gemeente Zaanstad

Handboek Ontwerp uw eigen erf

Maak van uw erf het visitekaartje van de gemeente Zaanstad

Kenmerken van de erven in Voorschriften Aan de slag de gemeente voor bouwen met uw Zaanstad op het erf ontwerp Uitgegeven door Aan de inhoud van dit handboek kunnen geen Gemeente Zaanstad en rechten worden ontleend. De beleidsdocumenten Landschap Noord-Holland, 2014 van de gemeente Zaanstad zijn leidend.

2 Handboek ‘Ontwerp uw eigen erf’ Inhoudsopgave 1 4 2 8 Help mee om de Zaanstreek Streekeigen erven mooi te houden! in de Zaanstreek 18 3 38 4 Ontwikkel uw erf tot visitekaartje Ontwerp uw van de Zaanstreek eigen erf 5 50 63 66 Aanleg en onderhoud van uw Wilt u streekeigen meer Handige erfbeplanting weten? adressen

3 Help mee om de 1 Zaanstreek mooi te houden!

Bent u eigenaar van een (boeren)erf in het buitengebied van de gemeente Zaanstad? En vindt u behoud van de Zaanstreek belangrijk? Wilt u mensen laten meegenieten van uw erf? Met dit handboek herkent u de bijzondere elementen op uw eigen erf. U krijgt praktische tips om uw erf nog mooier en waardevoller te maken. Zijn bomenrijen of hakhoutbosjes karakteristiek voor het erf in de gemeente Zaanstad? Hoe zit het met de natuur op uw erf? Broeden er vogels in de hagen en verblijven er vleermuizen in de bomenrij? En hoe kunt u bouwen op uw erf zonder verlies van kwaliteit? Leer hoe bijzonder uw eigen erf is. Stap voor stap maakt u zelf een ontwerpplan voor uw erf. Als gemeente willen wij samen met u de kwaliteit van het prachtige buitengebied bewaren. Dat vinden wij belangrijk, want uw erf draagt voor een belangrijk deel bij aan de uitstraling van de streek. Mogelijk ligt uw erf ook in het ‘Nationaal Landschap Laag Holland’ (zie kader pagina 6).

Het Nationaal Landschap Laag Holland wordt onder andere zeer gewaardeerd om de grote openheid van het landschap.

4 HOOFDSTUK 1 | HELP MEE OM DE ZAANSTREEK MOOI TE HOUDEN! 5 Kenmerken van karakteristieke erven van karakteristieke Kenmerken of die per streek Erven onderdelen, uit diverse zijn opgebouwd landschapstype karakter Het streekeigen kunnen verschillen. de structuur ontstaat door de samenhang tussen de onderdelen; de structuur van het erf onderdelen Welke bepalen, van het erf. beschreven. pagina staat op de volgende Een erf in Laag Holland. Het ensemble van erf met woning, bijgebouwen en groene randen vormt een eenheid. De randbeplanting verbindt het erf met het verbindt wijze De op natuurlijke randbeplanting een eenheid. vormt randen en groene bijgebouwen erf Het ensemble van erfEen met woning, Holland. in Laag landschap. U kunt van bijdragen aan het in stand houden van de identiteit uw streek. geeft Dit handboek u praktische tips en ideeën ter verbetering van de kwaliteit van uw erf. Met het stappenplan in er stap welke gemeentelijke u stap voor regels dit boek ontdekt op erven.gelden bij veranderingen verwerkt Heel eenvoudig u vervolgens bouwplannen in tips en ideeën met uw eventuele een ontwerp uw eigen erf. voor De erven in Laag Holland Holland in Laag De erven In Laag Holland zijn boerenerven open landschap van het markante met zijn strandwallen, Dit landschap elementen. heeft een veenontginningen en voormalige droogmakerijen op de opbouw en vormgeving gehad van de invloed grote erven. Erven Bebouwing en kennen een traditionele indeling. beplanting van het erf functie. hadden vanouds een praktische van de streek.Daarbij Zo vast aan de gewoonten hield men kregen de erven karakter het streekeigen mooi nu zo we dat tuinderserf zijn het Voorbeelden op de strandwallen, vinden. erf van het erfhet erf. Elementen en het veenweide kapbergen met een kap),zoals (hooibergen leibomen en het houtsnijwerk (‘lofwerk’) vertellen van de stolp aan de goten het verhaal van hun streek. ontwikkelingen Als bij nieuwe op erven het verhaal gaan, dan gaat een deel van kwaliteiten verloren deze Het gaat ons allen aan wanneer geschiedenis verloren. van onze authentieke verdwijnen. historische elementen De vorm en afmeting van het erf De vorm en de afmeting van het erf hangen nauw samen met het Nationaal Landschap Laag Holland omringende landschap. Is het landschap ingedeeld (verkaveld) in onregelmatige blokken, dan is de vorm van het erf ook vaak Het buitengebied van de gemeente Zaanstad ligt in het onregelmatig blokvormig, zoals aan de binnenduinrand. Is de Nationaal Landschap Laag Holland. Laag Holland is één verkaveling regelmatig langwerpig, dan is de vorm van het erf in dit van de twintig Nationale Landschappen die Nederland landschap regelmatig langwerpig , zoals te zien in de veengebieden. telt. Deze landschappen zijn om hun grote natuur- en Ook de plek van het erf op de kavel verschilt per gebied. cultuurwaarden beschermd. Ze vallen daarom ook onder het ruimtelijk kwaliteitsbeleid van de provincies. Begrenzing van het erf Nationaal Landschap Laag Holland omvat het gehele Afhankelijk van de streek wordt het authentieke erf begrensd door veenweidegebied ten noorden van het Noordzeekanaal. een sloot, duinrel, greppel of andere watergang. Soms bestaat de Ook droogmakerijen vallen binnen de grenzen van erfgrens uit beplanting, zoals een haag of bomenrij of een hekwerk. Laag Holland, waaronder de Schermer, de Beemster en de Wijde Wormer. Daarnaast behoort een deel van Traditionele indeling van het erf het strandwallandschap rond , Limmen en Van oudsher bestaat er op het boerenerf een traditionele bij Laag Holland, evenals Polder Oterleek, Polder erfindeling in het voor- en achtererf. De woning staat voor op het Beschoot en het voormalige eiland Marken. Het Nationaal erf met daaromheen het voorerf. De achterkant van het erf is het Landschap Laag Holland wordt zeer gewaardeerd om de bedrijfsgedeelte. Tussen de verschillende streken in Laag Holland volgende kwaliteiten: bestaan kleine verschillen in erfindeling. Woonerven bestaan over het algemeen ook uit een voorerf en een achtererf. n De grote openheid van het landschap. n De weide- en moerasvogels. Doorzicht over het erf(pad) n Inrichtingspatronen van de droogmakerijen. Het doorzicht over het erf is vaak gekoppeld aan het erfpad, dat n De veenpakketten. doorgaans beplant is met laanbomen. In sommige streken ontbreekt n De Middeleeuwse strokenverkaveling en historische het doorzicht over het erf of erfpad. watergangen. n Het groot aantal archeologische locaties. De randen van het erf n Karakteristieke lintdorpen. Aan de binnenkant van het erf, langs de erfbegrenzing, liggen de erfranden. Afhankelijk van de streek zijn de erfranden beplant met bomenrijen, hakhoutbosjes of hagen.

Gebouwen op het erf Algemeen in Laag Holland is de Noord-Hollandse normaalstolp. Per streek of zelfs dorp komen variaties op dit boerderijtype voor. Er bestaan sobere en luxere uitvoeringen van de stolp. Op het erf liggen hoofd- en bijgebouwen evenwijdig aan de verkaveling.

Streekeigen beplanting op het erf De erfbeplanting is mede afhankelijk van grondsoort en functie. Traditioneel had elke streek zijn eigen voorkeuren. Naast cultuurhistorische en landschappelijke waarde heeft de beplanting ook een grote natuurwaarde. De beplanting biedt bijvoorbeeld voedsel voor insecten, die op hun beurt weer door zangvogels worden gegeten. Vleermuizen gebruiken bomenrijen of windsingels als schuilplek en voor hun oriëntatie, om te jagen. Nationaal Landschap Laag Holland. De gemeenten , Beemster, Castricum, Graft-De Rijp, Heiloo, , , Schermer, , , Zaanstad, , Edam-Volendam, In het volgende hoofdstuk kunt u lezen over de specifieke, en Zeevang hebben allemaal grondgebied in het Nationaal Landschap. streekeigen kenmerken van uw erf in uw gemeente.

6 HOOFDSTUK 1 | HELP MEE OM DE ZAANSTREEK MOOI TE HOUDEN! 7 Een dakpankapberg in vertelt het verhaal van de streek vertelt van het verhaal in Westzaan dakpankapberg Een Het streekeigen erf 2 in de Zaanstreek

Op een fietstochtje door de Zaanstreek kunt u nog genieten van fraaie boerenerven met een brug over de wegsloot en bomen rond de boerderij. Het smalle erf heeft een open karakter, tussen de gebouwen door ziet u de weiden achter het erf. De lintdorpen zijn dichter bebouwd. Hier en daar ligt een hooilandje tussen de erven en beleeft u toch het open landschap. De oude knoestige knotwilgen dicht langs de slootkant, de leibomen voor sommige woningen en het kruidenrijke gras tot aan de slootkant dragen elk op hun eigen manier bij aan de charme van dit landschap.

Als bewoner van het buitengebied kunt u de uitstraling van uw eigen erf op allerlei manieren versterken. Daarmee levert u een belangrijke bijdrage aan het behoud van het landschap van de Zaanstreek. Uw erf maakt deel uit van een groter geheel.

Wilt u uw eigen erf weer een authentieke uitstraling geven, met karakteristieke elzensingels, hagen en hakhoutbosjes en sloten rondom? Hiervoor en voor het herstel van de karakteristieke sloten op uw erf kunt u mogelijk een financiële bijdrage ontvangen. U kunt bij Landschap Noord-Holland terecht voor nadere informatie over de bijdrageregeling Landschapselementen.

De combinatie van sloten, beplanting en bebouwing geeft het veenweide erf zijn eigen sfeer.

8 HOOFDSTUK 2 | STREEKEIGEN ERVEN IN DE ZAANSTREEK 9 Het veenweidegebied van Laag Holland. Het verkavelingspatroon varieert van zeer zeer varieert van Het verkavelingspatroon Holland. Laag van Het veenweidegebied omstandigheden, lokale van afhankelijk mede onregelmatig, zeer tot regelmatig èn droogmakerijen In veenweidegebied veenstromen. van de aanwezigheid zoals atlas Noord-Holland. Historische meestal langs het water. liggen boerderijen Een kenmerkend veenweide erf en de boerderij veenweide met een bomenrij dicht rond kenmerkend Een het jaar 1900. rond fruitbomen op het achtererf, Dit hoofdstuk beschrijftDit hoofdstuk de specifieke kenmerken van erf erf. Het veenweide komt in het voor het veenweide Amsterdam-Noord, Zaanstad, van de gemeenten buitengebied en Zeevang. Landsmeer Wormerland, Oostzaan, Waterland, Hierbinnen de kleinere vallen ook De droogmakerijen. grote vallen Wijdewormer en de de Purmer zoals droogmakerijen erf Het veenweide er buiten. heeft kenmerkende zijn eigen, met boom- en struiksoorten beplanting, zijn voor die typerend het veenweidegebied. Landschap Rond het doorgemaakt. veranderingen Holland heeft grote Laag Het landschap van bij de jaartelling zeegat, Het laatste begin van duinenrij. sloot de Noord-Hollandse veen waar een moeras duinenrij ontstond de van dicht. In de luwte slibde Castricum, het de , zoals veenstromen lagen verschillende In dit moeras zich opbouwde. 1000 op het IJ. Tot die afwaterden in Westzaan, en het Twiske in Landsmeer Twiske rietlanden en hoogvenen, nat en met zijn uitgestrekte het landschap zeer was na Chr. ontoegankelijk. broekbossen vrijwel agrarisch voor de 10e eeuw startte het moeras van met de ontginning men Vanaf men het kon gemaakt. Zo bevaarbaar werden gebruik. Bestaande veenstroompjes De nederzettingen zijn de landbouw. voor en geschikt maken gebied ontwateren de De in de middeleeuwen. ontginningen geschiedenis van ontstaan tijdens de grote Startpuntvervening lezen. een lange is nog uit het moderne landschap af te steeds was Door te de sloten langs een weg. water of gegraven langs een natuurlijk ontginningsas leggen hield men het landschap droog. aan te bemalen en dijken open gebieden. uit open en zeer bestaat voornamelijk Het veenpolderlandschap De zijn aanvankelijk veenpolders principe. meeste het ordenend vormt Het water het water alleen over de landbouwgronden waarbij ingericht als vaarpolders, alleen ‘vaarboerderijen’: boerderijen veel 1900 waren Omstreeks waren. bereikbaar naar toe. er ging geen weg Het veenweide erf Het veenweide Waterland, (Noord), Amsterdam Zaanstad, De gemeenten in een liggen Landsmeer en Zeevang Wormerland, Oostzaan, men leefde In waterrijk gebied. zeer dit veenweidegebied delen bestonden melkveehouderij. van de vooral Grote vroeger nu nog herkenbaar uit vaarland, vooral sloten. de vele aan De erven de boeren en rijk niet ruim bemeten waren waren niet. In het uiterlijk van hun erf kwam uiting. dit dan ook tot De erven sober ingericht, dan de erven anders waren in de en rijker beplant waren. die groter droogmakerijen,

Het veenweide erf rond het jaar 1900. Kenmerkend zijn de stolpboerderij, sloten sloten erf zijn de stolpboerderij, het jaar 1900. Kenmerkend Het veenweide rond de boerderij. de bomenrijen op de erfranden en leibomen voor het erf, rondom

Het streekeigen erf erf streekeigen Het Zaanstreek in de Vorm en afmeting van het erf Het verkavelingspatroon in het veenweidegebied is heel kenmerkend en nog vrij gaaf. Veel sloten rond de erven zijn nog oorspronkelijk. Ze zijn zeer beeldbepalend en maken deel uit van het cultuurhistorisch verkavelingpatroon. Het veenweide erf neemt vaak de gehele breedte van de kavel in beslag, maar smallere erven komen ook voor. Bij de bredere kavels kunnen meerdere erven op een kavel liggen. De erven hebben, net als de kavels, een langgerekte en onregelmatige vorm. De erven zijn over het algemeen klein. Rechthoekige, smalle erfvorm met de korte kant aan de weg. Begrenzing van het erf met sloten Het veenweide erf wordt over het algemeen begrensd door sloten aan alle vier de zijden. De toegang tot het erf wordt gevormd door een brug over de wegsloot. In sommige lintdorpen is slechts aan één zijde van de weg een wegsloot. De erven aan de zijde zonder wegsloot hebben aan drie zijden sloten. De voorsloot ligt vaak schuin op het erf, omdat deze de weg volgt. In sommige polders ligt de achtersloot evenwijdig aan de voorsloot en vormt het erf een parallellogram, zoals in de Veenpolder bij . In de gemeenten Waterland en Zaanstad ontbreekt soms de achtersloot.

Traditionele indeling van het erf Van oudsher kent het veenweide erf een voor- en achtererf. Het voorerf en de Sloten rond vier of drie zijden van het erf. voorkant van de stolp of woning, met woongedeelte, vormen het representatieve deel van het erf. Het voorerf is het visitekaartje, netjes en gecultiveerd. De voorerven in het veenweidegebied zijn heel eenvoudig. Vaak was er alleen maar een eenvoudig graslandje, waarop men grazend jongvee of zieke dieren in de gaten hield. Soms waren er enkele eenvoudige sierperken. Ook moestuin, bleekveld en boomgaard horen thuis op het voorerf.

Indeling in voor- en achtererf.

De kavelsloten vormen de voor- en de zijerfgrenzen. Als er meer erven op een kavel liggen dan vormen erfgrens­ sloten de zijerfgrenzen. Op de achtererfgrens ligt ook een erfgrenssloot. 10 HOOFDSTUK 2 | STREEKEIGEN ERVEN IN DE ZAANSTREEK 11 Het voorerf heeft een karakteristieke, groene aanblik. groene Het voorerf heeft een karakteristieke, de van De de achtergevel staan achter bijgebouwen of woning. stolpboerderij Als in lintdorpen slechts langs een kant van de weg een de weg van slechts langs een kant Als in lintdorpen een haag kant geeft ligt, dan aan de andere wegsloot de erfgrens aan. Doorzicht het erf(pad). over Bomenrijen op de erfranden. De bomen staan tot de bebouwing. van en met de achtergevel Een traditioneel, eenvoudig voorerf met gras, haag en bomen. voorerf met gras, eenvoudig traditioneel, Een Kenmerkend is dat er doorzicht de erven voor is naar het in veenweidegebied heb je via het erf de weg De zicht op het achterland. Vanaf het erf. achter weiland hebben zicht te de boer was het belangrijk Voor erven hebben een open karakter. het erfpad loopt het doorzicht over Vaak en zijn langs een of beide op zijn vee. zijden van het erfpad naar de kern geplant. Dichter laanbomen van lintdorpen staan dicht op elkaar en bijgebouwen de woningen het en is soms geen doorzicht over erf mogelijk. Het erfpad loopt dan dood op een wagenschuur of ander bijgebouw. Doorzicht over het erf Doorzicht over Volgens de traditionele indeling is het voorerf van het veenweide erf voorerf de traditionele indeling is het van het veenweide onbebouwd. Volgens Dit bepaalt het karakteristieke, van het erf. Het voorerf vooraanzicht met de groene met de erfbeplanting of stolp woning erf. De is de blikvanger van het veenweide Het voorerf minimaal halverwege tot onbebouwd is staan daarachter. bijgebouwen Als boerderijen van de (stolp)boerderij. de achtergevel of van de woning de zijgevel is. op de dijk gericht,aan een ringdijk weg ook als daar geen liggen, zijn ze Het achtererf wordt veel minder intensief onderhouden praktisch en naar minder intensief vooral en is veel Het achtererf wordt eigen behoefte of ingericht. Hier werk- dit is meer de staan de bedrijfsgebouwen, De Bomen functioneel beplanting is en struikenprivé omgeving. en inheems. dienen andere en dragen bessen en vast houden de oevers hout, leveren als windsingels, het achtererf op ruimten veel bieden groene en andere Houtstapeltjes vruchten. schuilplekken dieren. en andere aan insecten, vogels en voedsel De randen van het erf met een bomenrij Een bomenrij markeert de voor- en zijranden van het erf. De bomenrij verbindt de bebouwing op het erf met het omringende landschap. Daarnaast zorgt de bomenrij voor samenhang tussen de erven en maakt de erven duidelijk herkenbaar, vooral in het open landschap. Hoe smaller het erf, hoe dichter de bomen rond de boerderij staan. De bomenrijen staan langs het woonhuis of boerderij en de eventuele bijgebouwen. Er staat geen beplanting op de achtererfgrens. Ook is wel eens een andere erfrand onbeplant, dit komt vooral in de lintdorpen voor.

Bredere erven hebben soms zowel een bomenrij op de erfrand als een bomenrij dicht rond de boerderij. Vooral Het veenweide erf heeft een open karakter. Kenmerkend is dat je vanaf de weg doorzicht essen en linden staan meestal dicht op het huis. Deze bomen hebt via het erf op het achterland (zichtas). Vaak loopt het doorzicht over het erfpad. zijn regelmatig ‘gekandelaberd’: de uitgroeiende takken zijn afzonderlijk geknot tot een hoogte tussen de goot en nok.

Een bomenrij is aan de onderzijde vrij open, men kijkt onder de kruinen en tussen de stammen door. De melkveehouder wilde immers zijn dieren kunnen zien. De bomenrij op de erfranden biedt beschutting tegen de zeewind en beschermt de boerderij tegen blikseminslag. Als de randen beplant zijn met bomenrijen, zijn die meestal beplant aan de noordwest-, zuidwest- of westzijde van het erf. In plaats van een bomenrij staat er ook wel eens een elzensingel op een erfrand.

Op heel smalle erven is weinig ruimte en staan bomen dicht op de boerderij.

Soms is er geen doorzicht over het erfpad en loopt er een zichtas op een andere De gebouwen op het erf staan evenwijdig aan de verkaveling. Hierdoor kan de plaats over het erf. woning schuin op de weg staan.

12 HOOFDSTUK 2 | STREEKEIGEN ERVEN IN DE ZAANSTREEK 13 Een bomenrij markeert de voor- en zijranden van het erf. van en zijranden bomenrij markeertEen de voor- Een rijker ingericht voorerf met hagen, gras, stinzeplanten, sierperken en -struiken en en -struiken sierperken stinzeplanten, ingericht voorerf met hagen, gras, rijker Een bomen. solitaire Onder het grote piramidevormige dak is plaats voor de piramidevormige dak is plaats voor Onder het grote het hooi, de wagens en andere het vee, boerenfamilie, in Pas populair. werktuigen. eeuwenlang bleef De stolp klein te eeuw bleek de stolp het midden van de vorige de moderne bedrijfsvoering agrarische voor geworden de en is het erf achter met stallen en schuren uitgebreid In zijn nog ruim 5.000 stolpboerderijen Noord-Holland stolp. vinden. te Heel kenmerkend in Noord- het landschapsbeeld voor Het karakteristieke,Holland is de stolpboerderij. in het zichtbaar afstand piramidevormigeis van grote dak ontwikkelde Dit boerderijmodel open landschap. zich vanaf was een 1600. Zijn middeleeuwse voorganger omstreeks daarachter boerderijtype;langwerpig eerst het woonhuis, achteraan. helemaal en de hooiberg de veestal Gebouwen op het erf Gebouwen aan de verkaveling, staan evenwijdig De gebouwen kunnen In staan. op de weg schuin deze de waardoor en weg dicht aan de zeer lintdorpen staat de woning De bijgebouwen groter. afstand de dorpenbuiten is deze halverwege of vanaf de zijgevel de achtergevel staan achter van de woning. Karakteristieke bomenrij op de erfranden. De is zichtbaar tussen de bomen door. stolp Karakteristieke In de veenweidegebieden komen de oudste vormen van de stolpen nog steeds voor: de hooihuisboerderij, de langhuisstolp, met eventueel losstaande kapberg en de ‘onvolledige’ stolp (als er sprake is van een afhuiving). De doorontwikkelde Noord- Hollandse Normaalstolp is er met de langhuisstolp het meest gebruikte type, in vele gevallen als ‘vaarboerderij’, waarbij de hoge dors- (of: dars-)deuren in de achtergevel zijn vervangen door lagere wagendeuren aan de zijkant, vanwege de aanvoer via de vaarsloot. Vooral in Waterland en de Zaanstreek komen bij de stolpen relatief veel houten gevels voor, met vooral in Broek in Waterland fraai versierd houtsnijwerk. De stolpen in het gebied zijn overwegend met dakpannen gedekt. Een boerderij van het type ‘hooihuisboerderij’ met een fraaie bomenrij op de erfranden. Streekeigen beplanting van het erf Door op uw eigen erf te kiezen voor streekeigen beplanting kunt u veel bijdragen aan het behoud van de karakteristieke uitstraling van uw erf in de streek. Beplanting speelt daarin een sleutelrol.

