jaargang 14 _ nummer 5 _ januari 2009 5 Kader Primair vakblad voor leidinggevenden in het primair onderwijs

thema _ Horizontale verantwoording Het nut van een ‘Haags verzinsel’ _ Wat willen ouders? _ Meer kansen met een goed jaarverslag _ Verantwoording afleggen over een unique sellingpoint

actueel _ Discussie over latere afname Cito-toets achtergrond _ Ondersteunende krachten lijken van politieke agenda verdwenen Kader Primair Kader Primair is een uitgave van de Algemene ­Vereniging Uitgelicht Schoolleiders (AVS), dé vereniging voor alle leiding­gevenden in het basis-, voortgezet en ­speciaal onderwijs. Kader Primair ­verschijnt tien keer per jaar. ­Overname van artikelen na overleg met de hoofd­redacteur. ISSN 1384-1165

Redactie thema _ De echte professional Marc Mathies (hoofdredactie), Vanja de Groot, Joëlle wíl zich verantwoorden Poortvliet (bureau- en eindredactie), Jos Hagens, Eén op de twee deelnemers aan de peiling op het AVS Carine Hulscher-Slot, Tom Roetert Redactieadres: AVS Scholenportaal noemt horizontale verantwoording ‘een Haags verzinsel waar ik het nut niet van inzie’. Medewerkers deze maand Ans Aerts, Jaan van Aken, Femke Bakkeren, Susan de Boer, Schokkend? Een betoog door twee deskundige auteurs Jos Collignon, Ineke Dezentje Hamming-Bluemink, Ton Duif, over het nut van en de worsteling met horizontale Will Geurds, Monica van der Hoff-Israël (gastredacteur), verantwoording anno 2009. pagina 8 Julian van der Kraats, Winnie Lafeber, Najib Nafid, Marijke Nijboer, Bert Nijveld, Bob Ravelli, Hans Roggen, Annemiek Selter, Karen Titulaer (gastredacteur), Jannita Witten

Abonnementen AVS-leden ontvangen Kader Primair en Kadernieuws gratis. thema _ Een partnerschap met ouders Abonnementprijs voor niet-leden: t 110 “De meeste basisscholen kunnen niet goed met ouders (excl. 6% BTW). Administratie: AVS-secretariaat communiceren”, vindt ITS-onderzoeker Frederik Smit. Hij, Grafische vormgeving en druk en twee vertegenwoordigers van ouderverenigingen, leggen Thoben Offset Nijmegen uit welke informatie ouders van een school willen hebben Telefoon: 024-3220287 en hoe ze die graag ontvangen. pagina 12 Advertenties Recent, Ray Aronds, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam Telefoon: 020-3308998, fax: 020-4204005 E-mail: [email protected] www.recent.nl achtergrond _ Einde verhaal voor meer ondersteuning? Ledenservice AVS Bij de behandeling van de Onderwijsbegroting, Postbus 1003, 3500 BA Utrecht afgelopen december, kwam het onderwerp ‘onder­ Telefoon: 030-2361010, fax: 030-2361036 steunende krachten op elke basisschool’ nauwelijks E-mail: [email protected] www.avs.nl ter sprake. Waarom niet? Betekent dit einde verhaal? Helpdesk En wat kwam dan wel aan de orde? pagina 30 Voor adviezen over wet- en regelgeving, functiewaardering en de individuele rechtspositie. maandag: 13.00 – 16.30 uur dinsdag t/m vrijdag: 09.00 – 16.30 uur telefoon: 030-2361010 achtergrond _ Radicalisering vóór zijn Bestuur Enkele scholen in het primair onderwijs kregen de afge­ Ton Duif (voorzitter), Jan Morsink (secretaris), Petra Palokaj lopen jaren te maken met extreme uitspraken en gedrag (penningmeester), Hans Pennings van leerlingen. Een preventieve aanpak, met aandacht voor Decentraal Georganiseerd Overleg cultuurverschillen en religie, lijkt het best te werken De AVS overlegt namens het Ambtenarencentrum. om ervoor te zorgen dat leerlingen niet gaan radicaliseren Secretariaat: Winlan Man, tel. 030-2361010 Onderhandelaars: Jos Kooij en Eelco Dam of zich buitengesloten voelen. pagina 38

Lidmaatschap Lidmaatschap per 1 augustus 2008 (tot 1 augustus 2009) Persoonlijk deel: t 117 Managementdeel: t 190 – t 279, afhankelijk van het aantal leerlingen (1 x per school) Postactief lid: t 99 (FPU, pensioen) actueel Aspirant lid: v.a. t 28 (u bent (nog) geen (adjunct-)schoolleider) Buitengewoon lid: t 99

Kijk voor het huidige actieaanbod en de 2 Discussie over latere afname Cito-toets lidmaatschapsvoorwaarden op www.avs.nl/vereniging/ AVS is voor afschaffing lidworden. 3 ’Sneller ingrijpen bij slecht onderwijs’ De mening van in Kader Primair geïnterviewde personen is Wetsvoorstel Goed onderwijs en goed bestuur naar Tweede Kamer niet noodzakelijkerwijs de mening van de AVS. Ook duidt adverteren in dit blad niet op samenwerking of goedkeuring van de AVS met of voor de betreffende organisatie, behoudens de AVS Voordeelpartners. 4 AVS genomineerd voor NOT Innovatieprijs 2009 Simulatietool Kind op de Gang® kanshebber Kader Primair wordt gedrukt op papier dat het FSC-keurmerk draagt. Inhoud januari Kaderspel _ door ton duif thema _ Horizontale verantwoording

8 Het hoe en waarom van meervoudige publieke verantwoording Een betoog Prem-time

12 ‘Interactie met directie is belangrijk’ Hóe willen ouders wélke informatie ontvangen? Begin januari hebben we mogen ‘genieten’ van de eerste uitzending 16 Communiceren met het jaarverslag van het programma ‘De school van Prem’. Voor degenen die het gemist ‘Laat het niet tot een archiefstuk versloffen’ hebben: de heer Prem gaat in tien (!) afleveringen de Nederlandse kijker uitleggen hoe je kinderen traint voor de Cito-toets en vooral hoe het komt 20 ‘Wij zijn voortdurend in dialoog’ dat niet alle kinderen de Cito-toets foutloos maken. De vertoonde beelden Drie portretten van scholen die kozen voor een zijn zielig en onsmakelijk. Kinderen die voor de camera onder hoge druk specifiek profiel worden gezet, een fulminerende Prem die – zonder enige zelfreflectie – scholen afschildert als instituten die slecht functioneren en waarop leerkrachten een verkeerde aanpak kiezen: een negentiende-eeuwse verder in dit nummer ‘drilaanpak’ die absoluut niet past bij kinderen die in deze tijd opgroeien. Korte termijn effecten met op langere termijn grote gevolgen. 30 Andere speerpunten tijdens de Onderwijs­begrotingsbehandeling Ik hoef niemand uit te leggen dat een gemanipuleerde Cito-uitslag geen Fusietoets en onderwijskwaliteit hoog op agenda enkel vertrouwen geeft in de goede afloop van een schoolloopbaan. Dat de manier waarop Prem het selectiecriterium Cito-toets presenteert haaks 34 Blijf trouw aan je eigen waarden staat op de discussie die we momenteel voeren over het belang van de Psychologe Roos Vonk over het beste in jezelf toets. Dat de hype rond de Cito-toets nu alleen maar weer verder wordt en je team naar boven halen aangewakkerd, ter meerdere glorie van de heer Prem en de kijkcijfers. Dat kinderen daarvoor op de buis misbruikt worden en de werkelijkheid 38 Verdiepen in cultuurverschillen geweld wordt aangedaan; daarover zou nu eens een spoeddebat in de Reizen tegen radicalisering Tweede Kamer gevoerd moeten worden! Hoe ver kan televisie eigenlijk gaan? Er wordt op veel plaatsen in het land hard gewerkt aan een betere en vooral kindvriendelijke overgang van primair naar voortgezet onderwijs. iedere maand Dit soort onzin kunnen we missen als kiespijn.

7 Illustratie Jos Collignon Ik wens u allen nog de beste wensen toe voor het nieuwe 11 Uw mening telt _ peiling kalenderjaar, in de hoop velen van u weer te ontmoeten 25 Zo kan het ook _ Good practice tijdens de NOT en/of het AVS-congres op 20 maart Gebarentaal is ‘vak apart’ aanstaande (zie pagina 42 voor meer informatie). _ 27 Eindverantwoordelijk management Functiemix: relatie tussen beloning en kwaliteit 29 Speciaal (basis)onderwijs Speciaal basisonderwijs weer een stap vooruit 45 Politieke column Ineke Dezentje Hamming-Bluemink (VVD) 46 Van de AVS 48 AVS School for Leadership 50 Voor u geselecteerd

kader primair januari 2009 1 actueel avs is voor afschaffing Discussie over latere afname Cito-toets

De PO-Raad stelde onlangs voor om de eindtoets van de basisschool te verplaatsen van februari naar mei of juni. Staatssecretaris Dijksma heeft aangegeven dat zij dit een sympathiek idee vindt, omdat dit kan bijdragen aan meer effectieve onderwijstijd. De AVS ziet in deze verschuiving naar het einde van het schooljaar echter aanleiding om de Cito-toets in zijn huidige vorm helemaal af te schaffen.

De PO-Raad vindt dat afname op gegevens die tijdens de de scholen heel goed zonder naar het voortgezet onderwijs, in mei of juni positief kan gehele schoolperiode over een Cito-toets.” Een eindtoets, want zoals de combinatie van een bijdragen aan de doorlopende leerling verzameld zijn. De dat is de Cito-toets feitelijk, cognitieve toets (bijvoorbeeld leerlijnen naar het voortgezet Cito-score is daar een van de is prima als onderdeel van de eendaagse Drempeltoets) en onderwijs. Verder krijgen gegevens van. het advies. “Maar”, stelt Duif, een intelligentiemeting (NIO).” de scholen in het primair AVS voorzitter Ton Duif: “Als “veel te vaak gebruiken vo- Onlangs heeft Cito ook een onderwijs meer tijd om het de Cito-toets pas in juni wordt scholen de score van de toets (aanvullende) intelligentie- gewenste niveau te bereiken. afgenomen, is dat veel te laat als belangrijkste of zelfs enige test op de markt gebracht. Zo Dijksma denk dat door de ver- om nog mee te kunnen nemen toelatingscriterium.” In alle wordt gemeten of er verschil schuiving leerlingen in groep in het schoolkeuzeadvies. Leer- jaren dat een leerling op de is tussen de prestaties van een 8 ook gemotiveerder zullen lingen moeten al ruim voor basisschool zit worden echter leerling en zijn of haar intel- zijn om het gehele schooljaar die tijd aangemeld zijn op de gegevens verzameld: obser- ligentie. Inmiddels hebben te benutten voor cognitieve vo-school.” Duif is er niet rou- vaties, toetsgegevens, inzicht ruim tweehonderd scholen vakken, zoals taal en rekenen. wig om als dit het einde van de in de persoonlijke situatie, et de test besteld voor 4.000 Momenteel dient de Cito- Cito-toets betekent. “De toets cetera. De leerkracht van groep leerlingen. toets, in ieder geval officieel, wordt te vaak gebruikt voor 8 kan daardoor een veel beter Dijksma laat het definitieve ter ondersteuning van het het meten van de kwaliteit van afgewogen advies geven dan standpunt over – en de eventu- schoolkeuzeadvies dat de een school, terwijl die daar puur op basis van de in een ele uitwerking van – het voor- basisschool haar leerlingen helemaal niet geschikt voor paar dagen afgenomen toets. stel van de PO-Raad over aan geeft over welk vervolgon- is. En om een goed schoolkeu- het PO-veld, het voortgezet derwijs het best passend zou zeadvies te geven is de toets Meerdere AVS-leden hebben onderwijs en de toetsontwik- zijn. Dit advies is gebaseerd ook niet nodig, dat kunnen al aangegeven het niet te kelaars. Besluitvorming met betreuren als de Cito-toets betrekking tot dit onderwerp verschoven of helemaal afge- kan niet plaatsvinden van- schaft wordt. De toetsdruk uit het ministerie van OCW, belangrijk onderdeel weggevallen is nu erg hoog en de waarde omdat het aan de scholen is van de toets wordt volgens om hieraan vorm te geven. Formulier subsidie hen inderdaad overschat. Een Noch de toets, noch de peri- directeur uit Zeist: “Dat de ode waarin getoetst wordt, is excellentieprogramma Cito-eindtoets wat minder op namelijk wettelijk vastgelegd. een voetstuk komt te staan, Wél wordt verlangd van scho- kan ik alleen maar toejuichen. len dat zij bij aanmelding van aangepast Misschien inspireert dat de leerlingen voor het voortgezet Inspectie ook om zich eens onderwijs, naast het school- In het aanvraagformulier CFI-58012 ‘Aanvraag wat meer op het onderwijspro- advies, een tweede objectief subsidie­regeling excellentieprogramma basisonder­ ces te gaan richten, in plaats gegeven kunnen aanleveren, van zich blind te staren op bijvoorbeeld de score op een wijs’ is helaas een belangrijk onderdeel weggevallen. eindopbrengsten. En dacht de eindtoets. Er is dus nog geen staatssecretaris nu werkelijk besluit genomen over het al Een verbeterde versie van het formulier is op 8 januari 2009 dat de leerlingen vanaf februa- dan niet verplaatsen van het geplaatst op www.cfi.nl. Indieners van aanvragen voor deze ri niets meer doen? Dat zij vier moment van toetsafname. subsidieregeling wordt dringend verzocht uitsluitend deze ver- maanden bezig zijn met een Ook niet over het tijdstip beterde versie te gebruiken. Als men al een aanvraag heeft inge- musical?” Hij vervolgt: “Er zijn vanaf wanneer een eventuele diend, dan stuurt Cfi binnenkort een bericht met het verzoek de overigens prima alternatieven verplaatsing in zou gaan. _ ontbrekende vragen alsnog te beantwoorden. _ te gebruiken in de advisering

2 actueel actueel wetsvoorstel goed onderwijs en goed bestuur naar tweede kamer ’Sneller ingrijpen bij slecht onderwijs’

Het kabinet gaat sneller en effectiever ingrijpen bij slecht onderwijs. De ministerraad heeft op voorstel van de staatssecretarissen Dijksma en Van Bijsterveldt van OCW ingestemd met toezending aan de Tweede Kamer van het wetsvoorstel Goed onderwijs en goed bestuur.

Op grond van dit wetsvoorstel waaraan iedere school moet verlangen dat bepaalde maat- Tot slot bevat het wetsvoorstel kan de overheid de bekos- voldoen. Ook is vastgelegd regelen genomen worden. bepalingen die de verdere ont- tiging van een basisschool wat de procedure is die wordt Indien de situatie daarom wikkeling van principes van of middelbare school in het gevolgd door de Inspectie van vraagt, kan de aanwijzing goed bestuur in het primair belang van de leerlingen het onderwijs en vervolgens bijvoorbeeld inhouden dat het en voortgezet onderwijs sti- beëindigen wanneer er sprake de minister van OCW. bestuur wordt gevraagd één of muleren. Het gaat dan om de is van aanhoudend slecht Het wetsvoorstel geeft het meer bestuurders of toezicht- functiescheiding van bestuur onderwijs. Met de huidige ministerie ook de mogelijk- houders te vervangen of zich en intern toezicht binnen wetgeving is het niet goed heid het bestuur van een te laten ondersteunen door de onderwijsorganisatie en mogelijk om kwalitatief slech- school een aanwijzing te externe deskundigen. Wan- om het ontwikkelen van te scholen effectief aan te pak- geven in het geval er sprake neer de aanwijzing niet door een gedragscode voor goed ken. Daarom zijn in het wets- is van bestuurlijk wanbeheer. het bestuur wordt opgevolgd, bestuur per onderwijssector. voorstel eisen geformuleerd Met deze aanwijzing kan het kan een bekostigingssanctie Het wetsvoorstel vloeit voort voor de minimumkwaliteit ministerie van het bestuur worden getroffen. uit het Coalitieakkoord. _ niet altijd officiële melding Amsterdam: onderzoek discriminatie op scholen

Uit een onderzoek in opdracht van de gemeente blijkt dat Amsterdamse leerkrachten basisonderwijs geregeld te maken krijgen met discriminerende uitingen in de klas. Bijvoorbeeld aan het adres van homoseksuelen, joden en moslims. Discriminatie zou veel vaker voorkomen dan blijkt uit officiële klachten. Dat schrijven wethouders Asscher (educatie) en Ossel (jeugdzaken) in een brief aan de gemeenteraad. Zij willen uitgebreider onderzoek doen naar dit fenomeen.

Aanleiding voor het huidige voorkomen dan op basisscho- Commissie Gelijke Behande- naar de discriminatie in het onderzoek was een incident len elders in de stad. ling en het netwerk Veilig In basisonderwijs in te stellen op een school in Amsterdam- Uit cijfers van het Meldpunt en Om de School. Het MDA is ‘met als doel meer inzicht te Noord, waar een Turkse jon- Discriminatie Amsterdam ervan overtuigd dat discrimi- verkrijgen in de huidige inter- gen jarenlang door klasgeno- (MDA) blijkt dat vorig jaar 21 natie veel vaker voorkomt dan culturele verhoudingen in het ten en zelfs de ouders daarvan meldingen van discriminatie uit zijn cijfers blijkt. De wet- primair onderwijs’. Een derge- werd gediscrimineerd. De in het Amsterdamse onderwijs houders kwamen tot dezelfde lijk onderzoek zou scholen en schoolleiding greep niet in zijn gedaan. Ongeveer de helft conclusie na gesprekken met gemeente in de toekomst moe- en zijn ouders besloten vorig daarvan had betrekking op alle schoolbesturen in Amster- ten helpen om discriminatie voorjaar de jongen naar een het basisonderwijs. Hierbij dam. De besturen zeggen ver- tegen te gaan. De invulling andere school te sturen. Dit zouden zowel autochtone gelijkbare zaken te kennen als van het onderzoek is nog niet incident staat volgens de ver- als allochtone kinderen het op de school in Amsterdam- bekend. Hierover wordt nog antwoordelijke wethouders mikpunt zijn. Een eenduidige Noord en onderkennen dat overlegd met de schoolbestu- niet op zichzelf. Zij hebben registratie van discriminatie scholen niet goed omgaan ren. De wethouders Asscher niet de indruk dat pesten en op scholen ontbreekt ech- met incidenten en klachten. en Ossel zeggen te zullen discriminerende opmerkingen ter. Ook andere organisaties De gemeente overweegt optreden als scholen discrimi- op de betreffende school meer houden cijfers bij, zoals de daarom een nader onderzoek natie op zijn beloop laten. _

kader primair januari 2009 3 actueel simulatietool kind op de gang kanshebber AVS genomineerd voor NOT Innovatieprijs 2009

Eind 2008 maakte de vakjury van de NOT-Innovatieprijs de genomineerden bekend. De tools ‘Kind op de Gang®’ (po) en ‘Leerling bij de Les®’ (vo) van de AVS zijn een van de negen kanshebbende producten of diensten, gekozen uit 55 inzendingen.

Volgens de jury zal “door met ‘Kind op de Gang®’ en ‘Leer- roemt de simulatietools in aanstaande. De AVS beschikt dit cursusaanbod te werken ling bij de Les®’ verkennen Kader Primair van november over een stand op de NOT voor veel leerkrachten Pas- leerkrachten, (adjunct-)direc- 2008, omdat ze behulpzaam (B076), waar bezoekers kun- send onderwijs veranderen teuren en/of bestuurders wat zijn bij het ontdekken wat je nen meeloten naar een aantal van een bedreiging voor de Passend onderwijs kan zijn als school wel of niet aan zou mooie prijzen, waaronder de dagelijkse praktijk in een kans voor hun eigen school en waar willen kunnen als het gaat om simulatie Kind op de Gang (ter voor gerichter werken met grenzen en ontwikkelmo- leerlingen met ingewikkelde waarde van Y 2.200). _ leerlingen met verschillende gelijkheden liggen. Het spel zorgvragen. mogelijkheden.” wordt in het primair onder- De bekendmaking van de Meer informatie: Over een aantal jaren is Pas- wijs inmiddels door honder- uiteindelijk winaars van de www.kindopdegang.nl, send onderwijs verplicht op den mensen gespeeld. Henk NOT Innovatieprijs vindt www.leerlingbijdeles.nl alle scholen. Met de door de Keesenberg, landelijk coör- plaats tijdens de opening van en www.avs.nl/not (gratis AVS ontwikkelde simulaties dinator Passend onderwijs, de NOT op 27 januari 2009 toegangskaarten). advies onderwijsraad ‘School bepaalt uitvoering maatschappelijke taken zélf ’

De afgelopen jaren zijn heel wat maatschappelijke taken op het bordje van de school komen te liggen. Of en hoe een school inspeelt op deze maatschappelijke verwachtingen moet de school zelf bepalen. Dat zegt de Onderwijsraad in zijn advies ‘Onderwijs en maatschappelijke verwachtingen’.

