja parlamentarna, oparta na wzorze brytyjskim i odpo wiednio przystosowana do wymagań Singapuru, utrzyma się przy życiu”29. Istota demokratycznego systemu politycz nego wyraża się zatem w prawie społeczeństwa do decy dowania, kto będzie tworzył rząd. Niemniej jednak Lee Kuan Yew i jego partia stale podkreślają, że demokracja parlamentarna w Azji funkcjonuje tylko wtedy, gdy rządzą ca partia dysponuje wyraźną większością. Jeżeli rząd jest słaby i nie posiada wyraźnej większości lub też ma charak ter koalicyjny, to wówczas ustrój polityczny szybko upada, a władzę najczęściej przejmuje wojsko. Demokracja parla mentarna w tym regionie świata nader rzadko się spraw dza, gdyż zazwyczaj opozycja wykazuje niezdolność do 178 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU działania w obrębie struktur konstytucyjnych. Opozycja nie przeciwstawia się rządowi i partii dominującej poprzez for mułowanie alternatywnych programów politycznych oraz grę parlamentarną, lecz kwestionuje same instytucje pań stwa30. Ocena taka powoduje to, iż dla PAP demokracja posiada wartość niejako użytkową, nie jest natomiast ce lem samym w sobie. Demokracja to dopiero środek, który w pewnych warunkach może doprowadzić do osiągnięcia celu, a tym nadrzędnym celem zawsze i wszędzie powinna być stabilność państwa oraz dobrobyt społeczeństwa. W ostatnich latach PAP coraz częściej i intensywniej odwołuje się bezpośrednio do wielowiekowej tradycji kon- fucjańskiej. Tradycja ta zakłada przenoszenie cnót właści wych życiu rodzinnemu do aktywności społecznej. Silny, sprawny, sprawiedliwy i oparty na cnocie rząd powinien działać dla korzyści ludu w taki sposób, jak rodzice opie kujący się swymi dziećmi31. Ideałem singapurskiej PAP sta je się, w myśl tych wskazań, pewien wariant systemu pa ternalistycznego, mogącego się pochwalić rzeczywistymi osiągnięciami, a co za tym idzie - akceptowanego przez społeczeństwo. Najlepiej tendencję tę wypowiedział wice premier Goh Chok Tong, który zakwestionował zwyczajo we podziały spektrum politycznego, mówiąc: „Prawica, le wica - co to ma znaczyć? Jesteśmy pragmatykami. Zapew niamy stanowcze kierownictwo. Tak jak rodzice. Singapur jest demokracją dyktatorialną, paternalistyczną i dobro czynną”32. Zgodnie więc z konfucjanizmem, rząd, będący „najwyższą formą kultury”33 - sprawuje arbitralną hegemo nię polityczną w interesie ekonomicznym i społecznym obywateli, zapewniając im opiekę, mieszkania, pracę i wy kształcenie. Hołdująca paternalistycznym wzorcom, singa purska Partia Akcji Ludowej nie jest w tej materii osobli wością na Dalekim Wschodzie. Przywiązanie do paternali stycznych metod sprawowania władzy jako najodpowied Partie polityczne 179 niejszych dla azjatyckiej mentalności deklaruje również explicite np. rządząca od wielu lat w Japonii Partia Liberal no-Demokratyczna, sprawująca nieprzerwanie władzę w Malezji Zjednoczona Organizacja Narodowa Malajów czy długo dominujący na Tajwanie Kuomintang. Co więcej, szczególny wariant systemu paternalistycznego, połączo nego z rytualnym odwoływaniem się do ideologii komuni stycznej, od dłuższego czasu otwarcie praktykuje elita przywódcza Chińskiej Republiki Ludowej. Partia Akcji Ludowej swego czasu doszła do przekona nia i podtrzymuje je z wielką stanowczością, że społeczeń stwo nie interesuje się teoriami i ideologiami, zaś rzeczywi sty problem polityczny sprowadza się do tego, czy życie lu dzi polepsza się, czy też pogarsza. W konsekwencji więc polityka powinna służyć dobru wszystkich obywateli, a wszelkie działanie na płaszczyźnie społecznej musi uni kać ideologizacji oraz koncentrować się na pragmatyzmie, mającym zapewnić społeczeństwu dobrobyt i ekonomicz ną funkcjonalność. Jedynym weryfikatorem słuszności po lityki rządzącej partii jest to, czy potrafi ona zagwaranto wać sukcesy gospodarcze i wysoką stopę życiową. Jeśli tak - partia ta uzyskuje najlepszą legitymizację. W rezulta cie takiego stylu myślenia - jak pisze S.S. Bedlington w swojej pracy pt. Malaysia and Singapore. The Building of New States - „polityka PAP mniej jest oparta na ideologii niż na pragmatycznej skuteczności’’34. Lee Kuan Yew głosi, że zadanie polityka sprowadza się do poszukiwania swoistej doskonałości społecznej. I to także jest idea konfucjańskiej proweniencji, bowiem we dług tej filozofii człowiek osiąga wyzwolenie poprzez per- fekcjonizację otaczającej go rzeczywistości społecznej i należyte wykonywanie obowiązków35. „Musimy żyć - po wiada singapurski przywódca - w świecie takim, jakim go zastaliśmy. Jest to jednak świat niedoskonały, który może 180 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU być ulepszany w wyniku ciężkiej pracy”36. Albo to samo sformułowane nieco inaczej: „Skupiając się na produktyw ności, uczynimy dzisiaj lepsze niż wczoraj, a jutro lepsze niż dziś. To jest droga do dobrobytu i bepieczeństwa”37. Po sługując się taką właśnie ideologią, której rdzeniem jest pragmatyzm i umiejętność rozwiązywania zadań ekono micznych, Lee Kuan Yew i jego partia wprowadzili Singa pur w XXI wiek.

Poświęćmy teraz nieco miejsca strukturze i organizacji wewnętrznej Partii Akcji Ludowej. Partia ta, na początku pomyślana jako partia masowa, po kilku latach przeobrazi ła się w partię kadrową38. Mianowicie w 1958 roku wpro wadzono - i ten stan rzeczy utrzymuje się do chwili obec nej - dwa rodzaje członkostwa, obok członków zwyczaj nych (ordinary members) pojawili się członkowie kadrowi (cadre members)™. Tylko członkowie kadrowi cieszą się przywilejem wybierania najwyższego organu partyjnego, którym jest Centralny Komitet Wykonawczy (Central Exe cutive Committee - CEC). Tę dosyć niedemokratyczną praktykę uzasadnia się koniecznością zapewnienia spoisto ści i skuteczności partii, a także koniecznością przeciw działania ewentualnemu przenikaniu do przywództwa par tyjnego „wrogich elementów”. Pierwotnie formuła dwoja kiego członkostwa skierowana była przeciwko komuni stom wchodzącym przez pewien czas w skład PAP, którzy w większości nie będąc członkami kadrowymi, tym samym posiadali minimalny wpływ na podejmowane decyzje. Szczyt struktury partyjnej stanowi - jak już było powie dziane - elitarny Centralny Komitet Wykonawczy (CEC), składający się z dwunastu osób, wybieranych na kadencję Partie polityczne 181 dwuletnią przez konferencję grupującą wyłącznie człon ków kadrowych. Wybrani do Centralnego Komitetu Wyko nawczego przywódcy partyjni mogą dodatkowo dokoopto wać w skład tego gremium jeszcze sześć innych osób, któ re pomagają im w kierowaniu organizacją40. Członkowie komitetu wybierają spośród siebie przewodniczącego par tii, dwóch wiceprzewodniczących, sekretarza generalnego, dwóch zastępców sekretarza generalnego, skarbnika oraz dwóch zastępców skarbnika. W singapurskim życiu politycznym obowiązuje niepi sana zasada, zgodnie z którą członkowie Centralnego Ko mitetu Wykonawczego wchodzą również w skład gabine tu41. Tak więc codzienne zarządzanie sprawami partii spo czywa w rękach zawodowych funkcjonariuszy, pracują cych pod nadzorem trzech sekretarzy organizacyjnych. Wieloletnia dominacja polityczna PAP, która doprowadziła do niemal całkowitego zlania się przywództwa partyjnego z przywództwem państwowym, ostatecznie przyniosła taki rezultat, iż rzeczywiste centrum decyzyjne ulokowało się w instytucjach rządowych, zaś ciała partyjne - paradoksal nie - straciły nieco na znaczeniu. Niekwestionowana hege monia w państwie na dłuższą metę okazała się niekorzyst na dla kondycji partii. Już w 1969 roku jeden z liderów PAP, S. Rajaratnam, dostrzegł to zjawisko, ale uznał je w końcu za rzecz naturalną. „W ostatnich pięciu latach - mówił Ra jaratnam - pojawiło się wrażenie, że partia dłużej nie od grywa tak kluczowej roli, jak kiedyś, w życiu politycznym Singapuru. Nie daje już politycznych wytycznych, po prostu dlatego, iż ta funkcja przeszła w gestię rządu PAP, który jest u władzy bez przerwy od ponad dekady. Z tej to przyczyny rząd raczej, a nie partia, kieruje biegiem polityki i dostar cza przywództwa we wszystkich sferach życia społeczne go, politycznego i ekonomicznego. Pojawia się ostatnio wrażenie, że partia ma bardzo mało do roboty. Pojawia się 182 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU wrażenie, iż nie ma ona żadnej innej użytecznej funkcji do spełnienia poza samym istnieniem oraz oczekiwaniem na następne wybory. W celu rozwiązania tego problemu trze ba odejść od obecnego nieporozumienia co do partii i rzą du. Kiedy partia staje się partią rządzącą, nie powinno się myśleć o rządzie i partii jako o dwóch oddzielnych cało ściach. Partia u władzy jest wciąż tą samą partią politycz ną. Różnica polega na tym, że jej funkcje stają się odmien ne. Jej zajęciem staje się rządzenie krajem. Jeśli robi to dobrze, automatycznie oznacza to wzmocnienie samej partii”42. Podstawową jednostką w strukturze partyjnej jest od dział (branch), który znajduje się w każdym okręgu wybor czym. Zwartość terytorialna Singapuru z pewnością jest czynnikiem, który ułatwia sprawne działanie partii i sprzyja szybkiemu przepływowi tak decyzji, jak i informacji pomię dzy poszczególnymi strukturami. Centrala partyjna kształtu je generalną linię polityczną, ale pozostawia stosunkowo dużo swobody oddziałom. Główne zadanie oddziałów sprowadza się do pozyskiwania poparcia, utrzymywania siły partii oraz rozwiązywania lokalnych problemów. Na własne potrzeby każdy oddział zatrzymuje 50% wpływów ze składek członkowskich. Raz do roku oddziały składają sprawozdania ze swej pracy do władz centralnych. Ludzie wypełniający na szczeblu oddziałów rozmaite funkcje poli tyczne muszą zostać zaaprobowani przez Centralny Komi tet Wykonawczy i mogą także być pozbawieni swoich sta nowisk w wypadku odejścia od linii partyjnej43. Istnieje za tem ścisły nadzór nad obsadą personalną niższych szczebli hierarchii partyjnej, chociaż po uzyskaniu akceptacji kie rownictwa działającym tam ludziom pozwala się na prze jawianie inicjatywy i wykazywanie operatywności. Najważniejszą rolę na szczeblu lokalnych organizacji Partii Akcji Ludowej odgrywają posłowie do parlamentu Partie polityczne 183 z danego okręgu, będący liderami tych struktur. Członko wie najwyższych władz państwowych nie są oczywiście w stanie regularnie uczestniczyć w pracach oddziałów par tyjnych. Dlatego też w takiej organizacji lokalnej, z której ramienia kandydował w wyborach parlamentarnych np. premier czy minister, liderem jest wyznaczony przez niego zastępca, rekrutujący się z grona bliskich współpracowni ków bądź doradców44. Sposób doboru funkcjonariuszy par tyjnych w oddziale zależy od członka parlamentu, który może w tym celu zarządzić wybory (branch election) lub też mianować cieszące się jego zaufaniem osoby. Nie wszyscy członkowie lokalnych władz partyjnych i nawet nie wszyscy parlamentarzyści są członkami kadrowymi. W 1976 roku wprowadzono pośredni szczebel w struk turze partyjnej, który otrzymał nazwę dystryktu (district) i został umiejscowiony pomiędzy oddziałem a centralą. Obecnie jest osiem dystryktów. Dystrykty mają tworzyć platformę umożliwiającą nawiązywanie kontaktów i wy mianę doświadczeń między aktywistami lokalnych struktur partii. Ponadto, przejęły one odpowiedzialność za eduka cję polityczną członków partii oraz dbają o przestrzeganie dyscypliny45. Mimo wszystko jednak dystrykty spełniają tyl ko uzupełniające zadania i zasadniczy ciężar pracy partyj nej spoczywa nadal na oddziałach. Oficjalnym organem prasowym Partii Akcji Ludowej jest czasopismo „Petir”, ukazujące się od 1956 roku w dwóch edycjach językowych - po angielsku i po chiń sku. W 1967 roku wstrzymano wydawanie angielskojęzycz nej wersji pisma. Istniejąca wciąż edycja chińska ma nie wielki zasięg i ograniczone możliwości oddziaływania, jako że „Petir" spad! do rangi biuletynu wewnątrzpartyjnego46. Znacznie bardziej aktywne i miarodajne są oficjalne publi katory rządowe - dwutygodnik „Mirror” oraz miesięcznik „Singapore Bulletin”. 184 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