Het traditionele erf is hier doorgaans eenvoudig ingericht. Op het erf staan inheemse boom- en struiksoorten. De wilg is zo’n typische soort van het veeweidegebied. Hij dient als knotboom, solitaire boom, wilgenhakhout of als volwaardige boom in de Een Noord-Hollandse normaalstolp met houten gevels. bomenrij.

Als u voor streekeigen beplanting kiest, kunt u erop vertrouwen dat die goed groeit. Naast cultuurhistorische waarden bezitten inheemse boom- en struiksoorten een hoge natuurwaarde en zorgen ze voor landschappelijke herkenbaarheid. Insecten en andere dieren zijn voor voedsel van inheemse boom- en struiksoorten afhankelijk. Aan de zomereik zijn bijvoorbeeld 100 soorten dag- en nachtvlinders gebonden.

Het veenweide erf kent haar eigen karakteristieke type beplanting, dat hieronder wordt beschreven. Meer informatie over aanleg en onderhoud kunt u vinden in Vaak staat de bomenrij dicht rond de boerderij. De hoofdstuk 5, ‘Aanleg en onderhoud streekeigen beplanting van het erf’. boerderij is een langhuisstolp met daarachter een losstaande kapberg.

Een onvolledige stolp en dakpankapberg ().

14 HOOFDSTUK 2 | STREEKEIGEN ERVEN IN DE ZAANSTREEK 15 Een authentieke variatie van het veenweide erf het veenweide met een Noord-Hollandse van variatie authentieke Een  knotbomen op een de boerderij, bomen dicht rond Normaalstolp, Dit erf bomen op het erf. en solitaire boomgaardje heeft een zijerfrand, heeft het erf Hierdoor loopt aan de wegsloot. die evenwijdig achtersloot sommige delen voor Dit is kenmerkend een parallellogram. van de vorm in Assendelft. de Veenpolder zoals het veenweidegebied van Een authentiek veenweide erf met vaarboerderij, sloten rond rond sloten erf authentiek veenweide Een met vaarboerderij, en zijerfranden, leibomen (knot)bomenrij op de voor- het erf, op het zij- of en een klein boomgaardje de boerderij dicht rond De De loopt haaks op de kavelsloten. achtersloot achtererf. is onbeplant. achtererfrand Bomenrijen erfKenmerkend het veenweide voor zijn de bomenrijen op de erfranden. Karakteristieke soorten de erfranden voor zijn: Knotwilg, berk en lijsterbes lijsterbes. zijn els, mate fruitboomsoorten, berk zachte en in mindere iep, els, (knot)wilg, es, en hun grootte vanwege raden, zijn af te Populieren kleinere de meter. zijn dan 20 geschikt voor erven, breder ze zolang Bij krappekorte erven de bomen geknot werden levensduur. in kandelaar vorm. Kenmerkend is dat de Zaanstreek voor staan in plaats van er achter. in de haag in combinatie met hagen plant, de stammen wanneer men bomen Knotbomen Knotbomen zijn bomen die op 1,50 – 2 meter hoogte worden afgezet. Er ontstaat dan aan de top een pruik, die telkens weer wordt geknot. Zo ontstaat het karakteristieke beeld van de knotboom. De afgehakte ‘slieten’ van de knotbomen werden vroeger gebruikt als bezemstelen en palen voor hekwerk. Knotbomen staan in een rij en altijd langs een sloot. De onderbegroeiing bestaat alleen uit gras. Knotbomen houden met hun wortels de oevers vast. De bekendste soort die als knotboom wordt gebruikt is de wilg. Maar ook es, els of populier zijn geschikt.

Leibomen Leibomen worden toegepast dicht rond de woning. Leibomen zijn in een Knotbomen worden veel gebruikt als bomenrij op kandelaarvorm (plat vlak) geleide bomen die kort gesnoeid of geknot worden. de erfrand. Deze bomen plant u bij voorkeur heel dicht op de boerderij op de zuid- of westgevel. Leibomen zorgen voor schaduw. Zo bleef het koel in de boerderij. Soorten als linde en peer laten zich goed leiden. Soms wordt ook appel als leiboom geplant. Leibomen zijn belangrijke cultuurhistorische elementen. Ze hebben hun oorspronkelijke functie nooit verloren, maar verdwijnen door verwaarlozing of verkeerde snoei. Het onderhoud is erg arbeidsintensief. Steeds vaker planten mensen een modern type leiboom, te koop in het tuincentrum. De takken van deze bomen zijn op een andere manier geleid, waardoor het traditionele waaiermodel helaas uit het landschap dreigt te verdwijnen.

Gekandelaberde bomen zijn bomen waarvan de zijtakken op korte afstand van de Heel kenmerkend voor het veenweidegebied zijn de stam zijn gesnoeid. De takken staan niet in een vlak zoals bij de leibomen, maar gekandelaberde bomen. Dit zijn bomen die in een groeien in een vrije vorm. Deze snoeivorm zien we vooral in de Zaanstreek en vrije vorm kort gesnoeid worden. Je ziet ze vooral in de Zaanstreek en in Landsmeer. Landsmeer.

Het groene voorerf Het voorerf van het veenweide erf is groen van karakter. Het bestaat voornamelijk uit gras en enkele solitaire bomen en boerenstruiken zoals boerenjasmijn, sering of hortensia. De welstand van het boerengezin en de bedrijfsvoering bepaalden de beplantingskeuzes op het voorerf. Een veehouder zaaide gras in en liet het voorerf door schapen begrazen of hooien. Staan op het voorerf naast siersoorten ook nutssoorten zoals kruiden, groenten en snijbloemen, dan spreekt men van een klassieke ‘boerennutstuin’.

Hagen Hagen komen op het veenweide erf regelmatig voor. Waar de wegsloten nog Leibomen zijn in een kandelaarvorm geleide bomen die aanwezig zijn, liggen bruggen om toegang tot het erf te krijgen. Daar waar de kort gesnoeid of geknot worden. wegsloten ontbreken, staat een ligusterhaag langs de grens van het voorerf en de weg, soms in combinatie met een bomenrij. Ook worden hagen gebruikt om de voortuin of moestuin af te scheiden. Hagen zijn rond de 1,20 meter hoog. Hagen bieden luwte en beschutting aan de vegetatie in de moes- of siertuin en houden storende elementen uit het zicht. Als soorten kunt u het beste liguster, els of veldesdoorn gebruiken.

Hagen staan op het voorerf langs de weg of scheiden de voortuin van de rest van het erf.

16 HOOFDSTUK 2 | STREEKEIGEN ERVEN IN DE ZAANSTREEK 17 De inheemse beplanting op uw erf biedt een leefplek aan de zanglijster. zoals vogels Solitaire boom. Soms maakt een bescheiden hoog- of halfstam­ het de beplanting van deel uit van fruitboomgaardje erf. veenweide de erfranden gebruikt soms ook voor De wordt elzensingel nodig is. schaars is of als er meer beschutting als de ruimte Struweelhagen kunt u een struweelhaag realiseren om een windsingel te ontbreekt de ruimte Waar inheemse struikvormers geplant bestaat uit robuuste, gebruiken. struweelhaag Een kunnen uitlopen. weer waarna ze cyclisch Dein een rij. struiken afgezet worden Windsingels op erven. windsingel 60 geïntroduceerd Een zijn pas vanaf de jaren Windsingels is een rechthoekig vlak, bestaande uit een gemengde beplanting van bomen inheemse bomen en struiken. en struiken. In robuuste, een windsingel horen stallen of en beschutting op het erf, schermen bieden luwte grote Windsingels privacy. voor af en zorgen schuren Hieronder wordt beplanting beschreven die de laatste decennia pas op erven die de laatste beplanting beschreven is Hieronder wordt kunt inpassen met de Als u een nieuw gebouw niet afdoende geïntroduceerd. authentieke erfbeplanting, dan kunt u kiezen De functionele voor beplanting. functionele beplanting bestaat uit inheemse soorten natuur voor en heeft waarde Kies of geen cultuurhistorische onderstaande maar weinig waarde. en landschap, beplanting dus alleen als het niet anders kan. Functionele beplanting Functionele Boomgaard erf. Op smalle erven karakteristiek zijn het veenweide staan voor Fruitbomen in een bomenrij op de zij-erfranden.ze ervenenkele Op ruimere staat een de woning. stuk of vijf bomen naast of achter van een bescheiden boomgaard in delen of op een terp, Hoogstamfruitbomen kunt u gebruiken in de wat drogere delen kunt hoogstamfruitbomen Bij u half-hoogstamfruitbomen planten. de nattere vertakkingligt de eerste ligt dit tussen 1,20 en bij halfstamfruit 1,80 meter rond en 1,50 meter. meter Elzensingel rijvormige uit zwarte beplanting bestaand is een smalle, elzensingel Een els. veekering en aangeplant als windkering, perceelafscheiding, worden Elzensingels en worden in een cyclus afgezet van een aantal jaren worden Ze de houtoogst. voor ze omdat ook elzenhakhoutsingels Elzenhakhoutsingels zijn waardevol genoemd. waar de ruimte vooral in Noord-Holland, veel innemen. Je ziet ze vrij ruimte weinig schaars is. Laanbomen ervenOp de ruimere langs de oprijlaan laanbeplanting (bomenrij staat regelmatig aan enkele berk en fruitbomen of beide zijden). Hiervoor iep, es, wilg, kunt els, u gebruiken. Solitaire bomenSolitaire staan vaak op Ze of boomgroepen. zijn alleenstaande bomen bomen Solitaire markante plekken Geschikte geven. te en om schaduw op het erf, als sierelement soorten berk, en paardenkastanje. fruitbomen, walnoot zijn es, (treur)wilg, Ontwikkel uw erf 3 tot visitekaartje van de Zaanstreek

Ontwikkel uw erf tot visitekaartje van de gemeente Zaanstad! Daarmee draagt u bij aan de kwaliteit van natuur en landschap in onze gemeente. Dit hoofdstuk laat zien hoe u het streekeigen karakter van uw erf kunt versterken. Als u uw erf gaat veranderen, krijgt u met verschillende gemeentelijke regels te maken. In de tweede paragraaf gaan we in op het gemeentelijk beleid voor bouwen. We laten zien hoe u daarbij de aanwezige kwaliteiten op uw erf kunt behouden of zelfs vergroten. De derde paragraaf presenteert het voorbeelderf van ‘Pensionstal Van Beurden’. Als u dit erf bezoekt, kunt u zien hoe de eigenaar het houden van paarden combineert met goede zorg voor het landschap.

Door regelmatig onderhoud te plegen, behoudt u de streekeigen uitstraling van de bebouwing en beplanting op uw erf.

18 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 19 Zonder streekeigen beplanting staat de stal los van het omringende landschap. Door het het omringende landschap. beplanting staat de stal los van streekeigen Zonder het erf één een bomenrij op de erfranden wordt met al de bebouwing weer van planten met het landschap. Karakteristieke bruggetjes over de wegsloot dragen bij aan de identiteit van de van bij aan de identiteit dragen de wegsloot bruggetjes over Karakteristieke Zaanstreek. haag als scheiding van de voortuin en de weg. De de voortuinhaag als scheiding van dammen in de weg. en en van het erfhet weiland kunt u verfraaien weiland naar het boerenhekken.met houten damhekken Houten zijn kenmerkend het landschap van de Zaanstreek. kent Elkevoor zijn eigen streek model boerenhekken.

Op het gebied van beplanting kunt u denken aan leibomen of op de de woning een bomenrij rond de voorgevel, voor en zijerfranden,voor- boom op het voorerf een solitaire of een Kies als voordeur voor uw stolp een passende voordeur, geen een passende voordeur, uw stolp voor Kies als voordeur (houtsnijwerk) aan dakgoten Lofwerk of bouwmarktdeur. prefab voortuin uw geven en een representatieve en topgevel het over meer informatie Voor nog meer allure. stolpboerderij kenmerken van streekeigen herstel kunt van een stolpboerderij u contact met De opnemen Noord-Holland. Boerderijenstichting Het versterken karakter van het streekeigen van uw erf kan op op de erfgrens brengen te terug Doorallerlei sloten manieren. ook op de doorzichtlijn van het erf. Let u de begrenzing herstelt het erf(pad).naar het achterland over Als u aan de slag wilt met uw erf, dan is het handig om eerst een ontwerpschets maken. te met het tekenen U kunt beginnen ‘Ontwerp van de huidige situatie op uw erf. 4 In hoofdstuk het tekenen van de uw eigen erf’ staat het stappenplan voor welke aangeven kuntVervolgens u hierop uitgangsituatie. u de Daarna trekt wilt veranderen. of beplanting u onderdelen waarbij op carbonpapier, over schets van de uitgangssituatie die u wilt aanpassen. U kunt dan weglaat u de onderdelen of een een erfgrenssloot situatie intekenen zoals de nieuwe bomenrij op de erfrand. wilt terugbrengen, Als u erfgrenssloten hoe lezen 4 dan kunt u in stap 2 van stappenplan A in hoofdstuk u dat kunt doen. Veel karakteristieke,Veel kenmerken streekeigen zijn verloren gegaan door ontwikkelingen de op het erf. Misschien werd De het erfzij- of achtererfsloot toen gedempt vergroot. werd schuur. knotbomenrij nieuwe bij de bouw van een verdween Al zulke kunt 2 heeft In elementen u herstellen. u hoofdstuk welkeal kunnen soorten lezen beplantingen en elementen erf.kenmerkend het veenweide zijn voor Om de streekeigen beplanting op uw erf beplanting Om de streekeigen houden is te gezond Denk bijvoorbeeldgoed onderhoud het aanvullen aan nodig. van de bomenrij het regelmatig of als er bomen zijn uitgevallen snoeien van knotbomen. over 5 kunt In u meer lezen hoofdstuk het onderhouduw erfbeplanting. van van uw erf wilt versterken wilt uw erf van Als u de streekeigen uitstraling uitstraling u de streekeigen Als Het vervangen van niet-streekeigen elementen U kunt het karakter van uw erf verder versterken door niet-passende elementen te vervangen. Kruipend struikgewas met worteldoek op het voorerf kunt u vervangen door gras of streekeigen beplanting; hoge, harde beschoeiing langs de oevers van de voortuin door een traditioneel aflopende oever met gras. Pannen op het dak van de schuur in plaats van golfplaat. Coniferen of laurierkers vervangt u door inheemse soorten zoals liguster, veldesdoorn of els. U kunt bolboompjes vervangen door een markante solitaire boom zoals berk, walnoot of kastanje. In plaats van schuttingen kiest u voor geschoren hagen, struiken of bosjes. Witte hekken maken plaats voor De oevers van het veenweide erf zijn begroeid met gras tot streekeigen houten hekken, die grijs (onbehandeld), bruin of zwart kunnen zijn. In aan de slootkant. Het flauwer maken van een steile oever heeft de voorkeur boven het aanleggen van een beschoeiing. plaats van metalen hekken kiest u voor houten damhekken. Heeft u behoefte aan Houd eventuele beschoeiing net onder of op de waterlijn. advies bij het bepalen wat u op uw erf kunt aanpassen? Daarvoor kunt u contact opnemen met Landschap Noord-Holland.

Betere inpassing van allerlei bouwwerken Ook als uw bestaande paardenbak, parkeerplaats of sleufsilo volstrekt legaal zijn gebouwd, dan nog kunnen het storende elementen in het open landschap zijn. Met een passende beplanting vallen ze minder op. Let daarbij goed op het onderscheid tussen het voor- en achtererf.

Op het voorerf (tot halverwege de erfdiepte) kunt u bouwwerken, die lager zijn dan Zorg voor vrij zicht op de voorgevel van de (stolp) anderhalve meter zoals een parkeerplaats voor personenauto’s, aankleden met een boerderij of woning. Voorkom hoge hagen, begroeide strak geschoren haag, die u maximaal 1,50 meter hoog en circa 0,75 meter breed schuttingen of dichte beplanting die het zicht op de laat worden. voorgevel belemmeren.

Op het achtererf brengt u bij voorkeur beplanting aan op de erfrand. Hier kiest u dan voor een elzensingel. Een elzensingel wordt ongeveer 2,5 meter breed en circa 4 meter hoog. Sleufsilo’s, trailers en ronde balen plaatst u bij voorkeur op het achtererf. Is dat onmogelijk, dan kunt u een elzensingel rond de staanplaats op het voorerf planten. Een alternatief is een struweelhaag (3 meter breed en circa 2,5 meter hoog). Als u opslag of verplaatsbare elementen buiten het erf/bouwvlak heeft liggen, verplaats die dan naar binnen het erf. Gebruikt u houten boeren damhekken, dan draagt u direct bij aan het verfraaien van het landschap.

Tegenwoordig zien we steeds meer beukenhagen op erven. Beuk is geen streekeigen soort van het veenweidegebied. Parkeerplaatsen op het voorerf kunt u inpassen met U kunt beter kiezen voor liguster, veldesdoorn of zwarte els. geschoren hagen. Beter nog is om de parkeerplaats te verplaatsen naar het achtererf.

20 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 21 Een bestaande rijbak aan de weg kunt u minder laten opvallen door er een geschoren door er een geschoren kunt opvallen u minder laten bestaande rijbak aan de weg Een achter deels weg Rechts: rijbak valt Links de bestaande situatie. planten. haag om heen te bewerkt). haag (foto geschoren Witte hekken vallen erg op in het veenweide landschap. Gebruik als afrastering houten houten Gebruik als afrastering landschap. op in het veenweide erg vallen hekken Witte bruin of zwart hekken die onbehandeld, kunnen zijn of palen met koord. Paarden in weiland. Paarden Afrastering hekwerken (houten) Zet alleen op het erf in het en gebruik alleen schrikdraadweiland of schrikkoord als afrastering. op in het landschap. De afrastering valt dan nauwelijks Schriklint en dat geeft gaat snel slap hangen of wapperen Schrikkoord, beeld. een rommelig een kunststof draad met 5 mm, is dikker roestvrijstalen geleiders van circa meerdere (wit ‘wit’ dan schrikdraad. U kunt in de kleur het toepassen met zwart of wit met bruin) omdat dit na verloop van jaren in het landschap. meer opvalt nauwelijks en daardoor vergrijst staanders Voor (bruin) gebruiken. ‘terra’ Ook kunt u de kleur kunt palen gebruiken u houten in houtkleur of donkergroene u minstens of bruine kunststof staanders zet palen. De houten Hoe strakker uit elkaar. 4 meter het draad gespannen staat en de palen staan, hoe minder de afrastering opvalt hoe rechter dat Met zorgen draadspanners kunt u er voor in het landschap. het draad goed strak blijft koord met staan. Als u het weiland Als er rond uw paardenbak een andere, opvallende omheining omheining opvallende een andere, uw paardenbak Als er rond staat die u niet kunt vervangen, dan kunt u het zicht op een (paddock), longeerkraal, op uw paardenbak mestplaat, etc. het achtererfvoor haag door een geschoren verzachten bouwwerk aan de kant dus niet op de planten, te weg van de erfrand. als het hekwerk hoog hagen even Houd de geschoren er doorzicht zodat (maximaal 1,50 meter), de paardenbak rond het erfover op het achtererf blijft. dient u geen hagen Achter bouwwerken geschikte U kunt voor rond planten. beter te beplanting op de zijerfranden Kies dan bijvoorbeeld zorgen. rietkraag een robuuste voor en als dat niet mogelijk is voor de Zet winters. U maait de rietkraageen elzensingel. ’s van de paardenbak, afstand op minimaal 2 meter elzensingel en een 1 meter) (circa blijft uitgroei er ruimte voor zodat aan de binnenzijde elzensingel Als u de onderhoudspad. buiten uit. Ligt uw paardenbak scheert, hij minder breed groeit uw erf, in het landschap door er een inpassen dan kunt u deze die u leggen van 50 – 70 cm hoog, omheen aan te grondwal afrastering maakt u de eventuele Zo met gras. laat begroeien en het zand minder opvallend. Zo kunt u paardenbakken, afrastering en afrastering kunt u paardenbakken, Zo inpassen landschap goed in het beweiding een afrasteringde paardenbak van eventuele Gebruikvoor en planken. standers afrasteringtraditionele met houten Bij voorkeur u onbehandeld hout, dat na verloop gebruikt van in het landschap passende kleur of een donkere, tijd vergrijst zwart,zoals kunt u een brede, Eventueel bruin of donkergroen. zwarte of bruine kunststof band of schrikkoord gebruiken. wilt indelen in vakken om verschillende groepen paarden te weiden, let u er dan op dat u de afrastering zo veel mogelijk in de lengterichting van het perceel zet en zo min mogelijk dwars op het perceel. Hierdoor valt de afrastering minder op in het landschap. Bij voorkeur deelt u alleen op grotere afstand van de weg de weiden in vakken in, omdat ook koord bij veelvuldig gebruik dicht bij de weg erg opvalt.

Paarden en graslandbeheer Als u het weiland niet te intensief laat begrazen, blijft het weiland mooi groen en grazig. Te intensief begraasd grasland wordt stuk getrapt en verandert in zwarte grond. Bovendien stimuleert overmatige vertrapping de groei van Een goed roteersysteem voorkomt zwart getrapt land en geeft gras en kruiden akkeronkruiden zoals ridderzuring, akkerdistel of brandnetel. genoeg tijd om van het grazen te herstellen. Een groen ogend weiland creëert u door de paarden op niet te kleine stukjes weiland te zetten. Een hectare grond beweidt u dan met maximaal vier paarden. Met een goed rotatiesysteem zorgt u dat het gras genoeg tijd krijgt om van het grazen te herstellen.

Hiertoe kunt u een paardenweide van een hectare in drieën delen. Elk van de delen laat u vier tot zes weken begrazen. Na het groeiseizoen kunnen de paarden desgewenst nog op de gehele wei lopen totdat ze naar stal gaan. Het is belangrijk om na het ontwormen van de paarden de mest van het land te verwijderen. Resten van het wormenmiddel in de mest doden namelijk nuttig bodemleven in de grasmat. Bovendien kunt u elk perceel na het hooien eerst door schapen laten begrazen voordat u de paarden er op gaat weiden. Wormen Palen (vaste houten palen of losse van stevig kunststof) met koord geven het rustigste gaan namelijk dood in de schapenmaag, terwijl het schaap beeld en vallen minder op in het landschap dan donker lint. zelf bestand is tegen wormen.

Paarden zijn goed te combineren met beheer van natuurlijke, bloemrijke graslanden omdat paarden baat hebben bij kruidenrijke graslanden met een lage voedingswaarde. De zwaar bemeste graslanden zijn goed voor melkvee en zijn voor paarden veel te rijk aan eiwitten.

