CH RS T E I H LEADER Lëtzebuerg West 2020R W E < A N T Regionalmagasinn - Magazine régional n°23 Funktiounen verschidde a seng Bësch De La et ses forêt différentes fonctions Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp www.letzebuergwest.lu Mersch Steinfort

Léif Matbierger/innen Cher/chères concitoyen/nes De Regionalmagasinn Hierscht/Wanter gëtt net nëmmen an L’édition automne-hiver de notre magazine régional est den aktuelle Partnergemenge verdeelt, mee och an d’Gemenge distribuée, non seulement dans les communes partenaires ronderëm, potentiell Partnergemenge fir déi nei LEADERperiod. actuelles, mais également dans les communes avoisinantes, partenaires potentiels pour la prochaine période LEADER. D’Regioun LEADER Lëtzebuerg West kandidéiert fir déi nei LEADERperiod 2023-2029, wou eng Entwécklungsstrategie La région LEADER Lëtzebuerg fir d’Regioun ausgeschafft gëtt. Dozou gehéiert och, no neie West pose sa candidature pour Partner ze sichen, an dat bei Gemengen, Associatiounen, la nouvelle période LEADER Veräiner, etc. 2023-2029, lors de laquelle

Attert une stratégie de développement Säit dem zweete Weltkrich hu mir net méi esou régional sera élaborée, däitlech gewise kritt, wou eis Grenze leien. entraînant également de Dorausser kann e schléissen, datt et méi wéi nouveaux partenaires auprès des jee wichteg ass, sech regional ze vernetzen, Miersch communes, associations etc. an dat an alle Beräicher: deeglech Versuergung, sozialen Zesummenhalt Depuis la Deuxième Guerre (Kanner, Senioren, Jugendlecher, Helperknapp mondiale, nous n’avons plus Leit mat Aschränkungen) autant touché à nos frontières. Il LEADER Lëtzebuerg West Uelzecht Fräizäitgestaltung, Ëmwelt etc. Tënten en résulte qu’il est plus important que jamais de se mettre en

Wat eis Regioun Äisch Habscht / Simmer réseau, et ce à tous les égards: méi kompakt a approvisionnement quotidien, Mamer grouss ass, wat cohésion sociale (enfants, mer besser kënnen Käerch séniors, adolescents, personnes eis zukünftegt atteintes d’un handicap), loisirs, environnement etc. Zesummeliewe Stengefort gestalten. Duerch Plus la région sera compacte d’Engagement vun Mamer et vaste, mieux nous pourrons all Eenzele kënne Garnech donner forme à notre vie mir eis Zukunft commune. L’engagement de chacun mateneen ugoen. nous permettra d’affronter l’avenir. Mir géifen eis iwwert Äre Nous serions heureux de connaître vos avis, et nous vous Feedback freeën an invitéieren Iech häerzlech, Iech eis Projeten invitons cordialement de consulter nos projets sur le site op www.letzebuergwest.lu unzekucken. Fir Froen oder www.letzebuergwest.lu. Contactez-nous pour toute Ureegunge kontaktéiert eis. Mir informéieren Iech gär méi am question ou remarque. Nous nous ferons un plaisir de vous Detail. informer en détail. Vill Freed beim Liesen Bonne lecture Christiane Eicher-Karier Christiane Eicher-Karier Presidentin LEADER Lëtzebuerg West Présidente LEADER Lëtzebuerg West Inhaltsver- n°23 régional Magazine n°23 Regionalmagasinn Table des matières zeechnes Eng Plaz fir fort- tourLe du propriétaire En Stéck eegent fonctions de la forêt différentes Les Bësch vum Funktiounen verschidde Déi Holz: Holz vum Liewen Doudegt Editorial Concours Quiz bref En an dat Dëst LEADER Projets Projeten LEADER Herbes, baies et autres délicatesses Vu Kraider, Bieren an aneren Delikatessen àl'imaginaire réel du forêt, la de rôle Le and’Fantasie Realitéit der vun Bësch, De Ufank warAm den Hieselter Au commencement était le noisetier le était Au commencement Refuge et évasion dela vie bois mort: Bois 32 an unzekommen

4-7

12-17 18-23

30-31 24-29 8-11 2-3

November 2020 2020 November Datum: 18.600 Stéck Oplo: Imprimerie Centrale Drock: design. Claire, de Rose Layout: © Zeechnungen: Mëllerdall Natur- & Geopark - Martin Caroline Unsen, Jeanine Mëllerdall, Regioun -LEADER Hacken Liz asbl, Bauer de Fro asbl, Autisme Zentrum/Westen, ORT asbl, Privatbësch Lëtzebuerger forêts, & des nature la de Administration Schley, Dr. Weber, Laurent Jeannot Frisch, Oli Fotoen: Kohl Caroline Jacqué, Lisa asbl, Autisme Wolter, Frank Karier, EIcher- Christiane Angel-Romera, Marc Redaktioun: W E T L-7481 Tuntange l’Eglise de rue 1, West Lëtzebuerg LEADER Editeur: Impressum facebook.com/leaderletzebuergwest.lu

Marc Angel-Romera

: : : [email protected] www.letzebuergwest.lu

+352 80 61 26 06

@leaderlw

1 Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER Habscht (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp Koerich www.letzebuergwest.lu Mamer Mersch Steinfort

Liewensraum- oder Chers habitants de la habitats ou du climat, a Klimaschutz, huet an région Lëtzebuerg West gagné en importance au de leschten 20 Joer cours des 20 dernières Dans votre région, la forêt massiv u Wichtegkeet années, notamment au joue un rôle primordial zougeholl, och a virun . Les espaces avec ses nombreuses allem zu Lëtzebuerg. Natura 2000 sont en facettes. Il est donc plus Natura 2000 ass elo cours de mise en œuvre. que judicieux d’en faire konkret an der Ëmsetzung. Le Groupement des le thème spécial de cette De Lëtzebuerger Sylviculteurs asbl. a pu édition du magazine Privatbësch, d’asbl. vun embaucher une personne régional LEADER de Privatbëschbesëtzer, chargée exclusivement de Lëtzebuerg West. kritt vum Ëmweltministère conseiller les propriétaires am Kader vun hirer Depuis 2013, il s’est de forêts privées en Konventioun eng Persoun passé bien des choses en matière de protection de Léif Leit aus der Regioun bezuelt, déi sech quasi ce qui concerne la forêt. l’environnement dans le Lëtzebuerg West exklusiv ëm eng méi contexte de Natura 2000. Ainsi, le Luxembourg naturschutzfachlech De Bësch spillt grad an Wood Cluster a été créé Berodung vun de ärer Regioun eng wichteg pour rassembler tous Privatbëschbesëtzer am Roll mat senge villen les acteurs concernés Kader vun Natura 2000 Facetten. Et ass dofir par la filière bois en vue këmmert. net vu Muttwëll, dass de d’améliorer et d’optimiser Bësch d’Spezialthema Den Zoustand vun eisem l’utilisation de cette ass vun dëser Editioun Bësch mécht eis awer matière première naturelle vum Magasinn LEADER ëmmer méi Suergen, renouvelable qu’est le Lëtzebuerg West. well en ënnert den bois. ëmmer méi heefegen Säit 2013 huet sech vill De même, la fonction Drécheperioden am Kader um Niveau vum Bësch protectrice de la forêt, vun der Klimaerwiermung gedoen. qu’il s’agisse de la ufänkt mat leiden. Esou gouf z.B. een protection des espèces, Holzcluster (Luxembourg de la biodiversité, des Wood Cluster) gegrënnt, deen et soll erlaben, all d’Acteure vun der Filière Holz un een Dësch ze kréien, fir an Zukunft d’Notze vun deem natierlech nowuessende Rohstoff Holz besser a méi effizient ze gestalten. Och d’Schutzfunktioun vum Bësch, sief et am Kader vum Aarten-, Biodiversitéits-,

2 Notamment och bei eiser Notamment an den Däller Cependant, l’état de nos mais aussi pour leurs Haaptbamaart, der Buch, vun der Mamer a vun forêts nous inquiète, qualités récréatives. Je gëtt et eng gewësse der Äisch gëtt et an der puisqu’elles commencent ne peux que recomman- Mortalitéit respektiv si Regioun Westen nach vill à souffrir des périodes der à ceux parmi vous, Schied ze verzeechnen. a wäertvoll Bëscher, wat de sècheresse de plus en chers lecteurs, qui ne den Naturschutz an och plus fréquentes dues au connaissent pas encore Een anere massive d’Rekreatioun ugeet. Ech réchauffement climatique. nos forêts de s’y prome- Problem fir d’Natur­ kann nëmmen all deene D’autant plus que des ner et de découvrir ces verjüngung an eise Lieser, déi déi Bëscher dégâts et une certaine espaces de vie formi- Bëscher landeswäit nach net kennen, roden, augmentation de la dables. Avec un peu de ass dee vill ze héije mol dohinner spadséieren mortalité se manifestent chance, vous rencontrerez Verbassdrock vum ze goen an déi chez l’espèce d’arbre la un de ces animaux rares Wëld, virun allem vum fantastesch Liewensraim plus importante de nos qui y vivent, comme le Réi an ëmmer méi och fir sech ze entdecken. contrées, le hêtre. chat sauvage ou, plus vum Routhirsch. Weder Mat e bësselche Chance près de l’Eisch, le castor. de Slogan „Wald vor Un autre problème non begéint ee jo och vläicht Wild“, nach de Slogan négligeable pour le mol engem vun deene Belle promenade „Wild vor Wald“ sinn hei rajeunissement naturel geheimnisvollen Déieren, forestière ubruecht, mee et misst de nos forêts consiste déi et do nach gëtt, sinn „Wald mit Wild“. dans la pression de Frank Wolter nämlech der Wëller Kaz, Directeur de l'Administration Et mussen dringend l’abroutissement du gibier, oder, wann ee méi no de la nature & des forêts Weeër fonnt ginn, fir déi surtout du chevreuil, bei der Äisch selwer ass, iwwerhéichte Bestänn mais également du cerf engem Biber. vun deenen Déieren op commun. Il ne s’agit pas een natierlechen Niveau Vill Spaass am Bësch de donner la priorité à erofzekréien. la forêt par rapport au Frank Wolter gibier, ni l’inverse, mais Direkter vun der Administration de la nature & des forêts de préserver les deux. Il est urgent de réduire la présence anormalement élevée de ces animaux à un niveau naturel. En ce qui concerne la région Lëtzebuerg West, les vallées de la Mamer et de l’Eisch sont riches en forêts précieuses pour la protection de la nature,

3 Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER Habscht (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp Koerich www.letzebuergwest.lu Mamer Mersch Steinfort

Doudegt Holz: Bois mort: Holz vum Liewen bois de la vie

Déi verschidde Funktiounen vum Bësch Les différentes fonctions de la forêt

De Mënsch huet déi lästeg Gewunnecht, iwwerall wëllen Uerdnung L’être humain a la fâcheuse tendance de vouloir faire de l’ordre ze maachen. Sécher, domadder wäerten Eltere vu Jugendlechen partout. Voilà une affirmation à laquelle les parents d’enfants net onbedéngt averstane sinn. Wéi och ëmmer, an der Natur ass adolescents ne souscriront pas de sitôt, c’est certain. Quoi qu’il Raume meeschtens keng gutt Iddi. en soit, dans la nature, le rangement est rarement conseillé. Huele mer mol un, Dir spadséiert duerch eng vun deene Sachez que, si vous vous promenez dans une de ces groussaartege Bëschkathedrale mat gläichméissege Beem, majestueuses «forêts cathédrales» aux arbres espacés et ouni Ënnerholz, ouni ëmgefale Stämm oder aner Elementer, réguliers, sans sous-bois, sans troncs renversés ou autres déi hënneren – da sidd Iech bewosst, dass Der net op éléments perturbateurs, ce n’est pas un espace naturel engem natierleche Gebitt ënnerwee sidd, mee an enger qui vous entoure, mais un paysage domestiqué servant Kulturlandschaft, déi aus wirtschaftlechen a praktesche des intérêts économiques et pratiques. La nature n’a Grënn esou ausgesäit. D’Natur huet mat Uerdnung net pas le sens de l’ordre, ou plutôt, elle en a une autre vill um Hutt, jiddefalls net an eisem Sënn. conception. Doudegt Holz ass d’Holz vum Liewen, seet den Dr. Le bois mort, c’est le bois de la vie, déclare Dr. Laurent Laurent Schley, stellvertriedenden Direkter vun der Schley, directeur adjoint de l’Administration de la nature Naturverwaltung. et des forêts (ANF).

