Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu ZESZYTY NAUKOWE 2012 (237)

Joanna Wrzesińska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej

WARUNKI ROZWOJU SKLEPÓW WIELKOPOWIERZCHNIOWYCH W POLSCE

Streszczenie: W artykule omówiono warunki rozwoju WOH w Polsce w latach 1990–2010. Przedstawiono historię ich powstania oraz wybrane regulacje prawne. Pokazano także zmiany w strukturze ilościowej WOH. Słowa kluczowe: handel detaliczny, wielkoobszarowe obiekty handlowe (WOH).

Wstęp

W Polsce w latach dziewięćdziesiątych, po powstaniu warunków do funkcjono- wania mechanizmu gospodarki rynkowej, nastąpiły głębokie zmiany strukturalne. Przodował w tym handel, w którym już w 1990 roku prywatyzacja wynosiła 94% i w 2003 roku osiągnęła prawie 100%. W pierwszym okresie przemian powstało dużo małych przedsiębiorstw han- dlowych, w których dominował prywatny kapitał krajowy. Polski rynek w po- łowie lat dziewięćdziesiątych wyróżniał się dużym popytem konsumpcyjnym, dostępnością dóbr i usług z produkcji krajowej oraz importu. W aglomeracjach miejskich taka sytuacja na rynku spowodowała niespotykany uprzednio rozwój sklepów wielkopowierzchniowych. W Polsce w tym okresie nie było tak dużego krajowego kapitału, który moż- na byłoby inwestować w handel. Lukę tę wypełnił kapitał zagraniczny w formie inwestycji bezpośrednich. Zachętą dla kapitału zagranicznego do inwestowania w sklepy wielkopowierzchniowe były: korzystne przepisy podatkowe, niskie ceny zakupu bądź dzierżawy nieruchomości, dostępność wykwalifikowanej siły robo- czej i duży chłonny rynek. Szybki rozwój na polskim rynku wielkopowierzch- niowych sklepów wynikał także z dużego doświadczenia w tej dziedzinie firm handlowych o światowym zasięgu, dysponowanie dużym kapitałem i nowoczesną kadrą zarządzającą. Warunki rozwoju sklepów wielkopowierzchniowych w Polsce 35

Koncentracja kapitału pozwoliła na powstanie różnych form sklepów wielko- powierzchniowych1 takich, jak: sklepy dyskontowe, super- i hipermarkety oraz domy i handlowe. Te formy zostały przeniesione z rozwiniętych krajów Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, wyróżniają się dużą powierzchnią sprzedaży i szerokim asortymentem towarów z wielu branż. W sklepach tych czę- sto organizuje się akcje promocyjne i degustacyjne, które mają zachęcić klientów do częstego ich odwiedzania. Na ogół obiekty te posiadają duże własne parkingi i stacje benzynowe, a na terenie kompleksu handlowego znajduje się wiele róż- nych placówek usługowych. Powstanie i funkcjonowanie sklepów wielkopowierzchniowych wpłynęło na istotne pozytywne zmiany jakościowe w polskim handlu. Wystąpiły jednak i ne- gatywne skutki ich działalności.

1. Z historii powstania WOH2 w Polsce

W Polsce super- i hipermarkety nie istniały aż do początku lat dziewięćdziesią- tych. Przed tym okresem jako sklepy wielkopowierzchniowe uznawano Państwo- we Domy Towarowe oraz supersamy, których właścicielami były spółdzielnie „Społem”, „Samopomoc Chłopska” i inne. Sklepy te funkcjonowały w systemie centralnego zarządzania, inaczej mówiąc, nakazowo-rozdzielczym. Reformy społeczno-gospodarcze po 1989 roku stworzyły warunki do rozwoju gospodarki rynkowej. Przemiany strukturalne najszybciej weszły w sferę handlu i już w 1990 roku prywatna własność stanowiła 94%. W różny sposób prywatyzowano w handlu poprzednią własność społeczną. W drodze tych przemian powstały wszyst- kie typy sklepów wielkopowierzchniowych z określonymi parametrami (tabela 1). Zagraniczne firmy handlowe wkroczyły na polski rynek z dużym kapitałem, wiedzą, doświadczeniem i ogromnymi planami. Rozpoczynały swą działalność od rozbudowy sieci sklepów filialnych lub kooperacji z lokalnymi partnerami w formie spółek joint venture.