Tureluur

22 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 23 Kruidenrijk en scherpe hooiland met veldzuring boterbloem. Mest van ontwormde paarden dient u weg te halen. Het gebruik van wormenmiddel halen. Het gebruik van wormenmiddel Mest te dient u weg van ontwormde paarden kunt beperken een minimum u tot de mest door een dierenarts als u laat controleren op wormeneitjes. een hoge soortenrijkdom.Houd het waterpeil voor hoog In 20 – 40 cm het voorjaar loopt, plas dras kan wanneer er geen vee winters, Als uw land ’s onder het maaiveld. weidevogels. voor staan, dan is dat heel waardevol Om meer variatie krijgen te in natuurwaarden op een groot beter kunt u de paarden delen in vakken in te lopen dan het perceel om de laten waar de paarden perceel verplaatst. paar weken worden periodenBeweid niet in natte in verband met vertrapping van de grasmat. De hooi en weilanden niet bemesten. De hooi en weilanden na het drogen). (maaien en het gewasHooiland na 15 juni hooien afvoeren Maai van binnen naar buiten met jonge weidevogels. Houd bij het maaien rekening kuikens zodat kunnen is kan Als het mogelijk toe, vluchten. staan een deel blijven Ook kunnen jonge weidevogels. voor gemaaid) als vluchtplaats worden later (en bloeiende kruiden dan zaad zetten. hectare). per paard (1-1,5 volwassen 1- 1,5 GrootVeeEenheid Beweiden met maximaal Als u genoeg weiland heeft,Als u genoeg weiland dan kunt maken u onderscheid dat u grasland tussen beheer mogelijk hetzelfde veel zo Voer dat u alleen hooit. en grasland laat beweiden op een perceel.

n n n n n n n n n Wilt u gezond grasland voor uw paarden en tegelijkertijd paarden uw voor grasland handje helpen? de natuur een u gezond Wilt van en beheer door paarden beweiding van het combineren Hieronder staan tips voor kruidenrijke In graslanden. kruidenrijke plantensoorten èn bijzondere voelen graslanden thuis. zich weidevogels Paarden hebben baat bij graslanden met een lage voedingswaarde en zijn daarom goed te combineren met beheer van kruidenrijke graslanden. kruidenrijke met beheer van combineren goed te en zijn daarom met een lage voedingswaarde hebben baat bij graslanden Paarden Uitgebreide informatie over natuurlijk graslandbeheer met paarden vindt u in de vindt u in met paarden natuurlijk graslandbeheer over informatie Uitgebreide ‘Zijn er kansen karakteristieke voor in Laag op paardenhouderijen natuur publicatie van Landschap Noord-Holland. Holland’ Als u gaat bouwen op uw erf Algemeen Als u gaat bouwen, kunt u de kenmerken van het veenweide erf behouden of zelfs herstellen. In deze paragraaf leest u hoe u dit kunt doen. Daarbij komen verschillende gemeentelijke voorschriften aan bod die gelden bij bouw of andere veranderingen op uw erf. Voor het bouwen op of buiten een erf heeft de gemeente regels opgesteld waaraan het nieuwe bouwwerk moet voldoen. Daarnaast komen speciale regels aan bod voor erfelementen die niet zomaar mogen verdwijnen, zoals de kenmerkende sloten of het karakteristieke aanzicht van het voorerf. Tot slot volgen specifieke regels en adviezen voor Voorbeelden van authentieke paardenhouders. veenweide erven.

In dit handboek bespreken we de regels die gelden voor het buitengebied van de gemeente Zaanstad in de bestemmingsplannen Landelijk gebied Assendelft en Landelijk gebied Westzaan. Voor andere gebieden geldt maatwerk. Toch kunt u dit boekje dan gebruiken voor inspiratie en uitleg, maar u zult de specifieke regels van de gemeente voor uw situatie moeten nagaan. U kunt daarvoor contact opnemen met de gemeente. Of uw erf onder het bestemminsplan voor het landelijk gebied valt, kunt u nagaan op de website ‘Ruimtelijke plannen.nl’. Hier kunt u de kaart en regels van het bestemmingsplan inzien.

In de afbeelding op de pagina hiernaast kunt u zien hoe binnen de Termen uit het bestemmingsplan verschillende bestemmingen de erven zijn weergegeven. van de gemeente Let op: We gaan hier niet in detail in op de voorschriften uit het bestemmingsplan Bouwvlak voor het landelijkgebied, de nota woonbebouwing, de welstandsnota en het Hiermee bedoelen we de grond paardenbeleid. We bespreken alleen de belangrijkste regels die betrekking hebben op waarop volgens regels van het de ruimtelijke indeling van het erf. De gemeentelijke regels veranderen regelmatig. bestemmingsplan mag worden Ga daarom altijd ook het actuele beleid na voor de volledige regels. Aan de tekst in gebouwd. Bij een woonbestemming het handboek kunnen geen rechten worden ontleend. De beleidsdocumenten van de is het bouwvlak alleen voor de woning gemeente zijn leidend. bedoeld. Overige bebouwing wordt op het bestemmingsvlak gebouwd. De Verderop in dit boekje vindt u het stappenplan voor een optimaal ontwerp plaats van het bouwvlak is aangegeven van uw erf, met het nieuwe gebouw op een passende manier ingepast in uw op de bestemmingsplankaart. streek. Stap voor stap nemen wij de regels van de gemeente met u door en geven aanvullende adviezen om tot een zo goed mogelijk ontwerp te komen. Bouwperceel U kunt dit ontwerp gebruiken om uw omgevingsvergunning bij de gemeente Het perceel waarop het bouwvlak is aan te vragen. Als uw erf voldoet aan de inrichtingsprincipes die de gemeente gelegen. hanteert en u brengt aanvullend nog authentieke kenmerken terug, dan heeft u straks een karakteristiek veenweide erf! Bestemmingsvlak De op de bestemmingsplankaart Mocht de situatie op uw erf anders zijn dan het stappenplan omschrijft, dan is aangegeven gronden met eenzelfde maatwerk van groot belang. Neem in dat geval contact op met de gemeente, bestemming. Bijvoorbeeld het die u verder kan helpen. bestemmingsvlak ‘Wonen’. Hierop mag

u erfbebouwing volgens de regels van het bestemmingsplan bouwen.

24 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 25

waarop de woning met bijgebouwen staat en waar de staat en waar bijgebouwen met de woning waarop de Ook beplanting rond de opgaande eigenaar woont. staat op het erf. Het bouwvlakgebouwen een maakt het erf uit van het erf. Buiten onderdeel liggen de open akkersweilanden, of bouwland. Wat bedoelen we met ‘erf’? met bedoelen we Wat bedoeld de grond ‘het erf’ in dit handboek wordt Met Erfgrenssloten zijn zeer beeldbepalend. Belangrijk is dat u bij nieuwbouw op uw erf Belangrijk is dat u bij nieuwbouw Erfgrenssloten beeldbepalend. de zijn zeer het van heeft u een vergunning of aan sloten van verandering behoudt. Voor sloten de gemeente. ook van gevallen nodig en in de meeste hoogheemraadschap De erfzonering aan uw erfBij bouwplannen en veranderingen is het belangrijk mogelijk en achtererf veel zo dat u de indeling in voor- heeft twee ‘Wonen’) woonerfbehoudt. Een (bestemming Het het voorerf en het achtererf. zones: met de woning erfagrarische kent het voorerf drie of zones: de stolp met de kleine met en het bijgebouwen de overgangszone woning, bedrijfserf bouwwerken met de bedrijfsgebouwen, en opslag. is het op de agrarische Binnen het beleid van de gemeente erven) (agrarische bestemmingen om alle gebouwen verplicht en bouwwerken Op een binnen het bouwvlak bouwen. te (woonerf)woonbestemming mogen kleine bijgebouwen bouwwerkenof andere alleen binnen het bestemmingsvlak hier nader op in. Hieronder gaan we gebouwd. worden voorerfHet karakterHet groene van het voorerf is in het gemeentelijk op de plankaart ‘tuin’, beleid beschermd met de bestemming kleur Het voorerf aangegeven. met een lichtgroene is in de oprijlaan en behalve en onverhard, principe onbebouwd Bouw van een erker tuinpaadjes. de regels is mogelijk volgens Om het aanzien van de bebouwing in de van de gemeente. beschermen, het te vindt de gemeente ruimte openbare tuin dat het voorerfbelangrijk bestaat uit een representatieve of boerderij. met vrij van de woning zicht op de pronkgevel Aanvullende tips en adviezen Aanvullende Als een kavelsloot dan is het in het verleden gedempt is, Is uw erf brengen. te terug om deze smaller waardevol zeer dan de kavel het ligt en ontbreken langs uw erf waarop graven te erfgrenssloten Door nieuwe de erfgrenssloten? u de karakteristiekeherstelt erfbegrenzing. Voorbeeld van erven met de bestemming ‘wonen’ en de bestemming ‘agrarisch’ in het ‘agrarisch’ de bestemming en erven ‘wonen’ de bestemming met van Voorbeeld het landelijk gebied. voor bestemmingsplan Bebouwing binnen de erfsloten Bebouwing het Het bouwvlak liggen over en het bestemmingsvlak geeft Degemeente de erfgrenssloten. algemeen binnen plassen, waterpartijen, sloten, aan dat waterlopen zoals onderdeel een belangrijk watergangen of andere greppels uitmaken structuur van de cultuurhistorisch van waardevolle boerenerven. en van de reden het buitengebied Om deze Ook of vergraven. dempen graven, sloten kunt u niet zomaar sloot op of nieuwe geen aanlegvergunning mag zonder het erfbuiten Dit kan of akker) (in weiland gegraven. worden voorwaarden.alleen onder bepaalde Hiervoor moet u een in beoordeelt De gemeente aanvragen. omgevingsvergunning de landschappelijke gemaakt op wordt hierbijhoeverre inbreuk kan de Verder en/of natuurlijke van het gebied. waarde of nieuwbouw op het erf u bij uitbreiding gemeente vragen het erf rond het waterpatroon en de bestaande waterlopen te Hierbijherstellen. oeverbescherming mag u geen hoge houten geleidelijk aflopen. maar laat u de oever De toepassen, bouwvlakkenagrarische dat het uitzicht langs en over liggen zo, behouden blijftde sloten en daarnaast beschikbaar ruimte is op erfranden’). zone ‘onbebouwde erfbeplantingvoor (zie Bouw van een nieuwe (bedrijf)swoning; plaats op het erf De woning bouwt u op het voorerf. De ligging van een bestaande woning is vastgelegd in het bestemmingsplan. Deze woning kan een bedrijfswoning zijn, maar ook een woonhuis. Het bouwvlak op een woonbestemming is zo geplaatst, dat de woning een prominente plek behoudt: er kan niet voor of naast gebouwd worden. Een nieuwe woning mag alleen op een bouwvlak worden gebouwd bij vervanging van een woning. In overleg met de gemeente kunt u andere afspraken maken, bijvoorbeeld over het verschuiven over de voorgevelrooilijn. Op een bouwvlak mag één woning staan, tenzij anders is aangegeven op de bestemmingsplankaart. De A woning staat aan de straatzijde en is met de voorgevel op de weg gericht en staat evenwijdig aan of haaks op het slotenpatroon. De rooilijnen van de boerderijen of woningen op de erven in het landelijk lint verspringen ten opzichte van elkaar. De bebouwing staat vrij op het erf en ligt enigszins terug van de straat.

De inhoud van een nieuwe woning op een woonbestemming is afhankelijk van de locatie en van datgene wat op de bestemmingsplankaart is aangegeven. De inhoud van een nieuwe woning mag op een agrarisch bouwvlak maximaal 750 m3 bedragen, tenzij u een stolp (terug)bouwt. De afstand van de woning tot de zijdelingse perceelsgrens is minimaal 3 meter (of de bestaande afstand als deze B minder is).

Uitstraling van de (stolp)boerderij Binnen het beleid van de gemeente zijn de structuur en de hoofdkarakteristieken van de boerderij en de stolp beschermd. Het uitgangspunt bij een stolp is één bouwlaag met piramidevormig dak, een lage goot en een vierkante plattegrond. Het woonhuis is óf onder het piramidedak gesitueerd óf als een apart volume tegen de stolp aangeschoven. Aan de buitenzijde van de stolp moet in principe zichtbaar blijven dat een stolp van oorsprong bestaat uit een woongedeelte en een werkgedeelte. C Aan een stolpboerderij mogen geen aanbouwen worden aangebracht, tenzij het om een staartstuk gaat. Ook de inrichting van het erf en het behoud van de solitaire Erfzonering woonbestemming: positie van de stolp zijn belangrijk. Zie voor details de welstandsnota. A Erfzonering in voorerf en achtererf. Voor elke zone gelden eigen specifieke regels voor veranderingen. B De gemeente kan voorwaarden stellen aan de plaats van een nieuw gebouw of bouwwerk in verband met een doorzichtas over uw erf. C Op de erfranden gelden zones die niet bebouwd en niet verhard mogen worden.

Sluit bij nieuwbouw aan bij de bebouwing in de straat. Van oudsher werden woningen evenwijdig aan het Het voorerf is binnen het gemeentelijk beleid beschermd verkavelingspatroon gebouwd. Zij kunnen daardoor schuin op de weg staan. Als de nieuwe woning dan recht met de bestemming ‘Tuin’. Bouwen op deze bestemming aan de straat wordt gebouwd, dan doorbreekt dat het karakteristieke straatbeeld. is vrijwel niet toegestaan. Het beleid geeft aan dat het voorerf een representatieve uitstraling heeft met vrij zicht op de boerderij. 26 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 27 De karakteristieke vorm van een stolp is beschermd in het beleid van de gemeente. is beschermd in het beleid van een stolp van vorm De karakteristieke Aanvullende tips en adviezen Aanvullende vergunningsvrije van Houdt u bij het bouwen bouwwerken van de rekening met het behoud als het Bouw, uitstraling van het voorerf. representatieve bouwwerken mogelijk achter deze veel mogelijk is, zo U kunt uw voorerf representatief de achtergevelrooilijn. met een boerentuin of een eenvoudige inrichten met gras combinatie van siersoorten en nutssoorten. Heeft u een dan kunt u de bomenrij rond erf of breder, van 20 meter en zijerfrandhet voorerf op de voor- en (langs de sloot is. als die niet (geheel) aanwezig herstellen voorerfgrens) beplanting. streekeigen Maak gebruik van inheemse, Het achtererfHet en de overgangszone woonbestemming achtererfZone van bestemmingen agrarische van Op het achtererf of bouwvlak) (bestemmingsvlak kunt u aan- bij de woning en bijgebouwen van de woning en uitbouwen staan vrij op het erf, Bijgebouwen bij voorkeur achter realiseren. alleen mogen bijgebouwen Bij een stolpboerderij de woning. Bij andere gebouwd. worden de achtergevelrooilijn achter mogen de bouwwerken woningen beginnen niet eerder lijn die vanaf (de vanaf de voorgevelrooilijn dan 3 meter naar de recht vanaf de zijgevel de voorgevel achter 3 meter loopt). zijerfgrenzen Uitstraling van het woonhuis van Uitstraling typen andere komenNaast stolpen er in de Zaanstreek Deze . de Zaanse zoals voor, en woningen boerderijen afhankelijk van het gebied. kunnen rijk zijn uitgevoerd, of sober In de gebouwd. ook moderne huizen Zaanse Er worden landelijke in linten lintbebouwing en staan de woningen van aan de uitstraling regels stelt De gemeente naast elkaar. materialen en kleuren en de architectuur, zoals huizen Zaanse dakbedekking. Hiervoor raadplegen. kunt u de welstandsnota Als u een nieuwe boerderij gaat bouwen, dan vindt de dan vindt gaat bouwen, boerderij Als u een nieuwe maar een eigentijdse, dat deze het belangrijk gemeente aan herkenbare heeft. regels architectuur stelt De gemeente het karakter zoals van de gevels, van de boerderij, de uitstraling materialen, kleuren en dakbedekking. Hiervoor kunt u de heeft raadplegen. De gemeente welstandsnota in bepaalde teruggebouwd. gebieden als richtlijn wordt dat een stolp Bouwwerken mogen hier alleen aan één zijde naast de woning worden gebouwd, aan die zijde die niet grenst aan openbaar gebied. Bouwwerken naast de woning mogen hoogstens 60 procent van de breedte van de woning breed zijn met een maximum van 5 meter. Alleen op een woonbestemming (bestemmingsvlak) mag het bijgebouw, als deze zijde van het erf aan openbaar gebied grenst, in principe alleen in het verlengde van de zijgevellijn worden gebouwd. De gezamenlijke oppervlakte van aan-, uit- en bijgebouwen bij een woning op het achtererf achter de achtergevellijn is maximaal 75 m2. Dit geldt voor erven waarvan de oppervlakte kleiner is dan 300 m2, gemeten vanaf 3 meter achter de voorgevel waarbij het Grote bedrijfsgebouwen bij een woning (geen stolp) oppervlakte van de woning niet meegerekend wordt. moeten minimaal 10 meter achter de voorgevellijn gebouwd worden. Als u echter belang hecht aan een Bij grotere erven (bestemmingsvlakken) geldt 100 m2. Het achtererfgedeelte evenwichtige uitstraling van uw erf, dan bouwt u de grote bedrijfsgebouwen minimaal 15 meter achter de achter de achtergevellijn van de woning is daarbij niet meer dan voor 50 achtergevel van de woning. procent bebouwd. De gemeente kan daarnaast eisen stellen aan de plaatsing van gebouwen op het erf in verband met een zichtlijn over het erf. Overige bouwwerken (geen gebouwen) kunt u bouwen op het bouwvlak of het bestemmingvlak wonen, volgens de regels van het bestemmingsplan. De erf- of terreinafscheiding mag in principe maximaal 1 meter hoog zijn. Als hij achter de voorgevel staat, mag hij 2 meter hoog zijn.

Zone achtererf voor agrarische bedrijfsgebouwen Als grote (agrarische) bedrijfsgebouwen naast of direct achter de woning of stolp staan, springen ze erg in het oog. Om ervoor te zorgen dat de boerderij of woning A in hiërarchie het hoofdgebouw blijft, terwijl bijgebouwen of bedrijfsgebouwen ondergeschikt zijn, is het belangrijk dat grote agrarische bedrijfsgebouwen op een ruime afstand achter de woning komen te staan. Om ervoor te zorgen dat de grote bedrijfsgebouwen niet naast de woning of direct achter de stolp komen te staan, werkt de gemeente met een zone voor grote bedrijfsgebouwen.

De zone voor grote (agrarische) bedrijfsgebouwen ligt vanaf 10 meter achter (het verlengde van) de voorgevel van de woning of vanaf 15 meter achter (het verlengde van) de achtergevel van de stolp (zie afbeelding ). Hier kunt u grote bedrijfsgebouwen realiseren. De gemeente kan eisen stellen aan de plaatsing van B gebouwen op het erf in verband met een zichtlijn over het erf. Loopt deze zichtlijn bijvoorbeeld over het bestaande erfpad, dan houdt u deze vrij van bebouwing. Het agrarische bouwvlak mag maximaal voor 70 procent bebouwd worden. Andere bouwwerken (geen gebouwen) zoals voedersilo’s, mestsilo’s, paardenbakken, hekken, etc. mag u alleen binnen het bouwvlak bouwen. Uitzondering hierop zijn (houten) damhekken.

Uitstraling bijgebouwen bij woning en bedrijfsgebouwen Voor aanbouwen aan de woning of bijgebouwen bij de woning gelden aparte C criteria, evenals voor bijgebouwen aan of bij een stolpboerderij. De gemeente maakt onder andere onderscheid tussen eenvoudige gebieden met basisregels Erfzonering agrarische bestemming: en gewogen gebieden met aanvullende regels. Voor aanbouwen aan een woning A Erfzonering in voorerf, tussenzone en bedrijfserf. Voor elke zone gelden eigen specifieke regels voor gelden andere regels dan voor vrijstaande bijgebouwen bij een woning. Daarnaast veranderingen. gelden er regels voor bij- en bedrijfsgebouwen bij boerderijen. B Uw gemeente kan voorwaarden stellen aan de plaats van een nieuw gebouw in verband met doorzicht over uw erf. C Op de erfranden gelden zones die niet bebouwd en niet verhard mogen worden. 28 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 29 Aanvullende tips en adviezen tips Aanvullende van de gemeente de regels volgens mogen Bij een stolp worden de achtergevelgrens achter alleen bijgebouwen Maar een erf ook voor gebouwd. is het voor een woning met en de positie van de woning het behoud van de solitaire uitstraling van het voorerf dat belangrijk representatieve bouwwerken of andere u vrijstaande bijgebouwen achter Als de ruimte bouwt. van de woning de achtergevelrooilijn op uw erf bijgebouw plaatst u het nieuwe dat niet toelaat, Opslag van de voorgevel. als mogelijk achter ver dan zo een hoge voor balen) zorgt ruwvoer (bijvoorbeeld ronde ruwvoer zo Zet in het landschap. van verrommeling mate het erf. mogelijk uit het zicht, aan de binnenzijde van veel sector in de agrarische zijn ook de Door de schaalvergroting erven op agrarische bijgebouwen de afgelopen (stallen/schuren) gesloten veelal De grote, geworden. groter decennia steeds beeld op het ruimtelijk invloed hebben een grote volumes en volume van de erven. is niet langer het grootste De woning het erf Alszichtlijnen over verdwijnen. naar het buitengebied de beplanting op de erfrandenbovendien zijn de ontbreekt, Om de identiteit zichtbaar. afstand van grote stallen/schuren versterken dat is het belangrijk te van het veenweidegebied gebouw past bij die van dede uitstraling van het nieuwe vormen en bont materiaalgebruik passenstreek. Bijzondere Systeembouwstallen niet. Belangrijk zijn rust en samenhang. golfplaat of damwandprofiel, met materialen zoals of schuren in Nederland hetzelfde en hebben overal staan overal beton uiterlijk. bij de kenmerken Door sluiten aan te van uw streek, u kwaliteit aan het landschap. voegt toe De kleur van deze stal sluit niet aan bij de kleuren van het landschap. Door kleuren te het landschap. De van stal sluit niet aan bij de kleuren deze kleur van en rust. ontstaan eenheid kiezen die passen in het landschap, De huidige landbouw krijgt door de steeds grotere gebouwen een gebouwen De landbouw krijgt huidige grotere door de steeds industriële uitstraling. Aan- of bijgebouwen bij een woning Aan- of bijgebouwen het gebouw, aan de vorm van regels stelt De gemeente materiaal aanzien van ende uitstraling ten het dak en kleuren. In de gebieden gelden naast de gewogen het bijvoorbeeld voor regels, aanvullende basisregels en de uitstraling qua of bijgebouwen aantal aanbouwen bijvoorbeeld zijn Basisregels materiaal en kleur. detaillering, één laag bestaat en plat of met eendat het bijgebouw uit De hellingshoek van de kapkap afgedekt. is gelijk wordt of kleiner de kap aan criteria Aanvullende van de woning. zijn dat de vormgeving van het bijgebouw aan voorkant nadrukkelijke zonder bescheiden is, ornamenten. De kap zijn op de kapmoet in vorm en richting afgestemd van het en op de woning Materialen zijn afgestemd hoofdgebouw. Kleuren zijn gedekt en landelijk,omliggende gebouwen. kleurenwaaier) de Zaanse (zoals aangepast aan de woning donkere kleur. in een gedekte of uitgevoerd bij een boerderijAan- of bijgebouwen dakkapellen vindt de gemeente Bij stolpen en aanbouwen zijn onder voorwaarden Ze in principe niet op hun plaats. mogelijk.slechts in beperkte mate zijn Aanbouwen de stelt mogelijk in traditionele staartvorm.Verder naast de basis- en bijgebouwen, voor gemeente criteria, extraaanvullende eisen aan de detaillering en de kunt u regels de volledige Voor op de boerderij. afstemming raadplegen. de welstandsnota Doorzicht over het erf(pad) vastgesteld. Binnen deze zone mag u geen gebouwen of andere De gemeente kan bij nieuwbouw of veranderingen op het erf bouwwerken bouwen of verharding aanleggen. Bij sommige een nadere eis stellen aan de situering van de bebouwing op het woonbestemmingen hebben de erfranden een tuinbestemming. erf in verband met het landschaps- en bebouwingsbeeld. Dit kan Bij woonbestemmingen is geen standaard zone vastgesteld. bijvoorbeeld als het doorzicht over het erf wordt bedreigd. Dit doorzicht kan over het erfpad of op een andere plaats op het erf De gemeente geeft in haar beleid aan dat vergroting van tussen de bebouwing doorlopen. bebouwde erven en andere aanpassingen aan het erf gepaard moeten gaan met een nieuwe landschappelijke inpassing, waarbij u streekeigen beplanting gebruikt. Verder geeft de gemeente aan Aanvullende tips en adviezen dat in het buitengebied de erven bij voorkeur afgeplant worden Wanneer u het doorzicht over uw erfpad of op een met windsingels of bomen. Op het voorerf horen beeldbepalende andere plaats over het erf herstelt, dan verhoogt dat direct de waarde van het erf. Belangrijk is dat u het erfpad niet op de erfranden aanlegt. Heeft u een erfpad en is dat onbeplant? Dan kunt u als er genoeg ruimte is Aanvullende tips en adviezen laanbomen langs het erfpad planten, zoals els, es, wilg of De bomenrij op de voor- en zijerfranden geeft het fruitbomen. Waar de ruimte voor grote bomen ontbreekt, veenweide erf zijn karakteristieke uitstraling. Op de kunt u kleinere soorten zoals els, lijsterbes of veldesdoorn achtererfrand staat geen beplanting. Soms is één erfrand toepassen. Ook kunt u fruitbomen of es in een lei-, knot- of (die niet op de wind ligt) onbeplant. Belangrijk voor de gekandelaberde vorm snoeien. identiteit van het veenweide erf is dat de beplanting op de erfranden wordt hersteld of nieuw aangelegd. Houdt u de breedte van de zone die de gemeente heeft vastgesteld aan tussen de perceelsgrens en het nieuwe Een bouwvrije zone op de erfranden gebouw en is deze minder dan 4 meter? Dan is er te weinig voor beplanting ruimte voor een karakteristieke bomenrij. U kunt op de De agrarische bouwvlakken zijn zodanig gesitueerd dat er ruimte erfranden dan beter alleen gras inzaaien. In dit geval staat langs de sloten is opengehouden voor zicht over en langs de de nieuwe stal of schuur open in het landschap en is een sloten en daarnaast ruimte beschikbaar is voor erfbeplanting representatief ontwerp van het gebouw des te belangrijker. als duidelijke afbakening van het erf. De breedte is minimaal 3 meter. Deze ruimte is op basis van maatwerk per bouwvlak