4 Fotoen: Laurent Schley, Administration de la nature et des forêts, Jeanine Unsen, ORT Centre/Ouest

Och wann eng doudeg Eech matzen am Bësch e bëssen Car si un chêne mort qui traîne au milieu de la forêt peut faire onuerdentlech ausgesäit, huet si do hir Plaz. Hiert Holz désordre, il y occupe bien sa place. Son bois met entre 20 brauch 20 bis 30 Joer, fir sech ganz ze zersetzen. Wärend et 30 ans pour se décomposer complètement. Au cours des deene verschiddene Stadie vun där Zersetzung fanne sëlleg différents stades de cette décomposition, il abrite une multitude Insekten, Pilzer an aner Liewensformen hei hir Plaz, déi d’insectes, de champignons et d’autres formes de vie qui, à leur hirersäits Vigel, Fliedermais asw unzéien. tour, attirent des oiseaux, des chauve-souris etc. Hautdesdaags, sou de Laurent Schley, ass déi wichtegst De nos jours, selon Laurent Schley, la fonction la plus importante Funktioun vum Bësch wuel seng Schutzfunktioun. Als éischt, de la forêt, c’est sa fonction protectrice. Avec en première wéi mer grad gesinn hunn, de Schutz vun der Biodiversitéit, place, comme nous venons de le voir, la préservation de la well en de Liewensraum fir vill Aarten an domat een biodiversité, puisque le milieu forestier sert d’habitat à de Ekosystem fir sech ass. nombreuses espèces et forme un écosystème à part entière. Eng aner Funktioun ass de Waasserschutz, wéi een ënnert La protection de l’eau en est une autre fonction, qui s’observe anerem am Mamer- an Äischdall beobachte kann. Ënnert de notamment dans les vallées de la Mamer et de l’Eisch. Sous les Wuerzele kann de Sandsteen d’Waasser filteren, ouni déi racines, le gré peut filtrer l’eau à l’abri des influences nuisibles negativ Aflëss vu Landwirtschaft a bewunnte Gebitter. de l’agriculture ou des surfaces habitées. Ausserdeem dréit de Bësch zum Klimaschutz bäi, andeems La forêt contribue également à la protection du climat en e grouss Quantitéite Kuelendioxid aus der Atmosphär absorbant de grandes quantités du dioxyde de carbone présent späichert. dans l’atmosphère. Mee och déi wirtschaftlech Virdeeler vum Bësch sinn net Bien entendu, les atouts économiques de la forêt ne sont ze vernoléissegen. Dobäi kënnt, dass Holz och nach a Form pas à négliger. D’autant plus que le bois, même transformé en vun engem Daachstull oder engem Miwwel als CO2-Späicher charpente ou en meuble, maintient sa qualité de réservoir de wierkt. CO2.

Hollenfels 5 Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER Habscht (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp Koerich www.letzebuergwest.lu Mamer Mersch Steinfort

D’Naturverwaltung suergt an dësem Zesummenhang fir eng À cet égard, l’Administration de la nature et des forêts veille à une nohalteg an naturno Notzung an ënnerstëtzt d’Planze vun exploitation durable ou proche de la nature et favorise la plantation heemeschen Aarten. Dozou gehéierten iwwregens net Dännen a d’espèces autochtones. À noter que l’épicéa, quoique très répandu, Fiichten. n’en fait pas partie. Verschidde Borkenkäferaarten (virun allem de Buchdrucker Questionné sur le problème des dégâts actuels par certaines an de Kupferstecher) hunn an deene leschte Méint vill espèces de scolytes (notamment le typographe et le chalcographe), Schued ugeriicht. De Laurent Schley vertraut op der Natur hir Laurent Schley se montre plutôt confiant dans les pouvoirs Reguléierungskräften. régulateurs de la nature. Déi zwou Borkenkäferaarten gräife virun allem Nolebeem Ces deux espèces de scolytes, qui s'attaquent surtout aux un, stellt hie fest. Si weisen eis, wou de Mënsch an der conifères, nous montrent où l’homme a commis des erreurs dans Vergangenheet vum Naturschutzstandpunkt Feeler gemaach le passé, du point de vue de la protection de la nature, explique-t-il. huet. Nom zweete Weltkrich gouf vill Bauholz gebraucht. Dofir Après la Deuxième Guerre mondiale, on avait un grand besoin de goufe vill Fiichte geplanzt, déi wuesse séier a liwweren ee bois pour la reconstruction. Logiquement, on plantait des épicéas, brauchbaart Holz. Lo musse mer déi Mëssele rëm guttmaachen qui grandissent vite et fournissent un bois polyvalent. Il s’agit dès à an neier verhënneren. Dovunner ofgesinn huet déi Dréchent présent de redresser ces erreurs et de faire attention à ne pas en aus de leschte Joren och zum Beispill de Biche geschuet, wat jo commettre d’autres. D’ailleurs, la sécheresse des années passées heemesch Beem sinn. a également eu des effets néfastes sur le hêtre par exemple, qui est un arbre typique de chez nous. D’Evolutioun wäert hir Roll spillen, fiert de Laurent Schley weider. Déi Aarten, déi sech kënnen upassen, iwwerliewen. L’évolution, poursuit Laurent Schley, jouera son rôle. Au fil du temps, les espèces capables de s’adapter survivront.

6 Wou mer grad vun Evolutioun schwätzen, raume mer En parlant d’évolution, précisons que la présomption d’une niewebäi nach mat engem wäit verbreeten omniprésence de forêt dans le paysage primitif Iertum op: d’Urlandschaft an eise est erronée. Des animaux comme l’aurochs, Breedegrade war net komplett le bison ou l’élan broutaient les jeunes mat Bësch bedeckt. Déiere plants et tordaient les plus vieilles sur wéi den Auerochs, de Wisent leur passage de façon à empêcher oder den Elch hunn déi les arbres de pousser. Le castor jonk Planze gefriess a (qui est à nouveau présent méi aler geknéckt, sou sur plusieurs sites dans la dass Beem net iwwerall Vallée de l’Eisch) inondait les konnte wuessen. De surfaces près des cours d’eau Biber (dee mëttlerweil avec ses barrages et créait am Äischdall plazeweis ainsi des prés humides. Le erëm do ass) huet mat paysage primitif présentait sengen Dämm ganz dès lors plutôt un aspect de Flächen iwwerschwemmt mosaïque hétérogène. De nos an doduerch d’Entstoe jours, l’intervention humaine vu Fiichtwisen erméiglecht. est nécessaire pour réguler ces Deemno huet d’Urlandschaft processus et préserver certains éischter wéi ee Mosaik aus biotopes. verschiddene Landschaften ausgesinn. Voilà qui explique pourquoi la forêt, comme nous Haut muss de Mënsch agräifen, fir déi Prozesser © Laurent Schley l’entendons aujourd’hui, n’est pas une pure création de la ze reguléieren a bestëmmte Biotopen ze erhalen. nature. Il existe cependant des efforts, entamés par l’ANF, de Domat ass kloer, dass de Bësch, sou wéi mir e kennen, keng laisser certaines surfaces à l’autorégulation afin de former des reng Schëpfung vun der Natur ass. Et gëtt allerdéngs Beméiunge réserves forestières intégrales. À part des coupes de sécurité le vun der Naturverwaltung, fir bestëmmte Gebitter sech selwer long des sentiers, aucune intervention n’y a lieu. Actuellement, reguléieren ze loossen an domat «Naturbëschreservater» ze douze réserves forestières intégrales (RFI) se trouvent sur le schafen. Ofgesi vun der Sécherung vun de Bëschweeër gëtt territoire luxembourgeois, dont une au Pëttener Bësch, en région hei net agegraff. Zur Zäit bestinn zwielef där Naturbëscher zu LEADER Lëtzebuerg West qui, d’ailleurs, héberge la plus grande Lëtzebuerg, een dovunner ass en Deel vum Pëttener Bësch an réserve Natura 2000 du Grand-Duché, les vallées de la Mamer der Regioun LEADER Lëtzebuerg West, an där och dat gréisst et de l’Eisch. Natura 2000-Gebitt am Land läit: de Mamer- an Äischdall. D’une manière générale, la région n’a pas à se plaindre quant à Am Groussen a Ganze ka sech eis Regioun bekanntlech net sa richesse forestière, c’est bien connu. Atout que nous avons beschwéieren, wat hire Räichtum u Bëscher ubelaangt. Dovunner tous eu l’occasion d’apprécier pleinement cette année. konnte mer dëst Joer a vollen Zich profitéieren. Car pour ce qui est de l’aspect récréatif, rares sont ceux qui Op dee rekreativen Aspekt vum Bësch huet wuel kaum ee n’en auront pas profité durant le confinement. Le directeur wärend dem Confinement verzicht. Dee stellvertriedenden adjoint de l’ANF s’en réjouit. Selon lui, cela aussi fait partie Direkter vun der Naturverwaltung freet sech doriwwer, schliisslech des fonctions de l’espace forestier. Certes, il y a toujours des ass dat och eng wichteg Funktioun. Leider gëtt et ëmmer inconscients qui ne peuvent pas s’empêcher de marquer leur Zäitgenossen déi sech duerch onnëtze Kaméidi a «vergiessen» présence sous forme de bruit excessif ou de déchets «oubliés», Offäll musse bemierkbar maachen, mee am Allgemenge fënnt mais en général, les gens ont un comportement raisonnable. hien, dass d’Leit sech verstänneg behuelen. Pour clôturer, voici une recommandation de la part d’un expert: Fir ofzeschléissen, nach ee gudde Rot vun engem Expert: den le lieu-dit Engelsratt, situé entre Capellen et Olm, serait, paraît- Engelsratt, tëscht Kapellen an Ollem, soll ee wonnerschéine il une très belle forêt et, avec ses mardelles et ses chênes Bësch sinn, a mat sengen zolitten Eechen a senge Mardellen ee majestueux, un vrai paradis pour promeneurs. Paradäis fir Spadséiergänger.

7 Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER Habscht (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp Koerich www.letzebuergwest.lu Mamer Mersch Steinfort

En eegent Stéck Le tour du propriétaire

De Bësch bewonneren, sech u sengem Räichtum erfreeën a Parcourir nos forêts, en admirer la beauté et en louer les seng Nëtzlechkeet luewen, dat ass eng Saach – wann ee säin bienfaits est une chose – posséder une forêt, ne serait-ce eegene Bësch huet, a sief et och nëmmen ee butzegt Stéck, ass qu’une parcelle modeste, en est une autre. Le bois, jadis dat eppes anescht. Fréier war Holz dat Material iwwerhaapt fir matière première indispensable pour le chauffage, l’artisanat, ze hëtzen, ze bauen, ze veraarbechten… Haut kann et engem l’industrie… peut aujourd’hui causer bien des maux de têtes à vill Kappzerbrieches maachen, wann een net weess, wat ee soll celui qui en dispose sans vraiment savoir s’en occuper de façon domat ufänken. adéquate. Dobäi gehéiere méi wéi 50% vun de Bëschflächen zu Lëtzebuerg Or, plus de la moitié des surfaces forestières du Luxembourg Privatleit. Meeschtens handelt et sech ëm Familljebesëtzer, sont en possession de personnes privées. Il s’agit pour la déi vu Generatioun zu Generatioun weiderverierft ginn. plupart de propriétés familiales qui s’héritent de génération D’Notzung dovunner gouf doduerch erschwéiert, dass heizuland en génération. La coutume de la répartition des biens lors d’Lännereie bei enger Ierfschaft gemengerhand opgedeelt d’un héritage est à la source d’une réduction continuelle des ginn an deenen eenzele Besëtzer hir Stécker ëmmer méi surfaces forestières par propriétaire, ce qui rend leur exploitation kleng ginn. Haut sinn et ëm déi 14.000 Persounen, déi sech de plus en plus difficile. Aujourd’hui, le nombre de personnes d’Privatbëscher deelen. propriétaires d’une parcelle forestière s’élève à environ 14.000.

