Nieuwe Nederlandse

vlinders op Saba

Tekst: Saba ligt in de Caribische Zee en is een van de drie daarmeeook van Nederland, zijn er enkele lagere ber-

gen. Ondanks het kleine oppervlak is Saba door zijn Bert Wit eilanden die vroeger behoorden tot de bovenwindse bergachtigheid en steile wegen erg onoverzichtelijk CBS, Compendium eilanden van de Nederlandse Antillen. Sinds 10 okto- en lijkt het veel groter dan het is. Het is een eiland voor de Leefomgeving

ber 2010 heeft Saba, net als Sint Eustatius en Bonaire, dat vooral interessant is voor de natuurliefhebber.

Stranden zijn er niet, op een klein strandje na dat het de status van bijzondere Nederlandse gemeentegekre- deel het door de grootste van jaar opgeslokt is zee en eilanden daarmee onder- gen. Deze tropische zijn een maar enkele weken aanwezig is. Veel toeristen die Saba deel Nederland Nederland heeft duiken. uniek van geworden en er bezoeken, gaan er Het zeeleven is er en

zeer uitbundig. Op land telt Saba zes vegetatiezones, zo een aantal heel bijzondere tropische natuurgebie- waarvan het regenwoud het eerste opvalt. Er is op het den bij gekregen. eiland zowel secundair als ook een klein stuk primair

regenwoud. Het laatste wordt ook wel het Elfenwoud Bert genoemd en ligt op de top van Mount Scenery. Naast Wit het regenwoud zijn er ook droge bossen, bossen met

boomvarens, bossen met bergpalmen en als laatste

vormen ook de kustrotsen een aparte vegetatiezone.

Vlinderfauna slecht onderzocht nog

Er soorten komt op Saba maar een beperkt aantal dag-

vlinders voor. Voor wat betreft de nachtvlinders is Saba

nog een onbekendewereld waar nog veel te ontdek-

ken valt. nooit echte vlinderinventarisatie Er is nog een

gehouden. Volgens Tom van het Hof, een bekend

is bioloog op het eiland diejaren voorzitter geweest

van de Saba Conservation Foundation, zouden er door

de uniekheid van de natuur in vergelijking met de Mount Scenery gezien vanaf de Spring Bay Trail. in eilanden de omgeving op Saba heel speciale en nog

Van 10 oktober tot 22 november 2009 werkte ik voor niet beschreven vlindersoorten kunnen voorkomen die

In halve dagen op het Nederlandse eiland Saba. mijn alleen op Saba te vindenzijn. Dit gegeven moedigde vrije tijd verkende ik het eiland en nam ik deel aan het mij al in het begin van mijn verblijf aan om te onder-

zoeken vlinders ik zoal Saba kunnen programma Sea & Learn met lezingen en excursies wat voor op zou

de Saba. Ook heb ik de over natuur op gekeken naar tegenkomen. dag- en nachtvlindersop het eiland.Van alle vlinders Bert die ik tegenkwam maakte ik foto's. Thuis in Nederland Wit heb ik de geportretteerde vlinders (voor zover moge- lijk) gedetermineerd aan de hand van een aantal grote websites waarop vlinders staan die voorkomen in de Verenigde Staten, Midden-Amerika, het Caribisch gebied en Frans Guyana. Omdat op deze websites de naamgeving van de vlinders alleen maar in het Engels is, benoem ik in ditartikel de meeste vlinders met hun

Engelse naam.

Het eiland Saba

Saba omvat slechts 13 vierkante kilometer. Het is een heel groen eiland met een natuur die uniek is in ver- gelijking met de omringende eilanden. Dit komt door de vulkanische oorsprong en doordat het eiland geo- logisch nog vrij jong is. Naast de berg Mount Scenery, met 875 meter het hoogste punt van het eiland en Uitzicht het Windwardside vanaf de Maskehorn Mountain Trail. op dorp

Vlinders 2 2011 19 Bert om te overnachten. Ook kom je op Saba twee soorten

Wit passiebloemvlinders tegen. De meest algemene soort

is de Zebrapassiebloemvlinder (Heliconius charitonius).