De wettelijke hoofdfuncties het leerplan en de mogelijkhe- ontspanning en opvang; pakken in een bij haar keuze van iedere school zijn kwalifi- den en voorzieningen binnen • de ‘sobere’ school: een passend tempo. De overheid catie en socialisatie: scholen en buiten de school. minimumvariant die zich moet instellingen die ruimte moeten hun leerlingen pri- richt op de wettelijke kwali- bieden en scholen ondersteu- mair voorbereiden op het ver- Drie modellen ficerende en socialiserende nen in hun keuzes. volgonderwijs of toekomstige De eigen onderwijsvisie en functie; arbeid (door het overdragen omgeving dienen als uitgangs- • de netwerkschool: een tus- De raad heeft een afwegings- van kennis en vaardigheden) punt bij het bepalen in welke senvariant die taken op zich kader ontwikkeld dat scholen én op deelname aan de maat- mate – en hoe – een school neemt en in de uitvoering kan helpen tot een afgewogen schappij (door vorming in omgaat met maatschappelijke vooral samenwerking zoekt besluit te komen en dat helder waarden, normen en attitu- verwachtingen. Om scholen met andere partners. en zelfbewust uit te dragen. des). Overige taken zijn áltijd houvast te bieden bij het bepa- De Onderwijsraad spreekt De belangrijkste vragen hier- aanvullend, vindt de Onder- len van hun positie heeft de nadrukkelijk geen voorkeur bij zijn: Passen de extra taken wijsraad, en scholen moeten raad de schooltypen geordend uit voor een van de varianten. binnen de eigen onderwijsvi- zorgvuldig afwegen in hoe- in drie varianten: Het advies aan de staatssecre- sie en het leerplan? Komen de verre zij kunnen en/of willen • de multifunctionele school: taris is: vertrouw op de profes- activiteiten in het kader van inspelen op nieuwe taken die een maximumvariant die sionaliteit van scholen, laat ze de hoofdfuncties kwalificeren zich aandienen. Dit is afhan- naast onderwijs ook allerlei vrij in hun keuze en geef de en socialiseren niet in het kelijk van de onderwijsvisie, ‘diensten’ aanbiedt zoals ruimte om nieuwe taken op te gedrang door het aangaan

4 actueel

van extra taken? En beschikt stelling van de Onderwijsraad voor een periode van twee jaar Jeugd, Gezin en Onderwijs van de school voor de uitvoering inmiddels bekend. De raad zal en is deze maand van start de Gemeente Rotterdam. _ van de extra taken over de twaalf leden tellen, waarvan gegaan. De raad adviseert vereiste competenties, tijd en de helft nieuwbenoemd is, en de minister op basis van het Meer informatie: middelen? staat opnieuw onder voorzit- Werkprogramma 2009. Een www.onderwijsraad.nl terschap van Fons van Wierin- van de nieuwe raadsleden is Overigens is de nieuwe samen­ gen. De raad wordt benoemd Leonard Geluk, wethouder rijksbekostiging voor openbare scholen Godsdienst- en humanistisch vormings­ onderwijs gewaarborgd

De overheid gaat vanaf schooljaar 2009/2010 leerkrachten godsdienst- en humanistisch vormingsonderwijs (gvo en hvo) op openbare basisscholen net als andere leerkrachten bekostigen. Twintig samenwerkende organisaties voor gvo en hvo hebben daar jarenlang voor geijverd. Het gaat om facultatieve lessen onder schooltijd aan kinderen van wie de ouders daarom vragen.

Een meerderheid in de Twee- verzorgen, ontvangen nu scholen kunnen vragen om Ook heeft staatssecretaris de Kamer steunde onlangs een meestal een vrijwilligersver- een leerkracht van de gewens- Dijksma toegezegd dat zij in amendement op de Onderwijs- goeding van de verschillende te richting. het voorjaar van 2009 een begroting 2009 van CDA, PvdA levensbeschouwelijke organi- beleidsagenda voor Voor- en en ChristenUnie. Daarmee saties waaraan zij verbonden Andere begrotings­ Vroegschoolse Educatie (VVE) komt geld beschikbaar om zijn. Die krijgen hiervoor soms aanpassingen zal aanbieden aan de Kamer. leerkrachten gvo en hvo op subsidie van gemeentebestu- Tijdens de behandeling van Bovendien komt er een dezelfde voet als andere leer- ren. Deze subsidies nemen de OCW-begroting voor 2009, beleidsbrief over de positie krachten te betalen. Het gaat echter uit bezuinigingsover- afgelopen december, is ver- van het openbaar onderwijs om structureel tien miljoen wegingen al jaren af. der weinig veranderd in de en zal er onderzoek worden euro per jaar voor leerkrach- In de wet is geregeld dat open- begrotingsvoorstellen voor gedaan naar de effecten van ten g/hvo. Voor het kalender- baar onderwijs wordt gegeven het primair onderwijs. De (regionale) demografische ont- jaar 2009 is vijf miljoen euro met eerbiediging van ieders Tweede Kamer heeft de begro- wikkelingen voor het po. beschikbaar. godsdienst of levensovertui- ting maar op enkele andere Een belangrijk thema tijdens Net als andere leerkrach- ging. Ouders hebben het recht punten aangepast. Zo wordt er de onderwijsbegrotingsbe- ten moeten leerkrachten voor hun kinderen (faculta- twee miljoen euro extra vrij- handeling was de menselijke gvo en hvo voldoen aan de tieve) lessen godsdienst of gemaakt voor het onderwijs maat in het onderwijs (fusie- bekwaamheidseisen van de humanistisch vormingson- aan blinden en slechtzienden, toets bij schaalvergroting). Wet op de Beroepen In het derwijs (onder schooltijd) te omdat het aantal blinde en Het ondersteuningsvraagstuk Onderwijs (Wet BIO). Tegen- vragen op openbare basisscho- slechtziende leerlingen in de kwam nauwelijks aan de orde. over deze investering komt len. De komende tijd wordt afgelopen jaren is gegroeid. Meer hierover leest u in het nu een bekostiging te staan. er gewerkt aan een soort OCW laat onderzoeken hoe artikel op pagina 30. _ Leerkrachten die gvo en hvo uitzendbureau waar openbare deze toename is te verklaren.

CAO-PO 2009 Op 19 januari van dit jaar is de CAO-PO 2009 getekend door de Werkgeversvereniging Primair Onderwijs en de organisaties van werknemers. De integrale tekst is te downloaden via www.avs.nl/belangenbehartiging/caoonderhandelingen/caopo. Deze CAO-PO staat vooral in het teken van een technische vertaalslag van de afspraken uit het convenant Leerkracht van Neder- land, onder andere op het gebied van personeelsbeleid (functiemix, functiebouwwerk, scholing en ontwikkeling). De CAO-PO is geldig tot en met 31 december 2009.

kader primair januari 2009 5 actueel brede steun vanuit onderwijsveld Referentieniveaus taal en rekenen positief ontvangen

Scholen in het primair en voortgezet onderwijs willen samen het taal- en rekenniveau van leerlingen verbeteren. Ze willen de referentieniveaus gebruiken als vastgestelde niveaus gedurende de schoolloopbaan. Zo kan op verschillende momenten in die loopbaan het niveau vastgesteld worden en gewerkt worden aan verbetering. De referentieniveaus moeten gekoppeld worden aan een leerlingvolgsysteem. Scholen vertrouwen erop dat de overheid meewerkt aan de condities voor een succesvolle invoering.

In december presenteerden diagnostische toetsen en leer- sturen begin 2009 een brief verbeteren van de overgang de PO-Raad en VO-raad hun middelen mogelijk maakt, aan de Tweede Kamer waarin tussen de verschillende onder- adviezen over de referentieni- evenals de professionalisering zij reageren op de adviezen wijssectoren. Ook alle scholen veaus taal en rekenen aan de van leerkrachten, school- van het onderwijsveld en aan- worden ondersteund bij de staatssecretarissen Dijksma en leiders en bestuurders. Tot geven hoe de verdere invoe- inrichting van hun onderwijs Van Bijsterveldt van OCW. De slot willen de scholen dat er ring van de referentieniveaus en de professionalisering van sectororganisaties adviseren geïnvesteerd wordt in leerling- zal verlopen. Vanaf augustus leerkrachten. _ basisniveaus in te voeren voor volgsystemen over de verschil- 2010 zijn de referentieniveaus verschillende momenten in lende onderwijssectoren heen. voor alle sectoren wettelijk Het hele advies staat op de schoolloopbaan van een verplicht. In de periode tot www.poraad.nl/downloads/ leerling: de overgang van po De AVS heeft aangegeven dat augustus 2010 vinden er Advies_Dijskma_veldraadple- naar vo, die van vo naar het referentieniveaus er voor de pilots plaats gericht op het ging.pdf beroeps- en hoger onderwijs school zijn, niet om leerlin- en die tussen mbo en hbo. gen erop af te rekenen. Ton Iedere leerling krijgt hiermee Duif, voorzitter AVS: “We een eigen taal- en rekenprofiel zijn blij dat is gekozen voor nieuwjaarsnacht en scholen kunnen op elk twee niveaus in het po, maar moment zien waar de hiaten maken ons zorgen over hoe zitten en daaraan gericht het met de echte zorgleerlin- Minder schoolbranden werken. De nadruk ligt wat gen zal gaan. Daarover zegt de scholen betreft op doorlo- het advies alleen dat dit nog Het aantal schoolbranden tijdens de afgelopen pende leerlijnen. nader moet worden bekeken.” nieuwjaarsnacht is beperkt gebleven ten opzichte

De scholen vinden dat de refe- Eerder dit jaar adviseerde de van de vorige jaarwisseling, toen zeker 23 school­ rentieniveaus taal en rekenen Expertgroep Doorlopende gebouwen brandschade opliepen. Maar ook nu weer snel kunnen worden inge- Leerlijnen Taal en Rekenen zijn toch verschillende schoolgebouwen door brand voerd. Wel hechten ze eraan (commissie Meijerink) refe- getroffen. dat die invoering verantwoord rentieniveaus voor taal en gebeurt. Dat betekent dat de rekenen in te stellen die de focus, ook van politiek en basis moeten vormen voor alle Verzekeraar Centraal Beheer Achmea deed aan het begin van overheid, moet blijven liggen leermiddelen, toetsen en exa- de kerstvakantie opnieuw een oproep om scholen te voorzien op taal en rekenen en dat mens. In de referentieniveaus van brandwerende sprinklerinstallaties. Volgens de verzekeraar er geen nieuwe opdrachten wordt voor het hele onderwijs zien de meeste gemeenten hiervan af vanwege de hoge kosten. bijkomen. Verder pleiten ze vastgelegd wat leerlingen van Ook de AVS riep haar leden op een aantal maatregelen in acht voor een voorzichtige aanpak 12, 16 en 18 jaar moeten kun- te nemen om het risico te verkleinen óf in ieder geval de schade van die leerlingen die niet nen op het gebied van taal en te beperken. Bijvoorbeeld door enkele lichten aan te laten, een zonder meer in staat zijn de rekenen. De staatssecretaris- back-up te maken van belangrijke (leerling)gegevens, dierbare minimumniveaus te behalen. sen hebben daarop het onder- spullen mee naar huis te nemen en omwonenden een oogje in Ook willen ze dat de overheid wijsveld gevraagd hun mening het zeil te laten houden. Op enkele plaatsen hield schoolperso- de aanschaf van aangepaste te geven. De bewindspersonen neel zelf de wacht. _

6 illustratie _ jos collignon

kader primair januari 2009 7 thema _ horizontale verantwoording

het hoe en waarom van meervoudige publieke verantwoording Over het thema De echte professional Na een welverdiende kerstvakantie bent u inmiddels alweer een paar weken op weg in 2009. En omdat scholen allang geen gesloten bolwerken meer zijn, heeft u naast de leerlingen en uw personeel vast ook andere wíl zich verantwoorden relevante relaties buiten de schoolmuren om een goed Nieuwjaar gewenst. In dit thema zoomen we in op hoe scholen omgaan met en Eén op de twee deelnemers aan de peiling op verantwoording afleggen aan die stakeholders, zoals ouders, gemeente, sponsoren, et het AVS Scholenportaal noemt horizontale cetera. Het begrip dat hiervoor uitgevonden is, horizontale verantwoording, komt neer op verantwoording ‘een Haags verzinsel waar ‘Ik doe dit. Heb ik daarmee gedaan wat we ik het nut niet van inzie’ en voor nog eens hebben afgesproken? En kan het beter?’ Hoe belangrijk is deze ogenschijnlijk Haagse term 20 procent geldt dit gedeeltelijk. Slechts één voor scholen? op de drie is dus positief over horizontale

Na een inleidende verkenning van het begrip verantwoording. Schokkend? Een betoog door horizontale verantwoording – wat moeten/ kunnen schoolleiders ermee – wordt duidelijk twee deskundige auteurs over het nut van en wat ouders, misschien wel de belangrijkste de worsteling met horizontale verantwoording stakeholders, eigenlijk willen weten van een school en hoe ze dat het liefst tot zich anno 2009. krijgen. En: in hoeverre draagt het recent verplichte jaarverslag bij aan de beoogde

transparantie naar de buitenwereld? Collega- tekst monica van der hoff-israël schoolleiders en andere lezers van het en karen titulaer jaarverslag duiden het nut van dit ‘verplichte nummer’ en geven tips om het document uit te buiten in het voordeel van zowel de school als de omgeving. Tot slot drie portretten over participeren en de dialoog aangaan op scholen met een duidelijke profiel, oftewel unique sellingpoint (usp): welk effect heeft dit op de verantwoordingscyclus?

8 het hoe en waarom van meervoudige publieke verantwoording De echte professional wíl zich verantwoorden

Ja, als deze poll representatief is, is het in onze ogen een “Scholen zijn”, zo stelt Harm Klifman in zijn boekje schokkende uitslag, want feitelijk zegt maar éénderde ‘Governance voor de schoolleider primair onderwijs’: bereid te zijn aan de omgeving te laten zien wat de visie “…organisaties waarin professionals werken. Een normale van de school is op de maatschappelijke opdracht, hoe eis van professionaliteit is: in staat te zijn tot het afleggen succesvol de school daarin is en hoe er aan gewerkt is. van verantwoording; een kerncompetentie bij uitstek”. Schoolleiders werken aan een publieke taak, met publieke Frans de Vijlder (lector aan de Hogeschool Arnhem Nijme- middelen. Maar zij hebben er, volgens de poll, moeite gen) heeft diverse publicaties over horizontaal verantwoor- mee om aan de buitenwereld uit te leggen wat ze hebben den in het onderwijs op zijn naam staan. Hij betoogt dat gedaan, waarom zo en niet anders. de school een maatschappelijke opdracht heeft. De school “Je moet voorkomen dat horizontale verantwoording een werkt voor de samenleving. Daarvoor krijgt zij publieke hobby van de directie wordt”. Dit was in 2007 een tip middelen. Met dat geld moet zo effectief mogelijk tege- van pilotscholen aan andere scholen die met horizontale moet gekomen worden aan de behoeften van de samenle- verantwoording aan de slag gingen. Dit veronderstelt dat ving, dus mag die samenleving van de school verwachten de meeste directies zelf iets hebben met het onderwerp, dat zij zich zo goed mogelijk verantwoordt over werkwij- maar niet moeten vergeten hun personeel mee te nemen. zen en prestaties. Als de poll op het AVS Scholenportaal Uit de poll blijkt echter dat er vooralsnog hele andere tips representatief is, zou dus slechts één op de drie leidingge- nodig zijn. venden in het funderend onderwijs deze mening delen. Er gaapt dan een schokkende kloof tussen wat overheid en maatschappij verwachten van de onderwijssector en de ambities (en mogelijkheden) die de sector heeft op dit punt.

Meer autonomie Het ministerie van OCW is al een aantal jaren bezig met het ontwikkelen van een nieuwe besturingsfilosofie voor het onderwijs. De overheid geeft de scholen meer ruimte om hun eigen beleid te voeren en hun onderwijs zelf in te richten. Daarmee is het logisch dat scholen verantwoording afleggen over de manier waarop ze die ruimte benutten en over de resultaten die ze hebben geboekt. Onder horizontale verantwoording – waaraan het schoolbestuur aandacht moet besteden in het jaarverslag – wordt verstaan: ‘het afleggen van verantwoording aan belanghebbenden van de school over het functioneren van die school’. Deze vorm van verantwoording wordt ook wel meervoudige publieke verantwoording genoemd. De belanghebbenden zijn de stakeholders. Er zijn meer belanghebbenden dan alleen de ouders (zie kader pagina 10). >

kader primair januari 2009 9 waarin het onderwijs zich maatschappelijk professioneel Stakeholders bij horizontale verantwoording in het presenteert sterk te wensen overlaat. Mede hierdoor geniet funderend onderwijs zijn onder andere: de sector volgens hem ook een gering maatschappelijk • ouders aanzien. Coonen noemt verschillende voorbeelden: • leerlingen • de sector accepteert het kennelijk dat een groep niet • personeel voldoende leert lezen en rekenen; • buurtgenoten • de sector implementeert als slechtste ict- • gemeente (politiek en ambtelijk niveau) verworvenheden; • organisaties voor sport, jeugdzorg en cultuur • het contact tussen onderwijsinstellingen enerzijds en • partners in de keten: voorschool, kinder- en peuter­ deelnemers en ouders anderzijds wordt niet adequaat opvang, vervolgonderwijs vormgegeven; • de lokale geloofsgemeenschap • de sector past wetenschappelijk verworven didactische • het lokale bedrijfsleven inzichten niet toe op de werkvloer. • omliggende scholen Volgens ons betekent dit dat de moeite die de sector heeft met horizontale verantwoording terug te voeren is op een breder probleem, namelijk het niet actief openstaan voor signalen en wensen uit de maatschappij en hier evenmin Ook gaat het niet alleen om verantwoording achteraf, maar niet-vrijblijvend over willen communiceren. Maar het eveneens om afstemming vooraf, met als bedoeling dat de gaat te ver om de hele sector over één kam te scheren. omgeving van de school een reële invloed gaat krijgen op Er zijn plaatsen waar intensief geëxperimenteerd wordt de strategie en het beleid van de school. Verantwoorden met horizontaal verantwoorden. Het initiatief ‘Vensters is meer dan communiceren. Instrumenten die gebruikt voor verantwoording’ van de VO-raad is hiervan een mooi kunnen worden om de omgeving bij de school te betrek- voorbeeld. ken zijn: een omgevings- en ouderenquête, een oudercafé, netwerkbijeenkomsten, vrijwillige zelfreview of audits en Verticale verantwoording Naast horizontale participatie in netwerken van stakeholders. verantwoording bestaat verticale verantwoording. Dit In sommige publicaties worden een informatieve website is de verantwoording die het schoolbestuur aflegt over of een goed nieuwsbulletin genoemd als voorbeelden van het onderwijs en de rechtmatigheid en doelmatigheid horizontaal verantwoorden, maar dat zijn manieren om van de besteding van de middelen. Rechtmatigheid en te communiceren en geen instrumenten om te verant- doelmatigheid zijn vanzelfsprekend noodzakelijk, maar woorden. Horizontale verantwoording is iets anders dan bínnen die perken worden de échte keuzes gemaakt. vrijblijvend overleggen met de omgeving. Het gaat om Op die echte keuzes heeft horizontale verantwoording georganiseerde invloed van de maatschappelijke omge- betrekking. ving op de school. Het gaat niet alleen om het informeren van de stakeholders, maar om het aangaan van een niet De afgelopen jaren is de rol van verticale verantwoording vrijblijvende dialoog met hen. In de meervoudig publieke (aan overheid, Inspectie) steeds groter geworden. Vroeger verantwoording gaat het over de doelen en prestaties van was horizontale verantwoording juist sterk aanwezig in de school. De school informeert hierover en vraagt om het onderwijs (in het bijzonder onderwijs aan de oprich- een oordeel. ters en eigenaren, in het openbaar onderwijs aan de lokale De school kan zich verbeteren doordat zij signalen krijgt overheid), maar die vorm van verantwoording is steeds uit haar omgeving en horizontale verantwoording stelt meer op de achtergrond geraakt. de school in staat verantwoording af te leggen over die De hernieuwde aandacht voor horizontaal verantwoorden doelen, beleid en resultaten. Horizontale verantwoording is dus eigenlijk het rechtrekken van scheefgroei. Daarom komt niet zomaar van de grond via publicaties of het is het ook bijzonder om te zien dat de sector zo worstelt oprichten van adviesraden of platforms. Verantwoorden met horizontale verantwoording. In 2007 vonden enkele is een actieve dialoog, niet alleen een jaarverslag of eva- pilots in het primair en voortgezet onderwijs plaats (via luatienotitie. Al spelen dit soort documenten wel een rol Q-Primair en Q5), onder andere leidend tot een toolkit en in de dialoog. Horizontale verantwoording floreert als er richtlijnen (zie www.kennisnet.nl). Maar sindsdien is het sprake is van een win-win-situatie. weer angstig stil geworden rond dit onderwerp.