8 Fotoen: Lëtzebuerger Privatbësch

Déi Parzelliséierung ass ee vun de Grënn, firwat an Cette parcellisation est une des raisons pour der zweeter Halschecht vum leschte Joerhonnert lesquelles, durant la seconde moitié du siècle vill Besëtzer der Bëschaarbecht de Réck passé, de nombreux propriétaires ont tourné gedréint hunn. Lues a lues hu si vergiess, le dos à leurs exploitations sylvicoles, wou hir Parzelle genee louchen. Déi oubliant peu à peu l’emplacement exact haten dann dacks och nach keng de leurs propriétés. Le fait est que Weeër, sou dass et ëmmer méi celles-ci ne disposaient souvent komplizéiert gouf, un déi wäertvoll pas de chemins pour pouvoir Reserven, déi an de Privatbëscher accéder aux réserves souvent leien, erunzekommen. considérables des forêts privées. D’Zil vun der Organisatioun Lëtzebuerger Privatbësch Encourager les propriétaires (Groupement des Sylviculteurs forestiers à reprendre leurs asbl) ass et, d’Bëschbesëtzer activités, les former dans z’encouragéieren an les techniques y relatives et auszebilden, fir dass représenter leurs intérêts, si hir Aktivitéiten erëm tels sont les objectifs de kënnen ophuelen, an hir l’association Lëtzebuerger Interessen ze vertrieden. Privatbësch (Groupement des D’Vereenegung, déi de Sylviculteurs asbl) qui compte Moment 2.100 Memberen actuellement près de 2.100 zielt a vum Ëmweltministère membres. Reconnue par le als Naturschutzorganisatioun Ministère de l’Environnement unerkannt ass, bitt eng ganz en tant qu’organisation de Rëtsch Servicer un. la protection de la nature, l’association (asbl) offre un grand D’asbl Lëtzebuerger Privatbësch nombre de services. huet hire Sëtz zu Eschduerf a gëtt vum Winfried von Loë, Forstingenieur a L’asbl. Lëtzebuerger Privatbësch, dont Beroder a Saache Bëschgestioun geleet. le siège se trouve à Eschdorf, est dirigée Eng Ekipp vu Spezialisten aus verschiddene par Winfried von Loë, ingénieur forestier Beräicher steet him zur Säit. et conseiller en matière de gestion forestière, épaulé par une équipe spécialisée dans divers All Member ka sech hei individuell domaines en rapport avec la forêt. a gratis berode loossen an zu engem gënschtege Präis eng professionell En dehors des consultations individuelles Planifikatioun an Organisatioun vun alle et gratuites auxquelles chaque membre méigleche Bëschaarbechten, wéi zum Beispill peut recourir, l’association propose, à des Beplanzung, maache loossen. Zousätzlech prix abordables, une planification et une kréien d’Memberen awer och eng nohalteg organisation professionnelle de toutes sortes Bëschgestioun oder eng Berodung a Saachen de travaux forestiers, comme la plantation Holzverkaf ugebueden. mais aussi une gestion forestière durable ainsi qu’une consultation pour la vente de Vill Veranstaltunge riichte sech besonnesch un d’Besëtzer bois. vu klenge Parzellen, wéi de «Bëschführerschäin» – eng Serie vun aacht Formatiounen, Konferenzen an Ausflich zum Thema De nombreux événements s’adressent notamment aux Ekosystem Bësch, d’Kenneléiere vun deene wichtegste Bam- a propriétaires de petites parcelles, comme le «permis forestier» – Trauschaarten oder Technike vu Bëschgestioun. Een Extracours série de huit formations, conférences et excursions concernant

9 Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER Habscht (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp Koerich www.letzebuergwest.lu Mamer Mersch Steinfort

geet iwwert d’Schaffe mat der Motorsee, eng schwéier l’écosystème de la forêt, l’identification des espèces a geféierlech Aarbecht, déi all Mënsch, deen am d’arbres et d’arbustes les plus importantes, ou encore Bësch schafft, sollt beherrschen. des techniques de gestion forestière. Un cours spécial est consacré à la manipulation de la Zesumme mat der Natur- a Bëschverwaltung tronçonneuse, activité difficile et dangereuse que ass de Lëtzebuerger Privatbësch och toute personne travaillant en milieu forestier a zoustänneg fir eng regional Zertifikatioun vun intérêt à maîtriser. de Bëscher no de Reegele vum «Luxembourg Certification Schème for Sustainable Forest Ensemble avec l’Administration de la nature Management», engem Ofleeër vun deem et des forêts, le Groupement des Sylviculteurs gréissten Zertifikatiounssystem weltwäit, est également responsable d’une certification dem «Programme pour la reconnaissance régionale des forêts selon le «Luxembourg de système de certification forestière», Certification Schème for Sustainable Forest besser bekannt ënner der Ofkierzung PEFC. Management», qui fait partie du système de Dësen zertifiéiert déi nohalteg Gestioun certification le plus important du monde, le unhand vu Standarden, déi eng Forstwirtschaft «Programme pour la reconnaissance de système de no ekologeschen, sozialen a wirtschaftleche certification forestière», plus connu sous l’abréviation Krittären erméiglecht. PEFC. Le PEFC certifie la gestion durable à l’aide de standards qui permettent une sylviculture tirant profit des Haut droen d’Initiative vun der Vereenegung Lëtzebuerger avantages écologiques, sociaux et économiques des forêts. Privatbësch, wat Sensibiliséierung, Weiderbildung an Zertifikatioun ugeet, hir Friichten. D’Privatbëschbesëtzer gi mat Aujourd’hui, les efforts de sensibilisation, de formation continue méi Begeeschterung a Fachwëssen un d’Aarbecht a kennen déi et de certification entrepris par l’asbl Lëtzebuerger Privatbësch Engagementer, déi dat mat sech bréngt. Och de Prinzip vun der portent leurs fruits. Non seulement, l’intérêt et le savoir-faire Nohaltegkeet ass hinne bewosst. Et geet drëm, de Bësch op que les propriétaires forestiers portent à leur bien et aux eng Manéier ze notzen, dass déi zukünfteg Generatiounen en engagements que celui-ci implique a augmenté, mais le principe an deem selwechten, wann net an engem besseren Zoustand de la durabilité leur est aussi familier. Il s’agit d’exploiter la forêt virfannen. de façon à ce que les générations futures puissent en profiter dans le même, voire dans un meilleur état.

10 De Bësch, dat ass do, wou dat La forêt est à la fois lieu de wäertvollt Réimaterial Holz production de cette matière entsteet, wou Déieren a Planzen renouvelable qu’est le bois, hire Liewensraum fannen a lieu de vie précieux pour animaux wou Mënschen hikommen, et plantes et lieu de loisir et de fir ze schaffen oder sech ze travail pour l’homme. Grâce à entspanen. Wa mer respektvoll a une gestion respectueuse et verantwortlech dermat ëmginn, responsable, le bois de kann d’Holz aus eise Bëscher mat nos forêts peut être utilisé de guddem Gewësse benotzt ginn. bonne conscience.

D’Bëschbesëtzer huelen een Engagement op sech, dat déi ganz C’est un engagement qui concerne la société entière que Gesellschaft ugeet, an déi meescht vun hinne maachen dat prennent sur eux les propriétaires forestiers privés, qui, ne nieweberufflech. Mee déi Ustrengunge sinn derwäert, well et l’oublions pas, exercent leur activité le plus souvent pendant geet och ëm d’Liewensqualitéit an d’Gesondheet vun deenen, leurs loisirs. Mais l’effort vaut bien la peine, puisque la qualité déi no eis kommen. de vie et la santé des générations futures sont en jeu.

Lëtzebuerger Privatbësch 2, am Foumichterwee L-9151 Eschdorf T: 89 95 65-10 E: [email protected] www.privatbesch.lu

11 Eng Plaz fir fort­- an Refuge unzekommen et évasion De Bësch, vun der Realitéit Le rôle de la forêt, an d’Fantasie du réel à l’imaginaire

Fir d’éischt hu mer missten doheem bleiwen. Mir hunn eis an de D’abord, il fallut rester chez soi. Se cloîtrer entre ses murs qui, au véier Maueren agespaart, bis déi eis bal erdréckt hunn. Duerno fil des jours, semblèrent se rapprocher et menacèrent finalement krute mer erlaabt, eraus Loft schnapen ze goen, awer ëmmer de nous écraser. Ensuite, on nous permit de sortir prendre l’air, à nëmmen ee Steeworf vum Haus ewech. Spéider hu se eis un condition de ne pas trop s’éloigner de notre domicile de plus d’un d’Häerz geluecht, Vakanz doheem ze maachen. Do hu mer séier jet de pierre. Plus tard, il nous fut recommandé de passer nos festgestallt, dass mer ënnert deene Konditiounen, op d’mannst, vacances sans quitter le pays. Force est de constater qu’à ces wat d’Distanzen ugeet, net wäit géife kommen. conditions, les possibilités d’évasion, du moins pour ce qui est des distances, sont plutôt limitées. Den Dram vum Ausbriechen awer léisst eis einfach net lass. A well et an dëse Pandemieszäite keen Entkomme gëtt, géife Pourtant, en temps de pandémie, le rêve d’évasion devient mer eis am Léifsten zréckzéien, iergendwou, wou et sécher récurrent. Ou plutôt, à défaut, fait place au besoin de se réfugier ass. Obwuel mer jo wëssen, dass et néierens eng absolut en un lieu sûr, tout en ayant conscience qu’une protection Sécherheet gëtt. Och wann de Kierper agespaart bleift, kënnte absolue est illusoire, et de compenser l’emprisonnement du mer vun do aus wéinstens eiser Fantasie an eise Gedanke corps par l’imagination, le divertissement, l’envol de la pensée. fräie Laf loossen. Dichter an Denker hu sech queesch uechter Les poètes et écrivains de toutes les époques se sont consacrés d’Joerhonnerte mat esou Gedanke befaasst: Boccaccio, Edgar à ce phénomène, comme Boccace, Edgar Allan Poe ou Thomas Allan Poe oder Thomas Mann, fir nëmme si ze nennen. Mann.

12 Sou geeschteg Befreiungsschléi hunn et an eisem Ländchen À ce jour, l’imaginaire de notre si petit pays n’a pas (encore) fait (nach) net an déi grouss Literatur gepackt. Mee an deem son entrée dans la grande littérature. Mais dans le trésor des räiche Schaz vu Soen a Legenden, déi et bei eis gëtt, ass et contes et légendes populaires dont nous disposons, le rôle de dacks de Bësch, deen déi gesichte Plaz vum Fortkommen an ce lieu de refuge et d’évasion tant convoité, c’est la forêt qui le Ukommen anhëlt. Mee wann an de klassesche Märercher à la détient. Elle y est omniprésente et, contrairement à celle des «Routkäppchen» oder «Hänsel a Gréidel» ëmmer nëmme ganz contes de fées classiques, comme «Le petit chaperon rouge» allgemeng vum Bësch rieds geet, kréie mir meeschtens zimmlech ou «Hansel et Gretel», on a pris soin de la rendre clairement genee, unhand vun Uerts- a Flouernimm, Baachen oder anere identifiable grâce à la mention de lieu-dits, de cours d’eau ou Prezisiounen erkläert, wou déi Geschichten aus de Bicher vum d’autres indications géographiques. Nicolas Gredt an Edmond de la Fontaine sech zougedroen hunn. Cette précision que l’on peut admirer dans les fameux recueils Dat ass kee Wonner, wann ee bedenkt, dass d’Groussherzogtum de Nicolas Gredt ou d’Edmond de la Fontaine n’a rien d’étonnant: fréier een eenzegt grousst Bëschgebitt war, dat nëmmen le territoire du Grand-Duché n’était autrefois qu’une vaste hei an do vun Dierfer, Felder a Wisen ënnerbrach gouf. De étendue forestière entrecoupée ça et là de villages, de champs Geschichtenerzieler, deen owes an der Uucht seng Nolauschterer et de pâturages. Le narrateur qui, durant les longues soirées wollt bei der Staang halen, war gutt beroden, net just vum d’hiver, voulait tenir en haleine son audience avec ses histoires, «groussen däischtere Bësch» ze braddelen. Hien hat et faisait donc bien de préciser l’endroit où elles eurent lieu, gréisstendeels mat Baueren ze dinn, déi hir Géigend kannt d’autant plus qu’il avait à faire à des paysans qui avaient les hu wéi hir Täsch, an déi mat Sécherheet nogefrot hätten, wat deux pieds sur terre. fir eng Plaz hien dann domat géif mengen. Cependant, pragmatisme paysan à part, la Ofgesi vun där Buedemstännegkeet bleift forêt reste un univers mythique où la rêverie de Bësch awer eng Welt fir sech, eng Welt vu est permise et le raisonnement rationnel Mythen, an där d’Dreemen erlaabt ass an dat suspendu. logescht Denken opgehuewen. Dans l’imaginaire, elle devient scène d’incidents insolites, de Hei geschéie Saachen, déi de Verstand net erkläre kann, hei rencontres funestes ou de spectacles terrifiants, exerçant son begéint an erlieft ee Schlëmmes, an alles, wat ee sech doriwwer pouvoir enchanteur sur le caractère des récits. Il est vrai qu’ils erzielt, huet säin eegenen Zauber. Lëschteg geet et kaum zou étaient rarement amusants, ces récits qu’on prenait jadis au an deenen Erzielungen, déi d’Leit fréier, egal wéi ausgefale se pied de la lettre, si extraordinaires qu’ils fussent. waren, Wuert fir Wuert gegleeft hunn. En effet, le chevalier sans tête errant dans les bois du De Ritter ouni Kapp, deen duerch de Mariendall geeschtert, Marienthal, le feu follet dansant sur les berges de l’Eisch, les d’Iirliicht, dat laanscht d’Äisch danzt, d’Wiichtelcher aus de lutins des Mamerleeën et autres créatures fantastiques – Mamerleeën an all déi aner, dat waren nämlech net nëmme tout ce monde faisait non seulement partie d’une mythologie Geschëpfer aus enger uraler Mythologie, Iwwerreschter aus ancienne, vestiges de croyances païennes datant de la nuit des heednescher Zäit, mee si hunn och am reelle Liewe vun eisen temps, mais menait une existence bien réelle dans la vie de Urgrousselteren eng Roll gespillt. Et wollt kee bei Vollmound nos ancêtres. On évitait de traverser le bois les nuits duerch de Bësch goen, et huet een d’Kräiz de lune pleine, on faisait le signe de croix gemaach, wann een op bestëmmte en passant certains endroits, on Plaze koum, an et huet ee sech vu se tenait à l’écart des sources verwonschene Quellen an alem maudites et des ruines Gemaier ewechgehalen hantées – et, malgré – an trotz all deene ces précautions, on Virkéierungen huet continuait d’avoir een nach ëmmer peur. gefaart.

