37 Interview Arno Brok ‘De gemeenten zijn de belangrijkste actoren van cultureel Nederland’

Sandra Jongenelen ‘Bij de gemeenten komen de bevoegdheden beter tot hun recht.’ Interview met Arno Brok van de Vereniging van Neder - landse Gemeenten over de rol van gemeenten bij de verdeling van overheidssubsidies voor cultuur.

Arno Brok, voorzitter van de onderhandelings - Voordat Brok (1968) namens de VVD burge - delegatie cultuur en media van de Vereniging meester van Sneek werd, was hij enkele jaren van Nederlandse Gemeenten (VNG), onder - wethouder van cultuur in . Zijn streept de rol van gemeenten. Zoals het rapport nevenfuncties strekken zich uit naar de cultuur - De provincies: Kijk zo zit dat (Deijck-Hofmeester sector. Zo is hij op lokaal niveau bestuurslid 2007) laat zien, is dertig procent van de over - van de Onclin-Eysink Smeets Stichting, een heidssubsidie voor cultuur afkomstig van organisatie die de kunstcollectie van de het Rijk, tien procent van de provincies en Leeuwarder kunstenaar Kor Onclin (1918–2003) zestig procent van gemeenten. (Deijck- in stand beoogt te houden. Daarnaast is hij lid Hofmeester 2007, 8) van de Raad van Toezicht van de Boekman - Arno Brok onderschrijft die verdeling en stichting en bestuurslid van Architectuur vult deze aan met totaalcijfers. Hij vertelt dat Lokaal en het Cultuurfonds BNG. Ook prijken 38 procent van de gesubsidieerde cultuursector het lidmaatschap van de commissie van aan - van gemeenten afkomstig is. Het Rijk draagt 19 beveling van Theaterspektakel en het vice- procent bij, de provincie 5 procent en dan zijn er voorzitterschap van het Prins Bernhard nog entreegelden (18 procent), privaat geld Cultuurfonds op zijn cv. Op het terrein van de (7 procent), regelingen (2 procent) en een Friese taal is hij voorzitter van Afûk, een kopje overig (11 procent). Op basis van deze stichting ter bevordering van het Friese onder - cijfers is het beeld duidelijk. ‘De gemeenten wijs, en vicevoorzitter van een adviesorgaan zijn de belangrijkste actoren van cultureel aan de minister van Buitenlandse Zaken inzake Nederland.’ het Europees Handvest voor minderheidstalen. 38 Boekman 78 De opkomst van de regio