W 1986 roku Partia Akcji Ludowej uformowała swoje skrzydło młodzieżowe (PAP Youth Wing), do którego mogą należeć osoby poniżej 35. roku życia. Pierwszoplanowe za danie, jakie postawiono przed tym skrzydłem, to „dostar czenie partii młodej krwi, aby mogła ona odważnie, z wi gorem i idealizmem poprowadzić kraj w XXI wiek”47. Od działy skrzydła młodzieżowego zostały bardzo szybko utworzone we wszystkich okręgach wyborczych. Rządząca w Singapurze partia ma zwyczaj obudowy wania się organizacjami o parapolitycznym charakterze, dzięki którym łatwo penetruje rozmaite środowiska spo łeczne. Wśród nich na czoło wysuwają się obywatelskie komitety konsultcyjne (Citizens' Consultative Committees - CCC) i komitety mieszkańców (Residents' Committees - RC)43. Pierwsze obywatelskie komitety konsultacyjne poja wiły się w marcu 1965 roku, zaś później rozprzestrzeniły się na wszystkie okręgi wyborcze. W zamierzeniu Lee Kuan Yewa stanowić one miały pomost pomiędzy społe czeństwem i rządem. Obywatelskie komitety konsultacyjne są stałym kanałem artykulacji interesów społecznych i jed nocześnie źródłem informacji dla przywództwa polityczne go o nastrojach społecznych. Ich zasadniczym celem jest wszakże „promowanie ideału dobrego obywatela wśród społeczeństwa Singapuru”49. Rząd uważa, iż obywatelskie komitety konsultacyjne umożliwiają ludności udział w kie rowaniu krajem oraz są znaczącym krokiem w kierunku instytucjonalizacji systemu demokratycznego. S. Rajarat nam nazwał je „lokalnymi parlamentami, gdzie obywatele mogą dyskutować, krytykować rząd i sugerować mu, co powinien zrobić, by powiększyć dobrobyt społeczny"50. Obywatelskie komitety konsultacyjne organizują oficjalne kampanie polityczne, mobilizują poparcie dla władz i w tym sensie tworzą bez wątpienia jeden z mechani zmów kontroli politycznej znajdujący się w dyspozycji par Partie polityczne 185 tii rządzącej. Z drugiej jednak strony, silny pierwiastek par tycypacji społecznej, obecny w aktywności tych komite tów, umacnia legitymizację istniejącego ustroju. Dodajmy jeszcze, że obywatelskie komitety konsultacyjne są instytu cjonalnie powiązane z sekretariatem premiera, a jeden z sekretarzy szefa rządu jest osobiście odpowiedzialny za koordynację i analizę ich pracy. Komitety mieszkańców również są zinstytucjonalizo waną formą kontaktu między społeczeństwem i rządem. Pierwsze tego rodzaju komitety powstały w lipcu 1978 roku. W roku 1987 nie występowały one jedynie w dwóch okręgach wyborczych51. Komitety mieszkańców są zakła dane wśród ludności zamieszkującej w blokach wzniesio nych w ramach państwowego systemu HDB. Obecnie lud ność ta stanowi 80% całej populacji. Komitety te dają oby watelom sposobność włączenia się w sprawy lokalne i ad ministracyjne. Sygnalizują władzom państwowym proble my życia codziennego, organizują seminaria umacniające poczucie świadomości państwowej i kształtujące ducha harmonii rasowej, a także wypełniają pewne zadania zwią zane z obroną cywilną. Wreszcie komitety mieszkańców patronują lokalnym inicjatywom społecznym, kulturalnym i sportowym oraz przeciwdziałają przestępczości, wandali zmowi i innym przejawom postaw antyspołecznych52. Po dobnie jak obywatelskie komitety konsultacyjne, również komitety mieszkańców podlegają sekretariatowi premiera i także są bardzo skutecznym instrumentem w rękach PAP, o niebagatelnym znaczeniu politycznym. W lutym 1987 roku rządząca partia zainicjowała forum dyskusyjne, pod nazwą narodowa agenda (National Agen da), które niebawem nabrało wymiaru instytucjonalnego53. Działalność w ramach narodowej agendy obejmuje regu larne spotkania ministrów z obywatelami, różnorodne de baty i fora dyskusyjne, które mają zaowocować autentycz 186 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU nym dialogiem między przywódcami politycznymi a ludno ścią kraju. Niejako wyjściowym celem narodowej agendy byto umożliwienie wszystkim Singapurczykom uczestnic twa w formułowaniu środków służących urzeczywistnianiu planów gospodarczych, społecznych oraz politycznych, na kreślonych przez Partię Akcji Ludowej. W ten sposób par tia rządząca usiłuje wciągnąć w sferę swego oddziaływa nia jak najwięcej obywateli i następnie mobilizować ich podczas akcji politycznych oraz kampanii wyborczych. W trakcie spotkań narodowej agendy analizuje się ekono miczne wyzwania stojące przed krajem, zagadnienia de mograficzne oraz ważniejsze koncepcje władz państwo wych. Wiele czasu poświęca się przyszłości politycznej Singapuru, rozważając ją w kontekście zapowiedzianego już ustąpienia Lee Kuan Yewa ze stanowiska premiera. Podczas dorocznej konferencji Partii Akcji Ludowej, 24 stycznia 1988 roku proklamowano powstanie jeszcze jed nego ruchu społecznego, noszącego tym razem nazwę agendy na rzecz działania (.Agenda for Action)54. Jak zapo wiedziano, będzie ona wychodzić naprzeciw „pragnieniu młodszych Singapurczyków posiadania większych możli wości wypowiadania poglądów i uwag krytycznych w roz maitych kwestiach”55. W połowie lutego 1988 roku ówcze sny wicepremier Goh Chok Tong zaprezentował w parla mencie dokument rządowy pt. Agenda for Action: Goals and Challenges, w którym nowy ruch został określony jako „masowe ćwiczenia z zakresu konsultacji, edukacji pu blicznej i budowania koniecznego konsensusu”56. Agenda na rzecz działania ma rozpoznawać najistotniejsze wyzwa nia i problemy stojące przed krajem. Co więcej, umocni ona - jak powiedział Goh Chok Tong w parlamencie - „więzi pomiędzy wybranymi przywódcami i społeczeń stwem. Muszą one być stale kształtowane poprzez utrzy mującą się dyscyplinę i wyjaśnianie, tak aby rząd miał bli Partie polityczne 187 ski związek z nastrojami społecznymi, zaś społeczeństwo dokładnie rozumiało, jakie są zadania i co należy zrobić”57. 25 lutego 1988 roku parlament przyjął agendę na rzecz działania jako podstawę budownictwa narodowego i przy szłej polityki rządu. W ramach tej agendy powołano do ży cia sześć wyspecjalizowanych komisji (na czele każdej z nich stanął minister) zajmujących się kulturą i sztuką, sportem i rekreacją, rodziną i życiem wspólnot rasowych, młodzieżą, równością szans oraz problemami ludzi w po deszłym wieku58. Z pewnością łatwo dostrzec, że wszystkie zaprezento wane powyżej instytucje kontaktu z obywatelami są czyn nikami kompensującymi w pewnym sensie brak alterna tywności partyjno-politycznej w Singapurze. Z drugiej wszakże strony, nie można pominąć faktu, iż są one wy kreowane dla rozwiązywania doniosłych zadań meryto rycznych. Zważywszy na to, że Partia Akcji Ludowej wyjątkowo aktywnie oddziałuje na społeczeństwo, mimo iż jest to w gruncie rzeczy oddziaływanie pośrednie - bardziej przez instytucje rządowe aniżeli partyjne, trudno byłoby uznać ją za partię kadrową tout court, chociaż z punktu widzenia członkostwa jest takową ponad wszelką wątpliwość. „Naj- wiaściwiej - zauważa Chan Heng Chee - będzie, jeśli określi się PAP jako partię kadrową o powierzchowności partii masowej”59. Wróćmy jeszcze na koniec tego wątku rozważań do kwestii dwojakiego członkostwa w singapurskiej partii rzą dzącej, ponieważ jest to sprawa niezmiernie interesująca, a przy tym wielce znamienna. Otóż, członkiem zwyczaj nym Partii Akcji Ludowej zostaje się po złożeniu odpo wiedniego podania, zaopiniowanego pozytywnie przez osobę będącą już członkiem partii, któremu to podaniu musi towarzyszyć uiszczenie opłaty wpisowej w wysokości 188 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

2 dolarów singapurskich oraz dostarczenie czterech foto grafii. W dalszej kolejności zgłoszenie jest badane przez specjalne biuro partii pod kątem, czy zamierzająca wstąpić w szeregi PAP osoba nie jest kryminalistą albo też, czy nie wykazuje niewłaściwych postaw i poglądów politycznych. Jeśli ocena biura wypadnie pomyślnie, kandydatura jest prezentowana członkom Centralnego Komitetu Wykonaw czego, którzy podejmują w głosowaniu ostateczną decy zję60. Uderza to, iż każdorazowe przystąpienie do partii wy maga aprobaty najwyższego organu partyjnego. Członkowie zwyczajni nie posiadają praw wyborczych w partii. Prawa takie mają wyłącznie członkowie kadrowi. Uzyskanie statusu członka kadrowego jest sprawą wysoce skomplikowaną. Kandydat musi należeć do Partii Akcji Lu dowej przynajmniej dwa lata oraz wykazać się „specjal nym wkładem pracy”61. Co więcej, osoba taka musi uzy skać poparcie któregoś z członków Centralnego Komitetu Wykonawczego. Dopiero wówczas kandydatura może być przedłożona całemu komitetowi pod głosowanie. Kryteria określające awans do elitarnego grona członków kadro wych są - jak powiada amerykański obserwator polityki Singapuru T.J. Bellows - „tak rygorystyczne, że mniej niż 1% członków zwyczajnych staje się członkami kadrowy mi"62. Władze PAP utrzymują, iż tego rodzaju mechanizm rekrutacji członków i zasada dwojakiego członkostwa są wyjątkowo korzystne dla dyscypliny partyjnej oraz zapew niają wysoką jakość poczynań partii. Wszystko to ma bo wiem wyzwalać energię i dopingować do aktywnej pracy organizacyjnej, gdyż zawsze istnieje nadzieja, że wysiłki te zostaną dostrzeżone, a osiągnięcie członkostwa kadrowe go jest w praktyce równoznaczne z przynależnością do ści słego kierownictwa. Członkowie Partii Akcji Ludowej pochodzą ze wszyst kich grup społecznych i zawodowych. Występują wśród Partie polityczne 189 nich robotnicy, urzędnicy, kupcy, przemysłowcy i nauczy ciele. W sensie narodowościowym w PAP dominują Chiń czycy, w partii jest stosunkowo dużo Hindusów i raczej mato Malajów63. Co interesujące, Partia Akcji Ludowej nie publikuje oficjalnych danych o liczbie swych członków, gdyż uważa to za swoją sprawę wewnętrzną. Istnieją wy łącznie dane nieoficjalne i na dodatek dość rozbieżne. Alex Josey, biograf i przyjaciel premiera Lee Kuan Yewa, podaje, że w 1970 roku PAP miała 20 tys. członków, w tym 200 członków kadrowych64. Natomiast najwybitniejszy poli tolog singapurski, pani Chan Heng Chee, jest w tej mierze bardzo niekonsekwentna. W książce opublikowanej w 1976 roku pisze ona mianowicie, iż w 1971 roku w PAP było 43 tys. członków65. Z kolei w publikacji pochodzącej z 1985 roku twierdzi, że partia rządząca skupia 9 tys. człon ków zwyczajnych i około 500 członków kadrowych66. Obecnie partia najprawdopodobniej skupia około 30 tys. członków, w tym kilkuset członków kadrowych. W konkluzji trzeba powiedzieć, iż wszystko to czyni Partię Akcji Ludowej już nie tylko organizacją zamkniętą, bo o tym przesądzają zasady rekrutacji członków, ale wręcz - w pewnym sensie - tajemniczą. Nieodparcie na suwa się tutaj analogia do stopni wtajemniczenia w maso nerii, chociaż - rzecz jasna - trzeba także mieć na uwadze istotne odmienności funkcji, miejsca i czasu działania.

4.3. Partie opozycyjne

W Singapurze istnieją dwadzieścia trzy partie opozy cyjne. Rządząca Partia Akcji Ludowej toleruje działalność tych partii, ponieważ zdaje sobie sprawę, że są one słabe i nie zagrażają jej dominacji. Niemniej jednak owa toleran 190 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU cja jest selektywna i nie dotyczy - jak wiemy - partii ko munistycznej. Kilka razy PAP nie zawahała się nawet zasto sować środków administracyjnych i policyjnych przeciwko lewicowej partii Front Socjalistyczny (.Barisan Sosialis), oskarżając ją o to, iż wyraża ideały marksistowskie i prze mocą pragnie w sprzyjających okolicznościach obalić rząd. Od momentu przejęcia władzy Partia Akcji Ludowej konsekwentnie redukuje możliwości efektywnego działa nia opozycji. Jej strategia pod tym względem jest podwój na. Z jednej strony, partia rządząca obejmuje poprzez roz maite nieoficjalne struktury prawie wszystkie segmenty społeczeństwa, co wypiera skutecznie wpływy opozycyjne oraz istotnie zawęża tę przestrzeń życia społecznego, na podstawie której siły alternatywne mogłyby się uformo wać. Tak więc kooptacja ludzi pochodzących z różnorod nych warstw społecznych do lokalnych instytucji rządo wych lub afiliowanych przy rządzie, hamuje - czy też w niektórych przypadkach wręcz udaremnia - zdolności rekrutacyjne opozycji. Długoletnia, naznaczona licznymi sukcesami gospodarczymi i społecznymi, supremacja PAP spowodowała dodatkowo, że partia ta z reguły dysponuje podczas wyborów kandydatami większego formatu niż opozycja. W szeregi partii rządzącej przenikają bowiem profesjonaliści i ludzie wykształceni. Natomiast opozycja nie odnosi sukcesów w pozyskiwaniu tego rodzaju osób, gdyż uważają one, że przynależność do partii rywalizują cych z PAP niewiele da w sensie politycznym, a poważnie zaszkodzi ich karierze zawodowej. Z drugiej zaś strony, Partia Akcji Ludowej bardzo umiejętnie wykorzystuje ar gument, że jej rządy przyniosły stabilizację polityczną państwa, a społeczeństwu dobrobyt i poczucie bezpie czeństwa. Stąd też alternatywne programy ugrupowań opozycyjnych nie wydają się większości społeczeństwa wiarygodne. Partie polityczne 191