1 Do sklepów wielkopowierzchniowych wg klasyfikacji GUS zalicza się: – domy towarowe – wielodziałowe o powierzchni sprzedaży 2000 m2 i więcej, oferujące uniwersal- ny asortyment towarów nieżywnościowych, a często także żywnościowych, które mogą również prowadzić pomocniczą działalność gastronomiczną i usługową; – domy handlowe – wielodziałowe (przynajmniej dwa działy branżowe) o powierzchni sal sprzeda- ży od 600 m2 do 1999 m2, posiadające podobny asortyment do domów towarowych; – supermarkety – o powierzchni sprzedaży od 400 do 2499 m2 ze sprzedażą głównie samoobsługową, oferujące szeroki asortyment artykułów żywnościowych i nieżywnościowych częstego zakupu; – hipermarkety – o powierzchni sprzedaży powyżej 2500 m2 prowadzące sprzedaż głównie w sys- temie samoobsługowym, oferujące szeroki i pogłębiony asortyment artykułów żywnościowych i nieżywnościowych częstego zakupu, posiadające własny parking samochodowy. 2 WOH – wielkoobszarowe obiekty handlowe. 36 Joanna Wrzesińska

Tabela 1. Charakterystyczne parametry dla nowoczesnych form dystrybucji Sklepy Super- Hiper- Format sklepu/parametry dyskontowe markety markety Powierzchnia sprzedaży (w m2) 600 1000 10 000 Liczb artykułów 600 4000 30 000 Liczba artykułów żywnościowych 590 3500 7 000 Marża (w %) 13 19 17 Udział artykułów nieżywnościowych w obrocie (w %) 5 5 40 Koszty zatrudnienia jako procent obrotu 5 8 7

Źródło: [Domański 2001, s. 12].

Pierwszy zachodni powstał w Warszawie w 1990 roku (tabela 2). Na przykładzie rozwoju tej sieci można prześledzić szybkość zmian właścicieli. Był to sklep polsko-austriackiej firmy . Polska spółka Billa Polen początkowo należała do: austriackiej Euro-Billi, Polmarcu i Mitpolu (spółki Sławomira Wia- tra, Andrzeja Kuny i Aleksandra Żagla). Następnie 75% udziałów przeszło do Euro-Billa, a pozostałe do Polmarcu. W 1996 roku koncern Rewe-Zentral AG kupił austriacką Billę i skoncentrował się na sklepach , gdyż nie mógł dojść do porozumienia z polskimi udziałowcami. W połowie 2001 roku grupa

Tabela 2. Rok rozpoczęcia działalności głównych sieci handlowych działających na polskim rynku Nazwa firmy Rok Nazwa firmy Rok Nazwa firmy Rok sklepy dyskontowe supermarkety hipermarkety Globi (GIB Group/ 1991 Billa (); 1990 HIT (Dohle/Niemcy) 1993 Belgia) REMA Makro Cash & Carry 1992 IKEA (Szwecja) 1990 1993 1000 (Norwegia) (Holandia) (Dansk E.Leclerc Geant (Casino/ 1995 1992 1995 Supermarket/Dania) (Francja) Francja) Leroy Mer- Plus Discount Real (Metro AGD / 1995 lin (/ 1994 1995 (Tengelmann/Niemcy) Niemcy) Francja) (Jeronimo -Savia 1997 1995 Auchan (Francja) 1996 Martins/Portugalia) (Anglia) Leader Price Edeka (Niemcy) 1997 2001 Castorama 1996 (Casino/Francja) Tesco (Wielka 1998 Brytania)

Źródło: Na podstawie: [Katalog]. Warunki rozwoju sklepów wielkopowierzchniowych w Polsce 37