Om te voorkomen dat het karakteristieke doorzicht over het veenweide erf verdwijnt, Tegenwoordig is de beplanting op erven vaak heel dicht. Daarmee verdwijnt het kan de gemeente u bij nieuwbouw op uw erf vragen de zichtlijn over het erf(pad) open karakter van de erven steeds meer. naar het achterland te behouden.

30 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 31 Als u verplaatsbare elementen zoals ronde balen binnen ronde zoals elementen Als u verplaatsbare nauwelijks ze beplanting op het achtererf plaatst, vallen op in het landschap. Reserveer op de erfranden bij voorkeur 6 – 8 meter tussen Reserveer 6 – 8 meter op de erfranden bij voorkeur een bomenrij. de sloot en het gebouw voor Regel van de gemeente is dat nieuwe gebouwen op een op gebouwen is dat nieuwe de gemeente Regel van de erfgrens sloot) gebouwd (insteek minimale afstand van Op beplanting. inheemse de erfrand komt worden.

Reserveer minimaal 5 en liefst 8 meter tussen de perceelsgrens (insteek sloot) en de (insteek Reserveer tussen de perceelsgrens 8 meter minimaal 5 en liefst bomenrij een bebouwing voor kleine met een nieuwe boomsoort knotwilg, zoals bomen van de 2e grootte. Dit noemen we berk of lijsterbes. els, Reserveer minimaal 8 en liefst 10 meter tussen de perceelsgrens (insteek sloot) en de sloot) (insteek Reserveer tussen de perceelsgrens 10 meter minimaal 8 en liefst boomsoort wilg of een bomenrij es, bebouwing voor met een grote zoals nieuwe bomen van de 1e grootte. we Dit noemen iep. Groot erfGroot 60 meter) dan (breder Klein erf breed) 60 meter (tot

- Wanneer u een hoog gebouw gaat plaatsen, of een hoge bebouwingsintensiteit wilt, hoog gebouw gaat plaatsen, of een hoge bebouwingsintensiteit u een Wanneer of als u kiest gebruik dan de een algemeen in Nederland vormgeving, voor gebruikte de zij- en achtererfranden. beplanting voor wat meer gesloten Dit geldt bijvoorbeeld stapmolen of parkeerplaatsen Hiervoor met trailers e.d. een sleufsilo, ook voor kunt u met een enkele struikenrij elzenhakhoutsingel, een bomenrijeen (dubbele) (2e grootte) Voor en 2 rijen struikenof een windsingel van één rij gebruiken. bomen (2e grootte) Gebruik deze namelijk 10 – 12 meter. een windsingel heeft nodig, u meer ruimte langs de of stolp, van de woning de achtergevelrooilijn beplanting dan alleen achter of de bebouwingshoogte, bebouwingsintensiteit Hoe hoger de bebouwing. nieuwe op de erfranden. zone afmetingen de groene De bovengenoemde hoe meer verdicht Houd er rekening mee dat als de beplanting te de beplanting zijn minimale maten. voor daken gaat hangen of dat u vaker heeft, over snoeien. ruimte deze zult moeten weinig Houd er ook rekening mee dat een bomenrij vrij doorzichtig is. Tussen de stammen Tussen Houd er ook rekening mee dat een bomenrij vrij doorzichtig is. om bij het ontwerp is het belangrijk van Daarom door is de bebouwing goed zichtbaar. kenmerken. bij de streekeigen sluiten het gebouw aan te Staat er op uw erf streekeigen dan kuntéén erfrand u ook bebouwing, U kunt vrij dan de houden van beplanting. tussen het gebouw en de zone onbebouwde gestelde minimale door de gemeente sloot aanhouden. insteek Zijn de huidige erfranden bomenrij op beplant, laat de nieuwe dan aansluiten (deels) Als op de erfranden bomenrij. de aanwezige staat, dan kunt nog geen beplanting u de en zijerfranden. langs de voor- beplanting herstellen Een nadere toelichting op toepassing van bomen van de 1e en de 2e grootte is te is te bomen van de 1e en de 2e grootte van op toepassing toelichting nadere Een het Dit is het punt waarop sloot’. ‘insteek 5. Hierboven staat de term vinden in hoofdstuk De in de helling van het talud van de sloot. sloot ligt dus op insteek overgaat maaiveld maaiveldhoogte. n - n Erfranden beplanten tot 50 meter achter achtergevelrooilijn van de woning van Erfranden achtergevelrooilijn achter 50 meter beplanten tot Kiest een erf u voor met een karakteristieke bomenrij op de zijerfranden? U kunt dat als doen: volgt bomen. Hoog opgaande beplanting op de achtererven wil de gemeente voorkomen, op de achtererven opgaande beplanting bomen. Hoog wil de gemeente aanplant van de Voor weidevogels. de en vanwege waarborgen te om de openheid het achtererf beplanting op aanleggen van opgaande bomen en het heeft u een is gericht en de gemeente Het beleid van de provincie nodig. omgevingsvergunning van het veenweidegebied. en de openheid op behoud van het weidevogelleefgebied de erfranden gelden voor bedrijfsgebouwen agrarische Daarom voor die langs de zone de dan voor adviezen liggen andere de achtergevelrooilijn achter vanaf 50 meter erfranden liggen. bij de woning die dichter Bovendien heeft u ruimte nodig om de sloten mechanisch ambachtelijke context en bij de aanwezige karakteristieke te onderhouden. Verder vraagt een bomenrij veel minder bebouwing (bv. de stolp) op het erf. De erfranden zaait u onderhoud dan een struikenrij, elzensingel of windsingel. alleen in met gras (geen andere beplanting). In een gebied waar weidevogels niet aanwezig zijn, kunt u desgewenst op Erfranden beplanten agrarisch erf vanaf 50 meter achter een erfrand een knotbomenrij planten. Informatie over de de achtergevelrooilijn van de woning verspreiding van weidevogels is beschikbaar bij Landschap Vanuit het oogpunt van de landschappelijke kwaliteit van Noord-Holland. het veenweidegebied is het belangrijk om achtererven n U kiest voor binnen het gemeentelijk beleid passende met bedrijfsbebouwing op een zorgvuldige manier in het bebouwing, maar zonder een direct op de streek afgestemd landschap in te passen. Het open veenweidegebied is een heel ontwerp. Of u gaat hoge bebouwing of een hoge belangrijk broedgebied voor weidevogels zoals grutto en kievit. bebouwingsdichtheid bouwen: Weidevogels houden een bepaalde afstand tussen hun nest - Reserveer minimaal 8 en liefst 10 meter tussen de insteek en bebouwing of beplanting. In beplanting zitten roofdieren sloot en het bouwwerk voor een dubbele rij wilgen- of zoals kraaien op de uitkijk naar weidevogelnesten. Agrarische elzenhakhoutsingel of een enkele struikenrij (struweelhaag). bouwvlakken worden in de regel naar achteren toe uitgebreid. Afhankelijk van het type gebouw is een knotbomenrij of De bebouwing kan dan meer in de richting van de kern van een bomenrij van zwarte els ook een mogelijkheid. het weidevogelbroedgebied komen. Gebruik in de zone voor - Reserveer minimaal 10 tot 12 meter tussen de insteek sloot bedrijfsgebouwen vanaf 50 meter achter de achtergevelrooilijn en het bouwwerk voor een gesloten windsingel met 2 tot 3 van de woning zo min mogelijk hoge beplanting. Het rijen struiken (geen bomen). beplanten van de erfranden kunt u als volgt doen: Een mooi gebouw, dat kwaliteit aan het landschap toevoegt n U kiest voor een optimale landschappelijke inpassing van heeft altijd de voorkeur boven het inpakken met dichte het nieuwe gebouw in het veenweidelandschap dat ook beplanting. rekening houdt met het weidevogelleefgebied: - Reserveer minimaal 5 en liefst 8 meter tussen de Bij het maken van keuzes voor inpassing van een bedrijfserf in perceelsgrens (insteek sloot) en de nieuwe bebouwing en het landschap is maatwerk heel belangrijk. Voor ondersteuning maak gebruik van een in de streek passend ontwerp voor bij het maken van uw plannen kunt u contact opnemen met de het nieuwe gebouw zodat u kwaliteit toevoegt aan het gemeente of Landschap Noord-Holland. landschap. Laat het ontwerp aansluiten bij de regionale

Markering van de randen is belangrijk voor de herkenbaarheid van de erven in het In een open weidevogelgebied kan een erfrand rond een in de streek passende open landschap. De bomenrij op de erfranden vormt het kader rond de gebouwen bebouwing ook prima zonder beplanting blijven. in het landschap.

32 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 33 nrichtingsplan f­i tips en adviezen Aanvullende Met karakteristieke erfbeplanting maakt u uw erf compleet versterkingen draagt u bij aan de van het van de identiteit 2). U kunt bijvoorbeeld (zie hoofdstuk veenweidegebied van het voorerfhagen als afscheiding of moestuin) (tuin zijn hagen op de zij- of achtererfgrenzen op, aanleggen. Let de kunt voor u leibomen planten niet karakteristiek.Verder Denk ook aan solitaire van de boerderij. zuid- of westgevel bomen op het voorerf op het achtererf. of een notenboom kunt een kleine is op het zij- of achtererf, Als er ruimte met een stuk of vijf bomen half-hoogstamfruitboomgaard Hiermeeplanten. kunt u bijvoorbeeld het zicht op grote boomgaarden stallen op het achtererf Grote wegnemen. zijn niet karakteristiek erf. Zie daarnaast op het veenweide van herstel voor van dit hoofdstuk paragraaf ook de eerste authentieke kenmerken, het vervangen van niet streekeigen kenmerken en het inpassen van bestaande bouwwerken. Snoeihout kunt u verwerken tot takkenril. Hierin kan een winterkoning broeden of broeden een winterkoning Hierin kan takkenril. Snoeihout kunt tot u verwerken een egel overwinteren In hoofdstuk 4 kuntIn van een stappenplan u aan de hand hoofdstuk uw eigen ontwerpschets stap (her)inrichtingstap voor voor van uw erf erfinrichting tekenen.over advies U kunt voor bij en mogelijkhedenterecht bijdrage een financiële voor U kunt ook een er Noord-Holland. Landschap laten opstellen. In zo’n plan staat waar de bebouwing komt, In opstellen. laten zo’n waar welke karakteristiek beplanting onderhoud is en welk de beplanting nodig heeft. De erf. erfbeplanting samen een fraai en de bebouwing vormen Van het snoeihout kunt u takkenrillen maken. Zo’n takkenril het snoeihout kunt u takkenrillen Van maken. Zo’n en kleine schuil- en nestgelegenheid. biedt vogels zoogdieren aanleg en onderhoud van bomenrijen, over Meer informatie 5. kunt beplanting in hoofdstuk u vinden windsingels en andere Hier vindt u ook de lijst van inheemse boom- en struiksoorten. Op het agrarisch bouwvlak en een woonbestemming kunt bouwvlakOp het agrarisch u en een woonbestemming het bouwvlak beplanting aanleggen. Buiten vergunning zonder Via is beplanting niet toegestaan. wonen of bestemmingsvlak is het mogelijk hoogopgaande een omgevingsvergunning gaan Dit dient altijd in samenhang te planten. beplanting te met het advies van een deskundige op het gebied van natuur en landschap. Maak uw erf compleet met streekeigen streekeigen met uw erf compleet Maak erfbeplanting hanteertDe bomen. gemeente lijst met bijzondere een Deze bomen. Hierop bijzondere monumentale en staan het Voor in principebomen mogen gekapt niet worden. nodig (zie heeft van houtopstanden u een vergunning vellen Bomen die op uw ‘kapvergunning’). onder gemeente website zonder staan en die niet op de lijst staan mag u eigen grond kappen. van de vergunning geeft De gemeente aan dat groei erven van de bebouwde aanpassing omvang of een andere van het erf het opnieuw inpassen van moet gaan met gepaard Verder het erf beplanting. het landschap met streekeigen in geeft aan dat de voortuin de gemeente en het achtererf van bij het type passen moeten boerderij. een stolpboerderij Aanleg van een paardenbak is binnen de agrarische bestemmingen en de woonbestemming toegestaan onder voorwaarden. U moet hiervoor een omgevingsvergunning aanvragen.

Voor het aanleggen van de paardenbak op het bouwvlak of bestemmingsvlak (op het erf) gelden de volgende voorwaarden: n Één buitenrijbaan, of paardenbak van minimaal 400 m² en maximaal 1200 m2. n Aanleggen in het verlengde en achter de bestaande bebouwing op het erf. Aanleg paardenbouwwerken n Zo dicht mogelijk bij de bestaande bebouwing. De afstand Voor het houden van paarden en het aanleggen of bouwen tussen rijbak en woning van derden bedraagt minimaal van paardenbouwwerken zoals een rijbak, paddock, 25 meter bij paardenbakken voor hobbymatig gebruik en stapmolen en dergelijke gelden aanvullende regels, naast 50 meter voor bedrijfsmatig gebruik. hetgeen hierboven is omschreven. Deze regels zijn voor de n Bij de rijbak mogen ten hoogste zes lichtmasten worden hobbymatige paardenhouderij enigszins anders dan voor de geplaatst met een maximale hoogte van 6 meter. De bedrijfsmatige paardenhouderij. In de gemeente Zaanstad zijn lichtbundel van de lichtmasten dient volledig op de rijbak gebieden aangewezen waar hobbymatige paardenhouderij en gericht te zijn en is alleen toegestaan tussen 7:00 en 23:00 uur. bedrijfsmatige paardenhouderij worden toegestaan, gebieden n Wordt een ontgraving of grondverbetering toegepast dieper waar alleen hobbymatige paardenhouderij wordt toegestaan dan 30 cm beneden het maaiveld, dan moet er mogelijk een en gebieden waar geen paardenhouderij wordt toegestaan. archeologisch onderzoek worden uitgevoerd. In de beleidsnota ‘Paarden houden in het Zaanse landschap Andere voorwaarden, die voor het hobbymatig dan wel ’kunt u nagaan waar deze gebieden liggen.Paardenvoor­ bedrijfsmatig houden van paarden verschillend zijn, komen aan zieningen zijn alleen toegestaan onder voorwaarde van goede bod in de volgende sub paragrafen. landschappelijke inpassing en als rekening wordt gehouden met de kenmerkende structuur van het erf, zoals de sloten rond het erf, de doorzichtlijn over het erf van minimaal 2 meter breed, het groene voorerf en het inpassen met streekeigen Aanvullende tips en adviezen beplanting. Een inpassingsplan is onderdeel van de aanvraag. Als u de paardenbak achter de bestaande bebouwing Bij erven met minder dan 300 m² achtererfgebied (achter op het achtererf, langs de erfrand, aanlegt, kunt u achtergevel) is maximaal 50% of tot 75 m² aan bijgebouwen deze het beste inpassen met een rietkraag langs de of bijbehorende bouwwerken (anders dan een buitenrijbaan) oevers. Wilt u liever de bomenrij doortrekken langs toegestaan. Bij grote erven is dit maximaal 100 m². de buitenrijbaan, dan kunt u het beste kiezen voor knotbomen. Deze blijven laag en verstoren de openheid daardoor het minst. Gebruik voor omheining rondom de paardenbak/paddock bij voorkeur opengewerkte, houten hekwerken van maximaal 1,50 meter hoog, in een donkere gedekte kleurstelling (grijs, bruin of donkergroen). Om ervoor te zorgen dat vogels en andere dieren en planten zo min mogelijk last hebben van het licht van de lichtmasten rond de rijbak, kunt u het beste meerdere lichtmasten plaatsen (4 – 6) met een lagere lichtintensiteit in plaats van één lichtmast met een hoge lichtintensiteit. Daarnaast kunt u het beste LED lampen gebruiken in een kleur waarvan bekend is dat die het minste storend effect heeft op natuur. Hekken, rijbakken en lichten van paardenhouderij bepalen steeds vaker het landschapsbeeld.

34 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 35 LED lampen (groen voor vogels en geel voor vleermuizen) zijn minder vleermuizen) en geel voor vogels voor LED lampen (groen dieren. deze voor storend Bestaande situaties kunt u verbeteren met streekeigen beplanting, zoals zoals beplanting, met streekeigen Bestaande situaties kunt u verbeteren het erf is als bij herinrichting van Nog beter ook haag. een geschoren ingepast. worden zorgvuldig paardenbouwwerken Een rijbak bouwt u op het bestemmingsvlak wonen of het bouwvlak. wonen bestemmingsvlak rijbak bouwt u op het Een De hiervoor de gemeente rijbak landschappelijk is dat de van voorwaarde met een bomenrij op de erfrand. bijvoorbeeld ingepast, wordt Gebruikvan schriklint op in het open als afrastering erg valt Schrikkoordlandschap. In is hiervoor de eerste een goed alternatief. bespraken welke al afrastering hetwe hoofdstuk van dit paragraaf Opslag van ruwvoer in het landschap past. (bijvoorbeeldbeste in van verrommeling een hoge mate voor balen) zorgt ronde het zicht, aan mogelijk uit veel ruwvoer zo Zet het landschap. kunt u contact adviezen nadere Voor erf.de binnenzijde van het Noord-Holland. opnemen met Landschap Een bedrijfsmatige (professionele) paardenhouderij is een volwaardige is een volwaardige paardenhouderij (professionele) bedrijfsmatige Een bedrijfsresultaat. van voldoende gericht op het genereren paardenhouderij, met meer dan vijf rekent paardenhouderijen De Zaanstad gemeente als ook als de paarden paardenhouderij, onder de bedrijfsmatige paarden De gemeente inkomsten gehouden en geen opleveren. worden hobby en maakt onderscheid tussen productiegerichte paardenhouderij paardenhouderij Productiegerichte gebruiksgerichte paardenhouderij. is ook bestemming Onder deze bestemmingen. valt onder de agrarische als nevenfunctie maximaal tien gebruiksgerichte paardenhouderij tot waaronder gebruiksgerichte paardenhouderijen, Volledig mogelijk.paarden Nieuwe maneges worden ‘Sport’. vallen onder de bestemming de manege, in principe Nieuwe kunnen niet toegestaan. paardenhouderijen alleen op bestaande bouwvlakken veel Daarbij dan zo moet gevestigd. worden gemaakt van de bestaande opstallen. mogelijk gebruik worden en bouwwerkenAlle gebouwen ook parkeerplaatsen, (waaronder gebouwd. binnen het bouwvlak moeten worden mestplaat en voeropslag) mestplaat en trailers komen op het bouwvlak bij voorkeur in Voeropslag, voorwaarde Een is dat het parkeren bedrijfsgebouwen. van grote de zone door Verrommeling voertuigen bezoekers van plaatsvindt op eigen terrein. een vergunning voorkomen. voor trailers wil de gemeente Bij een aanvraag moet daarom voor een gebruiksgerichte paardenhouderij of ontheffing gestald zullen worden. de paardentrailers hoe en waar aangegeven worden Bedrijfsmatige paardenhouderij Bedrijfsmatige Als uw erf klein te kunt wonen) omgevings u een (bestemmingsvlak ­ is, aanleg van een rijbaan, op agrarische (deels) voor aanvragen vergunning C’. ‘Stappenplan H 4 meer informatie Zie voor (weiland). grond Hobbymatige paardenhouderij Hobbymatige paarden is kleinschalig,De paardenhouderij hierbij hobbymatige worden houden van Het hobbymatig gehouden als liefhebberij. worden of pony’s Als u een toegestaan. milieuvergunning is zonder of pony’s vijf paarden indient, dan is de milieuwetgeving een bouwvergunning voor aanvraag u op uw dat daarin men het aantal paarden een richtlijn en weegt heeft Aanleg of paddock daarin van een paardenrijbak mee. gronden of wonen gebruik is mogelijk op het bestemmingsvlak hobbymatig voor bouwvlak.een agrarisch bouwwerken Andere een longeerkraal zoals of niet mogelijk.stapmolen zijn op een woonbestemming Voorbeelderf

‘Pensionstal Van Beurden’ in de gemeente Landsmeer Voor het houden en rijden van paarden zijn voorzieningen nodig, die veel ruimte vragen. Paardenbakken zijn hier het bekendste voorbeeld van. Deze rijbakken of paddocks zie je steeds vaker in het landschap op of bij woon- of boerenerven. Rijbakken en andere paardenbouwwerken zoals stapmolens vallen erg op in het landschap als deze niet op een zorgvuldige manier op het erf zijn ingepast. Om paardenhouders te inspireren hun (toekomstige) paardenbak en andere paardenbouwwerken goed op hun erf in te passen, zijn ‘voorbeeldpaardenhouderijen’ Het voorerf wordt karakteristiek ingericht met leibomen, haag en boerenheesters. ingericht. Dit is voor elk type landschap in Laag Holland gedaan. Eén in een droogmakerij; Stal Bastiaan, één in de binnenduinrand; voor het landschap. Op het erf zijn 15 paardenboxen, een De Sterrenhoeve en één in het veenweidegebied: Stal Van buitenrijbaan, 3 paddocks en een parkeerplaats voor trailers Beurden. Ook voor andere erfeigenaren is het leuk om de erven aanwezig. Daarnaast beschikken zij over 8 hectare weiland. te bezoeken om ideeën op te doen voor erfinrichting. Hieronder volgt een korte presentatie van de voorbeeldpaardenhouderij Op dit veenweide erf was de bebouwing al zodanig voor het veenweidegebied in Laag Holland: ‘Stal Van Beurden’ aan gesitueerd dat er goede mogelijkheden waren om de Purmerland 94 in de gemeente Landsmeer. paardenbouwwerken op een mooie manier op het erf in te passen. De herinrichting tot voorbeeldbedrijf bestond uit Pensionstal Van Beurden ligt in het veenweidegebied in de het aanleggen van streekeigen beplanting en het aanpassen gemeente Landsmeer. De bodem bestaat uit veengrond. Corina van de paardenbouwwerken. Het voorerf is representatief van Beurden heeft met haar man sinds 2011 een pensionstal ingericht met leilinden, hagen en enkele boerenheesters. De voor 15 pensionpaarden. Zij willen laten zien dat het goed coniferenhaag bij het terras is vervangen door een haag die mogelijk is om paardenhouderij te combineren met goede zorg beter past bij het veenweide erf.