Afen toe vliegt er ook een oranjekleurige passiebloem-

vlinder, waarschijnlijk Dryas julia. Opvallend is dat deze

soort ook vliegt bij de top van de Mount Scenery, in de

wolken in het primaire regenwoud. Beide passiebloem-

vlinders kom je in Nederland vaak in vlindertuinen

tegen. Voor wat betreft de blauwtjes vliegen er enkele

soorten van zowel deonderfamiliesPolyommatinae

alsTheclinae. Enkele soorten kwam ik in behoorlijke

aantallen tegen. Ook is er een aantal soorten dikkop-

jes. De dikkopjes van het geslacht Urbanus zijn grote

dikkopjes met staarten aan hun achtervleugels. Deze

zag ik regelmatig. Daarnaast waren er ook soorten van

het geslacht Pyrgus en zag ik ook oranjegekleurde

Ook dikkopjes. vloog erafen toe een monarchvlinder

(Danaus plexippus). Toch altijd mooiom deze majestu-

euze vlindermet zijn prachtige glijdende vlucht tegen Dark Longtail i(Urbanus obscurus). te komen! Tenslotte ontmoette ik ook enkele grote

vlinder gele dagvlinders en een die heel erg leek op de

Dagvlinderinventarisatie Europese atalanta. Deze vlinders heb ik niet van dicht-

Voor de bezocht kunnen het mijn inventarisatievan dagvlinders bij bekijken, en zodoende blijft dus voor

ik diverse plekken. Ik deed mijn waarnemingen onder deze soorten bij deze mededeling.

andere op een wat rommelig veldje aan de buitenkant

van het dorp Windwardside, in de tuin van het plaatse- Nachtvlinderinventarisatie

lijke museumpje, en op open plekken langs de wandel- De nachtvlinders uit mijn inventarisatie trof ik bijna

routes in het regenwoud en langs de kust. allemaal aan bij de lampen die de verlichting ver-

Voor eiland Saba het El een tropisch is erg arm aan dagvlin- zorgden van kleine toeristenpark Momo, waar

ders. totaal ik slechts kleine ik In zag zo'n vijftien soorten werkte en woonde. Dit parkje ligt aan de rand van

daarmee Saba het en is vergelijkbaar met gebied waar Windwardside tegen een heuvel. Het park is flink

ik in Nederland de Gouda. bomen woon, omgeving van begroeid met en struiken, maar je kunt het

dat De meest algemene dagvlinder is een witje in het naar Sabaanse begrippen toch het beste beschrijven

Engels Great Southern White (Ascia monusta) heet. als een 'meer gecultiveerd' stukje Saba.

Deze 's avonds samenscholen vlinders aantrof soort zie je in groepen Het aantal dat ik bij de lampen ver-

schilde sterk per avond. Sommige avonden waren er

nauwelijks vlinders, en andere avonden waren er heel Tabel 1. Soortenlijst dagvlinders veel. Dat had veel met het weer van doen.Als het hard

naam Nederlandse/Engelsenaam waaide nachtvlinders; windstil Wetenschappelijke zag je weinig was het

dan waren het er veel meer. Nymphalidae

Danaus plexippus Monarchvlinder Microvlinders

Heliconius charitonius Zebrapassiebloemvlinder Tijdens mijn inventarisatiezag ik veel microvlinders die

Pieridae behoren tot de familie Crambidae. Deze vlinders heb-

Ascia monusta Great SouthernWhite

Lycaenidae Bert

Wit Leptotes cassius Cassius Blue

Strymon acis Antillean Hairstreak

Electrostrymon angerona Angerona Hairstreak

Hesperiidae

Pyrgus oileus Tropical Checkered Skipper

Urbanus obscurus Dark Longtail

Urbanus drusius Drusius Cloudywing

Panoquina lucas Purple Washed Skipper

Wallengrenia ophites Fiery Broken-dash

Hylephila phyleus Fiery Skipper Tropical Checkered Skipper i(Pyrgus oileus).

20 Vlinders 2 2011 ben over het algemeen een spanwijdte van maar 2-3 Bert Wit centimeteren zijn dus een stuk kleiner dan de vlinders

waaraan je denkt als je het over tropische vlinders

hebt. Slechts enkele soorten zijn door hun opvallende

tekening makkelijk te determineren. Ik noem een

donkergele vlinder met veel zwarte stipjes die luistert

elevata naar de naam Polygrammodes en een zwarte

vlinder met witte vlekken die Grape Leaf Folder

(Desmia funabris) heet. Daarnaast waren er veel, echt

heel prachtig gekleurde en getekende Crambidae, die

te helaas niet op naam brengen zijn.

