Przegląd Przyrodniczy XXX, 1 (2019)

Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 31 marca 2014 r. w spra- wie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolna Odra PLH320037 (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego 2014, poz. 1661). ZIARNEK K., ZIARNEK M. 2002. Szata roślinna wód Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry. In: JASNOWSKA J. (Ed.). Dolina Dolnej Odry. Monografia przyrodnicza parku krajobrazowego. Szcze- cińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin: 133-145.

Summary In 2017, a new site of the Water Caltrop Trapa natans was discovered in the Lower Odra River Valley near Szczecin (NW Poland), after nearly 90 years of its extincion in northern Poland. In 2018, during the monitoring of this population, it was shown that the species had extended the range and colonized new sites in the valley, including Lake Dąbie. Currently, the population of Water Caltrop near Szczecin spreads over a length of about 14 km and covers an area of about 2.6 ha. The biggest threat for this population is the implementation of a flood protection project involving the Odra river, in which it is planned to deep- en the canal in the immediate vicinity of the largest concentration of the Water Caltrop.

Adresy autorów:

Łukasz Ławicki Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze 71-415 Szczecin, ul. Wąska 13 e-mail: [email protected]

Dominik Marchowski Stacja Ornitologiczna, Muzeum i Instytut Zoologii PAN 80-680 Gdańsk, ul. Nadwiślańska 108 e-mail: [email protected]

Barbara Kilińska

NOWE STWIERDZENIE SMUKWY BIAŁOPLAMEJ NA NIZINIE WIELKOPOLSKO-KUJAWSKIEJ

New record of sexmaculata in Wielkopolska-Kujawy Lowland

Smukwa białoplama Scolia sexmaculata (Müller, 1766) syn. Scolia quadripunctata Fabri- cius, 1775 to jeden z dwóch krajowych przedstawicieli rodzaju Scolia, należący do rodziny smukwowatych (, Aculeata). To rzadki gatunek żądłówki występujący przede wszystkim na otwartych, nasłonecznionych obszarach, na murawach kserotermicz- nych, murawach psammofilnych, również w okolicach żwirowni, kamieniołomów i na skra- jach lasów (Król 2015, Olszewski et al. 2016, Biwo 2017). W Polsce smukwa białoplama nie jest gatunkiem chronionym, ani wpisanym w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (Głowaciń- ski i Nowacki 2004). Dla porównania, w krajach sąsiadujących oznaczona jest odpowiednimi

90 NOTATKI / NOTES kategoriami zagrożenia: na terenie Republiki Czeskiej, jako gatunek krytycznie zagrożony (Farkač et al. 2005), w Hesji (Niemcy) w kategorii wymarły, zaginiony (Frommer et al. 2015), na Ukrainie widnieje na re- gionalnej czerwonej liście miasta Dniepr (Godlevska et al. 2010), a na Litwie, Bud- rys i Budrienė (2017) sugerują uznanie smu- kwy białoplamej za gatunek narażony na wyginięcie (VU D2). Smukwę białoplamą często można spo- tkać na roślinach o fioletowych i niebieskich kwiatach, takich jak: przetaczniki Veronica spp., mikołajki Eryngium spp., ożanki Te- ucrium spp., macierzanki Thymus spp., za- wciąg pospolity Armeria elongata, jasieniec piaskowy . Obserwowana również na wielu innych roślinach zielnych o kwiatach białych i żółtych, między inny- mi: krwawnik pospolity Achillea millefolium, starzec Jakubek Jacobea vulgaris, nawłoć Solidago spp. (Olszewski et al. 2016, Biwo 2017, Stolarz i Rzępała 2017). S. sexmaculata pasożytuje na larwach chrząszczy z rodziny poświętnikowatych (Sarabaeidae), w szcze- gólności na gatunkach z rodzajów: Anisoplia, Anomala, Cetonia, Oxythyrea i Tropinota (Olszewski et al. 2016). Zasięg występowania smukwy białopla- mej w Polsce obejmuje przede wszystkim Fot. 1. Scolia sexmaculata ♀ (Müller, 1766) na jej część środkowo-wschodnią. Najliczniej kwiatach Anthemis arvensis w Bydgosz- podawana z obszaru województw łódzkiego czy [UTM CD09] 27 VI 2018 (fot. B. Ki- i mazowieckiego (Olszewski et al. 2016, Sto- lińska). larz i Rzępała 2017, Bury 2018). Na podstawie Photo. 1. Scolia sexmaculata ♀ (Müller, 1766) on przeglądu zakresu występowania smukwy flowers Anthemis arvensis in Bydgoszcz białoplamej w kraju, na terenie województwa [UTM CD09] 27 VI 2018 (photo by B. kujawsko-pomorskiego odnotowana została Kilińska). na kilku stanowiskach - zakres pięciu UTM (Olszewski et al. 2016): [CE20] Grudziądz; [CD59] Sierakowo, Wielkie Rychnowo; [CD37] Olek w pobliżu Torunia, Toruń-Chełmińskie, Toruń-Góra Żymierskiego; [CD47] Toruń-Kaszczorek, Toruń-Na Skarpie; [CD19] Strzelce Dolne, Bydgoszcz (Meyer 1919, Betrem 1935).