Auchan wykupiła udziały polskiej Billi. Nowi właściciele zmienili aranżacje i logo 11 sklepów Billi na Elea [Powrót Billi 2006.]. Prekursorem sklepów dyskontowych na polskim rynku była sieć Globi, w 1991 roku należąca do belgijskiej firmy GIB Group, a od 2000 roku do francu- skiej sieci [Katalog]. Pierwszym hipermarketem działającym w Polsce był HIT należący do niemiec- kiej firmy Dolhe. Sieć ta rozpoczęła działalność w 1993 roku. W lipcu 2002 roku wszystkie 13 sklepów HIT przejęła brytyjska sieć Tesco [Katalog]. W 1995 roku powstało pierwsze w Polsce centrum handlowe przypominające amerykańskie Country Club Plaza – wybudował je skandynawski koncern Ikea w Jankach koło Warszawy. Tempo rozwoju w Polsce nowoczesnych, wielkopowierzchniowych sklepów było bardzo wysokie, nawet w porównaniu do krajów Europy Zachodniej, które przeszły podobny proces ich ekspansji w latach 70. i 80 XX wieku. Powstanie około 150 hipermarketów zajęło w Polsce 6–7 lat (do 2001 roku), a np. w Hiszpa- nii – 20 lat [Domański 2001, s. 24–25].

2. Wybrane regulacje prawne dotyczące działalności WOH w Polsce

W latach 1989–1991 wszystkim spółkom utworzonym na podstawie ustawy z 23 grudnia 1988 roku (o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów za- granicznych) przysługiwało podmiotowe zwolnienie z podatku dochodowego przez okres trzech lat od rozpoczęcia działalności. Przepisy ustawy z 14 czerwca 1991 roku o spółkach z kapitałem zagranicznym dopuszczały jedynie możliwość kontynuacji rozpoczętych wcześniej ulg. W tym czasie przysługiwały one wszyst- kim spółkom z udziałem kapitału zagranicznego, a nie tylko firmom handlowym [Komunikat 2002]. W związku ze zmianą ustawy o spółkach z udziałem kapi- tału zagranicznego, nowo powstałe spółki nie mogły już ubiegać się o zwolnie- nie podatkowe. Analizując działalność dużych sieci handlowych w Polsce, trudno nie zauwa- żyć, że większość z nich nie wykazywała zysków, a tym samym była zwolniona z płacenia podatku (tabela 3). Potwierdził to raport NIK, z którego wynikało, że w 2000 roku sklepy wiel- kopowierzchniowe wpłaciły do budżetu tylko 104 mln zł, a w 2001 roku około 185 mln zł. Przyczyną tak niskich wpłat były udokumentowane wysokie odpisy amortyzacyjne i koszty operacji finansowych, np. z tytułu odsetek od zaciągnię- tych kredytów, a także zawyżone koszty uzyskania przychodów [Nowakow- ska 2002]. 38 Joanna Wrzesińska

Tabela 3. Dochody sieci marketów w Polsce Obroty netto w mln euro Zysk w 2002 przed opodat- Nazwa sieci w 2000 r. kowaniem, jako % obrotu Auchan 311 – 1,10 Carrefour 369 –2,60 Geant 586 –2,00 Hit 439 0,10 E.Leclerc 273 – 1,20 Makro 1632 2,60 Real 744 –6,90 Tesco 281 –9,90 Źródło: [Solska 2003].

W podatku VAT zarówno obowiązująca wcześniej ustawa z dnia 8 stycznia 1993 r. (Dz.U., nr 11, poz. 50 ze zm.), jak i nowa ustawa3, która obowiązuje od 1 maja 2004 roku, nie przewidują żadnych ulg w opodatkowaniu towarów i usług dla określonej grupy podmiotów. Dotyczy to także WOH, które z uwagi na wyso- kość obrotów nie są objęte zwolnieniem podmiotowym z podatku VAT. Przy podatku od nieruchomości WOH nie mają żadnych ustawowych ulg i zwolnień. Wpływy z podatku od nieruchomości są w całości dochodem budżetu gminy, dlatego też ustawodawca wprowadził pełną samodzielność gmin w prowa- dzeniu polityki podatkowej w tym zakresie. Od 27 marca 2003 roku obowiązuje znowelizowana ustawa o planowaniu i za- gospodarowaniu przestrzennym [Dz.U. 2003, nr 80, poz. 717.], która podtrzymu- je kompetencje na szczeblu rad gmin przy wydawaniu pozwoleń na lokalizację wielkopowierzchniowych obiektów handlowych. W związku z tworzeniem infrastruktury na tzw. „użytek hipermarketów” rela- cje pomiędzy zarządcą drogi publicznej a inwestorem WOH regulują odpowiednie akty prawne4. Tworzenie infrastruktury do obsługi hipermarketów, drogi dojazdowe czy też zmiana organizacji ruchu nie może odbywać się ze środków publicznych. Od 1 stycznia 2002 roku obowiązuje ustawa o terminach dokonywania opłat w obrocie gospodarczym [Dz.U. 2001]. Celem ustawy było wprowadzenie regu- lacji zapewniających ochronę małym przedsiębiorcom przed praktykami stosowa- nymi przez dużych i średnich przedsiębiorców (np. super- i hipermarketów), które polegały na narzucaniu wydłużonych terminów zapłaty za dostarczane przez nich