Uilen

Ook komen Saba veel nachtvlinders uit de fami- er op

lie van de uilen (Noctuidae) voor. Deze soorten zijn

makkelijker te determineren.Ik wil er enkele noemen

omdat zij of heel mooizijn of voorkomen in een groter Black Witch Moth deel van de westelijke wereld en daar soms schadelijk

In een groot aantal landen bestaan er rondom de Black Witch Moth optreden. Diverse van de uilen die ik op Saba zag, zou Vaak is de dat het de vlinder in je in Nederland niet direct als uil herkennen. Ze heb- legendes. strekking binnenvliegen van je

huis een slecht voorteken is voor degene die er woont. Veelal wordt dit ben een vorm en tekening waarbij zij meer op een

gezien als een voorspelling van dood en ellende. In Mexico bijvoorbeeld spanner lijken.

de mensen dat als er een zieke in een huis is en de vlinder vliegt Mooi getekende soorten met een grote verspreiding geloven dit naar binnen, de zieke zal sterven. In veel landen komt een variatie van zijn de Velvetbean Caterpillar Moth (Anticarsia gem-

verhaal voor. In Texas men dat een zieke zal sterven als de vlinder matalis), een okerkleurige vlinder met een spanwijdte gelooft

de eerst alle vier hoeken van de kamer bezocht heeft. Ook zijn er andere van zo'n acht centimeter, Sweetpotato Armyworm Witch zoals delen fraai uil verhalen over de Black Moth, in sommige van Mexico, (Spodoptera dolichos), een getekende met een

waar men gelooft dat haren zult verliezen als de vlinder over heen trapeziumvormige tekening en ook een spanwijdte van je je je

In Jamaica ziet men de vlinder als een verloren of ziel zo'n acht centimeter, de Florida Fern Moth ( Callipistria vliegt. onrustige

overledene. In Hawaï wordt de vlinder als de floridensis), eveneens een heel fraai getekende vlin- van een gezien belichaming

van de ziel van een overleden geliefde die goedendag komt wensen. der met een spanwijdte van vijf centimeter,en een

Gelukkig zijn er in sommige streken ook meer positieve legendes rond soort uit de groep van de Fruit Piercing die

Gonodonta sicheas heet. Deze laatste vlinderheeft flu- deze soort. Op de Bahamas noemt men de vlinder ook wel 'Money bat'

en men er veel zult winnen als hem In weelbruine voorvleugels en donkergele achtervleugels gelooft datje geld je tegenkomt.

Zuid Texas verwachten mensen dat ze de winnen als de vlinder een met een brede zwarte band en heefteen spanwijdte loterij

centimeter. tijdje boven hun deur blijft zitten. van zes Verder zijn de palpen op zijn kop

Saba trof ik de vlinder aan in de ontvangstruimte van mijn werkgever wat vergroeid tot een soort varkenssnuitje. Op

El Momo. Ik wist toen niet dat de vlinder zo'n sterke voorspellende wer-

Black Witch Moth king heeft en ik heb er tijdens mijn verblijf ook weinig van gemerkt...

uil die ik Saba De grootste en meest imposante op aantrof is de BlackWitch Moth (Ascalapha odora). Dit is Hierdoor lijkt hij veel op een vleermuis. De Black Witch een donker gekleurde uil die soms ook overdag vliegt. Moth is een trekvlinder dieook kan worden aangetrof-

Hij heefteen spanwijdte van meer dan vijftien centi- fen in een groot deel van de Verenigde Staten (tot in meter en vliegt heel wild met een zigzaggende vlucht. Canada!), Midden-en Zuid-Amerika.Ook komt hij voor

op Hawaï, waar hij per ongeluk is geïmporteerd.