Zeechnungen: © Marc Angel-Romera

13 Dat feieregt Holzscheet Den Éinergrëndchen La bûche en feu , matzen am Simmer Bësch, war eng vun deene Plazen, déi een an L’Éinergrëndchen, situé au milieu de la forêt der Zäit léiwer ëmgaangen ass, wann een net de Septfontaines, était un de ces lieux qu’on wollt ee Gehurels héieren ewéi vun honnert préférait contourner respectueusement. Car Stëmmen, ee gespenstesche Chouer, deem säi on y entendait jadis des hurlements émis par Gesang tëscht de Beem gehaalt huet an duerch des centaines de voix, qui résonnaient entre Muerg a Schank goung. Enges Nuets koumen les arbres pour former un chœur fantomatique zwee Wanderer hei laanscht. Si waren an uni dans un chant déchirant. Une nuit, deux- hiert Gespréich verdéift, bis op eemol ee Stéck voyageurs longèrent l’endroit maudit, plon Holz, dat gebrannt huet, riicht op si zougeflu gés dans une conversation animée, lorsque koum. Déi zwee onvirsiichteg Kärelen hunn soudain, ils furent arrêtés par une bûche en - d’Kéier gemaach an d’Been an de Grapp geholl. flammes qui volait vers eux. Les deux impru Eenzock war de Spektakel eriwwer, an déi dents rebroussèrent chemin et fuirent à toutes zwéi stoungen erëm um Wee fir op Simmer, jambes. L’apparition disparut aussitôt et ils se wéi wann näischt gewiescht wier. retrouvèrent sur le chemin de Septfontaines, comme si de rien n’était.

Ass et, fir sech dës Urangscht auszedreiwen, dass d’Leit Serait-ce pour exorciser cette peur ancestrale que soir pour soir, sech owes beim Feier een deene aneren iwwertraff hu mat près du feu, on se surpassait mutuellement à faire le rapport de Erliefnesser a Mëssgeschécker, déi hinne widderfuer sinn oder ce qu’on avait vécu ou entendu, de colporter rumeurs, aventures déi si vun aneren erzielt kruten, an deen vu Kéier zu Kéier ou mésaventures en leur attribuant à chaque séance une méi grujeleg Detailer ugehaange goufen? Gëtt een d’Angscht tournure plus menaçante? Allège-t-on la peur en la partageant? besser Meeschter, wann ee se deelt? A wat fir ee Pleséier hunn Et quel plaisir l’audience y prenait-elle? Sans doute est-il d’Nolauschterer doru fonnt? Dat muss ongeféier deselwechte comparable au plaisir que prend le public de nos jours à regarder Pleséier si wéi wann een hautdesdaags ee Grujelfilm kuckt. un film d’horreur.

14 Déi Erzielunge ware meeschtens ganz einfach gestréckt, ouni Etant donné leur caractère de faits divers, ces histoires n’avaient groussaarteg Intrig. Et sollte jo reell Virfäll sinn, dofir goung et pas forcément besoin d’intrigue particulière. Il suffisait de les virun allem drëm, se sou realistesch wéi méiglech erëmzeginn. pourvoir de détails réalistes pour les rendre crédibles. Comme Sou wéi déi heiten: celle que voici:

Dee wëlle Jeeër vu Gëtzen Le chasseur sauvage de Goetzingen De Wee vu Kapellen op Gëtze féiert duerch ee Le chemin de Capellen à Goetzingen traverse grousse Bësch, dee fréier ënnert dem Numm une vaste forêt, connue jadis sous le nom de Féitzbësch bekannt war. Wann der an der Féitzbësch. Si vous empruntez ce chemin vers Nuecht do ënnerwee sidd, kënnt der d’Beem minuit, vous entendrez les arbres craquer héiere kraachen, wéi wann dee ganze Bësch all comme si la forêt entière allait s’écrouler d’un Moment géif an e Koup falen. Ee jonkt Meedche moment à l’autre. Une jeune fille inconsciente war, ouni opzepassen, nuets an déi Géigend qui passait par là en pleine nuit fut persécutée geroden a gouf vun engem onheemleche Jeeër par un mystérieux chasseur accompagné mat zwee rosenen Hënn verfollegt. Réischt wéi de deux chiens. Le spectre n’abandonna sa hatt zu Gëtzen ukoum, huet déi gespenstesch poursuite qu’à l’entrée de Goetzingen. Mënschejuegd opgehalen.

Wien elo mengt, sou liichtgleeweg kënnten nëmme primitiv an Surtout, n’allez pas supposer que cette prétendue ingénuité était ongebilte Mënsche sinn, deen iert sech! Et brauch ee just un le propre d’une population fruste et ignorante! Pensez plutôt déi iwwerdriwwen an onverstänneg Reaktiounen ze denken, aux réactions surexcitées et fantasques que suscita l’apparition déi dës lescht een eenzele Wollef ausgeléist huet, deen an récente d’un loup solitaire dans nos campagnes. Et plus eiser Regioun opgedaucht war. Mol ganz ofgesinn dovun, généralement, les théories de conspiration, plus absurdes les dass déi sëlleg Konspiratiounstheorien, eng méi verréckt wéi unes que les autres, qui foisonnent ces jours-ci sur les médias déi aner, déi zur Zäit an de soziale Medie verbreet ginn, net sociaux, sont-elles vraiment l’expression d’une société à l’abri de wierklech den Ausdrock vun enger Gesellschaft sinn, déi all l’irrationnel? Rappelez-vous qu’à l’époque, les forêts étaient au Awerglawen iwwerwonnen hätt. Et soll een net vergiessen, dass moins peuplées de loups, d’ours et de qui sait quels prédateurs deemools an eise Bëscher Wëllef, Bieren an aner Raubdéieren aussi réels que les brigands qui guettaient le long des chemins aus Fleesch a Blutt ënnerwee waren, net ze schwätze vun pour délester le voyageur égaré de ses modestes possessions.

15 Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER Habscht (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp Koerich www.letzebuergwest.lu Mamer Mersch Steinfort

deene Raiber, déi laanscht d’Weeër op der Lauer louchen, fir Lieu de refuge et d’évasion à la fois, la forêt protège les jiddwerengem, deen hinnen an d’Gräpp gelaf ass, seng puer persécutés, bons ou méchants, que les feuillages et la Aarmséilegkeeten ofzeknäppen. pénombre rendent invisibles, et dissuade les persécuteurs, pour qui les troncs et les buissons sont des obstacles. Eng Plaz fir fortzekommen a fir ënnerzekommen, dat war Prisonniers en cavale, villageois assiégés ou malfrats chargés de Bësch nach ëmmer fir déi, déi verfollegt ginn, egal ob de butin, tous en profitent depuis la nuit des temps. gutt oder béis. Tëscht de Blieder an an de Schieter kann ee sech verstoppen; d’Beem an d’Hecken hënneren deen, deen Jadis, les ermites y construisaient leur humble demeure sous un hannendru leeft. Fortgelafe Prisonéier, Bewunner vu belagerten rocher ou dans une grotte, afin de pouvoir mener une vie dans Dierfer, Verbriecher mat hirem Raubgutt, si all maachen dovu la solitude et la contemplation en se nourrissant de baies et de Gebrauch. racines. Leur présence est souvent attestée par une chapelle érigée en leur honneur. Eremiten hu sech deemools mat deem Wéinegen, dat si gebraucht hunn, ënnert engem Fiels oder an enger Plus tard, les réfractaires, lors de la Deuxième Guerre mondiale, Grott ageriicht, fir kënnen ee Liewen a Meditatioun an y construisirent leurs abris souterrains, préférant, au pire, mourir Ofgeschiddenheet ze féieren a sech vu Bëschfriichten a de faim ou de froid plutôt que de se soumettre au joug nazi. Wuerzelen z’ernieren. Do wou si sech opgehalen hunn, gesäit Poètes et artistes se sont depuis toujours retirés sous les een haut nach un deene Kapellen, déi hei an do hinnen zu feuillages pour fuir les banalités de la vie quotidienne et trouver, Éieren opgeriicht goufen. dans la lueur crépusculaire et le chant des oiseaux, l’inspiration Spéider, am zweete Weltkrich, hunn d’Refraktären hier libératrice. Et si nous avons cité plus haut deux exemples ënnerierdesch Heipen am Bësch gebaut an hunn esou éischter de contes somme toute assez austères, en voici un dont le den Doud a Kaf geholl, wéi sech dem Nazijoch z’ënnerwerfen. romantisme laisse rêveur. Poeten a Kënschtler hu sech nach ëmmer gären heihin zréckgezunn, fir de Banalitéite vum Alldag de Réck ze dréinen an am Schiet vun de Bamkrounen, ëmgi vu Villerchersgesang, vun der Inspiratioun gekësst ze ginn. Als Beispill dofir hei eng Geschicht, déi, am Verglach zu deenen zwou virdrun, déi romantesch Säit an all Mënsch misst zum Klénge bréngen.

16 De Minnesänger Le troubadour Au Méchelsbierg, près de Greisch, vivait un Um Méchelsbierg, bei Gräisch, huet ee jonke jeune musicien que l’on appréciait dans les palais Museker gelieft, dee wéinst senger Konscht a comme dans les foyers les plus modestes pour Frëndlechkeet an deene aarmséilegsten Heipe son art et sa gentillesse. Or, non loin de là se grad esou wëllkomm war wéi an deenen dichtegste dressait un sinistre château où vivait le terrible Schlässer. Net wäit vun do stoung eng däischter Ludolph avec son entourage. Lorsqu’un jour, le Buerg, op där dee schreckleche Ludolph mat senger gentil troubadour se promenait en forêt, perdu Band gelieft huet. Enges Daags, wéi de Kënschtler dans ses pensées, Ludolph et ses compagnons lui ganz a Gedanke verdéift duerch de Bësch gezunn barrèrent le chemin, trainant avec eux une jeune ass, koum op eng Kéier de Ludolph mat senge fille qu’ils avaient enlevée sur leur tournée. wëlle Gesellen him entgéint. Si ware grad vun engem Raubzuch erëm an hunn e jonkt onschëllegt Toi, viens au château! l’interpellait le brigand. Meedche matgeschleeft. Il faut que tu remontes le moral à cette poulette, qu’on puisse s’amuser ce soir. Du muss mat op d’Buerg kommen! huet de Ludolph geruff. Du solls dat ondurrent Dickelchen hei Peu héroïque, le troubadour tenta de s’enfuir, opmonteren, fir dass mir eis kënnen ameséieren. mais les bandits l’eurent vite rattrapé et menacèrent de l’emmener de force. De Minnesänger war keen Held. Hien huet probéiert fortzelafen, mee d'Raiber haten hie séier erëm a Je suis perdu! gémit le jeune homme. Seul un sinn op hie lassgaangen. ange pourra me sauver! À peine avait-il prononcé ces mots, qu’un être céleste surgit, lui ordonna Ech si verluer, huet dee jonke Mann gejéimert. Lo de se cacher dans les buissons et prit l’apparence kann nëmme méi een Engel mech retten! Knapps du musicien. hat hien ausgeschwat, do stoung och schonn esou een Engel virun him. Deen huet hien ugestallt, Ainsi déguisé, l’ange accompagna les brigands sech am Gestraich ze verstoppen, huet selwer sans résister. dem Museker seng Gestalt ugeholl an ass mat der Le soir, une grande fête eut lieu au château, où le Raiberband gaangen. vin coulait à flots. Ludolph fit venir le prétendu Owes gouf et op der Buerg ee grousst Fest an eng troubadour pour divertir ses hôtes. Celui-ci zolidd Saufecht. De Ludolph huet nom Minnesänger accorda sa lyre et entonna un chant tel que geruff, fir dass dee sollt d’Gäscht ameséieren. Den nulle oreille humaine n’avait entendu jusque- Engel huet seng Leier gestëmmt an ugefaange là. Ludolph et ses compagnons restèrent cloués mat sangen, mat enger Stëmm, wéi nach ni ee sur leurs chaises comme paralysés, pendant mënschlecht Ouer si ze héiere krut. De Ludolph a que l’ange saisit la jeune fille, déploya ses ailes seng Geselle bloufe wéi ugeneelt op hire Still sëtzen, gigantesques et s’envola dans les airs avec elle. wéi den Engel seng riseg Flilleken ausgebreet Derrière eux, le château partit en flammes et huet a mam Meedchen um Aarm fortgeflunn ass. disparut en enfer, emportant tous ses habitants. Hannerun goung d’Buerg a Flamen op an ass mat Le jeune troubadour, qui avait observé le all deenen, déi do gelieft hunn, an der Häll versonk. spectacle depuis sa cachette, ne se remit jamais Dee jonke Minnesänger, deen deem Ganze vu senger de cette épreuve. Stopp aus nogekuckt hat, sollt sech dovunner Un jour, des bergers le trouvèrent mort au bord ni méi erkréien. Enges Daags hu Schéifer hien de l’Eisch. Lorsqu’ils voulurent l’emporter, dout bei der Äisch fonnt. Wéi si de Kierper wollte le cadavre était tellement lourd qu’il leur fut mathuelen, war déi sou schwéier, datt si se net vun impossible de le transporter. Ils l’enterraient der Plaz geréckelt kruten. Dofir hu si hien einfach sur place et érigèrent une chapelle qui s’y trouve do begruewen an iwwert dem Graf eng Kapell encore. opgeriicht, déi haut nach do steet.

