ARI LW AR A Z K

INFORMATOR TOWARZYSTWA PRZYJACIÓ£ KALWARII ZEBRZYDOWSKIEJ NR 1 ROK 2007 KALWARIARZ

Nr 1 ROK 2007

INFORMATOR TOWARZYSTWA PRZYJACIÓ£ KALWARII ZEBRZYDOWSKIEJ KALWARIARZ

Nr 1 ROK 2007

INFORMATOR TOWARZYSTWA PRZYJACIÓ£ KALWARII ZEBRZYDOWSKIEJ KALWARIARZ Szanowni Pañstwo! Drodzy Przyjaciele Kalwarii Zebrzydowskiej! INFORMATOR TOWARZYSTWA PRZYJACIÓ£ KALWARII ZEBRZYDOWSKIEJ Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej oddaje w Wa- sze rêce pierwszy numer informatora pod tytu³em ”Kalwariarz”, bo Redakcja: tak siebie nazwa³ najwiêkszy Pielgrzym kalwaryjski papie¿ Jan Pawe³ Stanis³aw Dobroski II. W tym numerze przedstawiona zostanie historia Towarzystwa Ma³gorzata Kasprzyk Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej oraz materia³y z sympozjum Maciej Malec zorganizowanego w 390. rocznicê fundacji i lokacji miasta Kalwaria Stanis³aw Sypniewski Zebrzydowska. W nastêpnych zeszytach bêd¹ zamieszczane zarówno informacje o sprawach bie¿¹cych naszego miasta, jak Ok³adka: Maciej Malec, Krzysztof Kopacz i o jego historii. Szczególna uwaga bêdzie zwrócona na ludzi Fotografie: Maciej Malec, Jacek Pasternak tworz¹cych historiê naszej „ma³ej ojczyzny”. SK£AD I DRUK: NASZA OFICYNA Krzysztof Kopacz, Wadowice, os. XX-lecia 12/20 Wiele kalwaryjskich rodów zas³uguje na ich upamiêtnienie. tel./fax: (0) 33 823 40 47, kom.: (0) 602 437 097, Z tego wzglêdu zwracamy siê z proœb¹ do mieszkañców miasta e-mail: [email protected] i gminy o udostêpnienie wspomnieñ o swoich przodkach. W dzia³aniu tym wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ nauczyciele i uczniowie Nak³ad: 150 szt. szkó³ z terenu naszej gminy bior¹cy udzia³ w Sesjach Naukowych M³odzie¿y „Ocaliæ od Zapomnienia”. Wiele referatów zosta³o ju¿ opublikowanych w „Wiadomoœciach Kalwaryjskich”. W nowym Wydano w ramach zadañ zleconych Towarzystwu Przyjació³ informatorze znajdzie siê równie¿ miejsce na opracowania Kalwarii Zebrzydowskiej przez Radê Miejsk¹ finansowanych m³odzie¿y, pedagogów, a tak¿e innych osób zwi¹zanych z Kalwari¹ z bud¿etu Gminy Kalwaria Zebrzydowska. Zebrzydowsk¹ i okolicznymi miejscowoœciami.

Tematyka „Kalwariarza” oscylowaæ bêdzie równie¿ wokó³ wytyczania tras spacerowych i wycieczkowych. Publikowana bêdzie te¿ poezja i proza autorów zwi¹zanych z naszym mias- teczkiem. Liczymy i czekamy na opinie oraz propozycje w ka¿dy czwartek ISBN 978-83-926411-0-0 na spotkaniach TPKZ, a tak¿e na uwagi wk³adane do skrzynki umieszczonej przy drzwiach wejœciowych do naszego lokalu. Wydawca: Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Zarz¹d 34 - 130 Kalwaria Zebrzydowska Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii ul. Mickiewicza 2 Zebrzydowskiej

3 KALWARIARZ Szanowni Pañstwo! Drodzy Przyjaciele Kalwarii Zebrzydowskiej! INFORMATOR TOWARZYSTWA PRZYJACIÓ£ KALWARII ZEBRZYDOWSKIEJ Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej oddaje w Wa- sze rêce pierwszy numer informatora pod tytu³em ”Kalwariarz”, bo Redakcja: tak siebie nazwa³ najwiêkszy Pielgrzym kalwaryjski papie¿ Jan Pawe³ Stanis³aw Dobroski II. W tym numerze przedstawiona zostanie historia Towarzystwa Ma³gorzata Kasprzyk Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej oraz materia³y z sympozjum Maciej Malec zorganizowanego w 390. rocznicê fundacji i lokacji miasta Kalwaria Stanis³aw Sypniewski Zebrzydowska. W nastêpnych zeszytach bêd¹ zamieszczane zarówno informacje o sprawach bie¿¹cych naszego miasta, jak Ok³adka: Maciej Malec, Krzysztof Kopacz i o jego historii. Szczególna uwaga bêdzie zwrócona na ludzi Fotografie: Maciej Malec, Jacek Pasternak tworz¹cych historiê naszej „ma³ej ojczyzny”. SK£AD I DRUK: NASZA OFICYNA Krzysztof Kopacz, Wadowice, os. XX-lecia 12/20 Wiele kalwaryjskich rodów zas³uguje na ich upamiêtnienie. tel./fax: (0) 33 823 40 47, kom.: (0) 602 437 097, Z tego wzglêdu zwracamy siê z proœb¹ do mieszkañców miasta e-mail: [email protected] i gminy o udostêpnienie wspomnieñ o swoich przodkach. W dzia³aniu tym wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ nauczyciele i uczniowie Nak³ad: 150 szt. szkó³ z terenu naszej gminy bior¹cy udzia³ w Sesjach Naukowych M³odzie¿y „Ocaliæ od Zapomnienia”. Wiele referatów zosta³o ju¿ opublikowanych w „Wiadomoœciach Kalwaryjskich”. W nowym Wydano w ramach zadañ zleconych Towarzystwu Przyjació³ informatorze znajdzie siê równie¿ miejsce na opracowania Kalwarii Zebrzydowskiej przez Radê Miejsk¹ finansowanych m³odzie¿y, pedagogów, a tak¿e innych osób zwi¹zanych z Kalwari¹ z bud¿etu Gminy Kalwaria Zebrzydowska. Zebrzydowsk¹ i okolicznymi miejscowoœciami.

Tematyka „Kalwariarza” oscylowaæ bêdzie równie¿ wokó³ wytyczania tras spacerowych i wycieczkowych. Publikowana bêdzie te¿ poezja i proza autorów zwi¹zanych z naszym mias- teczkiem. Liczymy i czekamy na opinie oraz propozycje w ka¿dy czwartek ISBN 978-83-926411-0-0 na spotkaniach TPKZ, a tak¿e na uwagi wk³adane do skrzynki umieszczonej przy drzwiach wejœciowych do naszego lokalu. Wydawca: Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Zarz¹d 34 - 130 Kalwaria Zebrzydowska Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii ul. Mickiewicza 2 Zebrzydowskiej

3 TOWARZYSTWO PRZYJACIÓ£ KALWARII ZEBRZYDOWSKIEJ I. Historia W drugiej po³owie lat siedemdziesi¹tych XX wieku w Kalwarii Zebrzydowskiej, wœród grupy ludzi dobrej woli, w wyniku ró¿norodnych dyskusji, zrodzi³ siê pomys³ powo³ania organizacji lub stowarzyszenia spo³eczno - kulturalnego. Inicjatorzy przedstawiali wiele pomys³ów. Stwierdzono, ¿e niezbêdna jest organizacja, która by wype³ni³a lukê w ¿yciu kulturalnym miasta. Spodziewano siê licz- nych trudnoœci w przewidywanej dzia³alnoœci stowarzyszenia, ale mimo tego postanowiono powo³aæ je do ¿ycia. W tym celu 23 stycznia 1979 r. dziewiêcioosobowa grupa pierwszych cz³onków - za³o¿ycieli spotka³a siê dla omówienia wstêpnych dzia³añ zmierzaj¹cych do stworzenia Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. W zebraniu wziêli udzia³ równie¿ goœcie zaproszeni przez cz³onków za³o¿ycieli. Przedstawiono im cel i zadania powstaj¹cego Towarzystwa. By³o to wiêc inauguracyjne spotkanie, w czasie którego wszyscy zebrani, w liczbie 32 osób, wyrazili chêæ przyst¹pienia do Towarzystwa Przy- jació³ Kalwarii Zebrzydowskiej wype³niaj¹c deklaracje cz³onkow- skie. Ukonstytuowa³ siê pierwszy Zarz¹d. W sk³ad jego weszli: Antoni Radoñ - przewodnicz¹cy, Ma³gorzata Niecieja - sekretarz, Witold Rudnik - skarbnik, Adam Grodnicki - cz³onek, Józef Marcowski - cz³onek, W³adys³aw Wilk - cz³onek.

Wkrótce opracowano statut i podjêto czynnoœci rejestracyjne, w wyniku których Naczelnik Miasta i Gminy Kalwaria Zebrzydowska wyrazi³ zgodê na za³o¿enie stowarzyszenia pod nazw¹: Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. Jako stowarzyszenie statutowe zosta³o ono wci¹gniête do odpo- wiedniego rejestru pod numerem VII/ 2/ 79 (decyzja N. M. i G. Kal-

4 5 TOWARZYSTWO PRZYJACIÓ£ KALWARII ZEBRZYDOWSKIEJ I. Historia W drugiej po³owie lat siedemdziesi¹tych XX wieku w Kalwarii Zebrzydowskiej, wœród grupy ludzi dobrej woli, w wyniku ró¿norodnych dyskusji, zrodzi³ siê pomys³ powo³ania organizacji lub stowarzyszenia spo³eczno - kulturalnego. Inicjatorzy przedstawiali wiele pomys³ów. Stwierdzono, ¿e niezbêdna jest organizacja, która by wype³ni³a lukê w ¿yciu kulturalnym miasta. Spodziewano siê licz- nych trudnoœci w przewidywanej dzia³alnoœci stowarzyszenia, ale mimo tego postanowiono powo³aæ je do ¿ycia. W tym celu 23 stycznia 1979 r. dziewiêcioosobowa grupa pierwszych cz³onków - za³o¿ycieli spotka³a siê dla omówienia wstêpnych dzia³añ zmierzaj¹cych do stworzenia Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. W zebraniu wziêli udzia³ równie¿ goœcie zaproszeni przez cz³onków za³o¿ycieli. Przedstawiono im cel i zadania powstaj¹cego Towarzystwa. By³o to wiêc inauguracyjne spotkanie, w czasie którego wszyscy zebrani, w liczbie 32 osób, wyrazili chêæ przyst¹pienia do Towarzystwa Przy- jació³ Kalwarii Zebrzydowskiej wype³niaj¹c deklaracje cz³onkow- skie. Ukonstytuowa³ siê pierwszy Zarz¹d. W sk³ad jego weszli: Antoni Radoñ - przewodnicz¹cy, Ma³gorzata Niecieja - sekretarz, Witold Rudnik - skarbnik, Adam Grodnicki - cz³onek, Józef Marcowski - cz³onek, W³adys³aw Wilk - cz³onek.

Wkrótce opracowano statut i podjêto czynnoœci rejestracyjne, w wyniku których Naczelnik Miasta i Gminy Kalwaria Zebrzydowska wyrazi³ zgodê na za³o¿enie stowarzyszenia pod nazw¹: Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. Jako stowarzyszenie statutowe zosta³o ono wci¹gniête do odpo- wiedniego rejestru pod numerem VII/ 2/ 79 (decyzja N. M. i G. Kal-

4 5 waria Zebrzydowska nr 4/79 z dnia 24 marca 1979 roku). Od tego ¿one dziêki uporowi i zaanga¿owaniu wspomnianej trójki momentu Towarzystwo uzyska³o osobowoœæ prawn¹ i rozpoczê³o spo³eczników. Liczne indywidualne rozmowy z wieloma osobami formaln¹ dzia³alnoœæ. sprawi³y, ¿e zacz¹³ powiêkszaæ siê kr¹g cz³onków Towarzystwa. Celem Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej by³o Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- i jest w dalszym ci¹gu „organizowanie i popieranie wszelkich dowskiej nie by³o i nie jest w dalszym ci¹gu organizacj¹ masow¹, zamierzeñ i prac zwi¹zanych z ochron¹ i rozwojem kulturalnych mimo i¿ drzwi do niego dla wszystkich stoj¹ otworem. Od momentu i gospodarczych wartoœci regionu” (paragraf 4 statutu). powstania do chwili obecnej Towarzystwo pod pewnym wzglêdem Powy¿szy cel realizowany jest w bardzo ró¿norodnych formach, jest elitarne. Obowi¹zuje tam przede wszystkim zasada ogólnie takich jak: pojêtej kultury zarówno w dzia³aniu, jak i myœleniu. Wœród • organizowanie zebrañ, spotkañ dyskusyjnych i kierowanie cz³onków panuje zasada, ¿e wszystkie drogi etyczno - moralne postulatów oraz wniosków do w³adz miasta i gminy, prowadz¹ zarówno do wzajemnego szacunku, jak i czci dla naszej • organizowanie imprez kulturalnych oraz wycieczek pro- przesz³oœci, która tworzy polsk¹ historiê. Wartoœci te, przez wiele lat muj¹cych Kalwariê Zebrzydowsk¹, zaniedbane i zast¹pione bezmyœlnym dzia³aniem zmierzaj¹cym • urz¹dzanie wystaw obrazuj¹cych dorobek i osi¹gniêcia w kierunku wyimaginowanej pseudo - kultury sterowanej zarz¹- miasta i jego mieszkañców, dzeniami i okólnikami, by³y bardzo niepopularne. Z tego wzglêdu • gromadzenie dokumentów i pami¹tek zwi¹zanych z histori¹ Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej przez wiele lat by³o Kalwarii Zebrzydowskiej i okolicznych wsi, niewygodne dla ówczesnych w³adz. Dobrze, ¿e przez ca³y okres • organizowanie konkursów, prelekcji, przegl¹dów oraz lekcji istnienia sposób myœlenia cz³onków Towarzystwa nie zmieni³ siê. o tematyce regionalnej dla uczniów szkó³ z terenu miasta Przeobra¿eniom uleg³a sytuacja spo³eczno - polityczna w kraju. i gminy oraz odwiedzaj¹cych nasze miasto, Zmieni³o siê podejœcie w³adz. Wartoœci pielêgnowane przez • tworzenie zespo³ów zainteresowañ wg potrzeb, cz³onków Towarzystwa zyskuj¹ w³aœciw¹ rangê równie¿ w wielu • wspó³praca z innymi stowarzyszeniami i organizacjami o po- wypowiedziach oficjalnych. Jednak liczne grono wspó³obywateli dobnym zakresie dzia³ania. nie chce tego przyj¹æ do wiadomoœci i dlatego Towarzystwo Od pocz¹tku dzia³alnoœæ Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii spotyka³o siê w swojej historii z obojêtnoœci¹, a nawet wrogoœci¹ Zebrzydowskiej napotyka³a na liczne trudnoœci, a g³ówn¹ by³ brak niektórych osób. Dobrze siê sta³o, ¿e kryzys roku 1981 zosta³ w³asnego lokalu. za¿egnany. Najpierw wiêc Towarzystwo korzysta³o z pomieszczenia 23 paŸdziernika 1981 roku powsta³ Tymczasowy Zarz¹d reakty- goœcinnie udostêpnionego przez Stronnictwo Demokratyczne. wowanego Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Niestety, ówczesne w³adze nie wykaza³y najmniejszego zaintereso- w sk³adzie: wania dzia³alnoœci¹ nowo powsta³ego stowarzyszenia. Nie zaj- Adam Grodnicki - prezes, mowali siê tym równie¿ mieszkañcy miasta - szczególnie inteligencja Franciszek Wolak - zastêpca prezesa, oraz rzemieœlnicy. Na pocz¹tku roku 1981 Towarzystwo prze¿ywa³o Antoni Radoñ - sekretarz, bardzo g³êboki kryzys. Wielu cz³onków odesz³o, pozostali tylko ci Stefania Natanek - skarbnik, najaktywniejsi i najbardziej wartoœciowi. „Na placu boju” zosta³y Stanis³aw Wojas - cz³onek, tylko trzy osoby. Te g³êbokie trudnoœci zosta³y jednak przezwyciê- Andrzej Konicki - cz³onek.

6 7 waria Zebrzydowska nr 4/79 z dnia 24 marca 1979 roku). Od tego ¿one dziêki uporowi i zaanga¿owaniu wspomnianej trójki momentu Towarzystwo uzyska³o osobowoœæ prawn¹ i rozpoczê³o spo³eczników. Liczne indywidualne rozmowy z wieloma osobami formaln¹ dzia³alnoœæ. sprawi³y, ¿e zacz¹³ powiêkszaæ siê kr¹g cz³onków Towarzystwa. Celem Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej by³o Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- i jest w dalszym ci¹gu „organizowanie i popieranie wszelkich dowskiej nie by³o i nie jest w dalszym ci¹gu organizacj¹ masow¹, zamierzeñ i prac zwi¹zanych z ochron¹ i rozwojem kulturalnych mimo i¿ drzwi do niego dla wszystkich stoj¹ otworem. Od momentu i gospodarczych wartoœci regionu” (paragraf 4 statutu). powstania do chwili obecnej Towarzystwo pod pewnym wzglêdem Powy¿szy cel realizowany jest w bardzo ró¿norodnych formach, jest elitarne. Obowi¹zuje tam przede wszystkim zasada ogólnie takich jak: pojêtej kultury zarówno w dzia³aniu, jak i myœleniu. Wœród • organizowanie zebrañ, spotkañ dyskusyjnych i kierowanie cz³onków panuje zasada, ¿e wszystkie drogi etyczno - moralne postulatów oraz wniosków do w³adz miasta i gminy, prowadz¹ zarówno do wzajemnego szacunku, jak i czci dla naszej • organizowanie imprez kulturalnych oraz wycieczek pro- przesz³oœci, która tworzy polsk¹ historiê. Wartoœci te, przez wiele lat muj¹cych Kalwariê Zebrzydowsk¹, zaniedbane i zast¹pione bezmyœlnym dzia³aniem zmierzaj¹cym • urz¹dzanie wystaw obrazuj¹cych dorobek i osi¹gniêcia w kierunku wyimaginowanej pseudo - kultury sterowanej zarz¹- miasta i jego mieszkañców, dzeniami i okólnikami, by³y bardzo niepopularne. Z tego wzglêdu • gromadzenie dokumentów i pami¹tek zwi¹zanych z histori¹ Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej przez wiele lat by³o Kalwarii Zebrzydowskiej i okolicznych wsi, niewygodne dla ówczesnych w³adz. Dobrze, ¿e przez ca³y okres • organizowanie konkursów, prelekcji, przegl¹dów oraz lekcji istnienia sposób myœlenia cz³onków Towarzystwa nie zmieni³ siê. o tematyce regionalnej dla uczniów szkó³ z terenu miasta Przeobra¿eniom uleg³a sytuacja spo³eczno - polityczna w kraju. i gminy oraz odwiedzaj¹cych nasze miasto, Zmieni³o siê podejœcie w³adz. Wartoœci pielêgnowane przez • tworzenie zespo³ów zainteresowañ wg potrzeb, cz³onków Towarzystwa zyskuj¹ w³aœciw¹ rangê równie¿ w wielu • wspó³praca z innymi stowarzyszeniami i organizacjami o po- wypowiedziach oficjalnych. Jednak liczne grono wspó³obywateli dobnym zakresie dzia³ania. nie chce tego przyj¹æ do wiadomoœci i dlatego Towarzystwo Od pocz¹tku dzia³alnoœæ Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii spotyka³o siê w swojej historii z obojêtnoœci¹, a nawet wrogoœci¹ Zebrzydowskiej napotyka³a na liczne trudnoœci, a g³ówn¹ by³ brak niektórych osób. Dobrze siê sta³o, ¿e kryzys roku 1981 zosta³ w³asnego lokalu. za¿egnany. Najpierw wiêc Towarzystwo korzysta³o z pomieszczenia 23 paŸdziernika 1981 roku powsta³ Tymczasowy Zarz¹d reakty- goœcinnie udostêpnionego przez Stronnictwo Demokratyczne. wowanego Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Niestety, ówczesne w³adze nie wykaza³y najmniejszego zaintereso- w sk³adzie: wania dzia³alnoœci¹ nowo powsta³ego stowarzyszenia. Nie zaj- Adam Grodnicki - prezes, mowali siê tym równie¿ mieszkañcy miasta - szczególnie inteligencja Franciszek Wolak - zastêpca prezesa, oraz rzemieœlnicy. Na pocz¹tku roku 1981 Towarzystwo prze¿ywa³o Antoni Radoñ - sekretarz, bardzo g³êboki kryzys. Wielu cz³onków odesz³o, pozostali tylko ci Stefania Natanek - skarbnik, najaktywniejsi i najbardziej wartoœciowi. „Na placu boju” zosta³y Stanis³aw Wojas - cz³onek, tylko trzy osoby. Te g³êbokie trudnoœci zosta³y jednak przezwyciê- Andrzej Konicki - cz³onek.

6 7 Nowy Zarz¹d podj¹³ dzia³ania maj¹ce na celu o¿ywienie pracy organizacji i stowarzyszeñ w stanie wojennym. Wówczas to ca³a Towarzystwa. W dzia³aniach tych wydatnie pomóg³ Cech Rzemios³ dokumentacja i piecz¹tki zosta³y zdeponowane w Urzêdzie Miasta Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej, zw³aszcza wieloletni kie- i Gminy. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej wznowi³o rownik Biura Cechu Aleksander Natanek, cz³onek Towarzystwa. swoj¹ dzia³alnoœæ w roku 1982 i ju¿ 15 listopada odby³o siê Walne Cech obj¹³ patronat nad Towarzystwem przyznaj¹c równie¿ Zebranie Sprawozdawczo - Wyborcze. By³ to okres aktywnej pracy dotacje. Po porozumieniu z gospodarzami Klubu „Zodiak”, wielu cz³onków, spoœród których wyró¿nili siê szczególnie: Jan Towarzystwo otrzyma³o do swojej dyspozycji pomieszczenie, które Paj¹k, Antoni Radoñ, Stanis³aw Wojas, W³adys³aw Wilk, zosta³o odremontowane dziêki wydatnej pomocy wspomnianego W³adys³awa Marek, Stefania Natanek, Aleksander Natanek i Krys- Aleksandra Natanka, dzia³aj¹cego z ramienia Cechu Rzemios³ tyna Duda. Ukonstytuowa³ siê Zarz¹d w sk³adzie: Ró¿nych. Du¿y wk³ad pracy wnieœli równie¿ Antoni Radoñ i Sta- Adam Grodnicki - prezes, nis³aw Wojas. Natomiast W³adys³aw Wilk wykona³ piêkn¹ gablotkê, Franciszek Wolak - wiceprezes, która s³u¿y do dnia dzisiejszego. Towarzystwo mog³o siê przenieœæ Antoni Radoñ - sekretarz, do w³asnego pomieszczenia z lokalu Miejskiego Komitetu Stefania Natanek - skarbnik, Stronnictwa Demokratycznego, z goœcinnoœci którego korzysta³o od W³adys³awa Marek - cz³onek, momentu powstania. Pewn¹ pomoc, zw³aszcza finansow¹, nios³y Zofia Katzer - cz³onek, w latach osiemdziesi¹tych XX w. spó³dzielcze i pañstwowe zak³ady Jan Paj¹k - cz³onek, z terenu miasta. Dzia³alnoœæ Towarzystwa w tym czasie by³a bardzo Stanis³aw Wojas - cz³onek. ograniczona z powodu trudnych warunków lokalowych (ma³a powierzchnia, pomieszczenie bez okna). Kolejne Walne Zebrania Sprawozdawcze Cz³onków odby³y siê Z tego powodu rzemieœlnicy - cz³onkowie Towarzystwa bardzo 28 listopada 1983 r. i 24 listopada 1984 r. By³y one dobrym zaanga¿owali siê w budowê nowego Domu Rzemios³a przy momentem do w³aœciwej oceny pracy cz³onków Towarzystwa. ul. Jagielloñskiej. Szczególny bodziec do dobrej dzia³alnoœci stanowi³o otrzymanie Tam przewidziano bowiem pomieszczenie przeznaczone dla nowego lokalu w nowo wybudowanym Domu Rzemios³a. potrzeb Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. By³ to Pomieszczenie to zawdziêcza swój wystrój trzem osobom: lokal o powierzchni ok. 40 m2 , i to zupe³nie bezp³atny. Dom ten Adamowi Stok³osie, Stanis³awowi Wojasowi i Antoniemu zosta³ oddany do u¿ytku 20 lipca 1985 r. Od tego wiêc dnia Radoniowi. Zarz¹d zamierza³ doprowadziæ do tego, aby Towarzystwo dysponowa³o dobrym lokalem. Odbywa³y siê w nim Towarzystwo sta³o siê krzewicielem i przewodnikiem kultury liczne spotkania i dyskusje. Gromadzono tam wiele dokumentów w swoim œrodowisku. Postulaty te by³y, niestety, trudne do realizacji i pami¹tek obrazuj¹cych historiê naszego miasta. W tym okresie i do dziœ stanowi¹ problem du¿ej wagi. Przyczyn¹ tego stanu rzeczy Zarz¹d Cechu Rzemios³ Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej bardzo jest wiek wiêkszoœci cz³onków i zaanga¿owanie tylko nielicznej pomaga³ Towarzystwu, za co cz³onkowie tego¿ wielokrotnie sk³adali grupy. Najwiêkszym jednak problemem jest brak potrzeb podziêkowania przedstawicielom rzemios³a kalwaryjskiego. kulturalnych w œrodowisku, w którym dominuj¹ problemy Nale¿y jednak powróciæ do kilku faktów zwi¹zanych z or- materialne. ganizacj¹ Towarzystwa. Decyzj¹ z 16 grudnia 1981 r. Naczelnik W zwi¹zku ze zmian¹ przepisów w sprawie rejestracji Miasta i Gminy zawiesi³ dzia³alnoœæ tego gremium, tak jak innych stowarzyszeñ 27 maja 1989 r. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii

8 9 Nowy Zarz¹d podj¹³ dzia³ania maj¹ce na celu o¿ywienie pracy organizacji i stowarzyszeñ w stanie wojennym. Wówczas to ca³a Towarzystwa. W dzia³aniach tych wydatnie pomóg³ Cech Rzemios³ dokumentacja i piecz¹tki zosta³y zdeponowane w Urzêdzie Miasta Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej, zw³aszcza wieloletni kie- i Gminy. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej wznowi³o rownik Biura Cechu Aleksander Natanek, cz³onek Towarzystwa. swoj¹ dzia³alnoœæ w roku 1982 i ju¿ 15 listopada odby³o siê Walne Cech obj¹³ patronat nad Towarzystwem przyznaj¹c równie¿ Zebranie Sprawozdawczo - Wyborcze. By³ to okres aktywnej pracy dotacje. Po porozumieniu z gospodarzami Klubu „Zodiak”, wielu cz³onków, spoœród których wyró¿nili siê szczególnie: Jan Towarzystwo otrzyma³o do swojej dyspozycji pomieszczenie, które Paj¹k, Antoni Radoñ, Stanis³aw Wojas, W³adys³aw Wilk, zosta³o odremontowane dziêki wydatnej pomocy wspomnianego W³adys³awa Marek, Stefania Natanek, Aleksander Natanek i Krys- Aleksandra Natanka, dzia³aj¹cego z ramienia Cechu Rzemios³ tyna Duda. Ukonstytuowa³ siê Zarz¹d w sk³adzie: Ró¿nych. Du¿y wk³ad pracy wnieœli równie¿ Antoni Radoñ i Sta- Adam Grodnicki - prezes, nis³aw Wojas. Natomiast W³adys³aw Wilk wykona³ piêkn¹ gablotkê, Franciszek Wolak - wiceprezes, która s³u¿y do dnia dzisiejszego. Towarzystwo mog³o siê przenieœæ Antoni Radoñ - sekretarz, do w³asnego pomieszczenia z lokalu Miejskiego Komitetu Stefania Natanek - skarbnik, Stronnictwa Demokratycznego, z goœcinnoœci którego korzysta³o od W³adys³awa Marek - cz³onek, momentu powstania. Pewn¹ pomoc, zw³aszcza finansow¹, nios³y Zofia Katzer - cz³onek, w latach osiemdziesi¹tych XX w. spó³dzielcze i pañstwowe zak³ady Jan Paj¹k - cz³onek, z terenu miasta. Dzia³alnoœæ Towarzystwa w tym czasie by³a bardzo Stanis³aw Wojas - cz³onek. ograniczona z powodu trudnych warunków lokalowych (ma³a powierzchnia, pomieszczenie bez okna). Kolejne Walne Zebrania Sprawozdawcze Cz³onków odby³y siê Z tego powodu rzemieœlnicy - cz³onkowie Towarzystwa bardzo 28 listopada 1983 r. i 24 listopada 1984 r. By³y one dobrym zaanga¿owali siê w budowê nowego Domu Rzemios³a przy momentem do w³aœciwej oceny pracy cz³onków Towarzystwa. ul. Jagielloñskiej. Szczególny bodziec do dobrej dzia³alnoœci stanowi³o otrzymanie Tam przewidziano bowiem pomieszczenie przeznaczone dla nowego lokalu w nowo wybudowanym Domu Rzemios³a. potrzeb Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. By³ to Pomieszczenie to zawdziêcza swój wystrój trzem osobom: lokal o powierzchni ok. 40 m2 , i to zupe³nie bezp³atny. Dom ten Adamowi Stok³osie, Stanis³awowi Wojasowi i Antoniemu zosta³ oddany do u¿ytku 20 lipca 1985 r. Od tego wiêc dnia Radoniowi. Zarz¹d zamierza³ doprowadziæ do tego, aby Towarzystwo dysponowa³o dobrym lokalem. Odbywa³y siê w nim Towarzystwo sta³o siê krzewicielem i przewodnikiem kultury liczne spotkania i dyskusje. Gromadzono tam wiele dokumentów w swoim œrodowisku. Postulaty te by³y, niestety, trudne do realizacji i pami¹tek obrazuj¹cych historiê naszego miasta. W tym okresie i do dziœ stanowi¹ problem du¿ej wagi. Przyczyn¹ tego stanu rzeczy Zarz¹d Cechu Rzemios³ Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej bardzo jest wiek wiêkszoœci cz³onków i zaanga¿owanie tylko nielicznej pomaga³ Towarzystwu, za co cz³onkowie tego¿ wielokrotnie sk³adali grupy. Najwiêkszym jednak problemem jest brak potrzeb podziêkowania przedstawicielom rzemios³a kalwaryjskiego. kulturalnych w œrodowisku, w którym dominuj¹ problemy Nale¿y jednak powróciæ do kilku faktów zwi¹zanych z or- materialne. ganizacj¹ Towarzystwa. Decyzj¹ z 16 grudnia 1981 r. Naczelnik W zwi¹zku ze zmian¹ przepisów w sprawie rejestracji Miasta i Gminy zawiesi³ dzia³alnoœæ tego gremium, tak jak innych stowarzyszeñ 27 maja 1989 r. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii

8 9 Zebrzydowskiej zosta³o wpisane do Rejestru Stowarzyszeñ S¹du Pocz¹tek lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego stulecia charakte- Wojewódzkiego w Bielsku - Bia³ej pod nr A - 41. ryzowa³ siê rozpoczêciem dzia³añ rzemios³a kalwaryjskiego, Z kolei 3 lipca 1989 r. Walne Zebranie Sprawozdawczo popieranego przez w³adze miasta, o odzyskanie Pawilonu Wysta- - Wyborcze Cz³onków Towarzystwa wy³oni³o nowy Zarz¹d wowego zwanego popularnie „Okr¹glakiem”, u¿ytkowanego przez Towarzystwa w sk³adzie: Spó³dzielniê Stolarzy im. L. Waryñskiego. Pawilon ten zosta³ Stanis³aw Sypniewski - prezes, wybudowany w stanie surowym tu¿ przed wybuchem II wojny Stanis³aw Wojas - wiceprezes, œwiatowej przez rzemieœlników kalwaryjskich. D³ugotrwa³e zabiegi Stefania Natanek - skarbnik, prawne pozwoli³y na odzyskanie budynku przez prawowitych Anna ¯urek - sekretarz, w³aœcicieli. Pod koniec roku 1997 ukoñczono jego remont. Dziêki Adam Grodnicki - cz³onek, umowie notarialnej pomiêdzy w³adzami miasta a Cechem Rzemios³ Jadwiga Gielata - cz³onek, Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej, lokal o powierzchni ponad 80 W³adys³awa Marek - cz³onek, m2 na parterze „Okr¹glaka” zosta³ przydzielony Towarzystwu Jan Paj¹k - cz³onek. Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. Od pocz¹tku 1998 roku mo¿na by³o wiêc by³o przenieœæ siê do obecnego pomieszczenia. Lokal ten W sk³ad Komisji Rewizyjnej weszli z kolei: spe³nia obecnie rolê zarówno Izby Muzealnej, jak i miejsca spotkañ Leszek Oleksy - przewodnicz¹cy, klubowych, prelekcji, sympozjów oraz sali wystawowej. Jest on Janina Kleszcz - cz³onek, odwiedzany czêsto przez m³odzie¿ szkoln¹ i dlatego siê go w pe³ni Stanis³aw Chyczyñski - cz³onek. wykorzystuje. Nale¿y siê cieszyæ, ¿e stanowi to dobr¹ wizytówkê naszego miasta. Na wniosek Jana Paj¹ka Zarz¹d przyst¹pi³ do poszukiwania We w³aœciwe przygotowanie pomieszczenia do u¿ytku najwiêkszy wiêkszego lokalu, gdy¿ pomieszczenie w Domu Rzemios³a wk³ad pracy wnieœli nastêpuj¹cy cz³onkowie: Stanis³aw Wojas, wype³ni³o siê ju¿ zbiorami. Wówczas, wraz z w³adzami miasta, Krystyna Duda, Anna ¯urek oraz Stefania Natanek, W³adys³awa d¹¿ono do zakupu starego, charakterystycznego dla Kalwarii domu. Marek i Bronis³awa Maryon. Przygotowanie wszystkich zbiorów do Brano pod uwagê tzw. „Kozakówkê” przy ul. 3 Maja oraz dom ekspozycji, ich inwentaryzacja oraz pozyskanie nowych i warsztat stolarski pp. Stok³osów przy zbiegu ulic Koœciuszki, dokumentów i pami¹tek wymaga ci¹g³ej pracy, równie¿ w chwili Bernardyñskiej i 3-go Maja. Równie¿ pozyskanie budynku by³ej obecnej. Stanowi to pierwszoplanowe zadanie Towarzystwa bo¿nicy ¿ydowskiej na muzeum i cele kultury nie doczeka³o siê Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. realizacji, gdy¿ Rada Miasta sprzeda³a ten budynek osobie 26 lutego 1998 roku w nowym lokalu odby³o siê Walne prywatnej. Zgromadzenie Cz³onków Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- Podczas Walnego Zebrania Cz³onków Towarzystwa 9 stycznia dowskiej, które udzieli³o absolutorium ustêpuj¹cemu Zarz¹dowi 1992 roku w sk³adzie Zarz¹du wprowadzono tylko jedn¹ zmianê. i wybra³o nowe w³adze. W sk³ad Zarz¹du weszli: Zmar³ego Jana Paj¹ka zast¹pi³a Ma³gorzata Radoñ, która objê³a Stanis³aw Sypniewski - prezes, funkcjê sekretarza, a Anna ¯urek zosta³a cz³onkiem Zarz¹du. Antoni Radoñ - wiceprezes, Walne Zebranie Cz³onków, które odby³o siê 19 stycznia 1994 r., Anna Kurowska - skarbnik, nie zmieni³o sk³adu Zarz¹du. Ma³gorzata Radoñ - sekretarz,

10 11 Zebrzydowskiej zosta³o wpisane do Rejestru Stowarzyszeñ S¹du Pocz¹tek lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego stulecia charakte- Wojewódzkiego w Bielsku - Bia³ej pod nr A - 41. ryzowa³ siê rozpoczêciem dzia³añ rzemios³a kalwaryjskiego, Z kolei 3 lipca 1989 r. Walne Zebranie Sprawozdawczo popieranego przez w³adze miasta, o odzyskanie Pawilonu Wysta- - Wyborcze Cz³onków Towarzystwa wy³oni³o nowy Zarz¹d wowego zwanego popularnie „Okr¹glakiem”, u¿ytkowanego przez Towarzystwa w sk³adzie: Spó³dzielniê Stolarzy im. L. Waryñskiego. Pawilon ten zosta³ Stanis³aw Sypniewski - prezes, wybudowany w stanie surowym tu¿ przed wybuchem II wojny Stanis³aw Wojas - wiceprezes, œwiatowej przez rzemieœlników kalwaryjskich. D³ugotrwa³e zabiegi Stefania Natanek - skarbnik, prawne pozwoli³y na odzyskanie budynku przez prawowitych Anna ¯urek - sekretarz, w³aœcicieli. Pod koniec roku 1997 ukoñczono jego remont. Dziêki Adam Grodnicki - cz³onek, umowie notarialnej pomiêdzy w³adzami miasta a Cechem Rzemios³ Jadwiga Gielata - cz³onek, Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej, lokal o powierzchni ponad 80 W³adys³awa Marek - cz³onek, m2 na parterze „Okr¹glaka” zosta³ przydzielony Towarzystwu Jan Paj¹k - cz³onek. Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. Od pocz¹tku 1998 roku mo¿na by³o wiêc by³o przenieœæ siê do obecnego pomieszczenia. Lokal ten W sk³ad Komisji Rewizyjnej weszli z kolei: spe³nia obecnie rolê zarówno Izby Muzealnej, jak i miejsca spotkañ Leszek Oleksy - przewodnicz¹cy, klubowych, prelekcji, sympozjów oraz sali wystawowej. Jest on Janina Kleszcz - cz³onek, odwiedzany czêsto przez m³odzie¿ szkoln¹ i dlatego siê go w pe³ni Stanis³aw Chyczyñski - cz³onek. wykorzystuje. Nale¿y siê cieszyæ, ¿e stanowi to dobr¹ wizytówkê naszego miasta. Na wniosek Jana Paj¹ka Zarz¹d przyst¹pi³ do poszukiwania We w³aœciwe przygotowanie pomieszczenia do u¿ytku najwiêkszy wiêkszego lokalu, gdy¿ pomieszczenie w Domu Rzemios³a wk³ad pracy wnieœli nastêpuj¹cy cz³onkowie: Stanis³aw Wojas, wype³ni³o siê ju¿ zbiorami. Wówczas, wraz z w³adzami miasta, Krystyna Duda, Anna ¯urek oraz Stefania Natanek, W³adys³awa d¹¿ono do zakupu starego, charakterystycznego dla Kalwarii domu. Marek i Bronis³awa Maryon. Przygotowanie wszystkich zbiorów do Brano pod uwagê tzw. „Kozakówkê” przy ul. 3 Maja oraz dom ekspozycji, ich inwentaryzacja oraz pozyskanie nowych i warsztat stolarski pp. Stok³osów przy zbiegu ulic Koœciuszki, dokumentów i pami¹tek wymaga ci¹g³ej pracy, równie¿ w chwili Bernardyñskiej i 3-go Maja. Równie¿ pozyskanie budynku by³ej obecnej. Stanowi to pierwszoplanowe zadanie Towarzystwa bo¿nicy ¿ydowskiej na muzeum i cele kultury nie doczeka³o siê Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. realizacji, gdy¿ Rada Miasta sprzeda³a ten budynek osobie 26 lutego 1998 roku w nowym lokalu odby³o siê Walne prywatnej. Zgromadzenie Cz³onków Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- Podczas Walnego Zebrania Cz³onków Towarzystwa 9 stycznia dowskiej, które udzieli³o absolutorium ustêpuj¹cemu Zarz¹dowi 1992 roku w sk³adzie Zarz¹du wprowadzono tylko jedn¹ zmianê. i wybra³o nowe w³adze. W sk³ad Zarz¹du weszli: Zmar³ego Jana Paj¹ka zast¹pi³a Ma³gorzata Radoñ, która objê³a Stanis³aw Sypniewski - prezes, funkcjê sekretarza, a Anna ¯urek zosta³a cz³onkiem Zarz¹du. Antoni Radoñ - wiceprezes, Walne Zebranie Cz³onków, które odby³o siê 19 stycznia 1994 r., Anna Kurowska - skarbnik, nie zmieni³o sk³adu Zarz¹du. Ma³gorzata Radoñ - sekretarz,

10 11 Stanis³aw Wojas - cz³onek. Stanis³aw Wojas - cz³onek. W sk³ad Komisji Rewizyjnej zostali wybrani: W sk³ad Komisji Rewizyjnej weszli: El¿bieta Rybaczek - przewodnicz¹ca, El¿bieta Rybaczek - przewodnicz¹ca, Stanis³aw Chyczyñski - cz³onek, Katarzyna Kawa - cz³onek, Katarzyna Kawa - cz³onek. Wies³aw Hartl - cz³onek. S¹d Kole¿eñski stanowili: S¹d Kole¿eñski stanowili: Stefania Natanek - przewodnicz¹ca Anna ¯urek - przewodnicz¹ca, W³adys³awa Marek - cz³onek, Ma³gorzata Radoñ - cz³onek, Wies³aw Hartl - cz³onek. Andrzej Jaskierny - cz³onek. W trakcie Walnego Zgromadzenia podjêto nastêpuj¹ce uchwa³y: Wspomniane Walne Zebranie podjê³o uchwa³y: o pozyskaniu - zatwierdzaj¹c¹ Regulamin Walnego Zebrania Cz³onków, nowych cz³onków, o dalszej wspó³pracy z dru¿yn¹ harcersk¹ oraz - zmieniaj¹c¹ Statut Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- o inwentaryzacji zbiorów Towarzystwa. dowskiej, 26 lutego 2003 roku odby³o siê Walne Zebranie Sprawoz- - przenosz¹c¹ siedzibê Towarzystwa, dawcze Cz³onków, na którym zwrócono uwagê na uporz¹dkowanie - ustanawiaj¹c¹ wysokoœæ sk³adki cz³onkowskiej. spraw cz³onkowskich, koniecznoœæ wydania Informatora Towa- Uœciœlono te¿ statutowe sposoby realizacji zadañ oraz zamieniono rzystwa oraz omówiono sprawy bie¿¹ce. d³ugoœæ kadencji w³adz Towarzystwa z dwóch lat na cztery. 26 lutego 2004 r. mia³o miejsce kolejne Walne Zebranie Spra- Kolejne Zebranie Sprawozdawcze Cz³onków Towarzystwa wozdawcze. Zebrani cz³onkowie omówili zadania stoj¹ce przed odby³o siê 31 stycznia 2000 r. W roku 2001, w zwi¹zku ze zmianami Towarzystwem w najbli¿szych latach. Dyskutowano równie¿ o dzia- administracyjnymi, Towarzystwo musia³o podj¹æ starania rejestra- ³aniach maj¹cych na celu przyznanie Towarzystwu statusu cyjne o wpis do Krajowego Rejestru S¹dowego w S¹dzie Re- organizacji po¿ytku publicznego. Stwierdzono, ¿e obecnie jonowym dla Krakowa - Œródmieœcia (Wydzia³ XII Gospodarczy). obowi¹zuj¹ce przepisy s¹ bardzo niekorzystne dla ma³ych W marcu tego roku z pracy i cz³onkostwa w Towarzystwie organizacji, takich jak Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- zrezygnowa³ Antoni Radoñ - cz³onek - za³o¿yciel Towarzystwa. Po dowskiej. licznych komplikacjach Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- Z kolei 31 marca 2005 r. odby³o siê, przyspieszone o rok, Walne dowskiej zosta³o wpisane do Krajowego Rejestru S¹dowego pod Zebranie Sprawozdawczo - Wyborcze. Przyczyn¹ by³a œmieræ numerem 0000075501. bardzo aktywnego cz³onka Zarz¹du Stanis³awa Wojasa oraz Z kolei 25 kwietnia 2002 roku odby³o siê Walne Zebranie przeprowadzenie siê do Wadowic skarbnika - Anny Kurowskiej. Sprawozdawczo - Wyborcze Cz³onków. Zosta³y wybrane nowe Zosta³y wówczas wybrane nowe w³adze Towarzystwa. w³adze Towarzystwa: W sk³ad Zarz¹du weszli: Zarz¹d stanowili: Stanis³aw Sypniewski - prezes, Stanis³aw Sypniewski - prezes, Krystyna Duda - wiceprezes, Krystyna Duda - wiceprezes, Ma³gorzata Kasprzyk - sekretarz, Ma³gorzata Kasprzyk - sekretarz, W³adys³awa Marek - skarbnik, Anna Kurowska - skarbnik, Wies³aw Hartl - cz³onek.

12 13 Stanis³aw Wojas - cz³onek. Stanis³aw Wojas - cz³onek. W sk³ad Komisji Rewizyjnej zostali wybrani: W sk³ad Komisji Rewizyjnej weszli: El¿bieta Rybaczek - przewodnicz¹ca, El¿bieta Rybaczek - przewodnicz¹ca, Stanis³aw Chyczyñski - cz³onek, Katarzyna Kawa - cz³onek, Katarzyna Kawa - cz³onek. Wies³aw Hartl - cz³onek. S¹d Kole¿eñski stanowili: S¹d Kole¿eñski stanowili: Stefania Natanek - przewodnicz¹ca Anna ¯urek - przewodnicz¹ca, W³adys³awa Marek - cz³onek, Ma³gorzata Radoñ - cz³onek, Wies³aw Hartl - cz³onek. Andrzej Jaskierny - cz³onek. W trakcie Walnego Zgromadzenia podjêto nastêpuj¹ce uchwa³y: Wspomniane Walne Zebranie podjê³o uchwa³y: o pozyskaniu - zatwierdzaj¹c¹ Regulamin Walnego Zebrania Cz³onków, nowych cz³onków, o dalszej wspó³pracy z dru¿yn¹ harcersk¹ oraz - zmieniaj¹c¹ Statut Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- o inwentaryzacji zbiorów Towarzystwa. dowskiej, 26 lutego 2003 roku odby³o siê Walne Zebranie Sprawoz- - przenosz¹c¹ siedzibê Towarzystwa, dawcze Cz³onków, na którym zwrócono uwagê na uporz¹dkowanie - ustanawiaj¹c¹ wysokoœæ sk³adki cz³onkowskiej. spraw cz³onkowskich, koniecznoœæ wydania Informatora Towa- Uœciœlono te¿ statutowe sposoby realizacji zadañ oraz zamieniono rzystwa oraz omówiono sprawy bie¿¹ce. d³ugoœæ kadencji w³adz Towarzystwa z dwóch lat na cztery. 26 lutego 2004 r. mia³o miejsce kolejne Walne Zebranie Spra- Kolejne Zebranie Sprawozdawcze Cz³onków Towarzystwa wozdawcze. Zebrani cz³onkowie omówili zadania stoj¹ce przed odby³o siê 31 stycznia 2000 r. W roku 2001, w zwi¹zku ze zmianami Towarzystwem w najbli¿szych latach. Dyskutowano równie¿ o dzia- administracyjnymi, Towarzystwo musia³o podj¹æ starania rejestra- ³aniach maj¹cych na celu przyznanie Towarzystwu statusu cyjne o wpis do Krajowego Rejestru S¹dowego w S¹dzie Re- organizacji po¿ytku publicznego. Stwierdzono, ¿e obecnie jonowym dla Krakowa - Œródmieœcia (Wydzia³ XII Gospodarczy). obowi¹zuj¹ce przepisy s¹ bardzo niekorzystne dla ma³ych W marcu tego roku z pracy i cz³onkostwa w Towarzystwie organizacji, takich jak Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- zrezygnowa³ Antoni Radoñ - cz³onek - za³o¿yciel Towarzystwa. Po dowskiej. licznych komplikacjach Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- Z kolei 31 marca 2005 r. odby³o siê, przyspieszone o rok, Walne dowskiej zosta³o wpisane do Krajowego Rejestru S¹dowego pod Zebranie Sprawozdawczo - Wyborcze. Przyczyn¹ by³a œmieræ numerem 0000075501. bardzo aktywnego cz³onka Zarz¹du Stanis³awa Wojasa oraz Z kolei 25 kwietnia 2002 roku odby³o siê Walne Zebranie przeprowadzenie siê do Wadowic skarbnika - Anny Kurowskiej. Sprawozdawczo - Wyborcze Cz³onków. Zosta³y wybrane nowe Zosta³y wówczas wybrane nowe w³adze Towarzystwa. w³adze Towarzystwa: W sk³ad Zarz¹du weszli: Zarz¹d stanowili: Stanis³aw Sypniewski - prezes, Stanis³aw Sypniewski - prezes, Krystyna Duda - wiceprezes, Krystyna Duda - wiceprezes, Ma³gorzata Kasprzyk - sekretarz, Ma³gorzata Kasprzyk - sekretarz, W³adys³awa Marek - skarbnik, Anna Kurowska - skarbnik, Wies³aw Hartl - cz³onek.