3 [Dz.U. 2004], Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie infor- macji podsumowującej o dokonanych wewnątrzwspólnotowych nabyciach towarów i wewnątrzw- spólnotowych dostawach towarów. 4 Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych; Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 2.03.1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowia- dać drogi publiczne i ich usytuowanie. Warunki rozwoju sklepów wielkopowierzchniowych w Polsce 39 towary i usługi. Pod koniec 2003 roku została wprowadzona ustawa określająca szczególne uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika w zakresie terminów zapłaty w transakcjach handlowych5. W dniu 16 lutego 2007 roku nowelizowano ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów [Dz.U. 2007]. Wprowadzono kilka zmian o zasadniczym zna- czeniu dla konsumentów i przedsiębiorców. Nowa ustawa zawiera dwie grupy przepisów. Pierwsza obejmuje regulacje odnoszące się do przedsiębiorców, ma- jące na celu ochronę małych i średnich firm przed praktykami przedsiębiorców o większym potencjale ekonomicznym, np. cenowymi czy kontraktowymi. Druga grupa odnosi się do relacji z konsumentami. Zawiera przepisy prawne pośrednio chroniące klientów przed wprowadzeniem ich w błąd. Dotyczy to dwuznacznych, nieprecyzyjnych oznaczeń towarów i usług, naśladownictwa produktów i in. W 2007 roku wprowadzono ustawę o tworzeniu i działaniu wielkopowierzch- niowych obiektów handlowych, czyli tzw. WOH, którą na mocy wyroku Trybuna- łu Konstytucyjnego z dnia 8 lipca 2008 r. uznano za niezgodną z Konstytucją RP.

3. Zmiany ilościowe WOH w Polsce

W latach 1990–2010 nastąpił szybki wzrost liczby sklepów wielkopowierzchnio- wych w Polsce. W 1992 roku funkcjonowało ich 1973, a już w 2010 roku było ich dziewięciokrotnie więcej. Ich udział w ogólnej liczbie sklepów był niewielki, ale z tendencją wzrostu. I tak w 1992 roku wynosił 0,56%, a w 2010 roku wzrósł do 2,77% (rysunek 1). Większość sklepów wielkopowierzchniowych należała do przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego i mieszanego. Wzrost liczby WOH w Polsce był efektem zarówno wkraczania na polski ry- nek nowych przedsiębiorstw zagranicznych, jak i przejmowania przez nie części lub całości krajowych firm handlowych. Do czynników motywujących kapitał zagraniczny do inwestowania w Polsce, zalicza się: –– dobre wskaźniki makroekonomiczne kraju (wzrost PKB, spadek inflacji, ko- rzystny kurs waluty), –– stabilizację polityczną, –– przewidywany wzrost gospodarczy, –– chłonność rynku wewnętrznego, –– stosunkowo tanią i dobrze wykwalifikowaną siłę roboczą, –– postępy we wdrażaniu reform systemowych i prywatyzacji.