De moeite die veel scholen hebben met het vormgeven Niet geïsoleerd Verantwoording is één van de vier van horizontale verantwoording kan in breder perspec- pijlers van educational governance. De andere pijlers zijn: tief worden geplaatst. Tijdens de jaarvergadering van de integriteit, transparantie en toezicht. Verantwoording Vereniging voor Bijzondere Scholen (VBS) op 22 november is het sluitstuk. Horizontale verantwoording kun je niet 2008 betoogde Hubert Coonen (decaan van de Faculteit geïsoleerd aanpakken. Het is niet meer en niet minder dan Gedragswetenschappen van de TU Twente) dat de mate een logisch onderdeel van een veel breder proces.

10 thema _ horizontalethemathema verantwoording _ _duurzaamheid duurzaamheid

In pilots en experimenten met horizontale verant­woor­ uw mening telt _ peiling ding komt steeds naar voren dat het hebben van een goed functionerend kwaliteitszorgsysteem voorwaarde is voor het vormgeven van horizontale verantwoording. De afgelopen maand heeft u via het AVS Wie cyclisch (plan-do-check-act) bezig is met het realiseren Scholenportaal kunnen reageren op de stelling: van doelstellingen, kan dit proces verbreden naar de stakeholders. De moeite die scholen hebben met Horizontale horizontaal verantwoorden, zegt naar onze mening veel over de mate waarin het cyclische proces daadwerkelijk verantwoording ingebed is. Veel scholen zijn nog geen lerende organisaties, 32% (schoolomgeving) is oneens dus kunnen ook niet bogen op dit proces, daar waar het 51% een verzinsel uit Den eens gaat om de verantwoording. Haag waar een school

Horizontaal verantwoorden kan, denken wij, groeien door 17% niets aan heeft. deels eens alle onderdelen van de beleidscyclus te versterken en in te bedden, zodat horizontale verantwoording daar als logisch sluitstuk op geplaatst kan worden. Een efficiënte bedrijfsvoering en een goede interne verantwoording (plan- ning & controlcyclus) maken de school, en iedere andere De reacties zijn (ingekorte) weergaven, ­ingezonden via organisatie, professioneel en transparant. Horizontale ver- de website. antwoording volgt dan als het ware vanzelf. De informatie die in het kader van meervoudige publieke Mieke Duvalois van obs de Nijenoord in Wageningen: verantwoording verstrekt wordt, moet aan een aantal “Oneens. Als school ben je deel van de samenleving. Dat de criteria voldoen. De informatie moet openbaar zijn en school zichzelf isoleert van wat er in samenleving en omgeving laagdrempelig beschikbaar, toetsbaar, getrouw voor het gebeurt, lijkt niet meer van deze tijd. Met elkaar déze kinderen functioneren van de school als geheel, relevant en bruik- in déze buurt (omgeving) en in déze samenleving een zo goed baar voor belanghebbenden in de omgeving en toepasbaar mogelijk onderwijsaanbod bieden, vind ik de uitdaging van nu. in het kader van toezicht. Als school jezelf daarvoor verantwoorden hoort daarbij.” Daarnaast is het goed om voorzichtig te experimenteren, ervaringen met anderen te delen of ondersteuning te Paul Schipaanboord van De Zandbaan in Rilland: zoeken. Het is niet noodzakelijk alle stakeholders tegelijk “Oneens. Wij worden uiteindelijk door die ‘schoolomgeving’ en in volle omvang erbij te betrekken. Weloverwogen, betaald, logisch toch dat we dan op hoofdlijnen rapporteren beperkte stappen lijken op dit moment gewenst. Daarbij wat we doen en hoe we dat doen? Overigens is het maken van is het belangrijk verantwoording te scheiden van informa- een rapportage een goede vingeroefening in het onderscheiden tief communiceren. van hoofd- en bijzaken!”

Echte verantwoording ontstaat als mensen anders gaan Pauline van der Zwet-Kortekaas (RDO) van KBS De Ark handelen. Verantwoorden wordt daarmee onderdeel en De Ark van Noach in IJsselstein: van het cyclische proces, van de continue kwaliteitscon- "Oneens. Horizontale verantwoording vind ik een noodzaak. trole, (zelf)reflectie en verbeterdrang. Verantwoorden is Onderwijs wordt immers betaald uit belastinggeld . Zoals in het onderdeel van het gedrag en de houding van mensen in bedrijfsleven aan de aandeelhouders ook verantwoording afge- organisaties. Daar moet toch meer dan één op de drie legd dient te worden, zo zal ook het onderwijs aan haar 'aan- schoolleiders warm voor lopen?! _ deelhouders' (de belastingbetalers) verantwoording ­moeten afleggen."

Monica van der Hoff-Israël ([email protected]) Nieuwe peiling was projectleider bij de invoering van de lumpsum De nieuwe stelling waarop u via het AVS Scholenportaal kunt en is momenteel directeur-eigenaar van Infinite reageren luidt: Financieel BV. Zij is aan de AVS verbonden als adviseur op het gebied van productontwikkeling en voor meer complexere Lef (ondernemerschap) tonen is lastig in adviestrajecten. het onderwijs, een sector waar bijna alles al

Karen Titulaer ([email protected]) werkt op freelance­ vast ligt. basis voor zowel de AVS als Infinite Financieel BV op het gebied van projectcommunicatie. Ga snel naar www.avs.nl en geef uw mening!

kader primair januari 2009 11 thema _ horizontale verantwoording

‘interactief kunnen communiceren met de directie is heel belangrijk’

“De meeste basisscholen kunnen niet goed met ouders communiceren”, vindt ITS-onderzoeker

Frederik Smit. Hij, en twee vertegenwoordigers van ouderverenigingen, leggen uit welke

informatie ouders van een school willen hebben en hoe ze die graag ontvangen. “Een school zou

ouders het gevoel moeten geven dat ze een partnerschap aangaan.”

tekst jaan van aken

Wat ouders Foto: Will Geurds willen

12 “Uit onderzoek blijkt dat veel ouders de school niet capa­ Veilig en gelukkig bel vinden in het verstrekken van informatie.” Deze Ouders zijn op vier niveaus geïnteresseerd in informatie stevige uitspraak is afkomstig van onderzoeker Frederik van de basisschool. “Op het niveau van het kind, Smit. Hij onderzoekt voor ITS, Expertisecentrum Ouders, de groep, de school en sommige ouders via de MR”, van de Radboud Universiteit Nijmegen onder andere de verklaart Smit. Primair hebben ouders belangstelling relatie tussen ouders en school. voor hun eigen kind. “Je wilt weten of je kind veilig en Smit stelt het hard, maar hij heeft in essentie gelijk, vindt gelukkig is op school”, zegt Van Katwijk. Ook zijn vaders Arie van Rooijen, beleidsmedewerker bij de Nederlandse en moeders geïnteresseerd in de sociale, cognitieve, Katholieke Vereniging van Ouders (NKO). Het merendeel motorische en psychologische ontwikkeling van hun van de klachten dat bij de NKO binnenkomt gaat over kroost. communicatie. “Ouders zijn te laat ingelicht dat het niet Op groepsniveau willen ouders volgens Van Katwijk goed gaat met hun kind, ze krijgen geen contact met de bijvoorbeeld weten of er voldoende discipline in de klas is schoolleiding of hun problemen worden afgewimpeld. en hoe er met pesten en vriendschappen wordt omgegaan. Dat is jammer en niet nodig.” “Ook vinden ouders normen en waarden belangrijk; hoe gaan de kinderen met elkaar om in de klas? Ze hebben Ook de communicatie tussen ouders en leerkracht laat soms hierover liever een bijeenkomst per klas, dan schoolbrede te wensen over, vindt Werner van Katwijk, directeur van ouderavonden.” christelijke oudervereniging Ouders & Coo. “Leerkrachten Op schoolniveau willen ouders informatie over zaken sluiten zich te snel af voor kritiek door te zeggen dat ze niet als de overgang van onderbouw naar middenbouw, alles kunnen zien met dertig kinderen in de klas.” ict-beleid en de overgang naar het voortgezet Dat het contact tussen school en ouders niet goed verloopt, onderwijs. “Het kiezen van een nieuwe methode is de komt volgens ITS-onderzoeker Smit doordat leerkrachten professionaliteit van de school, maar ouders willen best niet geleerd hebben met ouders te communiceren. ingelicht worden over het waarom”, zegt Van Rooijen. Van Katwijk vindt dat leerkrachten daarom standaard Dat gebeurt weinig, volgens Van Katwijk. Ook willen ze op de pabo zouden moeten leren hoe je een succesvol weten waarom er lager gepresteerd wordt dan op een partnerschap aangaat met ouders. andere school in de buurt. >

op het schoolplein… ‘Je hoeft als ouder niet alles te weten’

Annemarie Vermeulen, moeder van Kiki aangesproken: waarom moet dit per en Floor in groep 1 en 4 van de Koningin brief en op zo’n korte termijn? Hij heeft Wilhelminaschool in Baarn: “Wekelijks heel goed gereageerd en direct een krijgen we een nieuws­­brief op papier; spoedouderavond ingelast. We stonden handiger zou zijn die per e-mail te ver- alsnog voor een voldongen feit, maar als sturen. Daarnaast zijn er de schoolgids, school laat je zien dat je de bezorgdheid schoolkrant, website, ouderavonden en serieus neemt. tienminutengesprekken. Op het school- De directeur sprak mij na de ouderavond plein heb ik veel contact met de juf. aan en vroeg me met hem mee te denken Je hoeft als ouder niet alles te weten, over de communicatie van de school. maar het kan handig zijn op de hoogte Dat vind ik heel positief en het toont aan te zijn van wat er op beleidsmatig niveau dat het goed is dat je als ouder kritisch speelt en dat kan beter. Zo heeft mijn blijft reageren. Het bestuur zou moeten oudste dochter dit jaar door zwanger- weten dat er veel (zeer capabele!) ouders schappen en personele wisselingen vier bereid zijn iets voor de school te doen, leerkrachten. Daarover kregen we pas maar dat de wegen hiervoor niet altijd twee weken van tevoren een brief. duidelijk zijn.” Foto: Hans Roggen Toen ontplofte ik en heb ik de directeur

kader primair januari 2009 13 ‘het kiezen van een nieuwe Vaders en moeders krijgen informatie volgens Van Katwijk graag in hapklare brokken. “De nieuwsbrief, al dan niet methode is de professionaliteit per e-mail, is een geijkt middel. De schoolgids op de van de school, maar ouders website wordt geraadpleegd voor specifieke vragen.” willen best ingelicht worden Hoger opgeleide ouders hebben een andere informatiebehoefte dan lager opgeleide, en allochtone over het waarom.’ ouders verschillen van autochtone. “Nederlandse ouders zijn vooral sociaal geïnteresseerd; gaat het goed met hun kind in de groep? Allochtone ouders vinden “Als dat komt doordat er meer kinderen zijn met een prestaties veel meer van belang”, aldus Smit. Vragen van pedagogische achterstand, krijgen ze graag die uitleg”, allochtone ouders zijn gericht op de aard en frequentie weet Van Katwijk. Ouders & Coo en de NKO pleiten ervoor en het verbeteren van het contact met de school, ouders standaard een begrijpelijke samenvatting van de terwijl autochtone ouders meer geïnteresseerd zijn in Inspectierapporten te sturen. “Als het rapport goed is de organisatie, het beleid van de school en specifieke stuurt de directie meestal wel een samenvatting, maar problemen met kinderen, blijkt uit zijn onderzoek. bij een kritisch oordeel zwijgen ze vaak”, verklaart de Smit vindt het belangrijk – met name allochtone – ouders directeur van Ouders & Coo. een plek te geven op school. “Creëer een ouderkamer waar ze koffie kunnen drinken en organiseer themaochtenden Hapklare brokken over bijvoorbeeld computergebruik en opvoeden.” Van Schoolgids, website, nieuwsbrief, ouderavond, e-mail Rooijen vult aan dat het bij zwarte scholen zinvol is op en jaarverslag zijn enkele voorbeelden van middelen huisbezoek te gaan. waarmee scholen hun (ouder)doelgroep kunnen bereiken. “Allochtone ouders en ouders uit lagere sociale klassen Onderzoeker Smit: “Interactief kunnen communiceren participeren weinig op school, omdat ze in het verleden met de directie is heel belangrijk voor ouders. De traditio­ zelf vaak negatieve ervaringen met onderwijs hebben nele schoolkrant is allang uit de tijd. Er zijn scholen die gehad”, vertelt Van Katwijk. “Dat kun je ondervangen door op de lokale omroep een programma hebben over wat ze informatie in voor alle ouders begrijpelijke Libelle- of doen en hoe.” Story-taal te vertalen.”

op het schoolplein… ‘Weinig behoefte om ouders deelgenoot te maken van keuzes’

Wouter Seinen, vader van Thomas en maar van de school krijg je eerder te Eva in groep 1/2 en 4 op openbare dal- horen dat er voor een ‘dalton-oplossing’ tonschool De Twijn in Utrecht: “Ik heb gekozen is dan dat ze uitleggen waarom heel weinig het gevoel dat de school die oplossing een goede keuze is. Als verantwoording aflegt. Ze informe- ouder zou ik het liefst in gewone men- ren via nieuwsbrieven, de website en sentaal horen wat het daltonconcept is contactouders over huishoudelijke en welke keuzes de school daarbinnen zaken, maar er is weinig behoefte bij maakt. de leerkrachten om ouders deelgenoot Van het schoolbestuur zou ik willen te maken van onderwijskundige en weten wat deze school bijzonder maakt. pedagogische keuzes. Lesmethodes, Iedere school schrijft in de schoolgids sociaal-emotionele ontwikkeling, toet- dat het een leuke school met goede leer- sen, cognitieve ontwikkeling en hoe ze krachten is, maar de onderwijskundige met pesten omgaan, vind ik belangrijke keuzes die ze maken, spatten niet van onderwerpen. Ik wil daarover horen de pagina’s af. Ook ben ik benieuwd wat welke keuzes de school maakt. onze school doet om het probleem van De Twijn is een daltonschool. Je kunt in het toenemende lerarentekort het hoofd Foto: Hans Roggen het concept eigen accenten aanbrengen, te bieden.” Foto: Hans Roggen

14 thema _ horizontalethemathema verantwoording _ _duurzaamheid duurzaamheid

op het schoolplein… ‘Ouders als gelijkwaardige partners’

Irene Hemels, moeder van Max (11), onderwijs. Dan is die directe informatie leerling van de Berg en Boschschool in heel prettig. Bilthoven, voor kinderen met autisme Op schoolniveau denk ik dat de infor- en minimaal een gemiddelde intel- matievoorziening beter kan door struc- ligentie: “De term horizontale ver- tureel meer naar buiten te brengen. We antwoording hoor ik niet dagelijks. Ik krijgen een tweewekelijkse infobrief ga er vanuit dat de school ouders als over vakanties, ziekte en personeels- gelijkwaardige partner ziet. Op het indi- wisselingen. De jaarlijkse schoolgids viduele kindniveau verloopt het contact lees ik door. De website gebruik ik niet goed. De leerkracht kunnen we altijd echt, omdat ik niet het idee heb dat aanspreken en via een contactschrift daar actueel nieuws te halen is. Ik zou houden we elkaar over en weer op de meer willen weten over de beleidsma- hoogte van Max’ welbevinden. Hoe het tige- en pedagogische koers van de gaat, dat hij goed geslapen heeft of zijn school. Naast de MR is er een ouder- eerste paardrijles had bijvoorbeeld. Bij klankbordgroep die de directie van een kind in het speciaal onderwijs, dat feedback voorziet. Van beide hoor ik gebaat is bij extra veiligheid, zit je er heel weinig terug.” Foto: Hans Roggen toch wat dichter op dan in het regulier

Niet alle ouders nemen even goed schriftelijke informatie het gevoel moeten geven dat ze een partnerschap tot zich. Daarom zijn ouderavonden handig, meent Van aangaan”, vindt Van Rooijen. Dat partnerschap zet zich Rooijen van de NKO. “Als niet iedereen even goed van de in ontwikkelings- en tienminutengesprekken de hele tongriem gesneden is, zet je mensen in kleine groepjes. Dan schoolloopbaan voort. Van Rooijen vernam recentelijk komt iedereen aan het woord.” Hij benadrukt de kennis op dat een school voor oud-achtste groepers en hun informatieavonden gedoseerd aan te bieden. “Van ouders ouders een terugkombijeenkomst over de overgang hoor ik vaak dat het teveel is.” van basis- naar voortgezet onderwijs organiseerde. Op een witte school hechten ouders volgens de NKO-beleids­ “Die bijeenkomst leverde goede verbeterpunten op en medewerker sterk aan de rapportbesprekingen waarvoor ze vormde de sluitsteen van het hele communicatietraject de tien minuten vaak te kort vinden. “Met hoogopgeleide tijdens de schoolloopbaan.” ouders open communiceren vinden scholen moeilijk, uit angst overruled te worden door mondige ouders.” Over het algemeen creëert het onderwijs volgens de NKO-beleidsmedewerker veel te weinig mogelijkheden, Partnerschap zoals ouderpanels en klankbordgroepen, om ouders Veel scholen hebben volgens onderzoeker Smit niet aan het woord te laten. De NKO begon vijf jaar geleden duidelijk voor ogen wat ouders willen weten. Een met ouderpanels waarbij ouders hun mening geven schoolleider heeft verschillende mogelijkheden om dat te over allerhande onderwerpen. “Scholen vonden achterhalen. Het belangrijkste moment is de aanmelding. het spannend, omdat ze bang waren voor een “Bij de intake kun je aangeven welke extra zorg de school klachtenregen. Maar als je de gesprekken goed stuurt, kan bieden. Zo voorkom je de situatie dat er na enkele jaren is dat niet het geval.” Het toont voor Van Rooijen het leerproblemen optreden en ouders hulp verwachten die de belang aan van een dialoog met ouders. “Laat als school school helemaal niet kan bieden”, stelt Van Katwijk. zien wat je gedaan hebt, wat daarmee bereikt is en wat Scholen hebben volgens Van Rooijen de indruk dat ze een je van plan bent te gaan doen. Zorg voor bijeenkomsten goede intake doen, maar ze zouden meer ruimte voor de met prikkelende stellingen, zodat je die dialoog uitlokt. inbreng van ouders moeten bieden door gerichte vragen Het is in ieders belang: als school krijg je te horen wat te stellen. “Hoe kijken ouders tegen het kind aan en wat er goed gaat en voor ouders is het duidelijk waarom een verwachten ze van de school? Een school zou ouders school bepaald beleid voert.” _

kader primair januari 2009 15 thema _ horizontale verantwoording

rol jaarverslag in communicatie met schoolomgeving Hallo,contact!

De invoering van het verplichte jaarverslag

in het primair onderwijs moest ook de

horizontale verantwoording een impuls geven:

meer communicatie met de omgeving van de

school. Het lijkt er echter op dat dat doel nog

niet helemaal uit de verf is gekomen. Degenen

die er wel werk van hebben gemaakt zien

vooral veel kansen, mits de school het verslag

niet tot een archiefstuk laat versloffen.

“Je kunt per jaar kijken welke partijen je

gericht aanschrijft.” tekst femke bakkeren

Of de communicatie met belanghebbende partijen al op “Scholen hebben eigenlijk nooit verantwoording af hoeven gang is gekomen dankzij de jaarverslagen? Lex Albers leggen, behalve bij het ministerie (over de financiën) en bij (beleidsmedewerker AVS) moet ontkennend antwoorden. de Inspectie (onderwijsinhoud); de verticale controle. Het “Nee, het is allemaal zo nieuw. Schoolleiders zien de kansen waren gesloten bolwerken. Er kwam geld binnen en er kwa- van het jaarverslag nog niet. De mogelijke wisselwerking men kinderen binnen, waarop de schooldeur tot drie uur met de omgeving. Ze zien het vooral als iets dat ‘moet’, een ‘s middags op slot ging.” speeltje uit Den Haag.” Dat bolwerk is al langere tijd aan het afkalven. Scholen De Onderwijsraad laat weten nog geen zicht te hebben in bestaan niet meer zozeer uit individuele leerkrachten, maar hoeverre het jaarverslag wordt gebruikt voor de gewenste uit onderwijsteams die samen een plan trekken, signaleert verantwoording richting de relevante partijen in de school- Albers. En ook het aangehaalde contact met toeleverende en omgeving. En ook de AOb zegt “geen beeld te hebben of en afnemende partijen, zoals de peuterspeelzaal en het voortge- in welke mate schoolbesturen zich tegenover derden verant- zet onderwijs, is geen nieuw fenomeen. Dat het jaarverslag woorden via het jaarverslag.” ingezet kan worden voor deze en andere stakeholders is min- der bekend. Veel scholen zijn al blij dat ze de cijfers bijtijds Albers vindt dat wel begrijpelijk in dit prille stadium. Het op een rij krijgen, aangevuld met een minimale schriftelijke jaarverslag is immers pas een luttele twee jaar verplicht. verantwoording.