Romantik ass dëser Deeg kaum gefrot. An awer konnt een Il faut bien avouer que le romantisme n’est pas le trait de an där bosseger Zäit vum Confinement op de Bëschpied caractère marquant de notre ère. Toutefois, lors de cette période Spadséiergänger begéinen, vun deenen een den Androck hat, bizarre qui fut celle du confinement, on pouvait rencontrer sur les dass se de Bësch grad eréischt am Gaang wieren z’entdecken. chemins des promeneurs qui semblaient découvrir la forêt pour Vläicht hate si am onbaarmhäerzege Rhythmus vun hirem la première fois. Sans doute, le rythme du sempiternel «auto, Alldag vergiess, dass et, ee Kazesprong vun doheem ewech, boulot, dodo» les avait-il fait oublier que, non loin de chez eux, eng Plaz gëtt, wou een der Monotonie entkënnt: eng Plaz fir ils pouvaient trouver un endroit leur permettant d’échapper à la fortzekommen a fir unzekommen. monotonie du quotidien: un lieu de refuge et d’évasion.

17 Am Ufank Au commencement war den Hieselter était le noisetier Vu Kraider, Bieren an aneren Herbes, baies et autres Delikatessen délicatesses

Dass der Natur hier Reserven net onerschëpflech sinn, ass Les réserves de la nature ne sont pas inépuisables, nous le scho laang gewosst! Dat beweist zum Beispill eng Ordonnance savons depuis longtemps. Pour exemple, une ordonnance de aus dem Joer 1617, an där et ëm den Ëmgang mam Bësch am l’an 1617 se réfère à l’usage des ressources de la forêt au Herzogtum Lëtzebuerg geet. Duché de Luxembourg. Fir d’Leit vun deemools war de Bësch dat, wat fir eis haut Jadis, la forêt était pour les gens ce que le supermarché de Supermarché ass, erkläert de Marc Parries. Si hu sech représente pour nous aujourd’hui, explique Marc Parries. On se zerwéiert mat allem, wat se gebraucht hunn, fir z’iessen, ze servait de tout ce qu’il fallait pour manger, chauffer, construire… hëtzen, ze bauen… Dat gouf mat der Zäit zu engem existenzielle À la longue, cela devenait un problème existentiel pour la Problem fir de Bësch! Well am Géigesaz zum Supermarché hu forêt, puisque la forêt ne se réapprovisionnait pas aussi vite sech d’Rayonen hei net einfach esou nogefëllt. Dofir hunn déi que les rayons d’un supermarché. C’est pourquoi les autorités deemoleg Autoritéite kloer an detailléiert festgehalen, wat a wéi de l’époque définirent de façon claire et détaillée quelles vill vun deem Räichtum huet däerfen erausgeholl ginn a wat fir denrées étaient à disposition des gens, respectivement quelles Mëttelen an Instrumenter dofir zougelooss waren. quantités et quels moyens étaient permis.

18 Fotoen: Maggy Backes

En cette matinée pluvieuse, le garde-forestier et préposé de la nature et des forêts me reçoit au Centre Mirador à Steinfort, en compagnie de Maggy Backes, experte en plantes sauvages et leur utilisation. Nous sommes installés autour d’une grande table en bois, à l’étage en-dessous du bureau d’accueil. À côté, l’installation d’un nouvel ordinateur cause un certain va-et-vient. Imperturbable, Marc Parries poursuit. Après l’époque glaciaire, le premier arbuste à se répandre partout en Europe, c’était le noisetier, suivi du bouleau, puis peu à peu d’autres espèces d’arbres. Ce sont des processus que nous pouvons observer aujourd’hui encore sur des clairières dans la forêt à des échéances beaucoup plus courtes. Les paysages n’étaient pas clairement délimités, les passages de la forêt au paysage ouvert étaient progressifs. Surfaces arborées, buissons et landes s’entremêlaient. L’influence de l’homme sédentaire sur cette nature fait partie de l’histoire culturelle. Maggy Backes prend la parole. De Fierschter a Preposé fir Natur a Bësch empfänkt mech Il n’y avait pas de prairies telles que nous les connaissons un engem verreente Moien am Centre Mirador zu Stengefort, aujourd’hui. Le bétail a non seulement trouvé sa nourriture zesumme mat der Maggy Backes, Fachfra fir wëll Planzen dans les prairies, mais a également été conduit dans la forêt an alles, wat een domat ka maachen. Mir sëtzen un pour manger des glands, du hêtre ou de l’herbe. engem schwéieren hëlzenen Dësch, ee Stack ënnert dem Empfangsraum. Et ass e bësse Gedeessems dobannen, en La tradition des pâturages forestiers perdurait en ce qui neie Computer gëtt grad installéiert. De Marc Parries léisst concerne les porcs, au Sud de l’Espagne et au Portugal, elle sech net stéieren an hëlt wäit aus, fir seng Behaaptung existe encore. Pour l’hiver, on récoltait des graminées et des z’ënnermaueren. feuilles servant de nourriture au bétail. À défaut de paille, on coupait de la bruyère. No der Äiszäit, also viru méi wéi 10.000 Joer, war deen éischte Strauch, dee sech iwwer ganz Europa ausgebreet huet, den Hieselter. Spéider koume Bierken an aner Bamaarten derbäi. Dat si Prozesser, déi een iwwregens, a vill méi kuerzen Zäitraim, och haut nach op Kahlflächen am Bësch ka beobachten. D’Landschafte waren net kloer ënnerdeelt, d’Grenzen tëscht Bësch an offenem Land ware fléissend. Fläche mat Beem, Gestraich an Heed sinn aneneen iwwergaangen. Wéi de Mënsch, nodeems e siesshaft gi war, an dës Landschaften agegraff huet, ass Deel vun eiser Kulturgeschicht. D’Maggy Backes mellt sech zu Wuert. Et goufe keng Wisen wéi mir se haut kennen. D’Véi huet net nëmmen an de Wisen säi Friesse fonnt, mee ass och an de Bësch gelooss ginn fir Eechelen, Buchakeren oder Kräider ze friessen. Mat de Schwäin gouf déi Traditioun vun de Bëschweeden nach laang fortgesat, a Südspuenien a Portugal souguer bis haut. Fir de Wanter hunn d’Leit Gras gerappt a Blieder gesammelt, fir d’Béischten ze fidderen. Stréi gouf et keent, amplaz dovu gouf Heed geschnidden.

19 Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER Habscht (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp Koerich www.letzebuergwest.lu Mamer Mersch Steinfort

Fir richteg misst dat lëtzebuergescht Wuert «Bësch» am Pour être correct, le mot luxembourgeois «Bësch» désigne Däitschen net mat «Wald», mee mat «Busch» iwwersat ginn, plutôt une sorte de maquis (all.: Busch/Gebüsch) qu’une erkläert de Fierschter. D’Beem ware vill méi niddereg, hate keng fûtaie proprement dite, déclare le garde-forestier. Les arbres richteg Stämm. Dofir hunn déi einfach Leit och beim Baue keng étaient beaucoup moins hauts, sans véritables troncs. Dès déck Dunne benotzt, mee Geflechter aus dënnen Äscht fir hir lors, en construction, les gens simples ne disposaient pas de Diecher a Plaffongen. Virun 200 Joer, wou dozou och nach vill grosses poutres, mais fabriquaient une sorte de clayonnage Holzkuel gebraucht gouf, koum et ëmmer rëm zu Kahlschlag, an pour les plafonds et les toitures. Il y a deux siècles, au temps d’Holz hat knapps Zäit nozewuessen. fort du charbon de bois, le déboisement était fréquent, le bois parvenant à peine à repousser. Souwäit den historeschen Exkurs. Wat mir modern Mënschen an der Natur sichen – frësch Loft, Sports- an Après cet encart historique, venons-en aux temps modernes. Entspanungsméiglechkeeten – huet näischt méi mat all deem Ce que la nature représente pour nous aujourd’hui – air frais, ze dinn. possibilités de sports ou de détente – n’a plus aucun rapport Déi Relatioun, déi d’Mënsche fréier zum Bësch haten, avec ce qu’elle représentait pour nos ancêtres. ass net méi déiselwecht. Et ass, wéi wa mer eis friem gi La relation entre l’homme et la forêt a changé, un peu wieren. comme celle d’un couple en crise. D’Symbios tëscht Mënsch a Bësch erëm hierzestellen, dat ass Améliorer cette relation, rétablir la symbiose, c’est ce qui tient à der Planzenexpertin Maggy Backes hiert Uleies. cœur à Maggy Backes, experte en plantes. Hir Kenntnisser iwwer Bieren, Kraider, Wuerzelen, Bléien… Sa connaissance sur les baies, les herbes, les racines, les an alles, wat een domat ka maachen, huet si sech a fleurs et de tout ce qui peut être fait avec, elle l’a acquis lors de Weiderbildungscoursen iwwer Kraiderpedagogik, Natur- a formation sur la pédagogie à base de plantes, la pédagogie de Wildnispedagogik an Ethnobotanik zougeluecht. la nature et de la faune et l’ethnobotanique.

20 Dass een aus Eechele ka Miel oder Kaffi, aus bestëmmte Kraider Tubak maachen, kennt ee vläicht nach aus Erzielungen iwwer schwéier Zäiten. Vun der Maggy Backes kann ee gewuer ginn, wéi dat geet. An och, wéi een aus Spackelter, der Fruucht vun der Heckerous (rosa rugosa) net nëmmen Téi a Gebeess, mee souguer eng Zooss kann hierstellen, déi dem Ketchup gläicht. Gedréchent Spackelterkäre schmaachen iwwregens no Vanill. Eng Fréijoerszalot léisst sech aus jonke Blieder zesummestellen, woubäi d’Bucheblieder ee besonnesch erfrëschenden, liicht sauere Goût hunn. Beim Hielenter (sambucus nigra) kënne souwuel d’Bléien am Fréijoer, wéi d’Friichten am Hierscht zu engem Sirop verschafft ginn, deen, mat Waasser verdënnt, als Erfrëschungsgedrénks oder waarm, mat engem Schotz Wäin oder Drëp, als Mëttel géint Erkältung geschat gëtt. Och jonk Dänneschëss ginn, mat Kandiszocker vermëscht, ee Sirop, dee fréier géint de «Bloen Houscht» zum Asaz koum. Kraider wéi de Wëlle Batteralzem (artemisia vulgaris) oder À en croire les récits du temps jadis, en périodes difficiles, d’Gonnelrief (glechoma hederacea) goufe gereechert, fir no on fabriquait de la farine ou du café à base de glands, Krankheetsfäll d’Haiser ze desinfizéieren. A wann dobäi nawell du tabac à base de certaines herbes. Comment cela gutt Laun konnt opkommen, da war dat eng Niewewierkung fonctionne, Maggy Backes en sait plus long, et son savoir ne vun deene bloelzegen Dämp, déi bei deene Reecherprozesser s’arrête pas là. entstoungen. Ainsi, le fruit de l’églantier (rosa rugosa), appelé Spackelter Dëst sinn nëmmen e puer Beispiller vun deem, wat de en luxembourgeois, sert de base, non seulement à une «Supermarché Bësch», der Maggy Backes no, alles ze bidden tisane ou une confiture, mais aussi à la préparation d’une huet. Obwuel, dat mam Supermarché wëllt si net esou stoe sauce semblable au ketchup, alors que les noyaux du loossen. Spackelter ont un goût de vanille. On peut composer une salade printanière de jeunes feuilles, celles de l’hêtre présentant un goût rafraîchissant légèrement acide. Quant au sureau (sambucus nigra), les fleurs s’utilisent au printemps aussi bien que les fruits en automne pour réaliser un sirop qui, mélangé à l’eau, sert de boisson rafraîchissante ou, réchauffé avec un peu de vin ou d’eau-de-vie, constitue un bon remède contre le rhume. Les jeunes pousses de sapin réduits au sucre candi donnent, eux aussi, un sirop, utilisé jadis contre la coqueluche. Le fumage d’herbes comme l’armoise (artemisia vulgaris) ou la lierre terrestre (glechoma hederacea), qui servaient en principe à désinfecter une maison après une maladie, pouvait provoquer occasionnellement une bonne humeur soudaine, due aux effets secondaires de la fumée bleuâtre qui en émanait. Voilà seulement quelques exemples de tout ce que le «supermarché» de la forêt peut offrir si on écoute Maggy Backes. Quoique, pour ce qui est du supermarché, l’experte n’est pas tout à fait d’accord.