Partia Akcji Ludowej wszakże stale głosi niezbędność opozycji, co wielu obserwatorów bardzo dziwi. Swego czasu na łamach „Far Eastern Economic Review" Nigel Holloway w taki oto sposób wytłumaczył ową zagadkę: „PAP wprawdzie chce opozycji, ale tylko takiej, która dzia ła niczym partner treningowy, zapobiegający popadnięciu rządowej partii w artretyzm”67. Trzeba przyznać, iż singa purskiej PAP znakomicie udało się wykreować opozycję, która nie jest groźna, lecz przez samo swe istnienie mobili zuje rząd do należytego działania. Poza tym liczne partie funkcjonujące w kraju niewątpliwie są „ozdobą singapur skiej demokracji”“. Partie opozycyjne zazwyczaj zdobywają łącznie w wy borach powszechnych 30-35% głosów, a w 1991 roku osią gnęły nawet blisko 40% głosów. Wszystko to wszakże nie na wiele się zdaje, bowiem obowiązujący w Singapurze większościowy system wyborczy z okręgami grupowej re prezentacji okazuje się zabójczy dla opozycji, która ma kłopoty z przedostaniem się do parlamentu. Nigdy też nie zdołała wprowadzić tam więcej niż czterech swoich przedstawicieli. Poza samym systemem większościowym niekorzystne dla opozycji są również i inne postanowienia prawa wyborczego. Niezmiernie wysoki depozyt finansowy (przypomnijmy - 8 tys. dolarów singapurskich, czyli 4 tys. dolarów USA) wymagany od uczestniczących w wyborach osób, który - przypomnijmy - przepada, jeśli nie uzyska się przynajmniej 12,5% ważnie oddanych głosów w okręgu wyborczym, niejednokrotnie skutecznie powstrzymuje nie- mające odpowiedniego zabezpieczenia materialnego par tie opozycyjne od zgłaszania większej liczby własnych kan dydatów na deputowanych. Przyjęta przez parlament 29 czerwca 1988 roku nowa ustawa o zasadach działania władz lokalnych (Town Councils Act) stanowi także prze szkodę dla opozycji69. Ustawa ta mianowicie zakłada two- 192 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU rżenie tylu jednostek władzy lokalnej, ile jest okręgów wy borczych. Co więcej, postanawia ona, że wybrani z okrę gów posłowie nie tylko reprezentują ludność w parlamen cie, ale stają na czele lokalnych ośrodków władzy. Politycy rządzącej partii argumentowali, że takie rozwiązanie sprzy jać będzie wybieraniu do parlamentu ludzi kompetent nych, budzących zaufanie i skłonnych do poświęceń. Jed nakże obserwacja zachowań wyborców podczas ostatnich elekcji prowadzi do konkluzji, iż wielu ludzi unika głoso wania na kandydatów opozycyjnych, ponieważ obawiają się, że po ewentualnym zwycięstwie wyborczym, jako zwierzchnicy lokalnej administracji, będą oni mieli znacz nie mniejsze środki i możliwości działania niż przedstawi ciele partii rządowej, co w konsekwencji odbije się nieko rzystnie na mieszkańcach danego okręgu, którzy zostaną pozbawieni wielu atrakcyjnych świadczeń społecznych oferowanych przez rząd. Pomimo więc, że w Singapurze występuje wiele ugru powań opozycyjnych, jednak znaczną liczbę wśród nich stanowią „zastygłe lub papierowe organizacje politycz ne”70. Zostały one kiedyś powołane do życia, a potem szyb ko utraciły impet i obecnie pozostają w bezruchu, grupując przy tym wręcz mikroskopijne liczby członków. Partie te z reguły też nie zgłaszają własnych kandydatów w wybo rach. Z kolei nawet te partie, które nie popadły w komplet ny immobilizm i uczestniczą regularnie w walce wybor czej, aktywizują się szerzej wyłącznie w krótkich okresach kampanii wyborczych. W rezultacie nie mają większych szans w rywalizacji z intensywnie zabiegającą o poparcie społeczne Partią Akcji Ludowej, której kandydaci - jak wy raził się kiedyś ówczesny minister S. Dhanabalan - „rozpo czynają swą kampanię wyborczą w dniu, w którym zostali wybrani na posłów. Nie czekamy z tym na dwa, trzy tygo dnie lub rok przed dniem wyborów”71. Partie polityczne 193

Najpoważniejszymi partiami opozycyjnymi są: Front Socjalistyczny, Partia Robotnicza, Singapurska Partia Demo kratyczna i Singapurska Partia Ludowa. One też zasługują na osobne omówienie.

4.3.1. Front Socjalistyczny

Front Socjalistyczny (Barisan Sosialis) jest legendar nym symbolem opozycji przeciwko Partii Akcji Ludowej. Partia ta powstała w sierpniu 1961 roku po rozłamie w PAP. Front Socjalistyczny przejął wtedy większość członków i komitetów lokalnych Partii Akcji Ludowej. Podczas wybo rów we wrześniu 1963 roku Barisan Sosialis rzucił praw dziwe wyzwanie rządzącej PAP, zdobywając 32,9% głosów, co dało mu 13 miejsc w parlamencie. Partia powitała bardzo krytycznie niepodległość Singa puru. „Proklamacja - głosiła wydana z tej okazji odezwa - tak zwanej »niepodległości« Singapuru jest jeszcze jednym neokapitalistycznym usiłowaniem ochrony ekonomicz nych, militarnych oraz politycznych interesów brytyjskiego i amerykańskiego imperializmu w Azji Południowo- -Wschodniej. To jest fałszywa niepodległość, oszustwo, którego cel stanowi wprowadzenie w błąd, okpienie i skie rowanie na ślepy tor społeczeństwa (...) walczącego o au tentyczne wyzwolenie narodowe i demokrację”72. Następ stwem tego stanowiska było bojkotowanie parlamentu sin gapurskiego przez deputowanych Barisan Sosialis, a także odmowa uczestniczenia w wyborach 1968 roku. Niedoce- nienie niepodległości Singapuru i bojkot jego instytucji po litycznych w imię „walki pozaparlamentarnej" stanowiły błąd polityczny o doniosłym znaczeniu. Wychodząc z par lamentu, partia wyrzekia się tym samym najbardziej uży tecznej platformy politycznej i straciła możliwość aktywne 194 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU go oddziaływania na społeczeństwo. Co więcej, radykalne kwestionowanie niepodległości Singapuru utwierdziło rząd w przekonaniu, iż Front Socjalistyczny jest ugrupowaniem antypaństwowym, które należy zwalczać z uwzględnie niem nawet metod policyjnych. W rezultacie posypały się na partię represje, co pod koniec lat sześćdziesiątych spo wodowało jej rozkład organizacyjny. Barisan Sosialis słabł wszakże nie tylko wskutek akcji rządowych skierowanych przeciwko niemu. Wewnętrzny konflikt w partii między skrzydłem radykalnym i umiarkowanym pogłębił kryzys. W sensie ideowym Barisan Sosialis jest partią lewico wą, głoszącą hasła klasowe. Manifest polityczny z lat sie demdziesiątych mówił, że partia reprezentuje interesy „ro botników, rolników, kupców, taksówkarzy, studentów, ma łych przedsiębiorców i przedsiębiorców, wszystkich cie miężonych i upośledzonych”73. Do września 1972 roku Bari san Sosialis wydawał pismo pt. „Plebeian”. W początkach lat osiemdziesiątych partia miała 7 tys. członków oraz 30 oddziałów lokalnych. Po kilkuletniej przerwie Barisan Sosialis zdecydował się wziąć udział w wyborach w 1972 roku. Wystawił wów czas 10 kandydatów, którzy w swoich okręgach uzyskali średnio 25,9% głosów, co - rzecz jasna - nie wystarczyło do uzyskania miejsca w parlamencie. Do wyborów w czte ry lata później stanęło sześciu polityków Frontu Socjali stycznego i osiągnęli oni średnio 25,2% głosów. W wybo rach 1980 i 1984 roku partia zgłosiła po czterech kandyda tów, na których w okręgach głosowało 27% wyborców74. Przedstawiciele Barisan Sosialis startowali również paro krotnie w wyborach uzupełniających, lecz zawsze bez po ważniejszych sukcesów. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych przywództwo Barisan Sosialis coraz bardziej utwierdzało się w przeko naniu, iż partia ta nieuchronnie staje się pozostałością mi Partie polityczne 195 nionego okresu i racje uzasadniające jej dalsze istnienie są wątpliwe. Przed wyborami w 1988 roku wieloletni prze wodniczący Frontu Socjalistycznego, Lee Siew Choh, za wiesił działalność partii. Jednocześnie w imię jedności opozycyjnej wezwał członków i sympatyków Barisan So- sialis do wstępowania lub chociaż wspierania Partii Robot niczej, ugrupowania politycznego o podobnym profilu ide owym, które od lat osiemdziesiątych XX wieku wykazywa ło dużą dynamikę działania. Sam Lee Siew Choh znalazł się w szeregach Partii Robotniczej i jako kandydat tej wła śnie partii brał udział w wyborach 1988 roku.

4.3.2. Partia Robotnicza

Początki Partii Robotniczej (Workers' Party - WP) się gają 1957 roku, kiedy to były szef administracji singapur skiej, David Marshall, zdecydował się założyć własną orga nizację polityczną po odejściu z rządu Frontu Pracy. Osta tecznie Partia Robotnicza zarejestrowała się w 1961 roku. Jej ideologia sprowadzała się do trzech haseł: wolność (merdeka'), demokracja i socjalizm. Spory w partii między skrzydłem zachowawczym Marshalla i lewicowym, zdomi nowanym przez Chińczyków, doprowadziły w 1963 roku do prawie całkowitej jej dezorganizacji75. W następstwie tych wydarzeń partia popadła w bierność polityczną, tra cąc początkowy impet. Niemniej jednak Partia Robotnicza była jedynym ugru powaniem opozycyjnym, które nie zbojkotowało wyborów w 1968 roku. Wystawiła wówczas symboliczną reprezenta cję, składającą się z dwóch kandydatów. Jeden z nich uzy skał 17,2%, zaś drugi tylko 3,3% głosów76. Podczas tych wy borów rządzącej PAP przeciwstawiali się zatem prawie wy łącznie kandydaci niezależni, niezwiązani z żadną partią. 196 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Partia Robotnicza odzyskała wigor, kiedy w 1971 roku na jej czele stanął energiczny prawnik Joshua Benjamin Jeyaretnam. Doszedł on do wniosku, że warunkiem nie zbędnym ewentualnego sukcesu politycznego jest wypra cowanie jasnego i atrakcyjnego programu. Z jego inicjaty wy partia opublikowała w 1976 roku dokument pt. W kie runku opiekuńczego społeczeństwa, w którym zawarła swoją filozofię polityczną. Za nadrzędny cel Partia Robotni cza uznała urzeczywistnienie w Singapurze „w pełni demo kratycznego i jednocześnie socjalistycznego społeczeń stwa”77. Pochwaliła osiągnięcia ekonomiczne i społeczne rządu oraz realizowaną politykę zagraniczną, aczkolwiek zdecydowanie zaatakowała autorytarny styl przywództwa PAP. „Partia Robotnicza - czytamy we wspomnianym doku mencie - jest głęboko zaniepokojona faktem, że w ciągu ostatnich 15 lat rząd nie odpowiadał przed narodem, a obywatele nie mieli wpływu na formułowanie decyzji po dejmowanych w ich imieniu”7'. W dalszej części manifest programowy domagał się niezależności wymiaru sprawiedliwości. Wezwano do re wizji postanowienia konstytucyjnego, które daje premiero wi prawo wyznaczania sędziów Sądu Najwyższego. Zażą dano unieważnienia regulacji prawnych dotyczących bez pieczeństwa państwa, a w szczególności Internat Security Act. Ponadto wypowiedziano się za zniesieniem obowiązku powszechnej służby wojskowej. Tego rodzaju idee stano wić miały wektor dla praktyki politycznej partii. Od 1972 roku aż do chwili obecnej Partia Robotnicza jest najstabilniejszym ugrupowaniem spośród wszystkich formacji opozycyjnych. W wyborach w 1972 roku zgłosiła 27 kandydatów, którzy zdobyli 12% wszystkich oddanych głosów. Podczas następnych wyborów, w cztery lata póź niej, 22 jej kandydatów uzbierało 11,3% głosów. Sam Jey aretnam był wszakże znacznie bardziej popularny niż po Partie polityczne 197 zostali politycy Partii Robotniczej. W 1976 roku zdobył on w swoim okręgu wyborczym 28,8% głosów, natomiast w trakcie wyborów uzupełniających w 1979 roku osiągnął aż 38,1% głosów. Pewne zmniejszenie się wpływów Partii Robotniczej nastąpiło podczas wyborów w 1980 roku. Zgłosiła ona wówczas tylko ośmiu kandydatów, którzy nie uzyskali godnych uwagi rezultatów79. Była to jednak przy słowiowa cisza przed burzą. 31 października 1981 roku niemożliwe stało się fak tem. Tego właśnie dnia lider Partii Robotniczej - Jeyaret- nam - zwyciężył w wyborach uzupełniających w okręgu Anson, stając się w ten sposób po 15 latach pierwszym opozycyjnym członkiem parlamentu. Sukces Jeyaretnama miał duże znaczenie psychologiczne, obalił mianowicie mit o niezwyciężalności rządzącej PAP. Od tego momentu opozycja singapurska nabrała jakby wiary we własne siły. „Reprezentuję - mawiał przywódca Partii Robotniczej - groźbę większą niż sama moja osoba. Reprezentuję iskrę rosnącego niezadowolenia”80. W parlamencie Jeyaretnam przystąpił do bezpardono wej walki z rządzącą partią, nie stroniąc przy tym od pew nych przejaskrawień i emocjonalnej retoryki. Władze re agowały na to gniewnie, zaś 74 deputowanych PAP nie ustannie usiłowało podważyć wiarygodność opozycyjnego lidera. Jeyaretnam szybko stał się osobistym oponentem politycznym premiera Lee Kuan Yewa. Szef rządu uważał przywódcę Partii Politycznej za „polityka hałastry i nocnych ptaków”81, który dąży do zniszczenia pomyślności Singa puru. Rząd zmobilizował ogromne środki, usiłując uda remnić ponowną elekcję Jeyaretnama, ale ten w wybo rach w 1984 roku wygrał w swym okręgu, gdzie głosowało na niego blisko 60% wyborców82. Gdy w nowym parlamen cie Jeyaretnam przystąpił tak jak poprzednio do krytyko wania rządu w każdej nieomal sprawie, tolerancja władz 198 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU wyczerpała się. Szukano pretekstu, który mógłby spowo dować usunięcie przywódcy Partii Robotniczej z parlamen tu. Wreszcie taki pretekst został znaleziony. Otóż okazało się, że w 1982 roku Jeyaretnam złożył nie do końca praw dziwe dane o funduszach swej partii, co uzasadniało wyto czenie przeciwko niemu śledztwa sądowego. Parlament pozbawił go immunitetu. Po przegłosowaniu wniosku w tej sprawie Jeyaretnam zapytał Lee Kuan Yewa - czy musi być zniszczony. Ten zaś odpowiedział: „W sensie politycz nym, tak. Musi pan zostać odbrązowiony, zdemaskowany jako szarlatan, jako człowiek z gruntu nieuczciwy, niemo ralny i pozbawiony całkowicie skrupułów w stawianiu bez podstawnych zarzutów innym, gdy tylko jest pan chronio ny. Ale nadszedł moment, kiedy będzie pan musiał po nieść konsekwencje. Teraz cofa się pan i kurczy ze stra chu, co jest haniebne”83. Sąd potwierdził słuszność stawia nych Jeyaretnamowi zarzutów. Uznał go winnym składania fałszywych zeznań w sprawie finansów Partii Robotniczej. Jeyaretnam, a wraz z nim przewodniczący partii Wong Hong Toy, został skazany na miesiąc więzienia i grzywnę w wysokości 5 tys. dolarów singapurskich84. W konsekwen cji tego w listopadzie 1986 roku utracił swój mandat parla mentarny, ponieważ konstytucja stanowi, iż osoba skazana na grzywnę większą niż 2 tys. dolarów singapurskich nie może korzystać z biernego prawa wyborczego. Po opuszczeniu więzienia Jeyaretnam nie zaprzestał walki z rządzącą partią. Zapytany przez wysłannika hong- końskiego tygodnika „Far Eastern Economic Review”, czy nie uważa, iż formułowanie koherentnych alternatyw poli tycznych jest o wiele ważniejsze niż sama krytyka rządu, odpowiedział: „Akceptuję to, że partia, która chce być traktowana jako poważna konkurentka rządu, musi ofero wać alternatywy. Ale krytycyzm wobec rządzącej partii jest wciąż zasadniczy”85. W tym samym wywiadzie powiedział: Partie polityczne 199