16 Nietje er doorheen en klaar “Je ziet tot nu toe vooral dat basisscholen veel cijfermateri- haal meer uit het jaarverslag aal en platte tekst inleveren, nietje er doorheen en klaar. Dat levert weinig communicatie op”, beaamt Gerard Smetsers, Hoe zorg je ervoor dat het jaarverslag gelezen wordt? directeur van basisschool Het Palet in Hapert. Smetsers zet Uiteraard breng je eerst in grote lijnen in kaart hoe de juist stevig in op het jaarverslag. “We moeten onszelf zien school ervoor staat. Verzamel de cijfers, de resultaten als ondernemers en ook zo naar buiten treden. Een onder- en plannen. Probeer dit thematisch te verwerken nemer staat in een open relatie tot zijn omgeving en heeft in aparte hoofdstukken: onderwijs, personeel en gevoel voor kansen en urgentie.” bijvoorbeeld huisvesting. Bepaal daarna de verschillende Hij noemt een drietal redenen om uit te pakken met het lezersdoelgroepen en breng in kaart wat elke doelgroep verslag: draagvlak creëren, rekenschap afleggen en het moet en wil weten over de school en haar activiteiten. belangrijkste volgens hem, leren en verbeteren door respons Waak ervoor niet iedereen te bombarderen met informatie, en reflectie. Om die respons te krijgen, werd het jaarverslag maar kijk wie er dit jaar belang bij heeft en bij wie de in een dvd gegoten. Smetsers: “We wilden het onderwijs live school belang heeft. Mogelijk wisselen per jaar de in beeld brengen en daar leent een videoverslag zich prima belanghebbende contacten. Pas het jaarverslag aan de voor. Leerlingen en leerkrachten in actie spreken meer tot verschillende stakeholders aan. Denk aan een algemene de verbeelding van ouders dan cijfers en tabellen. We heb- versie met bijvoorbeeld een begeleidende brief waarin ben alle onderwijsfragmenten geclusterd in zes actuele je de stakeholder wijst op voor hem/haar interessante thema’s. Keuzes die hierin gemaakt worden zijn op korte hoofdstukken. Ook is het mogelijk om verschillende, en middellange termijn richtinggevend voor de schoolont- dunnere jaarverslagen de deur uit te doen met daarin wikkeling. De thema’s uit de film stonden centraal op een enkel de voor de doelgroep relevante informatie. schoolconferentie.” Vergroot de leesbaarheid door het gebruik van foto’s, De aanpak van Smetsers had succes. De opkomst voor de kleur en kaders. Een interview met een leerkracht of de buurtwinkelier, een klein verslag van een schooluitje of een krantenknipsel waarin melding van de school dat het jaarverslag ingezet kan wordt gedaan. Probeer ‘slecht nieuws’, bijvoorbeeld veel ziekteverzuim, niet te verdoezelen. Meld het en geef er een worden voor stakeholders als de verklaring voor, of een plan van aanpak. Zorg er tenslotte peuterspeelzaal en het voortgezet voor dat het jaarverslag geen archiefstuk wordt. Vraag onderwijs, is minder bekend. de stakeholders in een begeleidende brief bijvoorbeeld bepaalde zaken te lezen en de school van commentaar te voorzien. Of beleg een bijeenkomst om na te praten over het jaarverslag. conferentie was groot, met diverse geledingen als de MR, schoolraad en belangstellende ouders in de zaal. In kleine (De adviezen zijn gebaseerd op uitspraken van de groepjes gingen ouders en medewerkers van de school naar geïnterviewden.) aanleiding van de getoonde dvd met elkaar in gesprek over het toekomstige schoolbeleid. “Over de brede school, de leeropbrengsten, onze identiteit, cultuureducatie, Passend onderwijs, het portfolio, et cetera... Je zag echt chemie ont- staan, erg boeiend”, blikt Smetsers terug. In Deventer is zo’n goed voorbeeld te vinden. Openbaar Erg veel extra werk of geld kostte de aanpak niet, meent Primair Onderwijs Deventer (OPOD; 15 basisscholen) ging Smetsers. “Er werd een professional ingehuurd die de film er afgelopen jaar met de Bestuursbokaal vandoor. Adminis- samen met de leerlingen maakte. En voor de algemene tratiekantoor Dyade zette de prijs op poten, op zoek naar brochure op stichtingsniveau vroegen we een journalist het ‘beste bestuursverslag van Nederland’. Uiteraard werd er om de tekst toegankelijk te maken. Voor ons niet al te grote gekeken naar leesbaarheid, volledigheid en inzichtelijkheid. kostenposten.” Maar het aspect ‘communicatie met stakeholders’ woog even Volgens Albers is het maken van een aantrekkelijk jaarver- zwaar mee, vertelt marketingmanager bij Dyade Herman de slag niet zo’n ingewikkelde kwestie. De ‘harde’ cijfers en Wild. “OPOD had haar communicatieplan helemaal op orde. gegevens worden immers door de administratie aangeleverd. Ze hadden een budget vastgesteld voor het jaarverslag, de “En ik neem aan dat een schoolmanager wel eens vaker een verschillende doelgroepen bepaald en daar hun communi­ tekstje heeft geschreven.” Hij raadt aan vooral te kijken hoe catie op aangepast. Zo is er – heel sec – een deel met de andere scholen het hebben gedaan. “Met een paar goede cijfers, een jaarverslag met een uitgebreide toelichting voor voorbeelden kun je makkelijk zelf aan de slag. Dan ligt het bijvoorbeeld de gemeente en voor de ouders een leaflet in stramien al klaar, bijvoorbeeld de hoofdstukindeling, en begrijpelijke taal over wat er op school speelt. Ook is de web- hoef je het alleen nog als individuele school in te vullen.” site van OPOD aangepast zodat elke doelgroep haar eigen >

kader primair januari 2009 17 18

advertentie advertentie thema _ horizontalethemathema verantwoording _ _duurzaamheid duurzaamheid

omgeving heeft.” Een prima prestatie meent De Wild. “Door van het jaarverslag. Voor de toekomst heeft directeur deze aanpak is het schoolbeleid goed bekend en wordt het Smetsers plannen met andere stakeholders. “En ook voor breed gedragen in Deventer.” hen geen dichtgetimmerde glossy met hoe goed we wel niet Ook bij De Basis in Arnhem (stichting voor openbaar onder- bezig zijn. Daarmee komt geen dialoog op gang.” Hij denkt wijs) ging dit jaar het roer om met een goed en uitgebreid eerder aan een soort modulair verslag met een algemeen jaarverslag. Volgens de voorzitter van de gemeenschappelijke gedeelte en aanklikbare onderdelen die van belang zijn MR, Leo Wecke, hebben alle partijen hier baat bij gehad. “We voor de betreffende partij. Zo klik je voor het verslag aan hebben het stuk ter informatie gekregen en zijn er erg tevre- de gemeente bijvoorbeeld op de modules ‘financiën’, ‘ont- den mee. Met name de geldstromen worden goed beschre- wikkeling brede school’ en ‘verkeersveiligheid rondom de ven; waar is bijvoorbeeld het geld van de sponsorloop geble- schoollocatie’. Voor een meer uitgebreide toelichting zou ven, om maar iets te noemen?” Hij vertelt dat het voorheen je naar het volledige verslag op de website kunnen verwij- heel moeilijk was om zicht te krijgen op de gang van zaken. zen, vertelt hij. Op verschillende tijden, in verschillende documenten, werd Hij waakt er echter voor straks íedereen lastig te vallen. de raad desgevraagd op de hoogte gebracht. Nu, met één “Je kunt per jaar kijken welke partijen je gericht aan- schrijft. Misschien het ene jaar de Rotaryclub die de excur- sie naar Nemo Amsterdam heeft gesponsord en het andere ‘door het duidelijke, complete jaar de ouderenbond met wie je het project ‘jong/oud’ hebt overzicht krijg je als mr niet het gerealiseerd. Ook moet je van mensen niet verwachten dat ze tientallen pagina’s lezen, maar heel gericht vragen naar idee dat er iets wordt verdoezeld hun mening over wat er op een bepaalde pagina of in een en kun je gerichter vragen bepaald hoofdstuk staat. Expliciet vragen wat de school kan betekenen of beter zou kunnen doen.” stellen.’ En dat laatste is volgens de geraadpleegde bronnen mis- schien nog wel het belangrijkst: stakeholders uitnodigen compleet document, is het beter werken. “Er is transparantie om de dialoog aan te gaan. Alleen leuke dvd’s rondsturen ontstaan. We zien nu ook hoe het met de ontwikkeling en of kleurrijke glossy’s op de bus doen zet weinig zoden aan doelstelling is gesteld. De scholen kunnen zich buigen over de dijk. Albers van de AVS: “Het jaarverslag is enkel een de vraag of ze bijvoorbeeld enkele nieuwe methodes in één hulpmiddel. Doe er een uitnodiging bij voor een gesprek jaar kunnen kopen of dat dit begroot moet worden in de over de stand van zaken, je plannen, je ambities...” meerjarenplanning.” Behalve als instrument om bestaande contacten op de Niet alleen het jaarverslag stemt tot tevredenheid. Ook de hoogte te brengen, kan het jaarverslag ook dienen om uitgebreide toelichting van de controller, zowel bij de voor- nieuwe relaties aan te boren. Albers vervolgt: “Met een bereidende werkgroepvergadering als de plenaire medezeg- soort brochure, gebaseerd op het jaarverslag, kun je men- genschapsvergadering, verdient lof volgens Wecke. “Door het sen verleiden. Bijvoorbeeld de woningcorporatie, een partij duidelijke, complete overzicht krijg je niet het idee dat er die in opkomst is. Zij hebben steeds vaker interesse om iets wordt verdoezeld en kun je gerichter vragen stellen.” bij bouwprojecten een school te betrekken, bijvoorbeeld in een complex met winkels en woningen. Op die manier Modulair wordt je onderkomen medegefinancierd. Of denk aan spon- Bij Het Palet vormden afgelopen jaar vooral direct betrok- sors die met hun gift hun maatschappelijk betrokkenheid kenen, zoals ouders en oudergeledingen, de lezersdoelgroep willen etaleren.” _

meer weten? ik me ermee profileren? Hoe zet ik zo’n Kosten: leden t 250/niet-leden t 350. ­document op? Wie leest het eigenlijk alle- Inschrijven: [email protected] Op 4 maart aanstaande verzorgt de AVS maal en kan ik met al die verschillende Meer informatie: www.avs.nl/ de eendaagse training ‘Verantwoording en lezers rekening houden? professionalisering/schoolforleadership/ verslaglegging’ voor schoolleiders, boven- Er wordt een relatie gelegd met het onder- cursusaanbod20082009 (Beheer en schools managers en bestuurders die in de deel bestuursverslag en ingezoomd op effectieve systemen) praktijk betrokken zijn bij verslaglegging het werken met de jaarrekening. Boven- NB: de training wordt ook aangeboden en verantwoording. dien krijgt u een format mee om vanuit in de vorm van een op maat gesneden uw eigen materiaal tot een jaarverslag te adviestraject voor individuele school­ U krijgt antwoord op vragen als: Hoe komen. En als u uw eigen jaarverslag mee- organisaties. Neem daarvoor contact op moet het nieuwe jaarverslag eruit zien? neemt, krijgt u advies over aan te brengen met de AVS, Ellen de Jong, tel. 030-2361010, Wat moet er minimaal instaan? Hoe kan verbeteringen. [email protected]

kader primair januari 2009 19 thema _ horizontale verantwoording ‘Wij zijn voortdurend in dialoog’

‘er samen zijn voor elkaar’

Cees van den Berg (1953) is directeur van basisschool Oeboentoe, die deel uitmaakt van brede school De Kraal in Purmerend.

Oeboentoe is een Afrikaans begrip dat staat voor ‘ik ben er omdat wij er zijn’; een mooie tegenhanger van het Descar- tiaanse ‘cogito, ergo sum’ (ik denk dus ik ben). Het begrip krijgt inhoud door een poster in de hal met een zin van Jules Deelder, ‘de omgeving van de mens is de medemens’. Dit alles sluit naadloos aan bij de profilering van de school ‘er samen zijn voor elkaar’. “Dat is wat we op alle niveaus uitdragen”, zegt Van den Berg. “Wij zijn er voor alle men- sen in de wijk. Ons voordeel is dat we vanuit nul konden starten, helemaal fris. Met onze partners in het gebouw hebben we een pedagogische visie ontwikkeld over hoe wij met de kinderen en de buurt om willen gaan. Daar hebben we ook een convenant voor afgesloten, waar alle partners kunnen zij betekenen voor onze kinderen? Dat vertaalt zich aan houden.” zich in samen activiteiten ontplooien. We laten buurtbe- Van den Berg legt graag verantwoording af over het reilen woners en wijkinstanties toe tot onze organisatie, zodat ze en zeilen van zijn school. Natuurlijk via alle overleggen daar ook min of meer deel van uitmaken. Daar zijn we heel die op diverse niveaus plaatsvinden en via het jaarverslag, transparant in.” maar toch vooral in het gesprek. Liever dan met mooie begrippen als horizontale verantwoording te strooien, De directeur van Oeboentoe liet zich inspireren door spreekt deze directeur over ‘de dialoog aangaan’. Deze een collega die zei de grootste school van Nederland te kijk op horizontale verantwoording sluit daarmee nauw leiden. ‘Ik zet om half negen de deur open, terwijl jij hem aan bij het gekozen profiel. “Verantwoording afleggen is dichtdoet’, aldus deze collega. Van den Berg: “Een mooie niet zozeer dat je alles altijd op papier hebt, maar vooral gedachte! Echte verantwoording is elke dag in de praktijk dat je ook goed om je heen kijkt en luistert naar elkaar; laten zien waarmee je bezig bent. Wanneer jonge ouders dat je met elkaar in gesprek gaat, aldus Van den Berg. instromen, stuur ik ze van tevoren de schoolgids toe. Daar- “Wij zijn voortdurend in dialoog met de instanties die er na nodig ik ze uit en gaan we de school in. Ze kunnen dan zijn in de wijk en met de mensen die hier wonen. Bijvoor- zelf toetsen of het waar is wat in dat mooie boekje staat. beeld met verstandelijk beperkte mensen die zelfstan- Dat is ook een vorm van verantwoording. Je moet het altijd dig wonen: wat kunnen wij voor hen betekenen en wat laten zien.”

20 hoe profielscholen hun keuzes ‘vermarkten’

Scholen profileren zich op hun sterke punten. Sommige kiezen een unique sellingpoint, waarmee ze zich presenteren en waarover zij vervolgens ook meer dan ‘sec’ verantwoording afleggen.

Hoe gaat dit proces in z’n werk als je met een onderscheidend kenmerk de markt op bent gegaan?

Drie portretten van scholen die kozen voor een specifiek profiel. tekst bert nijveld

d e o n t d e k s c h o o l kernachtig weergegeven in het uiteindelijke profiel: ‘de ontdekschool’. Geen verzonnen opsmuk om beter voor de De Buurtschool is een kleine dorpsschool (44 leer­ dag te komen, maar een term die helemaal past bij wat lingen) in het Zuid-Hollandse Noordeloos. Wil De Buurtschool al deed. “We zijn er alleen op gewezen Pierhagen (1958) is er directeur en Ben Kennedie (1959) dat dit ons sterke punt is; we hebben nu een kapstok, een is lid van het managementteam van O2A5 (Openbaar sluitende visie waarmee wij ons nadrukkelijker kunnen Onderwijs Alblasserwaard-Vijfheerenlanden), het profileren”, aldus beide leidinggevenden. bestuur waaronder de school valt. De vraag is hoe De Buurtschool verantwoording aflegt Beiden zijn enthousiast pleitbezorger voor De Buurtschool: voor de activiteiten die zij onderneemt. Waar valt te zien “Een gezellige school waar kinderen graag komen, waar dat het gekozen profiel inderdaad de lading dekt? Volgens goed onderwijs gegeven wordt met een grote mate van Pierhagen blijkt dat elke dag weer uit de manier waarop ouderbetrokkenheid.” Pierhagen: “Wij willen ons graag het onderwijs gestalte krijgt. Ouders en andere belangheb- als zodanig positioneren en naar buiten brengen dat we benden die de school binnenlopen kunnen zien waar de een goede school zijn. Daarom hebben we een imago-on- kinderen mee bezig zijn en hoe zij leren. Kennedie geeft derzoek laten uitvoeren door een gespecialiseerd bureau.” aan dat de verantwoording ook is geformaliseerd. “Wij Kennedie: “We hebben ervoor gekozen onze scholen beter richten ons in onze verantwoording vooral op de ouders, op de kaart te zetten: wat is dat voor school, wat doet die onder andere via de MR en de bijzonder actieve ouderraad. school, waar staat die voor?” Het resultaat daarvan is En er is een up-to-date website, die bijna dagelijks wordt bijgewerkt. Daarmee, en met de nieuwsbrieven, maken we nu een kwaliteitsslag om dit nog verder te professionalise- ren. Als bestuur vinden we het belangrijk dat onze scholen midden in de samenleving staan. Bij De Buurtschool is dat nadrukkelijk het geval. Het dorp kent de school en de school kent het dorp. Er is wederzijdse betrokkenheid bij activiteiten die worden georganiseerd.” Pierhagen noemt als voorbeeld de sponsorloop voor het zwembad. “Als klein dorp hebben we wel een zwembad dat ook behoefte heeft aan ondersteuning en financiën. Als school zetten we ons daarvoor in.” Kennedie wijst verder nog op het feit dat het hier gaat om een openbare school. Openbare verantwoording hoort daar onlosmakelijk bij. “Het is inherent aan openbaar onderwijs dat je open communiceert over wat je doet en wat daarvan het resultaat is. Dat geldt ook richting de andere scholen binnen ons bestuur. De kennis en ervaring die wij hier opdoen, delen wij met de andere 26 scholen.” >

kader primair januari 2009 21 22

advertentie advertentie thema _ horizontale verantwoording

‘de school waar taal leeft’

Ronald Lorié (1960) is directeur van twee scholen in Zoetermeer. De Vijverburgh heeft een dorps­karakter en profileert zichzelf met het motto ‘Weet wie je bent’. De Meerpaal wordt bezocht door vooral kinderen van allochtone afkomst; dit is ‘de school waar taal leeft’.

Dit laatste profiel is op natuurlijke wijze ontstaan. Van- wege de populatie bestaat een sterke behoefte om veel aan taal te werken. Lorié: “We hebben uit eigen middelen een taalklas in het leven geroepen, waar twee leerkrachten continu bezig zijn kinderen de Nederlandse taal bij te brengen. Onze heilige overtuiging is dat als kinderen de taal eenmaal beheersen, de rest ook wel komt.” Voor De Vijverburgh lag het profiel minder voor de hand, al bestond het in aanleg al wel. Analyse bracht vooral het warme pedagogische klimaat van de kleinschalige school naar voren, waar iedereen elkaar kent. Er wordt veel laten uitvoeren om zelf hun problemen op te kunnen samengewerkt, ook groepsdoorbrekend. ‘Weet wie je bent’ lossen. Ook een mooi voorbeeld van horizontale verant- bleek de juiste snaar te raken: inderdaad, dit zijn wij. woording trouwens.”