21 Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER Habscht (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp Koerich www.letzebuergwest.lu Mamer Mersch Steinfort

D’Kenneléiere vun deem Räichtum, dee mer an der Natur fannen, muss un ee respektvollen a virsiichtegen Ëmgang domat gekoppelt sinn. Op hire geféierte Wanderunge bréngt si d’Leit léiwer derzou, genee ze kucken, wat ronderëm si am Gestraich, am Laf, um Buedem alles geschitt. «Elo gesinn ech dat mat aneren Aen!» ass ee vun deene Sätz, déi si dacks vun hire Gäscht ze héiere kritt. D’Gefor, dass de Bësch kënnt ausgeraibert ginn, hält sech souwisou a Grenzen: fir zum Beispill aus Buchecker Ueleg ze maachen, sinn net nëmme speziell Techniken a Kenntnisser, mee virun allem vill Gedold néideg. An déi gehéiert bekanntlech hautdesdaags net onbedéngt zu eise Stäerkten. Trotzdeem weist de Fierschter drop hin, dass och déi rechtlech Aspekter net ëmmer kloer sinn. Ëmmerhin si 55% vun eise Le savoir sur les richesses de la nature doit Bëscher a Privatbesëtz (méi zu dësem Thema op S. 8). Sou ass aller de pair avec une attitude respectueuse et et ee Gewunnechtsrecht, dass een am Bësch kann Pilzer consciente. sammelen, allerdéngs huet de Gesetzgeber do eng Limitt vun engem Kilo pro Persoun gesat. Ee kommerziellen Interêt däerf Elle préfère inciter les gens à bien observer ce qui se net verfollegt ginn. Allgemeng ginn déi Bëschniewenotzungen passe autour d’eux, dans les buissons, les feuillages am neie Code forestier gereegelt. Iwwert deen Text befënnt am ou sur le sol. «Maintenant, je vois les choses d’un autre Moment de Staatsrot. oeil!», tel est le constat de nombreux participants de ses randonnées guidées. Ofgesinn dovunner huet ee souwisou besser, d’Fangere vu verschiddene Planzen ewechzeloossen, wann ee se net kennt, Le risque d’une surexploitation de la forêt est de toute well si kënne gëfteg sinn oder Krankheeten iwwerdroen. façon minime. Produire de l’huile à base de faines, par exemple, requiert des techniques et des connaissances Een Thema, dat zum Bësch gehéiert wéi den Amen zum Gebiet, spécifiques – et une large dose de patience. De nos jours, ass gläichzäiteg eent, bei deem d’Geeschter sech scheeden: c’est sur ce dernier point que nous risquerons d’échouer. dat vun der Juegd. Meng Gespréichspartner huelen et allebéid geloossen. Ceci dit, le garde-forestier tient cependant à signaler que les aspects légaux concernant ces denrées ne sont pas toujours très clairs. Il ne faut pas oublier que 55% de nos forêts se trouve en propriété privée (cf article page 8). Ainsi, c'est un droit coutumier que l'on peut récolter des champignons dans la forêt, cependant, le législateur a fixé une limite d'un kilo par personne. Tout intérêt commercial étant interdit. En général, les usages forestiers seront réglementés dans le nouveau Code Forestier. Le Conseil d'État procède actuellement à la révision de ce texte. D’autre part, il est déconseillé de toucher à certaines plantes sans les connaître, puisqu’elles risquent d’être vénéneuses ou transmettre des maladies. Sujet indissociable de celui de la forêt, la chasse divise les esprits. Mes interlocuteurs le prennent avec sérénité.

22 Et ass jiddwerengem fräigestallt, Fleesch z’iessen oder net, Tout le monde est libre de manger de la viande ou non, affirme mengt d’Planzenexpertin. Ëmmer méi Leit entscheede sech fir ee l’experte en plantes. Beaucoup de gens se décident pour un Kompromëss, andeems si manner Fleesch konsuméieren, dofir compromis en consommant moins de viande, mais en veillant awer op Qualitéit an novollzéibar Produktiounsweeër Wäert leeën. à la qualité et à des chemins de production retraçables. An sech dann och emool zu Wëld entscheeden. Logiquement, le gibier est une option. Deem stëmmt de Marc Parries zou. Marc Parries est d’accord. Wa mer vun aartgerechter Déierenhaltung schwätzen: Parlons d’élevage respectueux, il me semble que le et gëtt wuel kaum Déieren, déi méi een aartgerecht bien-être du gibier n’est pas à mettre en question. Liewe féieren ewéi d’Wëld. De plus, raisonne Maggy Backes, il existe de Ausserdeem, iwwerleet d’Maggy Backes, gëtt très bonnes recettes de gibier en combinaison et eng Partie wonnerbar Rezepter, mat Wëld a avec des plantes forestières… Bëschplanzen… On pourrait certes en parler encore pendant Sécher géif et och dozou nach vill ze soen. des heures. Entre-temps, le calme règne Mee et ass roueg ronderëm eis ginn. De autour de nous. L’ordinateur est installé, Computer ass installéiert, d’Mëttesstonn midi a sonné. Se pourrait-il que, comme c’est huet ugefaangen. Vläicht fänkt och bei Iech, le cas pour moi, cette conversation vous ait léif Lieser, nodeems Dir dës Säite gelies hutt, ouvert l’appétit? de Mo sou lues u mat grommelen.

Spakelterkompott compotte de fruits de l’églantier Mullebutzegebees (Friichte vum Wäisdar)

confiture de cenelles(fruit des aubépines) rosa canina 1 kg Spakelter / fruit de l’églantier crataegus Geléierzocker / sucre gélifiant 400 g Mullebutzen / cenelles Spakelter opschneiden, Kären eraushuelen a versuergen / 1kg Äppel / pommes découper les fruits de l’églantier, retirer les noyaux et garder les Geléierzocker / sucre gélifiant Opkachen matt Wasser oder e bessi Äppeljus / porter à ébullition wéineg Äppeljus / un peu de jus de pommes avec de l’eau ou du jus de pommes Mullebutzen wäschen, Äppel schielen / laver les cenelles, Puréieren / réduire en purée éplucher les pommes matt e bessi Zocker no Geschmaach kënn een et afréieren als an zesummen matt e bessi Äppeljus opkachen bis se mëll „Mus“ fir an Zoossen asw. oder weider akachen no Gewicht zu sin ~15-20 Minuten / porter à ébullition avec un peu de jus Gebees, matt Geléierzocker wéi op der Packung steet fir op de pommes jusqu’à ce qu’elles soient tendre d’Schmier mé och fier an Zoossen a bei Wëld ouni Zocker fir passéieren, weien an entspriechend Zocker derbäi man / akachen matt Wäin / avec un peu de z.B. op eng Pizza oder égouter, peser et ajouter du sucre à son goût sucre, selon le goût, on peut le congeler en tant que mousse pour le mettre dans des sauces etc. ou continuer l’ébullition Méi Infoen op / plus d’informations sur: en ajoutant du sucre gélifiant (comme indiqué sur l’emballage) www.facebook.com/WensleydaleLuxembourgWellWollegLandschaft/ jusqu’à obtenir de la marmelade pour tartiner, ajouter dans pour une sauce ou à déguster avec du gibier. Sans sucre p. ex. mettre sur une pizza ou réduire avec du vin

23 LEADER Projets

Fotoen: Autisme Luxembourg asbl.

Archives Régionales Numérisées Loosst är historesch a kulturell Dokumenter, Digitalisez et sécurisez gratuitement vos documents déi vu lokalem a regionalem Interessi sinn gratis historiques et culturels d’intérêt local et régional! digitaliséieren a schützen!

• Dir sidd eng Associatioun, • Dir besëtzt Dokumenter • Vous êtes une association • Vous possédez des déi aktiv ass an der (Fotoen, Videoen, Filmer, active dans la recherche documents (photos, vidéos, Recherche an am Erhalt vun Diaen, Bicher, Revuen, et la préservation de films, dias, livres, revues, Dokumenter bezüglech dem Bulletinen, Postkaarten documents relatifs au bulletins, cartes postales historeschen a kulturellen, & geografesch Karten, patrimoine historique et & géographiques, objets lokalen a regionalen Ierwen aner Objeten), déi culturel, local et régional divers…) représentatifs (z. B. Geschichtsfrënn, charakteristesch si fir (p. ex.: amis de l’histoire, d’une époque, d’une Fotoclub, kulturell eng Epoch, e Brauch oder clubs photo, associations coutume ou d’une Associatioun…) eng al lokal Traditioun, culturelles…) tradition locale ancienne, typesch oder spezifesch d’évènements locaux • Dir sidd Member vun • Vous êtes membre d’une lokal Evenementer aus ärer caractéristiques ou enger berodender commission consultative Regioun, d’Geschicht vum spécifiques de votre région, Kulturkommissioun an culturelle communale Handwierk an der lokaler de l’histoire artisanale et enger Gemeng Industrie... • Vous êtes actif au sein industrielle locale… • Dir sidd aktiv an engem d’un musée disposant de …dank dem LEADER Projet …alors, grâce au projet Musée, deen iwwer collections d’intérêt local ou ARNU kënnt dir haut LEADER ARNU, vous disposez Kollektioune vu lokalem a régional gratis op professionell a aujourd’hui gratuitement regionalem Interessi verfügt spezialiséiert Ënnerstëtzung • Vous êtes un citoyen d’un soutien professionnel et • Dir sidd e Bierger, dee an der Digitaliséierung an am passionné et impliqué spécialisé dans la digitalisation passionéiert an implizéiert laangfristegen Erhalt vun ären dans la préservation de et la préservation à long terme am Erhalt vum kulturellen Donnéeën, Dokumenter an la mémoire culturelle de vos données, documents et an historesche Gediechtnes Objete vun historeschem a et historique de votre objets d’intérêt historique vun ärer Regioun ass kulturellem Interessi zielen. région (photographe, et culturel. (Fotograf, Modellbauer, maquettiste, chercheur, Dësen innovative Projet Ce projet innovant, prévu pour Chercheur, Historiker, historien, documentaliste, ass fir 2020 an 2021 2020 et 2021, est cofinancé Dokumentalist, Sammler, collectionneur, artisan d’art, virgesinn a gëtt kofinanzéiert par l’Union européenne Konschthandwierker, architecte…) vun der Europäescher (FEADER), Ministère de Architekt…) Unioun (FEADER), dem l’Agriculture et l’ensemble

24 Landwirtschaftsministère an Den Digitaliséierungsprozess des communes, membres des Le processus de digitalisation alle Gemengen, déi Member gëtt no den internationale divers Groupes d’Action Locale est réalisé selon les standards vun de verschiddene lokalen Standarden an no den (GAL). internationaux et selon les Aktiounsgruppe (LAG) sinn. recommandéierte Norme vun normes recommandées par Ce projet s’inscrit également den nationalen Operateure les opérateurs nationaux actifs Dëse Projet stëmmt sech dans une démarche de realiséiert, déi aktiv an de dans les divers domaines de och mam Service de la concertation avec le Service verschiddene Beräicher vum la préservation du patrimoine coordination générale de de la coordination générale Erhalt vum kulturellen an culturel et historique. A terme, la stratégie numérique du de la stratégie numérique du historesche Patrimoine sinn. les données numérisées patrimoine culturel national patrimoine culturel national du sont donc techniquement vum Kulturministère of. Spéiderhi kënnen déi Ministère de la Culture. intégrables dans des bases de digitaliséiert Donnéeën Den Träger vum Projet ass Il est porté par l’association données nationales et même an déi national wéi och Autisme Luxembourg AUTISME Luxembourg, déjà européennes. europäesch Datebanken a.s.b.l., eng Associatioun déi active dans le domaine de la technesch integréiert ginn. Les données numérisées schonn aktiv am Beräich vun digitalisation et de l’archivage sont mises à disposition du der Digitaliséierung an der Déi digitaliséiert Donnéeë ginn notamment pour diverses requérant, sur un support Archivéierung ass, besonnesch dem Antragsteller elektronesch communes et institutions informatique physique p.ex. fir verschidde Gemengen an op engem physesche Support nationales. clef USB ou dématérialisé. Au national Institutiounen. z.B USB Stick, oder an digitaler Les documents et supports terme du projet, les prestations Form zur Verfügung gestallt. Dokumenter an proposés à la digitalisation, de digitalisation continueront à Ënnerlagen, privater Um Enn vum LEADER Projet de nature privée ou être proposées afin de pouvoir oder ëffentlecher Natur, gëtt den Digitaliséierungs­ publique, doivent présenter suivre le projet, cependant sur déi fir Digitaliséierung service op Basis vun engem une dimension d’intérêt base d’un service payant. proposéiert ginn, musse Bezuel-Service weider collectif et local. Tous Des séances publiques vu kollektivem a lokalem ugebueden. De Projet, deen les sujets qui pourraient d’information supplémentaire Interessi sinn. Eligibel sinn an der Pilotphas ageleet gouf, représenter une trace de sur le projet seront organisées all Sujeten, déi eng Spuer kann domat weidergefouert vie communautaire à faire prochainement dans chaque vu Gemeinschaftsliewen ginn. connaître et à préserver opweisen an den pour les générations à venir, région. Votre bureau LEADER Deemnächst ginn an all nokommende Generatioune peuvent être éligibles. régional peut vous informer Regioun zousätzlech ëffentlech sollen erhale bleiwen. sur les dates et lieux de ces Informatiounssëtzungen iwwert Les documents ou supports séances. Avis aux amateurs! Si ginn enger qualitativer de Projet organiséiert. Äre proposés feront l’objet d’une a quantitativer Selektioun regionale LEADER Büro kann sélection qualitative et ënnerzu fir beschtméiglech der Iech iwwer Datum an Uert vun quantitative afin de garantir Dimensioun vun ëffentlechem dëse Sëtzungen informéieren. au mieux la dimension Interessi Rechnung ze droen Avis aux amateurs! d’intérêt public et la prise en an e Maximum vu Projeten considération d’un maximum an der Pilotphas LEADER ze de projets durant la phase berécksiichtegen. pilote LEADER.