12 13 Sk³ad Komisji Rewizyjnej stanowi¹: W omawianym okresie wystêpowano do w³adz miejskich Ignacy Wielgus - przewodnicz¹cy, w sprawach ochrony zabytków, zmiany nazewnictwa ulic oraz El¿bieta Rybaczek - cz³onek, tablic pami¹tkowych. Stanis³aw Dobroski - cz³onek. 2. Od pocz¹tku istnienia Towarzystwa gromadzone s¹ ró¿ne S¹d Kole¿eñski stanowi¹: dokumenty i pami¹tki œwiadcz¹ce o bogatej historii Kalwarii Anna ¯urek - przewodnicz¹ca, Zebrzydowskiej, wyroby miejscowego rzemios³a oraz narzêdzia Romana Bro¿ek - cz³onek, pracy rzemieœlników. Jadwiga Gielata - cz³onek, Zebrano niemal ca³y komplet afiszy i plakatów dotycz¹cych Joanna Kasprzyk - cz³onek. Targów Kalwaryjskich, projektowanych g³ównie przez prof. W kilka dni po Walnym Zebraniu W³adys³awa Marek zrezygnowa³a Witolda Chomicza. z funkcji skarbnika. Przej¹³ j¹ Wies³aw Hartl, a W³adys³awa Marek Bank Spó³dzielczy w Kalwarii Zebrzydowskiej przekaza³ meble zosta³a cz³onkiem Zarz¹du. gabinetowe wykonane w latach dwudziestych XX wieku. Walne zebrania sprawozdawcze w roku 2006 i 2007 po³¹czone 3. Wyg³aszano prelekcje o historii Kalwarii Zebrzydowskiej, by³y z kolêdowaniem, które odbywa siê od kilku lat w drugiej sanktuarium kalwaryjskiego, misteriach i walorach krajobra- po³owie stycznia. Bior¹ w nim udzia³ zaproszeni goœcie. Zawsze zowo - architektonicznych Parku Pielgrzymkowego oraz pro- przybywa burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, czêsto goœci te¿ wadzono lekcje muzealne dla dzieci i m³odzie¿y szkolnej. przewodnicz¹cy Rady Miejskiej Marcin Krawczyñski. Sta³ymi Wyg³aszali je: Adam Grodnicki, Stanis³aw Sypniewski, goœæmi s¹ ojcowie bernardyni. Ma³gorzata Kasprzyk, Krystyna Duda i sporadycznie inni cz³onkowie Towarzystwa. Wielokrotnie pomocne by³y slajdy II. Dzia³alnoœæ wykonane przez Adama Grodnickiego w latach siedem- 1. W latach 1979 - 1983 dzia³alnoœæ Towarzystwa Przyjació³ dziesi¹tych i osiemdziesi¹tych ubieg³ego wieku. Prelekcji tych Kalwarii Zebrzydowskiej, ze wzglêdu na brak w³asnego lokalu, by³o œrednio ok. dziesiêciu w ci¹gu roku. W ka¿dej bra³o udzia³ skupia³a siê g³ównie na spotkaniach klubowych. Rozpoczêto od 20 - 30 uczniów. zbieranie pami¹tek i dokumentów zwi¹zanych z przesz³oœci¹ 4. Zorganizowano wystawy artystów zwi¹zanych z Kalwari¹ Kalwarii. Nawi¹zano wspó³pracê z ludŸmi znanymi i zwi¹- Zebrzydowsk¹: zanymi z naszym miastem. Odby³y siê spotkania z prof. - Zdzis³awa i Ewy Przebindowskich pt. Motywy kalwaryjskie Stanis³awem Weissem i Zdzis³awem Przebindowskim. - maj 1987 r, Wspó³pracê z Towarzystwem nawi¹za³ te¿ znany rysownik - Kai Bielañskiej, Jadwigi Godzikowej, Jacka O¿oga i Micha³a i karykaturzysta pochodz¹cy z Kalwarii, a mieszkaj¹cy stale Jakubasa - wystawa poplenerowa Kalwaria i okolice - grudzieñ w Warszawie, Karol Ferster. 1987 r, Œciœle wspó³pracuje z Towarzystwem, od momentu jego - Malarstwa i mozaiki Ireny Weissowej - „Aneri” w 100. powstania do chwili obecnej, o. Miko³aj Rudyk, który jest rocznicê urodzin artystki- grudzieñ 1988 r. czêstym naszym goœciem. Do niedawna pomoc¹ s³u¿y³ równie¿ Wystawy te mia³y miejsce w sali widowiskowej Domu œp. o. Augustyn Chadam, niezwykle zas³u¿ony dla kalwaryj- Rzemios³a w Kalwarii Zebrzydowskiej. skiego sanktuarium bernardyn.

14 15 Sk³ad Komisji Rewizyjnej stanowi¹: W omawianym okresie wystêpowano do w³adz miejskich Ignacy Wielgus - przewodnicz¹cy, w sprawach ochrony zabytków, zmiany nazewnictwa ulic oraz El¿bieta Rybaczek - cz³onek, tablic pami¹tkowych. Stanis³aw Dobroski - cz³onek. 2. Od pocz¹tku istnienia Towarzystwa gromadzone s¹ ró¿ne S¹d Kole¿eñski stanowi¹: dokumenty i pami¹tki œwiadcz¹ce o bogatej historii Kalwarii Anna ¯urek - przewodnicz¹ca, Zebrzydowskiej, wyroby miejscowego rzemios³a oraz narzêdzia Romana Bro¿ek - cz³onek, pracy rzemieœlników. Jadwiga Gielata - cz³onek, Zebrano niemal ca³y komplet afiszy i plakatów dotycz¹cych Joanna Kasprzyk - cz³onek. Targów Kalwaryjskich, projektowanych g³ównie przez prof. W kilka dni po Walnym Zebraniu W³adys³awa Marek zrezygnowa³a Witolda Chomicza. z funkcji skarbnika. Przej¹³ j¹ Wies³aw Hartl, a W³adys³awa Marek Bank Spó³dzielczy w Kalwarii Zebrzydowskiej przekaza³ meble zosta³a cz³onkiem Zarz¹du. gabinetowe wykonane w latach dwudziestych XX wieku. Walne zebrania sprawozdawcze w roku 2006 i 2007 po³¹czone 3. Wyg³aszano prelekcje o historii Kalwarii Zebrzydowskiej, by³y z kolêdowaniem, które odbywa siê od kilku lat w drugiej sanktuarium kalwaryjskiego, misteriach i walorach krajobra- po³owie stycznia. Bior¹ w nim udzia³ zaproszeni goœcie. Zawsze zowo - architektonicznych Parku Pielgrzymkowego oraz pro- przybywa burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, czêsto goœci te¿ wadzono lekcje muzealne dla dzieci i m³odzie¿y szkolnej. przewodnicz¹cy Rady Miejskiej Marcin Krawczyñski. Sta³ymi Wyg³aszali je: Adam Grodnicki, Stanis³aw Sypniewski, goœæmi s¹ ojcowie bernardyni. Ma³gorzata Kasprzyk, Krystyna Duda i sporadycznie inni cz³onkowie Towarzystwa. Wielokrotnie pomocne by³y slajdy II. Dzia³alnoœæ wykonane przez Adama Grodnickiego w latach siedem- 1. W latach 1979 - 1983 dzia³alnoœæ Towarzystwa Przyjació³ dziesi¹tych i osiemdziesi¹tych ubieg³ego wieku. Prelekcji tych Kalwarii Zebrzydowskiej, ze wzglêdu na brak w³asnego lokalu, by³o œrednio ok. dziesiêciu w ci¹gu roku. W ka¿dej bra³o udzia³ skupia³a siê g³ównie na spotkaniach klubowych. Rozpoczêto od 20 - 30 uczniów. zbieranie pami¹tek i dokumentów zwi¹zanych z przesz³oœci¹ 4. Zorganizowano wystawy artystów zwi¹zanych z Kalwari¹ Kalwarii. Nawi¹zano wspó³pracê z ludŸmi znanymi i zwi¹- Zebrzydowsk¹: zanymi z naszym miastem. Odby³y siê spotkania z prof. - Zdzis³awa i Ewy Przebindowskich pt. Motywy kalwaryjskie Stanis³awem Weissem i Zdzis³awem Przebindowskim. - maj 1987 r, Wspó³pracê z Towarzystwem nawi¹za³ te¿ znany rysownik - Kai Bielañskiej, Jadwigi Godzikowej, Jacka O¿oga i Micha³a i karykaturzysta pochodz¹cy z Kalwarii, a mieszkaj¹cy stale Jakubasa - wystawa poplenerowa Kalwaria i okolice - grudzieñ w Warszawie, Karol Ferster. 1987 r, Œciœle wspó³pracuje z Towarzystwem, od momentu jego - Malarstwa i mozaiki Ireny Weissowej - „Aneri” w 100. powstania do chwili obecnej, o. Miko³aj Rudyk, który jest rocznicê urodzin artystki- grudzieñ 1988 r. czêstym naszym goœciem. Do niedawna pomoc¹ s³u¿y³ równie¿ Wystawy te mia³y miejsce w sali widowiskowej Domu œp. o. Augustyn Chadam, niezwykle zas³u¿ony dla kalwaryj- Rzemios³a w Kalwarii Zebrzydowskiej. skiego sanktuarium bernardyn.

14 15 Z kolei ekspozycje twórczoœci plastycznej artystów z Grupy - wrzesieñ 1999 r., przedstawiaj¹cej pobyt Papie¿a w Kalwarii Twórców Nieprofesjonalnych Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii 9 czerwca 1979 r. Zebrzydowskiej organizowane by³y g³ównie w Bibliotece • Fotografii Dawni pielgrzymi kalwaryjscy - sierpieñ - Miejskiej oraz Oœrodku Kultury w Kalwarii Zebrzydowskiej. paŸdziernik 1999 r. By³y to: • Fotografii brata Alberta Mocarskiego OFM Nasz Kardyna³ - Malarstwo Jadwigi Baran - Gielaty i rzeŸby Zdzis³awa Bardasa Franciszek Macharski - z okazji 50 - lecia kap³añstwa - - 21.08. - 21.09. 1989 r. kwiecieñ - czerwiec 2000 r. - Malarstwo Gra¿yny P³achty i Stanis³awa Chyczyñskiego • Fotografii z okazji 25 -lecia pontyfikatu papie¿a Jana Paw³a II - 28.09. - 27.10. 1989 r. pt. Jan Pawe³ II - Pielgrzym Kalwaryjski obejmuj¹cej zdjêcia - Malarstwo Zdzis³awa Bardasa i Adama Oczkowskiego, rzeŸby z pobytu Ojca Œwiêtego w Kalwarii (równie¿ jako kardyna³a) Wies³awa Hartla i p³askorzeŸby Jerzego D¹browskiego - paŸdziernik - listopad 2003 r. - 08.02. - 10.03. 1990 r. • Pokonkursowa Pisanki regionalnej - marzec - kwiecieñ 2004 r. - Malarstwo Anny ¯urek i tkaniny artystyczne Janiny Mróz • Obrazów Na szkle malowanych ksiêdza Stanis³awa Woj- -27.03. - 21.04. 1990 r. cieszaka z Ochotnicy Dolnej - kwiecieñ - lipiec 2004 r. Cz³onkowie Grupy Twórców Nieprofesjonalnych brali równie¿ • Orderów i odznaczeñ W³adys³awa Stanowskiego - w pierw- udzia³ w okolicznoœciowych wystawach oraz aukcjach sz¹ rocznicê jego œmierci - maj 2004 r. przeznaczonych na cele charytatywne i spo³eczne, jak równie¿ • Wyszywania i haftu Robótki kalwarianek - wrzesieñ - listopad tych przedstawiaj¹cych dorobek gminy Kalwaria Zebrzydowska. 2004 r. Swoje obrusy, makatki, œciereczki i obrazki haftowane Od momentu przyznania nowego lokalu Towarzystwa zaprezentowa³y wówczas: Helena Paj¹k, Anna Paj¹k, Anna Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej w budynku Pawilonu Moska³a, Irena Baran, Anna Stok³osa, Jolanta Studnicka oraz Wystawowego „Okr¹glak” zdecydowanie zwiêkszy³y siê Irena, Danuta i Maria Karkoszka, Józefa Dulban i Bogus³awa mo¿liwoœci organizacji wystaw, przegl¹dów i konkursów. Zosta³y Babicz. wiêc przygotowane nastêpuj¹ce ekspozycje okolicznoœciowe: • Pokonkursowa Ozdoby choinkowe XII. 2004 r. - I. 2005 r. • Prac plastycznych Zdzis³awa Bardasa - kwiecieñ 1998 r. • Gobelinów Pejza¿e i folklor ziemi ¿ywieckiej autorstwa pañ • Malarstwa Jana K³¹cza - czerwiec 1998 r. W³adys³awy Klinowskiej i W³adys³awy Deki z Towarzystwa • Malarstwa Anny ¯urek - lipiec 1998 r. Mi³oœników Ziemi ¯ywieckiej - kwiecieñ - maj 2005 r. • Stroików œwi¹tecznych Krystyny Dudy - grudzieñ 1998 r. • Haftu Ig³¹ malowane Edyty Giercuszkiewicz oraz haf- • Publikacji prasowych zwi¹zanych z ochron¹ zabytków i przy- towanych Pocztówek okolicznoœciowych Anny KuŸlik - gotowaniem do wpisu sanktuarium kalwaryjskiego na Listê artystek niepe³nosprawnych z Grupy Integracyjnej Klubu Œwiatowego Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO - styczeñ Œrodowiskowego MCK w ¯ywcu - czerwiec - wrzesieñ 2005 r. - marzec 1999 r. W tym czasie przeprowadzono 17 prelekcji • Fotografii ¯ywiec i ¯ywiecczyzna - Witolda Deki z ¯ywca dla m³odzie¿y szkolnej zwi¹zanych z tym wydarzeniem. - paŸdziernik 2005 r. • Fotografii, pod tytu³em Papie¿ Jan Pawe³ II w Kalwarii Zebrzy- • Prac nauczycieli i ich rodzin: Jana K³¹cza - malarstwo, Moniki dowskiej w dwudziest¹ rocznicê pierwszej pielgrzymki Babicz - haft, Justyny Nawroth - fotografia, £ukasza Stok³osy Ojca Œwiêtego do Kalwarii Zebrzydowskiej - czerwiec - malarstwo, Wojciecha Æwiêka³y - rysunek, Marty Hordziej

16 17 Z kolei ekspozycje twórczoœci plastycznej artystów z Grupy - wrzesieñ 1999 r., przedstawiaj¹cej pobyt Papie¿a w Kalwarii Twórców Nieprofesjonalnych Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii 9 czerwca 1979 r. Zebrzydowskiej organizowane by³y g³ównie w Bibliotece • Fotografii Dawni pielgrzymi kalwaryjscy - sierpieñ - Miejskiej oraz Oœrodku Kultury w Kalwarii Zebrzydowskiej. paŸdziernik 1999 r. By³y to: • Fotografii brata Alberta Mocarskiego OFM Nasz Kardyna³ - Malarstwo Jadwigi Baran - Gielaty i rzeŸby Zdzis³awa Bardasa Franciszek Macharski - z okazji 50 - lecia kap³añstwa - - 21.08. - 21.09. 1989 r. kwiecieñ - czerwiec 2000 r. - Malarstwo Gra¿yny P³achty i Stanis³awa Chyczyñskiego • Fotografii z okazji 25 -lecia pontyfikatu papie¿a Jana Paw³a II - 28.09. - 27.10. 1989 r. pt. Jan Pawe³ II - Pielgrzym Kalwaryjski obejmuj¹cej zdjêcia - Malarstwo Zdzis³awa Bardasa i Adama Oczkowskiego, rzeŸby z pobytu Ojca Œwiêtego w Kalwarii (równie¿ jako kardyna³a) Wies³awa Hartla i p³askorzeŸby Jerzego D¹browskiego - paŸdziernik - listopad 2003 r. - 08.02. - 10.03. 1990 r. • Pokonkursowa Pisanki regionalnej - marzec - kwiecieñ 2004 r. - Malarstwo Anny ¯urek i tkaniny artystyczne Janiny Mróz • Obrazów Na szkle malowanych ksiêdza Stanis³awa Woj- -27.03. - 21.04. 1990 r. cieszaka z Ochotnicy Dolnej - kwiecieñ - lipiec 2004 r. Cz³onkowie Grupy Twórców Nieprofesjonalnych brali równie¿ • Orderów i odznaczeñ W³adys³awa Stanowskiego - w pierw- udzia³ w okolicznoœciowych wystawach oraz aukcjach sz¹ rocznicê jego œmierci - maj 2004 r. przeznaczonych na cele charytatywne i spo³eczne, jak równie¿ • Wyszywania i haftu Robótki kalwarianek - wrzesieñ - listopad tych przedstawiaj¹cych dorobek gminy Kalwaria Zebrzydowska. 2004 r. Swoje obrusy, makatki, œciereczki i obrazki haftowane Od momentu przyznania nowego lokalu Towarzystwa zaprezentowa³y wówczas: Helena Paj¹k, Anna Paj¹k, Anna Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej w budynku Pawilonu Moska³a, Irena Baran, Anna Stok³osa, Jolanta Studnicka oraz Wystawowego „Okr¹glak” zdecydowanie zwiêkszy³y siê Irena, Danuta i Maria Karkoszka, Józefa Dulban i Bogus³awa mo¿liwoœci organizacji wystaw, przegl¹dów i konkursów. Zosta³y Babicz. wiêc przygotowane nastêpuj¹ce ekspozycje okolicznoœciowe: • Pokonkursowa Ozdoby choinkowe XII. 2004 r. - I. 2005 r. • Prac plastycznych Zdzis³awa Bardasa - kwiecieñ 1998 r. • Gobelinów Pejza¿e i folklor ziemi ¿ywieckiej autorstwa pañ • Malarstwa Jana K³¹cza - czerwiec 1998 r. W³adys³awy Klinowskiej i W³adys³awy Deki z Towarzystwa • Malarstwa Anny ¯urek - lipiec 1998 r. Mi³oœników Ziemi ¯ywieckiej - kwiecieñ - maj 2005 r. • Stroików œwi¹tecznych Krystyny Dudy - grudzieñ 1998 r. • Haftu Ig³¹ malowane Edyty Giercuszkiewicz oraz haf- • Publikacji prasowych zwi¹zanych z ochron¹ zabytków i przy- towanych Pocztówek okolicznoœciowych Anny KuŸlik - gotowaniem do wpisu sanktuarium kalwaryjskiego na Listê artystek niepe³nosprawnych z Grupy Integracyjnej Klubu Œwiatowego Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO - styczeñ Œrodowiskowego MCK w ¯ywcu - czerwiec - wrzesieñ 2005 r. - marzec 1999 r. W tym czasie przeprowadzono 17 prelekcji • Fotografii ¯ywiec i ¯ywiecczyzna - Witolda Deki z ¯ywca dla m³odzie¿y szkolnej zwi¹zanych z tym wydarzeniem. - paŸdziernik 2005 r. • Fotografii, pod tytu³em Papie¿ Jan Pawe³ II w Kalwarii Zebrzy- • Prac nauczycieli i ich rodzin: Jana K³¹cza - malarstwo, Moniki dowskiej w dwudziest¹ rocznicê pierwszej pielgrzymki Babicz - haft, Justyny Nawroth - fotografia, £ukasza Stok³osy Ojca Œwiêtego do Kalwarii Zebrzydowskiej - czerwiec - malarstwo, Wojciecha Æwiêka³y - rysunek, Marty Hordziej

16 17 - grafika, Jerzego D¹browskiego - p³askorzeŸba, Wies³awa • Wernisa¿ wystawy Bia³y horyzont- fotografie Piotra Pawlusa Hartla - rze,ba; Roberta Babicza - modelarstwo - listopad i Tomasza Wawrzyniaka - 1 czerwca 2007 r. - wystawa czynna - grudzieñ 2005 r. do 15 lipca. • Anio³y w Kalwarii - technika ró¿na - autorzy prac: Jolanta, • Wystawa Imieniny Krystyn ukazuj¹ca ogólnopolskie Monika, Pawe³ i Joanna Studniccy, Katarzyna Wrona, Marta spotkania Krystyn - wernisa¿ po³¹czony ze spotkaniem imien- Dziatkowiec, Renata Jurek - grudzieñ 2005 r.- styczeñ 2006 r. niczek - 24 lipca 2007 r. • Fotografii Macieja Malca Moja Kalwaria - luty - marzec 2006 r. • Wystawa pokonkursowa Konkursu Plastycznego Moja Kal- • Wystawa fotografii z okazji XI Festiwalu Muzycznego waria Zebrzydowska - listopad - grudzieñ 2007 r. w sanktuarium kalwaryjskim poœwiêcona X Festiwalowi oraz Wa¿n¹ ekspozycj¹, zorganizowan¹ przez Towarzystwo 20-leciu pracy artystycznej dyrektora festiwali Roberta Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej w roku 2005, by³a wystawa Grudnia. Zaprezentowana zosta³a ona na kru¿gankach obrazuj¹ca dziewiêæ festiwali muzycznych w sanktuarium klasztoru oo. Bernardynów - od 28 lipca do 14 sierpnia 2006 r. kalwaryjskim. Zaprezentowano j¹ na kru¿gankach klasztoru • M³odzi Twórcy - malarstwo, fotografia, grafika, rzeŸba Ani oo. Bernardynów w Kalwarii z okazji X Festiwalu Muzycznego Jamróz, Dagmary Dudy, Asi Tajs i £ukasza Stok³osy - sierpieñ w sanktuarium kalwaryjskim. Powy¿sza ekspozycja przed- i wrzesieñ 2006 r. stawia³a fotogramy, afisze, programy oraz wpisy artystów do • Kalwaria Zebrzydowska - Œwiatowe Dziedzictwo Kultury ksiêgi pami¹tkowej, zbierane podczas dziewiêciu dotych- - wystawa promuj¹ca Kalwariê Zebrzydowsk¹ prezentowana czasowych festiwali. Prezentowana ona by³a od czerwca do w galerii Towarzystwa Mi³oœników Ziemi ¯ywieckiej w ¯ywcu po³owy sierpnia 2005 roku. Obejrza³o j¹ bardzo wielu piel- w ramach wspó³pracy z tym Towarzystwem - sierpieñ- grzymów oraz mieszkañców Kalwarii i okolic. wrzesieñ 2006 r. W czasie ka¿dej wystawy odbywa³y siê wernisa¿e oraz spotkania • Magiczna Kalwaria Zebrzydowska - ekspozycja promuj¹ca z artystami. W szczególny sposób w pamiêci pozostanie nasze miasto. Zorganizowana zosta³a w „Domu Polonii” spotkanie z Edyt¹ Giercuszkiewicz, której towarzyszy³a grupa w Pu³tusku w ramach nawi¹zanej wspó³pracy z tym artystów niepe³nosprawnych prezentuj¹cych swoje artystyczne oœrodkiem. Wystawê przygotowano we wspó³pracy z Cen- umiejêtnoœci. trum Kultury, Urzêdem Miasta i Klasztorem oo. Bernardynów Pomiêdzy wystawami okolicznoœciowymi pokazywane by³y w Kalwarii Zeb. - od 21 paŸdziernika do 15 grudnia 2006 r. materia³y zwi¹zane z histori¹ Kalwarii Zebrzydowskiej oraz jej • Walory jesienne - fotografie Macieja Malca, Jacka Pasternaka promocj¹: foldery, mapy, informatory, pami¹tki, wycinki i Dagmary Dudy - listopad - grudzieñ 2006 r. prasowe, fotografie oraz wystawy pokonkursowe konkursów • Wystawa fotografii Szopka kalwaryjska - fotografie Macieja organizowanych przez Oœrodek Kultury w Kalwarii. Malca, Jacka Pasternaka i Dagmary Dudy - grudzieñ 2006 5. Od 1990 roku Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- oraz styczeñ i luty 2007 r. dowskiej organizuje corocznie (poza rokiem 2003) Sesje • Wernisa¿ wystawy fotografii Kalwaria z wizyt¹ u Papie¿a. Naukowe M³odzie¿y „Ocaliæ od Zapomnienia”, które Zdjêcia i dokumenty dostarczyli mieszkañcy Kalwarii Zebrzy- przeznaczone s¹ dla m³odzie¿y szkolnej. Uczestnicy przy- dowskiej i okolic - 2 kwietnia 2007 - wystawa by³a czynna do gotowuj¹ referaty, przeprowadzaj¹ wywiady z ciekawymi koñca maja. osobami pod kierunkiem nauczycieli lub innych opiekunów.

18 19 - grafika, Jerzego D¹browskiego - p³askorzeŸba, Wies³awa • Wernisa¿ wystawy Bia³y horyzont- fotografie Piotra Pawlusa Hartla - rze,ba; Roberta Babicza - modelarstwo - listopad i Tomasza Wawrzyniaka - 1 czerwca 2007 r. - wystawa czynna - grudzieñ 2005 r. do 15 lipca. • Anio³y w Kalwarii - technika ró¿na - autorzy prac: Jolanta, • Wystawa Imieniny Krystyn ukazuj¹ca ogólnopolskie Monika, Pawe³ i Joanna Studniccy, Katarzyna Wrona, Marta spotkania Krystyn - wernisa¿ po³¹czony ze spotkaniem imien- Dziatkowiec, Renata Jurek - grudzieñ 2005 r.- styczeñ 2006 r. niczek - 24 lipca 2007 r. • Fotografii Macieja Malca Moja Kalwaria - luty - marzec 2006 r. • Wystawa pokonkursowa Konkursu Plastycznego Moja Kal- • Wystawa fotografii z okazji XI Festiwalu Muzycznego waria Zebrzydowska - listopad - grudzieñ 2007 r. w sanktuarium kalwaryjskim poœwiêcona X Festiwalowi oraz Wa¿n¹ ekspozycj¹, zorganizowan¹ przez Towarzystwo 20-leciu pracy artystycznej dyrektora festiwali Roberta Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej w roku 2005, by³a wystawa Grudnia. Zaprezentowana zosta³a ona na kru¿gankach obrazuj¹ca dziewiêæ festiwali muzycznych w sanktuarium klasztoru oo. Bernardynów - od 28 lipca do 14 sierpnia 2006 r. kalwaryjskim. Zaprezentowano j¹ na kru¿gankach klasztoru • M³odzi Twórcy - malarstwo, fotografia, grafika, rzeŸba Ani oo. Bernardynów w Kalwarii z okazji X Festiwalu Muzycznego Jamróz, Dagmary Dudy, Asi Tajs i £ukasza Stok³osy - sierpieñ w sanktuarium kalwaryjskim. Powy¿sza ekspozycja przed- i wrzesieñ 2006 r. stawia³a fotogramy, afisze, programy oraz wpisy artystów do • Kalwaria Zebrzydowska - Œwiatowe Dziedzictwo Kultury ksiêgi pami¹tkowej, zbierane podczas dziewiêciu dotych- - wystawa promuj¹ca Kalwariê Zebrzydowsk¹ prezentowana czasowych festiwali. Prezentowana ona by³a od czerwca do w galerii Towarzystwa Mi³oœników Ziemi ¯ywieckiej w ¯ywcu po³owy sierpnia 2005 roku. Obejrza³o j¹ bardzo wielu piel- w ramach wspó³pracy z tym Towarzystwem - sierpieñ- grzymów oraz mieszkañców Kalwarii i okolic. wrzesieñ 2006 r. W czasie ka¿dej wystawy odbywa³y siê wernisa¿e oraz spotkania • Magiczna Kalwaria Zebrzydowska - ekspozycja promuj¹ca z artystami. W szczególny sposób w pamiêci pozostanie nasze miasto. Zorganizowana zosta³a w „Domu Polonii” spotkanie z Edyt¹ Giercuszkiewicz, której towarzyszy³a grupa w Pu³tusku w ramach nawi¹zanej wspó³pracy z tym artystów niepe³nosprawnych prezentuj¹cych swoje artystyczne oœrodkiem. Wystawê przygotowano we wspó³pracy z Cen- umiejêtnoœci. trum Kultury, Urzêdem Miasta i Klasztorem oo. Bernardynów Pomiêdzy wystawami okolicznoœciowymi pokazywane by³y w Kalwarii Zeb. - od 21 paŸdziernika do 15 grudnia 2006 r. materia³y zwi¹zane z histori¹ Kalwarii Zebrzydowskiej oraz jej • Walory jesienne - fotografie Macieja Malca, Jacka Pasternaka promocj¹: foldery, mapy, informatory, pami¹tki, wycinki i Dagmary Dudy - listopad - grudzieñ 2006 r. prasowe, fotografie oraz wystawy pokonkursowe konkursów • Wystawa fotografii Szopka kalwaryjska - fotografie Macieja organizowanych przez Oœrodek Kultury w Kalwarii. Malca, Jacka Pasternaka i Dagmary Dudy - grudzieñ 2006 5. Od 1990 roku Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- oraz styczeñ i luty 2007 r. dowskiej organizuje corocznie (poza rokiem 2003) Sesje • Wernisa¿ wystawy fotografii Kalwaria z wizyt¹ u Papie¿a. Naukowe M³odzie¿y „Ocaliæ od Zapomnienia”, które Zdjêcia i dokumenty dostarczyli mieszkañcy Kalwarii Zebrzy- przeznaczone s¹ dla m³odzie¿y szkolnej. Uczestnicy przy- dowskiej i okolic - 2 kwietnia 2007 - wystawa by³a czynna do gotowuj¹ referaty, przeprowadzaj¹ wywiady z ciekawymi koñca maja. osobami pod kierunkiem nauczycieli lub innych opiekunów.

18 19 Opracowania te dotycz¹ historii miasta i okolicznych wsi, W poszczególnych edycjach zwyciê¿y³y nastêpuj¹ce szko³y: zabytków, dziejów instytucji i organizacji spo³ecznych oraz Rok szkolny 1996/1997 - Szko³a Podstawowa w Barwa³dzie upamiêtniaj¹ ludzi zas³u¿onych dla Kalwarii i okolicy. W czasie Œrednim, poszczególnych sesji wyg³aszano od czterech do dwunastu Rok szkolny 1997/1998 - Szko³a Podstawowa w Kalwarii referatów. Najciekawsze by³y publikowane w "Wiadomoœciach Zebrzydowskiej, Kalwaryjskich". Niektórzy uczestnicy mieli okazjê wyst¹piæ Rok Szkolny 1998/1999 - Szko³a Podstawowa w Brodach, podczas sympozjów organizowanych przez Towarzystwo. Rok szkolny 1999/2000 - Szko³a Podstawowa w Kalwarii G³ównym celem sesji jest zainteresowanie uczniów dziejami Zebrzydowskiej. swojej „ma³ej ojczyzny”, gromadzeniem dokumentów i pa- 7. Cz³onkowie Towarzystwa wspó³pracuj¹ z redakcj¹ "Wia- mi¹tek. Szczególny nacisk jest k³adziony na dzieje rodów i ro- domoœci Kalwaryjskich" poruszaj¹c na ³amach tej gazety sprawy dzin. Od 2002 r. sesje odbywaj¹ siê 7 czerwca, w rocznicê zwi¹zane z histori¹ oraz teraŸniejszoœci¹ i przysz³oœci¹ naszego pierwszej pielgrzymki Jana Paw³a II do Kalwarii Zebrzydowskiej. miasta. 6. W latach 1996 - 2000 Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii 8. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej bardzo œciœle Zebrzydowskiej, wspólnie z Oœrodkiem Kultury, organizowa³o wspó³pracowa³o z Wydawnictwem oo. Bernardynów Ligê Kulturaln¹ Szkó³ Podstawowych gminy Kalwaria Calvarianum w Kalwarii Zebrzydowskiej (do czasu przeniesienia Zebrzydowska. Przedsiêwziêcie to polega³o na uczestnictwie dyrekcji tej oficyny do Krakowa). Wynikiem tego wspó³dzia³ania poszczególnych szkó³ z terenu naszej gminy w imprezach by³o publikowanie "Przegl¹du Kalwaryjskiego" oraz "Biblioteki zaliczanych do ligi. Udzia³ oraz zajête miejsca by³y odpowiednio Przyjació³ Kalwarii" jako oddzielnej serii wydawniczej. W tym punktowane. Zwyciêskie szko³y otrzymywa³y puchar burmistrza cyklu zd¹¿y³y ukazaæ siê trzy pozycje: miasta Augustyna Ormantego, który obj¹³ patronat nad lig¹, oraz - Na Lanckoronie i stokach ¯arku Adama Grodnickiego, skromne nagrody pieniê¿ne. Imprezy zaliczane do ligi to: - Trzy miasta Karola Wojty³y Romana Antoniego Gajczaka, konkursy wiedzy o regionie, przegl¹dy pieœni i poezji - Papie¿ w górach Marka Skwarnickiego. patriotycznej, zespo³ów kolêdniczych i jase³ek, konkursy Nale¿y podkreœliæ fakt, ¿e Wydawnictwo Calvarianum pod plastyczne. Przedsiêwziêcia te organizowane by³y przez kierownictwem o. Miko³aja Rudyka przekaza³o ponad 500 cz³onków Towarzystwa oraz Oœrodek Kultury w Kalwarii oraz ksi¹¿ek na nagrody dla uczestników Ligi Kulturalnej oraz innych niekiedy przez niektóre placówki oœwiatowe (by³y one imprez. Za to nale¿¹ siê wspomnianemu Ojcu szczególne szczególnie punktowane). Szko³y mia³y mo¿liwoœæ prezentacji podziêkowania. Ponadto by³a to wspania³a promocja tej¿e swych dokonañ poza szko³¹, a najlepsze zespo³y wystêpowa³y oficyny na terenie miasta i gminy. na akademiach z okazji œwi¹t patriotycznych w Oœrodku Kultury. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, wspólnie z Oœ- Niestety, reforma szkolna oraz niechêtna postawa czêœci rodkiem Kultury i Bibliotek¹ Miejsk¹, 6 czerwca 1994 r. nauczycieli spowodowa³a zawieszenie ligi, które trwa do dnia zorganizowa³o wystawê zatytu³owan¹ Publikacje Wydawnictwa dzisiejszego. Trzeba przyznaæ, ¿e by³a to wspania³a forma „Calvarianum”. Pokazano ponad 110 edycji ksi¹¿kowych oraz prezentacji dorobku poszczególnych placówek oœwiatowych na 19 fotogramów Adama Bujaka poœwiêconych papie¿owi Janowi zewn¹trz. Paw³owi II. Wszystkie wystawione pozycje wzbogaci³y ksiêgozbiór Biblioteki Miejskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej.

20 21 Opracowania te dotycz¹ historii miasta i okolicznych wsi, W poszczególnych edycjach zwyciê¿y³y nastêpuj¹ce szko³y: zabytków, dziejów instytucji i organizacji spo³ecznych oraz Rok szkolny 1996/1997 - Szko³a Podstawowa w Barwa³dzie upamiêtniaj¹ ludzi zas³u¿onych dla Kalwarii i okolicy. W czasie Œrednim, poszczególnych sesji wyg³aszano od czterech do dwunastu Rok szkolny 1997/1998 - Szko³a Podstawowa w Kalwarii referatów. Najciekawsze by³y publikowane w "Wiadomoœciach Zebrzydowskiej, Kalwaryjskich". Niektórzy uczestnicy mieli okazjê wyst¹piæ Rok Szkolny 1998/1999 - Szko³a Podstawowa w Brodach, podczas sympozjów organizowanych przez Towarzystwo. Rok szkolny 1999/2000 - Szko³a Podstawowa w Kalwarii G³ównym celem sesji jest zainteresowanie uczniów dziejami Zebrzydowskiej. swojej „ma³ej ojczyzny”, gromadzeniem dokumentów i pa- 7. Cz³onkowie Towarzystwa wspó³pracuj¹ z redakcj¹ "Wia- mi¹tek. Szczególny nacisk jest k³adziony na dzieje rodów i ro- domoœci Kalwaryjskich" poruszaj¹c na ³amach tej gazety sprawy dzin. Od 2002 r. sesje odbywaj¹ siê 7 czerwca, w rocznicê zwi¹zane z histori¹ oraz teraŸniejszoœci¹ i przysz³oœci¹ naszego pierwszej pielgrzymki Jana Paw³a II do Kalwarii Zebrzydowskiej. miasta. 6. W latach 1996 - 2000 Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii 8. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej bardzo œciœle Zebrzydowskiej, wspólnie z Oœrodkiem Kultury, organizowa³o wspó³pracowa³o z Wydawnictwem oo. Bernardynów Ligê Kulturaln¹ Szkó³ Podstawowych gminy Kalwaria Calvarianum w Kalwarii Zebrzydowskiej (do czasu przeniesienia Zebrzydowska. Przedsiêwziêcie to polega³o na uczestnictwie dyrekcji tej oficyny do Krakowa). Wynikiem tego wspó³dzia³ania poszczególnych szkó³ z terenu naszej gminy w imprezach by³o publikowanie "Przegl¹du Kalwaryjskiego" oraz "Biblioteki zaliczanych do ligi. Udzia³ oraz zajête miejsca by³y odpowiednio Przyjació³ Kalwarii" jako oddzielnej serii wydawniczej. W tym punktowane. Zwyciêskie szko³y otrzymywa³y puchar burmistrza cyklu zd¹¿y³y ukazaæ siê trzy pozycje: miasta Augustyna Ormantego, który obj¹³ patronat nad lig¹, oraz - Na Lanckoronie i stokach ¯arku Adama Grodnickiego, skromne nagrody pieniê¿ne. Imprezy zaliczane do ligi to: - Trzy miasta Karola Wojty³y Romana Antoniego Gajczaka, konkursy wiedzy o regionie, przegl¹dy pieœni i poezji - Papie¿ w górach Marka Skwarnickiego. patriotycznej, zespo³ów kolêdniczych i jase³ek, konkursy Nale¿y podkreœliæ fakt, ¿e Wydawnictwo Calvarianum pod plastyczne. Przedsiêwziêcia te organizowane by³y przez kierownictwem o. Miko³aja Rudyka przekaza³o ponad 500 cz³onków Towarzystwa oraz Oœrodek Kultury w Kalwarii oraz ksi¹¿ek na nagrody dla uczestników Ligi Kulturalnej oraz innych niekiedy przez niektóre placówki oœwiatowe (by³y one imprez. Za to nale¿¹ siê wspomnianemu Ojcu szczególne szczególnie punktowane). Szko³y mia³y mo¿liwoœæ prezentacji podziêkowania. Ponadto by³a to wspania³a promocja tej¿e swych dokonañ poza szko³¹, a najlepsze zespo³y wystêpowa³y oficyny na terenie miasta i gminy. na akademiach z okazji œwi¹t patriotycznych w Oœrodku Kultury. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, wspólnie z Oœ- Niestety, reforma szkolna oraz niechêtna postawa czêœci rodkiem Kultury i Bibliotek¹ Miejsk¹, 6 czerwca 1994 r. nauczycieli spowodowa³a zawieszenie ligi, które trwa do dnia zorganizowa³o wystawê zatytu³owan¹ Publikacje Wydawnictwa dzisiejszego. Trzeba przyznaæ, ¿e by³a to wspania³a forma „Calvarianum”. Pokazano ponad 110 edycji ksi¹¿kowych oraz prezentacji dorobku poszczególnych placówek oœwiatowych na 19 fotogramów Adama Bujaka poœwiêconych papie¿owi Janowi zewn¹trz. Paw³owi II. Wszystkie wystawione pozycje wzbogaci³y ksiêgozbiór Biblioteki Miejskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej.

20 21 W roku 2001 z udzia³em Towarzystwa zosta³a wydana na- - Zadania samorz¹du lokalnego i oo. bernardynów w dzie- tomiast publikacja Urszuli Zaj¹czkowskiej - W¹sik pt. Stanis³aw dzinie ochrony dziedzictwa kulturowego Kalwarii Zebrzy- Wyspiañski a Kalwaria Zebrzydowska, której promocja odby³a siê dowskiej - miejski konserwator zabytków dr Magdalena 30 marca w czasie sesji literackiej zorganizowanej przez Miejsk¹ Swaryczewska, Bibliotekê Publiczn¹. - Za³o¿enia perspektywiczne Planu Zagospodarowania 9. W celu pog³êbienia wiadomoœci o Kalwarii Zebrzydowskiej, Przestrzeni - architekt miejski mgr in¿. Barbara Janewska, od 2003 roku Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej - Po³o¿enie Kalwarii Zebrzydowskiej w pobli¿u Krakowa organizuje równie¿ cykl spotkañ i prelekcji w ramach - szansa rozwoju kultury w mieœcie - dyrektor Oœrodka Wszechnicy Kalwaryjskiej. Odbywa siê ona, niestety, bardzo Kultury Ma³gorzata Radoñ. nieregularnie. Dot¹d mia³y miejsce nastêpuj¹ce spotkania: - 16 marca 2002 r., w ramach obchodów jubileuszu - o. Augustyn Chadam OFM - Miko³aj Zebrzydowski - za³o- czterechsetlecia powstania sanktuarium kalwaryjskiego, ¿yciel Kalwarii. zorganizowane zosta³o seminarium: Wp³yw sanktuarium - o. Augustyn Chadam OFM - Misteria kalwaryjskie. kalwaryjskiego na spo³ecznoœæ lokaln¹, w czasie którego - o. Nazariusz Popielarski OFM - Zbiory Biblioteki Wy¿szego wyg³oszono nastêpuj¹ce referaty: Seminarium Duchownego oo. Bernardynów w Kalwarii - Samorz¹d lokalny a sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej - Zebrzydowskiej. burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, - o. Cyprian Moryc OFM - Malarstwo w bazylice oo. Bernar- - Zadania konserwatorskie w obszarze wpisanym na Listê dynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Œwiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego - Malarstwo Wojciecha Weissa- wystawa w Zamku w Suchej UNESCO - miejski konserwator zabytków dr Magdalena Beskidzkiej - wycieczka. Swaryczewska. - o. W³adys³aw Waœko OFM - Jerozolima a Kalwaria Zebrzy- - Wspó³praca klasztoru oo. Bernardynów z w³adzami miasta dowska. Kalwaria Zebrzydowska - o. Miko³aj Rudyk OFM, W prelekcjach tych uczestniczy³o od 20 do 35 osób, w tym wielu - Wp³yw Franciszkañskiego Zakonu Œwieckich w Kalwarii nauczycieli oraz uczniów. Zebrzydowskiej na œrodowisko - mgr Ma³gorzata Kasprzyk 10. Organizowano równie¿ sympozja z okazji wa¿nych dla - TPKZ, cz³onek Franciszkañskiego Zakonu Œwieckich, Kalwarii Zebrzydowskiej wydarzeñ: - Miko³aj Zebrzydowski naszym patronem? - redakcja szkolnej - 24 kwietnia 1999 r. z okazji 20. rocznicy powstania gazetki „GIM-PRES” w Gimnazjum nr 1 w Kalwarii Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej odby³o siê Zebrzydowskiej, sympozjum pod has³em Kalwaria Zebrzydowska na - Ruch pielgrzymkowy w sanktuarium kalwaryjskim - br. Sym- pocz¹tku XXI wieku, podczas którego wyg³oszono forian Rygiel, WSD w Kalwarii Zebrzydowskiej, nastêpuj¹ce referaty: - Kalwaria Zebrzydowska w okresie II wojny œwiatowej - mgr - Prognozy gospodarczego rozwoju Kalwarii Zebrzydowskiej Dorota Benowska, - burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, - Wp³yw sanktuarium kalwaryjskiego na sztukê ludow¹ - Problemy rozwoju ruchu pielgrzymkowego w sanktuarium - cz³onkowie Kó³ka Historycznego w Gimnazjum nr 1 w Kal- kalwaryjskim - o. Miko³aj Rudyk OFM, warii Zebrzydowskiej: Joanna Ptaœ, Sabina Pocielej, Ewelina

22 23 W roku 2001 z udzia³em Towarzystwa zosta³a wydana na- - Zadania samorz¹du lokalnego i oo. bernardynów w dzie- tomiast publikacja Urszuli Zaj¹czkowskiej - W¹sik pt. Stanis³aw dzinie ochrony dziedzictwa kulturowego Kalwarii Zebrzy- Wyspiañski a Kalwaria Zebrzydowska, której promocja odby³a siê dowskiej - miejski konserwator zabytków dr Magdalena 30 marca w czasie sesji literackiej zorganizowanej przez Miejsk¹ Swaryczewska, Bibliotekê Publiczn¹. - Za³o¿enia perspektywiczne Planu Zagospodarowania 9. W celu pog³êbienia wiadomoœci o Kalwarii Zebrzydowskiej, Przestrzeni - architekt miejski mgr in¿. Barbara Janewska, od 2003 roku Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej - Po³o¿enie Kalwarii Zebrzydowskiej w pobli¿u Krakowa organizuje równie¿ cykl spotkañ i prelekcji w ramach - szansa rozwoju kultury w mieœcie - dyrektor Oœrodka Wszechnicy Kalwaryjskiej. Odbywa siê ona, niestety, bardzo Kultury Ma³gorzata Radoñ. nieregularnie. Dot¹d mia³y miejsce nastêpuj¹ce spotkania: - 16 marca 2002 r., w ramach obchodów jubileuszu - o. Augustyn Chadam OFM - Miko³aj Zebrzydowski - za³o- czterechsetlecia powstania sanktuarium kalwaryjskiego, ¿yciel Kalwarii. zorganizowane zosta³o seminarium: Wp³yw sanktuarium - o. Augustyn Chadam OFM - Misteria kalwaryjskie. kalwaryjskiego na spo³ecznoœæ lokaln¹, w czasie którego - o. Nazariusz Popielarski OFM - Zbiory Biblioteki Wy¿szego wyg³oszono nastêpuj¹ce referaty: Seminarium Duchownego oo. Bernardynów w Kalwarii - Samorz¹d lokalny a sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej - Zebrzydowskiej. burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, - o. Cyprian Moryc OFM - Malarstwo w bazylice oo. Bernar- - Zadania konserwatorskie w obszarze wpisanym na Listê dynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Œwiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego - Malarstwo Wojciecha Weissa- wystawa w Zamku w Suchej UNESCO - miejski konserwator zabytków dr Magdalena Beskidzkiej - wycieczka. Swaryczewska. - o. W³adys³aw Waœko OFM - Jerozolima a Kalwaria Zebrzy- - Wspó³praca klasztoru oo. Bernardynów z w³adzami miasta dowska. Kalwaria Zebrzydowska - o. Miko³aj Rudyk OFM, W prelekcjach tych uczestniczy³o od 20 do 35 osób, w tym wielu - Wp³yw Franciszkañskiego Zakonu Œwieckich w Kalwarii nauczycieli oraz uczniów. Zebrzydowskiej na œrodowisko - mgr Ma³gorzata Kasprzyk 10. Organizowano równie¿ sympozja z okazji wa¿nych dla - TPKZ, cz³onek Franciszkañskiego Zakonu Œwieckich, Kalwarii Zebrzydowskiej wydarzeñ: - Miko³aj Zebrzydowski naszym patronem? - redakcja szkolnej - 24 kwietnia 1999 r. z okazji 20. rocznicy powstania gazetki „GIM-PRES” w Gimnazjum nr 1 w Kalwarii Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej odby³o siê Zebrzydowskiej, sympozjum pod has³em Kalwaria Zebrzydowska na - Ruch pielgrzymkowy w sanktuarium kalwaryjskim - br. Sym- pocz¹tku XXI wieku, podczas którego wyg³oszono forian Rygiel, WSD w Kalwarii Zebrzydowskiej, nastêpuj¹ce referaty: - Kalwaria Zebrzydowska w okresie II wojny œwiatowej - mgr - Prognozy gospodarczego rozwoju Kalwarii Zebrzydowskiej Dorota Benowska, - burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, - Wp³yw sanktuarium kalwaryjskiego na sztukê ludow¹ - Problemy rozwoju ruchu pielgrzymkowego w sanktuarium - cz³onkowie Kó³ka Historycznego w Gimnazjum nr 1 w Kal- kalwaryjskim - o. Miko³aj Rudyk OFM, warii Zebrzydowskiej: Joanna Ptaœ, Sabina Pocielej, Ewelina

22 23 Pawlik, Katarzyna Tabak, Caroline Kucharczyk, Joanna K³¹cz II Pielgrzymka w ramach obchodów 25. rocznicy za³o¿enia pod opiek¹ mgr Joanny Pytlowskiej. Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej skupi³a ponad Goœciem honorowym by³a prof. arch. Anna Mitkowska, 120 osób z 9 stowarzyszeñ. Odby³a siê 24 kwietnia 2004 roku. która w znacz¹cy sposób przyczyni³a siê do wpisu III Pielgrzymka zosta³a zorganizowana 22 kwietnia 2006 r. sanktuarium kalwaryjskiego na Listê Œwiatowego Wziê³o w niej udzia³ ponad 130 osób reprezentuj¹cych Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO. W podsumowaniu 9 stowarzyszeñ. seminarium wspomniana uczona powiedzia³a: „...poziom Zamierzamy organizowaæ takie pielgrzymki w cyklu dwuletnim. wszystkich referatów by³ bardzo wysoki, a niektóre nawet na 12. Wystêpowano wielokrotnie do w³adz Kalwarii Zebrzy- poziomie profesorskim...”. Goœæ zwróci³ uwagê na referaty dowskiej z licznymi postulatami dotycz¹cymi spraw istotnych przygotowane przez m³odzie¿. dla miasta i jego mieszkañców. Wnioski zwi¹zane by³y g³ównie - 24 marca 2007 r. odby³o siê sympozjum z okazji 390. z uporz¹dkowaniem nazewnictwa, czystoœci¹, ochron¹ rocznicy fundacji i lokacji miasta Kalwaria Zebrzydowska, œrodowiska i zabytków itp. Dziêki propozycjom Towarzystwa podczas którego referaty wyg³osili mieszkañcy Kalwarii przez kilka lat w Kalwarii zatrudniony by³ miejski konserwator i Brodów: zabytków. - o. Miko³aj Rudyk OFM - Fundacja i lokacja miasta Kalwaria 13. Wa¿nym elementem pracy Towarzystwa jest dokumento- Zebrzydowska, wanie bie¿¹cych wydarzeñ maj¹cych miejsce w Kalwarii i oko- - Mateusz Porêbski - Akta kalwaryjskie w archiwach polskich, licznych wsiach poprzez wykonywanie fotografii oraz filmów - Dorota Kasprzyk - Toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej, video. Zdjêcia wykonuj¹: Krystyna Duda, Maciej Malec i Jacek - Stanis³aw Sypniewski - Perspektywy rozwoju miasta i gminy Pasternak. Filmowaniem zajmuje siê natomiast Stanis³aw Kalwaria Zebrzydowska. Sypniewski, który obecnie przenosi zgromadzony materia³ Ponadto w dyskusji burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty z taœm VHS na p³yty DVD. Fotografie oraz filmy reporta¿owo przedstawi³, w krótkim zarysie, historiê miasta oraz - dokumentalne stanowi¹ wa¿ny przekaz historyczny. jego obecny rozwój i zadania na przysz³oœæ. Natomiast goœcie, 14. Cz³onkowie Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Bo¿ena i Wojciech Prus - Wiœniewscy z Towarzystwa aktywnie w³¹czaj¹ siê w imprezy spo³eczno - kulturalne oraz Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska, przekazali kwiaty religijne na terenie miasta i gminy. Przyk³adem mo¿e byæ i ¿yczenia dla w³adz i mieszkañców naszego miasta. prowadzenie prac dekoracyjnych podczas pierwszej i drugiej Przedstawicielka Towarzystwa Przyjació³ Skawiny Ewa pielgrzymki papie¿a Jana Paw³a II przez Krystynê Dudê, której Tarnopolska do³¹czy³a równie¿ ciep³e s³owa dla mieszkañców pomagali inni cz³onkowie Towarzystwa. Stanis³aw Wojas Kalwarii Zebrzydowskiej. podczas pierwszej pielgrzymki Jana Paw³a II by³ szefem cywilnej 11. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej zorganizowa³o s³u¿by porz¹dkowej. Stanis³aw Dobroski, Stanis³aw Sypniewski, trzy pielgrzymki cz³onków i sympatyków regionalnych Krystyna Duda oraz Ma³gorzata Kasprzyk w³¹czaj¹ siê w prace towarzystw kultury do sanktuarium kalwaryjskiego: zwi¹zane ze sprawnym przebiegiem majowych Dni Papieskich, I Pielgrzymka w 400 - lecie za³o¿enia sanktuarium kal- organizowanych przez Parafialny Klub Sportowy ”Œw. Józef”. waryjskiego odby³a siê 20 kwietnia 2002 r. Wziê³o w niej udzia³ 15. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej wspó³dzia³a ponad 230 uczestników z 17 towarzystw regionalnych . z wszystkimi szko³ami z terenu naszej gminy. Od 2003 roku