5 [Dz.U. 2003, nr 139], Ustawa z dnia 12.06.2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlo- wych. Weszła w życie dnia 1.01.2004 r. 40 Joanna Wrzesińska

Rysunek 1. Sklepy wielkopowierzchniowe w Polsce i ich udział w ogólnej liczbie skle- pów w latach 1992–2010 Źródło: Na podstawie: [GUS] Poszczególne typy wielkopowierzchniowego handlu detalicznego w Polsce różniły się dynamiką wzrostu. Od początku lat 90. przyspieszony rozwój, oprócz sklepów powszechnych, wykazywały supersamy, które według poprzedniej kla- syfikacji GUS można traktować jako supermarkety (tabela 4). W ciągu następnych lat 1998–2003 liczba hipermarketów w Polsce wzrosła o ponad 215%, supermarketów o 45%. Zmniejszyła się liczba pozostałych typów dużych sklepów: domów handlowych o około 10%, natomiast domów towaro- wych aż o 30% [GUS 1998–2003]. Od 2003 roku widoczny jest spadek liczby sklepów małych do 99 m2, któ- re przegrywają na rynku z dużymi sieciami handlowymi. Obserwując rozwój WOH w Polsce, można zauważyć zmianę tendencji w wielkości sklepów i w ich

Tabela 4. Liczba sklepów w różnych formach handlu detalicznego w Polsce w latach 1993–1998 Rodzaje sklepów 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Domy towarowe 129 121 134 133 111 142 Domy handlowe 863 833 780 732 569 585 Supersamy 673 721 752 902 964 1018 Sklepy powszechne 6783 9234 9679 9696 7016 6569 Źródło: Na podstawie: [GUS]. Warunki rozwoju sklepów wielkopowierzchniowych w Polsce 41 lokalizacji. Powstają obiekty o mniejszych powierzchniach w mniejszych miej- scowościach (tabela 5).

Tabela 5. Liczba sklepów w Polsce według powierzchni sprzedażowej Powierzchnia w m2 Lata do 99 100–400 powyżej 400 2003 429 207 13 550 5141 2005 361 067 16 406 6528 2010 313 729 22 403 9926 Źródło: Na podstawie: [GUS].

W analizowanym okresie najbardziej dynamicznie rozwijały się hipermarke- ty, przy czym ich przeciętna powierzchnia sprzedaży zmniejszyła się z 8204 m2 w 1999 roku do 6750 m2 w 2010 roku (rysunek 2). Było to związane z ich rozwojem nie tylko w największych aglomeracjach, ale również w miastach średniej wielkości.

Rysunek 2. Średnia powierzchnia sprzedaży w m2 dla poszczególnych form handlu detalicznego w Polsce w latach 1999–2010 Źródło: Na podstawie: [GUS]

Sklepy wielkopowierzchniowe koncentrowały swoje działania wokół wzmac- niania swej pozycji na rynku przez lepsze wykorzystanie potencjału rzeczowego i zarządzania, dopasowanie oferty asortymentowej do popytu, doskonalenie logi- styki dostaw towarów, poprawię organizacji sprzedaży, a także nasilenie proce- sów koncentracji (np. przejęcie sieci hipermarketów Hit przez Tesco). Najwięcej WOH zlokalizowano w dużych aglomeracjach miejskich, takich jak Warszawa, Katowice, Trójmiasto, Łódź, Wrocław, Poznań i Kraków. Polska stanowi jedyny w Europie Środkowo-Wschodniej kraj, w którym dy- namika procesów internacjonalizacji handlu jest szczególnie wysoka. Wynika to 42 Joanna Wrzesińska z dużej pojemności rynku wewnętrznego, tendencji wzrostu na wielu rynkach branżowych, liberalnych warunków wchodzenia na rynek oraz braku systemu ochrony krajowych firm handlowych przed nadmierną konkurencją. W Polsce podjęły działalność prawie wszystkie największe europejskie kon- cerny handlowe, m.in.: –– holenderski SHV Holdings tworzący sieć hurtowni Makro Cash and Carry, –– niemieckie firmy: Metro, Tengelmann, Rewe, Rossmann, Edeka, Quelle, –– francuskie sieci: E.Leclerc, Intermarche, Auchan, Carrefour, –– brytyjskie firmy: Tesco, Marks & Spencer. Zadowalający jest coraz większy udział w rynku firm z kapitałem krajowym, jak: Żabka, , Piotr i Paweł. Wśród operatorów sieci z kapitałem krajowym działających przede wszystkim na zasadzie franczyzy przeważa forma sklepów dyskontowych, są też supermar- kety oraz delikatesy PSS „Społem”. Dynamiczny rozwój zagranicznych sieci wy- muszał procesy prywatyzacyjne, aktywizował przedsiębiorczość wśród polskich przedsiębiorców i wyzwalał efekty naśladowcze. Przykładem wzrostu przedsiębiorczości i konsolidacji wśród polskich firm jest m.in. utworzenie w lutym 2000 roku przez jedenaście polskich sieci handlu deta- licznego Unii Polskich Sieci Detalicznych (UPSD)6.