Wie De Meerpaal bezoekt ziet gedichten op de ramen Natuurlijk hebben ook deze scholen hun schoolplannen hangen en tegen welke muur je ook aanloopt, het is taal, en schoolgids. Daarnaast zet Lorié kwaliteitsinstrumen- taal, taal. “Dat is ook een duidelijke manier van verant- ten in als een veiligheidsenquête onder kinderen en een woording afleggen”, vindt Lorié. “Iedereen kan zien wat oudertevredenheidspeiling. “We meten wat we doen en we doen en waar we voor staan. We hebben ons bestuur of ouders en kinderen daar wat van merken. Zijn het de op bezoek gehad en die waren meer dan blij verrast. goede dingen die we doen en doen we die dingen goed? Het is belangrijk dat je als school goed nadenkt over de De school straalt taal uit. Kinderen zijn continue aan keuzes die je maakt en dat je je daar inhoudelijk voor het werk in het verhalenatelier, je ziet het woord van de verantwoordt. Je noemt jezelf niet ‘de sportieve school’ dag, het gedicht van de week, et cetera. Bovendien is het als dat niets met de kinderen of met de wijk te maken ook meetbaar. De onderwijstijd in de onderbouw is gelijk heeft.” getrokken aan de rest van de school, zodat structureel Lorié ziet nog een goede reden voor De Meerpaal om zich meer tijd besteed kan worden aan taal.” te profileren en daarover verantwoording af te leggen. Het wat meer abstracte profiel van De Vijverburgh wordt Hoewel de school bovengemiddeld presteert en vlakbij zichtbaar verbeeld door een Keith Haring-achtig kunst- een woonwijk met wat duurdere koopwoningen staat, werk dat door een lokale kunstenaar is gemaakt. Lorié: trekt de school alleen kinderen uit de hoogbouw. “Hoe “Je kunt op elk moment van de dag kinderen zien samen- kunnen we ons zo positioneren dat we ook deze groep werken. In de leerlingenraad debatteren kinderen over bereiken”, vraagt hij zich hardop af. “Het is onze maat- de inhoud van het onderwijs. Ze hebben bijvoorbeeld zelf schappelijke opdracht ervoor te zorgen dat de school een aangegeven dat ze de pleinwacht door kinderen willen meer gemengde populatie krijgt.” _

meer weten? uw school bestaat. De opbrengsten van de scan worden beschreven in een eindverslag met daarin aanbevelingen om De AVS kan u via een imagoscan inzicht verschaffen in de het imago van uw school te verbeteren. Meer informatie: AVS, factoren die sterk van invloed zijn op het imago van uw school Ellen de Jong, tel, 030-2361010, [email protected] en aanbevelingen doen om het imago te verbeteren. De indrukken van met name ouders, die hebben besloten De Buurtschool en De Vijverburgh/De Meerpaal zijn hun kind niet op uw school te plaatsen, zijn hierbij van door marketing- en communicatiebureau WWAV geholpen groot belang. Ook partner- en buurtorganisaties spelen met hun conceptkeuze en positionering. een belangrijke rol als het gaat om het beeld dat er over

kader primair januaridecember 2009 2008 23 24

advertentie advertentie zo kan het ook _ good practice

Scholen voor primair onderwijs lopen vaak tegen min of meer dezelfde problemen – of kansen – aan. De aanpak kan bijzonder zijn en voor meerdere scholen nuttig. Vrije school Mareland uit Leiden nam een doof meisje op en introduceerde daarom gebarentaal voor haar groep. Volgens de directeur een ‘zeldzaamheid’, die past bij hun visie op inclusief onderwijs.

tekst winnie lafeber gebarentaal is ‘vak apart’

van Lucindes moeder remedial teaching kunnen betalen. De tolk is het voor elkaar en de groepslessen in gebarentaal komen gekomen. Het effect uit andere potjes: het persoonsgebonden op haar ontwikkeling budget (PGB) en een schenking van de is verrassend, hoewel Rabobank. Dankzij het PGB is er elke dag ze wel achterligt met (behalve woensdag) tot 13.00 uur een tolk taal. Op onze school in de klas. Ti Sento – de door de (horende) geven we veel mon- moeder van Lucinde opgerichte stichting deling les; je merkt voor inclusief onderwijs voor kinderen met dat het aanleren van een auditieve beperking – diende een wens Nederlands aan een in bij het Wensenfonds van de Rabobank dove een vak apart en won 5.000 euro om de doventaallessen is.” Een volwassen te bekostigen.” Als het geld op is, hoopt Gebarentaalles op Vrije school Mareland tolk die voortdurend Eland dat Ti Sento weer een andere geld- Foto: Marc de Haan in de les aanwezig is, kan best een zware schieter heeft gevonden. opgave zijn. Eland: “De leerkracht moet het De directeur weet nog niet of hij in de toe- Voor reguliere basisscholen is het nog niet natuurlijk wel zien zitten en de capacitei- komst nog meer rugzakkinderen aanneemt, verplicht om een kind met een beperking ten ervoor hebben. Het voordeel bij ons is hoewel hij denkt met meerdere rugzakjes op te nemen. De ontwikkeling naar Passend dat leerlingen dezelfde leerkracht houden wel gebarentaalles en een extra leerkracht onderwijs brengt daar verandering in, maar gedurende de hele basisschoolperiode. te kunnen bekostigen. Andere, dove ouders een doof kind is toch wel een verhaal apart, Als dit elk jaar wisselt, is het veel lastiger. hebben inmiddels een dove peuter en zo blijkt. Directeur Ton Eland: “Het is een Lucindes klasgenoten vinden het wel inte- kleuter aangemeld bij Mareland. Eland: grote stap, maar het past wel bij het motto ressant en zijn zelfs trots. Het is moeilijk “We moeten nog beslissen of ze volgend van onze school: ‘Worden wie je bent’. met haar te communiceren, maar ze wordt schooljaar op onze school kunnen komen. Ieder kind moet een kans krijgen. Daarom wel opgenomen in de groep. De kinderen Ons denken over inclusief onderwijs is ook zei ik ook, misschien een beetje naïef, ‘ja’ leren sociaal met elkaar om te gaan.” een valkuil: we kunnen niet álle zorgkinde- tegen de moeder van het tienjarige dove ren aannemen. Deze aanmelding zit aan of meisje Lucinde, die ontevreden was over de De klas van Lucinde is de eerste klas van net buiten de grens: met dove ouders is het dovenschool. Lucinde zat al vanaf de kleu- een ‘horende’ school waar gebarentaal als weer heel anders communiceren dan met terklas één dag per week op onze school, vak wordt gegeven. Volgens de directeur horende.” _ dus ze had al een band met de leerkracht een taal ‘die nog vreemder is dan Chinees’. en de kinderen. En de leerkracht kon het Eland: “Alleen voor die groep, een klas Meer informatie: www.vsmareland.nl en aan. De impact is wel groter dan we van van 33 kinderen, is er wekelijks één uur www.stichtingtisento.nl tevoren gedacht hadden. Er moet van alles Nederlandse Gebaren Taal (NGT). Het is geregeld worden, zoals remedial teaching, financieel niet haalbaar om de lessen ook Ook een creatieve aanpak op uw school? een tolk, logopedie en gebarenles voor de in andere groepen te geven. We hebben het Mail naar [email protected] o.v.v. hele groep. Mede dankzij de actieve inzet ‘rugzakje’ aangevraagd, waarvan we de ‘Zo kan het ook’.

kader primair januari 2009 25 26 eindverantwoordelijk management functiemix: relatie tussen beloning en kwaliteit

In het convenant ‘Leerkracht van Het convenant Leerkracht van Nederland is leraarsfunctie liggen op de begeleiding van Nederland’ is afgesproken dat per bedoeld om de sector als geheel een pro- collega-leerkrachten en stagiaires, op de 1 augustus 2010 een start wordt fessionaliseringsimpuls te geven, met het ontwikkeling en vernieuwing van algemene gemaakt met de invoering van oog op de positie van het onderwijs op de onderwijsprocessen en –programma’s of op de meer hogere leraarsfuncties. Het arbeidsmarkt. Iedereen was het erover eens ontwikkeling van specifieke aandachtsgebie- eindresultaat moet in augustus 2014 dat er iets aan de salarisniveaus moest den als zorg, rekenen en taal, achterstanden, zijn bereikt: 40 procent LB-functies gebeuren. Tegelijkertijd bestaat behoefte et cetera. en 2 procent LC-functies in het aan professionials op school die vanuit het De keuzes die hierin gemaakt worden hangen basisonderwijs. In het speciaal (basis) primaire proces vernieuwingen initiëren en af van de strategische doelstellingen, van de onderwijs gaat het om 14 procent op deelgebieden (onder andere rekenen, verdere vormgeving van de organisatie en van LC-functies. Momenteel vallen de taal, zorg en achterstand) een meerwaarde de verdere taak- en functiedifferentiaties bin- meest leerkrachten nog in de lagere creëren. Daarom is de voorwaarde voor nen de school. Door het meenemen van aspec- LA-schaal. Hoe scholen zich nu al bekostiging dat de LB-functionaris mini- ten ontstaat een evenwichtig functiehuis, op kunnen voorbereiden op deze maal 50 procent van zijn betrekkingsom- waarbinnen de hogere leraarsfuncties een ‘functiemix’. tekst jannita witten vang aan lesgevende taken besteedt. meerwaarde voor de organisatie betekenen. Nadat de functies zijn beschreven zullen Kwaliteit er verdere stappen moeten worden gezet. De hogere functies worden deels bekos- Er is bewust gekozen voor een relatie tus- Wie worden er benoemd/aangesteld in deze tigd uit de convenantmiddelen van OCW. sen beloning en kwaliteit. Er worden van de functies? Bieden bekwaamheidsdossiers vol- Voor een deel zal het schoolbestuur ze uit LB- en LC-functionarissen andere taken en doende aanknopingspunten om werknemers eigen middelen moeten betalen, omdat verantwoordelijkheden gevraagd. Tegelij- voor de hogere functies te selecteren? Welke de destijds verstrekte ‘Van Rijn’-middelen kertijd worden er opleidingseisen gesteld competenties gaat de schoolleider hiervoor ook ondermeer het doel hadden om hogere aan deze functies (HBO+ door relevante beschrijven? Welke opleidingen hebben leer- leraarsfuncties te creëren. Binnen deze cursussen, masterclasses of HBO-masters krachten nodig om het HBO+ niveau te reali- middelen was en is een bedrag opgenomen op de verschillende deelgebieden). De sec- seren? Hoe neem je een en ander mee in de om 10 procent LB-functies in te vullen. tor als geheel kan het zich niet permitteren gesprekkencyclus? De reden dat de afspraken pas per 1 augus- om hier niet aan mee te doen. Bovendien In de CAO-PO 2009 is opgenomen dat de tus 2010 ingaan, is dat schoolbesturen de biedt het convenant (en de daarbij beho- werkgever jaarlijks vóór 1 augustus zorgt tijd krijgen om de middelen vrij te maken, rende financiële middelen) individuele voor aanpassing van het functieboek op zowel in het geval dat eerder de ‘Van Rijn’-mid- schoolbesturen de mogelijkheid om echt bestuurs- als schoolniveau. De AVS raadt delen niet ingezet zijn voor het creëren van werk te maken van verdere professiona- schoolleiders aan om dit jaar al rekening te hogere leraarsfuncties. lisering. Zo kan de nadruk van de hogere houden met de invoering van de hogere leraar- sfuncties per 1 augustus 2010. Het is zaak om ook de relatie te zien van deze nieuwe functies met de toekomstige hogere leraarsfuncties. Doelpercentage Uiteraard is het ook mogelijk om nu al de Per jaar is er een zogenoemd ‘doelpercentage’ hogere leraarsfuncties. In 2010 is het hogere functies in het kader van de functie- percentage voor het basisonderwijs op brinnummerniveau 6 procent en op bestuurs­ mix in te voeren (al dan niet gefaseerd). Deze niveau 8 procent. Voor het speciaal (basis)onderwijs is dit op bestuursniveau 3 pro- worden alleen pas (extra) bekostigd door het cent. Zo is er ieder jaar tot augustus 2014 een bepaald doelpercentage vast­gesteld. ministerie vanaf 1 augustus 2010. _ Als in 2011 de tussendoelen niet zijn bereikt, wordt het aanvullende functie­mix­budget afgestemd op de op dat moment gerealiseerde functiemix op bestuursniveau. Jannita Witten ([email protected]) is Met instemming van de PGMR kan het percentage LC-functies vanuit budgettaire adviseur bij de AVS op het gebied redenen worden omgezet in LB-functies. Het aantal LC-functies dat wordt omgezet in van arbeidsvoorwaarden, LB-functies moet dan wel meer bedragen dan 2 procent. LB-functies kosten immers rechtspositie, sociale zekerheid en minder dan LC-functies. personeelsbeleid. Ook is zij gecerti­ficeerd functiewaardeerder.

kader primair januari 2009 27 28

advertentie speciaal (basis)onderwijs speciaal basisonderwijs weer een stap vooruit

Het jaarlijks congres van het SBOWerkverband vond begin december 2008 plaats in Zeist, en droeg het thema ‘Het SBO weer een stap vooruit!’. Staatsecretaris Sharon Dijksma, gast en spreker, had helaas kort te voren laten weten – ondanks haar eerdere toezegging – toch niet te zullen komen. Jammer voor de ruim 170 deelnemers. Jammer ook voor haar, want parlementaire verplichtingen zijn ongetwijfeld belangrijk, maar ontwikkelingen in deze specialistische vorm van onderwijs staan ook hoog op de agenda van de staatssecretaris. tekst bob ravelli de aanwezigen gingen met elkaar een constructieve discussie aan tijdens

Het congres stond in het teken van van het jaarlijks congres van het dilemma’s en ondernemen. Prof. dr. Dolf sbowerkverband. van Veen hield een sterk pleidooi om de kracht van het speciaal basisonderwijs (sbo) te laten blijken op inhoudelijke, pedagogisch-didactische wijze. als er een leerling met een specifieke met elkaar wordt opgetrokken. Het was Dagvoorzitter Bart van Kessel spoorde de onderwijsbehoefte voor de deur staat. goed om te horen dat de aangevraagde aanwezigen aan om vooral met elkaar in Hoe geef je daar dan concreet invulling startsubsidie, om de sbo-sector een duw een constructieve discussie te gaan. Hierop aan? Boeiende gesprekken over de manier in de goede richting te geven, onderweg ontstond veel interactie, zodat iedereen waarop de verschillende directeuren deze is (en inmiddels ontvangen) en dat de alle hoeken van de zaal heeft gezien en opdracht dachten in te vullen waren het kwaliteitsagenda, waarin verschillende elkaar uitvoerig gesproken heeft. gevolg. Vaak werden agenda’s getrokken projecten staan opgesomd, op dit moment en afspraken gemaakt om in een later ter financiering voorligt. Het nieuwe jaar De resultaten van het congres zijn stadium eens verder te praten over zó kan dus voor het sbo een goed jaar worden. bedoeld om de ondernemende kanten met je school bezig zijn. Mogelijkheden Voorwaarde is wel dat de contacten tussen van de aanwezige directeuren een om een sterk inhoudelijke slag te maken overheid, bestuur en de scholen optimaal zetje in de goede richting te geven. wisselden elkaar af met het denken over zijn. Dat is voor een groot deel het geval, Communicatiedeskundige Jos van der en stappen zetten in de richting van een maar hier en daar kan er nog wel iets aan Horst schetste daartoe een ondernemende steunpunt Passend onderwijs, dan wel verbeterd worden. _ directeur met acht ondernemerspetten een expertisecentrum in de regio te gaan op . Die acht kanten van ondernemend vormen. Bob Ravelli ([email protected]) is gedrag – de strateeg, de marktverkenner, adviseur bij de AVS op het gebied de verkoper, de relatiebeheerder, de Tussen de bedrijven door werd de van Onderwijs & Leerlingzorg en coördinator, de partner, de specialist en kortste algemene ledenvergadering (met organiseerde het jaarlijks de concurrent – vergden een vertaling statutenwijziging!) ooit gehouden, wat congres van het SBOWerkverband. naar hetgeen de school kan bieden aantoont hoe eensgezind er in het sbo

kader primair januari 2009 29 achtergrond

andere speerpunten tijdens onderwijsbegrotingsbehandeling Genoeg geld voor een ondersteunende kracht op élke school: dat doel leek een stapje dichterbij

toen na de actie ‘Help! De school verzuipt’ het bedrag voor ondersteuning werd verhoogd naar

dertig miljoen. Maar bij de behandeling van de Onderwijsbegroting, afgelopen december, kwam

dit onderwerp nauwelijks ter sprake. Hoger op de agenda van de Tweede Kamer stonden de

fusietoets en de onderwijskwaliteit. tekst marijke nijboer

Foto: Julian van der Kraats

Ondersteunıng lijkt van agenda verdwenen

30 Het zou zo’n 150 miljoen extra kosten om alle scholen ‘iedereen voelde op z’n een fulltime ondersteuner te geven. De toegezegde dertig miljoen is dus bij lange na niet toereikend. Bovendien klompen aan dat er financieel vloeit die voort uit een tijdelijke subsidieregeling. Bas van niets meer viel te halen.’ der Vlies (SGP) noemde dat laatste punt tijdens de begro- tingsbehandeling ‘problematisch’. “Scholen gaan namelijk arbeidsrelaties aan waarvoor vanaf 2012 geen bekostiging ouders bijvoorbeeld via medezeggenschap een vetorecht. meer is. Mijn fractie bepleit daarom een structurele rege- Dat is pas échte democratie. Meer inspraak van ouders ling, die een goede ondersteuning van het onderwijs waar- dwingt bestuurders bovendien om hun plannen trans- borgt. Wij vinden dat in principe elke school van redelijke paranter te maken.” Fusies pakken soms ook goed uit, omvang ondersteunend personeel verdient.” Jasper van benadrukte hij. “Een grote bestuurlijke organisatie hoeft Dijk (SP) pleitte voor genoeg geld voor een conciërge op kleinschalige uitvoering niet per definitie in de weg te elke basisschool. “Ik begrijp ook dat scholen aan zoveel staan. Fusies kunnen ook voordelen bieden, zoals profes- voorwaarden moeten voldoen dat zij niet in aanmerking sionalisering van de ondersteuning, spreiding van finan- komen voor extra ondersteuning. Kan de minister die ciële risico’s, differentiatie van lerarenfuncties en meer regeling verbeteren?” Tenslotte brak Rita Verdonk (Trots opleidingsmogelijkheden voor leerkrachten.’ op Nederland) een lans voor de ondersteuners: “Maak geld vrij om deze waardevolle mensen weer grootschalig op de Menselijke maat basisscholen aan te nemen. Alleen op deze manier komt de Drie onderwijswoordvoerders lichtten hun visie op de leerkracht toe aan zijn kerntaak: goed lesgeven.” fusietoets nader toe. CDA’er Van Dijk is net als D66 vóór inspraak van direct betrokkenen. “Een GMR is altijd vóór. Blinde muur Je moet wat dieper in de organisatie kijken en discussië- Desgevraagd wil Jan Jacob van Dijk (CDA) wel toelichten ren met ouders en leerkrachten.” Smits (SP): “De centrale waarom de ondersteuning verder nauwelijks ter sprake vraag is: kun je de menselijke maat nog waarborgen en de kwam. “Ik denk dat iedereen op z’n klompen aanvoelde belangen van leerkrachten en leerlingen centraal stellen? dat hier financieel niets meer viel te verhapstukken. Tij- De voorbeelden bij roc’s zijn schrijnender, maar dit speelt dens de Algemene Beschouwingen is er geld voor onder- zeker ook binnen het primair onderwijs. Wat ons betreft steuning beschikbaar gesteld. Dan gaan we het niet nog gaan we bij elke geplande fusie kijken of deze wel ten een keertje doen.” Manja Smits (SP): “De coalitiepartijen goede komt van het onderwijs. Kun je die vraag niet vol- hebben het idee dat er al genoeg is gedaan. Je loopt wat mondig met ‘ja’ beantwoorden, dan moet je niet fuseren.” dat betreft tegen een blinde muur aan. Wij gaan dit Dibi van GroenLinks: “Eerst moet er goed met het veld zeker opnieuw aankaarten, net zolang tot die conciërges worden doorgesproken aan welke voorwaarden moet wor- er zijn. Je kunt het niet over de kwaliteit van het onder- den voldaan bij een fusie. Daarbij moet je ook kijken naar wijs hebben zonder over dit aspect te praten.” Tofik Dibi de klassengrootte en het aantal bevoegde leerkrachten. (GroenLinks): “Dijksma heeft best veel nieuwe conciërges Als bij een geplande fusie de klassen veel groter worden, gerealiseerd. Het contrast met het vorige kabinet is groot. zou dat een minnetje moeten opleveren.” Hij betreurt het De stemming was dan ook: is het überhaupt haalbaar om dat er nog niet is gesproken over een ‘defusietoets’. “Er nog meer te vragen?” Hij ziet wel een nieuwe aanleiding zijn scholen die nu al lijden onder een te grote schaal. Een om het onderwerp te agenderen: “Er komt een brief van school die uit een groter verband weg wil, moet dat kun- de minister over de werkdruk onder leerkrachten. Veel nen aankaarten. Dat is nu heel moeilijk. Stiekem zitten taken kunnen wat ons betreft naar klassenassistenten en wel veel scholen daaraan te denken.” conciërges.” Rekenen en taal Fusietoets De prestaties op het gebied van rekenen en taal moeten Veel uitgebreider discussieerden de Kamerleden over de beter, vonden veel partijen tijdens de begrotingsbehande- fusietoets, die binnen twee jaar ingevoerd moet zijn. Het ling. Van der Ham (D66) pleitte voor een kleutertoets. “Hoe kabinet volgt hiermee het advies van de Onderwijsraad, eerder wij kinderen met een achterstand bijspijkeren, hoe die erop wees dat scholen zo groot dreigen te worden dat meer mogelijkheden zij later in hun schoolcarrière heb- ouders nauwelijks nog wat te kiezen hebben. Minister Plas- ben. Een toets bij aanvang van de basisschool maakt duide- terk lichtte toe: “Voor het primair en het voortgezet onder- lijk welke extra aandacht kinderen nodig hebben. Zo kun wijs zijn nog geen instrumenten voorhanden om fusies te je de ontwikkeling van kinderen volgen. Die ontwikkeling stoppen of zelfs maar te beoordelen. Wij zullen deze dus zegt ook iets meer over de kwaliteit van het onderwijs moeten creëren.” De fusietoets kreeg brede steun. De PvdA dan het cijfer van de eindtoets.” Volgens Martin Bosma en SP pleitten zelfs voor een fusiestop, tot het moment dat (PVV) ligt het grootste probleem bij de cultuur op scholen. de toets wordt ingevoerd. “Gezelligheid is prima, maar anderhalf miljoen functio- Boris van der Ham (D66) gaat nog een stapje verder: “Geef nele analfabeten is echt geen feestje waard. >