24 25 Pawlik, Katarzyna Tabak, Caroline Kucharczyk, Joanna K³¹cz II Pielgrzymka w ramach obchodów 25. rocznicy za³o¿enia pod opiek¹ mgr Joanny Pytlowskiej. Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej skupi³a ponad Goœciem honorowym by³a prof. arch. Anna Mitkowska, 120 osób z 9 stowarzyszeñ. Odby³a siê 24 kwietnia 2004 roku. która w znacz¹cy sposób przyczyni³a siê do wpisu III Pielgrzymka zosta³a zorganizowana 22 kwietnia 2006 r. sanktuarium kalwaryjskiego na Listê Œwiatowego Wziê³o w niej udzia³ ponad 130 osób reprezentuj¹cych Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO. W podsumowaniu 9 stowarzyszeñ. seminarium wspomniana uczona powiedzia³a: „...poziom Zamierzamy organizowaæ takie pielgrzymki w cyklu dwuletnim. wszystkich referatów by³ bardzo wysoki, a niektóre nawet na 12. Wystêpowano wielokrotnie do w³adz Kalwarii Zebrzy- poziomie profesorskim...”. Goœæ zwróci³ uwagê na referaty dowskiej z licznymi postulatami dotycz¹cymi spraw istotnych przygotowane przez m³odzie¿. dla miasta i jego mieszkañców. Wnioski zwi¹zane by³y g³ównie - 24 marca 2007 r. odby³o siê sympozjum z okazji 390. z uporz¹dkowaniem nazewnictwa, czystoœci¹, ochron¹ rocznicy fundacji i lokacji miasta Kalwaria Zebrzydowska, œrodowiska i zabytków itp. Dziêki propozycjom Towarzystwa podczas którego referaty wyg³osili mieszkañcy Kalwarii przez kilka lat w Kalwarii zatrudniony by³ miejski konserwator i Brodów: zabytków. - o. Miko³aj Rudyk OFM - Fundacja i lokacja miasta Kalwaria 13. Wa¿nym elementem pracy Towarzystwa jest dokumento- Zebrzydowska, wanie bie¿¹cych wydarzeñ maj¹cych miejsce w Kalwarii i oko- - Mateusz Porêbski - Akta kalwaryjskie w archiwach polskich, licznych wsiach poprzez wykonywanie fotografii oraz filmów - Dorota Kasprzyk - Toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej, video. Zdjêcia wykonuj¹: Krystyna Duda, Maciej Malec i Jacek - Stanis³aw Sypniewski - Perspektywy rozwoju miasta i gminy Pasternak. Filmowaniem zajmuje siê natomiast Stanis³aw Kalwaria Zebrzydowska. Sypniewski, który obecnie przenosi zgromadzony materia³ Ponadto w dyskusji burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty z taœm VHS na p³yty DVD. Fotografie oraz filmy reporta¿owo przedstawi³, w krótkim zarysie, historiê miasta oraz - dokumentalne stanowi¹ wa¿ny przekaz historyczny. jego obecny rozwój i zadania na przysz³oœæ. Natomiast goœcie, 14. Cz³onkowie Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Bo¿ena i Wojciech Prus - Wiœniewscy z Towarzystwa aktywnie w³¹czaj¹ siê w imprezy spo³eczno - kulturalne oraz Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska, przekazali kwiaty religijne na terenie miasta i gminy. Przyk³adem mo¿e byæ i ¿yczenia dla w³adz i mieszkañców naszego miasta. prowadzenie prac dekoracyjnych podczas pierwszej i drugiej Przedstawicielka Towarzystwa Przyjació³ Skawiny Ewa pielgrzymki papie¿a Jana Paw³a II przez Krystynê Dudê, której Tarnopolska do³¹czy³a równie¿ ciep³e s³owa dla mieszkañców pomagali inni cz³onkowie Towarzystwa. Stanis³aw Wojas Kalwarii Zebrzydowskiej. podczas pierwszej pielgrzymki Jana Paw³a II by³ szefem cywilnej 11. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej zorganizowa³o s³u¿by porz¹dkowej. Stanis³aw Dobroski, Stanis³aw Sypniewski, trzy pielgrzymki cz³onków i sympatyków regionalnych Krystyna Duda oraz Ma³gorzata Kasprzyk w³¹czaj¹ siê w prace towarzystw kultury do sanktuarium kalwaryjskiego: zwi¹zane ze sprawnym przebiegiem majowych Dni Papieskich, I Pielgrzymka w 400 - lecie za³o¿enia sanktuarium kal- organizowanych przez Parafialny Klub Sportowy ”Œw. Józef”. waryjskiego odby³a siê 20 kwietnia 2002 r. Wziê³o w niej udzia³ 15. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej wspó³dzia³a ponad 230 uczestników z 17 towarzystw regionalnych . z wszystkimi szko³ami z terenu naszej gminy. Od 2003 roku

24 25 bardzo œcis³¹ nawi¹zano wspó³pracê z 3 Dru¿yn¹ Harcersk¹ Adama Mickiewicza, przy wlocie ul. Mickiewicza do Rynku „Badyle” z Kalwarii. Harcerze pomagaj¹ przy organizacji w œcianê Pawilonu Wystawowego „Okr¹glak” wmurowano imprez, odbywaj¹ zbiórki w Izbie Muzealnej, a we wrzeœniu tablicê poœwiêcon¹ temu wieszczowi. Zosta³a ona ufundowana 2005 r. przygotowali wystawê Tadeusz Koœciuszko. Przy w 100. rocznicê urodzin poety. OdnaleŸli j¹ po wielu latach wspó³pracy harcerzy oraz PTTK znakowano równie¿ szlaki cz³onkowie Towarzystwa, by³a bowiem zdjêta z budynku szko³y turystyczne w okolicach Kalwarii. trywialnej, który zosta³ rozebrany w latach szeœædziesi¹tych Nawi¹zano równie¿ wspó³pracê z innymi stowarzyszeniami. ubieg³ego stulecia. 7 czerwca 1999 r. mia³o miejsce spotkanie z grup¹ poetów 19. W celu podtrzymywania tradycji bo¿onarodzeniowych skupionych w Bractwie Literackim Bia³ego Pasterza na promocji corocznie w drugiej po³owie stycznia organizowane jest trzeciego tomu Antologii Literackiej Twórczoœci Niepro- wspólne Kolêdowanie Przyjació³ Kalwarii. fesjonalnej o Janie Pawle II pt. Polska nam Papie¿a da³a. Swoje 20. 9 listopada 2006 r. i 8 listopada 2007 r. z okazji Œwiêta wiersze recytowa³y wówczas: Niepodleg³oœci odby³ siê Wieczór pieœni patriotycznej. - Emilia Berndsen z Su³kowic k/Andrychowa, Wspólne œpiewanie tego typu utworów ma byæ kontynuowane - Emilia Cuber z Dojazdowa k/Krakowa, w latach nastêpnych z okazji œwi¹t 3 Maja i 11 Listopada. - Karolina Jessa - W¹sak z Przytkowic, 21. 29 maja 2007 r., w ramach obchodów 390. rocznicy fundacji - Józefa Kalemba z Luborzycy k/Krakowa, i lokacji miasta Kalwaria Zebrzydowska przez Miko³aja - Anna Pospu³a z Przytkowic. Zebrzydowskiego, przeprowadzono Konkurs Wiedzy o Kal- 16. W roku 2005 nawi¹zano kontakty z Towarzystwem warii Zebrzydowskiej, który by³ przeznaczony dla uczniów Mi³oœników Ziemi ¯ywieckiej. Ponadto cz³onkowie TPKZ goœcili szkó³ podstawowych, gimnazjalnych i pondgimnazjalnych. u przyjació³ z Towarzystwa Mi³oœników Miêdzybrodzia, 22. 24 lipca 2007 r. odby³o siê spotkanie pañ o imieniu Krystyna Towarzystwa Przyjació³ Skawiny, Towarzystwa Przyjació³ Orawy, pt. Imieniny Krystyn, w którym wziê³y udzia³ przedstawicielki Towarzystwa Mi³oœników Ziemi Babiogórskiej oraz Sto- z innych miast Ma³opolski. By³a to impreza integracyjna warzyszenia „Nasz Radziszów”. Podjêto równie¿ owocn¹ i promuj¹ca Kalwariê Zebrzydowsk¹. wspó³pracê z Towarzystwem Mi³oœników Ziemi Zatorskiej, 23. Towarzystwo udostêpnia swoje materia³y oraz zbiory Towarzystwem Mi³oœników Ziemi Jadownickiej, Towarzystwem uczniom i studentom pisz¹cym prace poœwiêcone Kalwarii Rozwoju Wsi Rudno, Chrzanowskim Stowarzyszeniem Zebrzydowskiej. Folklorystycznym, Stowarzyszeniem Mi³oœników Ziemi Krze- szowickiej, Stowarzyszeniem Folklorystycznym Teatr Nale¿y podkreœliæ, ¿e od lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego Regionalny, Stowarzyszeniem Mi³oœników Ziemi Trzebiñskiej, wieku Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Towarzystwem Przyjació³ Libi¹¿a, Zwi¹zkiem Szczyrzycan oraz otrzymuje pomoc finansow¹ od Rady Miasta, a od 1997 roku innymi stowarzyszeniami. realizuje zadania w dziedzinie kultury zlecone przez Burmistrza 17. Zabiegi Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Miasta. spowodowa³y, ¿e wmurowano tablicê pami¹tkow¹ poœwiêcon¹ Za pomoc tê serdecznie dziêkujemy!! Wojciechowi Weissowi i jego ¿onie Irenie „Aneri” przy Domu Rzemios³a. Uroczystoœæ odby³a siê w 1988 r. 18. 17 grudnia 1998 r., z okazji dwusetnej rocznicy urodzin

26 27 bardzo œcis³¹ nawi¹zano wspó³pracê z 3 Dru¿yn¹ Harcersk¹ Adama Mickiewicza, przy wlocie ul. Mickiewicza do Rynku „Badyle” z Kalwarii. Harcerze pomagaj¹ przy organizacji w œcianê Pawilonu Wystawowego „Okr¹glak” wmurowano imprez, odbywaj¹ zbiórki w Izbie Muzealnej, a we wrzeœniu tablicê poœwiêcon¹ temu wieszczowi. Zosta³a ona ufundowana 2005 r. przygotowali wystawê Tadeusz Koœciuszko. Przy w 100. rocznicê urodzin poety. OdnaleŸli j¹ po wielu latach wspó³pracy harcerzy oraz PTTK znakowano równie¿ szlaki cz³onkowie Towarzystwa, by³a bowiem zdjêta z budynku szko³y turystyczne w okolicach Kalwarii. trywialnej, który zosta³ rozebrany w latach szeœædziesi¹tych Nawi¹zano równie¿ wspó³pracê z innymi stowarzyszeniami. ubieg³ego stulecia. 7 czerwca 1999 r. mia³o miejsce spotkanie z grup¹ poetów 19. W celu podtrzymywania tradycji bo¿onarodzeniowych skupionych w Bractwie Literackim Bia³ego Pasterza na promocji corocznie w drugiej po³owie stycznia organizowane jest trzeciego tomu Antologii Literackiej Twórczoœci Niepro- wspólne Kolêdowanie Przyjació³ Kalwarii. fesjonalnej o Janie Pawle II pt. Polska nam Papie¿a da³a. Swoje 20. 9 listopada 2006 r. i 8 listopada 2007 r. z okazji Œwiêta wiersze recytowa³y wówczas: Niepodleg³oœci odby³ siê Wieczór pieœni patriotycznej. - Emilia Berndsen z Su³kowic k/Andrychowa, Wspólne œpiewanie tego typu utworów ma byæ kontynuowane - Emilia Cuber z Dojazdowa k/Krakowa, w latach nastêpnych z okazji œwi¹t 3 Maja i 11 Listopada. - Karolina Jessa - W¹sak z Przytkowic, 21. 29 maja 2007 r., w ramach obchodów 390. rocznicy fundacji - Józefa Kalemba z Luborzycy k/Krakowa, i lokacji miasta Kalwaria Zebrzydowska przez Miko³aja - Anna Pospu³a z Przytkowic. Zebrzydowskiego, przeprowadzono Konkurs Wiedzy o Kal- 16. W roku 2005 nawi¹zano kontakty z Towarzystwem warii Zebrzydowskiej, który by³ przeznaczony dla uczniów Mi³oœników Ziemi ¯ywieckiej. Ponadto cz³onkowie TPKZ goœcili szkó³ podstawowych, gimnazjalnych i pondgimnazjalnych. u przyjació³ z Towarzystwa Mi³oœników Miêdzybrodzia, 22. 24 lipca 2007 r. odby³o siê spotkanie pañ o imieniu Krystyna Towarzystwa Przyjació³ Skawiny, Towarzystwa Przyjació³ Orawy, pt. Imieniny Krystyn, w którym wziê³y udzia³ przedstawicielki Towarzystwa Mi³oœników Ziemi Babiogórskiej oraz Sto- z innych miast Ma³opolski. By³a to impreza integracyjna warzyszenia „Nasz Radziszów”. Podjêto równie¿ owocn¹ i promuj¹ca Kalwariê Zebrzydowsk¹. wspó³pracê z Towarzystwem Mi³oœników Ziemi Zatorskiej, 23. Towarzystwo udostêpnia swoje materia³y oraz zbiory Towarzystwem Mi³oœników Ziemi Jadownickiej, Towarzystwem uczniom i studentom pisz¹cym prace poœwiêcone Kalwarii Rozwoju Wsi Rudno, Chrzanowskim Stowarzyszeniem Zebrzydowskiej. Folklorystycznym, Stowarzyszeniem Mi³oœników Ziemi Krze- szowickiej, Stowarzyszeniem Folklorystycznym Teatr Nale¿y podkreœliæ, ¿e od lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego Regionalny, Stowarzyszeniem Mi³oœników Ziemi Trzebiñskiej, wieku Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Towarzystwem Przyjació³ Libi¹¿a, Zwi¹zkiem Szczyrzycan oraz otrzymuje pomoc finansow¹ od Rady Miasta, a od 1997 roku innymi stowarzyszeniami. realizuje zadania w dziedzinie kultury zlecone przez Burmistrza 17. Zabiegi Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Miasta. spowodowa³y, ¿e wmurowano tablicê pami¹tkow¹ poœwiêcon¹ Za pomoc tê serdecznie dziêkujemy!! Wojciechowi Weissowi i jego ¿onie Irenie „Aneri” przy Domu Rzemios³a. Uroczystoœæ odby³a siê w 1988 r. 18. 17 grudnia 1998 r., z okazji dwusetnej rocznicy urodzin

26 27 III. Zadania na przysz³oœæ 16. Opracowanie szlaków spacerowych po mieœcie: papieskiego oraz z przystanku PKS Czerna do bazyliki oo. Bernardynów, 17. Opracowanie i opublikowanie historii koœcio³a parafialnego pw. 1. Kontynuowanie dzia³añ zmierzaj¹cych do pe³nej ekspozycji œw. Józefa. zbiorów Towarzystwa w Izbie Muzealnej, 2. Kontynuowanie archiwizacji zbiorów, 3. Prowadzenie dzia³añ propagatorskich zwi¹zanych z wpisem sanktuarium kalwaryjskiego na Œwiatow¹ Listê Dziedzictwa Lokal Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej - Izba Kulturowego i Naturalnego UNESCO oraz dorobkiem miasta Muzealna - znajduje siê w Pawilonie Wystawowym „Okr¹glak” i gminy, szczególnie wœród m³odzie¿y szkolnej, przy ul. Mickiewicza 2. 4. Kontynuowanie Sesji Naukowych M³odzie¿y Ocaliæ od Zapomnienia, Nasz adres: 5. Rozwijanie wspó³pracy ze szko³ami, Oœrodkiem Kultury w Kal- Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej warii, Bibliotek¹ Miejsk¹ oraz Dru¿yn¹ Harcersk¹ i innymi ul. Mickiewicza 2, 34 -130 Kalwaria Zebrzydowska. organizacjami i instytucjami, 6. Dokumentowanie bie¿¹cych wydarzeñ w mieœcie i okolicy, Spotkania odbywaj¹ siê w ka¿dy czwartek w godz. 15 - 17. 7. Organizowanie cyklicznych imprez: Jesiennego Rajdu Przyjació³ W ostatni czwartek miesi¹ca maj¹ miejsce spotkania dyskusyjne. Kalwarii, Pielgrzymki Regionalnych Towarzystw Kultury do sanktuarium kalwaryjskiego (co dwa lata), Imieniny Krystyn, Kolêdowania Przyjació³ Kalwarii, wspólnego œpiewania pieœni Lista cz³onków Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej patriotycznych itp., obecnych na Zebraniu Za³o¿ycielskim 23 stycznia 1979 roku: 8. Propagowanie organizacji cyklicznych imprez kulturalnych, np. spotkañ z muzyk¹, poezj¹ oraz festiwalu muzycznego w sanktu- Cz³onkowie Za³o¿yciele: arium kalwaryjskim, 9. Publikowanie w Informatorze Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii 1. Adam Grodnicki, Zebrzydowskiej artyku³ów, wywiadów oraz wszelkich wiado- 2. Antoni Radoñ, moœci zwi¹zanych z histori¹ Kalwarii i okolicznych wsi, 3. in¿. Józef Marcowski, 10. Propagowanie celów, osi¹gniêæ i zadañ Towarzystwa dla 4. Jan K³¹cz, pozyskania nowych cz³onków, 5. Krystyna Foryœ, 11. Wspomaganie wydania p³yty multimedialnej o Kalwarii Zebrzy- 6. Ma³gorzata Niecieja - Radoñ, dowskiej, 7. Witold Rudnik, 12. Wznowienie wspó³pracy z artystami nieprofesjonalnymi, 8. Aleksander Natanek. 13. Zorganizowanie wystawy promuj¹cej Kalwariê Zebrzydowsk¹, 9. W³adys³aw Wilk. 14. Wspó³praca z Centrum Kultury w utworzeniu i prowadzeniu Muzeum Rzemios³a, 15. Propagowanie i pokazywanie pasji kalwarian,

28 29 III. Zadania na przysz³oœæ 16. Opracowanie szlaków spacerowych po mieœcie: papieskiego oraz z przystanku PKS Czerna do bazyliki oo. Bernardynów, 17. Opracowanie i opublikowanie historii koœcio³a parafialnego pw. 1. Kontynuowanie dzia³añ zmierzaj¹cych do pe³nej ekspozycji œw. Józefa. zbiorów Towarzystwa w Izbie Muzealnej, 2. Kontynuowanie archiwizacji zbiorów, 3. Prowadzenie dzia³añ propagatorskich zwi¹zanych z wpisem sanktuarium kalwaryjskiego na Œwiatow¹ Listê Dziedzictwa Lokal Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej - Izba Kulturowego i Naturalnego UNESCO oraz dorobkiem miasta Muzealna - znajduje siê w Pawilonie Wystawowym „Okr¹glak” i gminy, szczególnie wœród m³odzie¿y szkolnej, przy ul. Mickiewicza 2. 4. Kontynuowanie Sesji Naukowych M³odzie¿y Ocaliæ od Zapomnienia, Nasz adres: 5. Rozwijanie wspó³pracy ze szko³ami, Oœrodkiem Kultury w Kal- Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej warii, Bibliotek¹ Miejsk¹ oraz Dru¿yn¹ Harcersk¹ i innymi ul. Mickiewicza 2, 34 -130 Kalwaria Zebrzydowska. organizacjami i instytucjami, 6. Dokumentowanie bie¿¹cych wydarzeñ w mieœcie i okolicy, Spotkania odbywaj¹ siê w ka¿dy czwartek w godz. 15 - 17. 7. Organizowanie cyklicznych imprez: Jesiennego Rajdu Przyjació³ W ostatni czwartek miesi¹ca maj¹ miejsce spotkania dyskusyjne. Kalwarii, Pielgrzymki Regionalnych Towarzystw Kultury do sanktuarium kalwaryjskiego (co dwa lata), Imieniny Krystyn, Kolêdowania Przyjació³ Kalwarii, wspólnego œpiewania pieœni Lista cz³onków Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej patriotycznych itp., obecnych na Zebraniu Za³o¿ycielskim 23 stycznia 1979 roku: 8. Propagowanie organizacji cyklicznych imprez kulturalnych, np. spotkañ z muzyk¹, poezj¹ oraz festiwalu muzycznego w sanktu- Cz³onkowie Za³o¿yciele: arium kalwaryjskim, 9. Publikowanie w Informatorze Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii 1. Adam Grodnicki, Zebrzydowskiej artyku³ów, wywiadów oraz wszelkich wiado- 2. Antoni Radoñ, moœci zwi¹zanych z histori¹ Kalwarii i okolicznych wsi, 3. in¿. Józef Marcowski, 10. Propagowanie celów, osi¹gniêæ i zadañ Towarzystwa dla 4. Jan K³¹cz, pozyskania nowych cz³onków, 5. Krystyna Foryœ, 11. Wspomaganie wydania p³yty multimedialnej o Kalwarii Zebrzy- 6. Ma³gorzata Niecieja - Radoñ, dowskiej, 7. Witold Rudnik, 12. Wznowienie wspó³pracy z artystami nieprofesjonalnymi, 8. Aleksander Natanek. 13. Zorganizowanie wystawy promuj¹cej Kalwariê Zebrzydowsk¹, 9. W³adys³aw Wilk. 14. Wspó³praca z Centrum Kultury w utworzeniu i prowadzeniu Muzeum Rzemios³a, 15. Propagowanie i pokazywanie pasji kalwarian,

28 29 Pozostali cz³onkowie: SYMPOZJUM z okazji 390. rocznicy lokacji miasta Stanis³aw Wojas, W³odzimierz Buœko, Kalwaria Zebrzydowska Franciszek Partyka, Rok 1617 przyjmuje siê jako datê za³o¿enia miasta Kalwaria Jan Paj¹k, Zebrzydowska. Dok³adny termin nie zosta³ jednak ustalony. Przyjêto, ¿e Antoni Smolik, w roku 1617 wojewoda krakowski Miko³aj Zebrzydowski, fundator Marian Karelus, „polskiej Jerozolimy”, zezwoli³ na osiedlanie siê ludnoœci na Jan Babicz, wyznaczonym przez siebie terenie u stóp góry ¯ar, przy drodze bieg- Jan Malina, n¹cej z klasztoru do Zebrzydowic. Osadzie - miasteczku nada³ nazwê Tadeusz Gielata, Zebrzydów oraz w³asny herb „Radwan”. Z tego wzglêdu w 2007 roku Krystyna Miko³ajek, miasto Kalwaria Zebrzydowska obchodzi swoj¹ 390. rocznicê lokacji. Wilhelm Mosurski, Na fakt ten Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej pragnie Euzebiusz Kasperkiewicz, zwróciæ uwagê spo³ecznoœci lokalnej. Ka¿da impreza organizowana Antoni Siwek, w bie¿¹cym roku przez wymienione stowarzyszenie jest zwi¹zana z t¹ rocznic¹. Pierwsz¹ i chyba najwa¿niejsz¹ imprez¹ by³o sympozjum, Edward Radwan które mia³o miejsce w sobotê 24 marca 2007 r. w sali widowiskowej W³adys³aw Kolasa, Centrum Kultury w Kalwarii Zebrzydowskiej. W holu prezentowana by³a W³adys³aw Stanowski, wystawa fotografii obrazuj¹cych Kalwariê oraz dokumentów zwi¹zanych Leszek Oleksy, z rzemios³em. Biblioteka Miejska przedstawi³a prace zg³oszone na Kazimierz Bartyñski, konkurs na pami¹tkê z Kalwarii Zebrzydowskiej i najciekawsze ksi¹¿ki Leszek Augustyniak, o naszym mieœcie. Na sali mo¿na by³o natomiast podziwiaæ projekty Aleksander Cimer, foteli papieskich wykonanych przez rzemieœlników kalwaryjskich dla Tadeusz Pawlikowski, Jana Paw³a II oraz narzêdzia i pami¹tki zwi¹zane z wykonaniem butów Ryszard Para, dla naszego Papie¿a. Zbigniew Stryczek. Sympozjum rozpocz¹³ prezes Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Stanis³aw Sypniewski, który powita³ przyby³ych goœci. Zaszczycili bowiem swoj¹ obecnoœci¹: senator Rzeczpospolitej Polskiej Piotr Boroñ, przedstawiciele w³adz samorz¹dowych: wiceprze- wodnicz¹cy Rady Powiatu Józef £asak, wójt Stryszowa Jan Wac³awski, zastêpca wójta BrzeŸnicy Kazimierz Mostowik. W³adze miasta i gminy Kalwaria Zebrzydowska reprezentowali: burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, przewodnicz¹cy Rady Miejskiej Marcin Krawczyñski i jej wiceprzewodnicz¹cy Stanis³aw Nieciak oraz pracownicy Urzêdu Miasta i kilku radnych. Obecni byli te¿ dyrektorzy oraz nauczyciele niektórych szkó³ z terenu gminy.

30 31 Pozostali cz³onkowie: SYMPOZJUM z okazji 390. rocznicy lokacji miasta Stanis³aw Wojas, W³odzimierz Buœko, Kalwaria Zebrzydowska Franciszek Partyka, Rok 1617 przyjmuje siê jako datê za³o¿enia miasta Kalwaria Jan Paj¹k, Zebrzydowska. Dok³adny termin nie zosta³ jednak ustalony. Przyjêto, ¿e Antoni Smolik, w roku 1617 wojewoda krakowski Miko³aj Zebrzydowski, fundator Marian Karelus, „polskiej Jerozolimy”, zezwoli³ na osiedlanie siê ludnoœci na Jan Babicz, wyznaczonym przez siebie terenie u stóp góry ¯ar, przy drodze bieg- Jan Malina, n¹cej z klasztoru do Zebrzydowic. Osadzie - miasteczku nada³ nazwê Tadeusz Gielata, Zebrzydów oraz w³asny herb „Radwan”. Z tego wzglêdu w 2007 roku Krystyna Miko³ajek, miasto Kalwaria Zebrzydowska obchodzi swoj¹ 390. rocznicê lokacji. Wilhelm Mosurski, Na fakt ten Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej pragnie Euzebiusz Kasperkiewicz, zwróciæ uwagê spo³ecznoœci lokalnej. Ka¿da impreza organizowana Antoni Siwek, w bie¿¹cym roku przez wymienione stowarzyszenie jest zwi¹zana z t¹ rocznic¹. Pierwsz¹ i chyba najwa¿niejsz¹ imprez¹ by³o sympozjum, Edward Radwan które mia³o miejsce w sobotê 24 marca 2007 r. w sali widowiskowej W³adys³aw Kolasa, Centrum Kultury w Kalwarii Zebrzydowskiej. W holu prezentowana by³a W³adys³aw Stanowski, wystawa fotografii obrazuj¹cych Kalwariê oraz dokumentów zwi¹zanych Leszek Oleksy, z rzemios³em. Biblioteka Miejska przedstawi³a prace zg³oszone na Kazimierz Bartyñski, konkurs na pami¹tkê z Kalwarii Zebrzydowskiej i najciekawsze ksi¹¿ki Leszek Augustyniak, o naszym mieœcie. Na sali mo¿na by³o natomiast podziwiaæ projekty Aleksander Cimer, foteli papieskich wykonanych przez rzemieœlników kalwaryjskich dla Tadeusz Pawlikowski, Jana Paw³a II oraz narzêdzia i pami¹tki zwi¹zane z wykonaniem butów Ryszard Para, dla naszego Papie¿a. Zbigniew Stryczek. Sympozjum rozpocz¹³ prezes Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Stanis³aw Sypniewski, który powita³ przyby³ych goœci. Zaszczycili bowiem swoj¹ obecnoœci¹: senator Rzeczpospolitej Polskiej Piotr Boroñ, przedstawiciele w³adz samorz¹dowych: wiceprze- wodnicz¹cy Rady Powiatu Józef £asak, wójt Stryszowa Jan Wac³awski, zastêpca wójta BrzeŸnicy Kazimierz Mostowik. W³adze miasta i gminy Kalwaria Zebrzydowska reprezentowali: burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, przewodnicz¹cy Rady Miejskiej Marcin Krawczyñski i jej wiceprzewodnicz¹cy Stanis³aw Nieciak oraz pracownicy Urzêdu Miasta i kilku radnych. Obecni byli te¿ dyrektorzy oraz nauczyciele niektórych szkó³ z terenu gminy.

30 31 Z wielk¹ sympati¹ i zadowoleniem powitano przedstawicieli zaprzyjaŸnionych towarzystw. Najd³u¿sz¹ drogê przebyli cz³onkowie Towarzystwa Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska z Góry Kalwarii ko³o Warszawy. Goszczono te¿ przedstawicieli Towarzystwa Przyjació³ Skawiny, Towarzystwa Mi³oœników Ziemi Wadowickiej oraz Towarzystwa Przyjació³ Lanckorony. Towarzystwo Mi³oœników Ziemi ¯ywieckiej i Towarzystwo Mi³oœników Ziemi Zatorskiej nades³a³y natomiast ¿yczenia i pozdrowienia dla mieszkañców i w³adz Kalwarii Zebrzydowskiej. We wstêpnym, krótkim wyst¹pieniu senator Piotr Boroñ mówi³ o swoich pierwszych zwi¹zkach z naszym miastem. Z kolei pañstwo Bo¿ena i Wojciech Prus - Wiœniewscy z Góry Kalwarii przekazuj¹c ¿yczenia i pozdrowienia dla mieszkañców siostrzanej Kalwarii Zebrzydowskiej wrêczyli wi¹zankê kwiatów. Po kilkunastominutowej czêœci wstêpnej sekretarz Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Ma³gorzata Kasprzyk rozpoczê³a czêœæ referatow¹ sympozjum. Pierwszy wyst¹pi³ o. mgr Miko³aj Rudyk z klasztoru oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Przedstawi³ on historiê naszego miasta, tak œciœle zwi¹zanego z fundacj¹ Miko³aja Zebrzydowskiego. Zwróci³ uwagê na wspó³pracê klasztoru i w³adz samorz¹dowych, szczególnie w XX wieku. Drugim prelegentem by³ mgr Mateusz Porêbski - historyk archiwista z Centrum Kultury w Kalwarii Zebrzydowskiej. Nastêpnie nauczycielka jêzyka polskiego w Zespole Szkó³ nr 2 w Brodach mgr Dorota Kasprzyk w swoim referacie Toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej podda³a analizie nazewnictwo ulic miasta. Wyst¹pienie to by³o wzbogacone prezentacj¹ komputerow¹. Czêœæ referatow¹ zakoñczy³ mgr in¿. Stanis³aw Sypniewski, który zastanawia³ siê nad perspektywami rozwoju miasta. Wszystkie wyst¹pienia by³y wspomagane prezentacj¹ multimedialn¹. Referaty oraz g³osy w dyskusji stanowi¹ podstawow¹ czêœæ niniejszego informatora. W dyskusji zabra³ g³os burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, który przedstawi³ dzia³alnoœæ samorz¹du gminnego w okresie transformacji ustrojowej naszego pañstwa. Omówi³ równie¿ dzia³ania bie¿¹ce w³adz miasta promuj¹ce i wp³ywaj¹ce na jego rozwój. Nastêpnie prezes Towarzystwa Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska, Wojciech Prus - Wiœniewski przypomnia³ zwi¹zki obu miast oraz zarys historii Góry Kalwarii. Do ¿yczeñ dla naszego miasta do³¹czy³a siê równie¿ przedstawicielka Towarzystwa Przyjació³ Skawiny, Ewa Tarnopolska. Nastêpnie prezes Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej,

32 33 Z wielk¹ sympati¹ i zadowoleniem powitano przedstawicieli zaprzyjaŸnionych towarzystw. Najd³u¿sz¹ drogê przebyli cz³onkowie Towarzystwa Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska z Góry Kalwarii ko³o Warszawy. Goszczono te¿ przedstawicieli Towarzystwa Przyjació³ Skawiny, Towarzystwa Mi³oœników Ziemi Wadowickiej oraz Towarzystwa Przyjació³ Lanckorony. Towarzystwo Mi³oœników Ziemi ¯ywieckiej i Towarzystwo Mi³oœników Ziemi Zatorskiej nades³a³y natomiast ¿yczenia i pozdrowienia dla mieszkañców i w³adz Kalwarii Zebrzydowskiej. We wstêpnym, krótkim wyst¹pieniu senator Piotr Boroñ mówi³ o swoich pierwszych zwi¹zkach z naszym miastem. Z kolei pañstwo Bo¿ena i Wojciech Prus - Wiœniewscy z Góry Kalwarii przekazuj¹c ¿yczenia i pozdrowienia dla mieszkañców siostrzanej Kalwarii Zebrzydowskiej wrêczyli wi¹zankê kwiatów. Po kilkunastominutowej czêœci wstêpnej sekretarz Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej Ma³gorzata Kasprzyk rozpoczê³a czêœæ referatow¹ sympozjum. Pierwszy wyst¹pi³ o. mgr Miko³aj Rudyk z klasztoru oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Przedstawi³ on historiê naszego miasta, tak œciœle zwi¹zanego z fundacj¹ Miko³aja Zebrzydowskiego. Zwróci³ uwagê na wspó³pracê klasztoru i w³adz samorz¹dowych, szczególnie w XX wieku. Drugim prelegentem by³ mgr Mateusz Porêbski - historyk archiwista z Centrum Kultury w Kalwarii Zebrzydowskiej. Nastêpnie nauczycielka jêzyka polskiego w Zespole Szkó³ nr 2 w Brodach mgr Dorota Kasprzyk w swoim referacie Toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej podda³a analizie nazewnictwo ulic miasta. Wyst¹pienie to by³o wzbogacone prezentacj¹ komputerow¹. Czêœæ referatow¹ zakoñczy³ mgr in¿. Stanis³aw Sypniewski, który zastanawia³ siê nad perspektywami rozwoju miasta. Wszystkie wyst¹pienia by³y wspomagane prezentacj¹ multimedialn¹. Referaty oraz g³osy w dyskusji stanowi¹ podstawow¹ czêœæ niniejszego informatora. W dyskusji zabra³ g³os burmistrz dr in¿. Augustyn Ormanty, który przedstawi³ dzia³alnoœæ samorz¹du gminnego w okresie transformacji ustrojowej naszego pañstwa. Omówi³ równie¿ dzia³ania bie¿¹ce w³adz miasta promuj¹ce i wp³ywaj¹ce na jego rozwój. Nastêpnie prezes Towarzystwa Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska, Wojciech Prus - Wiœniewski przypomnia³ zwi¹zki obu miast oraz zarys historii Góry Kalwarii. Do ¿yczeñ dla naszego miasta do³¹czy³a siê równie¿ przedstawicielka Towarzystwa Przyjació³ Skawiny, Ewa Tarnopolska. Nastêpnie prezes Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej,

32 33 jednoczeœnie cz³onek Zarz¹du Ma³opolskiego Zwi¹zku Regionalnych o. Miko³aj Rudyk OFM Towarzystw Kultury, w imieniu prezesa tego¿ zwi¹zku ks. W³adys³awa Kalwaria Zebrzydowska Pilarczyka, wrêczy³ Burmistrzowi Miasta Kalwaria Zebrzydowska Kalwaria Zebrzydowska. okolicznoœciowy medal za popieranie ruchu regionalnego. Lokacja i dzieje miasta. 1) Pó³godzinna przerwa na „kawê czy herbatê” by³a okazj¹ do dyskusji kuluarowych, podziwiania stoiska Biblioteki Miejskiej oraz oko- W bie¿¹cym roku - 2007 - przypada 390. rocznica lokacji miasta licznoœciowej wystawy fotografii przedstawiaj¹cych Kalwariê Zebrzy- obecnie nazywanego Kalwari¹ Zebrzydowsk¹. Zawdziêcza ono dowsk¹ dawniej i dziœ. Sympozjum zakoñczy³a promocja encyklopedii multimedialnej swoje powstanie za³o¿eniu na pocz¹tku siedemnastego stulecia Kalwaria Zebrzydowska - Œwiatowe Dziedzictwo autorstwa Macieja w dobrach Miko³aja Zebrzydowskiego sanktuarium pasyjnego. Malca i Jacka Pasternaka, cz³onków Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Faktyczna historia Kalwarii Zebrzydowskiej zaczyna siê bowiem Zebrzydowskiej. Nale¿y mieæ nadziejê, ¿e p³yta ta bêdzie wkrótce w 1600 r., kiedy to rozpoczê³a siê na górze ¯arek z inicjatywy wy¿ej dostêpna. Do chwili obecnej jeszcze jest uzupe³niana. wymienionego fundatora, podówczas wojewody krakowskiego Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej sk³ada bardzo i starosty lanckoroñskiego, budowa kaplicy Ukrzy¿owania Pana serdeczne podziêkowania wszystkim prelegentom, twórcom Jezusa, któr¹ 4 X 1601 r. poœwiêcili nuncjusz papieski Klaudiusz encyklopedii multimedialnej, którzy wystêpowali spo³ecznie i udos- Rangoni i biskup krakowski Bernard Maciejowski. Podczas têpnili swoje referaty do publikacji bez pobierania honorarium. S³owa uroczystoœci konsekracyjnej kazanie wyg³osi³ jezuita krakowski, wdziêcznoœci nale¿¹ siê te¿ Centrum Kultury za bezp³atne udostêpnienie o. Kacper Sawicki. Wypowiedzia³ wówczas prorocze s³owa, sali widowiskowej oraz pomoc w przygotowaniu sympozjum, zanotowane przez kronikarza, o. Ludwika Boguskiego: „Zaledwie a Bibliotece Miejskiej za wzbogacenie wystawy o Kalwarii Zebrzy- myœl b³oga stawienia œwi¹tyni zrodzi³a siê w g³owie zacnego dowskiej poprzez swoje stoisko. Osobne podziêkowania kierujemy do wojewody, aliœci runê³y pod toporem cieniste dêby, promienie harcerzy z 3 Dru¿yny Harcerskiej „Badyle” z Kalwarii Zebrzydowskiej za s³oneczne sp³ynê³y z pogodnego nieba w ciemny przed chwil¹ bór; obs³ugê czêœci gastronomicznej. Dziêkujemy równie¿ w³adzom miasta zwierz dziki wyj¹c ucieka przed œwiat³em, a my w tej puszczy z Burmistrzem na czele za przybycie i udostêpnienie materia³ów informacyjnych. W³aœcicielom witryn sklepowych dziêkujemy natomiast œwiêcimy dziœ przybytek Pañski. Dziœ pierwsi przybyliœmy tu na za chêtne i bezinteresowne umieszczanie afiszy informuj¹cych o im- modlitwê, a któ¿ wie, czyli to mieszkanie dzikiego zwierza nie stanie prezach Towarzystwa. siê miejscem, do którego rzesze z odleg³ych krain na modlitwê Szczególne i najserdeczniejsze podziêkowania sk³adamy tym przybywaæ bêd¹? Któ¿ wie? Czyli¿ bór nie roztworzy œwiat³u swego nielicznym mieszkañcom Kalwarii Zebrzydowskiej, którzy zaszczycili ³ona, a pieœni tysiêcy ludu nie bêd¹ siê w nim rozlegaæ zamiast g³osu nas swoj¹ obecnoœci¹ na sympozjum. wilków, któremu dziœ leœne echo wtóruje?”2) Gdy kaznodzieja Powodem do satysfakcji jest fakt, ¿e rocznica lokacji Kalwarii wypowiada³ powy¿sze s³owa, obszar, na którym usytuowane s¹ dziœ Zebrzydowskiej oraz sympozjum zosta³a zauwa¿ona przez media klasztor z bazylik¹ i Dró¿kami, pokryty by³ gêstym lasem, regionalne. Dziêkujemy „Gazecie Krakowskiej”, „Dziennikowi przewa¿nie jod³owo - œwierkowym i ³¹kowymi polanami. Nie by³o Polskiemu”, „Kronice Beskidzkiej” oraz Polskiemu Radiu „Kraków” za jeszcze Zebrzydowa, czyli dzisiejszej Kalwarii Zebrzydowskiej, ani publikacje na ten temat. te¿ wsi nazywanej dziœ Bugajem Kalwaryjskim. Omawiany teren Sympozjum zosta³o zorganizowane w ramach zadañ zleconych otacza³y wtedy nastêpuj¹ce miejscowoœci: od pó³nocy w kierunku Towarzystwu przez Radê Miasta i Burmistrza Miasta. na wschód - Zebrzydowice, Brody z przysió³kiem Solca, Lanc- Stanis³aw Sypniewski

34 35 jednoczeœnie cz³onek Zarz¹du Ma³opolskiego Zwi¹zku Regionalnych o. Miko³aj Rudyk OFM Towarzystw Kultury, w imieniu prezesa tego¿ zwi¹zku ks. W³adys³awa Kalwaria Zebrzydowska Pilarczyka, wrêczy³ Burmistrzowi Miasta Kalwaria Zebrzydowska Kalwaria Zebrzydowska. okolicznoœciowy medal za popieranie ruchu regionalnego. Lokacja i dzieje miasta. 1) Pó³godzinna przerwa na „kawê czy herbatê” by³a okazj¹ do dyskusji kuluarowych, podziwiania stoiska Biblioteki Miejskiej oraz oko- W bie¿¹cym roku - 2007 - przypada 390. rocznica lokacji miasta licznoœciowej wystawy fotografii przedstawiaj¹cych Kalwariê Zebrzy- obecnie nazywanego Kalwari¹ Zebrzydowsk¹. Zawdziêcza ono dowsk¹ dawniej i dziœ. Sympozjum zakoñczy³a promocja encyklopedii multimedialnej swoje powstanie za³o¿eniu na pocz¹tku siedemnastego stulecia Kalwaria Zebrzydowska - Œwiatowe Dziedzictwo autorstwa Macieja w dobrach Miko³aja Zebrzydowskiego sanktuarium pasyjnego. Malca i Jacka Pasternaka, cz³onków Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Faktyczna historia Kalwarii Zebrzydowskiej zaczyna siê bowiem Zebrzydowskiej. Nale¿y mieæ nadziejê, ¿e p³yta ta bêdzie wkrótce w 1600 r., kiedy to rozpoczê³a siê na górze ¯arek z inicjatywy wy¿ej dostêpna. Do chwili obecnej jeszcze jest uzupe³niana. wymienionego fundatora, podówczas wojewody krakowskiego Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej sk³ada bardzo i starosty lanckoroñskiego, budowa kaplicy Ukrzy¿owania Pana serdeczne podziêkowania wszystkim prelegentom, twórcom Jezusa, któr¹ 4 X 1601 r. poœwiêcili nuncjusz papieski Klaudiusz encyklopedii multimedialnej, którzy wystêpowali spo³ecznie i udos- Rangoni i biskup krakowski Bernard Maciejowski. Podczas têpnili swoje referaty do publikacji bez pobierania honorarium. S³owa uroczystoœci konsekracyjnej kazanie wyg³osi³ jezuita krakowski, wdziêcznoœci nale¿¹ siê te¿ Centrum Kultury za bezp³atne udostêpnienie o. Kacper Sawicki. Wypowiedzia³ wówczas prorocze s³owa, sali widowiskowej oraz pomoc w przygotowaniu sympozjum, zanotowane przez kronikarza, o. Ludwika Boguskiego: „Zaledwie a Bibliotece Miejskiej za wzbogacenie wystawy o Kalwarii Zebrzy- myœl b³oga stawienia œwi¹tyni zrodzi³a siê w g³owie zacnego dowskiej poprzez swoje stoisko. Osobne podziêkowania kierujemy do wojewody, aliœci runê³y pod toporem cieniste dêby, promienie harcerzy z 3 Dru¿yny Harcerskiej „Badyle” z Kalwarii Zebrzydowskiej za s³oneczne sp³ynê³y z pogodnego nieba w ciemny przed chwil¹ bór; obs³ugê czêœci gastronomicznej. Dziêkujemy równie¿ w³adzom miasta zwierz dziki wyj¹c ucieka przed œwiat³em, a my w tej puszczy z Burmistrzem na czele za przybycie i udostêpnienie materia³ów informacyjnych. W³aœcicielom witryn sklepowych dziêkujemy natomiast œwiêcimy dziœ przybytek Pañski. Dziœ pierwsi przybyliœmy tu na za chêtne i bezinteresowne umieszczanie afiszy informuj¹cych o im- modlitwê, a któ¿ wie, czyli to mieszkanie dzikiego zwierza nie stanie prezach Towarzystwa. siê miejscem, do którego rzesze z odleg³ych krain na modlitwê Szczególne i najserdeczniejsze podziêkowania sk³adamy tym przybywaæ bêd¹? Któ¿ wie? Czyli¿ bór nie roztworzy œwiat³u swego nielicznym mieszkañcom Kalwarii Zebrzydowskiej, którzy zaszczycili ³ona, a pieœni tysiêcy ludu nie bêd¹ siê w nim rozlegaæ zamiast g³osu nas swoj¹ obecnoœci¹ na sympozjum. wilków, któremu dziœ leœne echo wtóruje?”2) Gdy kaznodzieja Powodem do satysfakcji jest fakt, ¿e rocznica lokacji Kalwarii wypowiada³ powy¿sze s³owa, obszar, na którym usytuowane s¹ dziœ Zebrzydowskiej oraz sympozjum zosta³a zauwa¿ona przez media klasztor z bazylik¹ i Dró¿kami, pokryty by³ gêstym lasem, regionalne. Dziêkujemy „Gazecie Krakowskiej”, „Dziennikowi przewa¿nie jod³owo - œwierkowym i ³¹kowymi polanami. Nie by³o Polskiemu”, „Kronice Beskidzkiej” oraz Polskiemu Radiu „Kraków” za jeszcze Zebrzydowa, czyli dzisiejszej Kalwarii Zebrzydowskiej, ani publikacje na ten temat. te¿ wsi nazywanej dziœ Bugajem Kalwaryjskim. Omawiany teren Sympozjum zosta³o zorganizowane w ramach zadañ zleconych otacza³y wtedy nastêpuj¹ce miejscowoœci: od pó³nocy w kierunku Towarzystwu przez Radê Miasta i Burmistrza Miasta. na wschód - Zebrzydowice, Brody z przysió³kiem Solca, Lanc- Stanis³aw Sypniewski

34 35 korona, Leœnica, Stronie, Zakrzów, na po³udniu - przysió³ek Bugaj ratusza. Siedziba w³adz miasta po po¿arze, jaki wybuch³ w 1859 r., Zakrzowski, £êkawica, na zachodzie - Barwa³d i przysió³ek Czerna, nie zosta³a dotychczas odbudowana. Niewielkie budynki nale¿¹cy do Zakrzowa.3) W latach 1604 - 1609 wzniesiono u murowane zaczê³y powstawaæ dopiero pod koniec XIX i na podnó¿a ¯arku niewielki klasztor z koœcio³em dla Zakonu Braci pocz¹tku XX w. Mniejszych, w Polsce popularnie zwanych bernardynami. Akt Po I rozbiorze (1772 r.) Nowy Zebrzydów znalaz³ siê w cesarstwie ustanawiaj¹cy wspomnian¹ fundacjê w Kalwarii wystawi³ Miko³aj austriackim. W tym czasie zaborcy w aktach urzêdowych zaczêli Zebrzydowski na Wawelu 1 XII 1602 r. Równoczeœnie w latach 1605 u¿ywaæ nazwy Kalwaria, a ok. 1890 r. przyjê³a siê dzisiejsza - 1617 zbudowano kilkanaœcie kaplic Mêki Pañskiej, s³u¿¹cych do nomenklatura - Kalwaria Zebrzydowska.4) Austriacy nie uznawali odprawiania nabo¿eñstwa pasyjnego, wzorowanego na obchodach jednak Kalwarii za miasto i traktowali j¹ jako osadê targow¹. Prawa jerozolimskich. Taki bowiem sposób rozwa¿ania paschalnych miejskie odzyska³a ona dopiero po 1860 r. Z kolei w latach 1786 - tajemnic wiary zacz¹³ przyci¹gaæ licznych wiernych. Oko³o 1617 r. 1790 powsta³ biegn¹cy przez Kalwariê trakt komunikacyjny (szosa Miko³aj Zebrzydowski przyst¹pi³ do lokacji osady przyklasztornej, bita), zwany cesarskim albo Pierwsz¹ Galicyjsk¹ Szos¹ Handlowo - nazwanej Zebrzydowem. Mia³a ona - w zamyœle fundatora - s³u¿yæ Pocztow¹, prowadz¹cy ze Lwowa do Wiednia. Zbudowanie tej jako baza obs³ugowa dla pielgrzymów zd¹¿aj¹cych t³umnie do drogi przyczyni³o siê do o¿ywienia ¿ycia gospodarczego sanktuarium ju¿ od 1609 r. Osada ta powsta³a na stoku góry ¯arek, wspomnianej miejscowoœci. Powsta³y tam wówczas: komora celna, poni¿ej klasztoru, wzd³u¿ drogi prowadz¹cej z konwentu do stacja pocztowa i sk³ad soli, któr¹ przez Kalwariê przewo¿ono z Wie- Zebrzydowic i siêga³a w pobli¿e dzisiejszej ul. 3 Maja. Pierwsi jej liczki na Œl¹sk. Rozwinê³o siê tak¿e rzemios³o stolarskie. Du¿e mieszkañcy wywodzili siê z wiosek starostwa lanckoroñskiego znaczenie dla wzrostu gospodarczego miejscowoœci mia³ rok 1848, i zajmowali siê upraw¹ roli dzier¿awionej od klasztoru oraz kiedy to zniesiono pañszczyznê i uchylono zakaz osiedlania siê sezonowo obs³ug¹ pielgrzymów. Zebrzydów nie rozwija³ siê jednak ¯ydów. Rozporz¹dzenia powy¿sze sprawi³y, ¿e usta³a zale¿noœæ dynamicznie i z tego to powodu Jan Zebrzydowski 25 VII 1640 r. da³ miasta od prywatnych w³aœcicieli, którymi byli kolejno miastu now¹ lokacjê na prawie magdeburskim, zmieniaj¹c Zebrzydowscy, po ich wymarciu w 1667 r. - Czartoryscy i od 1836 r. równoczeœnie nazwê wspomnianej osady na Nowy Zebrzydów. Brandysowie. Kalwaria sta³a siê wówczas autonomiczn¹ gmin¹, W stosownym dokumencie okreœli³ obowi¹zki mieszczan wobec posiadaj¹c¹ w³asny zarz¹d miejski, na czele którego sta³ burmistrz. klasztoru. Ustanowi³ now¹ organizacjê miasta (z urzêdem miejskim Osiedlaj¹cy siê tam ¯ydzi przyczynili siê natomiast do wzrostu i wójtem). Wyda³ te¿ zakaz osiedlania siê ¯ydów na terenie Nowego koniunktury w rzemioœle. Na rozwój miasta i nasilenie ruchu Zebrzydowa. W tym czasie zanotowano wzrost znaczenia Kalwarii pielgrzymkowego do sanktuarium mia³a te¿ wp³yw budowa w 1884 jako miejsca odpustowego. Wp³ynê³o to na rozwój rzemios³a oraz r. linii kolejowej biegn¹cej przez Kalwariê i ³¹cz¹cej Kraków z Such¹ handlu dewocjonaliami i ¿ywnoœci¹. Trzecia lokacja miasta mia³a Beskidzk¹ (od 1899 r. równie¿ z Zakopanem) oraz w 1888 r. z Kal- miejsce za czasów Józefa Czartoryskiego i zwi¹zana by³a z od- warii do Bielska. Odt¹d miasto posiada dwie stacje kolejowe: budow¹ Nowego Zebrzydowa po po¿arze, który w 1715 r. strawi³ Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona (usytuowan¹ pomiêdzy prawie wszystkie budynki. Zabudowa miejska - parterowa i drew- Kalwari¹, Zebrzydowicami i Brodami) oraz Kalwaria Zebrzydowska niana - usytuowana pocz¹tkowo wzd³u¿ dzisiejszej ul. Ber- (na skraju miasta przy Zebrzydowicach). Nale¿y wymieniæ jeszcze nardyñskiej, zosta³a wtedy stopniowo przesuniêta w kierunku dwie wielkie uroczystoœci religijne wa¿ne zarówno dla sanktuarium, obecnego Rynku i zgrupowana wokó³ wzniesionego wówczas jak i dla miasta: koronacjê cudownego obrazu Matki Bo¿ej