Kontakt / Contact: LEADER Lëtzebuerg West AUTISME Luxembourg Asbl 1, rue de l’Eglise Atelier de digitalisation “Back-Office” L-7481 Tuntange 1, am Trëmel T: 26 61 06 80 23 L-8706 Useldange E: [email protected] T: 266 233 54 www.letzebuergwest.lu E: [email protected] www.autisme.lu

25 LEADER Projets Text: Lisa Jacqué Fotoen: Fro de Bauer asbl

Fro de Bauer

Zwee Joer laang huet de Fir dat éischt Trimester hu mir Le projet LEADER Fro au cours de l’année pour LEADER-Projet Fro de Bauer e flotte Saisonalkalenner, deen de Bauer (Demande à approfondir le sujet. gedauert – vu September 2018 d’Kanner selwer mat Hëllef vu l’agriculteur) a duré deux Pour le premier trimestre, bis September 2020. Duerch Stickere kënnen ausfëllen. Dat ans, de septembre 2018 à nous avons élaboré un déi immens Ënnerstëtzung vun ass eng Aufgab, déi sech iwwert septembre 2020. Grâce au calendrier des saisons, que den dräi LEADER-Regioune dat ganzt Schouljoer zitt. soutien formidable des trois les enfants remplissent eux- Lëtzebuerg West, Mëllerdall an régions LEADER Lëtzebuerg Fir dat zweet Trimester hu mir mêmes à l’aide d’étiquettes. Éislek konnte mir vill op d’Been West, Mëllerdall et Éislek, eng Broschür erschafft, déi C’est un exercice qui couvre stellen, fir de Kanner aus dem nous avons pu réaliser déi dräi Haaptberäicher vun l’intégralité de l’année Cycle 4 d’Landwirtschaft erëm de nombreuses actions der Landwirtschaft ofdeckt: scolaire. Pour le deuxième méi nozebréngen. pour faire mieux connaître Kéi, Schwäin, Hénger an den trimestre, nous avons rédigé l’agriculture aux enfants. Dat éischt Joer hu sech Akerbau. Natierlech ass och une brochure qui explique an deenen dräi LEADER- nach e klengen Tutorial dran, La première année, 39 les principaux domaines de Regiounen am ganzen 39 wou d’Kanner selwer kënne classes du cycle 4 de l’agriculture: vaches, cochons, Grondschoulklassen aus dem probéieren, hiert Uebst a Geméis l'enseignement fondamental poules et culture des champs. Cycle 4 ugemellt. Dat war e unzeplanzen. Dës Broschür se sont inscrites dans les Elle contient également un ganz stressegt Joer, well mir hu ass den Highlight am zweeten trois régions LEADER. C’était petit tutoriel, permettant aux misse gläichzäiteg de Programm Trimester, awer et muss och une année très stressante, enfants d’essayer eux-mêmes ausschaffen an d’Klassen decidéiert ginn, wéi e Betrib car nous avons dû élaborer de planter des fruits et des besiche goen. Am zweete d’Klass wëll am drëtten le programme et en même légumes. Cette brochure Schouljoer hu sech 44 Klassen Trimester kucke goen. temps rendre visite aux est l’élément central du ugemellt fir matzemaachen. classes. Au cours de la deuxième trimestre, mais il deuxième année scolaire, faut également se décider All Klass gëtt wärend engem 44 classes souhaitaient sur le choix de l’exploitation ganze Schouljoer begleet, participer. agricole que la classe souhaite wat bedeit, dass all Trimester visiter au cours du troisième e Cours vun ongeféier zwou Chaque classe est trimestre. Stonnen an de Klasse gehale accompagnée pendant gëtt. Ausserdeem kréien toute l’année scolaire, ce qui En effet, le troisième trimestre d’Klassen och ëmmer kleng signifie qu’un cours d’environ commence par une visite Aufgaben, déi se wärend dem deux heures est tenu dans d’une exploitation agricole. Joer solle maachen, fir sech les classes chaque trimestre. C’est toujours un beau nach méi mam Thema ze Les classes reçoivent aussi moment de voir la joie dans les beschäftegen. de petits exercices à faire yeux des enfants, par exemple

26 Wéi schonn ugedeit, geet dat Externen dierfen an d’Schoulen quand ils peuvent toucher travailleur avec elles. Pour drëtt Trimester mat enger eran. Aus dësem Grond hu une vache, pour beaucoup cette année scolaire, nous Visitt op engem Bauerebetrib mir mat verschiddene Klassen d’entre eux pour la première espérons trouver le moyen de un. Dat ass ëmmer e schéine Zoom-Konferenzen ofgehalen, fois. Après notre excursion, recommencer directement. Moment, fir d’Freed an de fir trotzdeem nach e bësse nous nous rencontrons une Nous avons la chance que Kanner hiren Aen ze gesinn, kënne mat hinnen ze schaffen. dernière fois en classe pour le ministère de l’Agriculture wa si zum Beispill eng Kou Ze hoffen ass, dass mir fir dat discuter de l’excursion. Nous souhaite continuer de kënnen upaken, wat fir vill vun kommend Schouljoer e Wee examinons aussi les labels, soutenir notre projet, ce qui hinnen déi éischte Kéier ass. fannen, fir direkt erëm kënnen ce qu’ils promettent et les nous permet d’intervenir No eisem Ausfluch gesi mir ze starten. labels qui existent dans notre au pays entier à compter eis dann eng leschte Kéier pays. Nous avons également Elo hu mir d’Chance, dass de septembre 2020. Sans an der Klass, wou iwwert préparé une petite brochure de Landwirtschaftsministère la grande aide initiale de dësen Ausfluch geschwat sur ce sujet. eise Projet wëll weiderhin LEADER, nous n’aurions pas gëtt. Mir kucken eis awer och ënnerstëtzen, wouduerch mir Cette année scolaire était pu réaliser ce projet. Nous nach un, wat Labele sinn, ab September 2020 landeswäit bien sûr très particulière: profitons de l’occasion pour wat se verspriechen a wéi agéiere kënnen. Ouni déi super à partir du 17 mars, nous dire encore une fois un grand eng mir hei am Land hunn. Starthëllef vum LEADER hätte ne pouvions plus nous merci! Nous espérons que Dëst maache mir och erëm mir dëst net kënne realiséieren. rendre dans les écoles, qui nous pourrons continuer à mat Hëllef vun enger klenger Dofir un dëser Plaz nach eng ont dû fermer à cause du élargir le projet, afin que les Broschür. Kéier e grousse Merci! Mir COVID-19. Pendant tout ce consommateurs retrouvent Natierlech war dëst hoffen, de Projet nach weider temps, nous avons tourné un rapport avec l’agriculture Schouljoer e ganz extrat: Ab kënnen auszebauen, dass un grand nombre de vidéos, et sa signification. dem 17. Mäerz konnte mir d’Konsumenten erëm méi e qui peuvent maintenant être net méi an d’Schoule goen, Bezuch zu der Landwirtschaft utilisées comme matériel well dës wéinst dem Covid-19 an hirer Bedeitung kréien. dans les classes. Lorsque hu missen zougemaach ginn. les écoles ont réouvert leurs Wärend der ganzer Zäit hu portes, il n’était toujours pas mir vill Videoe gedréint, déi possible pour les personnes elo ëmmer als Bildmaterial externes d’y entrer. Pour an de Klasse genotzt kënne cette raison, nous avons ginn. Wéi d’Schoulen erëm organisé des conférences par opgemaach hunn, huet Zoom avec plusieurs classes trotzdeem nach ëmmer keen pour pouvoir continuer de

27 LEADER Projet Text: Caroline Kohl aus dem Mëllerdall Fotoen: Caroline Martin, Liz Hacken

Holz vun hei: «Holz vun hei»: Dat lokaalt Holz nei entdeckt redécouvrir le bois local

Usprochsvoll Wanderweeër, déi duerch grouss Bëscher mat Des sentiers de randonnée exigeants, qui mènent à travers impressionante Fielsformatioune féieren, dat ass typesch fir de grandes forêts avec des formations rocheuses impression- d’Regioun Mëllerdall. Et kann een de Bësch awer och aus enger nantes, voilà ce qui est typique pour la région du Mullerthal. On anerer Perspektiv gesinn – aus der ekonomescher Siicht. Hie peut toutefois aussi envisager la forêt depuis une perspective liwwert eis eng wäertvoll Ressource: Holz. différente – du point de vue économique. Elle nous livre une ressource précieuse: le bois. Ronn 39% vun der Fläch vun der Regioun si mat Bësch bedeckt. Et handelt sech dobäi haaptsächlech ëm Lafbësch*, déi Environ 39% de la surface de la région sont couverts de forêts. heefegst Bamaart ass d’Bich. Il s’agit principalement de forêts de feuillus* et le type d’arbre le plus fréquent est le hêtre. Ewéi och am Rescht vum Land geet e groussen Deel vum Holz an den Export, fir duerno iwwer laang Ëmweeër erëm um Comme dans le reste du pays, une grande partie du bois est europäesche Marché ze landen. exporté, pour revenir finalement sur le marché européen après de longs détours. Fir dësem Trend entgéintzewierken, koum am Kader vum transnationale LEADER-Projet Forest Project (2012-2014) Pour contrer cette tendance, dans le cadre du projet LEADER d’Iddi op, d’Holz aus de Bëscher an der Regioun Mëllerdall méi transnational Forest Project (2012-2014), l’idée a été ze valoriséieren a gläichzäiteg eng Ekonomie vun de kuerze lancée de valoriser davantage le bois des forêts de la région Weeër ze ënnerstëtzen. E wichtege Schrëtt war d’Entwécklung du Mullerthal et de soutenir en même temps une économie vun der Kennzeechnung „Holz vun hei“. Domat gouf lokaalt aux chemins courts. Une étape importante a été franchie par Holz, wat an der Ëmgéigend verschafft gouf, markéiert. le développement de la certification «Holz vun hei» qui désigne Wichteg Partner dobäi waren d’Gemengen an d’ANF mat hire le bois local qui a été travaillé dans la région. Des partenaires Fierschteren, déi Holzkonstruktioune wéi z. B. Gelänner a Bänke importants étaient les communes et l’ANF avec ses gardes