Broks visie op het belang van cultuur past in Cultuurnota naartoe gaat. Beter af zijn de de lijn van zijn politieke partij, de VVD. Wat mensen in de provincie , met zo’n hem betreft hoeft cultuur niet te verheffen. 18 euro. Eenzelfde bedrag gaat ook naar ‘Cultuur heeft te maken met de emancipatie Gelderlanders. (Deijck-Hofmeester 2007, 11) van het individu. Het prikkelt de mens. Cultuur Namens de VNG pleit Brok dan ook voor meer stelt je in staat je unieke karakter te ontwik - geld naar de regio’s, zodat er meer balans is. kelen en kan je als vrijdenkend, handelend en Dit mag echter niet ten koste gaan van de voelend mens verder brengen.’ Randstedelijke voorzieningen, vindt hij. Als voorzitter van de onderhandelingsdele - ‘We moeten ervoor zorgen dat de stevige infra- gatie van de VNG vertegenwoordigt Brok alle structuur behouden blijft. De Randstad is nou 441 Nederlandse gemeenten. Er zijn gemeenten eenmaal niet Zuid-; Amsterdam is ook die veel doen aan cultuur, net zoals er actieve geen Maastricht. Wil je op internationaal provincies zijn, legt hij uit. ‘Vaak hangt dat op niveau meedraaien, dan kun je niet om investe - een bevlogen en enthousiaste wethouder en ringen in Amsterdam heen.’ ambtenaar.’ Een overwinning noemt Brok dan ook de tien Kijk zo zit dat bevat de resultaten van een miljoen euro extra voor de culturele basisstruc - enquête onder gemeenten die door bijna zeven - tuur, waar de Tweede Kamer in september vorig tig procent werd ingevuld. Daaruit blijkt dat jaar nog eens tien miljoen euro bij deed. (Hamer zestig procent van de gemeenten geen cultuur - 2008) Plasterk wilde alleen de adviezen van de nota heeft. (Deijck-Hofmeester 2007, 48) Het al Raad voor Cultuur buiten de Randstad honoreren. dan niet hebben van een beleidsplan blijkt Dankzij de extra middelen kunnen nu ook de overigens niet alleen samen te hangen met de instellingen in de drie grote steden en het midden omvang van de gemeente. De Beemster – ruim van het land geld krijgen, tot ruim 80 procent van achtduizend inwoners – is bijvoorbeeld tamelijk de geadviseerde bedragen. ‘De VNG vond altijd al actief. Dat komt mede doordat de gemeente als dat de minister verantwoordelijk is voor de basis - uniek monument van zeventiende-eeuwse infrastructuur en dat hij dus de cultuur in het landschapsinrichting staat vermeld op de hele land adequaat moet bekostigen.’ (VNG 2008) Werelderfgoedlijst van de Unesco . Toch is het niet zo dat gemeenten in de Randstad het meeste geld aan cultuur uitgeven. Forse verschillen Steeds meer steden in de regio ontdekken cul - Brok benadrukt ook de forse verschillen tussen tuur. Dat geldt bijvoorbeeld voor Almere, dat de geldstromen die vanuit het Rijk in het kader qua inwonersaantal de tiende stad van Neder - van de Cultuurnota naar de diverse gemeenten land is, zegt Brok. Maar ook de andere negen vloeien. De helft daarvan gaat naar Amsterdam. – waaronder Eindhoven, Arnhem, Groningen en De posities daaronder worden ingenomen door Tilburg – timmeren volgens hem aan de weg. Den Haag (16 procent), Rotterdam (8 procent) en /Groningen (4 procent). Dat betekent Harde portefeuille dat er 18 procent overblijft voor de rest van Lange tijd zat cultuur in het hokje bij het wel - Nederland. In geld uitgedrukt sluist ‘Den Haag’ zijnswerk, maar bestuurders voegen het de 215 euro naar elke Amsterdammer, terwijl een laatste jaren toe aan harde portefeuilles. Dat inwoner van het moet doen met 32 gold ook voor Brok, die als wethouder in eurocent, op de voet gevolgd door , Leeuwarden met zowel economie en vastgoed waar 33 eurocent per ingezetene vanuit de als cultuur was belast. ‘Vijftien jaar geleden 39 Interview Arno Brok