Corina van Beurden heeft een kleinschalige pensionstal. ‘Met mijn voorbeelderf wil ik laten zien dat je als paardenhouder kunt bijdragen aan een beter landschap.’

36 HOOFDSTUK 3 | ONTWIKKEL UW ERF TOT VISITEKAARTJE VAN DE ZAANSTREEK 37 De oevers worden minder steil gemaakt. Langs de oever de oever gemaakt. Langs minder steil De worden oevers met een bloemrijke oeverbeschoeiing een natuurlijke komt oever en knotwilgen, mooi in het om de paardenbakken passen. landschap in te Op de erfranden komt een bomenrij en langs de schuur Op langs de schuur een bomenrij en de erfranden komt een elzensingel. in de paddock. Paarden Trailers en ronde balen liggen aan de binnenzijde van balen liggen aan de binnenzijde van en ronde Trailers het erf tussen de bebouwing opgeslagen. Voor de afrastering van de paddocks en de weiden is koord gebruikt. Koord kan gebruikt. Koord is koord de afrastering van de paddocks en de weiden strak Voor valt het veel vergrijst, loop van de jaren het in de gespannen en doordat worden minder op in het landschap dan lint. Op de zijerfranden van het voorerf zijn karakteristieke bomenrijen van els en fruitsoorten geplant. Om de kantine passen en de garage landschappelijk in te is aan de noordkant een rij knotwilgen De aangeplant. werktuigenschuur en zijn aan de zuidkant de paardentrailers door een de stalling voor afgeschermd elzenhakhoutsingel. Daarnaast van de erfgrenssloten is het plan om de oevers zodat een fraaie oeverbeschoeiing lager, te maken harde en de nieuwe flauwer gras-oever kan het erf ontstaan. Het doorzicht over de voor is behouden doordat hekwerk open houten Op voor omheining van de paddocks is gekozen of koord. knotbomenhet achtererf zorgen op de erfranden en bloemrijke een voor oevers landschappelijk fraaie inpassing van paddocks en paardenrijbak. Het oorspronkelijke plan van de eigenaars was om een natuurvriendelijke oeverbeschoeiing aan te bloemrijke om een waardevolle te oevers rietoever leggen langs de afgekalfde helaas moment van schrijven maar het hoogheemraadschap wil hier op het creëren, te Wegens niet aan meewerken. voorlopig onveranderd. daarom De blijven oevers op het erf ruimte weinig het erf is achter een longeerkraal in het weiland aangelegd. met gras. begroeid kraalDeze walletje, op dankzij een aarden valt nauwelijks Voorbeeldpaardenhouderij Voorbeeldpaardenhouderij Beurden’. van ‘Stal Ontwerp uw 4 eigen erf

Met het stappenplan uit dit boekje kunt u uw eigen erf ontwerpen en inrichten als u bouwplannen heeft of uw erf wilt veranderen of herinrichten. Het stappenplan bestaat uit verschillende onderdelen. De eerste stap is het vastleggen van de uitgangssituatie. Daarvoor maakt u een plattegrond van uw huidige erf als basis voor uw ontwerp en inrichtingsschets. Het tweede deel, stappenplan A, gebruikt u voor het behouden en terugbrengen van streekeigen kenmerken van het veenweide erf en voor het bepalen van de plaats van nieuwe gebouwen of andere bouwwerken op het erf. Hierna gaan we in op het vergroten van uw erf en bouwvlak en de aanleg van een paardenbak buiten het bestemmingsvlak wonen. Hiervoor gebruikt u de stappenplannen B en C.

In het stappenplan zijn zowel de regels als de richtlijnen van de gemeente verwerkt. Daarnaast staan de aanvullende maatregelen genoemd die u kunt nemen om uw erf weer volledig streekeigen te maken. Mocht u er niet uitkomen, dan kunt u contact opnemen met uw gemeente of met Landschap Noord-Holland.

38 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 39 Stap 6, 7 en 8 Teken aanwezige fruitbomen of hoogstamfruitboomgaard of hoogstamfruitboomgaard fruitbomen aanwezige Teken het erfpad.en de laanbomen langs en bosjes bomen, leibomen solitaire aanwezige Teken op het erf. hagen, siertuin de aanwezige en moestuin. Teken Stap 5 6. 7. 8. van de bestaande situatie op ontstaat een plattegrond Zo het erfpaduw erf. Hierop alle gebouwen, staan met oprit, het om enkele Het is handig kopietjes en de beplanting. water maken het intekenente van de vervolgstappen. voor Nog tekenen, waarbij opnieuw te u handiger is de plattegrond bouwwerken,dan de gebouwen, en beplanting verharding U kunt dit eenvoudig weglaat. die verwijderd gaan worden makendoen door gebruik te van carbonpapier waarmee u uw kuntuitgangssituatietekening overtrekken. Stap 3 en 4

Bepaal de afmetingen van uw erf (afmeting tussen de met een zwarte pen op het Teken of erfgrenzen). sloten van uw erf. Neem voor grenzen ruitjespapier de huidige door van 0,5 cm. Als de begrenzing elke 2 ruiten 5 meter met blauw. sloten teken dan deze bepaald, wordt sloten ligt, tekent u een zwarte geen sloot op de grens Waar lijn. en het bijgebouwen (stolp), de huidige woning Teken erfpad. dat de Maak zorgen gebruik van de ruitjes om te verhoudingen kloppen. Ga bij voorkeur om de naar buiten meten. stappen of met een meetlint op te uit te afstanden Google Earth is een handig hulpmiddel. de bestemming in voor het bestemmingsvlak Teken het bouwvlak bestemmingen overige voor Teken wonen. de bestemmingsplankaart informatie nadere in. Zie voor op www.ruimtelijkeplannen.nl. van de gemeente bouwwerken de overige paddock, (zoals silo, Teken mestplaat, parkeerplaatsen, op het erf etc) in. bomenrijen of beplanting op de aanwezige Teken erfranden het erf. rondom Stap 1 en 2 2. 3. 4. 5. 1. Allereerst heeft u ruitjespapier nodig van 0,5 x 0,5 cm. Verder Verder heeft van 0,5 x 0,5 cm. u ruitjespapier nodig Allereerst heeft u kleurpotloden De illustraties bij de diverse nodig. inspiratie. stappen dienen ter De uitgangssituatie tekenen uitgangssituatie De Bouwen op uw erf

A. Bouwen binnen het agrarisch bouwvlak of bestemmingsvlak wonen Met dit stappenplan brengt u de randvoorwaarden en richtlijnen van de gemeente in het ontwerp. De randvoorwaarden en richtlijnen beschermen een aantal kernwaarden van het veenweide erf. De verschillende tekstkleuren geven de zwaarte van de maatregel aan:

BLAUWE TEKST: Dit zijn de randvoorwaarden van de gemeente, deze zijn altijd verplicht toe te passen.

GROENE TEKST: Uitgangssituatie Dit zijn de richtlijnen vanuit de gemeente en zijn leidraad bij inrichting van het erf. U kunt ze in overleg met de gemeente aanpassen aan de ter plekke geldende situatie.

Daarbij geven we zo nodig in zwarte tekst aanvullende (vrijblijvende) maatregelen aan die u aan uw ontwerp kunt toevoegen voor bescherming van de overige kernwaarden van het erf. In de voorbeeldtekeningen bij de stappen zijn voor de overzichtelijkheid de bestaande beplanting en het huidige erfpad weggelaten. In de uitgangsituatie zijn alleen de bestaande sloten en gebouwen weergegeven.

1. De aanwezige kavelsloten (zijsloten en wegsloot) niet verwijderen of veranderen. De overige erfgrenssloten kunt u eventueel verplaatsen als dat nodig is. Voor dempen of het veranderen van sloten heeft u een omgevingsvergunning nodig. Langs sloten geen hoge houten oeverbeschoeiing toepassen.

2.  Ontbreken er sloten op de grenzen van uw erf? U kunt uw erf nog waardevoller maken door deze sloten terug te brengen:

a. Trek de eventueel nog in het weiland aanwezige kavelsloot recht door langs Stap 1en 2a uw erf naar de weg(sloot) waaraan uw erf ligt. De kavelsloot sluit dan aan op de eventuele wegsloot. De breedte van een verkavelingssloot sluit aan op de huidige breedte van de bestaande kavelsloot. Als er bebouwing staat op de plaatst van de vroegere kavelsloot, dan kunt u de sloot niet terugbrengen. De wegsloot alleen terugbrengen als deze vroeger aanwezig was. Bovendien heeft dit alleen zin als u deze kunt aansluiten op de nog aanwezige sloot langs de weg. b. Teken op de overige erfgrenzen zonder sloot een erfgrenssloot. De breedte van een erfgrenssloot is ongeveer 2,5 – 3 meter. Streef bij het terugbrengen van de watergangen naar rechte lijnen, zodat uw erf maximaal 4 hoeken heeft. De achtererfgrenssloot kunt u aanbrengen net buiten de achtergrens van uw bestemmingsvlak of bouwvlak. Houd minimaal 3 en liefst 10 meter afstand tussen de grens van het bouw- of bestemmingsvlak en de insteek van de nieuwe sloot. Als u dat te ver naar achteren vindt liggen, dan kunt u deze op minimaal 3 en bij voorkeur 10 meter achter de achtergevel van het meest achterop uw erf gelegen gebouw of ander bouwwerk intekenen. Houdt hierbij rekening met de ruimte voor eventuele gebouwen of andere bouwwerken die u wilt gaan bouwen op uw erf. Stap 2b en 2c

40 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 41 Stap 4c en 5 Stap 4a en 4b Stap 3 (bij stolp)

De Als de Deze zone hoeft zone niet ingekleurdDeze Voorkom grootschalige verharding en opslag en opslag verharding grootschalige Voorkom een zichtlijn van de weg naar het achterliggende naar open een zichtlijn van de weg

Geef het erf(pad) de doorzichtlijn over kleur, een opvallende

Indien uw erf de bestemming ‘wonen’ heeft deel van overige dan is het ‘wonen’ Indien uw erf de bestemming over het erfpad over Is er geen zichtlijn op uw erf aanwezig, overweegt u dan deze terug te brengen brengen te Is er geen zichtlijn op uw erf overweegt terug u dan deze aanwezig, bouwwerken. schuttingen of andere door het verwijderen van beplanting, land. Houdt deze zichtlijn vrij van bebouwing of beplanting. Het erfpad zichtlijn vrij van bebouwing of beplanting. Houdt deze land. is circa breed. 4 meter zichtlijn niet over het erfpadzichtlijn niet over kan plaats op een andere lopen, dan tekent u deze het erfover in. Teken bijvoorbeeld oranje. Teken, indien aanwezig, de brug over de wegsloot. de wegsloot. de brug over indien aanwezig, Teken, bijvoorbeeld oranje. U kunt, als er genoeg ruimte is, langs het erfpadU kunt, is, als er genoeg ruimte aan een of beide zijden zijn. De laanbomen aanwezig niet (volledig) laanbomen tekenen,als deze van het erfpad. van de verharding staan 0,5 meter tussen de bomen De ruimte Reserveer van de laanbomen per rij de breedte voor onderling is 6-10 meter. minimaal 6-8 meter. Voor het dempen of graven van sloten heeft sloten van dempen of graven het Kleur Voor blauw in. sloten de nieuwe nodig. u een omgevingsvergunning het erf, achter de achtergevel van de woning het ‘achtererf’. Ga dan door naar punt 4. Ga 4. dan door naar punt ‘achtererf’. het van de woning de achtergevel het erf, achter Heeft Meet uw erf teken bij een dan de tussenzone: bestemming, een andere de en bij voorkeur achter 15 meter de voorgevelrooilijn achter 10 meter woning Meet lijn tussen de zijerfgrenzen. bij een een rechte en trek achtergevelrooilijn en trek de achtergevelrooilijn 15 en bij voorkeur achter meter 20 stolpboerderij kleur. een lichtgele Geef lijn tussen de zijerfgrenzen. de tussenzone een rechte op voorerven. b.  c.  Bepaal aan de hand van de bestemmingsplankaartBepaal aan de hand van hoe de tuinbestemming Op de ontwerp. in op uw op uw erf dit dan hetzelfde ligt en teken bouwen, bouwwerken of andere bijgebouwen mag u geen tuinbestemming lijn aan beide kanteneen rechte Trek aan de woning. uitbouwen behalve de tussen De ruimte naar de zijerfgrenzen. van de woning van de achtergevel valt dat Vaak voorerf. is het lijn (achtergevelrooilijn) en deze wegsloot/voorerfgrens Geef het voorerf van de gemeente. (inclusief de samen met de tuinbestemming kleur. een lichtgroene tuinbestemming) c.  zone achter deze overgangszone is het bedrijfserf. is het bedrijfserf. overgangszone deze achter zone te worden. De overgangszone en het bedrijfserf De het agrarische samen vormen overgangszone worden. te ‘achtererf’. Zichtlijn over het erf(pad):Zichtlijn over a.  

4. 3. in. de tuinbestemming Teken de erfzonering Begin in. met het voorerf. Teken

Doorzicht het erfpad over door. tussen de gebouwen 5. Teken de zone langs de erfranden waar niet gebouwd mag worden. Als een erfrand niet begrensd wordt door een sloot, dan meet u vanaf de erfgrens. De zone ligt langs de zij- en achtererfranden: a. Bepaal bij een woonbestemming de breedte van de eventuele tuinbestemming die op de bestemmingsplankaart staat ingetekend op de zij- en achtererfranden. Teken deze in op uw ontwerp door vanaf de tuinbestemming op het voorerf een rode stippellijn parallel aan sloot of erfgrens te tekenen. Deze zone is tenminste zo breed als de gemeente op de bestemmingsplankaart aangeeft. Houdt u, indien mogelijk, bij voorkeur

minimaal 5 en liefst 8 – 10 meter breed aan (zie groene stippellijn in voorbeeld). Kenmerkend beeld van bomen dicht rond de boerderij. Dit zijn de erfrand-zones die vrij blijven van bebouwing. b. Bepaal bij een agrarische (of overige) bestemming de breedte van de zone die de gemeente heeft vastgesteld voor uw bouwvlak tussen de bouwvlakgrens en de sloot. Teken vanaf de tuinbestemming op het voorerf een rode stippellijn parallel aan sloot of erfgrens. Deze zone is zo breed als de gemeente op de bestemmingsplankaart aangeeft en minimaal 3 meter, maar bij voorkeur minimaal 5 en liefst 8 m breed (zie groene stippellijn in voorbeeldtekening) vanaf de insteek sloot als uw erf smaller is dan 60 meter. Is uw erf breder dan 60 meter, dan bij voorkeur minimaal 8 en liefst 12 meter aanhouden. Voor de achtererfgrens 5 meter aanhouden. Dit zijn de erfrand-zones die vrij blijven van bebouwing.

6. Teken op de zij-erfranden opgaande streekeigen beplanting. Houdt de achtererfrand vrij van beplanting (alleen gras): a. Woonerf en het voorerf en de overgangszone van het agrarische erf: n Zone ingetekend van 4 meter of minder breed: gras (alleen bij op de streek afgestemde bebouwing) Stap 6  n Zone ingetekend van 5- 8 meter: een bomenrij van de 2e orde (zwarte els, knotwilg, etc)  n Zone ingetekend van 8-10 meter (erf breder dan 60 meter): een bomenrij van de 1e orde (wilg, es, iep). In de overgangszone van het agrarische erf kunt u als u een hoge dichtheid aan bijgebouwen of bouwwerken heeft staan ook wat dichtere beplanting op de erfranden aanleggen zoals een wilgen- of elzenhakhoutsingel, of een bomenrij met een struikenrij.

b. Zone agrarisch bedrijfserf verder dan 50 meter achter de achtergevelrooilijn woning: n U kiest voor een optimale inpassing van het nieuwe gebouw in het veenweidelandschap dat ook rekening houdt met het weidevogelleefgebied: Met het aanbrengen van beplanting op de erfranden, Laat het ontwerp aansluiten bij de regionale ambachtelijke context en bij de kunt u gebouwen en ruwvoeropslag op een aanwezige karakteristieke bebouwing, zoals de stolp op het erf. U kunt de streekeigen manier in het landschap inpassen. erfranden dan met gras inzaaien en deze onbeplant laten. In een gebied waar geen weidevogels aanwezig zijn, kunt u desgewenst op de erfranden een knotbomenrij intekenen.  n U kiest voor reguliere, in het gemeentelijk beleid passende bebouwing, maar waarvan het ontwerp niet direct op de streek is afgestemd (waaronder hoge of een hoge dichtheid van bebouwing):

42 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 43 Contrast tussen streekeigen bouwstijl en een uniform bouwstijl tussen streekeigen Contrast in Nederland overal gebouw dat tegenwoordig Door een streekeigen kiezen voor te gebouwd. wordt uw streek. van aan de identiteit u bij bouwstijl draag ronde containers, gebouwen, het inpassen van Voor balen en machines op het achtererf kunt een u beter Reserveer dan een bomenrij. windsingel gebruiken hiervoor is 10 meter dan minimaal 8, maar beter en sloot. Gebruik op meer dan 50 tussen gebouwen geen hoge de woning van de achtergevel achter meter bomen, maar struiken.

De Hiernaast gelden de Teken bedrijfsgebouwen bedrijfsgebouwen Teken en de zones op de erfrandenen de zones houdt u De woning staat aan de straatzijde en is met de voorgevel op de staat aan de straatzijde en is met de voorgevel De woning minimaal 10 meter achter de voorgevelrooilijn van de woning of 15 meter of 15 meter de woning van de voorgevelrooilijn achter minimaal 10 meter gebouw in de in. Het nieuwe stolpboerderij een van de achtergevel achter mogelijk in lijn met en in de buurt en zoveel (haaks op de weg) perceelsrichting intekenen. Hiernaast bedrijfsgebouwen zoals van de andere gelden de regels ‘De erfzonering’. in H3 onderdeel omschreven in de bedrijfserfzone, achter het woongedeelte en de kleinerein de bedrijfserfzone, bijgebouwen het woongedeelte achter bestaande doorzichtlijn over het erf(pad)bestaande doorzichtlijn over Als u grote agrarische bedrijfsgebouwen gaat bouwen: bouwen: gaat bedrijfsgebouwen agrarische Als u grote U kunt de toegestane aan- en uitbouwen van de woning en bijgebouwen en bijgebouwen van de woning U kunt en uitbouwen aan- de toegestane mogelijk van ver zo de bijgebouwen intekenen. Bij een stolpboerderij als het Teken, het erf van aan de achterkant de stolpboerderij intekenen. alleen in de achtererfzone bij de woning bijgebouwen nieuwe mogelijk is, in. Indien van de woning) dit niet mogelijk is, de achtergevelrooilijn (achter intekenen. de tuinbestemming buiten het bijgebouw in ieder geval worden Bouwwerken aan een zijde naast de woning mogen alleen Zie voor aan openbaar gebied. aan die zijde die niet grenst gebouwd en het bestemmingsplan. ‘Erfzonering’ 3 hoofdstuk regels overige regels: dan gelden de volgende gaat bouwen, woning Als u een nieuwe op het op de bestemmingsplankaart woning De nieuwe aangegeven de zijdelingse tot een bedrijfswoning van De afstand bouwvlak intekenen. minder als deze (of de bestaande afstand is minimaal 3 meter perceelsgrens is). dan 3 meter regels zoals omschreven in H3 onderdeel ‘De erfzonering’. ‘De erfzonering’. in H3 onderdeel omschreven zoals regels Het nieuwe gebouw in de perceelsrichting (haaks op de gebouw in de perceelsrichting Het nieuwe bebouwing. vrij van in de buurt mogelijk in lijn met en bijgebouwen en zoveel van de andere weg) intekenen. Heeft uw erf ga dan door met stap 13. een woonbestemming, weg gericht en staat evenwijdig of haaks op de verkavelingsrichting. of gericht De woning weg en staat evenwijdig staat vrijstolp op het erf straat. van de en ligt enigszins terug    9. 8. 7. U bent nu klaar met de plattegrond van uw erf. Daarop staan de zones aangegeven aangegeven staan de zones van uw erf. Daarop U bent nu klaar met de plattegrond kunt of geen bebouwing waarin intekenen. u wel waar u bebouwing De zone kunt het op de met het bouwvlak. plaatsen, vormt of dit overeenkomt Controleer bestemmingsplankaart bouwvlak. aangegeven twee overeenstemmen, Als deze mogelijk dat het bebouwing intekenen.dan kunt Het is echter u hier de nieuwe stappenplan geschetste het bij de door u volgens niet aansluit bestemmingsplan oplevert u problemen gebouw Als dit voor van het nieuwe bij het plaatsen situatie. of bouwwerk, Nu kunt neem dan contact u bekijken op met de gemeente. waar er op het erfruimte bouwwerken is om nieuwe plaatsen: te Bij een erfrandzone rij een dubbele 8 - 10 meter van wilgen- of elzenhakhoutsingel of een enkele struikenrij Afhankelijk van het type (struweelhaag). gebouw is ook een knotbomenrij bomenrij of een van zwarte els mogelijk. Bij een erfrandzone 10 - 12 van met 2 rijen windsingel een gesloten struiken meter (geen bomen). 10.  Bouwwerken (geen gebouwen) kunnen op het gehele bouwvlak of bestemmingsvlak worden ingetekend (zowel in overgangs- als achtererfzone). De bouwwerken bij voorkeur achter de achtergevelrooilijn plaatsen. Sleufsilo, voedersilo, kuilplaten, mestplaat etc. plaatst u in achtererfzone. Op het agrarische bouwvlak maximaal 70% bebouwing intekenen. Rond deze elementen kunt u beplanting intekenen, zoals een elzensingel (2 meter breed) of struweelhaag (3 meter breed).