36 37 korona, Leœnica, Stronie, Zakrzów, na po³udniu - przysió³ek Bugaj ratusza. Siedziba w³adz miasta po po¿arze, jaki wybuch³ w 1859 r., Zakrzowski, £êkawica, na zachodzie - Barwa³d i przysió³ek Czerna, nie zosta³a dotychczas odbudowana. Niewielkie budynki nale¿¹cy do Zakrzowa.3) W latach 1604 - 1609 wzniesiono u murowane zaczê³y powstawaæ dopiero pod koniec XIX i na podnó¿a ¯arku niewielki klasztor z koœcio³em dla Zakonu Braci pocz¹tku XX w. Mniejszych, w Polsce popularnie zwanych bernardynami. Akt Po I rozbiorze (1772 r.) Nowy Zebrzydów znalaz³ siê w cesarstwie ustanawiaj¹cy wspomnian¹ fundacjê w Kalwarii wystawi³ Miko³aj austriackim. W tym czasie zaborcy w aktach urzêdowych zaczêli Zebrzydowski na Wawelu 1 XII 1602 r. Równoczeœnie w latach 1605 u¿ywaæ nazwy Kalwaria, a ok. 1890 r. przyjê³a siê dzisiejsza - 1617 zbudowano kilkanaœcie kaplic Mêki Pañskiej, s³u¿¹cych do nomenklatura - Kalwaria Zebrzydowska.4) Austriacy nie uznawali odprawiania nabo¿eñstwa pasyjnego, wzorowanego na obchodach jednak Kalwarii za miasto i traktowali j¹ jako osadê targow¹. Prawa jerozolimskich. Taki bowiem sposób rozwa¿ania paschalnych miejskie odzyska³a ona dopiero po 1860 r. Z kolei w latach 1786 - tajemnic wiary zacz¹³ przyci¹gaæ licznych wiernych. Oko³o 1617 r. 1790 powsta³ biegn¹cy przez Kalwariê trakt komunikacyjny (szosa Miko³aj Zebrzydowski przyst¹pi³ do lokacji osady przyklasztornej, bita), zwany cesarskim albo Pierwsz¹ Galicyjsk¹ Szos¹ Handlowo - nazwanej Zebrzydowem. Mia³a ona - w zamyœle fundatora - s³u¿yæ Pocztow¹, prowadz¹cy ze Lwowa do Wiednia. Zbudowanie tej jako baza obs³ugowa dla pielgrzymów zd¹¿aj¹cych t³umnie do drogi przyczyni³o siê do o¿ywienia ¿ycia gospodarczego sanktuarium ju¿ od 1609 r. Osada ta powsta³a na stoku góry ¯arek, wspomnianej miejscowoœci. Powsta³y tam wówczas: komora celna, poni¿ej klasztoru, wzd³u¿ drogi prowadz¹cej z konwentu do stacja pocztowa i sk³ad soli, któr¹ przez Kalwariê przewo¿ono z Wie- Zebrzydowic i siêga³a w pobli¿e dzisiejszej ul. 3 Maja. Pierwsi jej liczki na Œl¹sk. Rozwinê³o siê tak¿e rzemios³o stolarskie. Du¿e mieszkañcy wywodzili siê z wiosek starostwa lanckoroñskiego znaczenie dla wzrostu gospodarczego miejscowoœci mia³ rok 1848, i zajmowali siê upraw¹ roli dzier¿awionej od klasztoru oraz kiedy to zniesiono pañszczyznê i uchylono zakaz osiedlania siê sezonowo obs³ug¹ pielgrzymów. Zebrzydów nie rozwija³ siê jednak ¯ydów. Rozporz¹dzenia powy¿sze sprawi³y, ¿e usta³a zale¿noœæ dynamicznie i z tego to powodu Jan Zebrzydowski 25 VII 1640 r. da³ miasta od prywatnych w³aœcicieli, którymi byli kolejno miastu now¹ lokacjê na prawie magdeburskim, zmieniaj¹c Zebrzydowscy, po ich wymarciu w 1667 r. - Czartoryscy i od 1836 r. równoczeœnie nazwê wspomnianej osady na Nowy Zebrzydów. Brandysowie. Kalwaria sta³a siê wówczas autonomiczn¹ gmin¹, W stosownym dokumencie okreœli³ obowi¹zki mieszczan wobec posiadaj¹c¹ w³asny zarz¹d miejski, na czele którego sta³ burmistrz. klasztoru. Ustanowi³ now¹ organizacjê miasta (z urzêdem miejskim Osiedlaj¹cy siê tam ¯ydzi przyczynili siê natomiast do wzrostu i wójtem). Wyda³ te¿ zakaz osiedlania siê ¯ydów na terenie Nowego koniunktury w rzemioœle. Na rozwój miasta i nasilenie ruchu Zebrzydowa. W tym czasie zanotowano wzrost znaczenia Kalwarii pielgrzymkowego do sanktuarium mia³a te¿ wp³yw budowa w 1884 jako miejsca odpustowego. Wp³ynê³o to na rozwój rzemios³a oraz r. linii kolejowej biegn¹cej przez Kalwariê i ³¹cz¹cej Kraków z Such¹ handlu dewocjonaliami i ¿ywnoœci¹. Trzecia lokacja miasta mia³a Beskidzk¹ (od 1899 r. równie¿ z Zakopanem) oraz w 1888 r. z Kal- miejsce za czasów Józefa Czartoryskiego i zwi¹zana by³a z od- warii do Bielska. Odt¹d miasto posiada dwie stacje kolejowe: budow¹ Nowego Zebrzydowa po po¿arze, który w 1715 r. strawi³ Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona (usytuowan¹ pomiêdzy prawie wszystkie budynki. Zabudowa miejska - parterowa i drew- Kalwari¹, Zebrzydowicami i Brodami) oraz Kalwaria Zebrzydowska niana - usytuowana pocz¹tkowo wzd³u¿ dzisiejszej ul. Ber- (na skraju miasta przy Zebrzydowicach). Nale¿y wymieniæ jeszcze nardyñskiej, zosta³a wtedy stopniowo przesuniêta w kierunku dwie wielkie uroczystoœci religijne wa¿ne zarówno dla sanktuarium, obecnego Rynku i zgrupowana wokó³ wzniesionego wówczas jak i dla miasta: koronacjê cudownego obrazu Matki Bo¿ej

36 37 Kalwaryjskiej w 1887 r. i trzystulecie fundacji Miko³aja Zebrzy- ju¿ znanym oœrodkiem stolarskim (meblowym) i obuwniczym. Do dowskiego obchodzone w 1902 r. Obie uroczystoœci zorgani- popularyzacji rzemios³a przyczyni³y siê niew¹tpliwie organizowane zowano z udzia³em w³adz miasta i okolicznej ludnoœci. W 1887 r. na od lat trzydziestych XX w. targi meblowe, które po przerwie czele komitetu organizacyjnego, który powsta³ z inicjatywy spowodowanej okupacj¹ odbywaj¹ siê regularnie a¿ do chwili klasztoru, stanêli: miejscowy proboszcz (zebrzydowicki) ks. Ignacy obecnej. Okres powojenny to czas dalszego rozwoju zarówno Zapa³owicz i burmistrz Józef Kosowski, a w 1902 r. w przygotowanie miasta, jak i sanktuarium pomimo ró¿nych trudnoœci i szykan ze uroczystoœci zaanga¿owa³y siê te¿ w³adze powiatowe w Wa- strony ówczesnej w³adzy. Kalwaria Zebrzydowska nazywana by³a dowicach ze starost¹ Zdzis³awem Geppertem na czele i miejskie czêsto przez ówczesn¹ prasê „wysp¹ kapitalizmu” ze wzglêdu na w Kalwarii z burmistrzem Janem Modelskim. W ramach istniej¹ce tam sanktuarium oraz klasztor oo. Bernardynów i pry- przygotowañ jubileuszowych 300 - lecia Kalwarii zbudowano, watne rzemios³o. Oœrodek kultu pasyjno - maryjnego nie by³ dobrze dziêki pomocy w³adz powiatowych w Wadowicach i miejskich widziany przez w³adze komunistyczne. W ró¿ny sposób w Kalwarii, now¹ drogê dojazdow¹ do klasztoru, tak zwan¹ poddawano wiêc rozmaitym represjom zarówno wspólnotê Serpentynê (dziœ ul. Tadeusza Koœciuszki). W 1896 r. Kalwaria liczy³a klasztoru oo. Bernardynów, jak i przybywaj¹cych na Kalwariê 1476 mieszkañców, w tym 360 rzemieœlników. Najwiêcej by³o pielgrzymów. Miejscowe rzemios³o doznawa³o tak¿e ró¿nych wœród nich stolarzy - siedemdziesiêciu dwóch. W tym¿e roku trudnoœci ze strony w³adzy. Pomimo to od lat szeœædziesi¹tych XX w. powsta³a Krajowa Szko³a Stolarska, która odegra³a du¿¹ rolê znaczenie Kalwarii Zebrzydowskiej jako oœrodka produkcji w rozwoju kalwaryjskiego rzemios³a, oraz Szko³a Ludowa, meblarskiej i obuwniczej, a tak¿e jako centrum pielgrzymkowego pocz¹tkowo jedno - , a potem czteroklasowa. U schy³ku XIX w. za- wyraŸnie roœnie. Liczba mieszkañców zwiêkszy³a siê w tym czasie ³o¿ono w mieœcie równie¿ filiê S¹du Powiatowego w Wadowicach. do ponad 4 000. W rzemioœle i przemyœle zatrudnionych jest ok. Z kolei na pocz¹tku nastêpnego stulecia powsta³y: poczta i telegraf, 80% ludnoœci miasta. Wzros³a te¿ w omawianym okresie iloœæ posterunek ¿andarmerii, Stra¿ Po¿arna, Kasa Oszczêdnoœci i Kasa pielgrzymów przybywaj¹cych do Kalwarii, co potwierdzaj¹ nawet Po¿yczkowa (1907) oraz ma³e fabryki mebli Szczepana £ojka dokumenty S³u¿by Bezpieczeñstwa, która inwigilowa³a ruch i Wilhelma Mosurskiego. W 1902 r. zosta³ zbudowany na Rynku, pielgrzymkowy do sanktuarium. Rok 1989 - czas upadku przy znacznej pomocy klasztoru oo. Bernardynów, koœció³ pw. œw. komunizmu i odzyskania przez Polskê pe³nej suwerennoœci - to Józefa. By³ on pocz¹tkowo obs³ugiwany przez bernardynów, potem cezura, od której zacz¹³ siê nowy okres w dziejach Kalwarii przez wikariusza parafii zebrzydowickiej i wreszcie (nied³ugo przed Zebrzydowskiej. Pojawi³y siê nowe mo¿liwoœci rozwoju, które, jak I wojn¹ œwiatow¹) przez rektora mianowanego przez biskupa s¹dzê, ju¿ s¹ wykorzystywane zarówno przez w³adze miasta, jak krakowskiego. Tak by³o a¿ do 1942 r. Wtedy - w wyniku wydzielenia i przez wspólnotê klasztoru. czêœci obszaru nale¿¹cego do parafii zebrzydowickiej - powsta³a Dzieje konwentu bernardyñskiego i miasta s¹ ze sob¹ œciœle samodzielna parafia kalwaryjska. zwi¹zane. O tej swoistej symbiozie tak napisa³ o. Hieronim O wiele szybszy, ani¿eli dotychczas, rozwój miasta nast¹pi³ po Wyczawski: „Kalwaryjski klasztor Bernardynów umo¿liwi³ I wojnie œwiatowej. W 1921 r. liczy³o ono 1692 mieszkañców, w tym powstanie tego miasta i w znacznej mierze przyczynia³ siê przez 25 % ¯ydów. W 1935 r. iloœæ ta wzros³a do 2137 osób. Ludnoœæ d³ugie lata do jego egzystencji.”5) Kalwaria Zebrzydowska, ¿ydowska tu¿ przed II wojn¹ œwiatow¹ liczy³a natomiast oko³o 700 niewielkie miasteczko po³o¿one na po³udniu Polski, znane jest dziœ, osób. Podczas okupacji ludzie ci zostali niemal ca³kowicie dziêki istniej¹cemu tam sanktuarium, nie tylko w ca³ej Polsce ale wymordowani. W latach 1918 - 1938 Kalwaria Zebrzydowska by³a tak¿e szeroko poza jej granicami. Spe³ni³o siê proroctwo o. Kacpra

38 39 Kalwaryjskiej w 1887 r. i trzystulecie fundacji Miko³aja Zebrzy- ju¿ znanym oœrodkiem stolarskim (meblowym) i obuwniczym. Do dowskiego obchodzone w 1902 r. Obie uroczystoœci zorgani- popularyzacji rzemios³a przyczyni³y siê niew¹tpliwie organizowane zowano z udzia³em w³adz miasta i okolicznej ludnoœci. W 1887 r. na od lat trzydziestych XX w. targi meblowe, które po przerwie czele komitetu organizacyjnego, który powsta³ z inicjatywy spowodowanej okupacj¹ odbywaj¹ siê regularnie a¿ do chwili klasztoru, stanêli: miejscowy proboszcz (zebrzydowicki) ks. Ignacy obecnej. Okres powojenny to czas dalszego rozwoju zarówno Zapa³owicz i burmistrz Józef Kosowski, a w 1902 r. w przygotowanie miasta, jak i sanktuarium pomimo ró¿nych trudnoœci i szykan ze uroczystoœci zaanga¿owa³y siê te¿ w³adze powiatowe w Wa- strony ówczesnej w³adzy. Kalwaria Zebrzydowska nazywana by³a dowicach ze starost¹ Zdzis³awem Geppertem na czele i miejskie czêsto przez ówczesn¹ prasê „wysp¹ kapitalizmu” ze wzglêdu na w Kalwarii z burmistrzem Janem Modelskim. W ramach istniej¹ce tam sanktuarium oraz klasztor oo. Bernardynów i pry- przygotowañ jubileuszowych 300 - lecia Kalwarii zbudowano, watne rzemios³o. Oœrodek kultu pasyjno - maryjnego nie by³ dobrze dziêki pomocy w³adz powiatowych w Wadowicach i miejskich widziany przez w³adze komunistyczne. W ró¿ny sposób w Kalwarii, now¹ drogê dojazdow¹ do klasztoru, tak zwan¹ poddawano wiêc rozmaitym represjom zarówno wspólnotê Serpentynê (dziœ ul. Tadeusza Koœciuszki). W 1896 r. Kalwaria liczy³a klasztoru oo. Bernardynów, jak i przybywaj¹cych na Kalwariê 1476 mieszkañców, w tym 360 rzemieœlników. Najwiêcej by³o pielgrzymów. Miejscowe rzemios³o doznawa³o tak¿e ró¿nych wœród nich stolarzy - siedemdziesiêciu dwóch. W tym¿e roku trudnoœci ze strony w³adzy. Pomimo to od lat szeœædziesi¹tych XX w. powsta³a Krajowa Szko³a Stolarska, która odegra³a du¿¹ rolê znaczenie Kalwarii Zebrzydowskiej jako oœrodka produkcji w rozwoju kalwaryjskiego rzemios³a, oraz Szko³a Ludowa, meblarskiej i obuwniczej, a tak¿e jako centrum pielgrzymkowego pocz¹tkowo jedno - , a potem czteroklasowa. U schy³ku XIX w. za- wyraŸnie roœnie. Liczba mieszkañców zwiêkszy³a siê w tym czasie ³o¿ono w mieœcie równie¿ filiê S¹du Powiatowego w Wadowicach. do ponad 4 000. W rzemioœle i przemyœle zatrudnionych jest ok. Z kolei na pocz¹tku nastêpnego stulecia powsta³y: poczta i telegraf, 80% ludnoœci miasta. Wzros³a te¿ w omawianym okresie iloœæ posterunek ¿andarmerii, Stra¿ Po¿arna, Kasa Oszczêdnoœci i Kasa pielgrzymów przybywaj¹cych do Kalwarii, co potwierdzaj¹ nawet Po¿yczkowa (1907) oraz ma³e fabryki mebli Szczepana £ojka dokumenty S³u¿by Bezpieczeñstwa, która inwigilowa³a ruch i Wilhelma Mosurskiego. W 1902 r. zosta³ zbudowany na Rynku, pielgrzymkowy do sanktuarium. Rok 1989 - czas upadku przy znacznej pomocy klasztoru oo. Bernardynów, koœció³ pw. œw. komunizmu i odzyskania przez Polskê pe³nej suwerennoœci - to Józefa. By³ on pocz¹tkowo obs³ugiwany przez bernardynów, potem cezura, od której zacz¹³ siê nowy okres w dziejach Kalwarii przez wikariusza parafii zebrzydowickiej i wreszcie (nied³ugo przed Zebrzydowskiej. Pojawi³y siê nowe mo¿liwoœci rozwoju, które, jak I wojn¹ œwiatow¹) przez rektora mianowanego przez biskupa s¹dzê, ju¿ s¹ wykorzystywane zarówno przez w³adze miasta, jak krakowskiego. Tak by³o a¿ do 1942 r. Wtedy - w wyniku wydzielenia i przez wspólnotê klasztoru. czêœci obszaru nale¿¹cego do parafii zebrzydowickiej - powsta³a Dzieje konwentu bernardyñskiego i miasta s¹ ze sob¹ œciœle samodzielna parafia kalwaryjska. zwi¹zane. O tej swoistej symbiozie tak napisa³ o. Hieronim O wiele szybszy, ani¿eli dotychczas, rozwój miasta nast¹pi³ po Wyczawski: „Kalwaryjski klasztor Bernardynów umo¿liwi³ I wojnie œwiatowej. W 1921 r. liczy³o ono 1692 mieszkañców, w tym powstanie tego miasta i w znacznej mierze przyczynia³ siê przez 25 % ¯ydów. W 1935 r. iloœæ ta wzros³a do 2137 osób. Ludnoœæ d³ugie lata do jego egzystencji.”5) Kalwaria Zebrzydowska, ¿ydowska tu¿ przed II wojn¹ œwiatow¹ liczy³a natomiast oko³o 700 niewielkie miasteczko po³o¿one na po³udniu Polski, znane jest dziœ, osób. Podczas okupacji ludzie ci zostali niemal ca³kowicie dziêki istniej¹cemu tam sanktuarium, nie tylko w ca³ej Polsce ale wymordowani. W latach 1918 - 1938 Kalwaria Zebrzydowska by³a tak¿e szeroko poza jej granicami. Spe³ni³o siê proroctwo o. Kacpra

38 39 Sawickiego wypowiedziane na ¯arku w 1601 r. Omawiane centrum Mateusz Porêbski Brody kultu pasyjno - maryjnego jest, obok Czêstochowy, najwiêkszym Akta kalwaryjskie w polskich archiwach i najwa¿niejszym miejscem pielgrzymkowym w Polsce na- wiedzanym co roku przez wielotysiêczne t³umy p¹tników. By³o to W ci¹gu kilkudziesiêciu lat od zakoñczenia II wojny œwiatowej tak¿e do niedawna ulubione sanktuarium Ojca Œwiêtego Jana Paw³a Kalwaria Zebrzydowska doczeka³a siê wielu opracowañ zarówno II, do którego przybywa³ ju¿ od najm³odszych lat. Karol Wojty³a jako popularnych, jak i dzie³ o naukowym charakterze na jej temat. papie¿ nawiedzi³ to miejsce w 1979, 1991 i 2002 r. Pielgrzymowa³ Szczególny nacisk po³o¿ony by³ przede wszystkim na historiê na Kalwariê tak¿e i obecny papie¿ Benedykt XVI w 2006 r. klasztoru i kalwaryjskich Dró¿ek. Na realizacjê oczekuje monografia Omawiane centrum katolickiego kultu religijnego zosta³o równie¿ miasteczka Kalwarii Zebrzydowskiej z zawartymi aspektami ¿ycia wpisane 1 XII 1999 r. na Listê Œwiatowego Dziedzictwa Kultury spo³ecznego, gospodarczego oraz administracyjnego w ujêciu i Natury UNESCO jako cenny zabytek krajobrazowo - architekto- historycznym. Z tego wzglêdu wypada³oby na wstêpie zapoznaæ siê niczny i pielgrzymkowy. z archiwaliami dotycz¹cymi tej¿e miejscowoœci znajduj¹cych siê Przypisy: w polskich archiwach.

1) Literatura (wykorzystana): A. Grodnicki: Stolarze z Kalwarii Zebrzydowskiej, Bielsko - Bia³a 1985. Niew¹tpliwie najwybitniejsz¹ postaci¹ zajmuj¹c¹ siê histori¹ A. Chadam, S. Sypniewski: Kalwaria Zebrzydowska. Sanktuarium i miasto, Kalwaria Zebrzydowska Kalwarii, z szerszym uwzglêdnieniem archiwaliów, by³ o. Hieronim 1994. K. Iwañska: Diaspora ¿ydowska w Kalwarii Zebrzydowskiej od XVIII wieku do II wojny Wyczawski, który w swojej pracy na temat omawianego miasta œwiatowej, (w:) Miscellanea historico - regionalia Galiciensia. Pod red. A. Nowakowskiego. Wadowice 2000. J. £epkowski: Kalwaria Zebrzydowska i jej okolice pod wzglêdem dziejowym zawar³ spis Ÿróde³ archiwalnych dotycz¹cych klasztoru i archeologicznym. Kraków 1850. A. Ormanty: Ziemia kalwaryjska i jej mieszkañcy, (w:) Kalwaria kalwaryjskiego1). Nale¿y tylko ubolewaæ, i¿ autor opar³ siê bezkry- Zebrzydowska - polska Jerozolima skarbem Koœcio³a i narodu polskiego. Kalwaria Zebrzydowska 2002, s. 445 - 462. A. Ormanty: Mieszkañcy Kalwarii Zebrzydowskiej w dobie jubileuszu 400 - lecia tycznie na Ÿród³ach koœcielnych i tylko w sporadycznych przypad- sanktuarium, (w:) „Przegl¹d Kalwaryjski”, nr 7/2002 s. 13 22. A. Siemionow: Ziemia wadowicka. kach siêga³ po akta instytucji œwieckich. Jednak¿e praca o. Wy- Monografia turystyczno - krajoznawcza, Wadowice 1984. H. E. Wyczawski: Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich Dró¿ek, wyd. 2 uzup. przez M. czawskiego jest jednym z najwybitniejszych przyk³adów monografii Rudyka, Kalwaria Zebrzydowska 2006. J. Zinkow: Wokó³ Kalwarii Zebrzydowskiej i Lanckorony, historycznych miejscowoœci, opartych niemal w ca³oœci na Ÿród³ach. Kalwaria Zebrzydowska 2000. 2) Cytat za A. Chadam, Geneza Kalwarii Zebrzydowskiej, w: "Peregrinus Cracoviensis". Z.2:1995, s. 21. Wypada³oby wiêc przedstawiæ pozosta³e archiwalia dotycz¹ce 3) Por. H. E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich miasta Kalwarii i, co za tym idzie, wzbogaciæ opisan¹ przez o. Wy- Dró¿ek, wyd. 2, Kalwaria Zebrzydowska 2006, s. 220. 4) „Dziennik Polski” (15 III 1950) wyst¹pi³ z propozycj¹ zmiany nazwy Kalwaria Zebrzydowska na czawskiego historiê naszej ma³ej ojczyzny. Zebrzydów. „Tygodnik Powszechny”, nr 17: 23 IV 1950, s. 12, zamieœci³ w rubryce Bez ogródek W przedstawianiu akt kalwaryjskich oparto siê na chronologii krótki tekst polemiczny pod tytu³em Kalwaria czy Zebrzydów?, podpisany inicja³em „Kalw.”, który tu zamieszczamy: „Dziennik Polski” (z 15 III br., wydanie prowincjonalne) wyst¹pi³ z inicjatyw¹, by wytworzonych archiwaliów bez uwzglêdniania przedstawienia zmieniæ nazwê miasteczka Kalwaria Zebrzydowska na Zebrzydów. Zmianê tê motywuje tym, ¿e hierarchii Archiwów Pañstwowych oraz miejsca przechowywania nazwa „Kalwaria” jest rzekomo „oœmieszona” a zaœ s³owo „kalwarianie” oznacza „odpustowego wydrwigrosza, nicponia i nieroba”. Korespondent „Dziennika Polskiego” prawdopodobnie nie ma akt. Ponadto akta kalwaryjskie przedstawiono w rozumieniu pojêcia o prawdziwym znaczeniu s³owa „Kalwaria”. Trzeba je mu wiêc podaæ. S³owo „Kalwaria” jest dokumentacji wytworzonej na terenie miasta i gminy Kalwaria wyrazem ³aciñskim, a oznacza - czaszkê, trupi¹ g³owê. Stanowi odpowiednik do hebrajskiego wyra- zu: „Golgota”(czaszka, trupia g³owa). Tak siê nazywa³o wzniesienie, na którym zosta³ ukrzy¿owany Zebrzydowska lub przez instytucje maj¹ce na tym terenie swoje Chrystus Pan. W nazwie zatem nie ma nic oœmieszaj¹cego; owszem, jest religijna dostojnoœæ. Co siê siedziby. Na pocz¹tku zaprezentowane zostan¹ wiêc akta o cha- zaœ tyczy owych „kalwarian”, których „Dziennik Polski” traktuje jako „nicponiów, wydrwigroszów”, 2) to by³oby obelg¹ dla pracowitej ludnoœci miasteczka, gdyby z powodu jednostek chcia³o siê rakterze administracyjnym, nastêpnie s¹dowe i bankowe . likwidowaæ star¹ i piêkn¹ nazwê; oznacza³oby to bowiem, ¿e ca³a ludnoœæ Kalwarii - to nicponie 1. W Archiwum Pañstwowym w Krakowie znajduj¹ siê najciekawsze i wydrwigrosze.” 5) Por. H. E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska…, s. 393. i najstarsze akta dotycz¹ce historii miasta Kalwarii, rzadko

40 41 Sawickiego wypowiedziane na ¯arku w 1601 r. Omawiane centrum Mateusz Porêbski Brody kultu pasyjno - maryjnego jest, obok Czêstochowy, najwiêkszym Akta kalwaryjskie w polskich archiwach i najwa¿niejszym miejscem pielgrzymkowym w Polsce na- wiedzanym co roku przez wielotysiêczne t³umy p¹tników. By³o to W ci¹gu kilkudziesiêciu lat od zakoñczenia II wojny œwiatowej tak¿e do niedawna ulubione sanktuarium Ojca Œwiêtego Jana Paw³a Kalwaria Zebrzydowska doczeka³a siê wielu opracowañ zarówno II, do którego przybywa³ ju¿ od najm³odszych lat. Karol Wojty³a jako popularnych, jak i dzie³ o naukowym charakterze na jej temat. papie¿ nawiedzi³ to miejsce w 1979, 1991 i 2002 r. Pielgrzymowa³ Szczególny nacisk po³o¿ony by³ przede wszystkim na historiê na Kalwariê tak¿e i obecny papie¿ Benedykt XVI w 2006 r. klasztoru i kalwaryjskich Dró¿ek. Na realizacjê oczekuje monografia Omawiane centrum katolickiego kultu religijnego zosta³o równie¿ miasteczka Kalwarii Zebrzydowskiej z zawartymi aspektami ¿ycia wpisane 1 XII 1999 r. na Listê Œwiatowego Dziedzictwa Kultury spo³ecznego, gospodarczego oraz administracyjnego w ujêciu i Natury UNESCO jako cenny zabytek krajobrazowo - architekto- historycznym. Z tego wzglêdu wypada³oby na wstêpie zapoznaæ siê niczny i pielgrzymkowy. z archiwaliami dotycz¹cymi tej¿e miejscowoœci znajduj¹cych siê Przypisy: w polskich archiwach.

1) Literatura (wykorzystana): A. Grodnicki: Stolarze z Kalwarii Zebrzydowskiej, Bielsko - Bia³a 1985. Niew¹tpliwie najwybitniejsz¹ postaci¹ zajmuj¹c¹ siê histori¹ A. Chadam, S. Sypniewski: Kalwaria Zebrzydowska. Sanktuarium i miasto, Kalwaria Zebrzydowska Kalwarii, z szerszym uwzglêdnieniem archiwaliów, by³ o. Hieronim 1994. K. Iwañska: Diaspora ¿ydowska w Kalwarii Zebrzydowskiej od XVIII wieku do II wojny Wyczawski, który w swojej pracy na temat omawianego miasta œwiatowej, (w:) Miscellanea historico - regionalia Galiciensia. Pod red. A. Nowakowskiego. Wadowice 2000. J. £epkowski: Kalwaria Zebrzydowska i jej okolice pod wzglêdem dziejowym zawar³ spis Ÿróde³ archiwalnych dotycz¹cych klasztoru i archeologicznym. Kraków 1850. A. Ormanty: Ziemia kalwaryjska i jej mieszkañcy, (w:) Kalwaria kalwaryjskiego1). Nale¿y tylko ubolewaæ, i¿ autor opar³ siê bezkry- Zebrzydowska - polska Jerozolima skarbem Koœcio³a i narodu polskiego. Kalwaria Zebrzydowska 2002, s. 445 - 462. A. Ormanty: Mieszkañcy Kalwarii Zebrzydowskiej w dobie jubileuszu 400 - lecia tycznie na Ÿród³ach koœcielnych i tylko w sporadycznych przypad- sanktuarium, (w:) „Przegl¹d Kalwaryjski”, nr 7/2002 s. 13 22. A. Siemionow: Ziemia wadowicka. kach siêga³ po akta instytucji œwieckich. Jednak¿e praca o. Wy- Monografia turystyczno - krajoznawcza, Wadowice 1984. H. E. Wyczawski: Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich Dró¿ek, wyd. 2 uzup. przez M. czawskiego jest jednym z najwybitniejszych przyk³adów monografii Rudyka, Kalwaria Zebrzydowska 2006. J. Zinkow: Wokó³ Kalwarii Zebrzydowskiej i Lanckorony, historycznych miejscowoœci, opartych niemal w ca³oœci na Ÿród³ach. Kalwaria Zebrzydowska 2000. 2) Cytat za A. Chadam, Geneza Kalwarii Zebrzydowskiej, w: "Peregrinus Cracoviensis". Z.2:1995, s. 21. Wypada³oby wiêc przedstawiæ pozosta³e archiwalia dotycz¹ce 3) Por. H. E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich miasta Kalwarii i, co za tym idzie, wzbogaciæ opisan¹ przez o. Wy- Dró¿ek, wyd. 2, Kalwaria Zebrzydowska 2006, s. 220. 4) „Dziennik Polski” (15 III 1950) wyst¹pi³ z propozycj¹ zmiany nazwy Kalwaria Zebrzydowska na czawskiego historiê naszej ma³ej ojczyzny. Zebrzydów. „Tygodnik Powszechny”, nr 17: 23 IV 1950, s. 12, zamieœci³ w rubryce Bez ogródek W przedstawianiu akt kalwaryjskich oparto siê na chronologii krótki tekst polemiczny pod tytu³em Kalwaria czy Zebrzydów?, podpisany inicja³em „Kalw.”, który tu zamieszczamy: „Dziennik Polski” (z 15 III br., wydanie prowincjonalne) wyst¹pi³ z inicjatyw¹, by wytworzonych archiwaliów bez uwzglêdniania przedstawienia zmieniæ nazwê miasteczka Kalwaria Zebrzydowska na Zebrzydów. Zmianê tê motywuje tym, ¿e hierarchii Archiwów Pañstwowych oraz miejsca przechowywania nazwa „Kalwaria” jest rzekomo „oœmieszona” a zaœ s³owo „kalwarianie” oznacza „odpustowego wydrwigrosza, nicponia i nieroba”. Korespondent „Dziennika Polskiego” prawdopodobnie nie ma akt. Ponadto akta kalwaryjskie przedstawiono w rozumieniu pojêcia o prawdziwym znaczeniu s³owa „Kalwaria”. Trzeba je mu wiêc podaæ. S³owo „Kalwaria” jest dokumentacji wytworzonej na terenie miasta i gminy Kalwaria wyrazem ³aciñskim, a oznacza - czaszkê, trupi¹ g³owê. Stanowi odpowiednik do hebrajskiego wyra- zu: „Golgota”(czaszka, trupia g³owa). Tak siê nazywa³o wzniesienie, na którym zosta³ ukrzy¿owany Zebrzydowska lub przez instytucje maj¹ce na tym terenie swoje Chrystus Pan. W nazwie zatem nie ma nic oœmieszaj¹cego; owszem, jest religijna dostojnoœæ. Co siê siedziby. Na pocz¹tku zaprezentowane zostan¹ wiêc akta o cha- zaœ tyczy owych „kalwarian”, których „Dziennik Polski” traktuje jako „nicponiów, wydrwigroszów”, 2) to by³oby obelg¹ dla pracowitej ludnoœci miasteczka, gdyby z powodu jednostek chcia³o siê rakterze administracyjnym, nastêpnie s¹dowe i bankowe . likwidowaæ star¹ i piêkn¹ nazwê; oznacza³oby to bowiem, ¿e ca³a ludnoœæ Kalwarii - to nicponie 1. W Archiwum Pañstwowym w Krakowie znajduj¹ siê najciekawsze i wydrwigrosze.” 5) Por. H. E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska…, s. 393. i najstarsze akta dotycz¹ce historii miasta Kalwarii, rzadko

40 41 wykorzystywane do prac naukowych. W zespole nr 29/323) pt. Varia meblowego i drobnego rzemios³a wiejskiego, korespondencja - zbiór szcz¹tków zespo³ów pod numerem 16 - znajduje siê Ksiêga dotycz¹ca po¿yczki narodowej. radziecko - ³awnicza miasta Kalwarii Zebrzydowskiej z lat 1630 Z tego okresu w Archiwum G³ównym Akt Dawnych znajduje siê -1811. Poszyt stanowi oko³o 500 kart z uchwa³ami rady miejskiej zespó³ posiadaj¹cy akta kalwaryjskie, mianowicie w zespole C.K. i pozosta³¹ dokumentacj¹. Prawdopodobnie ksiêga jest najstarsz¹ Ministerstwo Robót Publicznych (nr zespo³u 1/311). Pod poz. 278 dokumentacj¹ obrazuj¹c¹ ¿ycie miasta Kalwarii i stanowi wyjœciowe znajduj¹ siê akta dotycz¹ce Budowy drogi BrzeŸnica - Kalwaria Ÿród³o do historii naszej miejscowoœci. - Maków, wa¿nej pod wzglêdem wojskowym, z 1911 r.; Poz. 315, W zespole 29/427, nosz¹cym nazwê Varia 2 - zbiór akt i mate- - Budowa drogi Kalwaria - Przytkowice - Wielkie Drogi. W aktach: ria³ów ró¿nej proweniencji pod pozycj¹ 80 widnieje Ksiêga szkic sytuacyjny budowanej drogi (1:200000) oraz mapa powiatu ingrosacji dokumentów miasteczka Kalwarii jako do wci¹gania Wadowice (1:75000), 1909-1913; Poz. 316 - Subwencja na i zapisywania kontraktów, kwitów, ingrosacji od roku 1797, za lata budowê kana³u w Kalwarii Zebrzydowskiej wzd³u¿ krakowskiej 1797-1805. Ksiêga ta stanowi Ÿród³o do poznania stosunków drogi krajowej z 1913 r. w³asnoœciowych oraz genealogicznych z terenów Kalwarii z prze- Po zakoñczeniu dzia³añ wojennych, w wyniku których organa ³omu XVIII i XIX wieku4). pañstwowe utraci³y wiêkszoœæ swej dokumentacji, nast¹pi³y powa¿ne zmiany administracyjne, jakie ukszta³towa³y równie¿ akta Kolejn¹ grupê akt stanowi¹ archiwalia zgromadzone w Archi- miasta Kalwarii. Aby zrozumieæ podzia³ akt na zespo³y nale¿y krótko wum Pañstwowym w Oddziale w Oœwiêcimiu5). Tam pod numerem przedstawiæ historiê zmian administracyjnych po II wojnie zespo³u 16/78 kryj¹ siê Akta miasta Kalwarii Zebrzydowskiej z lat œwiatowej. 1882 - 1939. Stanowi¹ one 27 j.a. i licz¹ 0,40 mb, zawieraj¹ min: Pocz¹tkowo, w latach 1944/45, organizacja terenowej I. Rada i Urz¹d Miejski w Kalwarii Zebrzydowskiej (1882 - 1915) administracji rz¹dowej by³a prawie taka sama jak w okresie 1. Akta organizacyjno - administracyjne - protoko³y z posiedzeñ miêdzywojennym. Nadal bowiem g³ównymi urzêdami by³y urzêdy rady gminnej miasta, uchwa³y i okólniki dotycz¹ce akcji wojewódzkie i starostwa powiatowe. W roku 1945 powo³ano do sanitarnej. ¿ycia 14 województw oraz 2 miasta wydzielone: Warszawê i £ódŸ. 2. Akta gospodarcze - budowa wodoci¹gu, stadionu Przy województwach i starostach powiatowych jako organy sportowego, zezwolenia na budowê domów mieszkalnych. uchwa³odawcze i kontrolne dzia³a³y wojewódzkie i powiatowe rady II. Zarz¹d Miejski miasta Kalwarii Zebrzydowskiej (1919 - 1939). narodowe. Zosta³y one zlikwidowane na mocy ustawy z 20 marca 1. Akta organizacyjno - administracyjne - instrukcje i przepisy 1950 roku o jednolitych organach administracji pañstwowej, a akta kancelaryjne, plany miasta i s¹siednich gmin, wybory tych urzêdów zarchiwizowa³y siê. Ustawa ta znosi³a urzêdy samorz¹dowe, sprawy zwi¹zane z popularyzacj¹ historii wojewodów, starostów, burmistrzów i wójtów, ustanawiaj¹c system miasta, szkolnictwem zawodowym i akcj¹ sanitarn¹. rad narodowych kierowanych przez prezydia i przewodnicz¹cych, 2. Akta gospodarcze - zezwolenia na budowê domów miesz- podporz¹dkowanych hierarchicznie Radzie Pañstwa6). kalnych. We wrzeœniu 1954 roku z czterostopniowej struktury admi- III. Stowarzyszenia i fundusze dzia³aj¹ce przy Zarz¹dzie Miejskim nistracyjnej: województwa, powiatu, gmin i gromad, usuniêto w Kalwarii Zebrzydowskiej (1934) - statut Zwi¹zku Miêdzy- gminy, na które sk³ada³o siê kilka gromad z so³tysem na czele. Od tej komunalnego dla popierania kalwaryjskiego wytwórstwa chwili najni¿sz¹ jednostk¹ administracji terenowej zosta³a gromada.

42 43 wykorzystywane do prac naukowych. W zespole nr 29/323) pt. Varia meblowego i drobnego rzemios³a wiejskiego, korespondencja - zbiór szcz¹tków zespo³ów pod numerem 16 - znajduje siê Ksiêga dotycz¹ca po¿yczki narodowej. radziecko - ³awnicza miasta Kalwarii Zebrzydowskiej z lat 1630 Z tego okresu w Archiwum G³ównym Akt Dawnych znajduje siê -1811. Poszyt stanowi oko³o 500 kart z uchwa³ami rady miejskiej zespó³ posiadaj¹cy akta kalwaryjskie, mianowicie w zespole C.K. i pozosta³¹ dokumentacj¹. Prawdopodobnie ksiêga jest najstarsz¹ Ministerstwo Robót Publicznych (nr zespo³u 1/311). Pod poz. 278 dokumentacj¹ obrazuj¹c¹ ¿ycie miasta Kalwarii i stanowi wyjœciowe znajduj¹ siê akta dotycz¹ce Budowy drogi BrzeŸnica - Kalwaria Ÿród³o do historii naszej miejscowoœci. - Maków, wa¿nej pod wzglêdem wojskowym, z 1911 r.; Poz. 315, W zespole 29/427, nosz¹cym nazwê Varia 2 - zbiór akt i mate- - Budowa drogi Kalwaria - Przytkowice - Wielkie Drogi. W aktach: ria³ów ró¿nej proweniencji pod pozycj¹ 80 widnieje Ksiêga szkic sytuacyjny budowanej drogi (1:200000) oraz mapa powiatu ingrosacji dokumentów miasteczka Kalwarii jako do wci¹gania Wadowice (1:75000), 1909-1913; Poz. 316 - Subwencja na i zapisywania kontraktów, kwitów, ingrosacji od roku 1797, za lata budowê kana³u w Kalwarii Zebrzydowskiej wzd³u¿ krakowskiej 1797-1805. Ksiêga ta stanowi Ÿród³o do poznania stosunków drogi krajowej z 1913 r. w³asnoœciowych oraz genealogicznych z terenów Kalwarii z prze- Po zakoñczeniu dzia³añ wojennych, w wyniku których organa ³omu XVIII i XIX wieku4). pañstwowe utraci³y wiêkszoœæ swej dokumentacji, nast¹pi³y powa¿ne zmiany administracyjne, jakie ukszta³towa³y równie¿ akta Kolejn¹ grupê akt stanowi¹ archiwalia zgromadzone w Archi- miasta Kalwarii. Aby zrozumieæ podzia³ akt na zespo³y nale¿y krótko wum Pañstwowym w Oddziale w Oœwiêcimiu5). Tam pod numerem przedstawiæ historiê zmian administracyjnych po II wojnie zespo³u 16/78 kryj¹ siê Akta miasta Kalwarii Zebrzydowskiej z lat œwiatowej. 1882 - 1939. Stanowi¹ one 27 j.a. i licz¹ 0,40 mb, zawieraj¹ min: Pocz¹tkowo, w latach 1944/45, organizacja terenowej I. Rada i Urz¹d Miejski w Kalwarii Zebrzydowskiej (1882 - 1915) administracji rz¹dowej by³a prawie taka sama jak w okresie 1. Akta organizacyjno - administracyjne - protoko³y z posiedzeñ miêdzywojennym. Nadal bowiem g³ównymi urzêdami by³y urzêdy rady gminnej miasta, uchwa³y i okólniki dotycz¹ce akcji wojewódzkie i starostwa powiatowe. W roku 1945 powo³ano do sanitarnej. ¿ycia 14 województw oraz 2 miasta wydzielone: Warszawê i £ódŸ. 2. Akta gospodarcze - budowa wodoci¹gu, stadionu Przy województwach i starostach powiatowych jako organy sportowego, zezwolenia na budowê domów mieszkalnych. uchwa³odawcze i kontrolne dzia³a³y wojewódzkie i powiatowe rady II. Zarz¹d Miejski miasta Kalwarii Zebrzydowskiej (1919 - 1939). narodowe. Zosta³y one zlikwidowane na mocy ustawy z 20 marca 1. Akta organizacyjno - administracyjne - instrukcje i przepisy 1950 roku o jednolitych organach administracji pañstwowej, a akta kancelaryjne, plany miasta i s¹siednich gmin, wybory tych urzêdów zarchiwizowa³y siê. Ustawa ta znosi³a urzêdy samorz¹dowe, sprawy zwi¹zane z popularyzacj¹ historii wojewodów, starostów, burmistrzów i wójtów, ustanawiaj¹c system miasta, szkolnictwem zawodowym i akcj¹ sanitarn¹. rad narodowych kierowanych przez prezydia i przewodnicz¹cych, 2. Akta gospodarcze - zezwolenia na budowê domów miesz- podporz¹dkowanych hierarchicznie Radzie Pañstwa6). kalnych. We wrzeœniu 1954 roku z czterostopniowej struktury admi- III. Stowarzyszenia i fundusze dzia³aj¹ce przy Zarz¹dzie Miejskim nistracyjnej: województwa, powiatu, gmin i gromad, usuniêto w Kalwarii Zebrzydowskiej (1934) - statut Zwi¹zku Miêdzy- gminy, na które sk³ada³o siê kilka gromad z so³tysem na czele. Od tej komunalnego dla popierania kalwaryjskiego wytwórstwa chwili najni¿sz¹ jednostk¹ administracji terenowej zosta³a gromada.