was die combinatie ondenk - De ontdekking van cultuur blijkt ook uit de baar’, zegt hij. nationale race om de titel Culturele Hoofdstad Brok benadrukt dat cultuur 2018. Kwamen tot dusver uitsluitend cultuur - in toenemende mate een city - steden als Amsterdam en Rotterdam in aan - marketingtool is geworden, een merking voor dat Europese initiatief, inmiddels ontwikkeling die mede is te dingt een groot aantal andere plaatsen mee. danken aan het trendsettende Onder hen Utrecht en Den Haag, maar ook boek van Richard Florida. In Almere, Nijmegen en Maastricht. Gegadigden The Rise of the Creative Class denken buiten de stadsgrenzen; inmiddels willen betoogt de Amerikaanse ook de provincie Fryslân en BrabantStad socioloog dat creativiteit de drijvende kracht is achter de economie. (Florida 2002) Hij beschouwt cultuur als een Zestig procent van de gemeenten heeft soort voorwaarde voor econo - mische ontwikkeling. geen cultuurnota In dat licht is het niet zo vreemd dat steeds meer steden zich cultureel op de kaart willen zetten. Bouwen ze geen schouwburg of museum dan organiseren ze wel een evene - ment, getuige de vele activi - Culturele Hoofdstad van Europa worden. Dat teiten in Almere. Ook smeedt laatste conglomeraat van vijf steden presen - bijvoorbeeld een middelgrote teert zich met een filmpje op YouTube. Wat gemeente als Alkmaar met betreft inwonertal, infrastructuur en cultuur is bijna 95.000 inwoners plannen het samenwerkingsverband een metropool, voor een nieuw cultuurpodium. prijst het wervingsspotje de kandidatuur aan. Het centrum krijgt een inter - Om te vervolgen dat BrabantStad ‘qua techniek, disciplinaire opzet met aan - design en innovatie een echte wereldleider’ is. 1 dacht voor film, theater, poëzie, De economische aandacht voor cultuur ver - jazz en beeldende kunst. Het taalde zich de afgelopen jaren in cijfers. Brok gedachtegoed van schilder, vertelt over de Sneker Simmer, een festival in dichter en graficus Lucebert Sneek dat 40.000 extra bezoekers naar de stad (1924–1994) vormt de inspiratie - trok en de lokale economie met 850.000 euro aan bron van het nieuwe cultuur - extra inkomsten spekte. Indrukwekkend vindt centrum. Aan een klankgedicht hij het rendement van het Oerol Festival. Dat van hem is ook de naam ont - levert jaarlijks ruim tweeënhalf miljoen euro leend: YXIE, spreek uit ‘ik zie’. op voor Terschelling, zo leert onderzoek van Uitvoering van de plannen Hendrik Beerda Brand Consultancy. Volgens vergt een investering van deze consultant vertegenwoordigt het tien - twaalf miljoen euro. De ope - daagse evenement op de lange termijn zelfs een ning is gesteld op 2012. waarde van 94 miljoen euro. Het bestedings- 40 Boekman 78 De opkomst van de regio

patroon van de gemiddelde Friese basisscholen met drietalig onderwijs: bezoeker is fors. Aan toegang, Engels, Fries en Nederlands. Ligt het aan Brok, vervoer en horeca besteedt de dan wordt dat aantal uitgebreid naar alle Friese Oeralganger ruim 600 euro. scholen. Hij legt uit dat onderzoek aantoont Daarnaast keert hij of zij na dat kinderen door het drietalig onderwijs niet afloop vaak terug, waardoor de in de war raken, maar juist een beter abstractie- kunst en cultuur ook bijdragen niveau ontwikkelen . aan de economie van het Op eenzelfde manier ziet Brok het ook als eiland buiten de festival - wapenfeit dat de 36 grootste gemeenten per 2009 periode. Los daarvan heeft het meer invloed hebben op hun cultuurbeleid voor een belangrijke publicitaire waarde. Een tweede markt - onderzoek toont aan dat Oerol ook voor de gemiddelde Cultuur is in toenemende mate een Nederlander een sterk cultuur - merk is. Het is daarnaast de citymarketing tool enige Friese cultuurorganisatie met een nationale merkstatus. 2

Dicht bij de burger Als Fries bestuurder klinkt dat Brok als muziek in de oren. Namens de onderhande - beeldende kunst. Ook daar is sprake van een lingsdelegatie van de VNG zet overdracht van bevoegdheden. Ging het rijks - hij zich ook in voor de Friese geld eerst via de provincie naar de gemeenten, taal. Kortgeleden laaide de nu is de provincie er als bestuurslaag uitgehaald. discussie weer op om de Brok juicht dat toe, ook omdat het geld in het bevoegdheden op dat punt van verleden door het Rijk ten onrechte aan de het Rijk naar de gemeente te gemeenten is onttrokken, zegt hij. ‘De lokale delegeren, vertelt hij. ‘Het overheid staat het dichtste bij de burger.’ Rijk heeft er onvoldoende aan Tegelijkertijd probeert hij het aantal gemeenten gedaan. Daarom wordt het nu uit te breiden. lager neergelegd.’ De aanpas - Een ander wapenfeit van de VNG-delegatie sing past in het beleid van de betreft het programmafonds cultuurparticipa - VNG om zich sterk te maken tie, waarbij Rijk, provincie en 35 gemeenten voor de bestuurslaag die het afspraken maakten over het matchen van uit - dichtst bij de burger staat, gaven. Voorts is de gratis toegankelijkheid van zoals beschreven in een rap - alle kinderen tot twaalf jaar in de Nederlandse port van de commissie-Van musea een overwinning. Aartsen. ‘Bij de gemeenten In de onderhandelingsdelegatie van de VNG komen de bevoegdheden beter zitten naast Brok de cultuurwethouders van tot hun recht.’ Arnhem en Utrecht, respectievelijk Rita Weeda Inmiddels zijn er vijftien en Cees van Eijk. Weeda vertegenwoordigt de 41 41 Interview Arno Brok