11.  Verplaatsbare elementen zoals ronde balen, machine-/ trailerparkeerplaats achter op het erf intekenen en inpassen met passende beplanting op de erfranden (zie stap 7). Zet ruwvoer (bijvoorbeeld ronde balen) zo veel mogelijk aan de binnenzijde van het erf, zo veel mogelijk uit het zicht Als het mogelijk is, de ruwvoeropslag in een gebouw onderbrengen.

12.  Indien van toepassing een paardenbak van maximaal 1200 m2 op het Stap 8 t/m 14 agrarisch bouwvlak of op het bestemmingsvlak wonen in het verlengde en achter de bestaande bebouwing op het achtererf in intekenen. De paardenbak komt zo dicht mogelijk achter de bestaande bebouwing. De afstand tussen rijbak en woning van derden bedraagt minimaal 25 meter voor hobbymatig gebruik en 50 meter voor bedrijfsmatig gebruik. De rijbak inpassen met beplanting op de erfranden. Daar waar de rijbak de enige bebouwing op het achtererf is, de rijbak inpassen door een robuuste rietkraag op de slootkanten/ erfranden in te tekenen.

Ten slotte tekent u de karakteristieke beplantingselementen van het erf in om het geheel af te maken (zie hoofdstuk 2): Karakteristieke beplanting op het voorerf. 13.  Bepaal de representatieve inrichting van de voortuin en maak een soortenlijst. Op de voorerfrand kunt u een bomenrij intekenen of enkele solitaire bomen.

14.  Teken leibomen voor de boerderij (zuid/west gevel), solitaire bomen en hagen en dergelijke in, om het erf compleet te maken.

U bent klaar. Van harte gefeliciteerd met uw streekeigen ontwerp voor uw eigen erf!

Zorg ervoor dat u in ieder geval een gesprek heeft met de gemeente om uw plannen te bespreken voordat u een aanvraag voor een omgevingsvergunning indient. Neemt u de tekening die u met het bovenstaande stappenplan heeft gemaakt dan mee naar het gesprek. Stinzenplanten vrolijken in het voorjaar het gras op het voorerf op.

44 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 45 Er zal geen onevenredige aantasting plaatsvinden ten aanzien ten aantasting plaatsvinden onevenredige Er zal geen de habitattypen van of het herstel van de instandhouding en soorten, waarvoor zijn geformuleerd instandhoudingsdoelen het in het ontwerpbesluit voor aanwijzingsbesluit en/of het Natura 2000-gebied ‘Polder Westzaan’; qua stedenbouwkundige eisen gesteld nadere Er worden landschap en bebouwingsbeeld. situering,   n n Voor agrarische bouwpercelen geldt dat schaalvergroting geldt dat schaalvergroting bouwpercelen agrarische Voor in de bestaande ruimtelijke mogelijk van de landbouw zoveel structuur van het bestaande boerenerf blijft het plaatsvindt. Zo van de Bij groei vrij productiegebied agrarisch van bebouwing. erven van de bebouwde aanpassing omvang of een andere van het erf kanom het eisen stellen aanvullende de gemeente erf passen, bijvoorbeeld met in het landschap in te opnieuw tussen het beplanting en door de scheidingssloot streekeigen erf verleggen. Hoge opgaande te en de omliggende percelen voorkomen,beplanting op de achtererven wil de gemeente om Ook de weidevogels. vanwege en waarborgen de openheid te vindt een watertoets plaats in verband met compensatie van de verharding. brengen nieuw aan te In een inrichtingsplan geeft u aan op welkeuw erf manier u en hoe u de kenmerken van het en/of bouwvlak wilt vergroten De landschappelijke daarbij behoudt of terugbrengt. veenweide bouwvlak is daarvan een onderdeel. inpassing van het vergrote Het vergroten van het agrarisch van het agrarisch Het vergroten en erf bouwvlak De natuur- en landschapswaarden worden niet onevenredig niet onevenredig worden en landschapswaarden De natuur- aangetast;  n Op het gebied van landschap stelt de gemeente de de gemeente Op het gebied van landschap stelt eisen: volgende De gemeente geeft een aantal richtlijnen voor het vergroten geeftDe gemeente vergroten het een aantal richtlijnen voor van uw erf van en of bouwvlak. vergroting De tot noodzaak door middel van een aangetoond het bouwvlakworden moet Ligt in verband met duurzaambedrijfsplan bedrijfsperspectief. op uw erf dan kan bestemming, een agrarische de gemeente verlenen om het bouwvlak maximaal 1,5 tot vergunning dan kan de vergroten, u verder Wilt vergroten. hectare te geven onder bepaalde voorwaardengemeente toestemming De gemeente een bouwvlak maximaal 2 hectare. voor tot moet zich hierbij houden aan de voorschriften in de Provinciale Structuurvisie.Ruimtelijke Verordening B.  uw erf uw plannen Als u voor en ook uw bouwvlak moet hoe u dit kunt lezen paragraaf dan kunt u in deze vergroten, en de groeiprincipes van de gemeente de regels doen volgens erf. kwaliteit kunt Bij uw plannen u veel van het veenweide U kunt de uitstraling van het aan het landschap toevoegen. u daarmee erf zodat herstellen, veenweide of zelfs behouden van uw omgeving versterkt. de identiteit Voorbeeld voor het vergroten van het veenweide erf 1. Begin met het tekenen van de uitgangssituatie De stappen op de volgende pagina geven een voorbeeld van het (zie pagina 39). groeiprincipe van het veenweide erf. Als u uw erf gaat vergroten, 2. De eerste stap is het vergroten van het erf binnen de dan zal uw erf groter worden dan gemiddeld. Door de uitstraling kavel waarop het erf ligt. Als uw erf nog niet de maximale van het erf kleinschalig te houden zal de impact op het landschap breedte tussen de kavelsloten heeft, dan kunt u uw erf eerst minder groot worden. Dit kunt u doen door uw erf op te bouwen verbreden tot het de gehele breedte van de kavel inneemt uit ‘korrels’. en circa 60 meter breed is. U kunt de eventuele oude erfgrenssloot aan de kant waar u verbreedt dan dempen. Grote erven lijken dan uit meerdere kleine erven te bestaan. Daarna kunt u verlengen tot maximaal 100 meter vanaf De opbouw uit korrels verkrijgt u door het aanbrengen van de achtergevelrooilijn van de woning. De eventuele beplanting en/of water. Een erfkorrel in het veenweidegebied achtererfgrenssloot kunt u (met vergunning) dempen. Op is zo’n 40 tot 65 meter breed, afhankelijk van het verkavelings­ de nieuwe achtererfgrens brengt u een achtererfgrenssloot patroon. Hieronder staat als voorbeeld een stappenplan voor terug. Let op, meestal loopt deze haaks op de verkaveling, het vergroten van een erf met zo veel mogelijk behoud van maar in bijvoorbeeld de Veenpolder loopt deze parallel aan kwaliteit. Let op, voor het dempen of aanleggen van sloten heeft de weg en dus schuin op de verkaveling (zie hoofdstuk 2). u een omgevingsvergunning nodig. Inpassing van uitbreiding Als de kavel waarop uw erf ligt breder is dan 65 meter, van erven is afhankelijk van de situatie en de omgeving en is dan geldt maatwerk dat afhankelijk is van de breedte van dus altijd maatwerk. Een deskundig advies kan u helpen bij het de kavel. U kunt dan advies inwinnen bij een deskundige. maken van uw plannen. U kunt daarvoor terecht bij Landschap Wanneer uw erf nu voldoende groot is voor uw plannen, Noord-Holland. Daarnaast is het belangrijk om uw plannen in dan kunt u verder gaan met stappenplan A voor het een vroege fase te bespreken met de gemeente voordat u een intekenen van de erfzonering, de zichtlijn over het (erf)pad, omgevingsvergunning indient. de erfranden met beplanting, etc.

Fraaie elzensingel op de erfrand.

46 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 47 De erfsloot en/of de erfrandbeplanting houdt u hierbij intact, Indien het erf. van een kleinschalige voor uitstraling dit zorgt dan is, aanwezig op de zijerfgrens geen randbeplanting reserveert van het aanbrengen u in uw ontwerp voor ruimte randbeplanting. erfkorrelbeplanting tussen zone Deze sloot. en de eventuele het beplanten Voor de korrels houdt u vrij van bebouwing. A. 6 en 7 van stappenplan u stappen volgt zone van deze dan uw plannen, uw erf is voor groot Wanneer nu voldoende het gaan met stap 3 van stappenplan A voor kunt u verder intekenen van de erfzonering, het (erf)pad, de zichtlijn over de erfranden etc. met beplanting, afhankelijk In kunt van de locatie. met de gemeente u overleg bepalen op welke uw erf manier kan groeien. B De erfbeplanting bestaat uit gras met solitaire bomen en een bomenrij van Debomenrij van bomen en een erfbeplanting met solitaire bestaat uit gras knotwilg op de erfrand. 5. een bouwvlakmaatwerk, geldt 2 hectare tot Voor mede Als uw erf ongeveer 60 x 80 meter groot is dan vergroot u eerst uw erfAls uw erf met een is dan vergroot groot 60 x 80 meter ongeveer van hele erfkorrel door het erf met een hele kavel verbreden aan één zijde te 130 meter. Daarna nodig uw erf kunt u zo circa tot verlengen 60 meter. circa A Een voorbeeld van hoe u uw bouwvlak en en erf van voorbeeld Een kunt vergroten goed in kunt passen in het landschap. (zie afbeelding hieronder). Een erfkorrel Een hieronder). (zie afbeelding 60 meter is circa met een geheel naastliggende U kunt uw erfbreed. vergroten Dede kavels sloot tussen breed. kavel 60 meter van circa en de oude erfrandbeplanting blijft behouden. Dit zorgt erfervoor kleinschalig vergrote dat de uitstraling van uw blijft. De erfdelen verbindt het achtererf u op een dam. met Indien aanwezig geen randbeplanting zijerfgrens op deze reserveert dan is, voor ruimte u in uw ontwerp 8 meter 6 tot van erfrandbeplanting.het aanbrengen van het Delengte erfdeelnieuwe erfdeel. lang als uw huidige u even maakt U erf van uw huidige achtererfgrenssloot de trekt door langs erfdeelhet nieuwe en verbindt kavelsloten. hem met de Als dan 65 meter, de naastliggende kavels zijn dan circa breder van het nieuwe de kavel.neemt u een deel van De breedte is dat het deel van Voorwaarde erfdeel 65 meter. is maximaal Op de nieuwe de kavel is dan 40 meter. dat overblijft breder tekent u een sloot en randbeplanting zij- en achtererfgrens in. Op uw erf van circa kunt u nu een bouwvlak realiseren uw uw erf is voor groot Wanneer nu voldoende 1 hectare. het met stappenplan A voor gaan plannen, dan kunt u verder intekenen van de erfzonering, het (erf)pad, de zichtlijn over de erfranden etc. met beplanting, hectare kunt verlengen aan u uw erf, dat bestaat uit 2 korrels, vanaf de gemeten maximaal 130 meter, de achterzijde tot beschreven Doe dit zoals van de woning. achtergevelrooilijn Reserveerbij stap 2 hierboven. de ontwerp in uw voor ruimte 3. ‘erfkorrelprincipe’ van het erf gaat via het vergroten Het verder 4. 1,5 van het bouwvlak naar circa vergroten het verder Voor C. Aanleg van een paardenbak buiten het Hieronder laten we zien hoe u uw paardenbak buiten het bestemmingsvlak wonen bestemmingsvlak kunt inpassen in het landschap. Het aanleggen Als op het bestemmingsvlak ‘wonen’ onvoldoende ruimte is van een paardenbak buiten het erf is echter altijd afhankelijk van om een paardenbak aan te leggen, dan kunt u bij de gemeente de situatie en de omgeving. Voor advies op maat kunt u terecht een omgevingsvergunning aanvragen voor de aanleg van de bij Landschap Noord-Holland. Daarnaast is het belangrijk om uw paardenbak (deels) buiten het bestemmingsvlak ‘wonen’ op uw plannen in een vroege fase te bespreken met de gemeente. erf of in het weiland (met agrarische bestemming). De gemeente stelt de volgende voorwaarden: 1. Begin met het tekenen van de uitgangssituatie (zie pagina 39). n Alleen op het land direct grenzend aan de eigen 2. Teken de paardenbak in op uw ontwerp, zo dicht mogelijk woonbestemming, op gronden met een agrarische achter de bebouwing op uw achtererf en zo mogelijk nog bestemming (niet zijnde Natura 2000-gebied). deels op uw bestemmingsvlak. Ligt er op de achtererfgrens n De voorziening moet minimaal 400 m² en maximaal 1200 m² een sloot en past de paardenbak daar niet voor? Dan tekent u bedragen. de paardenbak achter deze achtererfgrenssloot in. n De afstand tussen rijbak en woning van derden bedraagt 3. U tekent de paardenbak op minimaal 5 meter afstand van de minimaal 25 meter. instreek van de kavelsloten in. n Bij de rijbak mogen geen lichtmasten en/of hekwerken 4. Kies een van de volgende manieren om de paardenbak in het worden geplaatst. landschap in te passen en teken dat in op uw ontwerp: n De rijbak mag omheind worden met een aarden walletje van a. Een brede, robuuste rietkraag langs de slootkanten van maximaal 60 cm hoog, of afgezet worden met afrastering ca 2-4 meter breed (zie B, pagina 49 onder). zoals koord (geen hekwerk). b. Een aarden walletje van maximaal 60 cm hoog rond n Als achter het erf een hoogwatersloot aanwezig is, dan mag de rijbak aanleggen en inzaaien met gras. De wal is circa u deze niet dempen en kunt u de paardenbak in het weiland 3 meter breed. achter de hoogwatersloot aanleggen. c. Kies indien nodig als afrastering verplaatsbare paaltjes in een donkere kleur met koord. Zie voor verdere details van het paardenbeleid van de gemeente Zaanstad de nota “Paarden houden in Zaanstad”.

Aanleg van een paardenbak buiten het bestemmingsvlak.

A Een regel van de gemeente is dat de paardenbak achter een hoogwatersloot moet worden aangelegd als deze aanwezig is.

48 HOOFDSTUK 4 | ONTWERP UW EIGEN ERF 49 B Paardenbak minder zichtbaar door graswal. Paardenbak De kunt u goed inpassen door paardenbak de sloten. van riet op de oevers van het aanbrengen B A Paardenbak zichtbaar in het open landschap. Paardenbak U kunt u een paardenbak buiten uw erf ook inpassen door er een wal omheen te leggen en die te laten begroeien met gras. begroeien uw erf laten buiten leggen en die te omheen te U kunt u een paardenbak ook inpassen door er een wal Aanleg en onderhoud 5 van uw streekeigen erfbeplanting

Statige lanen, strak geschoren heggen en robuuste poortwachters bij het hek. Al die groene elementen in het landschap geven Noord-Holland een bijzondere charme. Van oudsher is de beplanting overal weer anders. Waar in het kustgebied vooral beuk, eik, iep en linde populair zijn, zult u in het veenweidengebied eerder schietwilgen, essen en populieren aantreffen. Hakhoutbosjes in de veenpolders bestaan vaak uit es en els, op de zandgronden treft u ook eik, hazelaar en beuk als hakhout aan.

Dit hoofdstuk biedt u een uitvoerig overzicht van de streekeigen beplanting van de Noord-Hollandse erven, met praktische adviezen voor aanleg en onderhoud. In hoofdstuk 2 heeft u al kunnen lezen welke elementen karakteristiek zijn voor het erf in uw eigen streek. Deze elementen passen het beste in de streek waar u woont en eeuwenlange ervaring heeft geleerd dat deze soorten daar goed gedijen. Daarom kunt u op uw eigen erf het beste kiezen voor de in hoofdstuk 2 genoemde elementen.

Voor meer informatie over streekeigen beplanting en landschapselementen zie ook de website van Landschap Noord-Holland: www.landschapnoordholland.nl/landschapselementenregeling. Hier vindt u ook verschillende instructiefilmpjes voor aanleg en beheer van beplantingen.

50 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 51 Laanbomen langs erfpadLaanbomen Aanleg bomenrij Enkele u bij voorkeur plant van op een afstand Bomen de 1e grootte van Bomen met kluit van 10-12 cm en een stamomtrek 8-12 meter. plantmateriaal. goedkoperslaan sneller aan en zijn dan groter in kunt afstand u op 4-6 meter Kleinere bomen van de 2e grootte voorkomen van bladval te de rij Om overlast is het beter planten. een bomenrij op de erfrand van de afstand op minimaal 5 meter om een sloot is het verstandig Langs de planten. bebouwing te onderhoudpad vrij houden. minimaal 1 meter van beplanting te van Bij machinaal onderhoud is een onderhoudpad nodig. van 3 meter Dubbele bomenrij InU plant de beide rijen verspringend. rij de van de 1e plant u bomen tussen de rijen. met 4 meter Bomen van de m afstand, op 8-12 grootte tussen de rijen. met 2 meter in de rij, u op 4-6 m afstand zet 2e grootte Lanen een bomenrij, richtlijnen als voor gelden dezelfde een laan Voor of afstand op 8-10 meter de 1e grootte ook bomen van hoewel korterzelfs Hierdoor raken in de rij de kronen geplant worden. op leeftijd en dat creëert gesloten jongere een mooi tunneleffect. es en iep zijn hiervoorLinde, geschikt. De laanbomen 0,5 meter Reserveer van de laan planten. van de verharding de breedte voor voor de ruimte Waar van de laanbomen per rij minimaal 8 meter. kunt langs de u bomen planten bomen ontbreekt, vrij uitgroeiende oprijlaan die u in een lei-, knot- of gekandelaberde vorm snoeit. Ook langs de laan gebruikt. wel fruitbomen worden Onderhoud nu en zo behalve onderhoud, weinig bomenrijEen of laan vergt per type tijdstip verschilt boom. Jongedan snoeien. Het juiste het voor meestal gesnoeid om de doorgang laanbomen worden geven. verkeer vorm te vrij en om de boom de gewenste houden te groeien. te omhoog laanboom hoortEen recht vanuit de hoofdstam Bomenrijen hebben grote waarde waarde Bomenrijen grote hebben grootte:, zomereik, es, iep, linde, beuk linde, iep, zomereik, es, grootte:, e grootte: es, schietwilg. 2e grootte: zachte zachte 2e grootte: schietwilg. es, grootte: grootte: winter- en zomereik, iep, linde, linde, en zomereik, iep, winter- grootte: e e grootte: zomereik, es, iep, linde, paarde paarde linde, iep, zomereik, es, grootte: e 1 Veenpolder: Kleipolder: 1 1 Droogmakerij: 1 Kustgebied: beuk (beuk alleen bij herenboerderijen), populier, walnoot, populier, beuk (beuk alleen bij herenboerderijen), of berk grond) zachte (vochtige 2e grootte: schietwilg. zwarte grond), berkruwe (droge els en veldesdoorn. (beuk alleen bij herenboerderijen) populier, walnoot, populier, (beuk alleen bij herenboerderijen) berk, 2e grootte: en zwarte veldesdoorn schietwilg. els. berk en zwarte els. kastanje, populier, walnoot, schietwilg. 2e grootte: 2e grootte: walnoot, schietwilg. kastanje, populier, en zwarteveldesdoorn els. 

n n n n Elke boomsoort kan een bepaalde leven in de loop van zijn Bomen bereiken. die hoger kunnenmaximumhoogte bomen van de 1e grootte. noemen we dan 15 meter worden meter 10-15 ongeveer worden Bomen van de 2e grootte boomsoorten: gaat om de volgende Het hoog. Bomenrij, laanbomen Bomenrij, Gebruiken eindbeeld Kenmerkendbomenrij een onder de ruimte is de open voor leeftijdkroon. raken Op latere de kronen elkaar en vormen scherm. groen een hoog, Bomenrij op de erfrand voor natuur. Verschillende soorten zijn gebonden vleermuizen Verschillende natuur. voor houtige lijnvormig aan bomenrijen, windsingels en andere gebruiken om te oriëntatie, die voor Ze landschapselementen. jagen en als schuilplek. Door inheemse boomsoorten aan te aan de soortenrijkdom. kunt bijdragen planten u heel veel Populieren groeien snel, maar worden niet oud. Daarnaast niet oud. maar worden snel, groeien Populieren waaien er snel takken uit en zijn dus minder geschikt op toe passen. te Elzensingel

Gebruik en eindbeeld Een elzensingel is een smalle, lintvormige beplanting van zwarte els. Elzensingels dienen als windkering, perceelafscheiding, veekering en voor de houtoogst. Ook wordt in plaats van els wel wilg gebruikt. Als de stobben in de elzenhakhoutsingel ouder worden neemt ook de natuurwaarde toe. Op de oudere stobben groeien vaak mossen- en korstmossen. In de holten kunnen varens en andere vegetatie vestigen maar soms ook struiken zoals vlier. Zangvogels foerageren in de elzensingel. De waarde is des te groter omdat de natuurlijke struwelen in vele gebieden vrijwel geheel verdwenen zijn.

Aanleg Elzensingels worden geplant op vochtige en voedselrijke gronden, met de stammen op een afstand van 50 centimeter in de rij. De struikenrij wordt ongeveer 2 meter breed, rekening houdend met de meerstammige uitgroei na het afzagen (‘afzetten’). De Jonge elzensingel afstand van de boomstam tot de slootkant moet minimaal 3 meter zijn om er veilig met maaimachine langs te kunnen. Voor praktisch handmatig onderhoud is dit minimaal 1 meter. Bij afrastering is de afstand van de boomstam tot het raster minimaal 1.5 meter.

Onderhoud Elzensingels kunt u het beste onderhouden in een 6-jarige hakhoutcyclus. Daarbij wordt de boom op een hoogte van ongeveer 30 centimeter afgezet. De stobben groeien weer uit in een meerstammige vorm en na zes jaar kunt u ze opnieuw afzetten. Door het onderhoud gefaseerd uit te voeren spreidt u de werklasten èn de houtoogst.