42 43 Z 3 tys. gmin i 40 tys. gromad utworzono ponad 8 tys. gromad powiêkszonych7). Prezydium MRN w Kalwarii Zebrzydowskiej rozpoczê³o swoj¹ dzia³alnoœæ na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o te- renowych organach jednolitej w³adzy pañstwowej. Zmiany w strukturze i zadaniach rady oraz jej organów przynios³y ustawy z dnia 25 wrzeœnia 1954 r. - ordynacja wyborcza do rad narodowych oraz z dnia 25 stycznia 1958 r. o radach narodowych, znowelizowana w 1963 roku, która zast¹pi³a ustawê z dnia 20 mar- ca 1950 r.8) Dzieje urzêdu zamknê³a ustawa z dnia 22 listopada 1973r. o zmianie ustawy o radach narodowych, która wesz³a w ¿ycie z dniem 9 grudnia 1973 r.9) Pierwszym etapem zmian w latach 70-tych XX w. by³o zniesienie gromad i powo³anie gmin. W obrêbie gmin powo³ano gminne rady narodowe jako organ uchwa³odawczy w³adzy pañstwowej oraz naczelników gmin jako przedstawicieli administracji terenowej, którzy kierowali urzêdem gminnym. Kolejnym etapem zmian by³o to, i¿ rady narodowe wszystkich szczebli zyska³y wewnêtrzne organy kierownicze - prezydia rad narodowych. Nastêpnie zaœ, moc¹ nowej ustawy, przywrócono urzêdy wojewódzkie, powiatowe, miast i gmin. Tym samym terenowe organy administracji pañstwowej przejê³y charakter monokratyczny. Na szczeblu wojewódzkim najwy¿szy urz¹d sprawowa³ wojewoda, a po nim prezydenci miast, naczelnicy miast, dzielnic i gmin. Akta prezydiów wszystkich szczebli przejêto jako zespo³y zamkniête. Dwa lata póŸniej, w zwi¹zku z likwidacj¹ powiatów (po wprowadzeniu nowego podzia³u administracyjnego kraju), urzêdy, powiatowe i dzia³aj¹ce przy nich powiatowe rady narodowe jako organy uchwa³odawcze przesta³y istnieæ. Urzêdy wojewódzkie straci³y czêœæ swych kompetencji terytorialnych na rzecz powo³anych w 1975 nowych urzêdów wojewódzkich, których liczba wzros³a do 4910). Zapocz¹tkowana w 1989 roku reforma ustrojowa nie ominê³a podzia³u administracyjnego. W 1990 r. powsta³ samorz¹d gminny11), który funkcjonuje ze zmianami do dziœ. Rok 1999 przyniós³ dalsze

44 45 Z 3 tys. gmin i 40 tys. gromad utworzono ponad 8 tys. gromad powiêkszonych7). Prezydium MRN w Kalwarii Zebrzydowskiej rozpoczê³o swoj¹ dzia³alnoœæ na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o te- renowych organach jednolitej w³adzy pañstwowej. Zmiany w strukturze i zadaniach rady oraz jej organów przynios³y ustawy z dnia 25 wrzeœnia 1954 r. - ordynacja wyborcza do rad narodowych oraz z dnia 25 stycznia 1958 r. o radach narodowych, znowelizowana w 1963 roku, która zast¹pi³a ustawê z dnia 20 mar- ca 1950 r.8) Dzieje urzêdu zamknê³a ustawa z dnia 22 listopada 1973r. o zmianie ustawy o radach narodowych, która wesz³a w ¿ycie z dniem 9 grudnia 1973 r.9) Pierwszym etapem zmian w latach 70-tych XX w. by³o zniesienie gromad i powo³anie gmin. W obrêbie gmin powo³ano gminne rady narodowe jako organ uchwa³odawczy w³adzy pañstwowej oraz naczelników gmin jako przedstawicieli administracji terenowej, którzy kierowali urzêdem gminnym. Kolejnym etapem zmian by³o to, i¿ rady narodowe wszystkich szczebli zyska³y wewnêtrzne organy kierownicze - prezydia rad narodowych. Nastêpnie zaœ, moc¹ nowej ustawy, przywrócono urzêdy wojewódzkie, powiatowe, miast i gmin. Tym samym terenowe organy administracji pañstwowej przejê³y charakter monokratyczny. Na szczeblu wojewódzkim najwy¿szy urz¹d sprawowa³ wojewoda, a po nim prezydenci miast, naczelnicy miast, dzielnic i gmin. Akta prezydiów wszystkich szczebli przejêto jako zespo³y zamkniête. Dwa lata póŸniej, w zwi¹zku z likwidacj¹ powiatów (po wprowadzeniu nowego podzia³u administracyjnego kraju), urzêdy, powiatowe i dzia³aj¹ce przy nich powiatowe rady narodowe jako organy uchwa³odawcze przesta³y istnieæ. Urzêdy wojewódzkie straci³y czêœæ swych kompetencji terytorialnych na rzecz powo³anych w 1975 nowych urzêdów wojewódzkich, których liczba wzros³a do 4910). Zapocz¹tkowana w 1989 roku reforma ustrojowa nie ominê³a podzia³u administracyjnego. W 1990 r. powsta³ samorz¹d gminny11), który funkcjonuje ze zmianami do dziœ. Rok 1999 przyniós³ dalsze

44 45 46 47 46 47 radykalne zmiany. Wprowadzono nowy szczebel w³adzy samorz¹dowej - powiat oraz 16 województw regionalnych. W zwi¹zku z licznymi przekszta³ceniami nale¿y przedstawiæ kolejno akta zwi¹zane z podzia³em administracyjnym, które w wiêkszoœci znajduj¹ siê w Archiwum Pañstwowym w Oddziale w Oœwiêcimiu. Nr zespo³u 16/68 zawiera Akta gminy Kalwaria za lata 1931 - 1954, licz¹ce 5,80 mb i zawieraj¹ce 120 j.a. I. Zarz¹d Gminny w Kalwarii (1931 - 1950) II. 1.Dzia³ ogólnoorganizacyjny - sprawy podzia³u administra- cyjnego, sk³ady osobowe Zarz¹du i PGRN, wykazy radnych, so³tysów i podso³tysów, wybory so³tysów, zarz¹dzenia i kores- pondencja w sprawach szkoleniowych, sprawozdania z dzia- ³alnoœci GRN, protoko³y z posiedzeñ Zarz¹du, GRN, PGRN, Rady Gromadzkiej w Lanckoronie, komisji gminnych, protoko³y inspekcji, sprawy dotycz¹ce maj¹tku gminy i gro- mad, akta dot. zniszczeñ wojennych i szkód wyrz¹dzonych przez wojska radzieckie, 2.Dzia³ finansowo - bud¿etowy - preliminarze bud¿etowe, bud¿ety, ksiêga g³ówna, dzienniki g³ówne, ksiêgi dochodów i wydatków bud¿etowych, roczne sprawozdania bud¿etowe, ksiêgi biercze podatków, Danina Narodowa, 3.Dzia³ gospodarki gminnej - zarz¹dzenia i korespondencja w sprawach kulturalno - oœwiatowych, orzeczenia organizacji szkó³ podstawowych, walka z analfabetyzmem, korespon- dencja w sprawie zdrowia publicznego i repatriacji dzieci, statystyka gminna, akcja przesiedleñcza i werbunkowa do pracy w przemyœle i górnictwie, plan gospodarczy w rolnic- twie, sprawy katastralne, zarz¹dzenia i korespondencja w spra -wach rolno - leœnych, 4.Dzia³ administracyjny - rejestr wydanych w Lanckoronie kenkart, rejestr mieszkañców gminy Kalwaria, zarz¹dzenia i korespondencja w sprawie bezpieczeñstwa publicznego. III. Prezydium GRN w Kalwarii (1950 - 1954) 1.Referat ogólnoadministracyjny - wybory so³tysów, wykazy cz³onków Zarz¹du Gminnego, PGRN, radnych oraz so³tysów,

48 49 radykalne zmiany. Wprowadzono nowy szczebel w³adzy samorz¹dowej - powiat oraz 16 województw regionalnych. W zwi¹zku z licznymi przekszta³ceniami nale¿y przedstawiæ kolejno akta zwi¹zane z podzia³em administracyjnym, które w wiêkszoœci znajduj¹ siê w Archiwum Pañstwowym w Oddziale w Oœwiêcimiu. Nr zespo³u 16/68 zawiera Akta gminy Kalwaria za lata 1931 - 1954, licz¹ce 5,80 mb i zawieraj¹ce 120 j.a. I. Zarz¹d Gminny w Kalwarii (1931 - 1950) II. 1.Dzia³ ogólnoorganizacyjny - sprawy podzia³u administra- cyjnego, sk³ady osobowe Zarz¹du i PGRN, wykazy radnych, so³tysów i podso³tysów, wybory so³tysów, zarz¹dzenia i kores- pondencja w sprawach szkoleniowych, sprawozdania z dzia- ³alnoœci GRN, protoko³y z posiedzeñ Zarz¹du, GRN, PGRN, Rady Gromadzkiej w Lanckoronie, komisji gminnych, protoko³y inspekcji, sprawy dotycz¹ce maj¹tku gminy i gro- mad, akta dot. zniszczeñ wojennych i szkód wyrz¹dzonych przez wojska radzieckie, 2.Dzia³ finansowo - bud¿etowy - preliminarze bud¿etowe, bud¿ety, ksiêga g³ówna, dzienniki g³ówne, ksiêgi dochodów i wydatków bud¿etowych, roczne sprawozdania bud¿etowe, ksiêgi biercze podatków, Danina Narodowa, 3.Dzia³ gospodarki gminnej - zarz¹dzenia i korespondencja w sprawach kulturalno - oœwiatowych, orzeczenia organizacji szkó³ podstawowych, walka z analfabetyzmem, korespon- dencja w sprawie zdrowia publicznego i repatriacji dzieci, statystyka gminna, akcja przesiedleñcza i werbunkowa do pracy w przemyœle i górnictwie, plan gospodarczy w rolnic- twie, sprawy katastralne, zarz¹dzenia i korespondencja w spra -wach rolno - leœnych, 4.Dzia³ administracyjny - rejestr wydanych w Lanckoronie kenkart, rejestr mieszkañców gminy Kalwaria, zarz¹dzenia i korespondencja w sprawie bezpieczeñstwa publicznego. III. Prezydium GRN w Kalwarii (1950 - 1954) 1.Referat ogólnoadministracyjny - wybory so³tysów, wykazy cz³onków Zarz¹du Gminnego, PGRN, radnych oraz so³tysów,

48 49 szkolenie pracowników gminnych, sprawozdanie z dzia³al- 3.Referat Administracyjno - Gospodarczy: Sprawy dróg i mos- noœci GRN, komisji gm., protoko³y z sesji GRN i posiedzeñ tów, wytyczne i zarz¹dzenia dotycz¹ce akcji sanitarnej, PGRN, komisji, ksi¹¿ka kontroli, protoko³y inspekcji, sprawy sprawy gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, komisja bezpieczeñstwa publicznego, rejestr spraw karno - budowlana i zezwolenia na budowê. administracyjnych, protoko³y z rozpraw karno - administra- III. Stowarzyszenia dzia³aj¹ce przy Zarz¹dzie Miejskim w Kalwarii cyjnych, Zebrzydowskiej. Akta normatywne i sprawozdania. 2.Referat finansowy - preliminarz bud¿etowy, bud¿et, dziennik Nr zespo³u 16/160 zawiera dokumentacjê Prezydium Miejskiej g³ówna ksiêga biercza podatku, ksiêga œwiadczeñ w naturze, Rady Narodowej w Kalwarii Zebrzydowskiej, [1947] 1950 3.Referat spraw socjalnych i kulturalnych - korespondencja - 1973 [1974]. Zespó³ liczy 133 j.a. i jest w iloœci 3,80 mb. w sprawach kulturalno - oœwiatowych, sprawozdanie zdrowia Zawiera min.: Sprawozdanie z dzia³alnoœci MRN, protoko³y publicznego, karty rzemieœlnicze, z sesji Miejskiej Rady Narodowej w Kalwarii Zebrzydowskiej, 4.Referat rolny - wykazy gospodarstw rolnych, akcja prze- realizacja uchwa³ MRN, dokumentacja pracy komisji MRN, siedleñcza, plan techniczno - eksploatacyjny SOM, sprawy protoko³y z posiedzeñ, plany pracy, protoko³y komisji kontroli katastralne, korespondencja dot. rolnictwa, leœnictwa i ry- spo³ecznej, korespondencja w sprawach organizacyjnych bo³ówstwa, PMRN, protoko³y z posiedzeñ Prezydium MRN, realizacja IV. Gminne organizacje spo³eczne (1938 - 1939, 1945 - 1954) uchwa³ PMRN, dzia³alnoœæ komitetów blokowych, sprawy - projekt bud¿etu Pow. Zw. Samorz¹d., protoko³y z zebrañ podzia³u administracyjnego miasta, oddzielenie od miasta organizowanych przez gminne komisje i komitety, dziennik terenów pó³nocno-zachodnich, plany gospodarcze, sprawy podawczy Ko³a TSL w Lanckoronie, sprawy grobownictwa, kontroli zewnêtrznych, protoko³y, zalecenia wykonanie zaleceñ, wytwórstwa meblowego i drobnego rzemios³a wiejskiego, bud¿et miasta, preliminarze, wykonanie, korespondencja, sprawy Towarzystwa Przyjació³ ORMO, sprawy przejêcia budynku TG "Sokó³" w Kalwarii Zebrzy- V. Akta Kat. B (1948 - 1954): listy p³ac, zezwolenia na budowê. dowskiej, sprawy poborowych, dokumentacja urz¹dzeñ Nr zespo³u 16/178 zawiera akta pt. Zarz¹d Miejski i Miejska komunalnych. Rada Narodowa w Kalwarii Zebrzydowskiej za lata 1945 Kolejno archiwum przechowuje nieopracowane jeszcze - 1950 licz¹cy 55 j.a. w iloœci 0,60 mb. zespo³y zawieraj¹ce podobne akta do w/w: I. Miejska Rada Narodowa w Kalwarii Zebrzydowskiej 16/36 - Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Kalwarii 1.Akta organizacyjno - administracyjne. Protoko³y z posiedzeñ Zebrzydowskiej, pow. Wadowice, 1955 - 1972. MRN i komisji. 16/318 Miejska Rada Narodowa w Kalwarii Zebrzydowskiej, II. Zarz¹d Miejski w Kalwarii Zebrzydowskiej 1973 - 1976. 1.Referat Ogólnoorganizacyjny. Statut organizacyjny Zarz¹du, 16/320 Rada Narodowa Miasta i Gminy w Kalwarii protoko³y z posiedzeñ Zarz¹du, sprawozdania sytuacyjne Zebrzydowskiej, 1976 - 1990. z ¿ycia miasta, sprawy targów kalwaryjskich, kwestionariusze 16/319 Urz¹d Miejski w Kalwarii Zebrzydowskiej, szkód wojennych, sprawy wojskowe, 1973 - 1976. 2.Referat Finansowo - Bud¿etowy: Bud¿ety miasta i przed- 16/321 Urz¹d Miasta i Gminy w Kalwarii Zebrzydowskiej, siêbiorstw komunalnych, sprawozdania rachunkowe, 1976 - 1990.

50 51 szkolenie pracowników gminnych, sprawozdanie z dzia³al- 3.Referat Administracyjno - Gospodarczy: Sprawy dróg i mos- noœci GRN, komisji gm., protoko³y z sesji GRN i posiedzeñ tów, wytyczne i zarz¹dzenia dotycz¹ce akcji sanitarnej, PGRN, komisji, ksi¹¿ka kontroli, protoko³y inspekcji, sprawy sprawy gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, komisja bezpieczeñstwa publicznego, rejestr spraw karno - budowlana i zezwolenia na budowê. administracyjnych, protoko³y z rozpraw karno - administra- III. Stowarzyszenia dzia³aj¹ce przy Zarz¹dzie Miejskim w Kalwarii cyjnych, Zebrzydowskiej. Akta normatywne i sprawozdania. 2.Referat finansowy - preliminarz bud¿etowy, bud¿et, dziennik Nr zespo³u 16/160 zawiera dokumentacjê Prezydium Miejskiej g³ówna ksiêga biercza podatku, ksiêga œwiadczeñ w naturze, Rady Narodowej w Kalwarii Zebrzydowskiej, [1947] 1950 3.Referat spraw socjalnych i kulturalnych - korespondencja - 1973 [1974]. Zespó³ liczy 133 j.a. i jest w iloœci 3,80 mb. w sprawach kulturalno - oœwiatowych, sprawozdanie zdrowia Zawiera min.: Sprawozdanie z dzia³alnoœci MRN, protoko³y publicznego, karty rzemieœlnicze, z sesji Miejskiej Rady Narodowej w Kalwarii Zebrzydowskiej, 4.Referat rolny - wykazy gospodarstw rolnych, akcja prze- realizacja uchwa³ MRN, dokumentacja pracy komisji MRN, siedleñcza, plan techniczno - eksploatacyjny SOM, sprawy protoko³y z posiedzeñ, plany pracy, protoko³y komisji kontroli katastralne, korespondencja dot. rolnictwa, leœnictwa i ry- spo³ecznej, korespondencja w sprawach organizacyjnych bo³ówstwa, PMRN, protoko³y z posiedzeñ Prezydium MRN, realizacja IV. Gminne organizacje spo³eczne (1938 - 1939, 1945 - 1954) uchwa³ PMRN, dzia³alnoœæ komitetów blokowych, sprawy - projekt bud¿etu Pow. Zw. Samorz¹d., protoko³y z zebrañ podzia³u administracyjnego miasta, oddzielenie od miasta organizowanych przez gminne komisje i komitety, dziennik terenów pó³nocno-zachodnich, plany gospodarcze, sprawy podawczy Ko³a TSL w Lanckoronie, sprawy grobownictwa, kontroli zewnêtrznych, protoko³y, zalecenia wykonanie zaleceñ, wytwórstwa meblowego i drobnego rzemios³a wiejskiego, bud¿et miasta, preliminarze, wykonanie, korespondencja, sprawy Towarzystwa Przyjació³ ORMO, sprawy przejêcia budynku TG "Sokó³" w Kalwarii Zebrzy- V. Akta Kat. B (1948 - 1954): listy p³ac, zezwolenia na budowê. dowskiej, sprawy poborowych, dokumentacja urz¹dzeñ Nr zespo³u 16/178 zawiera akta pt. Zarz¹d Miejski i Miejska komunalnych. Rada Narodowa w Kalwarii Zebrzydowskiej za lata 1945 Kolejno archiwum przechowuje nieopracowane jeszcze - 1950 licz¹cy 55 j.a. w iloœci 0,60 mb. zespo³y zawieraj¹ce podobne akta do w/w: I. Miejska Rada Narodowa w Kalwarii Zebrzydowskiej 16/36 - Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Kalwarii 1.Akta organizacyjno - administracyjne. Protoko³y z posiedzeñ Zebrzydowskiej, pow. Wadowice, 1955 - 1972. MRN i komisji. 16/318 Miejska Rada Narodowa w Kalwarii Zebrzydowskiej, II. Zarz¹d Miejski w Kalwarii Zebrzydowskiej 1973 - 1976. 1.Referat Ogólnoorganizacyjny. Statut organizacyjny Zarz¹du, 16/320 Rada Narodowa Miasta i Gminy w Kalwarii protoko³y z posiedzeñ Zarz¹du, sprawozdania sytuacyjne Zebrzydowskiej, 1976 - 1990. z ¿ycia miasta, sprawy targów kalwaryjskich, kwestionariusze 16/319 Urz¹d Miejski w Kalwarii Zebrzydowskiej, szkód wojennych, sprawy wojskowe, 1973 - 1976. 2.Referat Finansowo - Bud¿etowy: Bud¿ety miasta i przed- 16/321 Urz¹d Miasta i Gminy w Kalwarii Zebrzydowskiej, siêbiorstw komunalnych, sprawozdania rachunkowe, 1976 - 1990.

50 51 16/322 Urz¹d Miasta w Kalwarii Zebrzydowskiej, 8 lutego 1919 r. "w przedmiocie zmian o urz¹dzeniach wymiaru 1990 - 1994. sprawiedliwoœci w b. zaborze austriackim12). Ciekawymi zbiorami z tego okresu s¹ zespo³y: Pod sygnatur¹ 29/462 w Archiwum Pañstwowym w Krakowie 16/325 Rada Miejsko - Gminna Patriotycznego Ruchu znajduje siê zespó³ pt. C.K. s¹dy z okrêgu apelacji krakowskiej Odrodzenia Narodowego w Kalwarii Zebrzydowskiej, 1983 - zbiór szcz¹tków zespo³ów, gdzie pod poz. 28 widnieje - C.k. S¹d - 1989, licz¹ca 24 j.a. stanowi¹ca 0,24 mb. oraz przechowywany Powiatowy w Kalwarii akta za lata 1874 - 1896 stanowi¹cy ok. 0,5 w Archiwum Pañstwowym w Katowicach zespó³ 12/1936 - Komitet mb akt. Stanowi on pierwsz¹ grupê akt s¹dowych. Miejsko-Gminny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Za pozosta³e lata akta s¹dowe znajduj¹ siê w Archiwum w Kalwarii Zebrzydowskiej, [1974 - 1975], 1975 - 1989. Pañstwowym w Oddziale w Oœwiêcimiu pod sygnatur¹ 16/329 jako Dodatkowo w Archiwum Akt Nowych w zespole 2/199 pod poz. C.k. S¹d Powiatowy w Kalwarii za lata 1898 - 1918 i zawieraj¹cy 531 znajduje siê Podzia³ administracyjny kraju - zmiany granic 4751 j.a. licz¹cy 25,90 mb. miasta Kalwaria Zebrzydowska (województwo krakowskie) I. Akta pertraktacji spadkowych z lat 1898 - 1918 stanowi¹cy zawieraj¹cy projekty rozporz¹dzeñ, protoko³y, mapy, bud¿ety, ponad 2000 spraw. korespondencjê z lat 1947-1950. II. Akta opiekuñcze: Z akt najnowszych nale¿y wymieniæ zespó³ 16/351 Komisje 1. Akta pertraktacji spadkowych opiekuñczych z lat 1898 - 1918 wyborcze do przeprowadzenia wyborów do Parlamentu równie¿ ponad 2000 spraw. Europejskiego w powiecie wadowickim w 2004 roku. Pod 2. Akta spadkowe pupilarne - bez pozostawionego maj¹tku z lat poz. 3 widnieje Obwodowa komisja wyborcza z terenu gminy 1898 - 1918 - kilkadziesi¹t pozycji. Kalwaria Zebrzydowska i zawiera protoko³y z g³osowania 3. Akta spraw pupilarnych zwyk³ych z lat 1898 - 1918 - kilkaset w 13 obwodach. spraw. 2. Kolejn¹ grup¹ akt kalwaryjskich s¹ akta s¹dowe. Dzia³alnoœæ III. Akta spraw kuratelarnych z lat 1899 - 1918. s¹dów powiatowych na terenie monarchii austriackiej, na pocz¹tku IV. Akta spraw cywilnych z 1918 r. drugiej po³owy XIX wieku, regulowa³o najwy¿sze postanowienie V. Akta spraw cywilnych nie nale¿¹cych do innych rejestrów z lat Cesarza Franciszka Józefa I z dnia 14 wrzeœnia 1852 r. og³oszone 1908, 1912, 1916. Rozporz¹dzeniem Ministrów Spraw Wewnêtrznych, Sprawied- VI. Doniesienia o zbrodniach i wystêpkach z 1918 r. liwoœci i Skarbu z dnia 19 stycznia 1853 r. Na mocy tego¿ Dodatkowo kalwaryjskie akta s¹dowe mo¿na znaleŸæ w zespole postanowienia powo³ano równie¿ c.k. S¹d Powiatowy w Kalwarii 29/208, który nosi nazwê [Zawiadomienia o wydanych wyrokach (K.K. Bezirksgericht Kalwaria). W³aœciwoœæ terytorialna tego¿ s¹du s¹dów grodzkich w Bochni, Jordanowie, Kalwarii, Krakowie, okreœlona zosta³a Rozporz¹dzeniem Ministrów Spraw Wew- Krzeszowicach, Makowie Podhalañskim, Niepo³omicach, Skale, nêtrznych, Sprawiedliwoœci i Skarbu z dnia 24 kwietnia 1854 r. Skawinie, S³omnikach, Wiœniczu, Wolbromiu.] Akta luŸne Zasadniczy prze³om w organizacji dzia³alnoœci c.k. s¹dów pochodz¹ z lat 1941-1942. powiatowych wnios³a ustawa z 1 sierpnia 1895 r., zastosowana od Dalsz¹ dzia³alnoœæ s¹dow¹ w Kalwarii zawiera zespó³ 16/330 1 stycznia 1898 r. Data ta wyznacza podzia³ akt s¹dowych z okresu - S¹d Grodzki w Kalwarii za lata 1919 - 1950. Zespó³ ten w os- 1874 - 1918 na dwie grupy. Faktyczny kres dzia³alnoœci c.k. S¹du tatnich latach uleg³ nieco modyfikacji i zosta³ podzielony na: Powiatowego w Kalwarii po³o¿y³ dekret Naczelnika Pañstwa z dnia 16/362 S¹d Powiatowy w Kalwarii [1917-1918] 1919-1928,

52 53 16/322 Urz¹d Miasta w Kalwarii Zebrzydowskiej, 8 lutego 1919 r. "w przedmiocie zmian o urz¹dzeniach wymiaru 1990 - 1994. sprawiedliwoœci w b. zaborze austriackim12). Ciekawymi zbiorami z tego okresu s¹ zespo³y: Pod sygnatur¹ 29/462 w Archiwum Pañstwowym w Krakowie 16/325 Rada Miejsko - Gminna Patriotycznego Ruchu znajduje siê zespó³ pt. C.K. s¹dy z okrêgu apelacji krakowskiej Odrodzenia Narodowego w Kalwarii Zebrzydowskiej, 1983 - zbiór szcz¹tków zespo³ów, gdzie pod poz. 28 widnieje - C.k. S¹d - 1989, licz¹ca 24 j.a. stanowi¹ca 0,24 mb. oraz przechowywany Powiatowy w Kalwarii akta za lata 1874 - 1896 stanowi¹cy ok. 0,5 w Archiwum Pañstwowym w Katowicach zespó³ 12/1936 - Komitet mb akt. Stanowi on pierwsz¹ grupê akt s¹dowych. Miejsko-Gminny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Za pozosta³e lata akta s¹dowe znajduj¹ siê w Archiwum w Kalwarii Zebrzydowskiej, [1974 - 1975], 1975 - 1989. Pañstwowym w Oddziale w Oœwiêcimiu pod sygnatur¹ 16/329 jako Dodatkowo w Archiwum Akt Nowych w zespole 2/199 pod poz. C.k. S¹d Powiatowy w Kalwarii za lata 1898 - 1918 i zawieraj¹cy 531 znajduje siê Podzia³ administracyjny kraju - zmiany granic 4751 j.a. licz¹cy 25,90 mb. miasta Kalwaria Zebrzydowska (województwo krakowskie) I. Akta pertraktacji spadkowych z lat 1898 - 1918 stanowi¹cy zawieraj¹cy projekty rozporz¹dzeñ, protoko³y, mapy, bud¿ety, ponad 2000 spraw. korespondencjê z lat 1947-1950. II. Akta opiekuñcze: Z akt najnowszych nale¿y wymieniæ zespó³ 16/351 Komisje 1. Akta pertraktacji spadkowych opiekuñczych z lat 1898 - 1918 wyborcze do przeprowadzenia wyborów do Parlamentu równie¿ ponad 2000 spraw. Europejskiego w powiecie wadowickim w 2004 roku. Pod 2. Akta spadkowe pupilarne - bez pozostawionego maj¹tku z lat poz. 3 widnieje Obwodowa komisja wyborcza z terenu gminy 1898 - 1918 - kilkadziesi¹t pozycji. Kalwaria Zebrzydowska i zawiera protoko³y z g³osowania 3. Akta spraw pupilarnych zwyk³ych z lat 1898 - 1918 - kilkaset w 13 obwodach. spraw. 2. Kolejn¹ grup¹ akt kalwaryjskich s¹ akta s¹dowe. Dzia³alnoœæ III. Akta spraw kuratelarnych z lat 1899 - 1918. s¹dów powiatowych na terenie monarchii austriackiej, na pocz¹tku IV. Akta spraw cywilnych z 1918 r. drugiej po³owy XIX wieku, regulowa³o najwy¿sze postanowienie V. Akta spraw cywilnych nie nale¿¹cych do innych rejestrów z lat Cesarza Franciszka Józefa I z dnia 14 wrzeœnia 1852 r. og³oszone 1908, 1912, 1916. Rozporz¹dzeniem Ministrów Spraw Wewnêtrznych, Sprawied- VI. Doniesienia o zbrodniach i wystêpkach z 1918 r. liwoœci i Skarbu z dnia 19 stycznia 1853 r. Na mocy tego¿ Dodatkowo kalwaryjskie akta s¹dowe mo¿na znaleŸæ w zespole postanowienia powo³ano równie¿ c.k. S¹d Powiatowy w Kalwarii 29/208, który nosi nazwê [Zawiadomienia o wydanych wyrokach (K.K. Bezirksgericht Kalwaria). W³aœciwoœæ terytorialna tego¿ s¹du s¹dów grodzkich w Bochni, Jordanowie, Kalwarii, Krakowie, okreœlona zosta³a Rozporz¹dzeniem Ministrów Spraw Wew- Krzeszowicach, Makowie Podhalañskim, Niepo³omicach, Skale, nêtrznych, Sprawiedliwoœci i Skarbu z dnia 24 kwietnia 1854 r. Skawinie, S³omnikach, Wiœniczu, Wolbromiu.] Akta luŸne Zasadniczy prze³om w organizacji dzia³alnoœci c.k. s¹dów pochodz¹ z lat 1941-1942. powiatowych wnios³a ustawa z 1 sierpnia 1895 r., zastosowana od Dalsz¹ dzia³alnoœæ s¹dow¹ w Kalwarii zawiera zespó³ 16/330 1 stycznia 1898 r. Data ta wyznacza podzia³ akt s¹dowych z okresu - S¹d Grodzki w Kalwarii za lata 1919 - 1950. Zespó³ ten w os- 1874 - 1918 na dwie grupy. Faktyczny kres dzia³alnoœci c.k. S¹du tatnich latach uleg³ nieco modyfikacji i zosta³ podzielony na: Powiatowego w Kalwarii po³o¿y³ dekret Naczelnika Pañstwa z dnia 16/362 S¹d Powiatowy w Kalwarii [1917-1918] 1919-1928,

52 53 16/363 S¹d Grodzki w Kalwarii [1934-1939] 1940-1944, z terenu gminy Kalwaria (bez samego miasta - te znajduj¹ siê 16/364 S¹d Grodzki w Kalwarii [1930-1944] 1945-1950. w archiwum oœwiêcimskim oraz w Starostwie Powiatowym Akta licz¹ ³¹cznie ok. 27 mb zawieraj¹ 270 j.a. sk³adaj¹ siê na akta w Wadowicach), luŸne plany zwi¹zane z Kalwari¹ min. w Zbiorze spadkowe, akta spraw cywilnych, repertoria, skorowidze i inne. A. Grabowskiego (nr zespo³u 29/679) oraz Tekach A. Schneidra Ciekawym dodatkiem stanowi¹ Akta notariusza Kazimierza (nr zespo³u 29/684) i innych. Karpiñskiego w Kalwarii Zebrzydowskiej z lat 1910-1916 (nr Przy kompletowaniu akt nale¿y uwzglêdniæ instytucje nadrzêdne zespo³u 16/309). w stosunku do organizacji wytwarzaj¹cej akta np. akta urzêdów 3. Ostatni¹ grupê stanowi¹ akta banków dzia³aj¹cych na terenie powiatowych i wojewódzkich w pionie administracyjnym oraz Kalwarii Zebrzydowskiej znajduj¹ce siê równie¿ w archiwum s¹dów powiatowych czy wojewódzkich ze spraw dotycz¹cych oœwiêcimskim. s¹downictwa. Zespó³ 16/18 stanowi¹ akta Banku Mieszczañsko - Ludowego Aby mieæ pe³en przegl¹d akt kalwaryjskich nadmieniæ nale¿y w Kalwarii Zebrzydowskiej za lata 1926 - 1949. Bank obejmowa³ o zbiorach akt klasztoru kalwaryjskiego z lat 1600 - 1959, przecho- zasiêgiem Kalwariê oraz 38 wsi podlegaj¹cych s¹dowi grodzkiemu wywanych w Archiwum oo. Bernardynów w Krakowie, oraz w Kalwarii. Zespó³ liczy 67 j.a. i zawiera: nowszych z lat 1940 - 2007 znajduj¹cych siê w klasztorze 1. Sprawy organizacyjne (1 - 8) okólniki, protoko³y z posiedzeñ w Kalwarii. Rady Nadzorczej, Walnego Zgromadzenia, protoko³y z re- Ponadto trzeba wymieniæ zbiory, w których wystêpuj¹ akta wizji i rejestr cz³onków, kalwaryjskie: Instytutu Pamiêci Narodowej, Wojewódzkiego 2. Sprawy finansowo - kredytowe (9 - 67) wykaz imienny Urzêdu Ochrony Zabytków w Krakowie, Wojewódzkiego uk³adów konwersyjnych, ksiêgi wk³adów i udzia³ów, zleceñ Konserwatora Zabytków w Bielsku-Bia³ej, akta Kurii Metropolitalnej obcych, po¿yczek wekslowych i weksli, ksiêgi d³u¿ników w Krakowie, Wy¿szego Seminarium Duchownego w Kalwarii i zg³oszeñ o po¿yczki, ksiêgê debetow¹, bilanse, ksiêgi Zebrzydowskiej, Archiwum Urzêdu Miasta i Gminy w Kalwarii rachunków przejœciowych i kosztów administracji, dzienniki Zebrzydowskiej, zbiory archiwalne Cechu Rzemios³ Ró¿nych g³ówne i ksiêgi kasowe. w Kalwarii Zebrzydowskiej, Archiwum Parafii œw. Józefa w Kalwarii Zespó³ 16/54 Banku Spó³dzielczego w Kalwarii Zebrzydowskiej Zebrzydowskiej, Archiwum Parafii Wniebowziêcia NMP w Bro- za lata 1947 - 1954 stanowi 0,80 mb, liczy 48 j.a. i obejmuje: dach, Archiwum Parafii œw. Micha³a Archanio³a w Zebrzydowicach, 1. Sprawy organizacyjne - okólniki, zarz¹dzenia, instrukcje, zbiory archiwalne Konwentu oo. Bonifratrów w Zebrzydowicach korespondencjê. pod wezwaniem œw. Floriana oraz zbiory Zgromadzenia Sióstr 2. Sprawy finansowo - kredytowe - ksiêgi udzia³ów i po¿yczek, Mi³osierdzia œw. Wincentego a Paulo (Szarytek) - Dom w Zebrzy- wk³ady oszczêdnoœciowe, rachunki bie¿¹ce, ksiêgi zg³oszeñ dowicach. o po¿yczki, inwentarze po¿yczek wekslowych, konto g³ówne Zbiory archiwalne znajduj¹ siê te¿ w: Centrum Kultury Banku, dzienniki g³ówne, ksiêgi kasowe, ksiêgê funduszu w Kalwarii Zebrzydowskiej, Bibliotece Publicznej, Towarzystwie rezerwowego, ksi¹¿kê kosztów handlowych, ksiêgê Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej oraz wszystkich szko³ach, inwentarzow¹ i terminarz. w jednostkach Ochotniczych Stra¿y Po¿arnych, klubach Dodatkowo w Archiwum Pañstwowym w Krakowie w Oddziale sportowych, spó³dzielniach i zak³adach przemys³owych znajdu- V znajduj¹ siê mapy katastralne powiatu wadowickiego, w tym wsi j¹cych siê na terenie miasta i gminy Kalwaria Zebrzydowska.

54 55 16/363 S¹d Grodzki w Kalwarii [1934-1939] 1940-1944, z terenu gminy Kalwaria (bez samego miasta - te znajduj¹ siê 16/364 S¹d Grodzki w Kalwarii [1930-1944] 1945-1950. w archiwum oœwiêcimskim oraz w Starostwie Powiatowym Akta licz¹ ³¹cznie ok. 27 mb zawieraj¹ 270 j.a. sk³adaj¹ siê na akta w Wadowicach), luŸne plany zwi¹zane z Kalwari¹ min. w Zbiorze spadkowe, akta spraw cywilnych, repertoria, skorowidze i inne. A. Grabowskiego (nr zespo³u 29/679) oraz Tekach A. Schneidra Ciekawym dodatkiem stanowi¹ Akta notariusza Kazimierza (nr zespo³u 29/684) i innych. Karpiñskiego w Kalwarii Zebrzydowskiej z lat 1910-1916 (nr Przy kompletowaniu akt nale¿y uwzglêdniæ instytucje nadrzêdne zespo³u 16/309). w stosunku do organizacji wytwarzaj¹cej akta np. akta urzêdów 3. Ostatni¹ grupê stanowi¹ akta banków dzia³aj¹cych na terenie powiatowych i wojewódzkich w pionie administracyjnym oraz Kalwarii Zebrzydowskiej znajduj¹ce siê równie¿ w archiwum s¹dów powiatowych czy wojewódzkich ze spraw dotycz¹cych oœwiêcimskim. s¹downictwa. Zespó³ 16/18 stanowi¹ akta Banku Mieszczañsko - Ludowego Aby mieæ pe³en przegl¹d akt kalwaryjskich nadmieniæ nale¿y w Kalwarii Zebrzydowskiej za lata 1926 - 1949. Bank obejmowa³ o zbiorach akt klasztoru kalwaryjskiego z lat 1600 - 1959, przecho- zasiêgiem Kalwariê oraz 38 wsi podlegaj¹cych s¹dowi grodzkiemu wywanych w Archiwum oo. Bernardynów w Krakowie, oraz w Kalwarii. Zespó³ liczy 67 j.a. i zawiera: nowszych z lat 1940 - 2007 znajduj¹cych siê w klasztorze 1. Sprawy organizacyjne (1 - 8) okólniki, protoko³y z posiedzeñ w Kalwarii. Rady Nadzorczej, Walnego Zgromadzenia, protoko³y z re- Ponadto trzeba wymieniæ zbiory, w których wystêpuj¹ akta wizji i rejestr cz³onków, kalwaryjskie: Instytutu Pamiêci Narodowej, Wojewódzkiego 2. Sprawy finansowo - kredytowe (9 - 67) wykaz imienny Urzêdu Ochrony Zabytków w Krakowie, Wojewódzkiego uk³adów konwersyjnych, ksiêgi wk³adów i udzia³ów, zleceñ Konserwatora Zabytków w Bielsku-Bia³ej, akta Kurii Metropolitalnej obcych, po¿yczek wekslowych i weksli, ksiêgi d³u¿ników w Krakowie, Wy¿szego Seminarium Duchownego w Kalwarii i zg³oszeñ o po¿yczki, ksiêgê debetow¹, bilanse, ksiêgi Zebrzydowskiej, Archiwum Urzêdu Miasta i Gminy w Kalwarii rachunków przejœciowych i kosztów administracji, dzienniki Zebrzydowskiej, zbiory archiwalne Cechu Rzemios³ Ró¿nych g³ówne i ksiêgi kasowe. w Kalwarii Zebrzydowskiej, Archiwum Parafii œw. Józefa w Kalwarii Zespó³ 16/54 Banku Spó³dzielczego w Kalwarii Zebrzydowskiej Zebrzydowskiej, Archiwum Parafii Wniebowziêcia NMP w Bro- za lata 1947 - 1954 stanowi 0,80 mb, liczy 48 j.a. i obejmuje: dach, Archiwum Parafii œw. Micha³a Archanio³a w Zebrzydowicach, 1. Sprawy organizacyjne - okólniki, zarz¹dzenia, instrukcje, zbiory archiwalne Konwentu oo. Bonifratrów w Zebrzydowicach korespondencjê. pod wezwaniem œw. Floriana oraz zbiory Zgromadzenia Sióstr 2. Sprawy finansowo - kredytowe - ksiêgi udzia³ów i po¿yczek, Mi³osierdzia œw. Wincentego a Paulo (Szarytek) - Dom w Zebrzy- wk³ady oszczêdnoœciowe, rachunki bie¿¹ce, ksiêgi zg³oszeñ dowicach. o po¿yczki, inwentarze po¿yczek wekslowych, konto g³ówne Zbiory archiwalne znajduj¹ siê te¿ w: Centrum Kultury Banku, dzienniki g³ówne, ksiêgi kasowe, ksiêgê funduszu w Kalwarii Zebrzydowskiej, Bibliotece Publicznej, Towarzystwie rezerwowego, ksi¹¿kê kosztów handlowych, ksiêgê Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej oraz wszystkich szko³ach, inwentarzow¹ i terminarz. w jednostkach Ochotniczych Stra¿y Po¿arnych, klubach Dodatkowo w Archiwum Pañstwowym w Krakowie w Oddziale sportowych, spó³dzielniach i zak³adach przemys³owych znajdu- V znajduj¹ siê mapy katastralne powiatu wadowickiego, w tym wsi j¹cych siê na terenie miasta i gminy Kalwaria Zebrzydowska.

54 55 Jeœli chodzi o udostêpnianie akt w archiwach pañstwowych Przypisy: ustawa13) stanowi wyraŸnie: „Materia³y archiwalne udostêpnia siê 1) H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich Dró¿ek, Kalwaria Zebrzydowska 1987, s. 12-16. Spis jest niepe³ny i wybiórczy. Posiada jednostkom organizacyjnym i obywatelom dla potrzeb nauki, drobne nieœcis³oœci, które nie zosta³y skorygowane w drugim wydaniu z 2006 roku. kultury, techniki oraz gospodarki. Udostêpnianie materia³ów 2) Przy ustalaniu numerów zespo³ów oraz nazw zob. bazy danych sytemu SEZAM archiwalnych dla powy¿szych potrzeb jest bezp³atne.” Tylko dla http://baza.archiwa.gov.pl/sezam/index.php, oraz IZA http://baza.archiwa.gov.pl/sezam/iza.php . celów innych (np. genealogicznych) mog¹ byæ ponoszone op³aty 3) W numeracji zespo³ów archiwalnych przyjêto podzia³ wg numerów przypisanych danemu zwi¹zane np. z przygotowaniem materia³ów do udostêpniania. Aby Archiwum Pañstwowemu. korzystaæ ze zbiorów archiwalnych nale¿y zwróciæ siê do dyrektora 4) Z tego okresu w Archiwum Pañstwowym w Oddziale II znajduje siê Wykaz hipoteczny miasta Kalwarii za³o¿ony w 1802 r. [wzmianki o dokumentach z lat (1732-1829) za okres w³aœciwego archiwum pañstwowego i przed³o¿yæ wniosek z odpo- 1802 1829]. Hipoteka Galicji Zachodniej, sygnatura HGZ 141-143 wiednim uzasadnieniem o pozwolenie na udostêpnienie archiwa- 5) P. Hudzik, Informator o zasobie Archiwum Pañstwowego w Katowicach Oddzia³ w Oœwiê- liów. cimiu, Katowice1998. 6) Dz. U. 1950 r., nr 14, poz. 130. Trzeba pamiêtaæ, i¿ z materia³ów tych mo¿na korzystaæ 30 lat po 7) Dz. U. 1954 r., nr 43, poz. 191. ich wytworzeniu, o ile nie narusza to prawnie chronionych 8) Jednolity tekst zosta³ opublikowany w Dzienniku Ustaw z 1963 r. nr 29, poz.172. 9) Dz. U. 1973 r., nr 47, poz. 276. interesów Pañstwa i obywateli. Aby uzyskaæ pozwolenie we 10) Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Pañstwa wczeœniejszym trybie nale¿y wystosowaæ do kierownika danej oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz. U. 1975 r., nr 16, poz. 91). jednostki przechowuj¹cej akta odpowiedni wniosek14). W pracowni 11) Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz¹dzie terytorialnym (Dz. U. 1990 r., nr 16, poz. 95). 12) Dz. U. 1919 r., nr 15, poz. 200. naukowej mo¿na korzystaæ bez przeszkód ze œrodków 13) Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z dnia 14 lipca 1983 (tekst ewidencyjnych oraz opracowañ informacyjnych. Przed ujednolicony Dz. U. 2006 r. nr 97, poz. 672 i 673). 14) przyst¹pieniem do korzystania z archiwaliów zainteresowana osoba Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 13 grudnia 2000 r. w sprawie szczególnych wypadków i trybu wczeœniejszego obligatoryjnie wype³nia zg³oszenie u¿ytkownika zawieraj¹ce jej udostêpniania materia³ów archiwalnych (Dz. U. 2000 r. nr 13, poz. 116 z póŸn. zm.). dane oraz charakterystykê zamierzonych poszukiwañ.

Akta wydawane s¹ na podstawie zamówienia (rewersu) wype³nionego przez u¿ytkownika dla ka¿dej jednostki archiwalnej oddzielnie. W jednostkach archiwalnych znajduj¹ siê metryczki, do których winien wpisaæ siê korzystaj¹cy. Tryb i warunki udostêpniania szczegó³owo okreœlaj¹ regulaminy pracowni naukowych, które mog¹ nieraz znacznie ró¿niæ siê miêdzy sob¹ z tego wzglêdu nale¿y ka¿dorazowo zapoznaæ siê z nimi w danej jednostce przechowuj¹cej akta.

56 57 Jeœli chodzi o udostêpnianie akt w archiwach pañstwowych Przypisy: ustawa13) stanowi wyraŸnie: „Materia³y archiwalne udostêpnia siê 1) H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich Dró¿ek, Kalwaria Zebrzydowska 1987, s. 12-16. Spis jest niepe³ny i wybiórczy. Posiada jednostkom organizacyjnym i obywatelom dla potrzeb nauki, drobne nieœcis³oœci, które nie zosta³y skorygowane w drugim wydaniu z 2006 roku. kultury, techniki oraz gospodarki. Udostêpnianie materia³ów 2) Przy ustalaniu numerów zespo³ów oraz nazw zob. bazy danych sytemu SEZAM archiwalnych dla powy¿szych potrzeb jest bezp³atne.” Tylko dla http://baza.archiwa.gov.pl/sezam/index.php, oraz IZA http://baza.archiwa.gov.pl/sezam/iza.php . celów innych (np. genealogicznych) mog¹ byæ ponoszone op³aty 3) W numeracji zespo³ów archiwalnych przyjêto podzia³ wg numerów przypisanych danemu zwi¹zane np. z przygotowaniem materia³ów do udostêpniania. Aby Archiwum Pañstwowemu. korzystaæ ze zbiorów archiwalnych nale¿y zwróciæ siê do dyrektora 4) Z tego okresu w Archiwum Pañstwowym w Oddziale II znajduje siê Wykaz hipoteczny miasta Kalwarii za³o¿ony w 1802 r. [wzmianki o dokumentach z lat (1732-1829) za okres w³aœciwego archiwum pañstwowego i przed³o¿yæ wniosek z odpo- 1802 1829]. Hipoteka Galicji Zachodniej, sygnatura HGZ 141-143 wiednim uzasadnieniem o pozwolenie na udostêpnienie archiwa- 5) P. Hudzik, Informator o zasobie Archiwum Pañstwowego w Katowicach Oddzia³ w Oœwiê- liów. cimiu, Katowice1998. 6) Dz. U. 1950 r., nr 14, poz. 130. Trzeba pamiêtaæ, i¿ z materia³ów tych mo¿na korzystaæ 30 lat po 7) Dz. U. 1954 r., nr 43, poz. 191. ich wytworzeniu, o ile nie narusza to prawnie chronionych 8) Jednolity tekst zosta³ opublikowany w Dzienniku Ustaw z 1963 r. nr 29, poz.172. 9) Dz. U. 1973 r., nr 47, poz. 276. interesów Pañstwa i obywateli. Aby uzyskaæ pozwolenie we 10) Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Pañstwa wczeœniejszym trybie nale¿y wystosowaæ do kierownika danej oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz. U. 1975 r., nr 16, poz. 91). jednostki przechowuj¹cej akta odpowiedni wniosek14). W pracowni 11) Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz¹dzie terytorialnym (Dz. U. 1990 r., nr 16, poz. 95). 12) Dz. U. 1919 r., nr 15, poz. 200. naukowej mo¿na korzystaæ bez przeszkód ze œrodków 13) Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z dnia 14 lipca 1983 (tekst ewidencyjnych oraz opracowañ informacyjnych. Przed ujednolicony Dz. U. 2006 r. nr 97, poz. 672 i 673). 14) przyst¹pieniem do korzystania z archiwaliów zainteresowana osoba Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 13 grudnia 2000 r. w sprawie szczególnych wypadków i trybu wczeœniejszego obligatoryjnie wype³nia zg³oszenie u¿ytkownika zawieraj¹ce jej udostêpniania materia³ów archiwalnych (Dz. U. 2000 r. nr 13, poz. 116 z póŸn. zm.). dane oraz charakterystykê zamierzonych poszukiwañ.

Akta wydawane s¹ na podstawie zamówienia (rewersu) wype³nionego przez u¿ytkownika dla ka¿dej jednostki archiwalnej oddzielnie. W jednostkach archiwalnych znajduj¹ siê metryczki, do których winien wpisaæ siê korzystaj¹cy. Tryb i warunki udostêpniania szczegó³owo okreœlaj¹ regulaminy pracowni naukowych, które mog¹ nieraz znacznie ró¿niæ siê miêdzy sob¹ z tego wzglêdu nale¿y ka¿dorazowo zapoznaæ siê z nimi w danej jednostce przechowuj¹cej akta.

56 57 Dorota Kasprzyk rozwoju miast zaistnia³a jednak koniecznoœæ nadawania masowo Kalwaria Zebrzydowska - Brody nazw ulicom i potrzeba szukania nowych okreœleñ w ró¿nych Toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej Ÿród³ach. Powsta³y w zwi¹zku z powy¿szym urzêdy zajmuj¹ce siê nadawaniem ulicom nazw. Nowych okreœleñ szukano zarówno w Tematem opracowania jest klasyfikacja nazw ulic Kalwarii nazwach starych, ju¿ wymar³ych na danym obszarze miejskim, jak Zebrzydowskiej, a tak¿e nazw terenowych istniej¹cych w obrêbie i w tworzeniu ca³kiem nowych typów, a tak¿e przez przenoszenie miasta zgodnie z sytuacj¹ administracyjn¹ z 2007 roku. znanych ju¿ nazw ulic z innych miast. Materia³ do referatu zebrany zosta³ na podstawie: planów Z badañ nad etymologi¹ i struktur¹ nazw kalwaryjskich ulic miasta, spisów ulic w Urzêdzie Gminy, opracowañ dotycz¹cych wynika, ¿e proces kszta³towania siê tych¿e w mieœcie nie odbiega od historii Kalwarii, rozmów z przedstawicielami administracji i miesz- ogólnie przyjêtych procesów tworzenia nazw ulic w innych kañcami miasta. miastach. Nazwa Kalwaria Zebrzydowska to zestawienie. Pierwszy cz³on Oko³o roku 1640 na przeciêciu siê dróg z Wadowic do Krakowa pochodzi od nazwy terenu kultu religijnego zwanego kalwari¹ (czyli i z klasztoru do Zebrzydowic wytyczono rynek w kszta³cie Golgot¹). Druga czêœæ zestawienia jest natomiast przymiotnikiem nierównego czworoboku. Wokó³ niego i przy wychodz¹cych utworzonym od nazwiska rodowego za³o¿yciela miasta i fundatora z rynku czterech ulicach (do klasztoru, Wadowic, Zebrzydowic klasztoru - Miko³aja Zebrzydowskiego. i Krakowa) sz³a stopniowa zabudowa parterowo - drewniana Pierwsze miasta polskie zaczê³y powstawaæ w XIII wieku. By³y to Nowego Zebrzydowa. Wed³ug stanu z 2007 roku Kalwaria Zebrzy- obszary o specyficznej zabudowie. W sk³ad miasta wchodzi³y ulice, dowska ma 46 nazw ulic. place, parki, bramy. Wraz z rozwojem terenów urbanistycznych Bior¹c pod uwagê stronê semantyczn¹ nazw ulic Kalwarii, nowe osiedla, dzielnice, wa¿niejsze budowle, instytucje, zak³ady mo¿na podzieliæ je na nastêpuj¹ce grupy: przemys³owe i arterie komunikacyjne otrzymywa³y swoje nazwy. Wchodz¹ one w zakres toponimii miejskiej (czyli urbonimii). Pami¹tkowe nazwy ulic i placów utworzone od nazw osobowych. W miastach najwa¿niejsze s¹ nazwy ulic - inaczej zwane plateonimami. W grupie tej wyró¿nia siê: Dawne œredniowieczne miasta posiada³y rynek ( plac targowy - nazwy upamiêtniaj¹ce postacie zwi¹zane z miastem, z ratuszem znajduj¹cy siê w centrum miasta). Rynkom, które by³y - nazwy od nazwisk wybitnych pisarzy, artystów, uczonych, zasadniczym elementem kompozycyjnym, nie nadawano w ogóle - nazwy od imion królów, nazwy. Z rynku zaœ wybiega³y ulice, które otrzymywa³y okreœlon¹ - nazwy od imion i nazwisk dzia³aczy spo³ecznych, nomenklaturê. By³a ona zazwyczaj zwi¹zana z kultem religijnym, politycznych, wojskowych, zajêciami mieszkañców lub funkcj¹, jak¹ te ulice pe³ni³y w mieœcie. - nazwy od imion œwiêtych. Czêsto te¿ przyjmowano nazwy kierunkowe od miejscowoœci, do których prowadzi³y. We wczesnych okresach okreœlenia te tworzyli Kolejn¹ grupê stanowi¹: spontanicznie mieszkañcy, a rola ówczesnych nazw miejskich Nazwy ulic zwi¹zane z faktami historycznymi i formacjami ograniczana by³a do pos³ugiwania siê w dokumentach nazwami wojskowymi, powszechnie u¿ywanymi. Takie zwyczajowe, nieurzêdowe nazwy Nazwy od nazw miejscowych, utrzymywa³y siê d³ugo i raczej rzadko sz³y w zapomnienie. W miarê Nazwy od nazw terenowych,

58 59 Dorota Kasprzyk rozwoju miast zaistnia³a jednak koniecznoœæ nadawania masowo Kalwaria Zebrzydowska - Brody nazw ulicom i potrzeba szukania nowych okreœleñ w ró¿nych Toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej Ÿród³ach. Powsta³y w zwi¹zku z powy¿szym urzêdy zajmuj¹ce siê nadawaniem ulicom nazw. Nowych okreœleñ szukano zarówno w Tematem opracowania jest klasyfikacja nazw ulic Kalwarii nazwach starych, ju¿ wymar³ych na danym obszarze miejskim, jak Zebrzydowskiej, a tak¿e nazw terenowych istniej¹cych w obrêbie i w tworzeniu ca³kiem nowych typów, a tak¿e przez przenoszenie miasta zgodnie z sytuacj¹ administracyjn¹ z 2007 roku. znanych ju¿ nazw ulic z innych miast. Materia³ do referatu zebrany zosta³ na podstawie: planów Z badañ nad etymologi¹ i struktur¹ nazw kalwaryjskich ulic miasta, spisów ulic w Urzêdzie Gminy, opracowañ dotycz¹cych wynika, ¿e proces kszta³towania siê tych¿e w mieœcie nie odbiega od historii Kalwarii, rozmów z przedstawicielami administracji i miesz- ogólnie przyjêtych procesów tworzenia nazw ulic w innych kañcami miasta. miastach. Nazwa Kalwaria Zebrzydowska to zestawienie. Pierwszy cz³on Oko³o roku 1640 na przeciêciu siê dróg z Wadowic do Krakowa pochodzi od nazwy terenu kultu religijnego zwanego kalwari¹ (czyli i z klasztoru do Zebrzydowic wytyczono rynek w kszta³cie Golgot¹). Druga czêœæ zestawienia jest natomiast przymiotnikiem nierównego czworoboku. Wokó³ niego i przy wychodz¹cych utworzonym od nazwiska rodowego za³o¿yciela miasta i fundatora z rynku czterech ulicach (do klasztoru, Wadowic, Zebrzydowic klasztoru - Miko³aja Zebrzydowskiego. i Krakowa) sz³a stopniowa zabudowa parterowo - drewniana Pierwsze miasta polskie zaczê³y powstawaæ w XIII wieku. By³y to Nowego Zebrzydowa. Wed³ug stanu z 2007 roku Kalwaria Zebrzy- obszary o specyficznej zabudowie. W sk³ad miasta wchodzi³y ulice, dowska ma 46 nazw ulic. place, parki, bramy. Wraz z rozwojem terenów urbanistycznych Bior¹c pod uwagê stronê semantyczn¹ nazw ulic Kalwarii, nowe osiedla, dzielnice, wa¿niejsze budowle, instytucje, zak³ady mo¿na podzieliæ je na nastêpuj¹ce grupy: przemys³owe i arterie komunikacyjne otrzymywa³y swoje nazwy. Wchodz¹ one w zakres toponimii miejskiej (czyli urbonimii). Pami¹tkowe nazwy ulic i placów utworzone od nazw osobowych. W miastach najwa¿niejsze s¹ nazwy ulic - inaczej zwane plateonimami. W grupie tej wyró¿nia siê: Dawne œredniowieczne miasta posiada³y rynek ( plac targowy - nazwy upamiêtniaj¹ce postacie zwi¹zane z miastem, z ratuszem znajduj¹cy siê w centrum miasta). Rynkom, które by³y - nazwy od nazwisk wybitnych pisarzy, artystów, uczonych, zasadniczym elementem kompozycyjnym, nie nadawano w ogóle - nazwy od imion królów, nazwy. Z rynku zaœ wybiega³y ulice, które otrzymywa³y okreœlon¹ - nazwy od imion i nazwisk dzia³aczy spo³ecznych, nomenklaturê. By³a ona zazwyczaj zwi¹zana z kultem religijnym, politycznych, wojskowych, zajêciami mieszkañców lub funkcj¹, jak¹ te ulice pe³ni³y w mieœcie. - nazwy od imion œwiêtych. Czêsto te¿ przyjmowano nazwy kierunkowe od miejscowoœci, do których prowadzi³y. We wczesnych okresach okreœlenia te tworzyli Kolejn¹ grupê stanowi¹: spontanicznie mieszkañcy, a rola ówczesnych nazw miejskich Nazwy ulic zwi¹zane z faktami historycznymi i formacjami ograniczana by³a do pos³ugiwania siê w dokumentach nazwami wojskowymi, powszechnie u¿ywanymi. Takie zwyczajowe, nieurzêdowe nazwy Nazwy od nazw miejscowych, utrzymywa³y siê d³ugo i raczej rzadko sz³y w zapomnienie. W miarê Nazwy od nazw terenowych,

58 59 Nazwy pochodz¹ce od nazw pospolitych, wœród których wyró¿nia pojedynczej: ul. Królowej Jadwigi, ul. Jana III Sobieskiego. siê: Nazwy od imion i nazwisk dzia³aczy politycznych i wojskowych nie - nazwy utworzone od nazw zawodów, maj¹ zwi¹zku realno-semantycznego z Kalwari¹. Ten typ - nazwy kulturowe, reprezentuj¹ ulice: Tadeusza Koœciuszki, Józefa Pi³sudskiego, - nazwy topograficzne, Kazimierza Pu³askiego. Okreœlenia te maj¹ strukturê zestawieñ - nazwy abstrakcyjne. w³aœciwych w dope³niaczu liczby pojedynczej. Okreœlenia ulic i alei zwi¹zane z nazwami osobowymi pojawi³y Nazwy pochodz¹ce od imion œwiêtych stanowi¹ wœród okreœleñ siê w Kalwarii w XX wieku. S¹ to przede wszystkim nazwy, które osobowych najmniej liczn¹ grupê: ul. œw. Floriana i wspomniana upamiêtniaj¹ imiona i nazwiska postaci historycznych, twórców wczeœniej ul. Królowej Jadwigi . literatury i sztuki. Ludzie ci swoj¹ prac¹ i talentem rozs³awili imiê Okreœlenia ulic zwi¹zane z faktami historycznymi lub formacjami miasta, a tak¿e i Polski. wojskowymi reprezentowane s¹ przez szeœæ nazw, maj¹cych Grupa okreœleñ upamiêtniaj¹cych postaci zwi¹zane z miastem charakter wy³¹cznie pami¹tkowy. S¹ to ulice: Armii Krajowej, obejmuje piêæ nazw (cztery ulice i jedn¹ alejê): Batalionów Ch³opskich, 11 Listopada, 3 Maja, Partyzantów, Wojska - ul. Miko³aja Zebrzydowskiego - nazwa utworzona od imienia Polskiego. i nazwiska fundatora klasztoru i za³o¿yciela miasta, Nazwy te s¹ w wiêkszoœci zestawieniami. - ul. Wojciecha Weissa - nazwa powsta³a od imienia i nazwiska Istniej¹ równie¿ cztery nazwy ulic pochodz¹ce od nazw m³odopolskiego malarza, który okresowo mieszka³ w Kalwarii miejscowych. Nale¿¹ do nich ulice: Brodzka, Czerna, Krakowska, Zebrzydowskiej, Lanckoroñska. - ul. B³a¿kówka - nazwa pochodzi od imienia w³aœciciela Nazwy te s¹ zró¿nicowane strukturalnie i genetycznie. Dwie nieruchomoœci, pierwszego mieszkañca tej ulicy, spoœród tego typu semantycznego to nazwy kierunkowe utworzone - aleja Jana Paw³a II - nazwa zosta³a utworzona od imienia od nazw miejscowoœci, do których prowadz¹ (ul. Krakowska, ul. naszego papie¿a, który w 1979 roku przyby³ do Kalwarii Lanckoroñska). Ulica Czerna jest przejêta natomiast od nazwy i l¹dowa³ na b³oniach przy tej ulicy (pierwotna nazwa - aleja przysió³ka, ulica Brodzka od nazwy wsi Brody, z któr¹ graniczy Wolnoœci), Kalwaria. - ul. Józefa Sowiñskiego - nazwa wywodzi siê od imienia i nazwi- Okreœlenia od nazw terenowych stanowi¹ dwa miana powsta³e ska nauczyciela Szko³y Powszechnej w Kalwarii Zebrzydows- przez przejêcie nazwy terenowej. Nast¹pi³y równie¿ przekszta³- kiej, który zgin¹³ w czasie II wojny œwiatowej w Oœwiêcimiu. cenia formalnojêzykowe. Do nazw utworzonych od nazwisk wybitnych pisarzy nale¿¹ trzy Ten typ reprezentuj¹ ulice: Piaskowa, Podlesie. ulice: W³adys³awa Broniewskiego, Marii Konopnickiej, Adama Nazwy pochodz¹ce od nazw pospolitych nale¿¹ w wiêkszoœci do Mickiewicza. okreœleñ motywowanych, odzwierciedlaj¹cych wygl¹d ulicy. Nazwy od imion królów reprezentowane s¹ przez trzy ulice: Pochodz¹ one od nazw obiektów, obok których prowadz¹ ulice. Jagielloñsk¹, Jana III Sobieskiego, Królowej Jadwigi. Trudno natomiast doszukaæ siê motywacji semantycznej w nie- Wyró¿nia siê tu dwie kategorie: których metaforycznych nazwach ulic, np. Nowa, Zgody. - nazwy w postaci przymiotnika, ul. Jagielloñska Grupê okreœleñ utworzonych od nazw zawodów stanowi¹ cztery - nazwy w postaci zestawieñ w³aœciwych w dope³niaczu liczby ulice: Rzemieœlnicza, RzeŸniana, Stolarska, Szewska.