„(...) nasze koncepcje [czyli Partii Robotniczej - M.B.] są zorientowane na ludzi, podczas gdy wszystkie koncepcje PAP są zorientowane na pieniądze’’86. Jeyaretnam, będący sekretarzem generalnym Partii Robotniczej, nawołuje obecnie Singapurczyków do wstępowania w szeregi jego partii, a wszystkie siły opozycyjne wzywa do jedności, któ ra to jedność mogłaby w końcu zagrozić hegemonii poli tycznej PAP i zaszczepić w Singapurze system dwupartyjny. Podczas wyborów w 1988 roku Partia Robotnicza - startująca już bez Jeyaretnama - wystawiła ogółem 32 kandydatów. Wprawdzie nie udało się jej wprowadzić ani jednego posła do parlamentu, lecz wielokrotnie dość po ważnie zagroziła rządzącej PAP. W siedmiu okręgach wy borczych przedstawiciele Partii Robotniczej uzyskali ponad 40% głosów, w tym w jednym z okręgów trójmandatowych osiągnęli aż 49,1%, przegrywając tym samym naprawdę minimalnym stosunkiem głosów87. W wyborach 1991, 1997 i 2001 roku Partia Robotnicza zawsze zdobywała jeden mandat parlamentarny. 200 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Tabela 7

Partie polityczne w wyborach powszechnych w 1984 i 1988 roku

Liczba zgłoszonych Procent uzyskanych Różnice kandydatów głosów w procencie Partia polityczna uzyskanych 1984 1988 1984 1988 głosów Partia Akcji 79 81 62,9 61,8 -1,1 Ludowej Partia Robotnicza 15 32 24,6 16,4 -8,2 Singapurska Partia 4 18 3,6 11,5 + 7,9 Demokratyczna Partia Narodowej - 8 - 3,7 - Solidarności Zjednoczony Front 8 3 3,0 1,3 -1,7 Ludowy Malajska Narodo 1 4 0,5 1,0 +0,5 wa Organizacja Singapuru Singapurska Partia 2 3 1,2 1,1 -0,1 Sprawiedliwości Ruch Islamski 1 1 0,04 0,02 -0,02 Singapuru Niezależni 3 4 1,2 2,2 + 1,0 kandydaci Źródło; Singapore Yearbook 1989, s. 9.

Obecnie Partia Robotnicza ma około 1 tys. członków, rekrutujących się w większości ze środowiska robotnicze go. Dysponuje dwoma oddziałami lokalnymi i wydaje pi smo „The Hammer”. Partie polityczne 201

4.3.3. Singapurska Partia Demokratyczna

Singapurska Partia Demokratyczna (Singapore Demo- cratic Party - SDP) jest ugrupowaniem o stosunkowo nie długiej historii, bowiem powstała ona we wrześniu 1980 roku. Założycielem partii był prawnik Chiam See Tong. Po lityk ten pojawił się na singapurskiej arenie politycznej po raz pierwszy w 1976 roku, kiedy to jako kandydat niezależ ny wziął udział w wyborach i występując przeciwko jedne mu z ministrów, uzyskał aż 31,1% głosów. Wynik ten po prawił w lutym 1979 roku podczas wyborów uzupełniają cych, osiągając 32,4% głosów. W 1980 roku - już pod sztandarami Singapurskiej Partii Demokratycznej (SDP) - Chiam See Tong, rywalizując z kolejnym ministrem, uzbie rał aż 41% głosów88. Popularność Chiam See Tonga zaowocowała wreszcie miejscem w parlamencie, gdy w 1984 roku nieco ponad 60% wyborców z okręgu Potong Rasir opowiedziało się za jego kandydaturą89. W 1988 roku lider Singapurskiej Partii Demokratycznej odnowił swój mandat, ponownie zwycię żając w tym samym okręgu. Głosowało na niego trochę więcej wyborców, bo 63,1%. Pokonał on rywalizującego z nim polityka Partii Akcji Ludowej różnicą 4911 głosów. Tak więc Singapurska Partia Demokratyczna była wówczas jedyną partią opozycyjną, mającą w osobie Chiam See Tonga swą reprezentację parlamentarną. Dynamiczna osobowość przywódcy przyciągnęła do SDP nie tylko głosy wyborców, lecz również aktywnych działaczy. Do 1984 roku partia liczyła 200 członków, po zwycięstwie Chiam See Tonga w ciągu kilku tygodni napły nęło 1,5 tys. nowych zgłoszeń90. W wyborach 1988 roku SDP wystawiła osiemnastu kandydatów. Uzyskała - jak wiemy - jedno miejsce w parlamencie, zaś w sześciu okręgach, w tym jednym trójmandatowym, jej kandydaci 202 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU osiągnęli więcej niż 40% głosów91. W wyborach w 1991 roku SDP osiągnęła historyczny sukces, wprowadzając do parlamentu trzech deputowanych. Jednym z nich był Chiam See Tong. Chiam See Tong wprawdzie nie prawił w parlamencie rządowi komplementów, niemniej jednak zachowywał się tam znacznie bardziej powściągliwie niż Jeyaretnam. Lee Kuan Yew chwalił go, mówiąc, iż wykazuje „dżentelmeński stosunek do polityki”92. Singapurska Partia Demokratyczna jest formacją o pro filu liberalno-demokratycznym i w swym manifeście pro gramowym przyrzeka uczynić Singapur „bardziej demokra tycznym”93. Równocześnie deklaruje gotowość współpracy z partią rządzącą. „Opozycja - powiada Chiam See Tong - dla opozycji musi odejść. Musimy pokazać, że pragniemy współuczestniczyć w rozwoju narodowym”94. W 1994 roku w szeregach SDP rozegrał się poważny kryzys wewnętrzny. Lider Chiam See Tong wszedł w kon flikt z pozostałymi członkami ścisłego kierownictwa, któ rym zarzucił formułowanie pod jego adresem oszczerstw. W partii doszło do rozłamu, grupa zwolenników Chiam See Tonga utworzyła Singapurską Partię Ludową (SPP), aczkolwiek on sam pozostał w SDP Partię tę jednak osta tecznie opuścił przed wyborami 1997 roku, przystępując do SPP95. Po tych wydarzeniach na czele SDP stanął Chee Soon Juan, który - w odróżnieniu od swojego poprzednika - postawił na ostrą konfrontację z rządzącą PAP. W wybo rach 1997 i 2001 roku SDP nie udało się wprowadzić żad nego posła do parlamentu, choć mając około 10% głosów, partia ta legitymowała się poparciem większym niż jaka kolwiek inna formacja opozycyjna. Partie polityczne 203

4.3.4. Singapurska Partia Ludowa

Singapurska Partia Ludowa (.Singapore People's Party - SPP) została oficjalnie zarejestrowana 21 listopada 1994 roku. Określa się jako ugrupowanie liberalne. Po raz pierw szy SPP wzięta udział w wyborach w 1997 roku, zdobywa jąc jeden mandat, który przypadi Chiam See Tongowi. Par tia ta wzywała następnie do konsolidacji umiarkowanych ugrupowań opozycyjnych, co miało umożliwić uzyskanie lepszych wyników wyborczych. Zabiegi te doprowadziły do utworzenia w lipcu 2001 roku Singapurskiego Sojuszu De mokratycznego (Singapore Democratic Alliance - SDA) jako koalicyjnej formacji skupiającej obok Singapurskiej Partii Ludowej również Partię Narodowej Solidarności, Sin gapurską Partię Sprawiedliwości oraz Malajską Narodową Organizację Singapuru96. Partie zrzeszone w SDA wystawiły wspólną listę kandydatów w wyborach 2001 roku i zapew niły sobie jedno miejsce w parlamencie, które przypadło reprezentantowi SPP

PRZYPISY

1 M. Duverger, Les Partis Politiques, Paris 1976, s. 413. 2 Ibidem. 3 Zob. V. Bogdanor (ed.), The Blackwell Encyclopaedia of Politi cal Institutions, Oxford-New York 1987, s. 126, 180; G. Sartori, Parties and Party Systems: A Framework for Analysis, New York-Cambridge 1976, s. 230; M. Sobolewski, Partie ¡systemy partyjne świata kapita listycznego, Warszawa 1977, s. 477-484, i M. Bankowicz, Opozycja polityczna w systemie partii dominujqcej [w:] K. Łabędź, M. Mikołaj czyk (red.), Opozycja w systemach demokratycznych i niedemokra tycznych, Kraków 2001, s. 179-180. 4 Chan Heng Chee, Singapore [w:] Z.H. Ahmad, H. Crouch (eds.), Military - Civilian Relations..., s. 137. 204 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

5 Lee's Legacy: A Survey of Singapore, s. 21. 6 T. Geiger, F.M. Geiger, The Development Progress of Hong Kong and Singapore, Hong Kong 1975, s. 14-19. 7 Chan Heng Chee, Political Parties [w:] J.S.T. Quah, Chan Heng Chee, Seah Chee Meow (eds.), Government..., s. 147. * „The Times”, 5 December 1984. 9 „Singapore Bulletin”, October 1988, s. 2. 10 Chan Heng Chee, Political Parties. " A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 232. 12 Internal Security Act (1963), sec. 8. Zob. także „Singapore Bul letin", June 1988, s. 10-11. 13 „Mirror”, 1 July, 1988, s. 9. Zob. ponadto Amnesty International Report 1988, London 1988, s. 179. 14 S. Rajaratnam, Is God a Liberation Theologian?, „Speeches. A Bi-monthly Selection of Ministerial Speeches”, July-August 1987, s. 63. 15 Zob. „The Economist", 30 May, 1987, s. 46, 49; „The Econo mist”, 16 January, 1988, s. 20; „International Herald Tribune", 5 June, 1989, s. 7; „Asia Week”, 13 September 1987; „Asia Week”, 23 September 1987 i „Far Eastern Economic Review”, 17 December 1987. 16 Chan Heng Chee, Political Parties, s. 148. 17 T.J. Bellows, The People’s Action Party..., s. 41-45. 19 Chan Heng Chee, Political Parties, s. 157. 19 6"1 Anniversary Celebration Souvenir of the People’s Action Par ty, Singapore 1960, s. 4. 20 Cyt. za Chan Heng Chee, Political Parties, s. 159. Zob. także Lee Kuan Yew, Socialism and the Realities of Life, Singapore 1967, s. 1-6. 21 T.J. Bellows, The People’s Action Party..., s. 17. 22 Goh Keng Swee, The Economics of Modernization, Singapore 1972, s. 129. 23 N. Heyzer, International Production and Social Change: An Analysis of the State, Employment and Trade Unions in Singapore [w:j RS.J. Chen (ed.), Singapore..., s. 107. 24 Cyt. za A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 91. 25 S. Rajaratnam, Is God..., s. 65. 26 J.W. Gołębiowski, Ideologia i polityka współczesnej socjalde mokracji, Warszawa 1978, s. 127. 27 Chan Heng Chee, Political Parties, s. 158. Partie polityczne 205

28 C.V.D. Nair (ed.), Socialism That Works: The Singapore Way, Singapore 1976, s. 148. Zob. też M. Bankowicz, Rzeczywistość kon kretu, „Widnokręgi”, 1986, nr 6, s. 71. 29 A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 103. 30 Ibidem, s. 229-230. 31 Zob. L. Shih Lien Hsu, The Political Philosophy of Confucia nism, New York 1932, s. 105-127. 32 O. Todd, Singapour: la ville - He - État, „Le Point”, 3 Décem bre 1984, s. 80. 33 A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 116. 34 S.S. Bedlington, Malaysia and Singapore..., s. 226-227. 35 Zob. L. Shih Lien Hsu, The Political Philosophy..., s. 123. 36 A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 93. 37 Lee Kuan Yew, The Will to Improve Constantly, „Speeches. A Bi-monthly Selection of Ministerial Speeches”, September-October 1986, s. 6. 38 O partiach masowych i kadrowych zob. M. Duverger, Les Partis Politiques, s. 119-138, i M. Sobolewski, Partie ¡systemy partyjne..., s. 231-243. 39 Chan Heng Chee, The Dynamics of One Party Dominance..., s. 104. 40 Zob. Constitution and Rules of the People’s Action Party, Singa pore 1976, sec. II, i Chan Heng Chee, Political Parties, s. 159. 41 www.pap.org.sg 42 I5'h Anniversary Celebration Souvenir of the People’s Action Party, Singapore 1969, s. 32-33. 43 Constitution and Rules..., sec. IV. 44 Chan Heng Chee, The Dynamics of One Party Dominance..., s. 108. 43 Constitution and Rules..., sec. V. 46 Chan Heng Chee, The Dynamics of One Party Dominance..., s. 104. 47 J.S.T. Quah, Singapore in 1987..., s. 241. 48 Zob. Seah Chee Meow, Parapolitical Institutions [w:] J.S.T. Quah, Chan Heng Chee, Seah Chee Meow (eds.). Government..., s. 173-193, oraz Singapore Yearbook 1989, s. 215-216. 49 Seah Chee Meow, Parapolitical Institutions, s. 177. 50 Chan Heng Chee, The Dynamics of One Party Dominance..., s. 137. 51 Singapore Yearbook 1988, s. 213. 206 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