Geschoren haag

Gebruik en eindbeeld Een geschoren haag dient om verschillende erfdelen van elkaar te scheiden of om het voorerf te begrenzen. Met een geschoren haag kunt u de moestuin, het bleekveld op het zijerf of het voorerf scheiden van de rest van het erf. In de kuststreek diende Oude elzensingel op erfrand een haag aan de wegkant als veekering voor het vee dat over de weg liep. U kunt een geschoren haag natuurlijk ook planten om het voorerf te verfraaien. Dat deden vooral de wat rijkere boeren. Met een haag schept u een aantrekkelijk leefgebied voor zangvogels, insecten en andere dieren. Hagen zijn ook belangrijk voor de oriëntatie en beschutting van trekkende dieren, waaronder amfibieën, vleermuizen en vlinders.

Soorten grove hagen zijn: n Kustgebied: zwarte els, veldesdoorn, liguster, eenstijlige meidoorn, hulst en op de grotere erven met statige boerderij ook haagbeuk of beuk. n Veenpolder: zwarte els, liguster en hulst. n Kleipolder: zwarte els, veldesdoorn, liguster en eenstijlige meidoorn. n Droogmakerij: zwarte els, veldesdoorn, liguster, meidoorn, hulst en op de grotere erven met statige boerderij ook haagbeuk of beuk.

Soorten sierhagen: buxus en berberis. Voor een goede groei van beuk kunt u een speciale ent-aarde gebruiken. Afgeraden wordt op de kleinere erven beuk en haagbeuk te gebruiken, daarvoor zijn deze niet passend. Haag langs voorerf

52 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 53 Hakhoutbosje op erf Hakhout eens in de 10 jaar afzetten Snoeivorm haag Snoeivorm . U plant de bomen 2 m aan in vierkant in en tussen afstand 2 meter tot met 1.5 verband, de slootkant tot afstand de rijen. een meter Houdt u minstens handmatig onderhoudt en minimaal drie als u het perceel meter kunnen. met maaimachine langs te Bij gebruik van om er veilig de bosrand. tot afstand een meter afrastering houdt u minstens Onderhoud het eerst 8 jaar voor na 6 tot elzenhakhoutbosjeEen wordt U kunt het onderhoud een essenbosje na 8-10 jaar. afgezet, waarbij uitvoeren, u bijvoorbeeld elk jaar of om het gefaseerd kunt u de werklast Zo van het bosje afzet. èn de jaar een vijfde een algemene groeit de stoven Tussen spreiden. houtoogst Maai hakhoutbosjehet ruigtevegetatie. maaisel het jaarlijks zet en het bosje. op een hoop buiten Aanleg 2500 100 tot hakhoutbosjeEen meet zo’n Hakhoutbosjes zijn een belangrijke insecten, leefplaats voor kikkers, hermelijntjes, muizen, zangvogels, salamanders en allerlei gebruiken en vleermuizen deze Trekvogels planten. bijzondere zeldzame oriëntatiebosjes ter als rustpunt en er groeien en mossoorten in. Door een hakhoutbosje leggen schept u aan te allerlei en diersoorten voor planten nieuw leefgebied die gebonden in een hakhoutbosje.zijn aan de dynamiek van het beheersysteem Gebruik en eindbeeld Het hout van een hakhout- de boer of geriefhoutbosje leverde het maken voor van hekwerken, en timmerhout op, stook- hakhoutbos Een etc. bestaat uit één boomsoortbezemstelen, die in een vierkant aangeplant. De meest wordt of rechthoek boomsoorten Op gebruikte zijn es en els. in de veenpolder ook eik, of beuk gebruikt. In werden hazelaar de zandgronden gebieden is ook wilg geschikt. Kenmerkendnattere het voor Dat ligt is het geriefhoutbosje. en de kuststreek veenweidegebied het altijd op een apart zodat met een sloot er omheen, perceel, er niet bij kan.vee Hakhoutbosjes Onderhoud keer de hele haag scheren. per jaar Twee Aanleg haag aan door de struikenU legt een 4 tot in een rij planten, te van de haag kan De breedte van variëren per meter. 7 planten U kunt een of meer rijen struiken naast elkaar 1,5 meter. 0,5 tot worden. laten hoog 1,5 meter De haag 1 tot poten. Hoogstamboomgaard / losse fruitbomen

Gebruik en eindbeeld Een hoogstamboomgaard is meestal een omsloten stuk grond met hoogstamfruitbomen. Het fruit is bestemd voor eigen gebruik en voor de verkoop. De boomgaard kan in grootte verschillen en op verschillende manieren omsloten zijn, bijvoorbeeld door een sloot, heg of windsingel. Hoogstamfruit heeft de eerste vertakking boven de 1.80 meter. In veengebieden worden in verband met verzakking in de drassige grond ook halfhoogstamfruitbomen geplant. Hier ligt de eerste vertakking tussen 1,2 en 1,5 meter. De hoogstamboomgaard telt veel verschillende soorten fruitbomen. Er zijn vele variëteiten van appels, peren, pruimen, kersen etc. Wanneer het erf niet groot genoeg is voor een complete boomgaard, staan er vaak enkele fruitbomen verspreid over het erf, alleen voor eigen consumptie bedoeld. Boomgaard laten begrazen door schapen

Fruitbomen trekken veel dieren aan. In de holtes van oude bomen broeden steenuil en holenduif. Onder de boomschors krioelt het van de insecten die dienen als voedsel voor vogels, zoals boomkruiper en grote bonte specht. In het voorjaar trekt de bloesem hommels, bijen en zweefvliegen aan. In het gras onder de fruitbomen groeien paardenbloem, pinksterbloem en madelief. En natuurlijk kunt u ook zelf het hele jaar door volop van uw boomgaard genieten. Een zee van bloesem in het voorjaar, frisgroene bladeren in de zomermaanden, kleur en geur van rijpe vruchten en afstervende blad in het najaar en de schoonheid van de kale taken in een bevroren winterlandschap.

Aanleg De beste planttijd is november - december. Appelbomen zet u minimaal 10 meter uit elkaar, peren 8 meter en pruim en kers minimaal 6 meter. Bij gemengde aanplant van appel, peer en pruim bedraagt de plantafstand 8 meter. Bij aanplant samen met een bomenrij of een elzensingel moet u minstens 3 meter afstand houden tot de slootkant om er veilig met de maaimachine langs te kunnen en minimaal 1 meter bij handmatig onderhoud. De afstand van de boomgaard tot een bomenrij bedraagt minimaal 10 meter; die tot een elzensingel minimaal 6 meter. Steenuilen broeden in holtes in (fruit)bomen Onderhoud U snoeit de fruitbomen één keer per twee jaar. Traditioneel werd de boomgaard beweid met schapen, soms met paarden, pony´s of jongvee. Zorg bij beweiding voor rasters of korven rondom de bomen, zodat de dieren geen bast van stam en takken afknabbelen. Beweiding van de boomgaard levert een grazige vegetatie op, die zeer waardevol is voor de natuur. Zonder grazers kunt u ook met maaionderhoud een bloemrijke hooiland bereiken. U maait twee keer per jaar, na de bloei in juni en in augustus of september.

Tegenwoordig hebben steeds minder erfeigenaren vee om hun boomgaard te laten begrazen. Steeds meer boomgaarden liggen in een strak gemaaid gazon. Dit heeft verschillende nadelen. De boomgaard oogt niet meer natuurlijk. Bovendien neemt de natuurwaarde van de boomgaard sterk af doordat er nauwelijks kruidachtige planten staan als voedselbron voor insecten. Daarnaast ondervinden de fruitbomen in de zomermaanden sterke concurrentie van het gras om water en voedingsstoffen die belangrijk zijn voor groei en fruitproductie. Beheer uw boomgaard dus als bloemrijk hooiland. Boomgaard in het voorjaar

54 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 55 grootte: grootte: e grootte: grootte: e grootte: ruwe berk, ruwe grootte: e grootte: beuk, zomereik, grootte: e grootte: hoogstamfruitbomen, grootte: e grootte: hoogstamfruitbomen, grootte: e grootte: berk zwarte (alleen droogmakerij), grootte: grootte: es, populier en schietwilg. 2 en schietwilg. populier es, grootte: grootte: beuk, eik, iep, linde, populier, beuk, populier, eik, linde, grootte: iep, e e e krent, lijsterbes en vuilboom. zwarte 3 els en veldesdoorn. hoogstamfruitbomen, krent en meidoorn. de zachte berkde zachte en zwarte 3 els. 1 Veenpolder: 1 Kleipolder en droogmakerij: 1 Kustgebied: walnoot, okkernoot 2 en schietwilg. els, haagbeuk, kers. 3 els, en zoete veldesdoorn es, iep, linde, paardekastanje, populier, walnoot, okkernoot paardekastanje, populier, linde, iep, es, 2 en schietwilg. krent, meidoorn en vuilboom.

Onderhoud dient u Wèl niet nodig. bomen is vrijwel Onderhoud van solitaire oude takken verwijderen. te die gevaar opleveren Solitaire boom op voorerf Poortwachters bij de entree bij de entree Poortwachters n n n

e grootte grootte e Inheemse soorten die men plant als solitaire grootte 6 tot 10 meter en die van bomen van de 3 en die van bomen van 10 meter 6 tot grootte e grootte. Als de ruimte voor twee bomen ontbreekt, dan kunt twee bomen ontbreekt, voor Als de ruimte grootte. e Aanleg grootte (kleiner dan 10 meter), bijvoorbeeld lijsterbes, mispel, (kleiner mispel, bijvoorbeeld lijsterbes, dan 10 meter), grootte meidoorn of sierkers. kweepeer, minder dan 6 meter. minder dan 6 meter. De benodigde ruimte kanDe benodigde ruimte in door verschillen sterk variëren bomen van de 1e grootte De kroon van volgroeide groeivorm. heeft een doorsnede van meer dan 10 meter; die van bomen van de 2 Solitaire bomen Solitaire Gebruik en eindbeeld of zijerf op het voor- of als markante bomen worden Solitaire boom in de hoek van het erf met Houd rekening geplant. soort het bij van een volgroeide en kroonbreedte de hoogte en de verhouding met de de gevel tot bepalen van de afstand een beuk zoals kan Zo een boom van de 1e grootte, bebouwing. en een kroon van meer dan 15 hoog worden meer dan 25 meter grote Bij een kleine doorsnede vormen. meter staat zo’n boerderij huis en erf. Kiesboom niet mooi in verhouding tot op kleinere erven boomsoort een kleinere voor liever en smallere van de 3 Aanleg van de verharding De minimaal 0,5 -1 meter laanbomen staan van de laan. Reserveer van 2 bomen inclusief de de breedte voor bomen van de voor de 20 meter de oprijlaan van rond breedte 1 Poortwachters Gebruiken eindbeeld geplant aan weerszijde bomen, Poortwachters zijn twee solitaire van de oprijlaan aan de erfkant Hiervoor van de wegsloot. vaak paardenkastanjes, beuken linden, of iepen worden gebruikt. Denk aan de toekomstige bij aanleg doorsnede van de kroon (vracht)verkeer. vrij en laat genoeg ruimte voor volgroeide bomen zijn: Onderhoud Opkronen zal noodzakelijk zijn. Dit gebeurt gemiddeld op er in ieder geval afhankelijk Zorg de situatie. van hoogte, 4 meter bedrijfsvoertuigen dat eventuele voor kunnen er vrij onderdoor rijden. u een enkele poortwachter aanplanten. Wilt u een enkeleu een enkeleWilt boom poortwachter aanplanten. geldt of meer doorsnede aan. Dit houd dan 10 meter planten, stadium is. kroon het moment dat de voor in volgroeid Boomgaard laten begrazen door schapen begrazen laten Boomgaard Voorerf / voortuin

Gebruik en eindbeeld De voortuin van een authentiek erf is vaak sober ingericht. De eenvoudigste en gemakkelijkst te onderhouden voortuin bestaat uit kruidenrijk gras, met soms enkele perken met eenvoudige boerensierplanten en solitaire bomen. Soms grazen er schapen. Daarnaast onderscheiden we de klassieke boerennutstuin. Dit is een sierlijke moestuin met vierkante of rechthoekige vakken. Behalve met groenten zijn de vakken ook beplant met bessenstruiken en/of snijbloemen, meestal vaste planten die karakteristiek zijn voor het boerenerf. Klassiek voorerf

Aanleg van een eenvoudige voortuin U zaait het voorerf in met een kruidenrijk grasmengsel tot aan de sloot. U kunt de tuin verder opfleuren met een rij hortensia’s langs de voorgevel en met sierlijke struiken als boerenjasmijn, sering, bruidsbloem, sneeuwbal of met solitaire bomen in het gazon. Bloembollen zorgen voor nog meer kleur en afwisseling in de voortuin. Dat laatste was voornamelijk gebruikelijk in de Schermer.

Onderhoud De eenvoudige voortuin laat u bij voorkeur begrazen door schapen. Ook kunt u hooibeheer toepassen. Een strak gemaaid gazon past qua uitstraling niet op een karakteristiek boerenerf. Bovendien is de natuurwaarde erg beperkt, omdat de dichte grasmat nauwelijks plaats biedt aan kruidachtige planten. Eenvoudig voorerf

Formeel voorerf

56 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 57 Authentieke waaiervorm leibomen waaiervorm Authentieke Snoeivorm haaglindes Snoeivorm Moderne snoeivorm leibomen Moderne snoeivorm gekandelaberde gekandelaberde / haag-vorm haag-vorm / Onderhoud één keer per jaar snoeien vanaf een leeftijdLeibomen van 10 jaar. Aanleg plant u bij voorkeur langs de zuid- of zuidwestgevel. Leibomen Houd 4 meter bedraagt 2-3 meter. de gevel tot De afstand tussen de stammen. afstand Bij de haagvorm wordt de boom niet dicht op de stam gesnoeid, niet dicht op de stam gesnoeid, de boom wordt Bij de haagvorm in een blokvormige Als het deze haag geschoren. maar wordt uit dus breder groeit leiboomvorm haag op stam. Deze een ware Hiervoor het over van structuur. wordt is dichter en het bladerdek Gekandelaberdealgemeen linde gebruikt. bomen zijn bomen waarvan de zijtakken op korte van de stam zijn gesnoeid. afstand De takken bij de leibomen, maar staan niet in een vlak zoals in een vrije soorten vorm. Geschikte groeien hiervoor zijn linde of paardenkastanje.eventueel Gebruiken eindbeeld zijn karakteristiekLeibomen gesnoeide bomen waarvan de “twee- staan. De worden bomen ‘palmet’, takken in één vlak, een natuurlijk en vormen een Linden, zonnescherm. dimensionaal” paardenkastanje soorten, en iepen zijn geschikte maar ook leiden. en appel zijn geschikt om te vruchtbomen als peer Leibomen Leibomen bomenrijen langs gevels langs bomenrijen Gekandelaberde boom Gekandelaberde Knotbomen Als er ruimte is voor een ruigte vegetatie met waardplanten voor vlinders en andere insecten aan de randen van de struweelhaag Gebruik en eindbeeld wordt de natuurwaarde verder verhoogd. Knotbomen zijn bomen die worden geknot om gebruikshout te leveren. Knotten houdt in feite niets anders in dan de betreffende Aanleg boom eens in de paar jaar van zijn kruin te ontdoen waarna Voor een struweelhaag van 3-4 meter doorsnede plant u een deze weer uitloopt. Dit werd en wordt op grote schaal gedaan. dubbele rij struiken met 3 meter afstand tussen de rijen. In de rij Knotbomen zijn kenmerkend voor het Nederlandse landschap. In staan de struiken op 1,5 meter afstand van elkaar. De struweelhaag het cultuurlandschap zijn ze aanwezig als solitair, staan ze in rijen wordt 3 tot 4 meter hoog. of vormen ze grotere eenheden: grienden. In Noord-Holland staan knotbomenrijen op de oever langs water. Onderhoud De struiken in het tweede of derde jaar 50% uitdunnen tot een Als de knotten ouder worden neemt ook de natuurwaarde toe. breedte van 3-4 meter. U kunt ze om de 5 tot 7 jaar afzetten, dat wil Op de oudere knotten groeien vaak mossen- en korstmossen. In zeggen alle stammen en takken afzagen op ongeveer halverwege de holten kunnen varens en andere vegetatie vestigen maar soms uw kniehoogte, zodat ze daarna van onderaf weer kunnen uitlopen ook struiken zoals vlier. Daarnaast broeder er vogels in de knot. De en weer een dichte haag kunnen vormen. bekendste geknotte boomsoort is de wilg. Ook elzen, essen en populieren komen als knotboom voor: Windsingel / vogelbosje / houtwal n Veenpolder: wilg, es en els. n Droogmakerij: (niet als vervanging van de bomenrij op de Gebruik en eindbeeld erfranden bij grotere erven (erf breder dan 30 m)): es, els, populier Een gemengde windsingel bestaat uit beplanting met bomen en en wilg (wilg alleen aan dijken waar de waterstand hoog is). struiken die inheems zijn in Nederland. Een windsingel geeft een n Kleipolder: es, els, populier en wilg (wilg alleen aan dijken waar gesloten beeld, creëert luwte en privacy en schermt massieve, in de waterstand hoog is) het oog springende agrarische gebouwen af. Het assortiment van n Kust: els, populier, wilg (wilg alleen bij hoge waterstand). beplanting in de windsingel bestaat vooral uit sterke, robuuste U kunt de bomen het beste knotten in een zogenoemde windbestendige soorten. Leg windsingels alleen aan als een schotelvorm. Dit geeft de hoogste natuurwaarde. bomenrij onvoldoende zicht wegneemt op de grootschalige bedrijfbebouwing op het achtererf. De windsingel sluit dan aan Aanleg op de karakteristieke bomenrij rond het voorerf. De vorm van de Plant de knotbomen in een rij, 4-6 meter uit elkaar en knot ze op windsingel is rechthoekig. Een windsingel biedt een leefgebied 1,6 tot 1,8 meter hoogte. voor vele dier- en plantsoorten.

Onderhoud Aanleg en onderhoud Wilgen en populieren om de 4 jaar knotten, essen om de 8 jaar, De windsingel vraagt meer ruimte dan een bomenrij. De breedte overige bomen om de 6 jaar. van een windsingel is 6 - 12 meter (3 - 6 rijen beplanting). Belangrijk is ook om ruimte vrij te houden langs de buitenste rij beplanting zodat de struiken een normale breedte mogen krijgen (tot 3 Struweelhagen meter in doorsnede). U kunt voor de aanleg het beste gemengd bosplantsoen (1 tot 3-jarige gewassen) en bomen met kluit Gebruik en eindbeeld gebruiken. Kies bij voorkeur bomen met een maat van rond Waar de ruimte ontbreekt om een hakhoutbosje of een de 10-12 cm (stamomtrek). De verhouding tussen boom- en windsingel te realiseren, kunt u overwegen een struweelhaag struikvormers is ruwweg 1: 3. Plant de struikvormers in strakke rijen aan te planten. Geschikte bomen voor een struweelhaag zijn of in wild verband. De boomvormers plant u op gelijke afstand van zwarte els, veldesdoorn, krent en meidoorn. Robuuste inheemse elkaar. Voor de afstand tussen de bomen kunt u de gebruikelijke struikvormers zijn aalbes, kruisbes, zwarte bes, framboos, Gelderse afstanden in een bomenrij aanhouden. roos, gele kornoelje, hazelaar, liguster, rode kornoelje, hondsroos en sleedoorn. Insecten en zangvogels worden o.a. aangetrokken door Houd rekening met een onderhoudpad van minimaal 1 meter bessen dragende, inheemse struiken in de struweelhaag. langs een sloot voor handmatig onderhoud van de slootkant als

58 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 59 Windsingel Struweelhaag Knotwilgen pruik grote uitgegroeide Knotwilgen, gesnoeid recent Het voordeel van het wijker/blijver systeem is dat de windsingel sneller dicht is en van het wijker/blijver systeem Het voordeel De struikbeplanting krijgt nemen. aan te om zijn natuurlijke alle ruimte groeivorm Onkruid krijgt ontwikkelen om zich te ruimte veel en kan het jonge bosplantsoen Voordeel: Belangrijk is dat u na 10-15 jaar onderhoud nodig. is eerder Nadeel: Door de snelle groei de struiken door lichtgebrek waardoor hoog, zij te de wijkers Anders worden er uit haalt. De waait dan tussen de stammen wind en de windsingel onderaan open wordt. verdwijnen de struikvormers geldt eenVoor waarmee de windsingel zijn functie verliest. door, in en tussen de rijen. van 1,5 meter Bosplantsoencm of 80-100 cm van 60-80 plantafstand Maaisel moet het onkruid 2-3 jaar. in de eerste jaarlijksWel gemaaid worden gebruikt. wordt de struikbeplanting voor Het dunnen moet ook tijdig gebeuren, de worden. moet afgevoerd tweede selectieve Een dunning gebeurt Door 7-10 jaar na aanleg. keereerste binnen 3-5 jaar. groeien na 10- 15 jaar de wijkers om uit te halen, geeft op tijd de ruimte er uit te u de blijvers duurzame windsingel. een robuuste, tot Wijker/blijver plant u tweeBij het wijker/blijver namelijk een snel soorten systeem boomvormers, heeft, soort maar geen lang leven naast een langzaam groeiende in groeit, die snel de hoogte bereiken, stadium te soort.groeiende hebben meer tijd nodig om een volgroeid Die laatste op worden De boomvormers mee. jaren maar kan honderden soms zelfs vervolgens vele, kortereelkaar van wijker afstand Plant (4-5 meter). systeem geplant dan onder het eindbeeld om en om. Als wijker– blijver kunt u zwarte eik iep of els gebruiken, kunt als blijver u es, gebruiken. onkruid minder kans krijgt verdrukken. om de beplanting te Als algemene regel wordt 8-10 meter afstand in de bomenrij en ongeveer 3 meter afstand afstand in de bomenrij 3 meter en ongeveer afstand 8-10 meter wordt Als algemene regel van onkruid Het maaien en afvoeren is in de eerste tussen de struikvormers gehanteerd. body heeft voldoende de beplanting gekregen onontbeerlijk totdat om de bodem te jaren bedekken. Inboet beplanting) moet tijdig gebeuren. van uitgevallen aanplanten (opnieuw gebruiken. vorm van (100+ cm) te Bij deze formaat een groter is om bosplantsoen van Beter van de struiklaag het risicoaanleg bestaat echter dat de groei achterblijft aan door gebrek Het duurt de windsingel langer voordat uitdroging. van de wijkers, wind of snellere de luwte enige body heeft. overwoekeren. Nadeel: Voordeel: Voordeel: De aanlegkosten dunnen. zijn lager en u hoeft het eerst te jaar voor de windsingel pas na 5-10 Eindbeeld de voor op eindbeeld is het eindbeeld bepalend Bij de aanleg van een windsingel U plant de bomen en stuiken het eindbeeld en dus aan volgens van de aanleg. plantafstand verwijdert de groei gedurende geen bomen of struiken u uit de singel. de sloot niet vanaf het land wordt gemaaid. Bij machinaal onderhoud Bij machinaal is het onderhoudpad gemaaid. vanaf het land wordt de sloot niet in dit Reserveer uitleg verderop voor (zie de zoom voor breed. ook ruimte meter minimaal 3 kleipolders in veenpolders, kunt of droogmakerijen zoals gebieden u in In nattere hoofdstuk). maait. In u regelmatig dat zandgebieden kan Belangrijk is dan wel planten. een grasmat dit windsingel kiest Bij de aanleg van een ook, sproeien. moeten men zult u regelmatig maar dan of wijker/blijver. eindbeeld een van de twee beplantingssystemen: voor Vergroot de ruimte voor natuur op uw erf

Zoom de kans om te gaan groeien. Ook kunt u bij boeren- of natuurorganisaties in de omgeving bloemrijk hooi kopen en Gebruik en eindbeeld over de zoom verspreiden. Een zoom is een kruidachtige vegetatie direct langs een houtopstand of een struweel. De zoom verbindt de Onderhoud houtopstand met het gras- of bouwland of de grasbegroeiing Staan er in de zoom veel hoge planten die verstorend werken, van het erf. Deze vegetatie bestaat vooral uit hoog zoals grote brandnetel en akkerdistel, maai de zoom dan twee opschietende, overblijvende plantensoorten, zoals grazige of drie keer per jaar. Voer het maaisel af of zet het op een planten en ruigtekruiden van open terreinen, maar ook meer hoop. Neemt het aantal storingssoorten af en komen er meer schaduwminnende soorten. Dankzij de combinatie van dekking laagblijvende kruiden, dan volstaat eenmaal per twee tot vijf en voedsel heeft een zoom extra kwaliteit als leefgebied voor jaar maaien. Maai de zoom na het groeiseizoen, dan geeft u dieren. de planten de kans zaad te zetten. Maait u de zoom minder dan eenmaal per jaar, overweeg dan om elk jaar bijvoorbeeld Aanleg de helft van de begroeiing ongemoeid te laten. Dit gedeelte Leg de zoom aan langs de zuid- en westkant van bomenrijen, vormt dan een belangrijke schuil- en overwinteringsplaats voor windsingels, wilde hagen, heggen en bossen: hierop valt de dieren. U kunt natuurlijk ook eens in de drie of vier jaar maaien meeste zonneschijn. Dat leidt tot een grotere soortenrijkdom en dan iedere keer een derde, respectievelijk een kwart van de aan planten, dagvlinders en andere insecten. U creëert een oppervlakte doen. Wilt u de zoom als zoom behouden en niet zoom door het gedeelte waar u de zoom wilt hebben zodanig tot een struweel of beginnend bos laten ontwikkelen, verwijder te maaien dat houtige gewassen geen kans hebben om zich te dan geregeld jong opschot van struiken en bomen. Doe dat in de ontwikkelen. De in de bodem aanwezige bloemzaden krijgen zo herfst of winter.