60 61 Nazwy pochodz¹ce od nazw pospolitych, wœród których wyró¿nia pojedynczej: ul. Królowej Jadwigi, ul. Jana III Sobieskiego. siê: Nazwy od imion i nazwisk dzia³aczy politycznych i wojskowych nie - nazwy utworzone od nazw zawodów, maj¹ zwi¹zku realno-semantycznego z Kalwari¹. Ten typ - nazwy kulturowe, reprezentuj¹ ulice: Tadeusza Koœciuszki, Józefa Pi³sudskiego, - nazwy topograficzne, Kazimierza Pu³askiego. Okreœlenia te maj¹ strukturê zestawieñ - nazwy abstrakcyjne. w³aœciwych w dope³niaczu liczby pojedynczej. Okreœlenia ulic i alei zwi¹zane z nazwami osobowymi pojawi³y Nazwy pochodz¹ce od imion œwiêtych stanowi¹ wœród okreœleñ siê w Kalwarii w XX wieku. S¹ to przede wszystkim nazwy, które osobowych najmniej liczn¹ grupê: ul. œw. Floriana i wspomniana upamiêtniaj¹ imiona i nazwiska postaci historycznych, twórców wczeœniej ul. Królowej Jadwigi . literatury i sztuki. Ludzie ci swoj¹ prac¹ i talentem rozs³awili imiê Okreœlenia ulic zwi¹zane z faktami historycznymi lub formacjami miasta, a tak¿e i Polski. wojskowymi reprezentowane s¹ przez szeœæ nazw, maj¹cych Grupa okreœleñ upamiêtniaj¹cych postaci zwi¹zane z miastem charakter wy³¹cznie pami¹tkowy. S¹ to ulice: Armii Krajowej, obejmuje piêæ nazw (cztery ulice i jedn¹ alejê): Batalionów Ch³opskich, 11 Listopada, 3 Maja, Partyzantów, Wojska - ul. Miko³aja Zebrzydowskiego - nazwa utworzona od imienia Polskiego. i nazwiska fundatora klasztoru i za³o¿yciela miasta, Nazwy te s¹ w wiêkszoœci zestawieniami. - ul. Wojciecha Weissa - nazwa powsta³a od imienia i nazwiska Istniej¹ równie¿ cztery nazwy ulic pochodz¹ce od nazw m³odopolskiego malarza, który okresowo mieszka³ w Kalwarii miejscowych. Nale¿¹ do nich ulice: Brodzka, Czerna, Krakowska, Zebrzydowskiej, Lanckoroñska. - ul. B³a¿kówka - nazwa pochodzi od imienia w³aœciciela Nazwy te s¹ zró¿nicowane strukturalnie i genetycznie. Dwie nieruchomoœci, pierwszego mieszkañca tej ulicy, spoœród tego typu semantycznego to nazwy kierunkowe utworzone - aleja Jana Paw³a II - nazwa zosta³a utworzona od imienia od nazw miejscowoœci, do których prowadz¹ (ul. Krakowska, ul. naszego papie¿a, który w 1979 roku przyby³ do Kalwarii Lanckoroñska). Ulica Czerna jest przejêta natomiast od nazwy i l¹dowa³ na b³oniach przy tej ulicy (pierwotna nazwa - aleja przysió³ka, ulica Brodzka od nazwy wsi Brody, z któr¹ graniczy Wolnoœci), Kalwaria. - ul. Józefa Sowiñskiego - nazwa wywodzi siê od imienia i nazwi- Okreœlenia od nazw terenowych stanowi¹ dwa miana powsta³e ska nauczyciela Szko³y Powszechnej w Kalwarii Zebrzydows- przez przejêcie nazwy terenowej. Nast¹pi³y równie¿ przekszta³- kiej, który zgin¹³ w czasie II wojny œwiatowej w Oœwiêcimiu. cenia formalnojêzykowe. Do nazw utworzonych od nazwisk wybitnych pisarzy nale¿¹ trzy Ten typ reprezentuj¹ ulice: Piaskowa, Podlesie. ulice: W³adys³awa Broniewskiego, Marii Konopnickiej, Adama Nazwy pochodz¹ce od nazw pospolitych nale¿¹ w wiêkszoœci do Mickiewicza. okreœleñ motywowanych, odzwierciedlaj¹cych wygl¹d ulicy. Nazwy od imion królów reprezentowane s¹ przez trzy ulice: Pochodz¹ one od nazw obiektów, obok których prowadz¹ ulice. Jagielloñsk¹, Jana III Sobieskiego, Królowej Jadwigi. Trudno natomiast doszukaæ siê motywacji semantycznej w nie- Wyró¿nia siê tu dwie kategorie: których metaforycznych nazwach ulic, np. Nowa, Zgody. - nazwy w postaci przymiotnika, ul. Jagielloñska Grupê okreœleñ utworzonych od nazw zawodów stanowi¹ cztery - nazwy w postaci zestawieñ w³aœciwych w dope³niaczu liczby ulice: Rzemieœlnicza, RzeŸniana, Stolarska, Szewska.

60 61 Pod wzglêdem formalnym s¹ to przymiotniki utworzone od - z³o¿one - s¹ tworzone za pomoc¹ kompozycji wyrazów, z dwu rzeczowników. lub wiêcej tematów - nazwa mo¿e byæ wtedy z³o¿eniem, Do nazw kulturowych zaliczono osiem okreœleñ kojarz¹cych siê zrostem lub zestawieniem. z obiektami i wytworami kultury materialnej, spo³ecznej oraz W celu przybli¿enia znaczenia tych okreœleñ dokonano tak¿e ich duchowej. Grupê tê stanowi¹ ulice: Bernardyñska, Dworcowa, analizy semantyczno- etymologicznej, dziel¹c je na: Kolejowa, Klasztorna, Ogrodowa, Przemys³owa, S¹dowa, Targowa. - nazwy topograficzne - okreœlaj¹ce teren wed³ug jego w³aœ- ciwoœci naturalnych, Nazwy te wystêpuj¹ w formie przymiotników. - nazwy kulturowe - informuj¹ce o materialnej i duchowej kul- Nazwy topograficzne obejmuj¹ nazwy ulic okreœlaj¹ce po³o¿enie, turze ludzi, stosunkach spo³ecznych i wytwórczych, kszta³t, wielkoœæ ulicy i warunki fizjograficzne terenu. Do tej grupy - nazwy dzier¿awcze - utworzone od nazw osobowych nale¿¹ cztery ulice: D³uga, Krótka, Polna, Rólki. pierwszych za³o¿ycieli i w³aœciwoœci osad, W obrêbie tej kategorii trzy nazwy maj¹ strukturê przymiotników, - nazwy niejasne. a jedna stanowi formacjê rzeczownikow¹ (ul. Rólki). Wœród nazw prymarnych wyró¿niamy: nazwy topograficzne Okreœlenia ulic zakwalifikowane do grupy nazw abstrakcyjnych nie - zwi¹zane z ukszta³towaniem terenu, szat¹ roœlinn¹ lub rodzajem posiadaj¹ motywacji semantycznej. Maj¹ natomiast charakter pod³o¿a: Brzózki, Do³y, Ko³o, Piaski, Potok; konwencjonalny i nie oddaj¹ istotnych cech ulicy. Do tej kategorii nazwy kulturowe - zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ cz³owieka: Dró¿ki, nale¿¹: ul. Nowa, ul. Zgody, ul. Zjednoczenia. Dzia³ki, Figurka, Kamienio³om, Kapliczka, Ochronka, Okr¹glak, W oparciu o przeprowadzon¹ analizê mo¿na stwierdziæ, ¿e Serpentyna, Sokó³ , Targowica. Okreœleniem o niejasnej motywacji najbardziej reprezentatywnym typem semantycznym s¹ okreœlenia s¹ Wilczaki. Nazwa niejasna: Wilczaki t³umaczona jest przez pochodz¹ce od nazw pospolitych. miejscow¹ ludnoœæ dwojako. Niektórzy znajduj¹ uzasadnienie tego Drug¹ co do wielkoœci grup¹ s¹ nazwy pami¹tkowe utworzone od okreœlenia w fakcie przebywania dawniej na tym terenie wilków. nazw osobowych, nastêpnie nazwy ulic zwi¹zane z faktami Inni s¹dz¹, ¿e pochodzi ono od nazwy czêsto wystêpuj¹cej tam historycznymi i nazwy utworzone od nazw miejscowych. roœliny. Najmniej liczn¹ grupê stanowi¹ okreœlenia pochodz¹ce od nazw Nazwy sekundarne zosta³y uporz¹dkowane wed³ug frekwencji terenowych - s¹ tylko dwa. formantów. W nomenklaturze Kalwarii spotyka siê równie¿ nazwy terenowe, Przyrostek -ówka tworzy najczêœciej nazwy dzier¿awcze od które nie s¹ nazwami urzêdowymi. Mo¿na wyró¿niæ nastêpuj¹ce nazwisk: Boroniówka, £ojkówka, Sikorówka, Weissówka, sposoby ich tworzenia: Zadorówka. Do tej grupy zalicza siê tak¿e nazwy dzier¿awcze: Nazwy: Gajówka, Pieprzówka. - prymarne - pochodz¹ wprost od wyrazu pospolitego lub innej Przedrostek pod- i przyrostek -(j)e tworzy nazwy sekundarne oparte nazwy bez ¿adnej zmiany formalnej, utworzone s¹ li tylko na wyra¿eniu przyimkowym (³¹czna pisownia): Podlesie. przez zmianê znaczenia ogólnego na jednostkowe, Wyra¿enia przyimkowe - wskazuj¹ na po³o¿enie danego obiektu - sekundarne (rozwiniête) - s¹ utworzone za pomoc¹ odrêb- w terenie, charakteryzuj¹ stosunki przestrzenne oraz orientacjê nego formantu nazewniczego od wyrazu pospolitego lub innej w terenie. Przyimek "nad" sugeruje po³o¿enie obiektu powy¿ej, nazwy w³asnej, geograficznej czy osobowej; "pod" - poni¿ej, "za" - z ty³u, tak jak w przypadku nazw: Na Dró¿kach,

62 63 Pod wzglêdem formalnym s¹ to przymiotniki utworzone od - z³o¿one - s¹ tworzone za pomoc¹ kompozycji wyrazów, z dwu rzeczowników. lub wiêcej tematów - nazwa mo¿e byæ wtedy z³o¿eniem, Do nazw kulturowych zaliczono osiem okreœleñ kojarz¹cych siê zrostem lub zestawieniem. z obiektami i wytworami kultury materialnej, spo³ecznej oraz W celu przybli¿enia znaczenia tych okreœleñ dokonano tak¿e ich duchowej. Grupê tê stanowi¹ ulice: Bernardyñska, Dworcowa, analizy semantyczno- etymologicznej, dziel¹c je na: Kolejowa, Klasztorna, Ogrodowa, Przemys³owa, S¹dowa, Targowa. - nazwy topograficzne - okreœlaj¹ce teren wed³ug jego w³aœ- ciwoœci naturalnych, Nazwy te wystêpuj¹ w formie przymiotników. - nazwy kulturowe - informuj¹ce o materialnej i duchowej kul- Nazwy topograficzne obejmuj¹ nazwy ulic okreœlaj¹ce po³o¿enie, turze ludzi, stosunkach spo³ecznych i wytwórczych, kszta³t, wielkoœæ ulicy i warunki fizjograficzne terenu. Do tej grupy - nazwy dzier¿awcze - utworzone od nazw osobowych nale¿¹ cztery ulice: D³uga, Krótka, Polna, Rólki. pierwszych za³o¿ycieli i w³aœciwoœci osad, W obrêbie tej kategorii trzy nazwy maj¹ strukturê przymiotników, - nazwy niejasne. a jedna stanowi formacjê rzeczownikow¹ (ul. Rólki). Wœród nazw prymarnych wyró¿niamy: nazwy topograficzne Okreœlenia ulic zakwalifikowane do grupy nazw abstrakcyjnych nie - zwi¹zane z ukszta³towaniem terenu, szat¹ roœlinn¹ lub rodzajem posiadaj¹ motywacji semantycznej. Maj¹ natomiast charakter pod³o¿a: Brzózki, Do³y, Ko³o, Piaski, Potok; konwencjonalny i nie oddaj¹ istotnych cech ulicy. Do tej kategorii nazwy kulturowe - zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ cz³owieka: Dró¿ki, nale¿¹: ul. Nowa, ul. Zgody, ul. Zjednoczenia. Dzia³ki, Figurka, Kamienio³om, Kapliczka, Ochronka, Okr¹glak, W oparciu o przeprowadzon¹ analizê mo¿na stwierdziæ, ¿e Serpentyna, Sokó³ , Targowica. Okreœleniem o niejasnej motywacji najbardziej reprezentatywnym typem semantycznym s¹ okreœlenia s¹ Wilczaki. Nazwa niejasna: Wilczaki t³umaczona jest przez pochodz¹ce od nazw pospolitych. miejscow¹ ludnoœæ dwojako. Niektórzy znajduj¹ uzasadnienie tego Drug¹ co do wielkoœci grup¹ s¹ nazwy pami¹tkowe utworzone od okreœlenia w fakcie przebywania dawniej na tym terenie wilków. nazw osobowych, nastêpnie nazwy ulic zwi¹zane z faktami Inni s¹dz¹, ¿e pochodzi ono od nazwy czêsto wystêpuj¹cej tam historycznymi i nazwy utworzone od nazw miejscowych. roœliny. Najmniej liczn¹ grupê stanowi¹ okreœlenia pochodz¹ce od nazw Nazwy sekundarne zosta³y uporz¹dkowane wed³ug frekwencji terenowych - s¹ tylko dwa. formantów. W nomenklaturze Kalwarii spotyka siê równie¿ nazwy terenowe, Przyrostek -ówka tworzy najczêœciej nazwy dzier¿awcze od które nie s¹ nazwami urzêdowymi. Mo¿na wyró¿niæ nastêpuj¹ce nazwisk: Boroniówka, £ojkówka, Sikorówka, Weissówka, sposoby ich tworzenia: Zadorówka. Do tej grupy zalicza siê tak¿e nazwy dzier¿awcze: Nazwy: Gajówka, Pieprzówka. - prymarne - pochodz¹ wprost od wyrazu pospolitego lub innej Przedrostek pod- i przyrostek -(j)e tworzy nazwy sekundarne oparte nazwy bez ¿adnej zmiany formalnej, utworzone s¹ li tylko na wyra¿eniu przyimkowym (³¹czna pisownia): Podlesie. przez zmianê znaczenia ogólnego na jednostkowe, Wyra¿enia przyimkowe - wskazuj¹ na po³o¿enie danego obiektu - sekundarne (rozwiniête) - s¹ utworzone za pomoc¹ odrêb- w terenie, charakteryzuj¹ stosunki przestrzenne oraz orientacjê nego formantu nazewniczego od wyrazu pospolitego lub innej w terenie. Przyimek "nad" sugeruje po³o¿enie obiektu powy¿ej, nazwy w³asnej, geograficznej czy osobowej; "pod" - poni¿ej, "za" - z ty³u, tak jak w przypadku nazw: Na Dró¿kach,

62 63 Na Ukrzy¿owaniu, Nad Sztrek¹, Nad Torami, Pod Florianem, Pod Stanis³aw Sypniewski Tr¹bin¹, Za Mostem. Kalwaria Zebrzydowska Najbardziej produktywnym formantem jest przyrostek -ówka PERSPEKTYWY ROZWOJU MIASTA I GMINY (siedem nazw). Równie liczn¹ grupê stanowi¹ tak¿e wyra¿enia KALWARIA ZEBRZYDOWSKA przyimkowe (siedem nazw). Jedna nazwa zosta³a utworzona za pomoc¹ prefiksu pod-, oparta jest na wyra¿eniu przyimkowym. Dbaj¹c o dziedzictwo naszych przodków nie mo¿emy nie Wœród okreœleñ komponowanych wystêpuje jedno zestawienie myœleæ o naszej przysz³oœci. Musimy pamiêtaæ o tym, ¿e wszystko co przymiotnika z rzeczownikiem: Pañskie Pola zrobimy dzisiaj, bêdzie oceniane przez nastêpne pokolenia. Z tego Jak wynika z powy¿szych rozwa¿añ, materia³ dotycz¹cy nazw wzglêdu niezbêdne jest zachowanie dorobku mieszkañców terenowych naszego miasta nie jest pokaŸny (trzydzieœci dwie zarówno naszego miasta, jak i gminy, powiatu i ca³ej Polski. Takie nazwy) z uwagi na to, ¿e Kalwaria Zebrzydowska jest niewielk¹ zadania stawia sobie w szczególnoœci Towarzystwo Przyjació³ osad¹ z toponimi¹ charakterystyczn¹ dla ma³ych miast. Przed Kalwarii Zebrzydowskiej. administracyjnym nadaniem nazw poszczególnym ulicom funkcjonowa³y okreœlenia utworzone przez spo³ecznoœæ lokaln¹. Zagadnienia te nie s¹ obce równie¿ w³adzom Kalwarii Kilka nazw terenowych pos³u¿y³o do nadania nazw oficjalnych Zebrzydowskiej i gminy. Dowodem jest opracowany Plan Rozwoju w postaci nazw ulic. Poniewa¿ miasto rozwija siê, powstaj¹ Lokalnego Gminy Kalwaria Zebrzydowska na lata 2004 - 2013. nowe osiedla, mo¿na przypuszczaæ, ¿e nazwy terenowe znajd¹ Zosta³ on przygotowany we wrzeœniu 2004 r. Jest to dokument odzwierciedlenie w nazewnictwie nowych ulic. programowy ukierunkowuj¹cy politykê gminy w zakresie rozwoju Podsumowuj¹c nale¿y stwierdziæ, ¿e: spo³eczno - gospodarczego w perspektywie do roku 2013. Plan ten - W nomenklaturze Kalwarii Zebrzydowskiej, obok nazw zaktualizowa³ strategiê rozwoju gminy z 1999 r. wypracowan¹ oficjalnych, (46) istniej¹ okreœlenia terenowe (32). Œwiadczy to z zaanga¿owaniem bezpoœrednim ponad 100 osób reprezen- o tym, ¿e mieszkañcy czêsto u¿ywaj¹ okreœleñ lokalnych, poniewa¿ tuj¹cych ró¿ne œrodowiska ziemi kalwaryjskiej. W efekcie powinien niektóre nazwy ulic nie oddaj¹ realiów topograficzno-osadniczych on doprowadziæ do stworzenia szczegó³owych programów polityki miasta. oraz planów realizacyjnych dla: - Struktura nazw ulic Kalwarii jest urozmaicona. Mo¿na - poszczególnych kluczowych dziedzin rozwoju spo³eczno zaobserwowaæ liczn¹ grupê nazw przymiotnikowych (18 nazw). - gospodarczego, Du¿¹ grupê stanowi¹ te¿ nazwy bêd¹ce zestawieniami (18), które s¹ - wybranych obszarów problemowych i rozwojowych gminy. charakterystyczne dla nazw pami¹tkowych. Dokument ten jest dostêpny na stronie internetowej Urzêdu Miasta. - Najbardziej produktywnymi sufiksami w nazwach ulic s¹ Warto siê z nim zapoznaæ. W znacznej czêœci idee powsta³e w gro- przyrostki -owa (7 nazw), -ska (6 nazw). nie cz³onków TPKZ pokrywaj¹ siê z tezami zawartymi w Planie Najwiêksz¹ grupê wœród toponimów tworz¹ nazwy z sufiksem - Rozwoju. ówka, maj¹ce charakter dzier¿awczo - zdrabniaj¹cy. Powy¿sze wnioski wskazuj¹, ¿e toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej W celu dobrego planowania rozwoju naszej „ma³ej ojczyzny” jest charakterystyczna dla ma³ych miast. niezbêdne jest dobre zdiagnozowanie zarówno zalet, jak i wad oraz zagro¿eñ.

64 65 Na Ukrzy¿owaniu, Nad Sztrek¹, Nad Torami, Pod Florianem, Pod Stanis³aw Sypniewski Tr¹bin¹, Za Mostem. Kalwaria Zebrzydowska Najbardziej produktywnym formantem jest przyrostek -ówka PERSPEKTYWY ROZWOJU MIASTA I GMINY (siedem nazw). Równie liczn¹ grupê stanowi¹ tak¿e wyra¿enia KALWARIA ZEBRZYDOWSKA przyimkowe (siedem nazw). Jedna nazwa zosta³a utworzona za pomoc¹ prefiksu pod-, oparta jest na wyra¿eniu przyimkowym. Dbaj¹c o dziedzictwo naszych przodków nie mo¿emy nie Wœród okreœleñ komponowanych wystêpuje jedno zestawienie myœleæ o naszej przysz³oœci. Musimy pamiêtaæ o tym, ¿e wszystko co przymiotnika z rzeczownikiem: Pañskie Pola zrobimy dzisiaj, bêdzie oceniane przez nastêpne pokolenia. Z tego Jak wynika z powy¿szych rozwa¿añ, materia³ dotycz¹cy nazw wzglêdu niezbêdne jest zachowanie dorobku mieszkañców terenowych naszego miasta nie jest pokaŸny (trzydzieœci dwie zarówno naszego miasta, jak i gminy, powiatu i ca³ej Polski. Takie nazwy) z uwagi na to, ¿e Kalwaria Zebrzydowska jest niewielk¹ zadania stawia sobie w szczególnoœci Towarzystwo Przyjació³ osad¹ z toponimi¹ charakterystyczn¹ dla ma³ych miast. Przed Kalwarii Zebrzydowskiej. administracyjnym nadaniem nazw poszczególnym ulicom funkcjonowa³y okreœlenia utworzone przez spo³ecznoœæ lokaln¹. Zagadnienia te nie s¹ obce równie¿ w³adzom Kalwarii Kilka nazw terenowych pos³u¿y³o do nadania nazw oficjalnych Zebrzydowskiej i gminy. Dowodem jest opracowany Plan Rozwoju w postaci nazw ulic. Poniewa¿ miasto rozwija siê, powstaj¹ Lokalnego Gminy Kalwaria Zebrzydowska na lata 2004 - 2013. nowe osiedla, mo¿na przypuszczaæ, ¿e nazwy terenowe znajd¹ Zosta³ on przygotowany we wrzeœniu 2004 r. Jest to dokument odzwierciedlenie w nazewnictwie nowych ulic. programowy ukierunkowuj¹cy politykê gminy w zakresie rozwoju Podsumowuj¹c nale¿y stwierdziæ, ¿e: spo³eczno - gospodarczego w perspektywie do roku 2013. Plan ten - W nomenklaturze Kalwarii Zebrzydowskiej, obok nazw zaktualizowa³ strategiê rozwoju gminy z 1999 r. wypracowan¹ oficjalnych, (46) istniej¹ okreœlenia terenowe (32). Œwiadczy to z zaanga¿owaniem bezpoœrednim ponad 100 osób reprezen- o tym, ¿e mieszkañcy czêsto u¿ywaj¹ okreœleñ lokalnych, poniewa¿ tuj¹cych ró¿ne œrodowiska ziemi kalwaryjskiej. W efekcie powinien niektóre nazwy ulic nie oddaj¹ realiów topograficzno-osadniczych on doprowadziæ do stworzenia szczegó³owych programów polityki miasta. oraz planów realizacyjnych dla: - Struktura nazw ulic Kalwarii jest urozmaicona. Mo¿na - poszczególnych kluczowych dziedzin rozwoju spo³eczno zaobserwowaæ liczn¹ grupê nazw przymiotnikowych (18 nazw). - gospodarczego, Du¿¹ grupê stanowi¹ te¿ nazwy bêd¹ce zestawieniami (18), które s¹ - wybranych obszarów problemowych i rozwojowych gminy. charakterystyczne dla nazw pami¹tkowych. Dokument ten jest dostêpny na stronie internetowej Urzêdu Miasta. - Najbardziej produktywnymi sufiksami w nazwach ulic s¹ Warto siê z nim zapoznaæ. W znacznej czêœci idee powsta³e w gro- przyrostki -owa (7 nazw), -ska (6 nazw). nie cz³onków TPKZ pokrywaj¹ siê z tezami zawartymi w Planie Najwiêksz¹ grupê wœród toponimów tworz¹ nazwy z sufiksem - Rozwoju. ówka, maj¹ce charakter dzier¿awczo - zdrabniaj¹cy. Powy¿sze wnioski wskazuj¹, ¿e toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej W celu dobrego planowania rozwoju naszej „ma³ej ojczyzny” jest charakterystyczna dla ma³ych miast. niezbêdne jest dobre zdiagnozowanie zarówno zalet, jak i wad oraz zagro¿eñ.

64 65 Do zalet niew¹tpliwie nale¿¹: Lanckoroñskiej, z którego roztacza³ siê wspania³y widok na wzniesienie góry ¯ar. Zrodzi³ siê wiêc pomys³ fundacji koœcio³ów Po³o¿enie i kaplic Mêki Pañskiej. Obszar ten bardzo przypomina³ Zebrzy- Kalwaria Zebrzydowska liczy niespe³na piêæ tysiêcy dowskiemu topografiê Ziemi Œwiêtej w Palestynie. Z tego wzglêdu mieszkañców. Le¿y w województwie ma³opolskim, w powiecie poszczególne kaplice mia³y byæ poœwiêcone Mêce Jezusa Chrystusa, wadowickim. Od Krakowa dzieli j¹ odleg³oœæ oko³o 40 km. Miasto a póŸniej równie¿ Jego Matce. Realizacjê swoich planów rozpocz¹³ po³o¿one jest na pograniczu Pogórza Wielickiego i Beskidu w roku 1600, w którym powsta³a pierwsza kaplica pw. Œwiêtego Makowskiego (Œredniego). Linia drogi Kraków - G³ogoczów - Krzy¿a, skonstruowana wed³ug modelu Golgoty w Jerozolimie, jaki - Wadowice - Bielsko-Bia³a, przy której le¿y Kalwaria przywióz³ Wojewodzie jego dworzanin Hieronim Strza³a. Kaplica ta Zebrzydowska, uznawana jest za granicê pomiêdzy Pogórzem mia³a s³u¿yæ zebrzydowskiemu i jego rodzinie, do prywatnej a Beskidami. Miasto rozlokowa³o siê na pó³nocnym i pó³nocno- modlitwy Wojewody i jego rodziny. Poœwiêci³ j¹ uroczyœcie nuncjusz wschodnim stoku góry ¯ar (530 m n.p.m.), z której sp³ywaj¹ liczne papieski, Klaudiusz Rangoni w towarzystwie biskupa krakowskiego strumienie i potoki sprawiaj¹ce, ¿e rzeŸba terenu jest urozmaicona. Bernarda Maciejowskiego oraz licznie zebranego duchowieñstwa. Stanowi to znacz¹cy walor krajobrazowy miasta. Masyw Mia³o to miejsce w uroczystoœæ œwiêtego Franciszka, 4 paŸdziernika wspomnianego wyniesienia od strony po³udniowej i wschodniej jest 1601 r. Wtedy te¿ Miko³aj Zebrzydowski postanowi³ wybudowaæ w zalesiony, co podnosi równie¿ zalety turystyczne miejscowoœci. pobli¿u kaplicê Grobu Chrystusa oraz nieco ni¿ej ma³y klasztor Malownicze po³o¿enie Kalwarii Zebrzydowskiej ma przeznaczony dla oo. bernardynów, którzy mieli byæ - w zamyœle niebagatelny wp³yw na coraz bardziej rozwijaj¹cy siê ruch Wojewody - opiekunami powsta³ych ju¿ kaplic oraz nowo pielgrzymkowy i turystyczny. Miasto ulokowane jest ponadto przy budowanych. 1 grudnia 1602 r. wystawi³ wiêc Miko³aj linii kolejowej Kraków - Sucha Beskidzka - Zakopane oraz Kalwaria Zebrzydowski akt fundacyjny, który zosta³ zatwierdzony rok póŸniej Zebrzydowska - Lanckorona - Wadowice - Bielsko - Bia³a. Okolice przez biskupa krakowskiego oraz króla Zygmunta III. W œwiêto Kalwarii Zebrzydowskiej charakteryzuje doœæ dobrze rozwiniêta Matki Bo¿ej Anielskiej 2 sierpnia 1603 r. po³o¿ono kamieñ wêgielny sieæ dróg ko³owych. Fakt ten sprawia, ¿e miasto stanowi doskona³y pod nowy koœció³ oraz klasztor przeznaczony tylko dla kilku punkt wypadowy dla licznych wycieczek zarówno pieszych, zakonników. Konsekracja œwi¹tyni odby³a siê 4 paŸdziernika 1609 r. rowerowych, jak i samochodowych. Dogodny jest równie¿ dojazd Dokona³ jej biskup krakowski Piotr Tylicki. Udzia³ Miko³aja do Krakowa (40 km), Wadowic (16 km), Suchej Beskidzkiej (34 km), Zebrzydowskiego w rokoszu sandomierskim (1606 - 1608) opóŸni³ Oœwiêcimia (45 km) i Bielska - Bia³ej ( 55 km). budowê. W tym czasie utwierdzi³ siê jednak Wojewoda w zamiarze wybudowania Dróg Mêki Pañskiej oraz, w dalszej perspektywie, Sanktuarium pasyjno - maryjne Dró¿ek Matki Bo¿ej. Pomog³a mu w tym przedsiêwziêciu ksi¹¿ka Fundatorem Kalwarii Zebrzydowskiej jest Miko³aj Zebrzy- Chrystiana Andrychomiusza opisuj¹ca Ziemiê Œwiêt¹ w czasach dowski, który bêd¹c starost¹ generalnym krakowskim, w³aœcicielem Chrystusa. Teren jego posiad³oœci przypomina³ Ziemiê Œwiêt¹. Brodów i wspó³w³aœcicielem pobliskich Zebrzydowic, w 1588 r. Z tego wzglêdu góra ¯arek uzyska³a nazwê Golgoty, a Góra zakupi³ starostwo niegrodowe Lanckoronê. Wkrótce otrzyma³ Lanckoroñska otrzyma³a miano Góry Oliwnej. P³yn¹ca w dolinie godnoœci hetmana nadwornego, marsza³ka koronnego oraz pomiêdzy nimi rzeka Skawinka zosta³a nazwana na tym odcinku wojewody krakowskiego. Zamieszka³ w zamku na Górze Cedronem. W rozmieszczeniu kaplic pomóg³ Zebrzydowskiemu

66 67 Do zalet niew¹tpliwie nale¿¹: Lanckoroñskiej, z którego roztacza³ siê wspania³y widok na wzniesienie góry ¯ar. Zrodzi³ siê wiêc pomys³ fundacji koœcio³ów Po³o¿enie i kaplic Mêki Pañskiej. Obszar ten bardzo przypomina³ Zebrzy- Kalwaria Zebrzydowska liczy niespe³na piêæ tysiêcy dowskiemu topografiê Ziemi Œwiêtej w Palestynie. Z tego wzglêdu mieszkañców. Le¿y w województwie ma³opolskim, w powiecie poszczególne kaplice mia³y byæ poœwiêcone Mêce Jezusa Chrystusa, wadowickim. Od Krakowa dzieli j¹ odleg³oœæ oko³o 40 km. Miasto a póŸniej równie¿ Jego Matce. Realizacjê swoich planów rozpocz¹³ po³o¿one jest na pograniczu Pogórza Wielickiego i Beskidu w roku 1600, w którym powsta³a pierwsza kaplica pw. Œwiêtego Makowskiego (Œredniego). Linia drogi Kraków - G³ogoczów - Krzy¿a, skonstruowana wed³ug modelu Golgoty w Jerozolimie, jaki - Wadowice - Bielsko-Bia³a, przy której le¿y Kalwaria przywióz³ Wojewodzie jego dworzanin Hieronim Strza³a. Kaplica ta Zebrzydowska, uznawana jest za granicê pomiêdzy Pogórzem mia³a s³u¿yæ zebrzydowskiemu i jego rodzinie, do prywatnej a Beskidami. Miasto rozlokowa³o siê na pó³nocnym i pó³nocno- modlitwy Wojewody i jego rodziny. Poœwiêci³ j¹ uroczyœcie nuncjusz wschodnim stoku góry ¯ar (530 m n.p.m.), z której sp³ywaj¹ liczne papieski, Klaudiusz Rangoni w towarzystwie biskupa krakowskiego strumienie i potoki sprawiaj¹ce, ¿e rzeŸba terenu jest urozmaicona. Bernarda Maciejowskiego oraz licznie zebranego duchowieñstwa. Stanowi to znacz¹cy walor krajobrazowy miasta. Masyw Mia³o to miejsce w uroczystoœæ œwiêtego Franciszka, 4 paŸdziernika wspomnianego wyniesienia od strony po³udniowej i wschodniej jest 1601 r. Wtedy te¿ Miko³aj Zebrzydowski postanowi³ wybudowaæ w zalesiony, co podnosi równie¿ zalety turystyczne miejscowoœci. pobli¿u kaplicê Grobu Chrystusa oraz nieco ni¿ej ma³y klasztor Malownicze po³o¿enie Kalwarii Zebrzydowskiej ma przeznaczony dla oo. bernardynów, którzy mieli byæ - w zamyœle niebagatelny wp³yw na coraz bardziej rozwijaj¹cy siê ruch Wojewody - opiekunami powsta³ych ju¿ kaplic oraz nowo pielgrzymkowy i turystyczny. Miasto ulokowane jest ponadto przy budowanych. 1 grudnia 1602 r. wystawi³ wiêc Miko³aj linii kolejowej Kraków - Sucha Beskidzka - Zakopane oraz Kalwaria Zebrzydowski akt fundacyjny, który zosta³ zatwierdzony rok póŸniej Zebrzydowska - Lanckorona - Wadowice - Bielsko - Bia³a. Okolice przez biskupa krakowskiego oraz króla Zygmunta III. W œwiêto Kalwarii Zebrzydowskiej charakteryzuje doœæ dobrze rozwiniêta Matki Bo¿ej Anielskiej 2 sierpnia 1603 r. po³o¿ono kamieñ wêgielny sieæ dróg ko³owych. Fakt ten sprawia, ¿e miasto stanowi doskona³y pod nowy koœció³ oraz klasztor przeznaczony tylko dla kilku punkt wypadowy dla licznych wycieczek zarówno pieszych, zakonników. Konsekracja œwi¹tyni odby³a siê 4 paŸdziernika 1609 r. rowerowych, jak i samochodowych. Dogodny jest równie¿ dojazd Dokona³ jej biskup krakowski Piotr Tylicki. Udzia³ Miko³aja do Krakowa (40 km), Wadowic (16 km), Suchej Beskidzkiej (34 km), Zebrzydowskiego w rokoszu sandomierskim (1606 - 1608) opóŸni³ Oœwiêcimia (45 km) i Bielska - Bia³ej ( 55 km). budowê. W tym czasie utwierdzi³ siê jednak Wojewoda w zamiarze wybudowania Dróg Mêki Pañskiej oraz, w dalszej perspektywie, Sanktuarium pasyjno - maryjne Dró¿ek Matki Bo¿ej. Pomog³a mu w tym przedsiêwziêciu ksi¹¿ka Fundatorem Kalwarii Zebrzydowskiej jest Miko³aj Zebrzy- Chrystiana Andrychomiusza opisuj¹ca Ziemiê Œwiêt¹ w czasach dowski, który bêd¹c starost¹ generalnym krakowskim, w³aœcicielem Chrystusa. Teren jego posiad³oœci przypomina³ Ziemiê Œwiêt¹. Brodów i wspó³w³aœcicielem pobliskich Zebrzydowic, w 1588 r. Z tego wzglêdu góra ¯arek uzyska³a nazwê Golgoty, a Góra zakupi³ starostwo niegrodowe Lanckoronê. Wkrótce otrzyma³ Lanckoroñska otrzyma³a miano Góry Oliwnej. P³yn¹ca w dolinie godnoœci hetmana nadwornego, marsza³ka koronnego oraz pomiêdzy nimi rzeka Skawinka zosta³a nazwana na tym odcinku wojewody krakowskiego. Zamieszka³ w zamku na Górze Cedronem. W rozmieszczeniu kaplic pomóg³ Zebrzydowskiemu

66 67 ksi¹dz Feliks ¯ebrowski, wychowawca jego syna Jana. Plany wielu Papieskiej”. Karol Wojty³a, póŸniejszy papie¿ Jan Pawe³ II, ju¿ jako budowli sporz¹dzi³ architekt jezuicki Jan Maria Bernardoni, m³ody ch³opiec pielgrzymowa³ do Kalwarii Zebrzydowskiej, a po a wykonawc¹ by³ Belg z pochodzenia Pawe³ Baudarth. Wraz œmierci swojej matki przyj¹³ Maryjê Kalwaryjsk¹ za swoj¹ Matkê i by³ z budow¹ poszczególnych kaplic rozpoczêto odprawianie jej wierny przez ca³e ¿ycie. Przemierza³ on czêsto Dró¿ki kal- niezwyk³ych nabo¿eñstw, najpierw ku czci Mêki Pañskiej (ju¿ waryjskie zarówno jako m³odzieniec, ksi¹dz, biskup i kardyna³. Jako w 1611 r. wydano specjalny modlitewnik w jêzyku ³aciñskim papie¿ odwiedzi³ swoje ukochane sanktuarium 7 czerwca 1979 r. i polskim) i nastêpnie ku czci Matki Bo¿ej. Zaczêli z tego wzglêdu podczas pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny. Po raz drugi nawiedzi³ przybywaæ coraz liczniej pielgrzymi. Po œmierci Miko³aja bazylikê oo. Bernardynów z okazji 400-lecia fundacji Zebrzy- Zebrzydowskiego (1620 r.) jego dzie³o kontynuowa³ jego syn Jan. dowskiego. Mia³o to miejsce 19 sierpnia 2002 r. Odprawi³ wówczas W 1641 r. znalaz³ siê w klasztorze kalwaryjskim obraz Matki Bo¿ej, swoj¹ ostatni¹ mszê œwiêt¹ na polskiej ziemi. W obu przypadkach który wkrótce zacz¹³ siê cieszyæ siê wielk¹ czci¹. W 1667 r. zosta³ on wyg³osi³ wzruszaj¹ce i bardzo osobiste homilie, w których prosi³ umieszczony w specjalnej kaplicy rozbudowywanego koœcio³a. By³ o modlitwê we w³asnej intencji za ¿ycia i po œmierci. To ¿yczenie to ju¿ okres, gdy dzie³o Miko³aja Zebrzydowskiego rozwija³ jego z wielk¹ gorliwoœci¹ spe³niaj¹ stró¿owie sanktuarium oraz bardzo wnuk Micha³. Kalwaria nabra³a ostatecznego kszta³tu dopiero liczni pielgrzymi bior¹c udzia³ w codziennych liturgiach w XVIII w. Uzupe³niono wówczas brakuj¹ce kaplice, a przede eucharystycznych i czêstych nabo¿eñstwach dró¿kowych. Warto wszystkim - z fundacji ksiê¿nej Magdaleny Czartoryskiej - wy- nadmieniæ, ¿e 14 sierpnia 1991 r. Jan Pawe³ II w drodze z Krakowa budowano now¹ nawê koœcio³a klasztornego (1702 r.), a w po³owie do Wadowic zatrzyma³ siê na Rynku przy koœciele parafialnym pod wspomnianego stulecia dwie wie¿e. wezwaniem œw. Józefa wyg³aszaj¹c krótkie, niezaplanowane Wielk¹ wartoœci¹ sanktuarium kalwaryjskiego, obejmuj¹cego przemówienie. bazylikê pw. Matki Bo¿ej Anielskiej wraz z klasztorem oo. Ber- 7 czerwca 1997 r. natomiast Rada Miasta Kalwaria nardynów oraz park pielgrzymkowy rozprzestrzeniaj¹cy siê na Zebrzydowska nada³a Ojcu Œwiêtemu Janowi Paw³owi II Honorowe przestrzeni niemal 6 km z ponad czterdziestoma koœcio³ami Obywatelstwo Miasta. i kaplicami, jest wspania³e po³¹czenie krajobrazu i architektury. Z kolei 27 maja 2006 r. Ojciec Œwiêty Benedykt XVI jako drugi Z tego wzglêdu miejsce to stanowi olbrzymi koœció³ pod go³ym papie¿ odwiedzi³ sanktuarium kalwaryjskie przebywaj¹c w nim niebem uœwiêcany modlitw¹ wielkich rzesz ludzi pielgrzy- oko³o 30 minut (chocia¿ planowano zaledwie piêtnastominutowy muj¹cych nieustannie przez cztery wieki. Powy¿sze walory pobyt). W przemówieniu do pielgrzymów oznajmi³, ¿e przyby³ tutaj, sprawi³y, ¿e bazylika wraz z parkiem pielgrzymkowo - krajo- aby spe³niæ wolê Jana Paw³a II i modliæ siê w Jego intencji. Prosi³ brazowym 1 grudnia 1999 r. zosta³a wpisana na Listê Œwiatowego równie¿ o modlitwê za siebie i ca³y Koœció³. Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO. Wpis na tê Listê nie gwarantuje wprawdzie bezpoœrednio Kalwaria Zebrzydowska stanowi jedn¹ z najwa¿niejszych okreœlonych dotacji, ale jest „z³otym kluczykiem” mog¹cym miejscowoœci na „Szlaku Papieskim”, który obejmuje równie¿ otworzyæ wiele sejfów. Wadowice i Kraków - £agiewniki. Miasta te le¿¹ na trasie przejazdu „Poci¹gu Papieskiego”. Podró¿uj¹c nim mo¿na w ci¹gu jednego Kalwaria Papieska dnia odwiedziæ trzy miejsca tak wa¿ne w ¿yciu Jana Paw³a II. Sanktuarium kalwaryjskie w pe³ni zas³uguje na miano „Kalwarii

68 69 ksi¹dz Feliks ¯ebrowski, wychowawca jego syna Jana. Plany wielu Papieskiej”. Karol Wojty³a, póŸniejszy papie¿ Jan Pawe³ II, ju¿ jako budowli sporz¹dzi³ architekt jezuicki Jan Maria Bernardoni, m³ody ch³opiec pielgrzymowa³ do Kalwarii Zebrzydowskiej, a po a wykonawc¹ by³ Belg z pochodzenia Pawe³ Baudarth. Wraz œmierci swojej matki przyj¹³ Maryjê Kalwaryjsk¹ za swoj¹ Matkê i by³ z budow¹ poszczególnych kaplic rozpoczêto odprawianie jej wierny przez ca³e ¿ycie. Przemierza³ on czêsto Dró¿ki kal- niezwyk³ych nabo¿eñstw, najpierw ku czci Mêki Pañskiej (ju¿ waryjskie zarówno jako m³odzieniec, ksi¹dz, biskup i kardyna³. Jako w 1611 r. wydano specjalny modlitewnik w jêzyku ³aciñskim papie¿ odwiedzi³ swoje ukochane sanktuarium 7 czerwca 1979 r. i polskim) i nastêpnie ku czci Matki Bo¿ej. Zaczêli z tego wzglêdu podczas pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny. Po raz drugi nawiedzi³ przybywaæ coraz liczniej pielgrzymi. Po œmierci Miko³aja bazylikê oo. Bernardynów z okazji 400-lecia fundacji Zebrzy- Zebrzydowskiego (1620 r.) jego dzie³o kontynuowa³ jego syn Jan. dowskiego. Mia³o to miejsce 19 sierpnia 2002 r. Odprawi³ wówczas W 1641 r. znalaz³ siê w klasztorze kalwaryjskim obraz Matki Bo¿ej, swoj¹ ostatni¹ mszê œwiêt¹ na polskiej ziemi. W obu przypadkach który wkrótce zacz¹³ siê cieszyæ siê wielk¹ czci¹. W 1667 r. zosta³ on wyg³osi³ wzruszaj¹ce i bardzo osobiste homilie, w których prosi³ umieszczony w specjalnej kaplicy rozbudowywanego koœcio³a. By³ o modlitwê we w³asnej intencji za ¿ycia i po œmierci. To ¿yczenie to ju¿ okres, gdy dzie³o Miko³aja Zebrzydowskiego rozwija³ jego z wielk¹ gorliwoœci¹ spe³niaj¹ stró¿owie sanktuarium oraz bardzo wnuk Micha³. Kalwaria nabra³a ostatecznego kszta³tu dopiero liczni pielgrzymi bior¹c udzia³ w codziennych liturgiach w XVIII w. Uzupe³niono wówczas brakuj¹ce kaplice, a przede eucharystycznych i czêstych nabo¿eñstwach dró¿kowych. Warto wszystkim - z fundacji ksiê¿nej Magdaleny Czartoryskiej - wy- nadmieniæ, ¿e 14 sierpnia 1991 r. Jan Pawe³ II w drodze z Krakowa budowano now¹ nawê koœcio³a klasztornego (1702 r.), a w po³owie do Wadowic zatrzyma³ siê na Rynku przy koœciele parafialnym pod wspomnianego stulecia dwie wie¿e. wezwaniem œw. Józefa wyg³aszaj¹c krótkie, niezaplanowane Wielk¹ wartoœci¹ sanktuarium kalwaryjskiego, obejmuj¹cego przemówienie. bazylikê pw. Matki Bo¿ej Anielskiej wraz z klasztorem oo. Ber- 7 czerwca 1997 r. natomiast Rada Miasta Kalwaria nardynów oraz park pielgrzymkowy rozprzestrzeniaj¹cy siê na Zebrzydowska nada³a Ojcu Œwiêtemu Janowi Paw³owi II Honorowe przestrzeni niemal 6 km z ponad czterdziestoma koœcio³ami Obywatelstwo Miasta. i kaplicami, jest wspania³e po³¹czenie krajobrazu i architektury. Z kolei 27 maja 2006 r. Ojciec Œwiêty Benedykt XVI jako drugi Z tego wzglêdu miejsce to stanowi olbrzymi koœció³ pod go³ym papie¿ odwiedzi³ sanktuarium kalwaryjskie przebywaj¹c w nim niebem uœwiêcany modlitw¹ wielkich rzesz ludzi pielgrzy- oko³o 30 minut (chocia¿ planowano zaledwie piêtnastominutowy muj¹cych nieustannie przez cztery wieki. Powy¿sze walory pobyt). W przemówieniu do pielgrzymów oznajmi³, ¿e przyby³ tutaj, sprawi³y, ¿e bazylika wraz z parkiem pielgrzymkowo - krajo- aby spe³niæ wolê Jana Paw³a II i modliæ siê w Jego intencji. Prosi³ brazowym 1 grudnia 1999 r. zosta³a wpisana na Listê Œwiatowego równie¿ o modlitwê za siebie i ca³y Koœció³. Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO. Wpis na tê Listê nie gwarantuje wprawdzie bezpoœrednio Kalwaria Zebrzydowska stanowi jedn¹ z najwa¿niejszych okreœlonych dotacji, ale jest „z³otym kluczykiem” mog¹cym miejscowoœci na „Szlaku Papieskim”, który obejmuje równie¿ otworzyæ wiele sejfów. Wadowice i Kraków - £agiewniki. Miasta te le¿¹ na trasie przejazdu „Poci¹gu Papieskiego”. Podró¿uj¹c nim mo¿na w ci¹gu jednego Kalwaria Papieska dnia odwiedziæ trzy miejsca tak wa¿ne w ¿yciu Jana Paw³a II. Sanktuarium kalwaryjskie w pe³ni zas³uguje na miano „Kalwarii

68 69 Rzemios³o reprezentuje przez ca³y rok 111 wystawców. Na terenie Kalwarii W zwi¹zku z powstaniem zarówno klasztoru, koœcio³a Zebrzydowskiej bogat¹ tradycjê posiada równie¿ rzemios³o przyklasztornego, jak i z budow¹ kaplic na terenie posiad³oœci obuwnicze. Dzisiaj Cech Rzemios³ Ró¿nych zrzesza 300 zak³adów Zebrzydowskich, a póŸniej Czartoryskich musieli zamieszkaæ tam rzemieœlniczych, w tym 200 stolarskich, 80 szewskich i 20 innych rzemieœlnicy ró¿nych profesji. Nale¿y s¹dziæ, ¿e pierwsi mieszkañcy bran¿. Obecnie na terenie miasta i gminy dzia³a ponad 2 700 Zebrzydowa obok rolnictwa trudnili siê równie¿ handlem. Wyrabiali ma³ych i œrednich firm, g³ównie z bran¿y meblowej i obuwniczej. potrzebne przedmioty we w³asnym zakresie oraz kupowali je na targach odpustowych. Jednak najwczeœniejsze wzmianki Oœwiata o dzia³alnoœci stolarzy pochodz¹ dopiero z 1786 r. Pierwsza Kalwaria Zebrzydowska, licz¹ca prawie 5 000 mieszkañców, organizacja cechowa powsta³a w 1885 r., a dwa lata póŸniej zosta³a posiada wy¿sz¹ uczelniê - Wy¿sze Seminarium Duchowne oo. Ber- wpisana do rejestru s¹dowego (na sztandarze cechowym widnieje nardynów, dwie szko³y ponadgimnazjalne, w których uczy siê data za³o¿enia cechu 1886 - wtedy ukonstytuowa³o siê niemal 2000 uczniów, gimnazjum, szko³ê podstawow¹ oraz Stowarzyszenie Rzemieœlników). Natomiast w 1897 r., po uzyskaniu przedszkole. Ponadto w gminie jest jeszcze 5 gimnazjów i 9 szkó³ zezwolenia, kosztem gminy i przy pomocy subwencji krajowej podstawowych. Nauczyciele, uczniowie oraz rodzice skupieni zorganizowana zosta³a Krajowa Szko³a Stolarska. Przygotowywa³a w Radach Rodziców stanowi¹ wielki potencja³ intelektualny. ona przysz³ych rzemieœlników. Na pocz¹tku XX w. korporacja, o któ- rej by³a wy¿ej mowa, nosi³a nazwê „Stowarzyszenie Zjednoczonych Œrodowisko naturalne Rêkodzielników”. Nale¿eli doñ: stolarze, kowale, œlusarze, Po³o¿enie Kalwarii Zebrzydowskiej na granicy Pogórza ko³odzieje, tokarze, garncarze, kominiarze, rusznikarze, malarze, Wielickiego oraz Beskidu Makowskiego stwarza bardzo dobre lakiernicy, rzeŸbiarze, cieœle, bednarze, murarze, blacharze, warunki do odbywania wszelkiego rodzaju wycieczek. Krajobraz grzebieniarze (nazwy tych zawodów istniej¹ na pieczêci cechowej jest stosunkowo dobrze rozwiniêty - miasto le¿y u podnó¿a góry ¯ar w1907 r.). Rozwój rzemios³a w okresie miêdzywojennym oraz w dolinie rzeki Skawinki, zwanej tutaj Cedronem, pomiêdzy zaowocowa³ organizacj¹ Targów Kalwaryjskich. W 1985 r. oddano dwoma pasmami niewysokich wzniesieñ. Gmina zajmuje 75 km2, do u¿ytku pawilon wybudowany przez cz³onków Cechu Rzemios³ z czego u¿ytki rolne stanowi¹ 5 058 ha, lasy - 1532 ha, tereny Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej. W budynku tym znalaz³a zadrzewione - 82 ha, tereny pod wodami114 ha, tereny miejsce sta³a wystawa wyrobów rzemios³a oraz biuro cechu. Do tej komunikacyjne - drogi 253 ha, kolej - 73 ha, tereny zurbanizowane pory Targi Kalwaryjskie odbywa³y siê tylko w okresie wakacji w po- i rekreacyjne -372 ha, tereny ró¿ne - 26 ha. Przewa¿aj¹ grunty klasy mieszczeniach Szko³y Stolarskiej (póŸniej Zespo³u Szkó³ III i IV. Gospodarstwa rolne charakteryzuj¹ siê ma³¹ powierzchni¹, Drzewnych) i szko³y podstawowej. W roku 1994 odzyskano nale¿¹ do najs³abszych w powiecie. Gospodarstw domowych jest pawilon wystawowy „Okr¹glak”, u¿ytkowany w okresie PRL przez prawie 6 000, przewa¿aj¹ domy jednorodzinne. Ten fakt sprawia, ¿e Spó³dzielniê Pracy Stolarzy im. L. Waryñskiego. W budynku tym istnieje du¿a iloœæ lokalnych kot³owni. Ca³a gmina jest zlokalizowane s¹ te¿ stoiska wystawowe. Znajduje siê tam równie¿ zgazyfikowana, lecz ze wzglêdu na wysok¹ cenê gazu wiêkszoœæ Izba Muzealna i sala Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- domów ogrzewana jest wêglem, a niekiedy mia³em i odpadami dowskiej, pomieszczenie dla orkiestry dêtej oraz siedziba Zwi¹zku z zak³adów stolarskich. Jest to przyczyn¹ pewnego zanieczyszczenia Emerytów i Kombatantów. W obu pawilonach swoje wyroby œrodowiska.