52 Seah Chee Meow, Parapolitical Institutions, s. 187; A.K. Wong, S.H.K Yeh (eds.), Housing a Nation..., s. 393-395, i „Mirror", 1 Au gust, 1989, s. 5-7. 53 J.S.T. Quah, Singapore in 1987..., s. 240-242. Zob. ponadto „Singapore Bulletin”, March 1987, s. 3; Singapore Bulletin”, April 1987, s. 13 i „Singapore Bulletin", May 1987, s. 4-5. 51 J.S.T. Quah, Singapore in 1988..., s. 5. 55 Ibidem. 56 Goh Chok Tong, Agenda for Action: Goals and Challenges, „Green Paper” presented to Parliament, 15 February, 1988, s. 1. 57 Ibidem, s. 6-7. 58 J.S.T. Quah, Singapore in 1988..., s. 6. 59 Chan Heng Chee, Political Parties, s. 159. 60 Constitution and Rules..., sec. VII. Zob. również TJ. Bellows, The People's Action Party..., s. 29-30. 61 Ibidem. 62 T.J. Bellows, The People’s Action Party..., s. 30. 63 A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 173. M Ibidem. “ Chan Heng Chee, The Dynamics of One Party Dominance..., s. 127. “ Chan Heng Chee, Political Parties, s. 161. 67 N. Holloway, The opposition. The art of being an antagonist: play by the rules, „Far Eastern Economic Review”, 8 January 1987, s. 64. 68 L. Niekrasz, Wyskoczyć do Singapuru, Warszawa 1983, s. 82. 69 Zob. The Town Councils Act (No. 12 of 1988), „Government Gazette”, FHday, 5 August, 1988. 70 Chan Heng Chee, The Dynamics of One Party Dominance..., s. 9. 71 J.S.T. Quah, Singapore in 1988..., s. 12. 72 T.J. Bellows, The People’s Action Party..., s. 88. 73 Chan Heng Chee, Political Parties, s. 167. 74 Ibidem, s. 168. 75 Chan Heng Chee, The Dynamics of One Party Dominance..., s. 214-215. 76 Chan Heng Chee, Political Parties, s. 165. 77 Towards a Caring Society: The Programme of the Workers ’ Party Singapore 1976, Singapore 1976, s. 1. 78 Ibidem, s. 2. Partie polityczne 207

79 Chan Heng Chee, Political Parties, s. 166. 90 „Singapore Bulletin”, February 1982, s. 11. 91 N. Holloway, The Opposition..., s. 64. 92 „Newsweek”, 11 February, 1985, s. 38. 93 Asia 1987 Yearbook, Hongkong 1987, s. 233-234; Lee's Legacy: A Survey of Singapore, s. 10, oraz N. Holloway, The Opposition..., s. 64. 94 „Singapore Bulletin”, December 1986, s. 16, i „Far Eastern Eco nomic Review", 8 January 1987, s. 66. 95 „Far Eastern Economic Review”, 8 January 1987. 96 Ibidem, s. 67. 97 Singapore Elections 1988... 99 Chan Heng Chee, Political Parties, s. 164. 99 „Newsweek", 11 Fabruary, 1985. 90 Ibidem. 91 Singapore Elections 1988... 92 N. Holloway, The Opposition... 93 „Newsweek”, 11 February, 1985. 94 Ibidem. 95 www.sg.geocities.com/singapore_elections/political_par- ties.html 96 www.nationmaster.com/country/sn/Democracy

GRUPY INTERESÓW

Grupy interesów (nacisku) są zorganizowanymi for macjami społecznymi, które broniąc partykularnych intere sów, usiłują wpływać na politykę państwa. Od partii poli tycznych grupy owe różnią się tym, że same nie zamierzają kształtować ośrodków władzy politycznej. Nie będąc za tem reprezentacją opinii i postaw politycznych, grupy inte resów zadowalają się wpływaniem na instytucje władzy w celu osiągnięcia optymalnych decyzji z punktu widzenia reprezentowanych przez nie interesów ekonomicznych, zawodowych, społecznych, kulturalnych, religijnych bądź innych1. Występująca w Singapurze sytuacja jest dosyć specy ficzna. Działające w warunkach raczej miniaturowego tery torium i takiej liczby ludności, która gdzie indziej stanowi populację jednego tylko miasta - nader aktywistycznie zo rientowane władze państwowe nie pozostawiają zbyt wie le miejsca dla grup interesów. Rząd Singapuru ma bowiem aspiracje uniwersalne i uważa, iż sam potrafi najlepiej re prezentować wszystkie interesy społeczne. Nawiasem mó wiąc, rzeczywiście robi to całkiem dobrze. Nawet T.J.S. George, namiętny krytyk politycznych metod stosowanych przez premiera Lee Kuan Yewa i jego stylu przywództwa, zmuszony jest przyznać, że w sensie społecznym i ekono 210 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU micznym osiągnięcia Singapuru doprawdy są imponujące, zaś kraj ten przeobraził się w swoiste „laboratorium świa ta”2. W konsekwencji więc w Singapurze mamy do czynie nia ze zjawiskiem będącym poniekąd odwrotnością reguły w zakresie stosunków pomiędzy władzą państwową i gru pami interesów. To nie grupy interesów wpływają tutaj na rząd, lecz rząd wpływa na grupy interesów i wykorzystuje je jako instrumenty służące realizacji jego polityki w odnie sieniu do określonych grup społecznych. Niemniej jednak tak do końca nie da się wykluczyć i tego, że czasami rząd w swoich rachubach musi brać pod uwagę opinie formu łowane niezależnie poza szeroko rozumianymi ośrodkami decyzyjnymi. Grupy interesów, zazwyczaj przekazujące su gestie władz, mogą wszakże okazjonalnie pokusić się o su gestie własne. Ta możliwość uzasadnia celowość spojrze nia - choćby skrótowego - na takie właśnie grupy działają ce w Singapurze. Najbardziej znaczącą grupą interesów w tym kraju jest Narodowy Kongres Związków Zawodowych (National Tra- des Union Congress - NTUC). To jedyna ogólnokrajowa centrala związkowa, której początki sięgają 1961 roku. NTUC cieszy się pełnym zaufaniem i poparciem rządu. Między rządzącą Partią Akcji Ludowej a związkami zawo dowymi utrzymują się - jak powiada Lim Chong Yah - „stosunki symbiotyczne”3. Często przywódcy związkowi równocześnie zasiadają w gabinecie i sprawują wysokie stanowiska w Partii Akcji Ludowej. Wieloletni sekretarz ge neralny NTUC - Ong Teng Cheong - łączył działalność związkową z funkcją wicepremiera i przewodniczącego Partii Akcji Ludowej, a następnie powierzono mu urząd prezydenta. Inni czołowi liderzy związkowi również wcho dzą w skład rozmaitych centralnych instytucji politycznych i zasiadają w parlamencie. W 1980 roku utworzono nawet specjalną radę łączności między rządzącą partią i związka Grupy interesów 211 mi zawodowymi {PAP - NTUC Liaison Councii), której pra cami kieruje szef NTUC4. Mimo iż sekretarza generalnego NTUC formalnie wybiera co trzy lata konferencja delega tów reprezentujących poszczególne związki branżowe, to jednak w praktyce decyzja o obsadzie tego stanowiska na leży do premiera. W niepodległym Singapurze wzrost gospodarczy uzna no za sprawę najwyższej wagi, równą bezpieczeństwu państwa. Przyjęto szczegółowe ustawodawstwo, stymulu jące szybki rozwój produkcji przemysłowej i dyscyplinują ce zarówno świat pracy, jak i pracodawców. Wszystko to wprowadza taki klimat gospodarczy, który jest niezwykle atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych. I tak, rozporzą dzenie o stosunkach przemysłowych {Industrial Relations Ordinance) z 1960 roku przyznaje państwu bardzo aktywną rolę w procesach gospodarczych, a także instytucjonalizuje procedurę rozstrzygania wszelkiego rodzaju sporów czy konfliktów między robotnikami i pracodawcami. Na mocy tego rozporządzenia utworzono bowiem sąd arbitrażu przemysłowego {Industrial Arbitration Court - 1AC), który rozpatruje każdy zatarg powstały w obrębie stosunków przemysłowych i produkcyjnych. Sąd ten, działający pod nadzorem ministra pracy lub - jeśli wymaga tego donio słość sprawy - prezydenta republiki, przesłuchuje zaintere sowane strony oraz wydaje decyzję, która jest ostateczna i nie podlega jakiejkolwiek apelacji. Ponadto, sąd arbitrażu przemysłowego rejestruje i interpretuje porozumienia zbio rowe dotyczące warunków pracy. W tym kontekście strajk staje się legalny wyłącznie za zgodą rządu5. Z kolei ustawa o zatrudnieniu z 1968 roku ściśle regu luje prawa i obowiązki pracowników. Ustawa ta wprowa dziła 44-godzinny tydzień pracy. Nikt nie może pracować dłużej, nawet jeśliby sobie tego życzył. Po roku pracy za trudniony korzysta z siedmiodniowego płatnego urlopu. Za 212 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU każdy następny przepracowany rok uzyskuje dodatkowo jeden dzień urlopu aż do osiągnięcia maksymalnie 14 dni. Ma ponadto prawo do 14 płatnych dni chorobowego w ro ku i do 60 dni płatnego zwolnienia w przypadku hospitali zacji. Zatrudniony ma również 11 dni wolnych od pracy w ciągu roku z tytułu różnych świąt państwowych i religij nych6. Ustawa ta standaryzuje warunki zatrudnienia, wyj mując je w ten sposób spod kontroli pracodawców, bo wiem reguluje nawet minimalną i maksymalną dopuszczal ną płacę. Z drugiej wszakże strony ustawa podtrzymuje za sadę o niedopuszczalności strajków bez aprobaty władz. Istniejąca od 1972 roku narodowa rada płac (National Wages Council - NWC) corocznie ustala płace dla wszyst kich pracowników zatrudnionych w sektorze państwowym i prywatnym. Co więcej, rada ta wykonuje prace koncep cyjne, zmierzające do znalezienia środków zwiększających produktywność oraz efektywność w zarządzaniu przemy słem. W skład narodowej rady płac wchodzi 13 członów - 4 reprezentuje rząd, 4 - związki zawodowe i 4 - organiza cje pracodawców, zaś przewodniczący jest neutralny7. Ideologia singapurskiego Narodowego Kongresu Związków Zawodowych (NTUC) koncentruje się wokół hasła „odpowiedzialnego unionizmu” (responsible unio nism). Związki pragną bronić interesów robotniczych nie poprzez walkę, lecz współpracę z pracodawcami i rządem. Lee Kuan Yew stwierdził kiedyś, że tylko taka koncepcja związków zawodowych przystaje do sytuacji Singapuru - albo żadna. Gdyby związki zawodowe prowokowały kon flikty społeczne, to wówczas należałoby rozważyć możli wość realizowania priorytetu narodowego, jakim jest roz wój gospodarczy, bez ich udziału. „Korea Południowa, Taj wan i Hongkong - mówił Lee Kuan Yew - pokazały, iż wzrost ekonomiczny jest możliwy bez włączenia się i uczestnictwa organizacji zawodowych”8. W Singapurze Grupy interesów 213 uznano bowiem, że tradycyjna, roszczeniowa formula ru chu związkowego oddziałuje hamująco na produktywność i - co za tym idzie - obniża konkurencyjność danego kraju na rynkach międzynarodowych. Przetrwanie małego i cał kowicie pozbawionego jakichkolwiek zasobów natural nych Singapuru bezpośrednio zależy od jego zdolności do szybkiego rozwijania nowoczesnych technologii oraz wy korzystywania atutu własnej produktywności. „Podstawowe funkcje związku zawodowego, tj. popra wa ekonomicznego i społecznego dobrobytu robotników - powiadał długoletni sekretarz generalny NTUC Ong Ten Cheong - nie uległy zmianie od jego powstania. Jednakże zakres działania związków zawodowych obecnie stal się bardziej złożony i wymagający. Związki już dłużej nie mogą tylko negocjować z pracodawcami udogodnień w spra wach płacowych i warunków pracy. W dzisiejszych cza sach najważniejszym zadaniem związków i pracodawców jest wspólne działanie w celu produkowania wysokiej ja kości towarów i usług, aby skutecznie rywalizować na ryn ku międzynarodowym. Robotnicy i kierownictwo wszędzie czynią podobnie. My nie żyjemy w izolacji. Żyjemy we współzależnym świecie. Aby przetrwać i osiągnąć sukces, musimy skutecznie rywalizować na rynku międzynarodo wym. Posiadając wyższe place, lepsze warunki pracy i sta bilny klimat stosunków przemysłowych, współcześni Sin- gapurczycy cieszą się lepszym życiem niż kiedykolwiek w przeszłości. Niemniej jednak nic nie stoi w miejscu. Nie zmiennym wyzwaniem, w obliczu którego znajduje się nasz mały naród, jest konieczność szybkiego dostosowy wania się do trendów światowej ekonomiki. Jako mały na ród, bez żadnych bogactw naturalnych, musimy stale utrzymywać nadzwyczajną gotowość i zręczność”9. Kiedy indziej przywódca związkowy powiedział: „Utworzyliśmy NTUC, aby przekształcić ruch związkowy w Singapurze 214 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU w społeczną instytucję, której podstawowym celem jest dobrobyt robotników. Jeśli ów dobrobyt robotniczy jest naj lepiej wzmacniany przez współpracę z rządem i pracodaw cami w dziele budowania lepszego Singapuru dla wszyst kich Singapurczyków, to związki zawodowe powinny mą drze i realistycznie akceptować trójstronną kooperację’’10. W przytoczonych powyżej sformułowaniach zawiera się cała filozofia działania singapurskiego ruchu związkowego, który społeczny i ekonomiczny dobrobyt robotników rozpa truje w szerszym kontekście pomyślności państwa. W grudniu 2002 roku na ogólną liczbę 2,12 min zatrud nionych, do związków zawodowych należało w Singapurze blisko 390 tys. osób, co stanowi ponad 18%. W kraju dzia łało 70 zarejestrowanych związków branżowych, z czego 64 związki wchodziły w skład Narodowego Kongresu Związków Zawodowych (NTUC). Federacja ta skupiała 98% wszystkich zrzeszonych w związkach pracowników11. NTUC dysponuje szeregiem własnych przedsiębiorstw. Są to domy handlowe, instytucje ubezpieczeniowe, zakłady komunikacyjne i transportowe oraz biura podróży. Związki zawodowe posiadają ponadto centra medyczne i mają swo ją fundację (Singapore Labour Foundation - SLF). Nadzoru ją również prace rządowego centralnego funduszu opiekuń czego (Central Provident Fund - CPF), z którego kasy wypła ca się świadczenia pracownikom będącym na emeryturze lub niezdolnym do pracy wskutek chorób i wypadków. Dzia łalność tych wszystkich zakładów i instytucji - jak zapewniał Ong Teng Cheong - „służy naszym robotnikom oraz zabez piecza interesy członków naszych związków”12. Wypada do dać, że w ramach federacji związkowej funkcjonuje stowa rzyszenie konsumentów (Consumer Association of Singa pore - CASE). NTUC posiada własne pismo pt. „Labour News” oraz wydawnictwo ksążkowe. Grupy interesów 215