kader primair januari 2009 31 advertentie achtergrond

Heldere eindtermen zijn het antwoord, wat mijn fractie Dibi (GroenLinks): “Internationale ranglijsten zijn leuk, betreft te definiëren op detailniveau.” Margot Kraneveldt- maar uiteindelijk moet je gewoon doen wat nodig is. Het van der Veen (PvdA) is blij dat scholen hun leerling- onderwijs vraagt om een grotere investering. We willen volgsysteem voor rekenen en taal doelgerichter gaan allemaal af van de zesjescultuur; dan moet die ook weg inzetten om de onderwijskwaliteit te verbeteren, maar bij de bewindslieden.” wil meer aandacht voor achterstandsleerlingen. “Ook zij hebben recht op goed taal- en rekenonderwijs en op een Niet graag objectieve meting van hun prestaties.” Bij de eindtoets Volgens AVS voorzitter Ton Duif was het te verwachten moeten deze leerlingen letterlijk en figuurlijk meetellen, dat er weinig zou veranderen aan de onderwijsbegroting. vindt zij. “Wij begrijpen dat ook de achterstanden van de “Extra geld voor het primair onderwijs moet nu eenmaal schoolpopulatie invloed hebben op de schoolresultaten, binnen de eigen begroting worden gevonden en dat doen dus die moeten goed gewogen worden. Maar sluit niet bij politici niet graag. De echte kans is door de dames en voorbaat al bepaalde groepen uit, omdat zij slecht zouden heren politici gemist tijdens de Algemene Beschouwin- zijn voor de kwaliteitskaart van de school.” gen net na Prinsjesdag.” Het pleidooi via de actie ‘Help! De school verzuipt’ – in twee weken tijd onderbouwd met Meer uitgegeven ruim zo'n 200.000 handtekeningen van ouders, school- Daags na de behandeling van de Onderwijsbegroting leiders en leerkrachten (in Nederland nog niet vaak brachten de media een opvallend nieuwtje: het Centraal vertoond) – heeft aldus Duif helaas niet veel meer opge- Bureau voor de Statistiek (CBS) had nog eens goed geke- leverd dan mooie woorden. “Maar daar kunnen we niet ken naar de aan onderwijs bestede gelden. Voorheen van leven. Nederland heeft hoge ambities met onderwijs. waren een paar posten over het hoofd gezien, maar nu Zo langzamerhand raakt het geduld met mooie woorden kwam het CBS plotsklaps tot andere cijfers. Nederland op. Wat mij betreft zal het volgend jaar in de begroting blijkt in 2006 13 procent meer te hebben besteed aan toch echt moeten gebeuren, anders verliezen 360.000 onderwijs dan gedacht. In de ranglijsten van de OESO en leerkrachten, 7.500 schoolleiders en drie miljoen ouders die van de EU zat Nederland altijd ver onder het gemid- hun vertrouwen in deze politieke vertegenwoordigers. _ delde. Nu zitten we respectievelijk op het gemiddelde en daarboven. Kunnen we tevreden zijn? Van Dijk (CDA): “Ik heb dit altijd een onzindiscussie gevonden. Als je inter- nationaal wilt vergelijken, kijk dan naar je uitgaven per deelnemer aan het onderwijs en naar de prestaties van het Nederlandse onderwijsstelsel. Wij doen zeker niet onder voor veel landen, waaronder Frankrijk, Duitsland en België, waar procentueel meer aan het onderwijs wordt besteed.” Daar denkt de SP anders over. Smits: “Het onderwijs heeft nog heel veel nodig. Zoals de conciërges. De klassen zijn groot en de werkdruk is hoog. Die percentages zijn een manier van tellen; aan de realiteit op scholen veranderen ze niets.” advertentie

kader primair januari 2009 33 interview

hoe breng je het beste in jezelf en je team naar boven? ‘Als je je waarden consistent uitdraagt, is dat aanstekelijk voor anderen’

Blijf trouw aan je eigen waarden en draag Roos Vonk combineert het hoogleraarschap sociale psy- chologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen met een die waarden ook uit. Dat is de belangrijkste adviesbureau voor managementconsultancy en coaching. Ook is zij de auteur van wetenschappelijke en populaire boodschap van psychologe Roos Vonk, een publicaties en schrijft zij columns in de tijdschriften Psychologie en Intermediair. ‘Zelfbepaling’ vindt zij een van de sprekers op het komende AVS-congres belangrijk begrip. Mensen die weten wie ze zijn, zelf keu- zes maken en niet vastgebakken zitten in automatische in maart. De schoolleider die deze boodschap patronen zullen het beste uit zichzelf en uit anderen halen. ter harte neemt, zal het team inspireren Als schoolleider heb je met verschillende lagen in je organisatie te om het beste uit zichzelf te halen. maken: het bestuur of bovenschools management, de teamleden, de kinderen, de ouders van de kinderen. Hoe kun je dan ‘zelf bepalen’? tekst susan de boer “Weten wie je bent en wat je waarden, principes, zijn. Daar moet je je van bewust zijn. Waarden zijn bijvoor- beeld integriteit, authenticiteit, verbondenheid met ande- ren, liefde, openheid en persoonlijke ontwikkeling. Door de bril van je waarden kijk je naar een situatie. Stel, er komen ouders op gesprek en je ziet er tegenop. De ouders vinden bijvoorbeeld dat hun kind wordt onderschat, dat het meer kan dan uit de toets blijkt. Jij denkt: dat kind, daar zit gewoon niet meer in. Stel nu dat ‘integriteit’ je

34 ‘we worden vaak van onze waarden afgeleid door ons eigen ego.’

welke dat zijn, maar in de beslommeringen van het dage- ‘Als je je waarden lijks leven dragen we die waarden niet consistent uit. En dat moet je juist wel doen, want je steekt je omgeving ermee aan. Een van de principes van goed leiderschap is: niet sjoemelen met je waarden!”

Maar de teamleden hebben misschien andere waarden. Daar consistent uitdraagt, moet je toch rekening mee houden? “Daarom heb je ook de waarden van de organisatie. In grote ondernemingen wordt op hoog niveau bepaald wat de kernwaarden zijn van de onderneming. In het onder- wijs gaat dat anders, daar bepaalt de schoolleiding meest- is dat aanstekelijk al samen met het team de visie op het onderwijs. Dus de leerkracht die het daar fundamenteel mee oneens is, heeft een probleem. Maar vaak gaat het eigenlijk niet om de waarde, maar om een draai die men eraan geeft vanuit motieven van het ego. Ik heb een cliënt gehad die ‘res- pect’ heel belangrijk vond. Daarmee bedoelde hij: ik wil voor anderen’ met meer respect worden behandeld. Maar door de vraag ‘hoe zou je handelen als je respectvol omgaat met mensen Foto: Najib Nafid en als respect voor iedereen belangrijk is’ moest hij een “Om trouw te kunnen zijn aan je waarden, moet je soms dingen doen andere invulling aan zijn waarde geven, en merkte zo die onprettig of ongemakkelijk zijn”, aldus psychologe Roos Vonk. dat dat heel constructief was. Op die manier kun je een conflict oplossen. Natuurlijk komt het ook voor dat je als leidinggevende een kritisch gesprek moet voeren met een waarde is, wat doe je dan? Als je je eigen waarde belang- leerkracht die bijvoorbeeld niet goed functioneert. Het rijk maakt, dan kun je er niet omheen blijven draaien. is dan heel belangrijk het eens te worden over de feiten, Dan weet je dat je echt moet zeggen hoe je er tegenaan en na te gaan hoe de leerkracht er zelf tegenaan kijkt. De kijkt. Dat betekent ook dat het een lastig gesprek wordt. bedoeling van zo’n gesprek is niet dat de leerkracht inziet Maar door het te benoemen kom je verder. Je kunt ook in dat ie niet functioneert en ontslag indient, maar dat er het gesprek zelf het gevoel benoemen: ik vind dit lastig, ik afspraken kunnen worden gemaakt om te verbeteren.” weet dat we er verschillend tegenaan kijken. Als je het zo doet, vanuit je hart en je oprechte overtuiging, roep je ook Waar moet je daarbij op letten; wat zijn valkuilen? geen boosheid of weerstand op.” “We schieten in automatische patronen bij moeilijke situaties. Dan reageer je onbewust. Tussen schoolleider Is het zo gemakkelijk? en team spelen patronen van leidinggevende en onder- “Het is makkelijk gezegd, maar niet gedaan. We worden geschikte, dat kan een automatisch patroon van ‘boven’ vaak van onze waarden afgeleid door ons eigen ego. Bij- en ‘onder’ opleveren. Een automatische reactie op ‘boven- voorbeeld ‘ik wil aardig gevonden worden’, of ‘ik wil waar- gedrag’ is ‘ondergedrag’, en andersom. Als je je daarvan dering voor mijn werk’. Dat maakt dat we ons strategisch bewust bent, kun je eruit stappen. Maar als je iets auto- gaan gedragen. Dat moet je overwinnen, daar moet je matisch doet, is dat bewustzijn er niet. boven staan. Daarnaast spelen twee belangrijke factoren Negentig procent van wat we doen, doen we automa- een rol. Waarden verschillen per persoon. Bij de één staat tisch, zoals autorijden. Wel heb je je bewustzijn nodig integriteit bovenaan, bij de ander vriendelijkheid, bij weer om af en toe te checken of het nog wel goed gaat. Ook in een ander vrijheid. Het is soms moeilijk te snappen dat interactie kun je dat bewustzijn creëren. Je kunt even andere mensen echt anders zijn en dus anders tegen een achterover leunen, mentaal uit de interactie stappen, situatie aankijken dan je zelf doet. We zijn dan geneigd te even niet het woord voeren, maar kijken: wat gebeurt denken dat er met die ander iets mis is. Daarnaast zijn we hier eigenlijk, hoe gaan we met elkaar om, wat voel ik en vaak niet trouw aan onze eigen waarden. We weten wel wat zijn mijn patronen?” >

kader primair januari 2009 35 36

advertentie advertentie interview

Hoe doe je dat dan? Dus als het schoolbestuur je onder druk zet en wil dat je “Dat is te trainen. Er zijn oefeningen voor, net als fysieke opbrengstgericht gaat werken bijvoorbeeld, dan ga je die oefeningen om je conditie te verbeteren. Als je gaat uitdaging ‘onthecht’ aan? hardlopen, wordt je conditie ook beter. Met behulp van “Om trouw te kunnen zijn aan je waarden, moet je soms mindfulness-oefeningen, een soort meditatieoefeningen, dingen doen die onprettig of ongemakkelijk zijn. Je moet versterk je je bewustzijn van het hier en nu. Je leert kijken je eigen gevoelige plekken kennen. Wat doet het met je naar je eigen gedachten, je er niet in vast te bijten, maar als iemand je onder druk zet? Het kan een tegendraadse ze voorbij te laten glijden. We zijn altijd bezig met actie, reactie oproepen omdat je je eigen vrijheid wilt bescher- met regelen. Met die oefeningen leer je om meer te zijn en men. Opbrengstgericht werken kan bedreigend zijn. Je minder te doen. Dat bewustzijn kun je gebruiken in lastige resultaten worden vergeleken met die van andere scholen. situaties. Dan kun je kijken: wat gebeurt er en wat gebeurt Dat is confronterend en misschien zijn je resultaten slech- er met mij. Dan hoef je niet vanuit een impuls te reageren ter. Het is goed om je ervan bewust te zijn dat je dat eng en kun je je automatische patronen indammen.” vindt. Maar stel dat je op onderdelen werkelijk minder voldoet, dan moet je toch een keer het monster in de ogen zien. Wegkijken helpt namelijk niet. Alleen als je je eigen ‘als je iets doet vanuit je hart zwakke plekken goed in beeld hebt en de confrontatie aandurft, kun je trouw zijn aan je waarden. Pas dan kun en je oprechte overtuiging, je echt leiderschap tonen, omdat het niet meer over jouw roep je ook geen boosheid of persoonlijke belangen en gevoeligheden gaat, maar over iets groters dat voor iedereen van belang is.” _ weerstand op.’ advertentie Op 20 maart 2009 tijdens het AVS congres ‘Leiden met Lef’…

… geeft Roos Vonk tijdens een plenaire sessie een analyse van typisch mannelijk en typisch vrouwelijk leiderschap en van twee begrippen die het man-vrouwverschil overstijgen: trans- formationeel leiderschap en authenticiteit. Haar uitgangspunt is dat impact en charisma vraagt om authentiek leiderschap, maar dat dit wordt belemmerd door menselijke zwakheden, zoals ons ego en onze behoefte aan waardering. Kijk voor meer informatie en inschrijven op pagina 43 of surf naar www.avs.nl/congres2009. Profiteer nog tot en met 2 februari 2009 van de vroegboekkorting!

kader primair januari 2009 37 achtergrond

verdiepen in cultuurverschillen Foto: Will Geurds Radicalisering vóór zijn

Enkele scholen in het primair onderwijs kregen de afgelopen jaren te maken met extreme

uitspraken en gedrag van leerlingen. Een preventieve aanpak lijkt het beste te werken om ervoor

te zorgen dat leerlingen niet gaan radicaliseren. Ook is aandacht voor cultuurverschillen en

religie belangrijk om te voorkomen dat leerlingen zich buitengesloten voelen.

tekst ans aerts

38 Uit onderzoek van de gemeente Amsterdam (2006) blijkt niet erg vonden dat de cineast was vermoord. Ze liepen dat 2 procent van de Amsterdamse moslimjongeren ont- met plaatjes van Mohammed B. op zak, die ze trots aan vankelijk is voor radicaal gedachtegoed. Het stadsdeel andere leerlingen lieten zien. Ook maakte een leerling Slotervaart scoorde hierbij hoog en ontwikkelde om die een sinterklaassurprise in de vorm van de WTC-torens reden een actieplan om radicalisering tegen te gaan. Het waar een vliegtuig in vloog. De incidenten hadden betrek- actieplan gaat uit van een preventieve aanpak en richt king op een tiental leerlingen van 11 en 12 jaar. De school zich onder andere op jongeren en hun ouders, imams en had destijds een populatie van 150 leerlingen. “We waren de jeugdhulpverlening, maar ook op scholen. Ahmed Mar- geschokt”, vertelt toenmalig interim-directeur Ton Valen- couch, stadsdeelvoorzitter van Slotervaart: “Veel moslim- tijn. De school ging in gesprek met de ouders en de leer- kinderen hebben vragen met betrekking tot hun religie en lingen en schakelde professionele hulp in van onder meer worstelen daarmee. Soms leidt dit tot incidenten en bot- pedagoog Abdel Boulal, die zelf een Marokkaanse achter- singen; ook in het onderwijs. Wij proberen aan professio- grond heeft. In de bovenbouw startte de school bovendien nals mee te geven dat ze dit soort signalen niet uit de weg een project met lessen, waarin ‘respect’ en ‘omgaan met moeten gaan, maar juist de confrontatie moeten opzoe- andere culturen’ centraal stonden. Ook werd een excursie ken.” Met confrontatie bedoelt Marcouch dat leerkrachten, georganiseerd naar het Anne Frankhuis. De extreme uitin- schoolleiders en andere professionals op een constructieve gen waren daarna verleden tijd. manier in gesprek moeten gaan met kinderen en jongeren die extreem gedrag vertonen of zich schuldig maken aan Studiereis Een deel van het team van Het Mozaïek extreme uitspraken. Het stadsdeel Slotervaart behandelde maakte bovendien een studiereis naar Marokko. Eén vorig jaar 23 signalen van radicalisering. Meer dan de van de thema’s waar tijdens de reis aandacht aan werd

Medewerkers van een aantal ASKO-scholen bezochten in het najaar van 2008 een school in de buurt van Marrakech, Marokko. Ze observeerden de les en spraken met de Marokkaanse leerkrachten.

Foto’s: Ans Aerts

Pauze op het schoolplein

helft hiervan was afkomstig uit het voortgezet en basison- besteed was ‘ouderbetrokkenheid’. Hier schortte het derwijs. Scholen worden steeds vaker geconfronteerd met nogal aan op Het Mozaïek. Na de reis zijn de leerkrachten uitingen met een religieus karakter. Marcouch noemt het en de schoolleiding ouders op een veel directere voorbeeld van een meisje dat een positief gedicht schreef manier gaan benaderen. Ook organiseerde de school over de Taliban en dit aan haar juf cadeau gaf. Ook ont- huiswerkbegeleiding en taal- en opvoedingscursussen. wierp een jongen een website met een fundamentalistisch Ouders bleken daar erg voor open te staan. Volgens karakter. Tijdens een schoolreisje gingen kinderen onder Valentijn hingen de problemen op de school voor een zijn leiding bovendien massaal bidden. Marcouch: “Het groot deel samen met de pedagogische onmacht en het gaat dus ook om incidenten die je niet meteen onder de isolement van sommige gezinnen. “Radicalisering staat noemer ‘radicalisering’ plaatst. Leerkrachten zijn soms nooit op zichzelf, maar is een signaal of een uiting van huiverig om dit soort zaken te bespreken, omdat ze het een onderliggend probleem”, zegt hij. associëren met de andere culturele achtergrond en religie Ook voor scholen die niet direct te maken hebben gekre- van leerlingen. Dan lijkt het meteen heel complex.” gen met extreme incidenten kan een studiereis naar Marokko als gevolg hebben dat het contact met ouders Vier jaar geleden kwam basisschool Het Mozaïek in de en leerlingen verbetert. Robbert Verhoeven is directeur Amsterdamse Pijp uitgebreid in het nieuws. Na de moord van de St. Paulusschool in het Amsterdamse stadsdeel op Theo van Gogh zeiden enkele leerlingen dat ze het Osdorp. >

kader primair januari 2009 39 Zijn school valt onder het bestuur van de ASKO (Amster- Directeur Verhoeven van de St. Paulusschool beschikte damse Stichtingen voor Katholiek Onderwijs). Sinds enkele al over de nodige achtergrondkennis over religie en cul- jaren maken leerkrachten en schoolleiders van ASKO-scho- tuurverschillen, doordat hij zich hierin verdiepte. “Met len studiereizen naar Marokko. Tien van de 31 ASKO-scho- die kennis dwing ik ook respect af. Ik kan zaken beargu- len hebben een groot aantal leerlingen van Marokkaanse menteren en problemen vaak tackelen. Met name als het afkomst. Op de St. Paulusschool is dat ongeveer 70 procent. gaat om problemen met ouders en oudere broers van leer- Verhoeven: “Via deze reizen vergroten leerkrachten hun lingen. Als een kind een keer iets heftigs roept, schrik- kennis over de islam en de Marokkaanse cultuur en ver- ken we daar op school niet meteen van. We hebben een beteren ze hun interculturele competenties.” De reizen bepaalde populatie leerlingen en daar voeren we intern die de ASKO-scholen naar Marokko maken, organiseert ook veel gesprekken over. Door met leerlingen in gesprek Verhoeven samen met Abdel Boulal, die ook Het Mozaïek te gaan en te praten over regels en normen en waarden, ondersteunde. Boulal: “Een bezoek aan Marokko wordt voorkomen we dat ze een bepaalde grens over gaan.” door leerlingen en ouders als een vorm van erkenning Van radicalisering is volgens Boulal pas sprake als het gezien. Leerkrachten reageren na zo’n reis vaak ook alerter en zelfverzekerder op bepaalde opmerkingen of gedrag van ‘een bezoek aan marokko wordt leerlingen. Ze zeggen dan bijvoorbeeld: ‘Goh, in Marokko heb ik iets heel anders gehoord, dan jij nu beweert.’” door leerlingen en ouders als een vorm van erkenning Preventie Boulal organiseert ook trainingen voor leerkrachten en schoolleiders die gericht zijn op het gezien.’