Zoom van kruidachtige planten

60 HOOFDSTUK 5 | AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW STREEKEIGEN ERFBEPLANTING 61 Net afgegraven plas-dras oever Net afgegraven Natuurlijke oever met moerasplanten oever Natuurlijke laten staan als overwinteringplaats staan als insecten.laten Deponeer voor geen U slootmateriaal of maaisel op de plasberm of het terrastalud. en deponeren perceel kunt op het aangrenzende het beste dit afvoeren. later Onderhoud op het terrastalud of de plasberm dat er geen vee er voor Zorg kan omstandigheden voedselarme komen. natte, Onder de zeer verstoring tot vorm van begrazing die daar heersen, leidt iedere met een goede kwaliteit afrastering Afzetten van de vegetatie. Maai laat het terrastalud of de plasberm zo is een vereiste. van de mogelijk. die na het verdwijnen Bij de schrale vegetatie, eenmaal per jaar maaien, ontstaat, volstaat pioniersvegetatie Belangrijk is dat u pas maait nadat de meestal in september. Enkele zaad hebben gezet. kleineplanten kunt gedeelten u Aanleg plasberm tijdstip om een leggenHet beste of terrastalud aan te en er kan is dan meestal goed droog De grond is juli of augustus. gemakkelijk vriest, kan hard gewerkt. niet te Als het worden het plasberm een of terrastalud Leg ook tijdens een vorstperiode. Graaf bij voorkeur de watergang. aan langs de zuidzijde van aan de tot een watergang langs een deel van een perceel net iets U maakt een terrastalud door de grond slootkant af. houden. U maakt een plasbermhoger dan de waterlijn te In tot vochtige deze graven. door net onder de waterlijn af te dan op een planten andere omstandigheden groeien natte gebruikelijke slootkant. varieert De breedte van één tot meestal rekening met Houd bij het bepalen van de breedte meter. zes op Let of gemaaid gaat worden. geschoond de manier waarop werkzaamhedenhet slootpeil (winterpeil-zomerpeil) tijdens de terrastaluds eindresultaat: en houd rekening met het gewenste Het terrastalud en de - plas/dras en plasbermen - onder water. reliëf gemaakt. Enig worden plasberm niet mooi vlak te hoeven een kleinschalige en drogere voor afwisseling van nattere zorgt plekken. beperkt tot wel blijven moeten De hoogteverschillen blijft. maaien mogelijk 10 cm, zodat Maakt u een plasbermcirca dan een rand langs graaf oever, gesitueerde langs een westelijk hetde slootkant niet af tot breed meter een van een half tot uitsteken om het water enigszins boven Laat deze waterniveau. breken. te de golven Natuurlijke oevers Natuurlijke Gebruiken eindbeeld en plasbermen van zijn verlaagde gedeelten Terrastaluds Terrastaluds watergang. aan een grenzend een perceel, maar staan zijn vochtig, de waterlijn.Deze liggen juist boven zijn juist onder de Plasbermen niet permanent onder water. Beide en staan permanent onder water. waterlijn gesitueerd flauw zeer maar hebben soms een zijn in principe horizontaal, De natuurwaardeverlopend talud. op een vegetatie van de terrastalud dan die hoger of plasberm veel is al na enkele jaren slootkant.van een gewone Takkenhoop, takkenwal of houtril Sowieso geldt dat twee kleine hopen meer waarde hebben voor de natuur dan één grote. In de loop van de tijd zal de hoop door Gebruik en eindbeeld vertering lager worden. U kunt dus geregeld nieuwe takken Het aanleggen van een takkenhoop, takkenwal of houtril biedt toevoegen. de mogelijkheid om snoei- en kaphout netjes en goedkoop weg te werken. Een takkenwal of houtril is meestal een tot anderhalve Takkenwal of houtril meter hoog. Een takkenhoop kan twee meter hoog worden. Maak de takkenwal in de rand van een houtopstand of juist Zo’n takkenhoop, takkenwal of houtril heeft veel waarde voor loodrecht daarop, om de toegang te beperken of juist te natuur. Door een houtril of een takkenhoop aan te leggen biedt u verbeteren. Stapel de takken in de lengterichting, leg de dikkere voedsel- en schuilgelegenheid aan vogels, zoals winterkoning, en takken onderin en de dunnere takken daarbovenop. Mogelijk kunt insecten. Ook doet u daarmee wezel, bunzing en de gewone pad, u ook stobben onderin de takkenwal kwijt. Werk de houtril netjes een groot plezier. Een takkenwal of houtril ziet er beter verzorgd af door de takken tussen paaltjes te klemmen. Deze kunt u meestal uit dan een takkenhoop. zelf van het snoeihout maken. Het hout verteert langzaam. Bij de volgende onderhoudsbeurt kunt u het snoeimateriaal vaak weer Aanleg en onderhoud in dezelfde houtril kwijt. Verwerk geen snoeihout van fruitbomen Takkenhoop met kankerplekken of andere aantastingen in de hoop of wal om Leg een takkenhoop bij voorkeur op een rustig plekje op het erf verspreiding van de ziekte naar gezonde bomen te vermijden. of in een houtopstand, dieren kunnen er dan snel en veilig van profiteren. Leg dikke takken onderin en de dunnere er bovenop. Stort de takken niet los op elkaar, maar steek ze zoveel vast Bijen en insecten mogelijk in de hoop. U kunt dan meer takken kwijt en de hoop is Op uw erf kunt u diverse maatregelen treffen die ten goed steviger. Maak de hoop maximaal twee meter hoog. Heeft u veel komen aan bijen en insecten. takken, realiseer dan elders een tweede hoop. Zie www.landschapnoordholland.nl/soortbescherming.

Een takkenril biedt een leef plaats voor veel diersoorten Hommel

62 Wilt u meer weten?

Over het landschap en de geschiedenis van de Het beleid van de gemeente gemeente Zaanstad: De website van de gemeente Zaanstad: www.zaanstad.nl n Historische verenigingen: Historisch genootschap Assendelft: www.historischgenootschapassendelft.nl, Historisch De Provinciale Ruimtelijke Verordening Structuurvisie genootschap Crommenie: www.hgc-.nl, De website van de Provincie Noord-Holland: Historische vereniging Koog : www.noord-holland.nl www. historischeverenigingkoogzaandijk.nl, Historische vereniging Westzaan: www.westzaan.info/, Historisch Karakteristieke natuurwaarden op paardenhouderijen genootschap Wormerveer: www.historisch-wormerveer.nl/ in veengebieden n Het gemeente archief van Zaanstad: www.zaanstad.nl/ Zijn er kansen voor karakteristieke natuur op paardenhouderijen gemeentearchief van Laag Holland?, Landschap Noord-Holland, 2013. n Het landschap van Laag Holland: www.laagholland.nl n Kernkwaliteiten Nationaal Landschap Laag Holland. Graslandbeheer in relatie tot paarden, Bos, I.J., 2012. Een systematische Nulmeting. natuurlijke paardenweiden en omgaan met mest Landschap Noord-Holland, rapportnr. 12-004 Paard en Landschap van René Zanderink en Claartje van Andel. n Beeldkwaliteitsplan Buitengebied Zaanstad. Gemeente Zaanstad, september 2009 Afrastering van paardenweiden, paardenbakken en verlichting van paardenbakken De constructie van de traditionele stolpboerderij Hekken, afrasteringen en verlichting, Landschap Noord-Holland, ‘De stolp te Kijk’ van de Boerderijenstichting. 2009. Zie www.boerderijenstichting.nl Erfbeplanting en landschapselementen Het verkrijgen van een financiële bijdrage Leestekens van het landschap. 188 Landschapselementen De website van Landschap Noord-Holland in kort bestek van Landschapsbeheer Nederland, 2005. www.landschapnoordholland.nl of contact opnemen met Landschap Noord-Holland: 088-0064400. Beheer van cultuurhistorische elementen ‘Handboek Cultuurhistorisch beheer’. Fruitbomen Landschapsbeheer Nederland, 2006. De Pomologische vereniging Noord-Holland (zie handige adressen). De verschillende modellen houten boerenhekken per regio in Noord-Holland Natuur op het erf De brochure ‘Houten boerenhekken’ van Landschap Landschapsbeheer Nederland www.landschapsbeheer.nl Noord-Holland. Landgoed Oostbroek Bunnikseweg 39, 3732 HV De Bilt

63 Inheemse boomsoorten

Soorten gebruiken als: Landschapstypen kenmerken bijen

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam bomen Maat boom Solitaire laanboom/ bomenrij haag (geschoren) haag (wild) Singel Leiboom knotboom Hakhout op erfalleen (als sierbeplanting) Kustlandschap Zandgebied (voedselrijk/nat) Zandgebied (voedselarm/droog) Keileemlandschap Aandijkingenlandschap Droogmakerijen Kleipolderlandschap Veenpolderlandschap rivierenlandschap Stuwwallenlandschap Schaduwverdragend zeewindverdragend snelgroeiend Groenblijvend nectar pollen Beuk Fagus sylvatica 1 * * * * * * * * * * * Eik, winter Quercus petraea 1 * * * * * * * h.dauw Eik, zomer Quercus robur 1 * * * * * * * * * * * * * h.dauw Es, gewone Fraxinus excelsior 1 * * * * * * * * * * e * * Grove den Pinus sylvestris 1 * * * * * * Iep, fladder Ulmus laevis 1 * * * * * * * * * * * Iep, gladde Ulmus minor 1 * * * * * * * * * * Iep, hollandse Ulmus hybride 1 * * * * * * * * * * * Iep, ruwe Ulmus glabra 1 * * * * * * * * * * * Linde, grootbladige Tilia platyphyllos 1 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Linde, hollandse Tilia x vulgare 1 * * * * * * * * * * * * 5 5 Linde, kleinbladig Tillia cordata 1 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Okkernoot Juglans regia 1 * * * * * * * * * Paarde kastanje Aesculus hippocastanum 1 * * * * * 5 5 Populier, grauwe abeel Populus canescens 1 * * * * * * * * * * * * Populier, ratel Populus tremula 1 * * * * * * * * * * e * * Populier, zwarte Populus nigra 1 * * * * * * * * Walnoot, zwart Juglans nigra 1 * * * * * * * * Wilg, schiet Salix alba 1 * * * * * * * * * * * * * * 5 5 Berk, ruwe Betula Pendula 2 * * * o * * * * * * * * * Berk, zachte Betula pubescens 2 * * * o * * * * * Els, zwarte Alnus glutinosa 2 * * * * * * * * * * * * * * * * * 0 1 Haagbeuk Carpinus betulus 2 * * * * * * * * * * Veldesdoorn Acer campestre 2 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Zoete kers Prunus avium 2 * * * * * * * * * 5 5 Hoogstamfruitbomen Pit- en steenvruchten 3 * * * * * * * * * * * * 3 3 Hulst Ilex aquifolium 3 * * * * * * * * * * * * * 5 5 Jeneverbes Juniperus communnis 3 * * Krent Amelanchier lamarckii 3 * * * * * * * * * * * * * 2 2 Lijsterbes Sorbus aucuparia 3 rij * * * * * * 0 3 Meidoorn, eenstijlige * Crataegus monogyna 3 * * * * * * * * * * * * * 1 1 Meidoorn, koraal * Crataegus rosiformis 3 * * * * * 1 1 Meidoorn, kruising * Crataegus x media 3 * * * * * * * 1 1 Meidoorn, tweestijlige Crataegus laevigata 3 * * * * * * * 1 1 Mispel Mespilus germanica 3 * 3 3 Sporkehout/ vuilboom Rhamnus frangula 3 * * * * * * 3 3 Wilg, amandel Salix triandra 3 * * * * * * 5 5 Wilg, bittere Salix purpurea 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, bos Salix caprea 3 * * * * * * 5 5 Wilg, geoorde Salix aurita 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, grauwe Salix cinerea 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, kat Salix viminalis 3 * * * * * * * 5 5 Wilg, kraak Salix fragilis 3 * * * * * * * * 5 5

Bomen van de eerste grootte: >15m, Bomen van de 2e grootte: 10-15m, Bomen van de 3e grootte: <10m

64 Inheemse struikensoorten

Soorten gebruiken als: Landschapstypen kenmerken bijen

Nederlandse naam Wetenschappelijke naam bomen Maat boom Solitaire laanboom/ bomenrij haag (geschoren) haag (wild) Singel Leiboom knotboom Hakhout op erfalleen (als sierbeplanting) Kustlandschap Zandgebied (voedselrijk/nat) Zandgebied (voedselarm/droog) Keileemlandschap Aandijkingenlandschap Droogmakerijen Kleipolderlandschap Veenpolderlandschap rivierenlandschap Stuwwallenlandschap Schaduwverdragend zeewindverdragend snelgroeiend Groenblijvend nectar pollen Bes, aal Ribes rubrum * * s * * * * * * * 5 5 Bes, kruis Ribes uva-crispi * * s * * * * * * * 5 5 Bes, zwarte Ribes nigrum * * * * * * * * * * 5 5 Boeren jasmijn Philadelphus species * 2 2 Bosrank Clematis vitalba * * * * * * * * 0 2 Brem Cytisus scoparius * * * * * * * 0 5 Bruidsbloem Deutzia species * 4 4 Chinees klokje Forsythia x intermedia * Duindoorn Hippophae rhamoides * * * * 3 3 Framboos Rubus idaeus * * s * * * * * * 5 5 Gelderse roos Viburnum opulus * * * * * * * * 1 1 Gele kornoelje Cornus mas * * * * * * * * * * 4 4 Hazelaar Corylus avellana * * * * * * * * * * 0 1 Hortensia Hydrangea macrophylla * * 1 1 Kamperfoelie, rode lonicera xylosteum * * 1 1 Kamperfoelie, wilde lonicera periclymenum * * * * * * * * * * 5 5 Kardinaalsmuts Euonymus europaeus * * * * * * * * * * Liguster, wilde Ligustrum vulgare * * * * * * e e e e * * * * * 4 4 Palmboompje Buxus sempervirens * * Rode kornoelje Cornus sanguinea * * * * * * * * * * * 1 1 Rode ribes Ribes sanguinea * 3 3 Roos, duin Rosa pimpenellifolia * * * * 5 5 Roos, egelantier Rosa rubiginosa * * * * * * 5 5 Roos, honds Rosa canina * * * * * * * * * 5 5 Roos, rimpel Rosa rugosa * * * 5 5 Sering Syringa cultivars * Sleedoorn Prunus spinosa * * * * * * * * * 3 3 Sneeuwbal, wollige Viburnum lantana * * * 3 3 Taxus Taxus baccata * * * * * * * * 0 3 Vlier Sambucus nigra * * * * * * * * * * 0 1 Vogelkers Prunus padus * * * * * * * * * * * * 3 3 Wilg, kruip Salix repens * * * * 5 5 Wilg, laurier Salix pentandra * * * 5 5 Zuurbes Berberis vulgaris * * * 5 5 e = alleen op erf o = overstaander s = struikbegroeiing meidoorn* = in sommige gebieden verboden i.v.m. bacterievuur

De rubriek ‘alleen op erf’ geeft aan dat de beplanting die daaronder staat aangegeven niet als landschappelijke beplanting mag worden aangeplant. Bij de rubriek ‘bijen’ is een onderverdeling gemaakt in nectar en pollen, in een classificatie van 1 t.m. 5, waarbij 5 de hoogste waarde aangeeft. Als er niets staat, is het geen bijenplant.

65 Handige adressen

Gemeente Zaanstad Laag Holland De ervenconsulent Nederland www.zaanstad.nl www.laagholland.nl www.ervenconsulent.nl Het Oversticht Bezoekadres Provincie Noord-Holland Aan de Stadsmuur 79-83 Stadhuisplein 100, 1506 MZ www.noord-holland.nl 8011 VD Zwolle T 038-4213257 Postadres Bezoekadres Provinciaal Bestuur Postbus 2000, 1500 GA Zaandam Dreef 3, 2012 HR De ervenconsulent Noord-Holland T 14 075 (geen netnummer nodig) Landschap Noord-Holland Postadres T 088-0064446 Landschap Noord-Holland Postbus 3007, 2001 DA Haarlem WZNH www.landschapnoordholland.nl T 023 514 31 43 T 072-5204459 E [email protected] Bezoekadres WZNH Adviescommissie ruimtelijke Rechte Hondsbosschelaan 24a Pomologische Vereniging kwaliteit 1851 HM Heiloo Noord-Holland Emmastraat 111, 1814 DP www.hoogstamfruitnh.com T 072-5204459 Postadres E [email protected] Postbus 222, 1850 AE Heiloo Secretariaat T 088-00 64 400 Oosterweg M 3, 1482 AH Purmer KNHS E [email protected] T 06 8123 8094 www.knhs.nl E [email protected] De Boerderijenstichting KNHS Servicedesk ‘Vrienden van de Stolp’ Landschapsbeheer Nederland T 0577-40 83 00 www.boerderijenstichting.nl www.landschapsbeheernederland.nl E [email protected]

Secretariaat Postadres KNHS-centrum Ermelo Schapenlaan 20, 1862 PW Bergen NH Postbus 121, 3730 AC De Bilt Postbus 3040, 3850 CA Ermelo T 072 581 68 88 T 030-2345010 T 0577-40 82 00 E [email protected] (niet voor reacties E [email protected] E [email protected] Boerderijen Beeldbank)

Agrarische Natuur- en Landschapsvereniging Water, Land en Dijken www.waterlandendijken.nl

Slenkstraat 70, 1441 MS Purmerend T 0299-437 463 E [email protected]

66 Colofon

Redactie Foto’s Janine Elsinga – Gemeente Zaanstad Landschap Noord-Holland Filippien Koornneef – Projectleider Landschap Noord-Holland Boerderijenstichting Noord-Holland Inge Plaatsman – Projectleider Landschap Noord-Holland Historische foto’s: Archief Zaanstad Redscape: bewerkte foto’s paardenbakken H3: p.21 Eindredactie Bert van As: H1: p 4 en 5. Marion de Boo Illustraties Opdrachtgever Nicky Schuurman – Projectmedewerker Landschap Noord-Holland Gemeente Zaanstad Wilfried Jansen of Lorkeers – Arcadis Nederland BV Wouter Schik – Arcadis Nederland BV Schrijvers Filippien Koornneef – Projectleider Landschap Noord-Holland Vormgeving & productiebegeleiding Amber Luttmer – Projectmedewerker Landschap Noord-Holland The KEY Agency, Schiphol-Rijk Mart Groentjes – Secretaris Boerderijenstichting Noord-Holland Anne Dillon – Junior Projectleider en Ervenconsulent Landschap Noord-Holland Aart Lodder – Projectmedewerker Landschap Noord-Holland Ingwer Bos – Projectleider Landschap Noord-Holland

Dit handboek is mogelijk gemaakt door:

67 € 10,00

Verkrijgbaar bij Landschap Noord-Holland

Ontwerp uw eigen erf – in de gemeente Zaanstad

Bent u eigenaar van een (boeren)erf in de gemeente Zaanstad? En vindt u behoud van natuur en landschap in de gemeente belangrijk? Wilt u mensen laten meegenieten van uw erf? Met dit handboek herkent u de bijzondere elementen op uw eigen erf. U krijgt praktische tips om uw erf nog mooier en waardevoller te maken. Zijn bomenrijen of leibomen karakteristiek voor een erf in de Zaanstreek? Hoe zit het met de natuur op uw erf? Broeden er vogels in de hagen en verblijven er vleermuizen in de bomenrij? En hoe kunt u bouwen op uw erf zonder verlies van kwaliteit?

Leer hoe bijzonder uw eigen erf is. Stap voor stap maakt u zelf een ontwerpplan voor uw erf. Als gemeente willen wij samen met u de kwaliteit van het prachtige buitengebied bewaren. Dat vinden wij belangrijk, want uw erf draagt voor een belangrijk deel bij aan de uitstraling van de streek.

Gemeente Zaanstad Landschap Noord-Holland Stadhuisplein 100 Postbus 222 1506 MZ Zaandam 1850 AE Heiloo T 088 - 00 644 00 www.landschapnoordholland.nl

Landschap Noord-Holland zet zich in voor verbetering en ontwikkeling van de groene leefomgeving, zodat de kwaliteit voor gezond wonen, werken en recreëren behouden blijft. Wij zijn een groen onderzoeks- en adviesbureau en wij werken dagelijks aan de kwaliteit van natuur, landschap en cultuurhistorie in Noord-Holland. Dat werk doen wij met heel veel passie en enthousiaste medewerkers. Wij hebben veel ervaring in opdrachten voor bedrijven, de overheid en particulieren.