Grupami interesów o charakterze ekonomicznym są również działające w Singapurze organizacje pracodaw ców. Obecnie są trzy takie organizacje i posiadają one łącznie nieco ponad 2 tys. członków13. Najbardziej znaczą ce spośród nich to: Narodowa Federacja Pracodawców Singapuru (.Singapore National Employers' Federation - SNEF) - utworzona w lipcu 1980 roku z połączenia Federa cji Pracodawców Singapuru (Singapore Employers’ Federa tion - SEF) i Narodowej Rady Pracodawców (National Em ployers’ Council - NEC) - oraz założone w 1932 roku Sto warzyszenie Producentów Singapuru (Singapore Manufac turers' Association - SMA)14. Obie te organizacje służą radą i pomocą swoim członkom w kierowaniu przedsiębior stwami. Podobnie jak związki zawodowe, również organi zacje pracodawców są zobowiązane przez rząd do „odpo wiedzialnego działania”. Stosunkowo poważną grupą interesu jest Narodowa Federacja Spółdzielczości Singapuru (Singapore National Co-operative Federation - SNCF). Grupuje ona 1,55 mln spółdzielców reprezentujących 87 organizacji15. Do największych grup interesów o nieekonomicznym charakterze zaliczają się Kościoły i związki wyznaniowe. Największe religie Singapuru to: taoizm wraz z innymi tra dycyjnymi wierzeniami chińskimi oraz buddyzm (razem 51% ludności), islam (15%), protestantyzm i katolicyzm (łącznie 15%) oraz hinduizm (4%)16. Niektóre z tych wy znań są doskonale zorganizowane i posiadają wiele wła snych wyspecjalizowanych instytucji. Wyznawcy różnych religii wchodzą w skład działającej od 1949 roku Organiza cji Międzyreligijnej (Inter-Religious Organisation - IRO), której celem jest umacnianie ducha wzajemnego zrozu mienia i współpracy wszystkich Kościołów oraz związków wyznaniowych Singapuru. 216 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Innego rodzaju grupę interesu stanowią organizacje fi lantropijne. Skupiają one w sumie około 200 tys. uczestni ków. Kończąc, koniecznie trzeba powiedzieć, że Singapur stanowi chwalebny wyjątek na tle innych państw Trzecie go Świata, jeśli zważy się na to, iż sity zbrojne w tym kraju nie są w jakimkolwiek zakresie grupą nacisku. W większo ści krajów Trzeciego Świata bezpośredni wpływ armii na życie polityczne odczuwalny jest bardzo mocno, a niejed nokrotnie nawet władza polityczna wprost należy do elit wojskowych i droga do instytucji państwowych wiedzie poprzez karierę w siłach zbrojnych. Nierzadko zmiany poli tyczne przeprowadzane są poprzez zamach stanu. W Sin gapurze wojsko trzyma się z dala od polityki i jest całkowi cie podporządkowane władzom cywilnym. Nawiasem mó wiąc, Singapur posiada małe - liczące 70 tys. oficerów i żołnierzy - siły zbrojne, które jednak są doskonale wyćwi czone i wyekwipowane17.

PRZYPISY

1 Zob. V. Bogdanor (ed.), The Blackwell Encyclopaedia..., s. 295- -296, oraz A. Bullock, O. Stallybrass (eds.), The Fontana Dictionary of Modem Thought, London 1983, s. 316. Do najbardziej znaczących publikacji poświęconych grupom interesów zaliczyć należy: H. Ehr mann (ed.), Interest Groups on Four Continents, Pittsburgh 1958; S.E. Finer, Anonymous Empire, London 1966; P. Katzenstein, Small States and World Markets, Ithaca 1985; R.K. Middlemas, Politics in Indu strial Society, London 1979, i J.J. Richardson, A.G. Jordan, Governing Under Pressure, Oxford 1979. 2 T.J.S. George, Lee Kuan Yew's Singapore, London 1973, s. 100- -101. 3 Lim Chong Yah, Singapore's Economic Development: Retro spect and Prospect [w:] P.S.J. Chen (ed.), Singapore..., s. 103. 4 P.S.J. Chen, Singapore’s Development Strategies..., s. 11. Grupy interesów 217

5 Pang Eng Fong, Tan Chwee Huat, Trade Unions and Industrial Relations [w:] RS.J Chen (ed.), Singapore..., s. 229-230. 6 Singapore Yearbook 2003, s. 232. 7 Pang Eng Fong, Tan Chwee Huat, Trade Unions..., s. 234 i „Sin gapore Bulletin”, April 1986, s. 5. 8 Towards Tomorrow, Singapore 1973, s. 70. 9 Ong Teng Cheong, The Labour Movement - the Challenge of Change, „Speeches. A Bi-monthly Selection of Ministerial Speeches”, May-June 1988, s. 22. 10 Ong Teng Cheong, NTUC’s Twenty-Five Years of Responsible Unionism, „Speeches. A Bi-monthly Selection of Ministerial Spe eches”, May-June 1986, s. 26. " Singapore Yearbook 2003, s. 229-235. 12 Ong Teng Cheong, The Labour Movement..., s. 21. 13 Singapore Yearbook 2003, s. 233. H Pang Eng Fong, Tan Chwee Huat, Trade Unions..., s. 234. 15 Singapore Yearbook 2003, s. 206. 16 Ibidem, s. 51. 17 Zob. Asia 2002 Yearbook, s. 214; „Singapore Bulletin", July 2000, s. 4; M. Brzoska, T. Ohlson (eds.), Arms Production in the Third World, London-Philadelphia 1986, s. 67-72; H.M.F. Howarth, Singa pore’s Armed Forces and Defense Industry, „International Defense Review”, November 1983, a także Chan Heng Chee, Singapore [w:] Z.H. Ahmad, H. Crouch (eds.), Military - Civilian Relations..., s. 139- -154.

ZAKOŃCZENIE: DEMOKRACJA KONFUCJAŃSKA VERSUS DEMOKRACJA LIBERALNA

Republika Singapuru i jej twórca Lee Kuan Yew mają w świecie zaprzysięgłych krytyków, ale również oddanych admiratorów. Krytycy zwracają uwagę na pewną dozę au- tokratyzmu obecną w polityce władz państwowych, nato miast admiratorzy akcentują imponującą kondycję ekono miczną i społeczną kraju, a także stabilność oraz efektyw ność zastosowanych rozwiązań politycznych. Dokonajmy krótkiego przeglądu stanowisk wypowiadanych w tym kontekście. Dla Erharda Haubolda, publicysty zachodnioniemiec- kiego „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, Singapur pod rzą dami Lee Kuan Yewa jest bezduszną dyktaturą. „Wyznaw ca konfucjanizmu - pisze on - stojący u steru nowocze snego, przemysłowego państwa, nie pozwala oświecone mu i zamożnemu stanowi średniemu na zadawanie pytań. W ciągu ostatnich 30 lat premierowi Lee nie udało się zbu dować stabilnego systemu pluralistycznego - zakładając, że istotnie tego pragnął. Coraz więcej ludzi uskarża się na »paraliżującą jałowość życia umysłowego«, na bezkrytycz ny ton artykułów prasowych, na surowość, z jaką traktuje 220 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU się każdego, kto ośmieliłby się skrytykować na forum par lamentu lub poza nim »Lee-Way«, czyli drogę i koncepcje Lee Kuan Yewa”1. I dalej: „»Wielki Blacharz«, jak go na zwała jedna z gazet w Hongkongu, nie chce zrozumieć, że postęp gospodarczy i wynalazczość techniczna nie mogą rozkwitnąć bez wolności politycznej. Przejście od społe czeństwa fabryk do społeczeństwa mózgów narzuca coraz więcej wątpliwości i pytań, które na górze spotykają się je dynie z milczeniem i usztywnieniem stanowisk”2. Podobny pogląd reprezentuje Lech Niekrasz, autor reporterskiej książki pt. Wyskoczyć do Singapuru, który powiada, że „Lee Kuan Yew zaprowadził w Singapurze spokój i wywo łał postęp gospodarczy, jednakże tyrania stała się tutaj wa runkiem funkcjonowania tego państwa”3. Często też, zwa żywszy na surowość władz singapurskich manifestującą się w ich dążeniu do nieomal fanatycznej sterylności i upo rządkowania w życiu społecznym, nazywa się Singapur „państwem garnizonowym”4. Padają też określenia bar dziej eufemistyczne, akcentujące nie do końca demokra tyczny charakter państwa singapurskiego, ale i zwracające uwagę na fakt, iż system władzy nie opiera się tam na sto sowaniu przemocy. W tym kontekście można przytoczyć charakterystykę Singapuru jako quasi-demokracji5, meryto- kracji6 czy miękkiego autorytaryzmu7. Dla przeciwwagi wszakże należy jasno powiedzieć, iż pod adresem tego dalekowschodniego państwa padają również entuzjastyczne opinie. Olivier Todd z paryskiego „Le Point” nie wahał się stwierdzić, że w okresie swego niepodległego bytu „państwo-miasto [Singapur - M.B.] do konało większego postępu niż jakiekolwiek państwo czy miasto naszej planety”*. Dla Zbigniewa Leśnikowskiego Singapur jest „kwitnącą mini republiką”9. W opinii Stanisła wa Giąbińskiego, wyrażonej w jego książce pt. Azja patrzy na Chiny, Singapur to „najzamożniejsze, najnowocześniej Zakończenie 221 sze i najlepiej zorganizowane państwo”10 regionu Azji Połu dniowo-Wschodniej. Christine le Diraison z kolei pisze, iż Singapur jest „małym państwem upartym i nieustępli wym”11, które „oddycha porządkiem, dyscypliną, czysto ścią i dobrą wolą”12. Zastanawia to, że Singapur Lee Kuan Yewa bardzo często otrzymywał i otrzymuje nadal wyrazy uznania od polityków kierujących potężnymi państwami. Komplemen ty w tym przypadku są zazwyczaj o wiele silniejsze, niż wy nikać by to mogło jedynie z ceremoniału dyplomatyczne go. Być może uporządkowany, sprawnie rządzony i dyna micznie rozwijający się gospodarczo Singapur stanowi dla polityków wzorcowy przykład właściwie realizowanego przywództwa politycznego, sprawowanego długo i przy aprobacie społeczeństwa, o czym zawsze marzą rządzący. Niektórzy twierdzą, iż w istocie Singapur to państwo zbyt małe dla kogoś o takich talentach politycznych jak Lee Kuan Yew. Znana jest w tej mierze opinia sformułowa na przez byłego prezydenta USA Richarda Nixona, który powiedział: „Fakt, że przywódca o takim rozmachu i skali wizji jak Lee nie może działać w szerszym wymiarze, sta nowi niedającą się ocenić stratę dla świata”13. W pewnych środowiskach politycznych pojawił się nawet kiedyś po mysł powołania Lee Kuan Yewa na stanowisko sekretarza generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych14. Sam wieloletni premier Singapuru nie był tym zainteresowany, czemu wielokrotnie dawał wyraz. Oceniając osobę samego Lee Kuan Yewa, trzeba po wiedzieć, że jest on nie tylko politykiem, ale i mężem sta nu. Na to miano w pełni zasługuje człowiek, który stworzył państwo sukcesu gospodarczego i opierając się na idei państwa, pokusił się też o stworzenie narodu singapurskie go, co w dużej mierze mu się udało. Lee Kuan Yew posia dał zdolność ogarniania swą wizją polityczną i działalno 222 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