Tabela 6. Produktywność powierzchni sprzedaży w polskich i zagranicznych sieciach Obroty sieci detalicznych w tys. zł na 1 m2 powierzchni sprzedaży sieci zagraniczne sieci polskie E.Leclerc 20,5 Piotr i Paweł 21,5 Auchan 17,4 Polomarket 19,1 Real 12,2 Społem Białystok 17,0 Plud Discont 14,4 Żabka 16,5 Geant 14,4 Berti 14,7 Biedronka 13,0 Alma Market 14,2 Intermarche 13,2 13,3 Carrefour 15,5 Stokrotka 12,4 Tesco 11,6 Eko 12,4 Albert 6,7 Bomi 11,3 Źródło: Mocne i słabe sieci, Handel 2006, 26 kwietnia.

Porównując obroty detalicznych sieci zagranicznych z krajowymi w przeli- czeniu na powierzchnię sprzedaży, okazało się, że większą efektywność osiągały polskie sieci (tabela 6).

6 W jej skład weszły: Chata Polska S.A., Lewiatan ‘94 S.A., Lewiatan Opole Sp. z o.o., Lewia- tan Pomorze Sp. z o.o., Lewiatan Wielkopolska Sp. z o.o., Polska Sieć Handlowa Lider S.A., Polska Sieć Handlowa „Euro sklep” obecnie „Sklep Euro” Bielsko-Biała, Polska Sieć Handlowa Rabat SA Katowice, Rabat Pomorze S.A. Gdańsk, Sklepy Familijne S.A. Warunki rozwoju sklepów wielkopowierzchniowych w Polsce 43

W bardzo krótkim czasie sklepy dyskontowe, które stanowiły mniej niż 1% wszystkich sklepów detalicznych, stały się bardzo ważnym kanałem dystrybucji dla większości produktów spożywczych i drogeryjno-kosmetycznych. Na początku lat dziewięćdziesiątych pojawiły się także specjalistyczne hi- permarkety, oferujące szeroki asortyment bardziej jednorodnych artykułów, na przykład budowlanych i remontowych (Nomi, Obi, Castorama, Praktiker, Leroy Merlin). Ich dynamiczny wzrost odnotowano w latach 2000–2003 (otwierano śred- nio 15 sklepów rocznie). Sklepy te są zlokalizowane głównie w dużych miastach [Raport]. Aby się rozwijać i umacniać swoją pozycję na rynku, sieci nie tylko wchodzą w mniejsze formaty (zmniejszając format hiper na super, super na dyskont), ale także decydują się na fuzje i przejęcia (tabela 7).

Tabela 7. Fuzje i przejęcia sklepów wielkopowierzchniowych na polskim rynku w la- tach 1999–2003 Nazwa Liczba przeka- Rok Sieć Typ sklepu Nabywca sklepu zanych sklepów 1999 Comptoirs Modernes Stoc, Miko supermarket Carrefour 6 (Francja) 2000 GB (Francja) Globi supermarket 26 Carrefour 2001 Rewe (Niemcy) Billa supermarket 11 Auchan 2002 Dohle (Niemcy) HIT hipermarket 13 Tesco 2002 Jeronimo Martins Jumbo hipermarket Ahold 5 (Portugalia) 2003 Frac (Polska) Frac supermarket 2 Carrefour 2003 Edeka (Niemcy) E-discount, dyskont Rojal 45 E-supersam Markety 2003 Ahold (Holandia) Hypernova hipermarket 2 Carrefour 2003 DRD Food Emporium Rema 1000 supermarket Jeronimo 16 (Norwegia) Martins Źródło: [Katalog].