Kinderen krijgen biologie/natuurkundeles. Leerlingen moeten in de rij staan, voordat ze de klas in mogen.

voorkomen van radicalisering. In de trainingen komen gaat om politiek geëngageerde uitspraken, of om het gespreksvaardigheden, het opdoen van kennis over de vereren van geweld of bekende terroristen. “Leerlingen islam en omgaan met cultuurverschillen aan bod. Tijdens uit de bovenbouw van het primair onderwijs roepen de training vertelt een moslimjongere hoe hij zelf ging soms wel intense dingen, maar het gaat dan meestal om radicaliseren vanaf de hoogste klassen van de basisschool. kinderen die worstelen met zichzelf. Op hun vragen met De deelnemers aan de training dragen bovendien zelf betrekking tot religie en hun zoektocht naar hun eigen casussen aan uit de eigen praktijk. Een voorbeeld hiervan is identiteit krijgen ze geen antwoord van hun ouders, de een leerling uit groep zeven, die zich buitengesloten voelde school, of de moskee. Als ze daarin niet goed worden en sympathiseerde met Mohammed B. Pas toen hij een begeleid en ondersteund, kan dat wel doorschieten naar andere leerling met een mes bedreigde, ondernam de school radicaal gedrag.” actie. Boulal: “Waarschijnlijk had dit incident voorkomen kunnen worden. Scholen kunnen zelf veel opvangen Hoofddoekje Na dit schooljaar sluit Het Mozaïek als ze er op tijd bij zijn. Het is goed om leerkrachten en de deuren, vanwege een tekort aan leerlingen. Volgens schoolleiders toe te rusten, zodat ze met leerlingen en hun Valentijn heeft de sluiting een direct verband met de ouders in gesprek kunnen gaan. Eventueel kan een school problemen uit het verleden, maar heeft het ook te maken externe deskundigheid inschakelen.” met de toegenomen segregatie waar de school niet meer

40 achtergrond

tegenop kon boksen. Valentijn kan zich voorstellen dat scholen terughoudend zijn in het naar buiten treden met over grenzen heen kijken incidenten of uitingen van extreem gedrag van leerlingen. “Het Mozaïek is destijds overvallen door de hoeveelheid De AVS organiseert educatieve reizen naar diverse publiciteit. Daarna zijn er echter allerlei initiatieven landen. Voor schoolleiders een mogelijkheid om te kijken genomen, in Amsterdam en op landelijk niveau, om het hoe buitenlandse collega’s het onderwijs inrichten, hun probleem bespreekbaar te maken en naar oplossingen te blik te verruimen en bij thuiskomst met de opgedane zoeken; niet alleen binnen het onderwijs, maar ook in kennis aan de slag te gaan. maatschappelijke zin.” Stadsdeelvoorzitter Marcouch vindt openheid en vertrou- Fred van Loon is interim-manager en ex-schoolleider. Hij wen tussen ouders en school essentieel om problemen te begeleidt voor de AVS reizen naar onder meer scholen op voorkomen. “Beide partijen moeten zich kwetsbaar durven het platteland en in de steden van Marokko. In Marokko opstellen. Een moeder die zich afvraagt of ze haar dochter besteden scholen veel aandacht aan ouderparticipatie. een hoofddoekje kan laten dragen als het kind daar zelf om Brutaal gedrag van leerlingen wordt in Marokko niet vraagt, moet dat op school kunnen bespreken. Andersom getolereerd. Van Loon: “Veel Marokkaanse scholen moeten moslimouders niet meteen negatief reageren hanteren een lik-op-stuk-beleid en ouders worden in op zaken als een sinterklaasfeestje of de kerstviering op zo’n geval direct ingeschakeld. Schoolleiders krijgen school. De school en de ouders moeten hier samen mee aan vaak een heel ander beeld van Marokko en Marokkanen de slag.” Hij pleit voor het verkleinen van de kloof tussen dan ze van tevoren hadden. Ze zien dat bijvoorbeeld school en thuis. Aandacht voor religie op school is daarbij de rolverdeling tussen man en vrouw vaak veel minder traditioneel is dan ze dachten”.

Anja Machielse is directeur van obs De Springplank in Fijnaart en bezocht in 2008 Zweden met een AVS-reis. De reis had als thema ‘Passend onderwijs’. Wat Machielse in Zweden opviel was dat kinderen daar veel minder snel gelabeld worden dan in Nederland. Machielse: “De houding daar is dat een kind is zoals het is, ook al heeft het misschien extra aandacht nodig. Ze kijken heel oplossingsgericht naar wat de school voor het kind kan betekenen. In Nederland hebben we veel meer de neiging om etiketten te plakken en een kind al snel als probleemleerling te bestempelen. Voor mij was dat echt een eyeopener.”

Kijk voor meer informatie over de educatieve reizen Rekenles van de AVS op www.avs.nl/professionalisering/ internationaal/educatievereizen en zie pagina 47 voor specifieke informatie over de AVS-reis naar Marokko in belangrijk. Marcouch: “Sommige mensen vinden dat reli- maart van dit jaar. Of bel de AVS, tel. 030-2361010. gie niet in het openbaar onderwijs thuishoort. Maar elk kind moet zich veilig en welkom voelen op school. Zo kan worden voorkomen dat een kind zichzelf, of zijn geloof moet verloochenen. Want dat kan ertoe leiden dat het zich afgewezen voelt en op een gegeven moment de samenle- ving de rug toekeert.” _

Op 20 maart 2009 tijdens het AVS congres ‘Leiden met Lef’…

… verzorgt Ahmed Marcouch een plenaire sessie getiteld ‘Onderwijs en religie: een uitdaging’. Over het omgaan met ­verschillen in levensbeschouwing – onder andere de islam – in het (openbaar) onderwijs. Kijk voor meer informatie en inschrijven op pagina 43 of surf naar www.avs.nl/congres2009. Profiteer nog tot en met 2 februari 2009 van de vroegboekkorting!

kader primair januari 2009 41 leidenavs-congres met_ 20 maart 2009 lef kwaliteit in onderwijs door durf, passie en (zelf)reflectie Over het thema Het thema ‘Leiden met lef’ sluit logisch aan bij de tijdgeest. Dit vereist ‘lef’: het nemen van risico’s om tot (nog) betere Immers, vandaag de dag moet u als leidinggevende uw nek prestaties te komen, voor uzelf en het team. En dit kan alleen als durven uitsteken om het beste uit uw schoolteam (en daarmee uit u vertrouwen heeft in uzelf en uw team en u zich bij tijd en wijle de kinderen) te halen. Professionaliteit en kwaliteit staan voorop! de spiegel voorhoudt. Passie voor het vak is daarbij voorwaarde U wilt uw collega’s direct aanspreken op resultaten en niet ‘ om voor succes. Zonder passie geen succesvolle school! de hete brij’ heendraaien. U neemt als manager het voortouw en Het thema behandelen we aan de hand van drie pijlers: leider­ maakt als eerste de sprong in het diepe. Wie volgt? schap, teamprestatie en sturen en aansturen.

Plenaire sessies Naam Titel Thema Leiderschap 1. Michael Barber Op weg naar een TOPschool in een goed onderwijsstelsel (voertaal Engels) 2. Jeff Gaspersz Nieuwe ideeën, nieuwe kansen 3. Ahmed Marcouch Onderwijs en religie: een uitdaging 4. Roos Vonk Hoe wordt u een authentiek leider? Thema Teamprestatie 5. Rico Schuijers Presteren onder druk 6. Peter Sleegers Duurzame schoolontwikkeling: doet leiderschap ertoe? Thema Sturen en aansturen 7. Edith Hooge Leidt goed bestuur tot goed onderwijs? 8. Jos van der Lans De kunst van het ontregelen 9. Goos Minderman Lef en Leiderschap in de maatschappelijke onderneming

Workshops Naam Titel Thema Leiderschap 10. Margareth de Wit Leidinggeven aan de generatiemix, met lef, durf en passie! 11. Gini Manting en Paul van Agten (Ver)leiden met een corporate story 12. Marcel Bogaarts, Fred Kruidenberg en Frank Cuppers Integraal onderwijskundig leiderschap: de leerling moet er wat aan hebben! 13. Frans Schouwenburg Innovatie begint bij goed leiderschap 14. Inge Andersen en Frank Jansma Beoordelen, functioneert dat? Heb het lef eens los te laten 15. Jan Jutten Missie en identiteit: het fundament onder de school als levend systeem Thema Teamprestatie 16. Pieter Jansen en Irene de Kort Leren met een wow-factor! Playing for Success NL 17. Cor Hoffmans Leiden met lef is passie voor kwaliteit 18. Jos van der Waals en Klaas Kunst Het geheim van teams 19. Sheila Neijman Heb het lef te kiezen voor gelukslessen op school 20. Edgar Schaerlaeckens Lef kun je leren! Lef als waardegerichte keuze 21. Michiel Wigman en Heike Sieber Passend onderwijs van leerkracht naar regio Thema Sturen en aansturen 22. Marc Vermeulen Ondernemerschap op school 23. Pim Pollen De school als maatschappelijke onderneming 24. Carine Hulscher-Slot en Ruud de Sain Een onconventionele verrassingsworkshop 25. Peter Luttik Leiden met lef: met opstaan en vallen. Praktijkervaringen van een Dotank 26. Wiel Botterweck en Bob Ravelli Duurzaam moreel leiderschap

42 Tot en met 2 februari 2009 ruim 10% vroegboek­ korting! Centrale inleider: Jan Gispen Inschrijfformulier Ooit schreef Loesje dat Lef het enkelvoud is van Leven. Voor u als schoolleider betekent AVS-congres, 20 maart 2009 dit dat het hele schoolleven bestaat uit een aaneenschakeling van momenten waarop U kunt zich ook aanmelden via www.avs.nl/congres2009. u lef moet tonen. Jan Gispen deelt met de congresgangers enkele treffende ervaringen uit het Nederlandse Ja, ik neem deel aan het AVS-congres ‘Leiden met lef’ op vrijdag 20 maart onderwijs en trekt een paar minder vleiende vergelijkingen met 2009 in Nieuwegein: het gedrag van apen. Jan Gispen was tot voor kort onder andere bestuursvoorzitter Ik ben lid en betaal t 215 (met vroegboekkorting: t 190). in het po en vo (Utrecht en omgeving), voorzitter van het Ik ben geen lid en betaal t 430 (met vroegboekkorting: t 380). Onderwijsplatform G4, voorzitter van de Vereniging voor het Ik word lid van de AVS (per 1-1-2009) en neem deel tegen de ledenprijs. Management in het VO (voorloper van de VO-raad) en president (vóór 3 februari 2009 met vroegboekkorting). van de Europese Schoolleidersvereniging ESHA (po en vo). Ik neem deel aan het diner (t 59,50 p.p.). Op dit moment is Jan Gispen lid van de Evaluatiecommissie Passend onderwijs (Commissie Lambrechts). persoonlijke gegevens:

Naam en voorletters v/m AVS-stand en informatiemarkt Bezoek de AVS-stand (centraal op de informatiemarkt) en maak Adres kennis met de adviseurs en activiteiten van de AVS. In de stand Postcode en plaats kunt u terecht als u vragen heeft over uw professionalisering of onderwijszaken die te maken hebben met de uitoefening van uw Telefoon privé beroep. Ook zijn vertegenwoordigers van de ledenraad aanwezig. E-mail Op de informatiemarkt staan ruim veertig voor het onderwijs relevante bedrijven en organisaties: doe er uw voordeel mee! Geboortedatum Functie: adjunct/directeur/bovenschools manager/anders Algemene informatie Toegangsprijzen: organisatiegegevens: AVS-leden: t 215. Vroegboekprijs (t/m 2 februari 2009): z 190 Brinnummer Niet-leden: t 430. Vroegboekprijs (t/m 2 februari 2009): z 380 Diner: t 59,50 (inclusief drankjes) Naam school/organisatie

Adres Informatie en inschrijven Schrijf u tenminste vóór 26 februari 2009 in om (zover als moge­ Postcode en plaats lijk) ingedeeld te worden bij de plenaire sessies en workshop Telefoon van uw keuze. Uitgebreide omschrijvingen hiervan en andere informatie vindt u op www.avs.nl/congres2009. Of bel de AVS, Factuur naar privé/organisatie Sylvia Veerman, tel. 030-2361010 of mail [email protected]. ik meld mij aan voor: Locatie en route: Nieuwegeins Business Center, zie www.n-b-c.nl 1e keuze plenaire sessie (nummer en titel)

2e keuze plenaire sessie of workshop (nummer en titel)

Reservekeuze 1 (nummer en titel)

Reservekeuze 2 (nummer en titel)

U heeft de mogelijkheid twee plenaire sessies te volgen of één plenaire ­sessie en één workshop. Dus maximaal twee keuzes, en minimaal één plenaire ­sessie. Wij streven ernaar maximaal tegemoet te komen aan uw keuze.

Plaats en datum Handtekening

kader primair januari 2009 43

advertentie advertentie

postzegel plakken niet nodig

Algemene Vereniging Schoolleiders sluiten Antwoordnummer 9019 dubbelvouwen worden verzonden kan ongefrankeerd 3500 ZA Utrecht 44 politieke column

Politici laten in Kader Primair hun licht schijnen op de gebeurtenissen

in onderwijsland. Deze maand het woord aan Ineke Dezentje

Hamming-Bluemink, woordvoerder Onderwijs namens de VVD in

de Tweede Kamer. goede onderwijs- voornemens

De kerstvakantie zit er alweer even op en Ook was 2008 het jaar van de parlemen- en visie te tonen. Daarnaast moet ook alles een nieuw jaar is begonnen. Vol goede taire onderzoekscommissie Dijsselbloem. administratief en financieel nog kloppen. moed hebben leerkrachten hun klassen Wat bleek: de overheid heeft haar kern- Een hele kluif dus. weer op orde gemaakt, hun lessen voor- taak – het bieden van goed en deugdelijk Niet voor niets is ‘schoolleider zijn’ een bereid en vakantieverhalen met leerlingen onderwijs – jarenlang verwaarloosd. Teveel echt vak, waar niet iedere leerkracht uitgewisseld. Als u als schoolleider terug- leerlingen zijn gelijk behandeld, terwijl ze zomaar voor in de wieg gelegd is. School- kijkt op 2008 was het waarschijnlijk een niet gelijk zijn. De breed gesteunde aan- leiderschap is kunst en kunde tegelijk. Ik roerig jaar voor uw school. Dat geldt zeker beveling van de commissie: ‘Scholen en voel dan ook veel voor het pleidooi van de ook voor het onderwijs in het algemeen. leerkrachten moeten weer ruimte krijgen Nederlandse Schoolleiders Academie (NSA) Het jaar 2008 had volgens mij een mijlpaal voor eigen invulling’. De overheid moet om de professionaliteit van schoolleiders kunnen zijn voor de kwaliteit van onderwijs niet meer gaan over het hoe, maar over het meer te borgen en vast te leggen. Ik zou in Nederland. Het was het jaar waarin een wat. Schoolbesturen moeten meer maat- het geen gek idee vinden als iedere school- aantal grote onderwijsproblemen hoog werk kunnen leveren en zelf volgens een leider daartoe een opleiding volgt en zich op de politieke agenda kwam. We hebben bepaalde onderwijsfilosofie het onderwijs vervolgens ook moet blijven bijscholen om een reeks aan plannen voor het primair inrichten. schoolleider te kunnen blijven. Een goed onderwijs voorbij zien komen. Zo kreeg het Deze ‘vrijheid in vertrouwen’ spreekt de begin is in dat opzicht het beroepsregister dreigende lerarentekort een antwoord in VVD als liberale partij zeer aan. Wat ons voor schoolleiders van de NSA. Hiermee het actieplan LeerKracht! van de commissie betreft staat daar tegenover dat scholen krijgen schoolleiders de titel ‘Register Rinnooy Kan en werd de teruglopende kwa- worden gecontroleerd en zo nodig afge- Directeur Onderwijs’ (RDO); een soort liteit van taal- en rekenen ‘aangepakt’ door rekend op kwaliteit. En juist in die kwali- kwaliteitskeurmerk voor schoolleiders. de referentieniveaus van de commissie teitszorg speelt de schoolleider een grote Het goede hieraan is dat het geen nieuwe Meijerink. De meeste intenties zijn goed, rol. Om doelen te bepalen, het hoofd te dichtgeregelde verplichting uit Den Haag maar de VVD heeft kritische vragen gesteld bieden aan een complexe maatschappelijke is, maar een initiatief uit het onderwijs zelf. bij de effectiviteit en een juiste besteding context die soms op de school afkomt, om Mocht u het register nog niet kennen, maak van middelen. het team te motiveren en om leiderschap het dan tot uw nieuwe voornemen er eens naar te informeren. Voor een goede school is een goede schoolleider onontbeerlijk. schoolleider zijn is een echt vak, Investeer daarom in uw eigen professiona- waar niet iedere leerkracht zomaar liteit en maak dat tot het goede voornemen voor in de wieg gelegd is. voor 2009! _

kader primair januari 2009 45 Van de AVS

AVS Helpdesk – Vraag van de maand

Hoe ga ik om met de informatieplicht over het kind kind moeten zij zelf om informatie vragen en hoeft de school geen ten aanzien van ouders die gescheiden zijn? actie te ondernemen. Voor deze groep ouders geldt wel dat als het belang van het kind zich daartegen verzet, de school mag weigeren tekst annemiek selter om informatie te geven. De ouder moet dan naar de rechtbank om alsnog de informatieverstrekking af te dwingen. In artikel 11 en 13 van de Wet Primair Onderwijs (WPO) is geregeld De praktijk is echter vaak weerbarstiger dan de theorie die dat het bevoegd gezag ouders rapporteert over het functioneren hierboven is vermeld. Het komt bijvoorbeeld regelmatig voor dat van hun kinderen op school. Dit gebeurt over het algemeen in de één van beide ouders via de school (extra) contacten met het kind zogenaamde tienminutengesprekken en ouderavonden. Ouders probeert te zoeken, die een omgangsregeling ver te buiten gaan. hebben ook recht op inzage in het leerlingdossier, waarin onder Zoals door de school te verzoeken even het kind door de telefoon andere verslagen zijn opgenomen over de bespreking van een kind te mogen spreken, op het openbare schoolplein te verschijnen, et door het schoolteam. cetera. In de praktijk moet dan ook per geval een pragmatische Hoofdregel is dat de school een onafhankelijke positie ten oplossing worden gevonden, die in het belang van het kind is en opzichte van beide ouders inneemt. voldoet aan de absolute eis dat de onafhankelijke positie van de Over het algemeen hebben beide ouders, als zij gescheiden zijn, school is gewaarborgd. het gezag over het kind. Als dit niet het geval is moet de ouder die het gezag heeft de andere ouder op de hoogte houden van Leden van de AVS kunnen de Helpdesk bellen met uiteen­ belangrijke zaken met betrekking tot het kind. Hierbij horen ook de lopende vragen over vakgerelateerde zaken. Iedere maand schoolprestaties! Als beide ouders geen gezag meer hebben over wordt één vraag beantwoord in Kader Primair. De AVS Help­ het kind bestaat er toch een informatieplicht van de school richting desk is bereikbaar op maandagmiddag (13.00 – 16.30 uur) de ouders. Ten opzichte van vaders geldt deze plicht alleen als hij en van dinsdag tot en met vrijdag (9.00 – 16.30 uur) via het kind heeft erkend. Als de ouders geen gezag hebben over het tel. 030-2361010 of [email protected] gefeliciteerd… actie groot succes 275 euro extra op uw rekening! Ledenwerf

Als het goed is krijgen schoolleiders vanaf januari 2009 iedere Bijna 140 nieuwe AVS-leden meldden zich aan tussen eind maand 275 euro extra op hun rekening gestort. Dit is het resultaat september en 1 november 2008. De actie ‘ieder twintigste lid van de inzet van de AVS bij de onderhandelingen over het actie- een reistegoedbon van t 250‘ was daarmee een groot succes. plan LeerKracht, in mei 2008. Om het personeelstekort in het Zes (nieuwe) leden kregen 250 euro, uit te geven aan een reis onderwijs tegen te gaan, lanceerde de commissie Rinnooy Kan het naar een zelf te kiezen bestemming. De winnaars van de reisprijs inmiddels overbekende actieplan, met daarin aanbevelingen over zijn: Boudewijn Ridder, Eelke Horringa, Simonete Los, Margareth hoe het lerarenvak aantrekkelijker gemaakt kan worden, onder van der Hulst, Irene Blom en Frans Bouwmeesters. Zij hebben andere door een betere salarisstructuur. Prima ideeën, alleen inmiddels bericht ontvangen. werd er niets voorgesteld ter verbetering van de salarispositie Naast deze actie kregen alle nieuwe reguliere leden een korting van schoolleiders. De AVS heeft dit thema op de agenda gezet, van 50 procent op het persoonlijke deel van hun contributie. en met succes. De andere bonden ondersteunden ons voorstel, Momenteel loopt nog de ledenwerfactie ‘leden voor leden’. waardoor ook voor schoolleiders een substantiële verbetering Hoe meer leden een bestaand lid aanbrengt, des te groter de gerealiseerd kon worden. Voor adjunct-schoolleiders is geregeld korting die hij/zij krijgt op de contributie in het eerstvolgende dat de laagste salarisschaal (AA) wordt afgeschaft. Veel adjunct- lidmaatschapsjaar. Meerdere leden hoeven hierdoor nog slechts schoolleiders zullen er daardoor ook in salaris op vooruit gaan, 10 procent (!) van hun contributie te betalen. De eerstvolgende vooral omdat tegelijkertijd een verhoging van het maximale salaris grote actie voor nieuwe leden is tijdens de NOT. Wie zich in de AVS- in schaal AB is afgesproken. Zie voor meer informatie www.avs.nl/ stand aanmeldt als nieuw lid, betaalt de eerste zeven maanden belangenbehartiging/caoonderhandelingen/caopo. geen persoonlijk deel van de contributie. Bovendien krijgt hij of zij een tegoedbon van t 50, te besteden als korting op een opleiding of cursus van de AVS. Meer informatie: www.avs.nl/vereniging/ lidworden en www.avs.nl/not 46 Nieuwe medewerkers