ścią całości spraw państwowych oraz potrafił rozpozna wać problemy z ogólnego punktu widzenia. Cechował go ponadto uniwersalizm. Przywódca Singapuru potrafił bo wiem syntetycznie spojrzeć nie tylko na cele i kierunki roz woju własnego państwa, lecz także trafnie ocenić ewolu cję polityki międzynarodowej. Atrybutem Lee Kuan Yewa była olbrzymia cierpliwość i wytrwałe dążenie do zdefinio wanych uprzednio celów. I wreszcie, co pojawia się wy łącznie u męża stanu, premier Singapuru nigdy nie zawie rał kompromisów w kwestii wyznawanych zasad i warto ści politycznych. Tymi kwalifikacjami wykazał się ponad wszelką wątpliwość. Ale gdyby zapytać, czy singapurski przywódca był politykiem demokratycznym, to odpowiedź nie może być jednoznaczna. Lee Kuan Yew nie odrzucał demokracji proceduralnej, ponieważ zawsze cieszył się poparciem większości Singapurczyków. Nie byt wszakże nigdy demokratą zdeklarowanym i nieugiętym, a już z całą pewnością nie był demokratą liberalnym w zachodnim ro zumieniu tego pojęcia. Uważał, że demokracja jest tylko środkiem, nie zaś celem. Spór o Singapur, którego zasadnicze wątki zostały po wyżej zrekonstruowane, należy do nierozstrzygalnych, bo wiem o konkluzjach przesądza w istocie rzeczy a priori przyjęty punkt widzenia. Odnieść można jednak nieodpar te wrażenie, iż postawienie w odniesieniu do Singapuru zarzutu o dyktatorskim charakterze istniejącego tam syste mu politycznego jest przesadne. Nigdy rządząca w Singa purze Partia Akcji Ludowej (PAP) nie znalazła się w kon flikcie z większością społeczeństwa, a wprost przeciwnie - aprobatę tej większości uzyskiwała w przeszłości i uzysku je nadal. O dyktaturze zatem nie może tutaj być mowy. Dyktatura przy akceptacji społeczeństwa stanowi wszak przecież błąd logiczny znany jako contradictio in adiecto. Dyktatura to władza sprawowana wbrew woli Zakończenie 223 społeczeństwa i oparta na przemocy. Władza dyktatorska wypływa z vis coactiva. Nikt obiektywny nie zaprzeczy, że idee i postawy polityczne singapurskiej PAP reprezentują niekiedy tendencje autorytarne oraz paternalistyczne. Nie mniej jednak ów autorytaryzm i paternalizm najwyraźniej odpowiadają woli społeczeństwa, które sądzi, iż tylko taki styl przywództwa politycznego gwarantuje realizację celów gospodarczych i społecznych. Być może społeczeństwo Singapuru jest w błędzie, obdarzając jak dotychczas stale swym zaufaniem rządzącą ekipę PAP. Nie można wyklu czyć, iż jakaś inna siła polityczna jeszcze lepiej wypełniała by jego wolę i reprezentowała interesy. Są to spekulacje całkowicie abstrakcyjne, albowiem prawem społeczeń stwa jest decydowanie o tym, kto będzie nim rządził, a w tym także zawiera się prawo do ewentualnego błędu. Singapurczycy w większości identyfikują się z celami PAP, czemu dają wyraz w kolejnych elekcjach. Mają do tego niekwestionowane prawo, a więc nie znajdują uzasadnie nia twierdzenia o dyktaturze panoszącej się w ich kraju. O dyktaturze można by mówić dopiero wówczas, gdyby większość społeczeństwa odmówiła swego poparcia rzą dzącej partii, a ta nie uszanowałaby tej woli i wciąż stara łaby się utrzymywać władzę. Władza singapurskiej PAP nie wypływa więc, przynajmniej do chwili obecnej, z dyktator skiej vis coactiva, lecz z jej atrakcyjności i woli przewodze nia, czyli stanowi konsekwencję vis directiva. Poważnym nieporozumieniem jest to, co można na zwać europocentryczną perspektywą patrzenia na pań stwa Dalekiego Wschodu, w tym oczywiście i na Singapur, która uzewnętrznia się w przekonaniu, że społeczeństwa tamtejszych państw myślą i reagują zgodnie z zachodnimi, europejskimi wyobrażeniami oraz oczekiwaniami. W po równaniu z zachodnimi demokracjami liberalnymi system polityczny Singapuru uchodzić mógłby co najwyżej za jakiś 224 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU gatunek demokracji licencjonowanej. Tymczasem dla filo zofii Dalekiego Wschodu i wychowanych w jej duchu spo łeczeństw demokracja oraz wolność są bardziej pojęciami ideologicznymi niż rzeczywistymi zjawiskami. Nigdy też nie przypisuje się im wartości autotelicznej, wartości samej w sobie. Co więcej, społeczeństwa interesującego nas re gionu świata hołdują tradycji holistycznej, nie zaś indywi dualistycznej. Towarzyszy temu wszystkiemu skłonność do hierarchizmu oraz specyficzna koncepcja państwa - jako scentralizowanej struktury zajmującej pierwszoplanowe miejsce na arenie życia społecznego. Singapur nigdy nie aspirował do miana demokracji liberalnej i pod tym wzglę dem jego kierownictwo polityczne było uczciwe. Wprost przeciwnie, liderzy PAP podkreślali swój dystans wobec demokracji liberalnej, twierdząc, że Singapur idzie odręb ną drogą. „Lee Kuan Yew lubił powtarzać: kiedy wolny ry nek konkurencyjnych idei jest urzeczywistniany w krajach nowo uprzemysłowionych, kończy się to nieszczególnymi rezultatami’"5. Singapur, w opinii swoich władz, jest pań stwem, które nie zmierza do wolności tout court, ale do wolności zorganizowanej, nie interesuje się demokracją tout court, lecz demokracją konfucjańską, a celem tak ro zumianej demokracji jest poszukiwanie pragmatyzmu, har monii, dobrobytu społecznego i ostatecznie nawet dosko nałości. „Wydaje się słuszne stwierdzenie - pisze A. Josey - że większość Singapurczyków chińskiego pochodzenia mniej interesuje się demokracją niż racjonalnym rządem huma nistycznym, sprawowanym przez elitę przywódczą”16. Gdy rząd taki potrafi zapewnić stopniowalność rozwoju, umie posługiwać się kompromisem w celu zapewnienia zgody społecznej oraz unika radykalizmu i ekstrawagancji - wszystko jest w porządku. W ten sposób działający rząd zyskuje legitymizację w oczach społeczeństwa. Co więcej, Zakończenie 225 dobry rząd - jak powiada były singapurski premier Goh Chok Tong - musi być „silny, rzetelny, uczciwy i daleko wzroczny"17. Według Lee Kuan Yewa, świat współczesny potrzebuje nie tyle bohaterów, ile przywódców potrafią cych wczuć się w potrzeby swoich społeczeństw. „Hero iczne postacie - mówił przywódca Singapuru - niekoniecz nie są najlepsze do rozwiązywania problemów współcze snego świata. Idealny przywódca musi zależeć od społe czeństwa, w którym przyszło mu działać”18. W tradycji chińskiej obowiązuje konfucjański - i po niekąd również platoński - ideał państwa rządzonego przez mędrców. Z tej przyczyny merytokracja stanowi pod stawę singapurskiego systemu politycznego. „Przetrwanie - powiedział kiedyś obecny szef rządu Lee Hsien Loong - i postęp Singapuru zależą w decydującej mierze od tego, czy będziemy mieli silny rząd (...). To musi być również zdolny rząd. Singapur funkcjonuje, ponieważ jest meryto- kracją i jego przywódcy polityczni muszą być wybierani na tej samej zasadzie. Nie tylko muszą być najlepszymi ludź mi spośród kandydatów uczestniczących w rywalizacji po litycznej, ale w ogóle najlepsi obywatele w państwie mu szą przejść do polityki. Ministrowie i członkowie parlamen tu nie mogą być wybierani na podstawie wyścigu politycz nego, więzi przyjacielskich czy rodzinnych. Oni muszą być najzdolniejszymi ludźmi kraju, którzy z poświęceniem, de terminacją i integralnością ustalają kierunki rozwoju pań stwa i dostarczają ram dla uporządkowanego rozwoju oraz niezachwianego dobrobytu"19. Ostatecznym zaś celem po prawnego systemu politycznego jest służenie wzrostowi gospodarczemu. Każda ideologia przynosząca inne uza sadnienie fundamentalnego celu politycznego jest nielo giczna. Tak naprawdę liczy się tylko zmiana na lepsze i umiejętność dostosowania się do zmiennych okoliczno ści. „Nasze koncepcje - poucza Lee Kuan Yew - muszą się 226 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU zmieniać wraz ze zmieniającymi się warunkami. Nie mogą odrzucać konkretu. Nasze idee nie mogą być określane przez dogmat i ideologię. Nasz cel musi być stały - najwyż sze dobro dla największej liczby ludzi”20. Kończąc, wypada postawić pytanie - co różni demo krację konfucjańską w wydaniu singapurskim od demokra cji liberalnej? Zasadnicze różnice sprowadzają się do trzech punktów. Demokracja konfucjańska, po pierwsze, nie przecenia wartości, jaką jest wielopartyjność, po drugie - zakłada raczej konsultacyjną, a nie konkurencyjną funk cję wyborów oraz po trzecie - ceni podejmowanie decyzji politycznych poprzez konsensus, nie zaś walkę. Tego ro dzaju ustrój spełnia jednak to, co włoski filozof polityki Norberto Bobbio nazywa „minimalnym warunkiem demo kracji”21. Ów minimalny warunek jest zachowany, kiedy społeczeństwo ma prawo do partycypacji politycznej i ist nieją procedury umożliwiające rządy tylko tych, którzy cie szą się zaufaniem większości. System polityczny Republiki Singapuru nie sprzeciwia się wspomnianym warunkom, a zatem poprawne jest w tym przypadku mówienie o de mokracji konfucjańskiej czy choćby o porządku konfucjań- skim, a nie o dyktaturze lub tyranii. Trzeba wszelako mieć pełną świadomość tego, że tak pojmowana demokracja konfucjańska nie odpowiada standardom zachodniej de mokracji liberalnej. Nie może zatem dziwić, że międzyna rodowa organizacja monitorująca przestrzeganie zasad de mokracji i respektowanie praw człowieka w świecie - Fre- edom House - ocenia Singapur jako kraj „częściowo wol ny”22. Z punktu widzenia formalnego i zasad procedural nych, na których oparte jest funkcjonowanie państwa, Sin gapur nie nastręcza już żadnych problemów. Jego ustrój stanowi w tym ujęciu klasyczną demokrację parlamentar no-gabinetową, odwołującą się z godną podziwu konse kwencją do brytyjskiego pierwowzoru westminsterskiego. Zakończenie 227

Singapur oficjalnie głosi, że obecne jego sukcesy są je dynie zapowiedzią i wstępem do dokonań w XXI wieku. Wiedząc, iż nie wypowiada się w tym państwie stów bez pokrycia, trzeba poważnie potraktować ową deklarację. I chyba rzeczywiście niedawno rozpoczęte stulecie będzie „wiekiem Pacyfiku”, dokąd coraz bardziej przesuwa się go spodarcze centrum świata, a Singapur wraz z pozostałymi nowo uprzemysłowionymi krajami Azji, Japonią i przede wszystkim Chinami może się stać kolejnym chorążym cy wilizacyjnego postępu.

PRZYPISY

1 „Frankfurter Allgemeine Zeitung" z 10 IX 1988. 2 Ibidem. 3 L. Niekrasz, Wyskoczyć do Singapuru, Warszawa 1983, s. 96. I Zob. Asia 1989 Yearbook, s. 14. 5 E. Haliżak, Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, Warszawa 1999, s. 97. 6 A.W. Jelonek, W stronę nieliberalnej demokracji, Warszawa 2002, s. 46. 7 L. Diamond, M.F. Plattner, Democracy in East Asia, Baltimore- -London 1998, s. 96. 8 O. Todd, Singapour: la ville - île - État, s. 79. 9 Z. Leśnikowski, Kwitnqca mini-republika, „Widnokręgi”, Listo pad 1985, s. 45-48. 10 S. Gtąbiński, Azja patrzy na Chiny, Warszawa 1977, s. 21. II Ch. le Diraison, A Hong-Kong..., s. 10. 12 Ibidem, s. 171. 13 „The Economist”, 30 May, 1987, s. 91. 14 R. Shapleu, Southeast Asia - Before and After, „Foreign Affa irs”, April 1975, s. 549, oraz A. Josey, Lee Kuan Yew..., s. 47. 15 Lee Kuan Yew, Why Singapore disallows foreign press to inter fere in domestic politics, „Speeches. A Bi-monthly Selection of Mini sterial Speeches", March-April 1988, s. 10. 16 A. Josey, Lee Kuan Yew, s. 101-102. 228 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

17 Goh Chok Tong, Prospects for wage increases in 1988, „Spe eches. A Bi-monthly Selection of Ministerial Speeches", May-June 1988, s. 5. 18 Cyt. za „Singapore Bulletin", October 1989, s. 4. 19 Lee Hsien Loong, Managing Transition in Political Leader-ship, „Speeches. A Bi-monthly Selection of Ministerial Speeches", Novem ber-December 1987, s. 45. 20 Lee Kuan Yew, National Day Rally Speech, „Speeches. A Bi- -monthly Selection of Ministerial Speeches”, July-August 1984, s. 9. 21 N. Bobbio, The Future of Democracy, Oxford 1987, s. 25. 22 www.freedomhouse.org oraz www.electionworld.org/singapore.htm BIBLIOGRAFIA

Akty prawne Reprint of The Constitution of the Republic of Singapore (1980). The Constitution of the Republic of Singapore (Amendment No. 2) Act (1988). The Constitution of the Republic of Singapore (Amendment No. 2) Bill (1989). The Constitution of the Republic of Singapore (Amendment No. 2) Act (1995). The Constitution of the Republic of Singapore (Amendment No. 2) Act (1999). The Constitution of the Republic of Singapore (Consolidated Re vised Edition), Singapore 1999. Constitutional Amendments to Safeguard Financial Assets and the Integrity of the Public Services. Presented to Parliament by Command of the President of the Republic of Singapore, 29 July 1988. Government Proceedings Act (1970). Internal Security Act (1963). Members of Parliament Act (1976). The Parliamentary Elections (Amendment) Act (1988). Parliamentary Pensions Act (1982). Parliament (Privileges, Immunities and Powers) Act (1985). Prevention of Corruption Act (1970). Proclamation of Singapore (1965). Report of the Constitutional Commission (The Rendel Report) (1954). 230 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Singapore (Constitution) Order in Council (1958). Singapore Legislative Assembly: Elections - Amendment - Ordi nance (1959). The Town Council Act (1988).

Wydawnictwa rządu singapurskiego Mirror 1983-2003. Singapore Bulletin 1983-2003. Singapore Facts and Pictures 1983-1998. Singapore Yearbook 1983-2003. Speeches. A Bi-monthly Selection of Ministerial Speeches. 1983- -2003.

Wydawnictwa 1 dokumenty Partii Akcji Ludowej (PAP) Constitution and Rules of the People’s Action Party (1976). 6lh Anniversary Celebration Souvenir of the People’s Action Party (1960). 15th Anniversary Celebration Souvenir of the People’s Action Par ty (1969). The Task Ahead (1959).