Sandra Jongenelen is freelancejournalist en schrijft onder meer voor Het Financieele Dagblad, Kunstbeeld en HP/De Tijd

PvdA, terwijl Van Eijk lid is van GroenLinks. Literatuur De delegatie komt een aantal keren per jaar Deijck-Hofmeester, C. van, W-J. Raijmakers en E. van Deijck (2007) De provincies: Kijk zo zit dat. De culturele bijeen en voert veel telefonisch overleg. Vier infrastructuur op regionale schaal in kaart gebracht . Den keer per jaar zit de VNG-delegatie aan tafel Haag: IPO. met de minister, samen met vertegenwoordi - Florida, R. (2002) The rise of the creative class, and how it’s transforming work, leisure, community and everyday life . gers van het Interprovinciaal Overleg (IPO) die New York: Basic Book. de belangen van de provincies behartigen. De Hamer, M., A. Slob en P. van Geel (2008) Motie van het Lid agenda komt in samenspraak tot stand en Hamer c.s.: voorgesteld 18 september 2008 . (Tweede Kamer der Staten-Generaal, 31 700, nr. 15) wordt bepaald aan de hand van relevante thema’s. VNG (2008) Tweemaal 10 miljoen extra voor cultuur . Van groot belang is de onderlinge afstemming Persbericht VNG, 22 september. tussen Rijk, provincies en gemeenten. Wie doet wat en hoe? De drie partijen komen elkaar Noten telkens tegen en proberen tot macroafspraken 1 http://nl.youtube.com/watch?v=9pJNBb1yfQs 2 www.hendrikbeerda.nl te komen. Een moeizaam dossier is bijvoorbeeld het bibliotheekwezen, dat volgens Brok al te lang onderwerp van gesprek is. De VNG vindt dat het Rijk structureel met extra vernieuwingsgeld over de brug moet komen. ‘Bibliotheken moeten zich aanpassen aan de tijd, anders missen ze de boot. Gemeenten geven ongelooflijk veel uit aan bibliotheken, 418 miljoen euro. De bijdrage van het Rijk is met enkele miljoenen marginaal, terwijl de provincie iets meer uittrekt, afhan - kelijk van de gemaakte afspraken. Gemeenten pakken hun verantwoordelijkheid. Het Rijk niet; dat is jammer.’ Daarnaast ijvert de belangenbehartiger voor het terugdringen van de bureaucratie op het terrein van de monumentenzorg. ‘Het vergun - ningenstelsel en de subsidiesystematiek kunnen veel eenvoudiger.’ Ontbureaucratisering is sowieso een heikel punt. ‘Er is te veel bureau - cratie, te veel verantwoording, te veel rappor - tage en te weinig aandacht voor cultuurschap’, zegt Brok. In het verlengde daarvan consta - teert hij een gebrek aan dynamiek in de sector. ‘Het is een te klein wereldje waar je steeds dezelfde mensen ziet, al is dat elders natuurlijk niet anders.’ In zijn ogen moet kunst meer vrijheid krijgen. ‘Er moet zo weinig mogelijk structuur zijn. Laat het maar aan de mensen en de kunsten zelf over.’