Bert Nog enkele andere nachtvlinders Wit Vaak ik de vlinders diebehoren de zag bij lampen tot

familievan de houtboorders ( Cossidae). Het zijn vrij

grote vlinders, grijzig met een fijne zwarte tekening die

erg traag zijn. Zij vormen daardoor een geliefd hapje

voor de gekko's die samen met grote aantallen boom-

kikkers overal bij de lampen zitten te kijken wat er zoal

aan eetbare insecten voorbij komt.

Tijdens mijn verblijf zag ik drie soorten pijlstaartvlin-

ders (Shingidae). Deze soorten blijken ook buiten Saba

een groot verspreidingsgebied te hebben. Het waren

de Mournful Sphinx (Enyo lugubris), een geheel donker-

Florida Fern Moth (Callipistria floridensis).

Vlinders 2 2011 21 Tabel2. Soortenlijst nachtvlinders Bert Wit Wetenschappelijke naam Engelse naam

Crambidae

Polygrammodes elevataelevata

Pijlstaarten

Enyo lugubris Mournful Sphinx

XylophanesXylophones Pluto Pluto Sphinx

Protambulyx strigilis Streaked Sphinx

Spanners (Geometridae)

Erastria decrepitariadecrepitaria

Uilen (Noctuidae)

Velvetbean Caterpillar Moth Ascalapha odora Black Witch Moth

MelipotisMelipotls fasciolarisfasciolaris trof ik in totaal een kleine zestig soorten nachtvlinders

MocisMods megas aan. De meeste waren microvlindersof uilen. Een aan-

Anticarsia gemmatalis Velvetbean Caterpillar Moth tal nachtvlinders is met zekerheid op naam te brengen,

deel de vlinders moet ik toch Ptichodis immunis maar voor een groot van

een vraagteken bij hun naam zetten of blijft het onbe- kend welke soort, geslacht of zelfs familie het is. Phlyctaina irrigualis

door krekels Condica mobilis Bij een inventarisatie biologen van en

sprinkhanen zijn op Saba enkele jaren geleden een Callopistria floridensis Florida Fern Moth aantalnog niet voor de wetenschap bekende soor- Gonodontasicheas ten gevonden. Het is te verwachten dat dit voor de AniclaAnidainfecta Green Cutworm Moth nachtvlinders ook zal gelden als er een uitgebreidere

inventarisatie naar deze groep wordt gehouden. Of er

bruin tot zwarte vlinder, de Pluto Sphinx (Xylophones tussen de soorten die ik heb gezien ook nog niet voor

pluto), een prachtig groene vlinder met een donkergele de wetenschap bekende soorten zitten, weet ik niet. ,,

onderkant, en de Streaked Sphinx (Protambulyx strigi- Maar in ieder geval is het leuk dat we anno 2011 in

vlinder achtervleu- de Nederlandse lis), een grote okergele met oranje natuur van een piepkleine tropische

gels en een spanwijdte van twaalf centimeter. gemeente nog van alles kunnen ontdekken en dat daar

nog voor de wetenschap onbekende soorten tussen

Op Saba zag ik slechts een beperkt aantal spanmers kunnen zitten!

(Geometridae). Opvallend dat zo'n grote vlinderfamilie,

die in Nederland flink vertegenwoordigd is, op Saba Bronnen

te komen! vlinders dit artikel de vol- maar weinig voor lijkt De in zijn op naam gebracht met

gendewebsites:

Conclusie • INRA Catalogue of the of the French Antilles

Tijdens mijn verblijf van zes weken op Saba zag ik een (http://www.inra.fr/papillon/indexeng.htm)

voor de tropen heel beperkt aantal dagvlinders. • North American Moth Photographers Group at the

's Avonds de El Windwardside bij lampen van Momo in Mississippi Entomological Museum at Mississippi State

University (http://mothphotographersgroup.msstate.edu/

MainMenu.shtml)

• Tropical Butterflies and Moths of Costa Rica (http://tropi-

cleps.ch/index.html)

• TropicalMoths.net (http://www.mbarnes.force9.co.uk/

index.htm)

• Hétérocères de Guyana Frangaise (http://www.guianensis,

fr/index.htm)

• Butterflies and Moths of North America (http://www.but-

terfliesandmoths.org/)

• Bugguide (http://bugguide.net/node/view/15740)

• of lowa (http://www.insectsofiowa.com/

BiotaWebExport/Family1.htm#27_Lepidoptera)

22 Vlinders 2 2011