70 71 Rzemios³o reprezentuje przez ca³y rok 111 wystawców. Na terenie Kalwarii W zwi¹zku z powstaniem zarówno klasztoru, koœcio³a Zebrzydowskiej bogat¹ tradycjê posiada równie¿ rzemios³o przyklasztornego, jak i z budow¹ kaplic na terenie posiad³oœci obuwnicze. Dzisiaj Cech Rzemios³ Ró¿nych zrzesza 300 zak³adów Zebrzydowskich, a póŸniej Czartoryskich musieli zamieszkaæ tam rzemieœlniczych, w tym 200 stolarskich, 80 szewskich i 20 innych rzemieœlnicy ró¿nych profesji. Nale¿y s¹dziæ, ¿e pierwsi mieszkañcy bran¿. Obecnie na terenie miasta i gminy dzia³a ponad 2 700 Zebrzydowa obok rolnictwa trudnili siê równie¿ handlem. Wyrabiali ma³ych i œrednich firm, g³ównie z bran¿y meblowej i obuwniczej. potrzebne przedmioty we w³asnym zakresie oraz kupowali je na targach odpustowych. Jednak najwczeœniejsze wzmianki Oœwiata o dzia³alnoœci stolarzy pochodz¹ dopiero z 1786 r. Pierwsza Kalwaria Zebrzydowska, licz¹ca prawie 5 000 mieszkañców, organizacja cechowa powsta³a w 1885 r., a dwa lata póŸniej zosta³a posiada wy¿sz¹ uczelniê - Wy¿sze Seminarium Duchowne oo. Ber- wpisana do rejestru s¹dowego (na sztandarze cechowym widnieje nardynów, dwie szko³y ponadgimnazjalne, w których uczy siê data za³o¿enia cechu 1886 - wtedy ukonstytuowa³o siê niemal 2000 uczniów, gimnazjum, szko³ê podstawow¹ oraz Stowarzyszenie Rzemieœlników). Natomiast w 1897 r., po uzyskaniu przedszkole. Ponadto w gminie jest jeszcze 5 gimnazjów i 9 szkó³ zezwolenia, kosztem gminy i przy pomocy subwencji krajowej podstawowych. Nauczyciele, uczniowie oraz rodzice skupieni zorganizowana zosta³a Krajowa Szko³a Stolarska. Przygotowywa³a w Radach Rodziców stanowi¹ wielki potencja³ intelektualny. ona przysz³ych rzemieœlników. Na pocz¹tku XX w. korporacja, o któ- rej by³a wy¿ej mowa, nosi³a nazwê „Stowarzyszenie Zjednoczonych Œrodowisko naturalne Rêkodzielników”. Nale¿eli doñ: stolarze, kowale, œlusarze, Po³o¿enie Kalwarii Zebrzydowskiej na granicy Pogórza ko³odzieje, tokarze, garncarze, kominiarze, rusznikarze, malarze, Wielickiego oraz Beskidu Makowskiego stwarza bardzo dobre lakiernicy, rzeŸbiarze, cieœle, bednarze, murarze, blacharze, warunki do odbywania wszelkiego rodzaju wycieczek. Krajobraz grzebieniarze (nazwy tych zawodów istniej¹ na pieczêci cechowej jest stosunkowo dobrze rozwiniêty - miasto le¿y u podnó¿a góry ¯ar w1907 r.). Rozwój rzemios³a w okresie miêdzywojennym oraz w dolinie rzeki Skawinki, zwanej tutaj Cedronem, pomiêdzy zaowocowa³ organizacj¹ Targów Kalwaryjskich. W 1985 r. oddano dwoma pasmami niewysokich wzniesieñ. Gmina zajmuje 75 km2, do u¿ytku pawilon wybudowany przez cz³onków Cechu Rzemios³ z czego u¿ytki rolne stanowi¹ 5 058 ha, lasy - 1532 ha, tereny Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej. W budynku tym znalaz³a zadrzewione - 82 ha, tereny pod wodami114 ha, tereny miejsce sta³a wystawa wyrobów rzemios³a oraz biuro cechu. Do tej komunikacyjne - drogi 253 ha, kolej - 73 ha, tereny zurbanizowane pory Targi Kalwaryjskie odbywa³y siê tylko w okresie wakacji w po- i rekreacyjne -372 ha, tereny ró¿ne - 26 ha. Przewa¿aj¹ grunty klasy mieszczeniach Szko³y Stolarskiej (póŸniej Zespo³u Szkó³ III i IV. Gospodarstwa rolne charakteryzuj¹ siê ma³¹ powierzchni¹, Drzewnych) i szko³y podstawowej. W roku 1994 odzyskano nale¿¹ do najs³abszych w powiecie. Gospodarstw domowych jest pawilon wystawowy „Okr¹glak”, u¿ytkowany w okresie PRL przez prawie 6 000, przewa¿aj¹ domy jednorodzinne. Ten fakt sprawia, ¿e Spó³dzielniê Pracy Stolarzy im. L. Waryñskiego. W budynku tym istnieje du¿a iloœæ lokalnych kot³owni. Ca³a gmina jest zlokalizowane s¹ te¿ stoiska wystawowe. Znajduje siê tam równie¿ zgazyfikowana, lecz ze wzglêdu na wysok¹ cenê gazu wiêkszoœæ Izba Muzealna i sala Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- domów ogrzewana jest wêglem, a niekiedy mia³em i odpadami dowskiej, pomieszczenie dla orkiestry dêtej oraz siedziba Zwi¹zku z zak³adów stolarskich. Jest to przyczyn¹ pewnego zanieczyszczenia Emerytów i Kombatantów. W obu pawilonach swoje wyroby œrodowiska.

70 71 Teren ca³ej gminy jest zelektryfikowany, sieæ wodoci¹gowa poszczyciæ siê Ludowy Klub Sportowy LKS „Cedron” w Brodach. zapewnia najpilniejsze potrzeby mieszkañców. Kanalizacj¹ objêta Dobre sale gimnastyczne posiadaj¹ szko³y: ZS nr 2 w Brodach, jest tylko czêœæ miasta. Sieæ dróg jest dostateczna. Brak jest jednak ZSiPO im. Miko³aja Kopernika w Kalwarii Zebrzydowskiej. Wiele obwodnicy miasta Kalwaria Zebrzydowska. Rozwi¹zania wymaga szkó³ nie ma jednak boisk sportowych. gospodarka odpadami ze wzglêdu na brak profesjonalnego Podstawow¹ bol¹czk¹ jest brak mo¿liwoœci k¹pieli w rzece oraz wysypiska œmieci. jeziorach. Nie istnieje równie¿ basen p³ywacki.

Kultura i sport Baza noclegowa i gastronomiczna W Kalwarii Zebrzydowskiej istnieje Centrum Kultury z sal¹ W ci¹gu kilku ostatnich lat baza ta zdecydowanie siê poprawia. widowiskow¹ na 250 miejsc. Brak jest jednak zaplecza oraz sal na Pojawiaj¹ siê nowe hotele oraz miejsca noclegowe. Przybywa te¿ zajêcia w grupach. Biblioteka Miejska jest rozbudowana. Posiada punktów gastronomicznych. filie w poszczególnych wsiach. Centrum Kultury organizuje Du¿ym mankamentem jest brak wyznaczonego parkingu auto- odpowiednie zajêcia, wystêpy artystów, wyœwietla filmy. W czerwcu busowego. Wiele wycieczek nie zatrzymuje siê w mieœcie w³aœnie odbywaj¹ siê Dni Kalwarii. z tego powodu. Jad¹ one bezpoœrednio do klasztoru. W bazylice oo. Bernardynów w czerwcu i lipcu maj¹ natomiast miejsce Letnie Festiwale Muzyczne, które wykszta³ci³y ju¿ liczn¹ DECYDUJ¥CE KIERUNKI ROZWOJU MIASTA I GMINY grupê melomanów. Na podkreœlenie zas³uguje dzia³alnoœæ orkiestr dêtych w Kalwarii, 1. Ruch pielgrzymkowy do sanktuarium kalwaryjskiego Leñczach i Przytkowicach. Wpis na Listê Œwiatowego Dziedzictwa Kultury i Natury W ostatniej z wymienionych miejscowoœci istnieje i osi¹ga spore UNESCO rozs³awi³ Kalwariê Zebrzydowsk¹ na ca³ym œwiecie. sukcesy Zespó³ Regionalny „Sami Swoi”. W Kalwarii Zebrzy- Zdecydowanie wzros³a liczba grup pielgrzymkowych przyby- dowskiej natomiast Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydow- waj¹cych z bardzo ró¿nych krajów. Wielkim zadaniem oo. ber- skiej prowadzi Izbê Muzealn¹, któr¹ odwiedzaj¹ zarówno nardynów, którym Miko³aj Zebrzydowski powierzy³ w³odarzenie uczniowie szkó³ z terenu ca³ej gminy, jak i mieszkañcy oraz swoj¹ fundacj¹ kalwaryjsk¹, jest dba³oœæ o zachowanie tych przyjezdni goœcie. W wiêkszoœci placówek oœwiatowych dzia³aj¹ wartoœci, które zdecydowa³y o wspomnianym wpisie. W dzia³aniu ko³a zainteresowañ, które mog¹ w pe³ni zaprezentowaæ siê na tym musz¹ pomagaæ w³adze miejscowe, powiatowe, wojewódzkie szczeblu ponadgminnym np.: Teatr „Carpe Diem” w Zespole Szkó³ i krajowe. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e o wpis na Listê UNESCO wystêpowa³ i Placówek Oœwiatowych w Kalwarii i chór szkolny w Zespole Szkó³ rz¹d polski, a sam akt umieszczenia kalwaryjskiego parku nr 1 im. Miko³aja Zebrzydowskiego w Kalwarii. pielgrzymkowo - krajobrazowego na tak eksponowanym miejscu Sport w gminie opiera siê g³ównie na dzia³alnoœci Ludowych nie musi obowi¹zywaæ raz na zawsze. Zespo³ów Sportowych, które istniej¹ w ka¿dej wsi. W mieœcie istnieje MKS „Kalwarianka”. Kluby funkcjonuj¹ w oparciu o bardzo 2. Rzemios³o ró¿norodn¹ bazê sportow¹. Stadion Sportowy MKS „Kalwarianka” Rzemios³o kalwaryjskie zdoby³o sobie renomê nie tylko w Pol- dysponuje na przyk³ad dwoma boiskami pi³karskimi, hotelem, sce, ale równie¿ poza jej granicami. Boryka siê ono jednak kortami oraz boiskami bocznymi. Najlepszym boiskiem mo¿e przepisami utrudniaj¹cymi jego rozwój. Nale¿y s¹dziæ, i¿ najbli¿sze

72 73 Teren ca³ej gminy jest zelektryfikowany, sieæ wodoci¹gowa poszczyciæ siê Ludowy Klub Sportowy LKS „Cedron” w Brodach. zapewnia najpilniejsze potrzeby mieszkañców. Kanalizacj¹ objêta Dobre sale gimnastyczne posiadaj¹ szko³y: ZS nr 2 w Brodach, jest tylko czêœæ miasta. Sieæ dróg jest dostateczna. Brak jest jednak ZSiPO im. Miko³aja Kopernika w Kalwarii Zebrzydowskiej. Wiele obwodnicy miasta Kalwaria Zebrzydowska. Rozwi¹zania wymaga szkó³ nie ma jednak boisk sportowych. gospodarka odpadami ze wzglêdu na brak profesjonalnego Podstawow¹ bol¹czk¹ jest brak mo¿liwoœci k¹pieli w rzece oraz wysypiska œmieci. jeziorach. Nie istnieje równie¿ basen p³ywacki.

Kultura i sport Baza noclegowa i gastronomiczna W Kalwarii Zebrzydowskiej istnieje Centrum Kultury z sal¹ W ci¹gu kilku ostatnich lat baza ta zdecydowanie siê poprawia. widowiskow¹ na 250 miejsc. Brak jest jednak zaplecza oraz sal na Pojawiaj¹ siê nowe hotele oraz miejsca noclegowe. Przybywa te¿ zajêcia w grupach. Biblioteka Miejska jest rozbudowana. Posiada punktów gastronomicznych. filie w poszczególnych wsiach. Centrum Kultury organizuje Du¿ym mankamentem jest brak wyznaczonego parkingu auto- odpowiednie zajêcia, wystêpy artystów, wyœwietla filmy. W czerwcu busowego. Wiele wycieczek nie zatrzymuje siê w mieœcie w³aœnie odbywaj¹ siê Dni Kalwarii. z tego powodu. Jad¹ one bezpoœrednio do klasztoru. W bazylice oo. Bernardynów w czerwcu i lipcu maj¹ natomiast miejsce Letnie Festiwale Muzyczne, które wykszta³ci³y ju¿ liczn¹ DECYDUJ¥CE KIERUNKI ROZWOJU MIASTA I GMINY grupê melomanów. Na podkreœlenie zas³uguje dzia³alnoœæ orkiestr dêtych w Kalwarii, 1. Ruch pielgrzymkowy do sanktuarium kalwaryjskiego Leñczach i Przytkowicach. Wpis na Listê Œwiatowego Dziedzictwa Kultury i Natury W ostatniej z wymienionych miejscowoœci istnieje i osi¹ga spore UNESCO rozs³awi³ Kalwariê Zebrzydowsk¹ na ca³ym œwiecie. sukcesy Zespó³ Regionalny „Sami Swoi”. W Kalwarii Zebrzy- Zdecydowanie wzros³a liczba grup pielgrzymkowych przyby- dowskiej natomiast Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydow- waj¹cych z bardzo ró¿nych krajów. Wielkim zadaniem oo. ber- skiej prowadzi Izbê Muzealn¹, któr¹ odwiedzaj¹ zarówno nardynów, którym Miko³aj Zebrzydowski powierzy³ w³odarzenie uczniowie szkó³ z terenu ca³ej gminy, jak i mieszkañcy oraz swoj¹ fundacj¹ kalwaryjsk¹, jest dba³oœæ o zachowanie tych przyjezdni goœcie. W wiêkszoœci placówek oœwiatowych dzia³aj¹ wartoœci, które zdecydowa³y o wspomnianym wpisie. W dzia³aniu ko³a zainteresowañ, które mog¹ w pe³ni zaprezentowaæ siê na tym musz¹ pomagaæ w³adze miejscowe, powiatowe, wojewódzkie szczeblu ponadgminnym np.: Teatr „Carpe Diem” w Zespole Szkó³ i krajowe. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e o wpis na Listê UNESCO wystêpowa³ i Placówek Oœwiatowych w Kalwarii i chór szkolny w Zespole Szkó³ rz¹d polski, a sam akt umieszczenia kalwaryjskiego parku nr 1 im. Miko³aja Zebrzydowskiego w Kalwarii. pielgrzymkowo - krajobrazowego na tak eksponowanym miejscu Sport w gminie opiera siê g³ównie na dzia³alnoœci Ludowych nie musi obowi¹zywaæ raz na zawsze. Zespo³ów Sportowych, które istniej¹ w ka¿dej wsi. W mieœcie istnieje MKS „Kalwarianka”. Kluby funkcjonuj¹ w oparciu o bardzo 2. Rzemios³o ró¿norodn¹ bazê sportow¹. Stadion Sportowy MKS „Kalwarianka” Rzemios³o kalwaryjskie zdoby³o sobie renomê nie tylko w Pol- dysponuje na przyk³ad dwoma boiskami pi³karskimi, hotelem, sce, ale równie¿ poza jej granicami. Boryka siê ono jednak kortami oraz boiskami bocznymi. Najlepszym boiskiem mo¿e przepisami utrudniaj¹cymi jego rozwój. Nale¿y s¹dziæ, i¿ najbli¿sze

72 73 ustawy zdecydowanie poprawi¹ warunki dzia³alnoœci gospodarczej. Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. Obecnie zak³ady rzemieœlnicze nie musz¹ legitymowaæ siê 4. Organizacja Muzeum Rzemios³a jest aktualnie rozpoczêta. przynale¿noœci¹ do cechów. Fakt ten spowodowa³, ¿e Cech 5. Wyznaczenie punktów widokowych, ich oznaczenie i zagospo- Rzemios³ Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej skupia tylko 330 darowanie. Punkty te mog¹ byæ ma³ymi parkingami wy³o¿onym zak³adów, chocia¿ w gminie jest 2700 podmiotów gospodarczych. i p³ytami betonowymi z otworami, aby by³y zielone, pokryte Niesie to za sob¹ okreœlone skutki np.: zwi¹zane z reklam¹ op³acan¹ traw¹. Wspomniane miejsca powinny byæ wyposa¿one tylko przez cz³onków cechu. Szkoda, ¿e rzemios³o nie wykszta³ci³o w ³awki, stoliki i ewentualnie wiatê. Taki punkt mo¿na bêdzie ¿adnych zwyczajów integruj¹cych w³asne œrodowisko. Najlepszym zlokalizowaæ przy planowanej budowie obwodnicy miasta. jednak regulatorem jest w tym wypadku rynek zbytu wyrobów. 6. Wyznaczenie i organizacja pól namiotowych powinny byæ przeprowadzone we wspó³pracy z klasztorem oo. Bernardynów. 3. Turystyka 7. Podjêcie starañ w zakresie wybudowania basenu p³ywackiego. Dziedzina ta powinna stanowiæ jeden z najwa¿niejszych 8. Poprawienie oznakowania szlaków pieszych i rowerowych. kierunków rozwoju naszego miasta i gminy. Walory zwi¹zane Nale¿y z zadowoleniem stwierdziæ, ¿e pojawi³y siê drogowskazy z po³o¿eniem, krajobrazem, zabytkami, zagospodarowaniem informacyjne. turystycznym stanowi¹ szansê na to, aby coraz wiêcej goœci 9. Propagowanie powstawania nowych gospodarstw agroturysty- przybywa³o do Kalwarii Zebrzydowskiej, aby w³aœnie turystyka cznych, w tym takich, które dysponowa³yby tradycyjnym warsz- zarówno pielgrzymkowa, jak i ta zwyk³a, stanowi³a o rozwoju naszej tatem stolarskim z mo¿liwoœci¹ wykonania drobnych „ma³ej ojczyzny”. W tym celu nale¿y podj¹æ szereg dzia³añ. przedmiotów drewnianych przez goœci. Podstawow¹ spraw¹ jest zmiana sposobu myœlenia wielu 10. Organizacja imprez cyklicznych zarówno kulturalnych, jaki mieszkañców. Trzeba pamiêtaæ o tym, ¿e winno siê podejmowaæ i sportowych: goœci tak, jak byœmy chcieli byæ przyjmowani przez innych. Rozwój - Letnich Koncertów Festiwalowych w sanktuarium turystyki wymaga równie¿ okreœlonych inwestycji. kalwaryjskim, które wytworzy³y ju¿ spor¹ grupê melomanów, - Dni Kalwarii Zebrzydowskiej, Jakie dzia³ania nale¿y podj¹æ? - Dni Papieskich w maju, 1. Propagowanie zagadnieñ zwi¹zanych z organizacj¹, potrzebami - festynów rodzinnych i sportowych, i obs³ug¹ ruchu turystycznego powinno byæ realizowane przez - Sesji Naukowej M³odzie¿y „Ocaliæ od Zapomnienia”. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, w³adze gminy 11. Budowa obwodnicy Kalwarii Zebrzydowskiej. oraz szko³y i placówki oœwiatowe. Ma to na celu doprowadzenie 12. Rozwi¹zanie gospodarki œciekowej i odpadami. do zmiany sposobu myœlenia wielu mieszkañców. 13. Wystêpowanie do w³adz pañstwowych o podjêcie dzia³añ 2. Zwiêkszenie zainteresowania histori¹, osi¹gniêciami miesz- w celu op³acalnoœci stosowania gazu do ogrzewania domów kañców Kalwarii Zebrzydowskiej jest wa¿nym zadaniem jednorodzinnych. zarówno dla Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, 14. Promowanie gminy jednoczeœnie z reklamowaniem rzemios³a. jak i szkó³. Nale¿y poczyniæ starania zmierzaj¹ce do integracji œrodowiska 3. Rozwijanie umiejêtnoœci prezentacji osi¹gniêæ mieszkañców rzemieœlniczego i rolniczego. Powinno siê rozpatrzyæ mo¿liwoœæ Kalwarii i osób zwi¹zanych z naszym miastem w Izbie Muzealnej wprowadzenia znaku towarowego „MEBLE KALWARYJSKIE”.

74 75 ustawy zdecydowanie poprawi¹ warunki dzia³alnoœci gospodarczej. Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. Obecnie zak³ady rzemieœlnicze nie musz¹ legitymowaæ siê 4. Organizacja Muzeum Rzemios³a jest aktualnie rozpoczêta. przynale¿noœci¹ do cechów. Fakt ten spowodowa³, ¿e Cech 5. Wyznaczenie punktów widokowych, ich oznaczenie i zagospo- Rzemios³ Ró¿nych w Kalwarii Zebrzydowskiej skupia tylko 330 darowanie. Punkty te mog¹ byæ ma³ymi parkingami wy³o¿onym zak³adów, chocia¿ w gminie jest 2700 podmiotów gospodarczych. i p³ytami betonowymi z otworami, aby by³y zielone, pokryte Niesie to za sob¹ okreœlone skutki np.: zwi¹zane z reklam¹ op³acan¹ traw¹. Wspomniane miejsca powinny byæ wyposa¿one tylko przez cz³onków cechu. Szkoda, ¿e rzemios³o nie wykszta³ci³o w ³awki, stoliki i ewentualnie wiatê. Taki punkt mo¿na bêdzie ¿adnych zwyczajów integruj¹cych w³asne œrodowisko. Najlepszym zlokalizowaæ przy planowanej budowie obwodnicy miasta. jednak regulatorem jest w tym wypadku rynek zbytu wyrobów. 6. Wyznaczenie i organizacja pól namiotowych powinny byæ przeprowadzone we wspó³pracy z klasztorem oo. Bernardynów. 3. Turystyka 7. Podjêcie starañ w zakresie wybudowania basenu p³ywackiego. Dziedzina ta powinna stanowiæ jeden z najwa¿niejszych 8. Poprawienie oznakowania szlaków pieszych i rowerowych. kierunków rozwoju naszego miasta i gminy. Walory zwi¹zane Nale¿y z zadowoleniem stwierdziæ, ¿e pojawi³y siê drogowskazy z po³o¿eniem, krajobrazem, zabytkami, zagospodarowaniem informacyjne. turystycznym stanowi¹ szansê na to, aby coraz wiêcej goœci 9. Propagowanie powstawania nowych gospodarstw agroturysty- przybywa³o do Kalwarii Zebrzydowskiej, aby w³aœnie turystyka cznych, w tym takich, które dysponowa³yby tradycyjnym warsz- zarówno pielgrzymkowa, jak i ta zwyk³a, stanowi³a o rozwoju naszej tatem stolarskim z mo¿liwoœci¹ wykonania drobnych „ma³ej ojczyzny”. W tym celu nale¿y podj¹æ szereg dzia³añ. przedmiotów drewnianych przez goœci. Podstawow¹ spraw¹ jest zmiana sposobu myœlenia wielu 10. Organizacja imprez cyklicznych zarówno kulturalnych, jaki mieszkañców. Trzeba pamiêtaæ o tym, ¿e winno siê podejmowaæ i sportowych: goœci tak, jak byœmy chcieli byæ przyjmowani przez innych. Rozwój - Letnich Koncertów Festiwalowych w sanktuarium turystyki wymaga równie¿ okreœlonych inwestycji. kalwaryjskim, które wytworzy³y ju¿ spor¹ grupê melomanów, - Dni Kalwarii Zebrzydowskiej, Jakie dzia³ania nale¿y podj¹æ? - Dni Papieskich w maju, 1. Propagowanie zagadnieñ zwi¹zanych z organizacj¹, potrzebami - festynów rodzinnych i sportowych, i obs³ug¹ ruchu turystycznego powinno byæ realizowane przez - Sesji Naukowej M³odzie¿y „Ocaliæ od Zapomnienia”. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, w³adze gminy 11. Budowa obwodnicy Kalwarii Zebrzydowskiej. oraz szko³y i placówki oœwiatowe. Ma to na celu doprowadzenie 12. Rozwi¹zanie gospodarki œciekowej i odpadami. do zmiany sposobu myœlenia wielu mieszkañców. 13. Wystêpowanie do w³adz pañstwowych o podjêcie dzia³añ 2. Zwiêkszenie zainteresowania histori¹, osi¹gniêciami miesz- w celu op³acalnoœci stosowania gazu do ogrzewania domów kañców Kalwarii Zebrzydowskiej jest wa¿nym zadaniem jednorodzinnych. zarówno dla Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, 14. Promowanie gminy jednoczeœnie z reklamowaniem rzemios³a. jak i szkó³. Nale¿y poczyniæ starania zmierzaj¹ce do integracji œrodowiska 3. Rozwijanie umiejêtnoœci prezentacji osi¹gniêæ mieszkañców rzemieœlniczego i rolniczego. Powinno siê rozpatrzyæ mo¿liwoœæ Kalwarii i osób zwi¹zanych z naszym miastem w Izbie Muzealnej wprowadzenia znaku towarowego „MEBLE KALWARYJSKIE”.

74 75 15. Powróciæ do organizacji wakacyjnych Targów Kalwaryjskich Wyst¹pienie senatora RP Piotra Boronia bêd¹cych jednoczeœnie prezentacj¹ sztuki ludowej z Polski Po³udniowej wzorem targów przedwojennych. Nie powinno to zak³óciæ ca³orocznej wystawy mebli. Dostojni Goœcie, drodzy Gospodarze! 16. Oznakowanie i konserwacja obiektów zabytkowych. Poniewa¿ zosta³em wywo³any do wypowiedzi, dziêkujê bardzo 17. Podniesienie estetyki miasta i wsi z likwidacj¹ dzikich wysypisk serdecznie za zaproszenie i przepraszam, ¿e tak krótko bêdê œmieci w lasach w³¹cznie oraz prowadzenie w nich prawid³owej z Pañstwem. Nie przewidywa³em ¿adnego przemówienia, ale gospodarki drzewostanem. chcia³bym podzieliæ siê osobistym doœwiadczeniem, które mnie 18. Rozpatrzenie mo¿liwoœci wybudowania wyci¹gu narciarskiego ³¹czy z Kalwari¹ Zebrzydowsk¹, a jest to rzecz, jaka zas³uguje na w rejonie Kalwarii, Lanckorony i Stryszowa. wiedzê o niej. Tak siê z³o¿y³o, ¿e zrz¹dzeniem losu moja praca naukowa zosta³a powi¹zana z Kalwari¹ Zebrzydowsk¹. U samych Realizacja wszystkich powy¿szych zadañ oraz dzia³alnoœæ pocz¹tków moich zainteresowañ histori¹, jeszcze za czasów gospodarcza zarówno w rejonie Kalwarii Zebrzydowskiej, jak studenckich trafi³em na rycinê, która przechowywana jest równie¿ Lanckorony i Stryszowa winna zapewniæ zachowanie w zbiorach Biblioteki Ossoliñskich we Wroc³awiu. Trafi³a tam ze walorów krajobrazowych. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e jest to wielka Lwowa, a do Lwowa przyby³a z Krakowa. Pewien radny, jak siê to wartoœæ, któr¹ musimy zachowaæ dla potomnych. Powinno siê mówi³o w XVII wieku - rajca miejski miasta Kazimierza, które jest te¿ d¹¿yæ do naprawienia szkód w krajobrazie, które zosta³y teraz dzielnic¹ Krakowa, a wtedy by³o osobnym miastem, Marcin wyrz¹dzone wskutek nieprzemyœlanych dzia³añ. Jest to wielkie Goliñski przechowywa³ jedyn¹ ksi¹¿kê domow¹, bo tak wówczas zadanie zarówno dla w³adz samorz¹dowych, pañstwowych, jak bywa³o, w któr¹ wkleja³ jakieœ swoje znaleziska, gdzie dokonywa³ i mieszkañców oraz goœci przybywaj¹cych do nas. zapisków o rzeczach godnych najwy¿szej uwagi. Widaæ wyraŸnie, ¿e nawet po pewnym czasie, dokonuj¹c zapisków, zbieraj¹c ró¿ne Byæ mo¿e ca³y obszar gminy Kalwaria Zebrzydowska powi- wycinki na koniec swojej pracy, wlepi³ na pocz¹tku ksi¹¿ki sporych rozmiarów rycinê wykonan¹ w Rzymie, upamiêtniaj¹c¹ fundacjê nien byæ terenem chronionego krajobrazu. Kalwarii Zebrzydowskiej. Jest to najstarszy poczet graficzny polskich œwiêtych. Orze³ Królestwa Polskiego ma rozpostarte skrzyd³a. Na skrzyd³ach, na jego korpusie, na ogonie szeroko rozwianym znajduj¹ siê okr¹g³e tabliczki, na których wpisane s¹ imiona polskich œwiêtych. Wiemy, ¿e rzymski rytownik Jakub Lauro korzysta³ ze wzoru szesnastowiecznej ryciny Reges Poloniae czyli Królowie Królestwa Polskiego. W podobnej formie zosta³y po raz pierwszy ukazane postaci polskich œwiêtych. By³ to poczet bardzo dziwny, bowiem odzwierciedla³ przekonania Polaków z pocz¹tku XVII wieku. ZnaleŸli siê tam bowiem np.: Boles³aw Wstydliwy, Boles³aw Chrobry. Na tym poczcie polskich œwiêtych jest ca³a seria tych œwiêtych, którzy byli faktycznie kanonizowani. Mo¿na by³oby o niej du¿o opowiadaæ. Polecam wiêc zapoznanie siê przy okazji z t¹

76 77 15. Powróciæ do organizacji wakacyjnych Targów Kalwaryjskich Wyst¹pienie senatora RP Piotra Boronia bêd¹cych jednoczeœnie prezentacj¹ sztuki ludowej z Polski Po³udniowej wzorem targów przedwojennych. Nie powinno to zak³óciæ ca³orocznej wystawy mebli. Dostojni Goœcie, drodzy Gospodarze! 16. Oznakowanie i konserwacja obiektów zabytkowych. Poniewa¿ zosta³em wywo³any do wypowiedzi, dziêkujê bardzo 17. Podniesienie estetyki miasta i wsi z likwidacj¹ dzikich wysypisk serdecznie za zaproszenie i przepraszam, ¿e tak krótko bêdê œmieci w lasach w³¹cznie oraz prowadzenie w nich prawid³owej z Pañstwem. Nie przewidywa³em ¿adnego przemówienia, ale gospodarki drzewostanem. chcia³bym podzieliæ siê osobistym doœwiadczeniem, które mnie 18. Rozpatrzenie mo¿liwoœci wybudowania wyci¹gu narciarskiego ³¹czy z Kalwari¹ Zebrzydowsk¹, a jest to rzecz, jaka zas³uguje na w rejonie Kalwarii, Lanckorony i Stryszowa. wiedzê o niej. Tak siê z³o¿y³o, ¿e zrz¹dzeniem losu moja praca naukowa zosta³a powi¹zana z Kalwari¹ Zebrzydowsk¹. U samych Realizacja wszystkich powy¿szych zadañ oraz dzia³alnoœæ pocz¹tków moich zainteresowañ histori¹, jeszcze za czasów gospodarcza zarówno w rejonie Kalwarii Zebrzydowskiej, jak studenckich trafi³em na rycinê, która przechowywana jest równie¿ Lanckorony i Stryszowa winna zapewniæ zachowanie w zbiorach Biblioteki Ossoliñskich we Wroc³awiu. Trafi³a tam ze walorów krajobrazowych. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e jest to wielka Lwowa, a do Lwowa przyby³a z Krakowa. Pewien radny, jak siê to wartoœæ, któr¹ musimy zachowaæ dla potomnych. Powinno siê mówi³o w XVII wieku - rajca miejski miasta Kazimierza, które jest te¿ d¹¿yæ do naprawienia szkód w krajobrazie, które zosta³y teraz dzielnic¹ Krakowa, a wtedy by³o osobnym miastem, Marcin wyrz¹dzone wskutek nieprzemyœlanych dzia³añ. Jest to wielkie Goliñski przechowywa³ jedyn¹ ksi¹¿kê domow¹, bo tak wówczas zadanie zarówno dla w³adz samorz¹dowych, pañstwowych, jak bywa³o, w któr¹ wkleja³ jakieœ swoje znaleziska, gdzie dokonywa³ i mieszkañców oraz goœci przybywaj¹cych do nas. zapisków o rzeczach godnych najwy¿szej uwagi. Widaæ wyraŸnie, ¿e nawet po pewnym czasie, dokonuj¹c zapisków, zbieraj¹c ró¿ne Byæ mo¿e ca³y obszar gminy Kalwaria Zebrzydowska powi- wycinki na koniec swojej pracy, wlepi³ na pocz¹tku ksi¹¿ki sporych rozmiarów rycinê wykonan¹ w Rzymie, upamiêtniaj¹c¹ fundacjê nien byæ terenem chronionego krajobrazu. Kalwarii Zebrzydowskiej. Jest to najstarszy poczet graficzny polskich œwiêtych. Orze³ Królestwa Polskiego ma rozpostarte skrzyd³a. Na skrzyd³ach, na jego korpusie, na ogonie szeroko rozwianym znajduj¹ siê okr¹g³e tabliczki, na których wpisane s¹ imiona polskich œwiêtych. Wiemy, ¿e rzymski rytownik Jakub Lauro korzysta³ ze wzoru szesnastowiecznej ryciny Reges Poloniae czyli Królowie Królestwa Polskiego. W podobnej formie zosta³y po raz pierwszy ukazane postaci polskich œwiêtych. By³ to poczet bardzo dziwny, bowiem odzwierciedla³ przekonania Polaków z pocz¹tku XVII wieku. ZnaleŸli siê tam bowiem np.: Boles³aw Wstydliwy, Boles³aw Chrobry. Na tym poczcie polskich œwiêtych jest ca³a seria tych œwiêtych, którzy byli faktycznie kanonizowani. Mo¿na by³oby o niej du¿o opowiadaæ. Polecam wiêc zapoznanie siê przy okazji z t¹

76 77 rycin¹. S¹ to pierwociny klasztoru, a dla mnie jest to pocz¹tek Wyst¹pienie burmistrza miasta zarówno mojej pracy naukowej, jak i wiêzi z Kalwari¹ dr. in¿. Augustyna Ormantego Zebrzydowsk¹. Fenomen Kalwarii Zebrzydowskiej polega na tym, ¿e ka¿dego z nas coœ z ni¹ wi¹¿e. Jest to miejsce, gdzie siê Szanowny Panie Prezesie, pielgrzymuje, gdzie przyje¿d¿a w interesach, bo meble, buty i inne Czcigodni Kap³ani, rzemios³a tutaj po prostu kwitn¹. Do Kalwarii przyje¿d¿a ogromna Drodzy Cz³onkowie i Sympatycy liczba Polaków, równie¿ z zagranicy, ale przybywaj¹ tutaj równie¿ Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, obcokrajowcy. Ka¿dy, kto tu zawita, mo¿e póŸniej powiedzieæ, ¿e Drodzy Goœcie! mnie coœ z Kalwari¹ ³¹czy, tak jak mnie historia, o której Pañstwu Pragnê serdecznie podziêkowaæ Zarz¹dowi Towarzystwa za opowiedzia³em. ¯yczê, aby jak najwiêcej osób przyje¿d¿aj¹cych do zaproszenie na dzisiejsze sympozjum i mo¿liwoœæ zaprezentowania Kalwarii mog³o to powiedzieæ, aby ich wiêŸ z tym miastem by³a jak miasta w kontekœcie historycznym i wspó³czesnym, a wiêc Kalwarii najlepsza. Dziêkujê bardzo za to spotkanie. wczoraj, dzisiaj i za kilka lat. Chodzi tu zw³aszcza o nakreœlenie perspektyw rozwoju spo³eczno - gospodarczego miasta. Nasz¹ powinnoœci¹ jest bowiem troska o wzrost ekonomiczny i to, aby mieszkañcom ¿y³o siê coraz lepiej.

Szanowni Pañstwo! Kalwaria Zebrzydowska jest to ma³e i wa¿ne zarazem miasteczko. Znane jest ono nie tylko na mapie polskiego katolicyzmu, ale i naszego rodzimego biznesu. Na pocz¹tku chcia³bym nakreœliæ sprawy zwi¹zane z rozwojem miasta w czasie przesz³ym, a zw³aszcza w okresie przemian spo³eczno - gospodarczych, kiedy to nast¹pi³a transformacja ustroju pañstwa. Nie pierwszy rok pracujê w Kalwarii i mam doskona³¹ skalê porównawcz¹. Wiem, jak wygl¹da³a sytuacja przed transformacj¹, a jak przedstawia siê obecnie. Pamiêtam dobrze miasto sprzed dwudziestu lat, a zw³aszcza w 1989 roku, kiedy klimat polityczny i gospodarczy dzia³a³ niekorzystnie na rozwój miasteczek i gmin. Pozwolê sobie na pewn¹ dygresjê, wspomnienie. W latach osiemdziesi¹tych XX w. dzia³a³y Rady Narodowe. Kalwaria Zebrzydowska by³a postrzegana jako jedno z bogatszych miasteczek w Polsce i w województwie bielskim. Miasto dysponowa³o ogromnym potencja³em ekonomicznym, ale, mimo ogromnej dochodowoœci jej mieszkañców, gmina nie mia³a mo¿liwoœci rozwoju. By³ wtedy podatek dochodowo - obrotowy od rzemios³a. Przyniós³ on

78 79 rycin¹. S¹ to pierwociny klasztoru, a dla mnie jest to pocz¹tek Wyst¹pienie burmistrza miasta zarówno mojej pracy naukowej, jak i wiêzi z Kalwari¹ dr. in¿. Augustyna Ormantego Zebrzydowsk¹. Fenomen Kalwarii Zebrzydowskiej polega na tym, ¿e ka¿dego z nas coœ z ni¹ wi¹¿e. Jest to miejsce, gdzie siê Szanowny Panie Prezesie, pielgrzymuje, gdzie przyje¿d¿a w interesach, bo meble, buty i inne Czcigodni Kap³ani, rzemios³a tutaj po prostu kwitn¹. Do Kalwarii przyje¿d¿a ogromna Drodzy Cz³onkowie i Sympatycy liczba Polaków, równie¿ z zagranicy, ale przybywaj¹ tutaj równie¿ Towarzystwa Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, obcokrajowcy. Ka¿dy, kto tu zawita, mo¿e póŸniej powiedzieæ, ¿e Drodzy Goœcie! mnie coœ z Kalwari¹ ³¹czy, tak jak mnie historia, o której Pañstwu Pragnê serdecznie podziêkowaæ Zarz¹dowi Towarzystwa za opowiedzia³em. ¯yczê, aby jak najwiêcej osób przyje¿d¿aj¹cych do zaproszenie na dzisiejsze sympozjum i mo¿liwoœæ zaprezentowania Kalwarii mog³o to powiedzieæ, aby ich wiêŸ z tym miastem by³a jak miasta w kontekœcie historycznym i wspó³czesnym, a wiêc Kalwarii najlepsza. Dziêkujê bardzo za to spotkanie. wczoraj, dzisiaj i za kilka lat. Chodzi tu zw³aszcza o nakreœlenie perspektyw rozwoju spo³eczno - gospodarczego miasta. Nasz¹ powinnoœci¹ jest bowiem troska o wzrost ekonomiczny i to, aby mieszkañcom ¿y³o siê coraz lepiej.

Szanowni Pañstwo! Kalwaria Zebrzydowska jest to ma³e i wa¿ne zarazem miasteczko. Znane jest ono nie tylko na mapie polskiego katolicyzmu, ale i naszego rodzimego biznesu. Na pocz¹tku chcia³bym nakreœliæ sprawy zwi¹zane z rozwojem miasta w czasie przesz³ym, a zw³aszcza w okresie przemian spo³eczno - gospodarczych, kiedy to nast¹pi³a transformacja ustroju pañstwa. Nie pierwszy rok pracujê w Kalwarii i mam doskona³¹ skalê porównawcz¹. Wiem, jak wygl¹da³a sytuacja przed transformacj¹, a jak przedstawia siê obecnie. Pamiêtam dobrze miasto sprzed dwudziestu lat, a zw³aszcza w 1989 roku, kiedy klimat polityczny i gospodarczy dzia³a³ niekorzystnie na rozwój miasteczek i gmin. Pozwolê sobie na pewn¹ dygresjê, wspomnienie. W latach osiemdziesi¹tych XX w. dzia³a³y Rady Narodowe. Kalwaria Zebrzydowska by³a postrzegana jako jedno z bogatszych miasteczek w Polsce i w województwie bielskim. Miasto dysponowa³o ogromnym potencja³em ekonomicznym, ale, mimo ogromnej dochodowoœci jej mieszkañców, gmina nie mia³a mo¿liwoœci rozwoju. By³ wtedy podatek dochodowo - obrotowy od rzemios³a. Przyniós³ on

78 79 dramatyczne konsekwencje dla gmin, zw³aszcza dla Kalwarii etap od kilku lat gmina realizuje samodzielnie. Jest to zaopatrzenie Zebrzydowskiej, z której 90% wspomnianego podatku ludnoœci w wodê oraz odprowadzenie œcieków. W 2003 roku odprowadzano do Warszawy. Pamiêtam protesty i petycje utworzono Miejski Zak³ad Wodoci¹gów i Kanalizacji w Kalwarii kierowane do Rady Pañstwa. Ówczesny przewodnicz¹cy Rady Zebrzydowskiej, który zarz¹dza i administruje sieci¹ wodoci¹gow¹. Pañstwa, prof. Henryk Jab³oñski ustosunkowuj¹c siê do naszych Wodoci¹g komunalny jest zasilany z ujêcia wody na Skawie postulatów stwierdzi³: „Jesteœcie jedn¹ z 274 gmin i miast w Polsce, w Wadowicach, który eksploatuje Wadowickie Przedsiêbiorstwo które mog³yby siê samofinansowaæ”. Panuj¹cy wtedy system fiskalny Wodoci¹gów z siedzib¹ w Wadowicach. W latach 2005 - 2006, i centralizacja powodowa³y jednak, ¿e Kalwaria pracowa³a na cztery w ramach œrodków otrzymanych z kontraktu wojewódzkiego, gminy. Mia³o to powa¿ne konsekwencje. Dopiero transformacja wykonano modernizacjê przepompowni i zbiornika w Barwa³dzie ustrojowa, jaka dokona³a siê w latach 1989 i 1990, a zw³aszcza Œrednim oraz najbardziej awaryjnego odcinka sieci wodoci¹gowej. reforma samorz¹dowa, umo¿liwi³a gminom i miastom dys- Ponadto wykonany zosta³ czterokilometrowy odcinek sieci ponowanie wypracowanymi zasobami. To gmina sta³a siê wodoci¹gowej jako Ÿród³o zasilania w Barwa³dzie Œrednim oraz autentycznym gospodarzem i w oparciu o dochodowoœæ mog³a przysió³ka Okrajnik w Leñczach. Wartoœæ inwestycji szacuje siê na stworzyæ strategiê spo³eczno - gospodarcz¹. Uwzglêdniaj¹c tê 1 mln 200 tys. z³. strategiê chcia³bym przedstawiæ pewne dzia³ania na terenie naszej gminy w zakresie rozwoju infrastruktury: - Telefonizacja. W ramach systematycznie prowadzonych dzia³añ w latach 1996 - 1998 zak³ad telekomunikacyjny wykona³ z w³asnych - Gazyfikacja zosta³a zakoñczona w 1994 roku. Gaz ziemny zosta³ œrodków sieæ telefoniczn¹ wraz z urz¹dzeniami na terenie ca³ej doprowadzono do miasta i ka¿dego so³ectwa. By³o to pionierskie gminy. W wyniku powy¿szych dzia³añ pod³¹czonych zosta³o ponad rozwi¹zanie. Spo³eczne komitety budowy stanowi³y si³ê napêdow¹ 3 000 nowych abonentów. W zwi¹zku z za³o¿eniem programu wielu dzia³añ. Gdyby nie spo³eczna dzia³alnoœæ, wiele zadañ nie rozwoju telefonizacji prowadzona jest dalsza rozbudowa urz¹dzeñ by³oby zrealizowanych. telekomunikacyjnych wraz z pod³¹czaniem nowych u¿ytkowników.