Zakończenie

1. W Polsce można wyróżnić cztery etapy ekspansji sklepów wielkopowierzch- niowych. Pierwszy to lata 1990–1994 z małą aktywnością rozwojową tego rodzaju sklepów. Drugi obejmuje lata 1995–2000, gdy nastąpił szybki ich rozwój zarówno pod względem liczebności, jak i wysokości obrotów. Trzeci okres, lata 2001–2007, charakteryzuje się niższą dynamiką przyrostu i postę- pującymi procesami konsolidacji i integracji wielkich obiektów handlowych (WOH). Czwarty, od 2008 roku, w którym widoczne nasycenie rynku tego 44 Joanna Wrzesińska

rodzaju sklepami wpływa na zmiany ich strategii działania i zmiany formatu WOH. Uwidacznia się tendencja do tworzenia filii dużych sieci handlowych o mniejszej powierzchni sprzedaży i bardziej wyspecjalizowanym profi- lu podaży. 2. Wzrost liczby sklepów wielkopowierzchniowych nie spowodował istotnych zmian w strukturze ilościowej sklepów. W ogólnej liczbie obiektów handlo- wych mimo spadku liczebności przeważały i przeważają małe sklepy (do 99 m2 powierzchni sprzedaży). 3. W Polsce zaczęły działać prawie wszystkie największe europejskie koncerny handlowe. Inwestorzy zagraniczni preferowali lokalizację na obszarach wy- soko zurbanizowanych, w takich województwach, jak: mazowieckie, śląskie czy wielkopolskie. Najmniej kapitału zagranicznego zainwestowano w woje- wództwach: lubuskim, opolskim i podlaskim. 4. Sklepy wielkopowierzchniowe znalazły trwałe miejsce na polskim rynku i po- zytywnie wpłynęły na rozwój polskiego handlu, jego unowocześnienie, lepsze zaspokajanie potrzeb konsumentów i podniesienie kultury obsługi. 5. Do negatywnych zjawisk w działalności sklepów wielkopowierzchnio- wych można zaliczyć np.: naruszenie zasad konkurencji pomiędzy małymi i dużymi przedsiębiorstwami handlowymi; korzystanie przez duże obiekty handlowe z kapitałem zagranicznym ze zwolnienia z płacenia podatku do- chodowego w pierwszych latach transformacji, co nie przysługiwało podmio- tom krajowym.

Bibliografia

Domański, T., 2001, Strategie marketingowe dużych sieci handlowych, PWE, Warszawa– Łódź. Dz.U. 2001, nr 129, poz. 1443, ze zm. Dz.U. 2003, nr 80, poz. 717, ze zm. Dz.U. 2003, nr 139, poz. 1323, ze zm. Dz.U. 2004, nr 89 poz. 853, ze zm. Dz.U. 2007, nr 50, poz. 331, ze zm. GUS, Rynek wewnętrzny, Warszawa, za lata 1992, 1993, 1994, 1995, 1997, 1998, 1999, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010. Katalog sieci detalicznych w Polsce, Trade Press, http://sd.tradepress.pl. Komunikat po Radzie Ministrów – Warszawa, 2002, 12 marca, http://www.kprm.gov. pl/1937_2241.htm. Nowakowska, A., 2002, Legislacyjny gniot w prezencie gwiazdkowym, Gazeta Wybor- cza,12 grudnia. Warunki rozwoju sklepów wielkopowierzchniowych w Polsce 45

Raport o stanie handlu wewnętrznego w Polsce – Ministerstwo Gospodarki, Warszawa za lata 1999, 2001, 2002, 2003. Solska, J., Tu się handluje, tu się fauluje, 2003, Polityka, nr 7.

CONDITIONS FOR DEVELOPMENT OF LARGE FLOOR SPACE STORES IN

Summary: The article discusses the conditions for development of large floor space stores in Poland over the period 1990–2010. It presents their origin and selected legislative regu- lations that address their activity. Moreover, the changes in structure of the sector in terms of store numbers are presented.