28 mat engem Brennstempel „Holz vun hei“ versinn an esou zu forestiers, qui ont apposé un tampon de marquage à chaud «Holz enger méi grousser Visibilitéit bäigedroen hunn. vun hei» aux constructions en bois, telles que les balustrades et les bancs et contribué ainsi à une meilleure visibilité. 2018 huet den Natur- & Geopark Mëllerdall decidéiert, op dëser Basis opzebauen, an huet de LEADER-Projet Holz En 2018, le Natur- & Geopark Mëllerdall a décidé de lancer le vun hei lancéiert. Zil vum Projet ass et, d’Charta ronderëm projet LEADER «Holz vun hei» sur cette base. Le but du projet est d’Kennzeechnung „Holz vun hei“ ze iwwerschaffen an d’Regioun de remanier la charte du Holz vun hei et de faire connaître la Mëllerdall als „Holzregioun“ bekannt ze maachen. Weider région du Mullerthal comme «région du bois». D’autres volets sont wichteg Volete sinn d’Zesummenaarbecht mat de verschiddenen la collaboration avec les différents acteurs du secteur du bois, Acteuren aus dem Holzsecteur wéi dem Wood Cluster an den tels que le Wood Cluster et les entreprises qui travaillent le bois holzveraarbechtende Betriber esou wéi d’Sensibiliséierung ainsi que la sensibilisation des consommateurs. Celle-ci se fait à vun de Konsumenten. Dëst am Kader vu Workshope awer och travers des ateliers mais aussi en montrant au grand public tout andeems een dem breede Publikum weist wat alles kann aus ce qui peut être produit à partir du bois local. lokalem Holz hiergestallt ginn. C’est pourquoi le Natur- & Geopark Mëllerdall a décidé de faire Dofir huet den Natur- & Geopark Mëllerdall sech mat Jailbird cause commune avec Jailbird. Cette initiative permet aux détenus zesummegedoen. Dës Initiativ gëtt den Detenuen aus dem du centre pénitentiaire de Givenich d’avoir une occupation fixe et Giwenecher Prisong d’Geleeënheet, enger fester Beschäftegung favorise ainsi leur réinsertion dans la société. Le résultat est une nozegoen an esou hir Reinsertioun an d’Gesellschaft ze ligne de gadgets comportant e. a. des porte-clés et des figurines fërderen. Entstanen ass eng flott Gadgetslinn mat ë. a. Porte- d’animaux fabriqués exclusivement en bois des forêts régionales. cléen an Déierefiguren aus Holz vun hei. Et gëtt sech awer Le projet ne se limitera pas aux gadgets, une ligne de meubles net nëmmen op Gadgete beschränkt, och eng Miwwellinn ass est également prévue. Elle est réalisée en coopération avec une an der Maach. Si gëtt a Kooperatioun mat engem Betrib aus der entreprise de la région et sera présentée cet automne. Enfin, Regioun realiséiert a soll am Laf vun dësem Hierscht virgestallt l’idée est venue de présenter aux consommateurs un catalogue ginn. Last but not least ass och d’Iddi opkomm, dem Konsument de meubles d’extérieur qui pourront ensuite être commandés e Katalog mat Miwwele fir de Bausseberäich ze presentéieren, chez des entreprises régionales. déi spéider bei regionale Betriber kënne bestallt ginn. Les chemins courts, la traçabilité des produits, des matières Kuerz Weeër, d’Traçabilitéit vun de Produiten, nohalteg durables et le soutien des entreprises locales – ces thèmes Materialien an Ënnerstëtzung vu lokale Betriber – dës Theme deviennent de plus en plus importants et il existe un grand ginn ëmmer méi wichteg a grad am Beräich vum Holzsecteur potentiel dans le secteur du bois. En conclusion: affaire ass vill Potenzial do. An deem Sënn: Affaire à suivre ... à suivre ... * Lafbësch: Bësch mat Beem, déi Blieder hunn * Forêt de feuillus: forêt d’arbres à feuilles

29 Dëst an dat / En bref

Service “Pick-up” an Retour ouni Kontakt Online Reservatioun: www.a-z.lu Retrait - Noriicht ofwaarden, max. 3 Schaffdeeg Är Commande läit an engem Stoffsak mat Ärem Numm am Gang vum Lieshaus. Retour vun de Medie 7/24 an der RETOURBOX virum Lieshaus oder an der Box am Gang wärend den Ëffnungszäiten. Weider Informatiounen an aktuell Ëffnungszäite fannt Dir op: www.mierscher-lieshaus.lu oder kommt bis laanscht a loosst Iech et erklären, wéi et geet. Vergiesst Är Masque net!

Services «Pick-up» et retour sans contact

Réservation en ligne via www.a-z.lu: LIBRARY Retrait - attendez notre message, max. 3 jours ouvrables La commande se trouve dans un sac en tissu muni de votre nom à l’entrée du Lieshaus. Retour des médias à l’entrée du Lieshaus, ou 7/24 dans la RETOURBOX devant la bibliothèque. Pour plus d’informations: www.mierscher-lieshaus.lu ou demandez des explications sur place. N’oubliez pas de porter un masque!

D’Mireille Scheid ass nei D’Sophie Kohner Projetsgestionnärin beim Office ass nei Projets­ Regional du Tourisme Zentrum/ gestionnärin bei Westen vum interregionale der Landakademie LEADER-Projet Kurze Qualitätswanderwege an ersetzt d’Sandy in der Region Guttland an ersëtzt de Max Fischer. Mir wënschen Zacharias. Mir wënschen d’Mireille häerzlech d’Sophie häerzlech wëllkomm. wëllkomm. Mireille Scheid, nouvelle gestionnaire de projet de l’Office Sophie Kohner est la nouvelle gestionnaire Régional du Tourisme Centre/Ouest, qui remplace Max Zacharias, de projet de la Landakademie. Elle remplace s’occupe du projet LEADER interrégional Kurze Qualitätswege in Sandy Fischer. Nous lui souhaitons la bienvenue! der Region Guttland. Nous lui souhaitons la bienvenue!

Sidd Dir interesséiert reegelméisseg informéiert ze ginn wat beim LEADER Lëtzebuerg West sou leeft? Da mellt Iech fir eis Newsletter un!

Etes-vous intéressés à recevoir régulièrement des informations sur le programme LEADER Lëtzebuerg West? Alors abonnez-vous à notre Newsletter!

www.letzebuergwest.lu E: [email protected]

30 Opruff: Appel: Wat maachen ech mat Que faire de la der Woll vu menge Schof? laine de mes moutons?

Wat maachen ech mat menger Woll? Ech weess net Qu’est-ce que je fais de ma laine? Je ne sais pas où la livrer, wouhin dermat, geheien se awer och net gären ewech. mais je ne voudrais pas la jeter non plus. C’est une question Dës Fro kréien ech ëmmer erëm gestallt vu Schofsziichter. que les éleveurs de moutons me posent fréquemment. Wou fannen ech regional Woll, ass déi zweet Fro, déi sech Où peut-on trouver de la laine régionale? en est une Handwierksleit a Konschtschafender stellen? deuxième, que se posent les artisans et les artistes. Zil vun dësem Opruff: Objectif de cet appel: • Zesummebrénge vu Schéifer a Wollveraarbechter, • Rassembler ceux qui élèvent des moutons et ceux qui egal op Hobby, hallef Professionell oder Professionell utilisent et transforment la laine, qu’ils soient amateurs, am Beräich Isolatioun, Konschthandwierk an Handwierk semi-professionnels ou professionnels, des domaines de (Spënner, Wiewer, Filzer, Designer etc.) l’isolation, de l’artisanat et de l’artisanat d’art (filateurs, • Valoriséiere vun der regionaler Woll tisserands, feutriers, designers etc) • Mise en valeur de la laine régionale Ursprong vun dësem Opruff: • D’Woll huet hire Wäert an deene leschten 100 Joer verluer Origine de l’appel: a si ass fir de Schofsziichter éischter eng Laascht, wéi dass • Au cours du siècle passé, la laine a perdu en valeur. hien eppes dervun huet. D’Käschte fir ee Schof ze schieren, Aujourd’hui, elle constitue plutôt une charge qu’un atout si méi héich wéi de Präis deen hie fir ee Vlies vum Schof kritt. pour l’éleveur, puisque les coûts de la tonte sont plus élevés • Woll gouf bis elo an eisem Land gesammelt an duerno a que le prix que rapporte la toison. China transportéiert, vu wou si dann als fäerdegt Produkt • Récemment, la laine était collectée chez nous, puis erëm zréck an eis Geschäfter kennt. transportée en Chine, pour en revenir sous forme de produit • Mir stellen eis haut keng Froe méi doriwwer, wou eist fini dans nos magasins. Gezei hierkënnt a wéi en Impakt d’Hierstellung vu Stoff, • Nous ne nous questionnons plus quant à la provenance dat meeschtens net méi aus Naturfasere besteet, op de nos vêtements, ni à l’impact de la fabrication de tissus, d’Waasser, d’Land, Loft an awer och eis Gesondheet composés rarement de fibres naturelles, sur l’eau, l’air, mais (Schuedstoffer) huet. aussi sur notre santé (substances nocives). • Et gëtt eng grouss Nofro no regionaler Woll, déi a verschiddene Il est important de faire transformer la laine au niveau Woll- an Designgeschäfter erëm ugebuede gëtt. régional. Au Luxembourg et en Grande Région, il existe des Wichteg ass, d’Woll regional verschaffen ze loossen. Et ginn initiatives pour relancer une production régionale de laine et och schonn hei am Land an an der Groussregioun Initiative créer la «filière laine». fir regional Produkter aus Woll erëm hierzestellen an „d’filière laine„ opzebauen. Sidd Dir interesséiert, un engem regionalen Si vous êtes intéressé(e) à participer à un groupe de Aarbechtsgrupp deelzehuelen, fir zesummen ze kucken, travail régional afin de déterminer la nature de la laine wéi eng Woll mir an der Regioun hunn a wéi mer déi présente chez nous et d’en faire un usage régional, kënne regional gebrauchen? Da mellt Iech beim: adressez-vous à:

Maggy Backes Maggy Backes E: [email protected] T: 621 294 162 E: [email protected] T: 621 294 162 www.facebook.com/WensleydaleLuxembourgWellWollegLandschaft/ www.facebook.com/WensleydaleLuxembourgWellWollegLandschaft/

La laine, c’est: Woll ass: - une ressource naturelle renouvelable - eng natierlech erneierbar Ressource - durable - nohalteg (laang haltbar) - biodégradable (azote) - biodegradabel (Steckstoff) - thermo-régulateur - thermoreguléierend

31 Wei eng Déiere liewen an eise Bëscher? Erkennt dir d’Spuere vun de verschidden Déieren? Quels animaux vivent dans nos forêts? Reconnaissez-vous les traces des différents animaux?

A B C D

Schéckt eis Äer Äentwert bis den 1.12.2020 eran a gewannt e flotte Souvenir aus der Regioun. Envoyez-nous votre réponse jusqu’au 1.12.2020 et gagnez un beau souvenir de la région. LEADER Lëtzebuerg West 1, rue de l’Eglise L-7481 Tuntange E: [email protected]

D’Léisung vum Quiz an der leschter Ausgab / Solution du quiz de la dernière édition: 1. ANTI-GASPI 2. ECOBOX 3. LOKAL & SAISONAL akafen

Hei déi glécklech Gewënner / Voici les heureux gagnants: Mme Christine Weisgerber vu Rolleng - 1. Präis - Corbeille Distillerie Gansen-Diseviscourt aus dem Fënsterdall Mme Sofia Drakau vun Duelem - 2. Präis -Bong vu 35€ - Pépinière Loschetter zu Tënten A. Miller-Ensch vu Miersch - 3. Präis - Corbeille - Kasshaff vu Rolleng

32 Regionalmagasinn n°23 Garnich LEADER Habscht (partie Septfontaines) Lëtzebuerg West Magazine régional n°23 Helperknapp Koerich www.letzebuergwest.lu Mamer Mersch Steinfort

Troisvierges

Weiswampach

Heinerscheid

Wincrange

Clervaux

Munshausen

Hosingen

Eschweiler Wilwerwiltz

Consthum

Winseler

Kautenbach Hoscheid Putscheid

Wiltz

Vianden Goesdorf

Lac-Haute-Sûre

Fouhren Bourscheid Bastendofrf Esch-Sûre

Boulaide Neunhausen

Heiderscheid Erpeldange

Diekirch

Feulen Bettendorf Reisdorf

Wahl Grosbous

Ettelbruck Rambrouch Ermsdorf Mertzig Beaufort

Schieren Berdorf

Vichten Medernach Colmar-Berg Bettborn Echternach Nommern Waldbillig

Bissen Consdorf Redange Rosport Larochette Ell Useldange Heffingen Mersch Mompach Fischbach Bech

Saeul Beckerich

Manternach Lintgen Mertert Helperknapp Junglinster Biwer

Lorentzweiler Habscht / Septfontaines

Regioun Betzdorf Steinsel Grevenmacher Koerich LEADER Kopstal Niederanven Flaxweiler Walferdange Lëtzebuerg Steinfort

Mamer West Schuttrange

Strassen Garnich Sandweiler Wormeldange Luxembourg

Lenningen Clemency Bertrange

Contern Stadtbredimus Dippach

Hesperange

Bascharage Waldbredimus Leudelange Reckange/Mess Bous

Petange Remich Weiler-la-Tour Roeser Dalheim

Mondercange

Differdange Sanem Wellenstein Bettembourg Frisange Mondorf Schifflange

Esch-Alzette Remerschen

Bumerange Kayl Dudelange

Rumelange LEADER Garnich Lëtzebuerg West Habscht (partie Septfontaines) Helperknapp Koerich Mamer Mersch Steinfort

Europäischer Landwirtschaftsfonds für die Entwicklung des ländlichen Raumes: Hier investiert Europa in die ländlichen Gebiete