Hans van den Berg ([email protected]) werkt per 1 december 2008 bij de AVS als trainer/adviseur. Hij houdt zich bezig met de 21–29 maart 2009 ontwikkeling, coördinatie en uitvoering van de praktijksimulatiemethode ‘Kind op de Gang!’ © en Groepsstudiereis Marokko dienstverlening op het gebied van onderwijs en leerlingenzorg. Daarvoor was hij actief in diverse functies in het primair onderwijs Leerlingen van Marokkaanse afkomst ondervinden in het en de commerciële dienstverlening. Nederlandse onderwijs regelmatig (leer)moeilijkheden. Maar ook scholen hebben nog wel eens moeite met het op een juiste manier Maartje Alma ([email protected]) is sinds 1 december begeleiden van deze kinderen. Onbegrip, onmacht, onkunde… 2008 werkzaam voor de AVS als adviseur op het Het is allemaal logisch en verklaarbaar, maar het komt de scholen gebied van brede school, Voor- en Vroegschoolse én de kinderen niet ten goede. Tijdens de AVS-groepsstudiereis Educatie (VVE) en kinderopvang. Hiervoor werkte naar Marokko – van 21 tot 29 maart 2009 – bezoekt u scholen en zij als adviseur/trainer binnen het basisonderwijs discussieert u met directies, leerkrachten, beleidsmedewerkers en de kinderopvang in Rotterdam. en ouders. U maakt kennis met het tweetalige onderwijs (Berber­ taal en Marokkaans-Arabisch) in Fez en omgeving. Na dit bezoek Wiel Botterweck ([email protected]) is per bent u beter toegerust leerlingen van Marokkaanse afkomst te 1 januari 2009 gestart bij de AVS als consultant begrijpen en kunt u meer de nadruk leggen op culturele overeen­ op het gebied van onderwijs en zorg. Als brave komsten in plaats van verschillen. Tegelijkertijd doet u veel intuitive systemthinker ondersteunt hij organisaties inspiratie en motivatie op doordat u samen reist met vakgenoten op weg naar een lerende en levende aanpak van en op een ontspannen manier kennis, kunde en ideeën uitwisselt. hun veranderingsprocessen, gericht op de ontwikkelbehoeften van de komende decennia. Hiervoor werkte hij als directeur in het De negendaagse groepsstudiereis start in Casablanca en gaat (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs. via Fez, Erfoud (aan de rand van de Sahara) en Ouarzazate naar eindbestemming Marrakech. Natuurlijk maakt u ook kennis met Thelma Sweijen ([email protected]) is vanaf de cultuur en natuur van dit prachtige land, via een citytour en 1 januari 2009 als consultant in dienst bij de AVS. wandeling door Fez, een kamelentocht in de woestijn en een Zij werkte de afgelopen jaren als extern adviseur bezoek aan een filmdecor van de filmstudio’s in de omgeving bij diverse consultancy organisaties, meest Ouarzazate. De reis wordt afgesloten met een bezoek aan de recent bij PricewaterhouseCoopers, en heeft avondmarkt in Marrakech op vrijdagavond en een slotfeest op ruime ervaring met strategie- en organisatieontwikkeling en zaterdagavond. verandermanagement. soort reis: negendaagse culturele reis met schoolbezoeken Justin Peter ([email protected]) werkt sinds 1 januari doelgroep: schoolleiders, intern begeleiders van primair 2009 bij de AVS als adviseur onderwijshuisvesting. en voortgezet onderwijs Hiervoor werkte hij als (beleids)adviseur voor de datum: 21 maart t/m 29 maart 2009 Bond KBO en voor een commercieel adviesbureau prijs leden/niet-leden: t 1450/1550. Deze reis is gesubsi­dieerd voor onderwijshuisvesting. door het Europees Platform. Prijs onder voorbehoud inbegrepen: vliegreis, hotel o.b.v. 2 pk, logies, ontbijt, lunches, Elaine Toes ([email protected]) is per 1 januari 2009 diners, excursies, cultureel slotfeest, vervoer werkzaam voor de AVS als consultant op het gebied niet inbegrepen: toeslagen (o.a. luchthavenbelasting), drank van brede school, opleidingen en de AVS School bij de diners en fooien for Leadership. Hiervoor werkte zij onder meer toeslag eenpersoonskamer: t 150 als manager hoger beroepsonderwijs, trainer, aantal deelnemers: max. 30 personen onderzoeker rekenonderwijs, landelijk projectmanager, adviseur informatiebijeenkomst: 11 februari 2009 van 14.00 tot 16.00 uur voor besturen en management, middenmanager en leerkracht in Utrecht binnen het basis en speciaal onderwijs. aanmelden: www.avs.nl/professionalisering/ internationalisering/educatievereizen of mail naar [email protected]

kader primair januari 2009 47 School for Leadership

,BEFS ,BEFS

1SJNBJS 1SJNBJS

1 S P G F T T J P O B M J T F S J O H1 T S P G F T T J P O B M J T F S J O H T U S B J O J O H F O
PQ M F J E J O H F O
NB B U X F HJET HJET Raadpleeg voor inhoudelijke omschrijvingen, overige opleidingen en S L
DP B D I J O H trainingen, maatwerk en meer informatie de AVS Professionaliseringsgids 2008/2009 of kijk op www.avs.nl/professionalisering/schoolforleadership/ ° ° 4DIPPM
GPS "EWJFT cursusaanbod20082009. Inschrijven via [email protected] -FBEFSTIJQ

+ B B S H B O H
]
 
/VNNFS

]
"QSJM
 +BBSHBOH

]
/VNNFS

]
"QSJM


Trainingen & opleidingen

Februari 2009 Opleiding/training Data Trainer/adviseur • Succesvol onderhandelen 4 en 5 februari Tom Roetert • Onderwijshuisvesting 5 februari Jan Schraven • Gesprekstechnieken vanuit moed en betrokkenheid 5 februari Magda Snijders (gesprekken met een corrigerend karakter) • Leidinggeven aan bovenschoolse en complexe organisaties (Human Dynamics 1 en slotdag) 5, 6 en 10 februari AVS School for Leadership, Anita Burlet • Wat ben ik als ik intern begeleider ben? 11 februari Jos Hagens • Middenmanagement (5e eendaagse) 11 februari Bob Ravelli • Management trainee traject 12 en 13 februari Magda Snijders en Ad van der Staak • Heroriëntatie op management (2e eendaagse) 13 februari Magda Snijders • Gesprekkencyclus 19 februari Jos Kooij

Maart 2009 Opleiding/training Data Trainer/adviseur • Kwaliteit en innovatie 3 en 4 maart Jos Hagens • Verantwoording en verslaglegging 4 maart Carlo Juffermans • De juiste interim-manager op de juiste plaats (1e eendaagse) 4 maart Trieneke van Manen • Gesprekstechnieken vanuit moed en betrokkenheid (gespreksmodellen) 4 maart Magda Snijders • Lef! Verruim uw mogelijkheden, door over de schutting te kijken 5 en 6 maart AVS School for Leadership • Organiseer uw werkplek! 9 maart AVS School for Leadership • Op weg naar excellent schoolleiderschap (3e eendaagse) 10 maart Ruud de Sain • Werken volgens Carver; wat betekent dat? 10 maart Tom Roetert • Financieel management (2e reeks, 2e dag) 11 maart Carlo Juffermans • Stressmanagement 12 maart Magda Snijders • Persoonlijke presentatie en profilering 12 maart AVS School for Leadership • Competentiegericht coachen (3e tweedaagse) 12 en 13 maart Anita Burlet • Human Dynamics deel 1 12 en 13 maart Anita Burlet • Loopbaanbezinning, een gevoelige cursus 12 en 13 maart Jos Kooij en Bob Ravelli • Leidinggeven aan bovenschoolse en complexe organisaties (Sturen op afstand/Policy governance) 12 en 13 maart AVS School for Leadership • Minileergang Startende Directeuren 13 maart Elaine Toes en Ad van der Staak • Een brede school, wat betekent dat voor onze school? 17 maart AVS School for Leadership • Middenmanagement (6e eendaagse) 18 maart Bob Ravelli • Heroriëntatie op management (3e eendaagse) 20 maart Magda Snijders

(onder voorbehoud)

48 Beginnende schoolleiders gezocht | Laatste mogelijkheid dit schooljaar Minileergang Startende directeuren

Op 13 maart aanstaande start een ingekorte versie van de minileer- Doelgroep: beginnende schoolleiders gang Startende directeuren. In vier bijeenkomsten (op vrijdag) kunt Data: 13 maart, 3 april, 8 mei en 5 juni u zich met andere starters buigen over de diversiteit aan vragen die Uitvoering: Elaine Toes en Ad van der Staak u tegenkomt binnen uw nieuwe ervaringen als beginnend schoollei- Kosten: leden t 1.050 / niet-leden t 1.250 der. Daarnaast is er een dagdeel coaching/begeleiding. Na inschrij- Aanmelden: [email protected] ving wordt u benaderd voor een intake­gesprek, om specifieke leer- Meer informatie: [email protected] vragen mee te kunnen nemen in de programmering.

Eendaagse Wat ben ik als ik intern begeleider ben?

Een verkenning van de functie, de plaats en de rol van de situatie – rekening houdend met uw eigen beleidsopvattingen intern begeleider in de school en de regio. Bijna elke school en de eigen organisatiestructuur – en overbrugd u de verschillen heeft wel een intern begeleider, maar de verschillen in taken, tussen de huidige en de gewenste situatie. verantwoordelijkheden en rollen van deze functie zijn buiten­ Doelgroep: leidinggevenden en intern begeleiders (bij voorkeur gewoon groot tussen de scholen. De ontwikkeling van leerlingen­ in een duo van dezelfde school) zorg, de komst van rugzakleerlingen en de ontwikkeling van Datum: 11 februari Passend onderwijs vragen om een herbezinning op de plaats en de Uitvoering: Jos Hagens rol van de intern begeleider. In deze interactieve werkbijeenkomst Kosten: leden t 250 / niet-leden t 350 gaat u vooral aan de slag om helderheid te scheppen in uw eigen Aanmelden: [email protected]

Trainingstraject | 250 euro korting* Management trainee traject

De training heeft als doel het inzichtelijk maken van de Data: 12 en 13 februari (module 1), 14 en 15 april (module 2), persoonlijke en professionele ontwikkeling richting leidinggeven 11 en 12 juni (module 3), 22 en 23 september (module 4), en het vergroten van de competenties voor leidinggevenden in een 28 oktober (presentatie praktijkopdracht) middenkaderpositie. De school als organisatie, het aansturen van Uitvoering: Magda Snijders en Ad van der Staak professionals, visieontwikkeling, beleid en management, maar ook Kosten: leden t 3.750 / niet-leden t 3.975 (*oud-deelnemers aan financiën komen aan bod. Intervisie en supervisie zijn onderdeel Oriëntatie op Management ontvangen een korting van t 250!) van het programma. Aanmelden: [email protected] Doelgroep: iedere ambitieuze aspirant-leidinggevende, zowel Meer informatie: www.avs.nl/professionalisering/ met ambities voor het vak van schoolleider als ambities voor een schoolforleadership/cursusaanbod20082009 (Opleidingen) middenkaderpositie

Eendaagse training Persoonlijke presentatie en profilering

Vakinhoudelijk doet u het prima, maar u heeft het idee dat u niet Doelgroep: leidinggevenden altijd gehoord wordt. Het beeld dat u van uzelf heeft, strookt niet Datum: 12 maart met het beeld dat anderen van u hebben. U wilt leren hoe u uw Uitvoering: AVS School for Leadership persoonlijke presentatie kunt verbeteren en dat u uitstraalt wat Kosten: leden t 600 / niet-leden: t 700 (inclusief diner) u uit wilt stralen, zodat u zelfverzekerd en overtuigend overkomt. Aanmelden: [email protected] De thema’s tijdens deze dag zijn: persoonlijke presentatie door middel van een kleur- en stijlanalyse, non-verbale aspecten zoals houding, stem en mimiek, en feedback geven en ontvangen.

kader primair januari 2009 49 tenslottevoor u geselecteerd _ Voor u geselecteerd

training publicatie voor: basisscholen website van: High Five cursus wat: methode lespakket congres richtlijn Fondsenwerving conferentie High Five is een bedrijf dat basisscholen ondersteund diversen bij het werven van fondsen voor de meest uiteenlopende handleiding doelen: van opknappen van het schoolplein tot het vieren symposium van een jubileumfeest. Door een methode die High Five informatie heeft ontwikkeld kan een basisschool geld genereren. Van varia de opbrengst gaat 2/3 naar de school en 1/3 naar High Five. De school hoeft niets te investeren en loopt daardoor geen enkel risico. Jaarlijks gaat 10 procent van de omzet naar Stichting Doe Een Wens in Nederland. Meer informatie: www.highfive.info voor: kinderen vanaf 10 jaar van: Diepenmaat Uitgeverij & Ontwerpbureau wat: boek voor: leerlingen vanaf 8 jaar en leerkrachten van: Pestweb GameMaker4You wat: spel Met dit boek van Pauline Maas en de bijgevoegde CD leren Pestkwartet kinderen hoe ze zelf een computergame kunnen maken. Met de software en plaatjes, muziek en achtergronden kunnen Een nieuwe manier om pesten spe­lenderwijs bespreekbaar te ze hun eigen ideeën uitvoeren. De hoofdstukken kunnen maken voor kinderen thuis en op school. Met veel aandacht allemaal in 45 minuten behandeld worden. Hierdoor kan het voor de omstanders bij pesten; een nieuwe invalshoek boek ook gebruikt worden in het onderwijs (samenwerkend om pesten aan te pakken. Kinderen krijgen inzicht in alle leren). Auteur Maas geeft ook cursussen voor leerkrachten, betrokken rollen bij pesten en het maakt hen bewust van hun zodat zij hun leerlingen kunnen ondersteunen als echte eigen rol. Meer informatie en bestellen: www.pestweb.nl, gamedesigners. Zie www.gamemaker4you.nl, www.xsit.nl inclusief lesbrief met tips voor leerkrachten om het spel en www.stichtingkoei.nl educatief in te zetten.

voor: leerkrachten, ict-coördinatoren, voor: leerkrachten, schoolleiders en bestuurders (bovenschools) directeuren van: uitgeverij Eburon van: AVS, SLBdiensten, APS IT-diensten, De GEU wat: uitgave en Vives i.s.m. Magevents datum: 8 en 9 april In Goede Handen wat: onderwijs- en ict vakbeurs Hulpmiddel bij het levensbeschouwelijk onderwijs. IPON 2009 Leerkrachten kunnen het inzetten om kinderen voor te bereiden op (het zien van samenhang in) een veranderende, Op IPON2009 (ICT Platform Onderwijs Nederland) in de pluriforme samenleving. Symbolen, mythen, feesten en jaarbeurs Utrecht kan men de kennis over onderwijs en rituelen hebben daarin een eigen plaats. Levert ook een ict bijspijkeren en zich laten inspireren op het gebied van bijdrage aan de burgerschapsvorming en houdt rekening ‘digitaal onderwijs’, digitale leermiddelen, multimedia en met de verschillende culturele achtergronden van leerlingen. digitale leeromgevingen. IPON2009 is met name gericht Bestuurders krijgen inzicht in Levensbeschouwelijke op interactiviteit en een heldere, praktische overdracht Communicatie en identiteitsbepaling. van kennis en informatie. Met onder meer demonstraties, testlabs, congressen gericht op schoolvakken en het curriculum. Meer informatie: www.ipononline.nl

50 voor: leerkrachten, remedial teachers en ouders voor: leerkrachten, vertrouwenspersonen, van: Graviant educatieve uitgaven intern zorgbegeleiders, pedagogische medewerkers bso wat: publicatie van: Medilex datum: 11 februari Overwin dyslexie! onderwerp: studiebijeenkomst ‘Overwin dyslexie!’ is een manier om lees- en spelling­ Kindermishandeling pro­ble­­men aan te pakken. Het boek (met geïllustreerde werk­bladen op een bijgevoegde cd-rom) gaat in op een Hulpverleners en leerkrachten worstelen met verschillende manier om kinderen met dyslexie te begeleiden. De basis problemen omtrent het herkennen en melden van kinder­ ligt hierbij in het fundamenteel aanleren van de koppeling mishandeling. De middagbijeenkomst in Antropia te Drie­ tussen klanken en tekens in onze taal. Verkrijgbaar via bergen is speciaal bedoeld voor het primair onderwijs. www.overwin-dyslexie.nl Dagvoorzitter Maurice van Lieshout (eindredacteur van het Tijdschrift Kindermishandeling) behandelt onder meer de signalering, implementatie van meldprotocollen, verant­ woordelijkheid van school en AMK, en de ouderconfrontatie. voor: hoogste groepen basisonderwijs Inschrijven: www.medilex.nl van: Dark & Light Blind care wat: (afscheids)musical

‘Dit moet je zien!’ voor: onderwijs van: OCW Musical met een boodschap: ieder kind is waardevol, ook als datum: 19 maart je ‘anders’ bent. Kinderen maken kennis met een handicap onderwerp: themadag en een andere cultuur. Inclusief gratis script, audio-cd, bladmuziek en achtergronddecor (via een beamer). Meer Dag van de Leerplicht informatie: www.demusical.com en www.darkandlight.org Het thema in 2009 is ‘School? Bekijk ’t…eens anders!’ De hele dag staat de leerplicht centraal. Niet door met het vingertje te wijzen, maar door leerlingen, ouders en scholen voor: groep 7 en 8 te attenderen op het recht om te leren en het nut van een van: Rijksmuseum en Culture Player diploma. Ook dit jaar ondersteunt het ministerie van OCW alle wat: gratis lespakket scholen weer met de organisatie en communicatie rondom de dag. Meedoen/aanmelden: www.dagvandeleerplicht.nl (met Overleven in het Rijksmuseum voorbeelden van acties, materialen en draaiboeken).

Zelfs het mooiste museum van Nederland is saai. Tenminste, dat denken veel kinderen. ‘Help! Overleven in het Rijksmuseum’ bevat vier films, lesopdrachten en een voor: contact-/vertrouwenspersonen po en vo handleiding voor de leerkracht. Het is een manier om de van: Project Preventie Seksuele Intimidatie (PPSI) kerndoelen kunstzinnige oriëntatie en oriëntatie op jezelf en onderwerp: gespreksmodel de wereld (tijd) in het curriculum op te nemen. Het lespakket kan worden uitgebreid met een creatieve opdracht en/of Step back gecombineerd met een bezoek aan het Rijksmuseum. Zie www.rijksmuseum.nl/onderwijs Nieuw ontwikkeld product dat een leidraad geeft om samen met de leerling terug te kijken op een lastige situatie en ervan te leren. De leerling keert terug op zijn/haar schreden en verkent­ alternatief gedrag. Doel van het pakket is leerlingen te stimuleren om grenzen aan te geven en grenzen te respecteren, waardoor ze sterker staan in het contact met anderen. Bestellen: www.ppsi.nl

kader primair januari 2009 51 52

advertentie kader primair januari primair kader

advertentie 2009 53 54

advertentie januari primair kader

advertentie 2009 55 56

advertentie advertentie www.werkeninhetprimaironderwijs.nl een nieuwe collega? Dé vacaturesite Dé Op zoek naar van de AVS www.werkeninhetprimaironderwijs.nl Kijk voor deze en andere vacatures op vacatures en andere deze voor Kijk Directeur van De Tweemaster U plaatst uw advertentie al vanaf advertentie uw U plaatst Locatiedirecteur basisschool basisschool Locatiedirecteur Gezocht Directeur Daltonschool Daltonschool Directeur in Heerhugowaard 75 maand! euro per in Ommen in in Leiden in : leiden kwaliteit in onderwijs doormet durf, passie enlef (zelf)reflectie AVS-congres • 20 maart 2009 • Nieuwegeins Business Center

Centrale inleiding: Jan Gispen Keuze uit 9 plenaire sessies (o.a. Michael Barber, Ahmed Marcouch en Roos Vonk) en 17 workshops.

Kijk op www.avs.nl/congres2009 en pagina 42 van deze Kader Primair.

Tot en met 2 februari 2009 ruim 10% vroegboek­korting!

postadres Postbus 1003 3500 BA Utrecht telefoon 030 2361010 fax 030 2361036 e-mail [email protected] internet www.avs.nl

goed onderwijs door goed management

De Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) is de actieve belangen- en beroepsorganisatie voor alle leidinggevenden in het basis-, voortgezet en speciaal onderwijs. Voor meer dan 5.200 schoolleiders, bovenschools managers, adjunct-directeuren en locatieleiders verzorgen we belangenbehartiging, landelijke vertegenwoordiging, juridische hulp, beroepsondersteuning, scholing, collegiale netwerken en actueel en betrouwbaar vaknieuws.

Goede scholen hebben altijd één ding gemeen: een goede leidinggevende.