Prasa 1 czasopisma Amnesty International Report (Londyn) 1987-2003. Asia Security (Tokio) 1986-2001. Asia Week (Hongkong) 1987-2003. Asia Yearbook (Hongkong) 1984-2003. The Economist (Londyn) 1985-2003. Encyklopedia: świat w przekroju (Warszawa) 1982-1983, 1984- -1985, 1986-1987. Far Eastern Economic Review (Hongkong) 1974-1975, 1985- -2004. Foreign Affairs (Nowy Jork) 1975, 1984-2003. Frankfurter Allgemeine Zeitung (Frankfurt) 1988. Gazeta Wyborcza (Warszawa) 1989-2004. International Defense Review (Genewa) 1983. International Herald Tribune (Paryż) 1988, 1989-2004. Journal of the Malaysian Branch Royal Asiatic Society (Kuala Lumpur) 1969, 1973. Journal of Southeast Asian History (Singapur) 1969. Bibliografia 231

Journal of Southeast Asian Studies (Singapur) 1975. Journal of the South Seas Society (Singapur) 1948. Newsweek (Nowy Jork) 1984-2004. Le Point (Paryż) 1984-2004. Polityczny Atlas Świata (Warszawa) 1987-1988. Rzeczpospolita (Warszawa) 1989-2004. Southeast Asian Affairs (Singapur) 1986-2003. Sprawy Międzynarodowe (Warszawa) 1988-2003. The Times (Londyn) 1984-2004. Tygodnik AWS (Kraków) 1997. Widnokręgi (Warszawa) 1985-1989. The World Today (Londyn) 1985-1999.

Książki i opracowania Aforyzmy chińskie, Warszawa 1977. Ahmad Z.H., Crouch H. (eds.), Military - Civilian Relations in So uth-East Asia, Singapore - Oxford - New York 1985. Alagappa M., Political Legitimacy in Southeast Asia. The Quest for Moral Authority, Stanford 1995. Almond G.A., Coleman J.S. (eds.), The Politics of Developing Are as, Princeton 1960. Bankowicz M., Demokraci i dyktatorzy. Przywódcy polityczni współczesnego świata, Kraków 1993. Bankowicz M., Stdtnf zrizeniMalajsie, „Mezinńrodni vztahy", Pra ha 1999, ć. 2. Bankowicz M., System polityczny Republiki Singapuru, „Zeszyty Naukowe Zderzenia”, Kraków 1990, nr 6. Bedlington S.S., Malaysia and Singapore. The Building of New States, Ithaca-London 1978. Bellows T.J., The People's Action Party of Singapore: Emergence of A Dominant Party System, New Haven 1973. Berghe van den P.L., Race and Racism. A Comparative Perspecti ve, New York 1967. Bingham Powell Jr. G., Contemporary Democracies, Cambridge Massachusetts-London 1982. Bobbio N., The Future of Democracy, Oxford 1987. Bogdanor V. (ed.), The Blackwell Encyclopaedia of Political Insti tutions, Oxford-New York 1987. Bracher K.D., The Age of Ideologies, Cambridge 1984. 232 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Brzoska M., Ohlson T. (eds.), Arms Production in the Third World, London-Philadelphia 1986. Bullock A., Slallybrass O. (eds.), The Fontana Dictionary of Mo dern Thought, London 1983. Bullock A., Woodings R.B. (eds.), The Fontana Dictionary of Mo dern Thinkers, London 1983. Chan Heng Chee, Marshall D.: A Sensation of Independence, Sin gapore-Oxford-New York 1984. Chan Heng Chee, The Dynamics of One Party Dominance. The PAP at the Grass-Roots, Singapore 1976. Chen PS.J. (ed.), Singapore: Development Policies and Trends, Singapore-Oxford-New York-Melbourne 1983. Chen P.S.J., Fawcett J.T., Public Policy and Population Change in Singapore, New York 1979. Ch’en J., Tarling N. (eds.), Studies in the Social History of China and South-east Asia, Cambridge 1970. Colard D., Le Mouvement des Pays Non-Alignés, Paris 1981. Comments by the Singapore Government on the Memorandum by Nineteen Singapore Opposition Assemblymen to the Uni ted Nations Committee on Colonialism, Singapore 1962. Declaration by the Convenors of the Malaysian Solidarity Co nvention, Singapore 1965. Diamond L., Plattner F.M., Democracy in East Asia, Ballimore- -London 1998. Diraison le Ch., A Hong-Kong, Singapour et Manille, Paris 1976. Doré F., Les Régimes Politiques en Asie, Paris 1973. Duverger M., Les Partis Politiques, Paris 1976. Dziewanowski K., Brzemię białego człowieka, Warszawa 1989. Earl G.W., The Eastern Seas, Kuala Lumpur 1971. Edwards M., Asia in the Balance, Harmondsworth 1962. Ehrmann H. (ed.), Interest Groups on Four Continents, Pittsburgh 1958. Emerson R., Representative Government in Southeast Asia, Cam bridge Massachusetts 1955. Federation of Malaya. Annual Report 1952, Kuala Lumpur 1953. Feierabend 1.К., Feierabend R.L., Gurr T.R. (eds.), Anger, Violen ce and Politics: Theories and Research, Prentice-Hall 1972. Fessen M., Kubitscheck H.D, Geschichte Malaysias und Singa- purs, Berlin 1984. Bibliografia 233

Finer S.E., Anonymous Empire, London 1966. Fisher C.A., South-east Asia. A Social, Economic and Political Geography, London-New York 1965. Flisowski Z., Burza nad Pacyfikiem, Warszawa 1995. Geertz C. (ed.), Old Societies and New States, New York 1963. Geiger T., Geiger F.M., The Development Progress of Hong Kong and Singapore, Hong Kong 1975. George T.J.S., Lee Kuan Yew’s Singapore, London 1973. Gilpin R., War and Change in World Politics, Cambridge 1984. Ginsburg N., Roberts Jr. Ch.F., Malaya, Seattle 1958. Gląbiński S., Azja patrzy na Chiny, Warszawa 1977. Goh Chok Tong, Agenda for Action: Goals and Challenges, „Gre en Paper" presented to Parliament, 15 February, 1988, Singa pore 1988. Goh Chok Tong, A More Effective Role for Parliamentarians, Sin gapore 1987. Goh Chok Tong, A Nation of Excellence, Singapore 1986. Goh Chok Tong, Partners in Progress, Singapore 1986. Goh Keng Swee, The Economics of Modernization, Singapore 1972. Gołębiowski J.W., Ideologia i polityka współczesnej socjaldemo kracji, Warszawa 1978. Góralski W., Problemy pokoju i bezpieczeństwa Azji, Warszawa 1979. Group Representation Constituencies: A Summary of the Report of the Select Committee, Singapore 1988. Haliżak E., Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, Warszawa 1999. Hanna W.A., Malaysia: A Federation in Prospect, New Haven 1962. Hill M., Fee Kwen Lian, The Politics of Nation Building and Citi zenship in Singapore, London-New York 1995. Hoalim Ph., The Malayan Democratic Union: Singapore’s First Democratic Party, Singapore 1973. Indonezija, Moskwa 1988. Jayakumar S., Constitutional Law (with documentary materials), Singapore 1976. Jelonek A.W., W stronę nieliberalnej demokracji, Warszawa 2002. 234 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Jeshurum Ch. (ed.), Governments and Rebellions in Southeast Asia, Singapore 1985. Jones H.P., Indonesia: The Possible Dream, New York 1971. Josey A., Lee Kuan Yew: the Struggle for Singapore, London 1974. Kassim I., Race, Politics and Moderation. A Study of the Malay sian Electoral Process, Singapore 1979. Katzenstein P., Small States and World Markets, Ithaca 1985. Kraje rozwijające się w ONZ, Warszawa 1984. Kubót M., Politicky systóm Singapurski republiky, „MezinArodni vztahy”, Praha 1998, i. 3. Lee Kuan Yew, The Battle for Merger, Singapore 1961. Lee Kuan Yew, Japan and East Asian Stability, Singapore 1983. Lee Kuan Yew, Prime Minister’s Speeches, Press Conferences, In terviews, Statements, ets., Singapore 1966. Lee Kuan Yew, Socialism and the Realities of Life, Singapore 1967. Lee Kuan Yew, Towards a Malaysian Malaysia, Singapore 1965. Legal Publications Catalogue, Singapore 1983. Leifer M., Conflict and Regional Order in South-east Asia, Lon don 1980. Lijphart A., Democracies, New Haven-London 1984. Lodge G.C., Vogel E.F. (eds.), Ideology and National Competiti veness: An Analysis of Nine Countries, Boston 1987. Loh Fook Seng P., The Malay States: Political Change and Social Policy 1877-1895, Kuala Lumpur 1969. Low L., Toh Mun Heng, The Elected Presidency as a Safeguard for Official Reserves: What is at Stake?, Institute of Policy Stu dies Occasional Paper No. 1, Singapore 1989. Łabędź K., Mikołajczyk M. (red.), Opozycja w systemach demo kratycznych i niedemokratycznych, Kraków 2001. Malaysia Agreement concluded between the U.K., Federation of Malaya, North Borneo, Sarawak and Singapore, Singapore 1963. Malaysia in Brief 1986, Kuala Lumpur 1987. Mediansky F.A., Court D., The Soviet Union in Southeast Asia, Canberra 1984. Middlemas R.K., Politics in Industrial Society, London 1979. Bibliografia 235

Milne R.S., Mauzy D.K., Politics and Government in Malaysia, Sin gapore-Kuala Lumpur-Hong Kong 1978. Mills L.A., Malaya. A Political and Economic Appraisal, Minne apolis 1958. Mrozek B., Historia najnowsza Azji Południowo-Wschodniej, Warszawa 1973. Nair C.V.D. (ed.), Socialism That Works: The Singapore Way, Sin gapore 1976. Nair K.K., ASEAN - Indochina Relations Since 1975; The Politics of Accommodation, Canberra 1984. A Nation for All, Together..., Excellence for Singapore. Republic of Singapore National Day Parade, 9 August 1987, Singapore 1987. Niekrasz L., Wyskoczyć do Singapuru, Warszawa 1983. Palmer A., The Penguin Dictionary of Twentieth-Century History 1900-1982, Harmondsworth 1987. Pang Cheng Lian, The People’s Action Party, Singapore 1971. Parkinson C.N., A Law Unto Themselves, London 1966. Quah J.S.T., Administrative and Legal Measures for Combating Bureaucratic Corruption in Singapore, Singapore 1978. Quah J.S.T., Chan Heng Chee, Seah Chee Meow (eds.), Govern ment and Politics of Singapore, Singapore-Oxford-New York 1985. Ratnam K.J., Communalism and the Political Process in Malaya, Kuala Lumpur 1965. Richardson J.J., Jordan A.G., Governing Under Pressure, Oxford 1979. Rodan G., Political Opposition in Industrialising Asia, London- -New York 1996. Sartori G., Ingegneria costituzionale comparata, Bologna 2000. Sartori G., Parties and Party Systems: A Framework for Analysis, New York-Cambridge 1976. Scott R. (ed.), The Politics of New States, London-Sydney 1970. Shih Lien Hsu L., The Political Philosophy of Confucianism, New York 1932. Sigmund P.E., The Ideologies of the Developing Nations, New York-London 1973. Singapore. An Illustrated History 1941-1984, Singapore 1985. 236 SYSTEM POLITYCZNY SINGAPURU

Singapore: City of Excellence. A Vision for Singapore by 1999, Singapore 1984. Singapore Elections 1988: Scorecard, Singapore 1988. Sobolewski M., Partie i systemy partyjne świata kapitalistyczne go, Warszawa 1977. Sobolewski M., Zasady demokracji burżuazyjnej i ich zastosowa nie, Warszawa 1969. Soebadio H., Marchie Sarvaas du C.A. (eds.), Dynamics of Indo nesian History, Amsterdam-New York-Oxford 1978. Stiller R., Warda J., Malezja, Warszawa 1970. Sulickaja T.I., Strany ASEAN i mieżdunarodnyje otnoszenija w Ju- go-Wostocznoj Azji, Moskwa 1985. System of Government in Some Foreign Counties, Singapore- -Hong Kong 2000. Tan Y.L.K., The Singapore Legal System, Singapore 1999. Tomala К., Emigracja chińska w Azji Południowo-Wschodniej, Warszawa 1981. Tomala K., Emigracja chińska w krajach Azji Poludniowo- -Wschodniej. Problemy asymilacji, Wroclaw-Warszawa-Kra- ków-Gdańsk-Łódź 1987. Towards a Caring Society: The Programme of the Workers' Party Singapore 1976, Singapore 1976. Towards Tomorrow, Singapore 1973. TYolliet P., Mitry de N., L'Économie de Singapour, Paris 1979. Trufanow J.R, Singapur, Moskwa 1967. Tsuji M., Singapore: the Japanese Version, Sydney 1960. Tùn Mohamed Suffian, Lee H.P., Trindade F.A., The Constitution of Malaysia. Its Development: 1957-1977, Kuala Lumpur- -Oxford-New York-Melbourne 1979. Tbrnbull C.M., A History of Singapore 1819-1975, Singapore- -Oxford-New York 1985. Urbanowicz К., Ocean Indyjski, Problemy polityczno-strategicz ne, Warszawa 1976. Vasil R.K., Governing Singapore. A History of National Develop ment and Democracy, St. Leonards 2000. Wheatley R, The Golden Khersonese, Kuala Lumpur 1961. Winstedt R.O., Malaya and its History, London 1948. Bibliografia 237

Wong A.K., Yeh S.H.K. (eds.), Housing a Nation. 25 Years of Pu blic Housing in Singapore, Singapore 1985. Young K., Bussiuk W.C.F., Hasan R, Malaysia: Growth and Equity in a Multiracial Society, Baltimore-London 1980.

Prace niepublikowane Bankowicz M., System polityczny Republiki Singapuru, praca doktorska obroniona w Instytucie Nauk Politycznych Uniwer sytetu Jagiellońskiego, Kraków 1990. Batko J., Między demokracją a autorytaryzmem. Geneza, funk cjonowanie i specyfika systemu politycznego Singapuru, pra ca magisterska obroniona w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskie go, Kraków 2004. Wioch M., Singapur, budowa i rozwój nowoczesnego państwa dobrobytu - przyczyny i sposoby rozwoju gospodarczo-spo łecznego wiatach 1965-2001, praca magisterska obroniona w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodo wych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002.

Internet www.parliament.gov.sg www.istana.gov.sg www.cabinet.gov.sg www.pap.org.sg www.ntuc.org.sg www.elections.gov.sg www.electionworld.org/singapore.htm www.nationmaster.com www.oefre.unibe.ch/law www.sg.geocities.com/singapore www.freedomhouse.org www.ipu.org www.countryreview.com www.asinah.net www.singapore-windows.org www.viclorianweb.org