Nowe stanowisko smukwy białoplamej (det. B. Kilińska) stwierdzono w Bydgoszczy (Byd- goszcz: Fordon, UTM CD09). Samica została zaobserwowana 27 czerwca 2018 roku na kwia- tach rumianu polnego Anthemis arvensis na przydrożu, nieopodal lasu sosnowego. Stwierdze- nie S. sexmaculata w Fordonie jest pierwszym, jak dotąd z opisanego kwadratu siatki UTM

91 Przegląd Przyrodniczy XXX, 1 (2019)

– CD09, potwierdza również historyczne doniesienie o występowaniu tego gatunku smukwy w granicach miasta Bydgoszcz [UTM CD19] (Betrem 1935). Liczba nowych stwierdzeń smukwy białoplamej w Polsce sukcesywnie się zwiększa, mimo to, ze względu na lokalną rzadkość występowania, specyficzne wymagania siedliskowe oraz pa- sożytniczy tryb życia ściśle związany z poświętnikowatymi jest gatunkiem, którego rozmiesz- czenie warto dalej monitorować.

LITERATURA BETREM J. G. 1935. Beiträge zur Kenntnis der Paläarktischen Arten des Genus Scolia. Tijdschrift voor Entomologie 78: 1-78. BIWO T. 2017. Występowanie błonkówek z rodzaju Scolia (Hymenoptera: Scoliidae) na Opolszczyźnie. Fragm. Nat. 50: 1-5. BUDRYS E., BUDRIENĖ A. 2017. Occurrence and conservation status of Scolia wasps (Hymenoptera: Scoliidae) in Lithuania, Lietuvos Entomologų Draugijos Darbai. Bulletin of the Lithuanian Entomo- logical Society 1, 29: 117-120. BURY J. 2018. New records of Scolia hirta (SCHRANK, 1781) and Scolia sexmaculata (O. F. MÜLLER, 1766) (Hymenoptera: Scoliidae) in south-eastern Poland. Wiad. Entomol. 37, 1: 64. FARKAČ J., KRÁL D., ŠKORPÍK M. 2005. Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Praha (Agentura ochrany přírody a krajiny ČR). FROMMER U., TISCHENDORF S., FLÜGEL H-J., DOROW W. H. O., WARZECHA D. 2015. Kommen- tierte Rote Liste der „Dolchwespenartigen“ Hessens 1. Fassung, Hessisches Ministerium für Umwelt, Klimaschutz, Landwirtschaft und Verbraucherschutz (HMUKLV). GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI J. (Eds.) 2004. Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, AR im. A. Cieszkowskiego, Kraków-Poznań. GODLEVSKA O., PARNIKOZA I., RIZUN V., FESENKO H., KUTSOKON YU., ZAGORODNIUK I., SHEVCHENKO M., INOZEMTSEVA D. (Eds.). L. GODLEVSKA, H. FESENKO. 2010. Fauna of Ukraine: conservation categories. Reference book, The 2nd edition, Kyiv. KRÓL G. 2015. Nowe stanowiska smukw Scolia hirta i Scolia sexmaculata w województwie świętokrzy- skim. Chrońmy Przyr. Ojcz. 71, 5: 396-400. MEYER O. 1919. Hymenoptera Aculeata der Provinz Posen. Vespidae, Sphegidae, Pompilidae, Sapygidae, Scoliidae. Deutsche Entomologische Zeitschrift 1-2: 145-160. OLSZEWSKI P., WIŚNIOWSKI B., BOGUSCH P., PAWLIKOWSKI T., KRZYŻYŃSKI M. 2016. Distri- butional History and Present Status of the Species of the Family Scoliidae (Hymenoptera) in Poland and the Czech Republic. Acta Zoologica Bulgarica 68, 1: 43-54. STOLARZ P., RZĘPAŁA M. 2017. Nowe stanowiska smukwy białoplamej Scolia sexmaculata (Hymenop- tera: Scoliidae) na Nizinie Mazowieckiej. Fragm. Nat. 50: 46-49.

Summary The note presents information about new stand of rare wasp Scolia sexmaculata (MÜLLER, 1766) (Hymenoptera: Scoliidae) in Bydgoszcz-Fordon (UTM CD09). Female of S. sexmaculata was observed on flowers Anthemis arvensis on forest edge on June 27th, 2018. Described stand confirms a historical data on the occurrence of this species in Bydgoszcz (CD19).

Adres autora:

Barbara Kilińska Katedra Ekologii, Instytut Biologii Środowiska Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Al. Ossolińskich 12, 85-093 Bydgoszcz e-mail: [email protected]

92