- Gospodarka wodna. W ka¿dym so³ectwie w latach 1990 - 1999 - Drogi. Nast¹pi³a przebudowa ulicy Zjednoczenia w Kalwarii powsta³ wodoci¹g komunalny. Zrodzi³o siê w tym czasie du¿o Zebrzydowskiej dziêki funduszom unijnym. Powsta³ w ten sposób inicjatyw spo³ecznych w zakresie zaopatrzenia wsi w wodê. ci¹g drogowy o d³ugoœci ponad jednego kilometra, który stanowi Spo³eczne komitety, we wspó³pracy z gmin¹ zbudowa³y wiele jedn¹ z naj³adniejszych ulic naszego miasta. Maj¹c na uwadze kilometrów sieci wodoci¹gowych wraz z niemal 700 przy³¹czeniami bezpieczeñstwo na drogach na terenie ca³ej gminy, niezale¿nie od do domów w zachodniej i œrodkowej czêœci gminy. Drugi etap administratora, buduje siê chodniki dla pieszych. Czêsto uzyskuje rozwoju sieci to wykup terenu i budowa zbiornika retencyjnego siê w ten sposób poszerzenie jezdni, przez co zwiêksza siê komfort w Barwa³dzie Œrednim wraz z budow¹ 20 km magistrali wodnej do ruchu ko³owego. Sukcesywnie polepszane s¹ nawierzchnie pozosta³ych piêciu so³ectw. Wykonywana by³a sieæ wodoci¹gowa drogowe na terenach wiejskich. Aby poprawiæ p³ynnoœæ ruchu wraz z ok. 800 przy³¹czami do gospodarstw. Inwestorami by³y w mieœcie, za³o¿ono sygnalizacjê œwietln¹ sfinansowan¹ przez spó³ki wodne dotowane czêœciowo z bud¿etu gminy. Wykorzystano Dyrekcjê Generaln¹ Dróg i Autostrad. równie¿ œrodki z bud¿etu pañstwa oraz œrodki pomocowe. Trzeci Inne przedsiêwziêcia w omawianej dziedzinie to:

80 81 dramatyczne konsekwencje dla gmin, zw³aszcza dla Kalwarii etap od kilku lat gmina realizuje samodzielnie. Jest to zaopatrzenie Zebrzydowskiej, z której 90% wspomnianego podatku ludnoœci w wodê oraz odprowadzenie œcieków. W 2003 roku odprowadzano do Warszawy. Pamiêtam protesty i petycje utworzono Miejski Zak³ad Wodoci¹gów i Kanalizacji w Kalwarii kierowane do Rady Pañstwa. Ówczesny przewodnicz¹cy Rady Zebrzydowskiej, który zarz¹dza i administruje sieci¹ wodoci¹gow¹. Pañstwa, prof. Henryk Jab³oñski ustosunkowuj¹c siê do naszych Wodoci¹g komunalny jest zasilany z ujêcia wody na Skawie postulatów stwierdzi³: „Jesteœcie jedn¹ z 274 gmin i miast w Polsce, w Wadowicach, który eksploatuje Wadowickie Przedsiêbiorstwo które mog³yby siê samofinansowaæ”. Panuj¹cy wtedy system fiskalny Wodoci¹gów z siedzib¹ w Wadowicach. W latach 2005 - 2006, i centralizacja powodowa³y jednak, ¿e Kalwaria pracowa³a na cztery w ramach œrodków otrzymanych z kontraktu wojewódzkiego, gminy. Mia³o to powa¿ne konsekwencje. Dopiero transformacja wykonano modernizacjê przepompowni i zbiornika w Barwa³dzie ustrojowa, jaka dokona³a siê w latach 1989 i 1990, a zw³aszcza Œrednim oraz najbardziej awaryjnego odcinka sieci wodoci¹gowej. reforma samorz¹dowa, umo¿liwi³a gminom i miastom dys- Ponadto wykonany zosta³ czterokilometrowy odcinek sieci ponowanie wypracowanymi zasobami. To gmina sta³a siê wodoci¹gowej jako Ÿród³o zasilania w Barwa³dzie Œrednim oraz autentycznym gospodarzem i w oparciu o dochodowoœæ mog³a przysió³ka Okrajnik w Leñczach. Wartoœæ inwestycji szacuje siê na stworzyæ strategiê spo³eczno - gospodarcz¹. Uwzglêdniaj¹c tê 1 mln 200 tys. z³. strategiê chcia³bym przedstawiæ pewne dzia³ania na terenie naszej gminy w zakresie rozwoju infrastruktury: - Telefonizacja. W ramach systematycznie prowadzonych dzia³añ w latach 1996 - 1998 zak³ad telekomunikacyjny wykona³ z w³asnych - Gazyfikacja zosta³a zakoñczona w 1994 roku. Gaz ziemny zosta³ œrodków sieæ telefoniczn¹ wraz z urz¹dzeniami na terenie ca³ej doprowadzono do miasta i ka¿dego so³ectwa. By³o to pionierskie gminy. W wyniku powy¿szych dzia³añ pod³¹czonych zosta³o ponad rozwi¹zanie. Spo³eczne komitety budowy stanowi³y si³ê napêdow¹ 3 000 nowych abonentów. W zwi¹zku z za³o¿eniem programu wielu dzia³añ. Gdyby nie spo³eczna dzia³alnoœæ, wiele zadañ nie rozwoju telefonizacji prowadzona jest dalsza rozbudowa urz¹dzeñ by³oby zrealizowanych. telekomunikacyjnych wraz z pod³¹czaniem nowych u¿ytkowników.

- Gospodarka wodna. W ka¿dym so³ectwie w latach 1990 - 1999 - Drogi. Nast¹pi³a przebudowa ulicy Zjednoczenia w Kalwarii powsta³ wodoci¹g komunalny. Zrodzi³o siê w tym czasie du¿o Zebrzydowskiej dziêki funduszom unijnym. Powsta³ w ten sposób inicjatyw spo³ecznych w zakresie zaopatrzenia wsi w wodê. ci¹g drogowy o d³ugoœci ponad jednego kilometra, który stanowi Spo³eczne komitety, we wspó³pracy z gmin¹ zbudowa³y wiele jedn¹ z naj³adniejszych ulic naszego miasta. Maj¹c na uwadze kilometrów sieci wodoci¹gowych wraz z niemal 700 przy³¹czeniami bezpieczeñstwo na drogach na terenie ca³ej gminy, niezale¿nie od do domów w zachodniej i œrodkowej czêœci gminy. Drugi etap administratora, buduje siê chodniki dla pieszych. Czêsto uzyskuje rozwoju sieci to wykup terenu i budowa zbiornika retencyjnego siê w ten sposób poszerzenie jezdni, przez co zwiêksza siê komfort w Barwa³dzie Œrednim wraz z budow¹ 20 km magistrali wodnej do ruchu ko³owego. Sukcesywnie polepszane s¹ nawierzchnie pozosta³ych piêciu so³ectw. Wykonywana by³a sieæ wodoci¹gowa drogowe na terenach wiejskich. Aby poprawiæ p³ynnoœæ ruchu wraz z ok. 800 przy³¹czami do gospodarstw. Inwestorami by³y w mieœcie, za³o¿ono sygnalizacjê œwietln¹ sfinansowan¹ przez spó³ki wodne dotowane czêœciowo z bud¿etu gminy. Wykorzystano Dyrekcjê Generaln¹ Dróg i Autostrad. równie¿ œrodki z bud¿etu pañstwa oraz œrodki pomocowe. Trzeci Inne przedsiêwziêcia w omawianej dziedzinie to:

80 81 - modernizacja oœwietlenia ulicznego na terenie miasta i gminy, zakoñczono rozbudowê szko³y w Kalwarii Zebrzydowskiej, - przebudowa przystanków autobusowych na terenie gminy, a w 2002 roku oddano do u¿ytku salê gimnastyczn¹ w Leñczach - wybudowanie i oddanie do u¿ytku w 1993 roku przystanku wraz z zapleczem, bogat¹ infrastruktur¹ zewnêtrzn¹ i sprzêtem autobusowego w mieœcie, sportowym. Ka¿da z tych inwestycji finansowana by³a z bud¿etu - oddanie w 1995 roku do u¿ytku wielofunkcyjnego obiektu, gminy, bud¿etu wojewódzkiego, kredytu preferencyjnego oraz w którym znalaz³a swoj¹ siedzibê policja oraz poczta, bank PKO œrodków spo³ecznych, a na budowê sali gimnastycznej otrzymaliœmy i telekomunikacja, dotacjê w kwocie 500 tys. z³ z funduszu Totalizatora Sportowego. - oddanie w 1997 roku do eksploatacji nowoczesnej Przychodni W ramach programów modernizacyjnych uda³o siê za³o¿yæ we Zdrowia wyposa¿onej w nowoczesny, specjalistyczny sprzêt wszystkich szko³ach kot³ownie gazowe. Wymieniono równie¿ medyczny, który zosta³ w ca³oœci zakupiony ze œrodków Fundacji stropodachy, nieszczeln¹ stolarkê okienn¹ i wykonano szereg Polsko - Niemieckiej (wartoœci 500 tys. z³). Od kwietnia 2003 r. remontów. w przychodni funkcjonuje zespó³ wyjazdowy karetki ratunkowo - wypadkowej, Prognozy rozwoju gospodarczego. - oddanie w 2006 r. do u¿ytku wielofunkcyjnej sali widowiskowej Polityka inwestycyjna w naszej gminie realizowana jest w oparciu z widowni¹ na 260 miejsc siedz¹cych, sfinansowanej z op³at za o opracowan¹ w 1994 roku Strategiê rozwoju gminy, która zosta³a zezwolenia na sprzeda¿ napojów alkoholowych, czyli w ramach zaktualizowana w 2004 roku. Powsta³ Plan rozwoju lokalnego gminy funduszu przeciwalkoholowego. Bardzo dobre wyposa¿enie Kalwaria Zebrzydowska na lata 2004 - 2013, który zosta³ techniczne o wartoœci 700 tys. z³ zosta³o wykonane dziêki zatwierdzony przez Radê Miejsk¹ 23 wrzeœnia 2004 r. W 2005 roku wspó³finansowaniu w 80 % z funduszy europejskich pod nazw¹: zosta³ z kolei zatwierdzony Plan zagospodarowania przestrzennego „Odnowa wsi, zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego”. gminy. Jest to uregulowanie prawne niezbêdne do planowania Sala widowiskowa ma profesjonalne, supernowoczesne urz¹dzenia wszelkich przedsiêwziêæ, które ma na celu wyznaczenie obszarów sceny i widowni: oœwietlenie sceniczne, instalacjê i urz¹dzenia atrakcyjnych pod wzglêdem ró¿nych form inwestowania. elektroturystyczne, projekcji wielkoekranowej, projekcji video oraz Faktycznie Kalwaria Zebrzydowska uzyska³a 7 000 dzia³ek, a trzysta instalacjê inspicjenta. Zapewnia to wielofunkcyjnoœæ i pozwala na hektarów gruntów zosta³o wy³¹czonych z zagospodarowania organizowanie ró¿norodnych form spêdzania wolnego czasu takich rolniczego przez Ministra Rolnictwa, który mia³ w tym wzglêdzie jak: kino, teatr, zajêcia edukacyjne, zajêcia terapeutyczne, wiele w¹tpliwoœci. Zosta³ jednak przekonany, ¿e nasze atuty: ruch konferencje, koncerty i inne. Inwestycja ta s³u¿y spo³eczeñstwu turystyczny i pielgrzymkowy oraz biznes przemawiaj¹ za miasta i gminy, rozwi¹zaniami, które wyznaczaj¹ funkcje i strategiê rozwoju miasta - zrealizowanie ponadto trzech powa¿nych inwestycji oœwiatowych. i gminy. Wymienione dokumenty programowe ukierunkowuj¹ Uruchomiono Zespó³ Szkó³ nr 3 w Przytkowicach, Gimnazjum politykê w zakresie rozwoju spo³eczno - gospodarczego, okreœlan¹ w Zespole Szkó³ nr 1 w Kalwarii Zebrzydowskiej, wybudowano salê jako misja rozwoju gminy, która brzmi: „Kalwaria Zebrzydowska gimnastyczn¹ w Leñczach. Do 1998 roku ukoñczono kilka etapów ponadregionalnym oœrodkiem harmonijnego rozwoju turystyki wznoszenia szko³y w Przytkowicach. W 2002 r. wykoñczono pielgrzymkowej, rzemios³a i kultury”. Rol¹ samorz¹du lokalnego jest segment ¿ywieniowy i zamkniêto stolark¹ budowlan¹ segment „B”, wiêc stworzenie optymalnych warunków dla realizacji tej wizji który pozosta³ do wykoñczenia, oraz salê gimnastyczn¹. W 2001 r. zarówno przez w³asne dzia³anie bezpoœrednie, jak i wspieranie

82 83 - modernizacja oœwietlenia ulicznego na terenie miasta i gminy, zakoñczono rozbudowê szko³y w Kalwarii Zebrzydowskiej, - przebudowa przystanków autobusowych na terenie gminy, a w 2002 roku oddano do u¿ytku salê gimnastyczn¹ w Leñczach - wybudowanie i oddanie do u¿ytku w 1993 roku przystanku wraz z zapleczem, bogat¹ infrastruktur¹ zewnêtrzn¹ i sprzêtem autobusowego w mieœcie, sportowym. Ka¿da z tych inwestycji finansowana by³a z bud¿etu - oddanie w 1995 roku do u¿ytku wielofunkcyjnego obiektu, gminy, bud¿etu wojewódzkiego, kredytu preferencyjnego oraz w którym znalaz³a swoj¹ siedzibê policja oraz poczta, bank PKO œrodków spo³ecznych, a na budowê sali gimnastycznej otrzymaliœmy i telekomunikacja, dotacjê w kwocie 500 tys. z³ z funduszu Totalizatora Sportowego. - oddanie w 1997 roku do eksploatacji nowoczesnej Przychodni W ramach programów modernizacyjnych uda³o siê za³o¿yæ we Zdrowia wyposa¿onej w nowoczesny, specjalistyczny sprzêt wszystkich szko³ach kot³ownie gazowe. Wymieniono równie¿ medyczny, który zosta³ w ca³oœci zakupiony ze œrodków Fundacji stropodachy, nieszczeln¹ stolarkê okienn¹ i wykonano szereg Polsko - Niemieckiej (wartoœci 500 tys. z³). Od kwietnia 2003 r. remontów. w przychodni funkcjonuje zespó³ wyjazdowy karetki ratunkowo - wypadkowej, Prognozy rozwoju gospodarczego. - oddanie w 2006 r. do u¿ytku wielofunkcyjnej sali widowiskowej Polityka inwestycyjna w naszej gminie realizowana jest w oparciu z widowni¹ na 260 miejsc siedz¹cych, sfinansowanej z op³at za o opracowan¹ w 1994 roku Strategiê rozwoju gminy, która zosta³a zezwolenia na sprzeda¿ napojów alkoholowych, czyli w ramach zaktualizowana w 2004 roku. Powsta³ Plan rozwoju lokalnego gminy funduszu przeciwalkoholowego. Bardzo dobre wyposa¿enie Kalwaria Zebrzydowska na lata 2004 - 2013, który zosta³ techniczne o wartoœci 700 tys. z³ zosta³o wykonane dziêki zatwierdzony przez Radê Miejsk¹ 23 wrzeœnia 2004 r. W 2005 roku wspó³finansowaniu w 80 % z funduszy europejskich pod nazw¹: zosta³ z kolei zatwierdzony Plan zagospodarowania przestrzennego „Odnowa wsi, zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego”. gminy. Jest to uregulowanie prawne niezbêdne do planowania Sala widowiskowa ma profesjonalne, supernowoczesne urz¹dzenia wszelkich przedsiêwziêæ, które ma na celu wyznaczenie obszarów sceny i widowni: oœwietlenie sceniczne, instalacjê i urz¹dzenia atrakcyjnych pod wzglêdem ró¿nych form inwestowania. elektroturystyczne, projekcji wielkoekranowej, projekcji video oraz Faktycznie Kalwaria Zebrzydowska uzyska³a 7 000 dzia³ek, a trzysta instalacjê inspicjenta. Zapewnia to wielofunkcyjnoœæ i pozwala na hektarów gruntów zosta³o wy³¹czonych z zagospodarowania organizowanie ró¿norodnych form spêdzania wolnego czasu takich rolniczego przez Ministra Rolnictwa, który mia³ w tym wzglêdzie jak: kino, teatr, zajêcia edukacyjne, zajêcia terapeutyczne, wiele w¹tpliwoœci. Zosta³ jednak przekonany, ¿e nasze atuty: ruch konferencje, koncerty i inne. Inwestycja ta s³u¿y spo³eczeñstwu turystyczny i pielgrzymkowy oraz biznes przemawiaj¹ za miasta i gminy, rozwi¹zaniami, które wyznaczaj¹ funkcje i strategiê rozwoju miasta - zrealizowanie ponadto trzech powa¿nych inwestycji oœwiatowych. i gminy. Wymienione dokumenty programowe ukierunkowuj¹ Uruchomiono Zespó³ Szkó³ nr 3 w Przytkowicach, Gimnazjum politykê w zakresie rozwoju spo³eczno - gospodarczego, okreœlan¹ w Zespole Szkó³ nr 1 w Kalwarii Zebrzydowskiej, wybudowano salê jako misja rozwoju gminy, która brzmi: „Kalwaria Zebrzydowska gimnastyczn¹ w Leñczach. Do 1998 roku ukoñczono kilka etapów ponadregionalnym oœrodkiem harmonijnego rozwoju turystyki wznoszenia szko³y w Przytkowicach. W 2002 r. wykoñczono pielgrzymkowej, rzemios³a i kultury”. Rol¹ samorz¹du lokalnego jest segment ¿ywieniowy i zamkniêto stolark¹ budowlan¹ segment „B”, wiêc stworzenie optymalnych warunków dla realizacji tej wizji który pozosta³ do wykoñczenia, oraz salê gimnastyczn¹. W 2001 r. zarówno przez w³asne dzia³anie bezpoœrednie, jak i wspieranie

82 83 inicjatywy mieszkañców. Sformu³owano równie¿ cztery cele relacji zaufania pomiêdzy poszczególnymi mieszkañcami a w³a- strategiczne: dzami gminy. Przedsiêwziêcie to jest w trakcie realizacji. W 1. Poprawa stanu œrodowiska naturalnego, nawi¹zaniu do wykorzystania funduszy europejskich zosta³ 2. Rozbudowa infrastruktury drogowej, rozpracowany drugi, bardzo wa¿ny problem, którym jest 3. Aktywizacja rozwoju gospodarczego i turystycznego gminy, gospodarka odpadami, a szczególnie segregacja œmieci. Wiadomo, 4. Poprawa infrastruktury spo³ecznej. ¿e te kluczowe problemy do tej pory by³y zaniedbywane. S¹ ju¿ Wyznaczono cele cz¹stkowe, a wiêc szczegó³owe oraz wskaŸniki podjête dzia³ania w tym zakresie. Mo¿emy liczyæ na pomoc ich realizacji, które uznaje siê za podstawowe mierniki dzia³ania Norwegów w organizacji gospodarki odpadami, a szczególnie ich gminy. Okreœlono te¿ zadania inwestycyjne, które nale¿y segregacji. Konieczna jest zmiana mentalnoœci, pog³êbiona realizowaæ. Wielkim wyzwaniem dla gminy jest uporz¹dkowanie edukacja, lepsze rozwi¹zania organizacyjne i techniczne. gospodarki œciekowej. Podjêto powa¿ne dzia³ania w tym zakresie. Sortowanie odpadów winna bowiem zaczynaæ siê ju¿ na podwórku Dla uregulowania gospodarki wodno - œciekowej konieczne jest przys³owiowego Kowalskiego, a koñczyæ przy istniej¹cym wysy- skanalizowanie ca³ej gminy oraz rozbudowa i remont czêœci sieci pisku. wodoci¹gowej. Z uwagi na urozmaicon¹ rzeŸbê terenu, liczne W perspektywie rozwoju gminy wa¿nym elementem s¹ te¿ wzgórza i doliny, w celu skanalizowania omawianego obszaru inwestycje drogowe, a szczególnie budowa obwodnicy miasta. konieczne jest wybudowanie trzech grupowych oczyszczalni oraz Nale¿y podkreœliæ, ¿e Kalwaria Zebrzydowska mog³a ju¿ dawno oko³o 160 km kolektorów sanitarnych. Szacunkowa wartoœæ tego zrealizowaæ to przedsiêwziêcie. W 1995 roku by³a skuteczna przedsiêwziêcia wynosi 30 mln euro. Jest to wiêc ogromne pomoc w³adz centralnych maj¹ca na celu budowê obwodnicy, która wyzwanie dla naszego miasta i gminy, które podejmujemy wraz znalaz³a siê w planach strategicznych ówczesnego Centrum z Rad¹ Miejsk¹ i aktywem spo³ecznym. Od trzech lat zabiegamy Planowania Strategicznego w Radzie Ministrów. By³a przygotowana o dotacje z Funduszu Spójnoœci Rady Europejskiej, bo bez pomocy nawet symulacja merytoryczna i ekonomiczna. Wówczas to zewnêtrznej nie by³oby szans na przeprowadzenie tak wielkiej pod czynniki rz¹dowe poleci³y Ministrowi Transportu szczególne wzglêdem ekonomicznym, technicznym i spo³ecznym operacji. dopilnowanie tej sprawy, czyli by³a szansa na realizacjê tego Zadanie to ma byæ roz³o¿one na czas od 2007 r. (projektowanie) do przedsiêwziêcia. Nie istnia³y równie¿ ze strony centrum takie 2013 r. (finalizacja projektu) i bêdzie wymaga³o 20 % wk³adu utrudnienia, jak obecnie. Niestety, przedstawiciele œrodowiska w³asnego gminy. Stanowi to wielkie wyzwanie ekonomiczne i bê- rzemieœlniczego poprosili, ¿eby odst¹piæ od tych zabiegów, bo dzie wymaga³o siêgniêcia do kredytów preferencyjnych. Wówczas Kalwaria straci na promocji. Wtedy postanowiliœmy wycofaæ siê jest realna szansa na skuteczn¹ pomoc zewnêtrzn¹, o co s¹ obecnie z tych zabiegów, bo trudno by³o iœæ pod pr¹d oczekiwaniom tej czynione starania poprzez Ministra Ochrony Œrodowiska, Ministra czêœci spo³eczeñstwa. le siê sta³o, ¿e nie by³o zrozumienia dla tej Rozwoju Regionalnego oraz przez Narodowy Fundusz Ochrony sprawy. Obecnie pojawi³y siê sugestie, aby wznowiæ starania. Jest to Œrodowiska, a tak¿e decydentów na szczeblu wojewódzkim. W ten jednak bardzo trudne. Liczby nie k³ami¹, a in¿ynierowie ruchu sposób stworzona odpowiednia atmosfera ma zapewniæ drogowego podaj¹, ¿e przez miasto przeje¿d¿a 15 tysiêcy powodzenie misji w Unii Europejskiej. Bêdzie to powa¿ny problem samochodów w ci¹gu doby. Obecnie Dyrekcja Generalna Dróg spo³eczny. Nale¿y bowiem uzyskaæ wczeœniej zezwolenia na i Autostrad oraz Ministerstwo Transportu og³osi³o przetarg na wejœcia na teren prywatny. Dzia³ania te bêd¹ oparte na budowanej dokumentacjê obwodnicy Kalwarii Zebrzydowskiej. Ekonomicznie

84 85 inicjatywy mieszkañców. Sformu³owano równie¿ cztery cele relacji zaufania pomiêdzy poszczególnymi mieszkañcami a w³a- strategiczne: dzami gminy. Przedsiêwziêcie to jest w trakcie realizacji. W 1. Poprawa stanu œrodowiska naturalnego, nawi¹zaniu do wykorzystania funduszy europejskich zosta³ 2. Rozbudowa infrastruktury drogowej, rozpracowany drugi, bardzo wa¿ny problem, którym jest 3. Aktywizacja rozwoju gospodarczego i turystycznego gminy, gospodarka odpadami, a szczególnie segregacja œmieci. Wiadomo, 4. Poprawa infrastruktury spo³ecznej. ¿e te kluczowe problemy do tej pory by³y zaniedbywane. S¹ ju¿ Wyznaczono cele cz¹stkowe, a wiêc szczegó³owe oraz wskaŸniki podjête dzia³ania w tym zakresie. Mo¿emy liczyæ na pomoc ich realizacji, które uznaje siê za podstawowe mierniki dzia³ania Norwegów w organizacji gospodarki odpadami, a szczególnie ich gminy. Okreœlono te¿ zadania inwestycyjne, które nale¿y segregacji. Konieczna jest zmiana mentalnoœci, pog³êbiona realizowaæ. Wielkim wyzwaniem dla gminy jest uporz¹dkowanie edukacja, lepsze rozwi¹zania organizacyjne i techniczne. gospodarki œciekowej. Podjêto powa¿ne dzia³ania w tym zakresie. Sortowanie odpadów winna bowiem zaczynaæ siê ju¿ na podwórku Dla uregulowania gospodarki wodno - œciekowej konieczne jest przys³owiowego Kowalskiego, a koñczyæ przy istniej¹cym wysy- skanalizowanie ca³ej gminy oraz rozbudowa i remont czêœci sieci pisku. wodoci¹gowej. Z uwagi na urozmaicon¹ rzeŸbê terenu, liczne W perspektywie rozwoju gminy wa¿nym elementem s¹ te¿ wzgórza i doliny, w celu skanalizowania omawianego obszaru inwestycje drogowe, a szczególnie budowa obwodnicy miasta. konieczne jest wybudowanie trzech grupowych oczyszczalni oraz Nale¿y podkreœliæ, ¿e Kalwaria Zebrzydowska mog³a ju¿ dawno oko³o 160 km kolektorów sanitarnych. Szacunkowa wartoœæ tego zrealizowaæ to przedsiêwziêcie. W 1995 roku by³a skuteczna przedsiêwziêcia wynosi 30 mln euro. Jest to wiêc ogromne pomoc w³adz centralnych maj¹ca na celu budowê obwodnicy, która wyzwanie dla naszego miasta i gminy, które podejmujemy wraz znalaz³a siê w planach strategicznych ówczesnego Centrum z Rad¹ Miejsk¹ i aktywem spo³ecznym. Od trzech lat zabiegamy Planowania Strategicznego w Radzie Ministrów. By³a przygotowana o dotacje z Funduszu Spójnoœci Rady Europejskiej, bo bez pomocy nawet symulacja merytoryczna i ekonomiczna. Wówczas to zewnêtrznej nie by³oby szans na przeprowadzenie tak wielkiej pod czynniki rz¹dowe poleci³y Ministrowi Transportu szczególne wzglêdem ekonomicznym, technicznym i spo³ecznym operacji. dopilnowanie tej sprawy, czyli by³a szansa na realizacjê tego Zadanie to ma byæ roz³o¿one na czas od 2007 r. (projektowanie) do przedsiêwziêcia. Nie istnia³y równie¿ ze strony centrum takie 2013 r. (finalizacja projektu) i bêdzie wymaga³o 20 % wk³adu utrudnienia, jak obecnie. Niestety, przedstawiciele œrodowiska w³asnego gminy. Stanowi to wielkie wyzwanie ekonomiczne i bê- rzemieœlniczego poprosili, ¿eby odst¹piæ od tych zabiegów, bo dzie wymaga³o siêgniêcia do kredytów preferencyjnych. Wówczas Kalwaria straci na promocji. Wtedy postanowiliœmy wycofaæ siê jest realna szansa na skuteczn¹ pomoc zewnêtrzn¹, o co s¹ obecnie z tych zabiegów, bo trudno by³o iœæ pod pr¹d oczekiwaniom tej czynione starania poprzez Ministra Ochrony Œrodowiska, Ministra czêœci spo³eczeñstwa. le siê sta³o, ¿e nie by³o zrozumienia dla tej Rozwoju Regionalnego oraz przez Narodowy Fundusz Ochrony sprawy. Obecnie pojawi³y siê sugestie, aby wznowiæ starania. Jest to Œrodowiska, a tak¿e decydentów na szczeblu wojewódzkim. W ten jednak bardzo trudne. Liczby nie k³ami¹, a in¿ynierowie ruchu sposób stworzona odpowiednia atmosfera ma zapewniæ drogowego podaj¹, ¿e przez miasto przeje¿d¿a 15 tysiêcy powodzenie misji w Unii Europejskiej. Bêdzie to powa¿ny problem samochodów w ci¹gu doby. Obecnie Dyrekcja Generalna Dróg spo³eczny. Nale¿y bowiem uzyskaæ wczeœniej zezwolenia na i Autostrad oraz Ministerstwo Transportu og³osi³o przetarg na wejœcia na teren prywatny. Dzia³ania te bêd¹ oparte na budowanej dokumentacjê obwodnicy Kalwarii Zebrzydowskiej. Ekonomicznie

84 85 nie mo¿emy w³¹czyæ siê w realizacjê powy¿szego projektu, gdy¿ na 2002 r. oraz Benedykta XVI w ubieg³ym roku. Jest to najlepsza to nie staæ gminy. Takie posuniêcie zahamowa³oby jej rozwój w reklama naszego miasta, bo najskuteczniejsz¹ promocj¹ innych dziedzinach. Finansowaæ to powa¿ne przedsiêwziêcie miejscowoœci s¹ tego typu wizyty. Zawsze pielgrzymki papieskie bêdzie Dyrekcja Generalna Dróg. Nale¿y w zwi¹zku z budow¹ maj¹ wielkie znaczenie duchowe. Nie sposób te¿ nie wykorzystaæ wykupiæ 220 dzia³ek i 5 hektarów gruntów. D³ugoœæ obwodnicy tych wizyt z myœl¹ o spo³eczeñstwie, o poprawie infrastruktury wynosi 5 km. Koszty operacji bêd¹ wysokie. Z tego wzglêdu miejskiej. Dziêki licznym zabiegom uda³o siê wiele osi¹gn¹æ w tej pomo¿emy w konsultacjach spo³ecznych i uzgodnieniach dziedzinie. Wizerunek Kalwarii Zebrzydowskiej jest bardzo terenowych. Wiemy, ¿e jest to dla Kalwarii w tej chwili bardzo pozytywny. Miasto jest znanym oœrodkiem kultu maryjnego i to nie powa¿ny problem do rozwi¹zania. tylko w Polsce. Z tego powodu odwiedzali nasze sanktuarium znakomici goœcie. Proszê Pañstwa! W 1995 roku przyby³ prezydent Lech Wa³êsa. Równie¿ prezydent Odnios³em siê w skrócie do historii Kalwarii, do inwestycji. Lech Kaczyñski, chocia¿ bardzo krótko, by³ w Kalwarii w kwietniu Omówi³em bie¿¹c¹ sytuacjê i nakreœli³em wizjê przysz³oœci. Nie ubieg³ego roku. Wizyta Ambasadora Stanów Zjednoczonych mogê nie wspomnieæ o przedsiêwziêciach promocyjnych. Jak ju¿ Ameryki Pó³nocnej oraz dziennikarzy z Belgii, Brazylii równie¿ mia³a wspomnia³em, Kalwaria Zebrzydowska zajmuje znacz¹ce miejsce miejsce niedawno. Goœciliœmy delegacje zaprzyjaŸnionych miast na mapie zarówno polskiego katolicyzmu, jak i biznesu. Oto kilka Kremnicy, Lewoczy i Hameln. Wspó³pracuj¹c z rzemios³em faktów. pomagamy w jego promocji. Dzieje siê to np.: przy organizacji Od 10 lat wspó³pracujemy z niemieckim miastem Hameln na mocy konkursu na mebel kalwaryjski i przy okazji pielgrzymki podpisanej umowy, która by³a pocz¹tkowo testowana w sferze rzemieœlników. W ramach reklamy wspó³organizujemy Letnie wspó³pracy m³odzie¿y. Goœciliœmy te¿ Konsula Generalnego Festiwale Muzyczne w sanktuarium kalwaryjskim, wystawê Republiki S³owacji. Spotkanie to zaowocowa³o wspó³prac¹ ze Magiczna Kalwaria Zebrzydowska w Domu Polonii w Pu³tusku. s³owackim miastem Lewocza na niwie m³odzie¿owo - kulturalnej Wspó³praca ze Stowarzyszeniem „Apostolskim Szlakiem Historii” oraz biznesu. Wspó³dzia³amy z ma³opolsk¹ organizacj¹ turystyczn¹, doprowadzi³a do oznakowania miêdzynarodowego szlaku bierzemy udzia³ w targach turystycznych zarówno w kraju i za maryjnego Czêstochowa - Mariazell. Trwaj¹ prace przygotowawcze granic¹. Niedawno uruchomiono strony internetowe Urzêdu do organizacji Muzeum Rzemios³a. Jest to nasza nowa inicjatywa. Miasta, wykonano plan miasta na przystanku autobusowym i w Ryn- Na tê kadencjê Rada Miejska i mówi¹cy te s³owa wyznaczyli sobie ku, otwarto punkt informacji turystycznej i wydano folder w trzech okreœlone zadania i cele. Musimy je sukcesywnie realizowaæ. wersjach jêzykowych. Kalwaria Zebrzydowska zdoby³a nagrodê Najwa¿niejszymi zadaniami inwestycyjnymi s¹: kanalizacja, w konkursie Atrakcyjna miejscowoœæ w Ma³opolsce. W ramach budowa obwodnicy, gospodarka drogowa, budowa sali wspó³pracy z wydawnictwem „Calvarianum” opublikowano gimnastycznej w Przytkowicach, zbudowanie korytarza ko- nastêpuj¹ce pozycje: Kalwaria Zebrzydowska w starej pocztówce, munikacyjnego z klasztoru do ulicy Krakowskiej. Do zadañ Kalwaria Zebrzydowska - polska Jerozolima skarbem Koœcio³a i pozainwestycyjnych nale¿¹ natomiast: narodu polskiego, Kalwaria Zebrzydowska w fotografii oraz Kalwaria - Otwarcie Muzeum Rzemios³a, które bêdzie pewnym atutem dla Papieska. Prze¿ywaliœmy równie¿ wydarzenia o randze œwiatowej. pielgrzymów, aby zatrzymaæ siê w mieœcie. Obecnie jad¹ oni Goœciliœmy bowiem dwóch papie¿y: Jana Paw³a II w 1979 i sierpniu g³ównie do klasztoru, który w zasadzie nie musi siê promowaæ, bo

86 87 nie mo¿emy w³¹czyæ siê w realizacjê powy¿szego projektu, gdy¿ na 2002 r. oraz Benedykta XVI w ubieg³ym roku. Jest to najlepsza to nie staæ gminy. Takie posuniêcie zahamowa³oby jej rozwój w reklama naszego miasta, bo najskuteczniejsz¹ promocj¹ innych dziedzinach. Finansowaæ to powa¿ne przedsiêwziêcie miejscowoœci s¹ tego typu wizyty. Zawsze pielgrzymki papieskie bêdzie Dyrekcja Generalna Dróg. Nale¿y w zwi¹zku z budow¹ maj¹ wielkie znaczenie duchowe. Nie sposób te¿ nie wykorzystaæ wykupiæ 220 dzia³ek i 5 hektarów gruntów. D³ugoœæ obwodnicy tych wizyt z myœl¹ o spo³eczeñstwie, o poprawie infrastruktury wynosi 5 km. Koszty operacji bêd¹ wysokie. Z tego wzglêdu miejskiej. Dziêki licznym zabiegom uda³o siê wiele osi¹gn¹æ w tej pomo¿emy w konsultacjach spo³ecznych i uzgodnieniach dziedzinie. Wizerunek Kalwarii Zebrzydowskiej jest bardzo terenowych. Wiemy, ¿e jest to dla Kalwarii w tej chwili bardzo pozytywny. Miasto jest znanym oœrodkiem kultu maryjnego i to nie powa¿ny problem do rozwi¹zania. tylko w Polsce. Z tego powodu odwiedzali nasze sanktuarium znakomici goœcie. Proszê Pañstwa! W 1995 roku przyby³ prezydent Lech Wa³êsa. Równie¿ prezydent Odnios³em siê w skrócie do historii Kalwarii, do inwestycji. Lech Kaczyñski, chocia¿ bardzo krótko, by³ w Kalwarii w kwietniu Omówi³em bie¿¹c¹ sytuacjê i nakreœli³em wizjê przysz³oœci. Nie ubieg³ego roku. Wizyta Ambasadora Stanów Zjednoczonych mogê nie wspomnieæ o przedsiêwziêciach promocyjnych. Jak ju¿ Ameryki Pó³nocnej oraz dziennikarzy z Belgii, Brazylii równie¿ mia³a wspomnia³em, Kalwaria Zebrzydowska zajmuje znacz¹ce miejsce miejsce niedawno. Goœciliœmy delegacje zaprzyjaŸnionych miast na mapie zarówno polskiego katolicyzmu, jak i biznesu. Oto kilka Kremnicy, Lewoczy i Hameln. Wspó³pracuj¹c z rzemios³em faktów. pomagamy w jego promocji. Dzieje siê to np.: przy organizacji Od 10 lat wspó³pracujemy z niemieckim miastem Hameln na mocy konkursu na mebel kalwaryjski i przy okazji pielgrzymki podpisanej umowy, która by³a pocz¹tkowo testowana w sferze rzemieœlników. W ramach reklamy wspó³organizujemy Letnie wspó³pracy m³odzie¿y. Goœciliœmy te¿ Konsula Generalnego Festiwale Muzyczne w sanktuarium kalwaryjskim, wystawê Republiki S³owacji. Spotkanie to zaowocowa³o wspó³prac¹ ze Magiczna Kalwaria Zebrzydowska w Domu Polonii w Pu³tusku. s³owackim miastem Lewocza na niwie m³odzie¿owo - kulturalnej Wspó³praca ze Stowarzyszeniem „Apostolskim Szlakiem Historii” oraz biznesu. Wspó³dzia³amy z ma³opolsk¹ organizacj¹ turystyczn¹, doprowadzi³a do oznakowania miêdzynarodowego szlaku bierzemy udzia³ w targach turystycznych zarówno w kraju i za maryjnego Czêstochowa - Mariazell. Trwaj¹ prace przygotowawcze granic¹. Niedawno uruchomiono strony internetowe Urzêdu do organizacji Muzeum Rzemios³a. Jest to nasza nowa inicjatywa. Miasta, wykonano plan miasta na przystanku autobusowym i w Ryn- Na tê kadencjê Rada Miejska i mówi¹cy te s³owa wyznaczyli sobie ku, otwarto punkt informacji turystycznej i wydano folder w trzech okreœlone zadania i cele. Musimy je sukcesywnie realizowaæ. wersjach jêzykowych. Kalwaria Zebrzydowska zdoby³a nagrodê Najwa¿niejszymi zadaniami inwestycyjnymi s¹: kanalizacja, w konkursie Atrakcyjna miejscowoœæ w Ma³opolsce. W ramach budowa obwodnicy, gospodarka drogowa, budowa sali wspó³pracy z wydawnictwem „Calvarianum” opublikowano gimnastycznej w Przytkowicach, zbudowanie korytarza ko- nastêpuj¹ce pozycje: Kalwaria Zebrzydowska w starej pocztówce, munikacyjnego z klasztoru do ulicy Krakowskiej. Do zadañ Kalwaria Zebrzydowska - polska Jerozolima skarbem Koœcio³a i pozainwestycyjnych nale¿¹ natomiast: narodu polskiego, Kalwaria Zebrzydowska w fotografii oraz Kalwaria - Otwarcie Muzeum Rzemios³a, które bêdzie pewnym atutem dla Papieska. Prze¿ywaliœmy równie¿ wydarzenia o randze œwiatowej. pielgrzymów, aby zatrzymaæ siê w mieœcie. Obecnie jad¹ oni Goœciliœmy bowiem dwóch papie¿y: Jana Paw³a II w 1979 i sierpniu g³ównie do klasztoru, który w zasadzie nie musi siê promowaæ, bo

86 87 jego sacrum jest powszechnie znane. Zale¿y nam, aby zaoferowaæ Wyst¹pienie przedstawiciela Towarzystwa równie¿ w mieœcie coœ dla turystów i pielgrzymów. Gdyby klasztor Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska by³ w centrum, podobnie jak jest w Wadowicach, nie by³oby takiego Wojciecha Prus - Wiœniewskiego problemu. Wspomniane muzeum bêdzie stanowi³o pewn¹ ofertê dla pielgrzymów. Powinna tam byæ przedstawiona historia rzemios³a oraz pokazany tradycyjny warsztat stolarski z mo¿liwoœci¹ Bardzo serdecznie witam wszystkie zacne osoby zgromadzone zademonstrowania rêcznej pracy przy produkcji mebli. na sympozjum z racji 390. rocznicy za³o¿enia miasta Kalwaria Zatrudniony jest specjalista mgr Mateusz Porêbski, który ma za Zebrzydowska, bo kalwaria jako drogi Mêki Pañskiej powsta³a zadanie przygotowaæ koncepcjê muzeum, prowadziæ zbiórkê w³aœciwie 15 lat wczeœniej. Ze wzglêdu na ograniczone ramy eksponatów i profesjonalnie przygotowaæ placówkê do dzia³alnoœci. czasowe poczyniê tylko kilka uwag. Sk³adam bardzo serdeczne Mamy nadziejê, ¿e za rok taka izba rzemieœlnicza w Kalwarii podziêkowania i gratulacje za zorganizowanie tego spotkania powstanie. Bêdzie to faktyczna promocja naszego miasteczka i rze- naszemu siostrzanemu Towarzystwu Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- mios³a. dowskiej, z którym nawi¹zaliœmy wspó³pracê na niwie kulturalnej - Powo³anie Stowarzyszenia „Pomoc M³odym im. Jana Paw³a II”, i historyczno - odkrywczej piêæ lat temu na uroczystoœciach które ma za zadanie wsparcie m³odzie¿y z niskosytuowanych rodzin zwi¹zanych z rocznic¹ przybycia oo. bernardynów do sanktuarium oraz tej bardzo uzdolnionej poprzez przyznawanie stypendiów. kalwaryjskiego. Od tego czasu przyswajamy wzajemnie historiê Jutrzejsza zbiórka, na przyk³ad prowadzona przez woluntariuszy, naszych siostrzanych miast. Znane s¹ nam równie¿ zmagania pomo¿e zgromadziæ pewn¹ kwotê na ten cel. naszych przyjació³ z trudn¹ niekiedy rzeczywistoœci¹. Sk³adamy za - Starania o fundusze unijne poprzez przygotowanie projektów to podziêkowanie w³adzom Kalwarii Zebrzydowskiej na rêce Pana zarówno tych twardych, jak i miêkkich. Na to k³adziemy wielki Burmistrza, który w³odarzy ju¿ kolejn¹ kadencjê, jest wybierany nacisk. W Urzêdzie Miasta powo³a³em specjaln¹ komórkê przez mieszkañców, a wiêc cieszy siê ich zaufaniem. Z tego powodu zajmuj¹c¹ siê tym problemem. nale¿¹ siê gratulacje dla w³adz miasta za dobr¹ pracê. Gratulujê równie¿ Towarzystwu Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej i, oczy- Szanowni Pañstwo! wiœcie, oo. bernardynom, u których mam okazjê i zaszczyt Koñcz¹c chcê powiedzieæ, ¿e uwa¿a³em za swój obowi¹zek niejednokrotnie goœciæ. W³aœnie na wiedzy stró¿ów sanktuarium przedstawiæ obok rysu historycznego problemy dnia dzisiejszego, opieraliœmy nasz¹ znajomoœæ dziejów sanktuarium w Nowej nasze sukcesy i to, co nale¿y jeszcze zrobiæ. Dziêkujê jeszcze raz za Jerozolimie, dzisiaj zwan¹ Gór¹ Kalwari¹. Dziêki tej wspó³pracy zaproszenie, uczestnictwo Pañstwa, przejawy wszelkiej przychyl- z Kalwari¹ Zebrzydowsk¹ powsta³a staranna edycja zatytu³owana noœci i ¿yczê Towarzystwu Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, aby Dzieje Góry Kalwarii, która uzyska³a wysok¹ nagrodê pañstwow¹. dalej siê rozwija³o, zyska³o nowych sympatyków i wykazywa³o troskê o rozwój miasta i gminy. Drodzy Pañstwo! Historia Kalwarii Zebrzydowskiej, któr¹ i dzisiaj Pañstwo Na moje rêce dotar³ adres od Towarzystwa Mi³oœników Ziemi tworzycie zarówno w sferze duchowej, jak¹ tworz¹ zakonnicy tutaj Zatorskiej, który przekazujê Towarzystwu Przyjació³ Kalwarii patronuj¹cy, jak i tej œwieckiej, reprezentowanej przez miasto, ma Zebrzydowskiej. jakieœ analogie z Gór¹ Kalwari¹. Kalwaria Zebrzydowska jest 80 lat

88 89 jego sacrum jest powszechnie znane. Zale¿y nam, aby zaoferowaæ Wyst¹pienie przedstawiciela Towarzystwa równie¿ w mieœcie coœ dla turystów i pielgrzymów. Gdyby klasztor Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska by³ w centrum, podobnie jak jest w Wadowicach, nie by³oby takiego Wojciecha Prus - Wiœniewskiego problemu. Wspomniane muzeum bêdzie stanowi³o pewn¹ ofertê dla pielgrzymów. Powinna tam byæ przedstawiona historia rzemios³a oraz pokazany tradycyjny warsztat stolarski z mo¿liwoœci¹ Bardzo serdecznie witam wszystkie zacne osoby zgromadzone zademonstrowania rêcznej pracy przy produkcji mebli. na sympozjum z racji 390. rocznicy za³o¿enia miasta Kalwaria Zatrudniony jest specjalista mgr Mateusz Porêbski, który ma za Zebrzydowska, bo kalwaria jako drogi Mêki Pañskiej powsta³a zadanie przygotowaæ koncepcjê muzeum, prowadziæ zbiórkê w³aœciwie 15 lat wczeœniej. Ze wzglêdu na ograniczone ramy eksponatów i profesjonalnie przygotowaæ placówkê do dzia³alnoœci. czasowe poczyniê tylko kilka uwag. Sk³adam bardzo serdeczne Mamy nadziejê, ¿e za rok taka izba rzemieœlnicza w Kalwarii podziêkowania i gratulacje za zorganizowanie tego spotkania powstanie. Bêdzie to faktyczna promocja naszego miasteczka i rze- naszemu siostrzanemu Towarzystwu Przyjació³ Kalwarii Zebrzy- mios³a. dowskiej, z którym nawi¹zaliœmy wspó³pracê na niwie kulturalnej - Powo³anie Stowarzyszenia „Pomoc M³odym im. Jana Paw³a II”, i historyczno - odkrywczej piêæ lat temu na uroczystoœciach które ma za zadanie wsparcie m³odzie¿y z niskosytuowanych rodzin zwi¹zanych z rocznic¹ przybycia oo. bernardynów do sanktuarium oraz tej bardzo uzdolnionej poprzez przyznawanie stypendiów. kalwaryjskiego. Od tego czasu przyswajamy wzajemnie historiê Jutrzejsza zbiórka, na przyk³ad prowadzona przez woluntariuszy, naszych siostrzanych miast. Znane s¹ nam równie¿ zmagania pomo¿e zgromadziæ pewn¹ kwotê na ten cel. naszych przyjació³ z trudn¹ niekiedy rzeczywistoœci¹. Sk³adamy za - Starania o fundusze unijne poprzez przygotowanie projektów to podziêkowanie w³adzom Kalwarii Zebrzydowskiej na rêce Pana zarówno tych twardych, jak i miêkkich. Na to k³adziemy wielki Burmistrza, który w³odarzy ju¿ kolejn¹ kadencjê, jest wybierany nacisk. W Urzêdzie Miasta powo³a³em specjaln¹ komórkê przez mieszkañców, a wiêc cieszy siê ich zaufaniem. Z tego powodu zajmuj¹c¹ siê tym problemem. nale¿¹ siê gratulacje dla w³adz miasta za dobr¹ pracê. Gratulujê równie¿ Towarzystwu Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej i, oczy- Szanowni Pañstwo! wiœcie, oo. bernardynom, u których mam okazjê i zaszczyt Koñcz¹c chcê powiedzieæ, ¿e uwa¿a³em za swój obowi¹zek niejednokrotnie goœciæ. W³aœnie na wiedzy stró¿ów sanktuarium przedstawiæ obok rysu historycznego problemy dnia dzisiejszego, opieraliœmy nasz¹ znajomoœæ dziejów sanktuarium w Nowej nasze sukcesy i to, co nale¿y jeszcze zrobiæ. Dziêkujê jeszcze raz za Jerozolimie, dzisiaj zwan¹ Gór¹ Kalwari¹. Dziêki tej wspó³pracy zaproszenie, uczestnictwo Pañstwa, przejawy wszelkiej przychyl- z Kalwari¹ Zebrzydowsk¹ powsta³a staranna edycja zatytu³owana noœci i ¿yczê Towarzystwu Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, aby Dzieje Góry Kalwarii, która uzyska³a wysok¹ nagrodê pañstwow¹. dalej siê rozwija³o, zyska³o nowych sympatyków i wykazywa³o troskê o rozwój miasta i gminy. Drodzy Pañstwo! Historia Kalwarii Zebrzydowskiej, któr¹ i dzisiaj Pañstwo Na moje rêce dotar³ adres od Towarzystwa Mi³oœników Ziemi tworzycie zarówno w sferze duchowej, jak¹ tworz¹ zakonnicy tutaj Zatorskiej, który przekazujê Towarzystwu Przyjació³ Kalwarii patronuj¹cy, jak i tej œwieckiej, reprezentowanej przez miasto, ma Zebrzydowskiej. jakieœ analogie z Gór¹ Kalwari¹. Kalwaria Zebrzydowska jest 80 lat

88 89 starsza od Kalwarii Mazowieckiej. Nasza Kalwaria uczestniczy³a Wyst¹pienie przedstawicielki Towarzystwa w tragicznych wydarzeniach zwi¹zanych z zaborami i wojnami, Przyjació³ Skawiny Ewy Tarnopolskiej które toczy³y siê na wspomnianym terenie. Wskutek zawieruch historycznych miasto i miejsce pielgrzymkowe zosta³y w znacznym Bardzo serdecznie dziêkujê za tak mi³e zaproszenie. Jestem stopniu zniszczone. Szcz¹tki sanktuarium œwiadcz¹ o jego przedstawicielem Towarzystwa Przyjació³ Skawiny. Mamy ¿ywe œwietnoœci. Sk³ada³o siê ono z ponad dwudziestu koœcio³ów i kaplic. kontakty z Kalwari¹ Zebrzydowsk¹, czêsto odwiedzamy to miasto, Teraz pozosta³y zaledwie dwie, trzy kaplice. Bior¹c przyk³ad choæby z racji pielgrzymek organizowanych równie¿ przez z Kalwarii Zebrzydowskiej, która nas inspiruje i zachêca do Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. Chcia³abym dzia³ania, staramy siê odbudowaæ niektóre obiekty sakralne. Jest to bardzo serdecznie pogratulowaæ i ¿yczyæ, aby Wasze miasto jednak proces bardzo trudny oraz d³ugotrwa³y i jest przewidziany na rozwija³o siê tak prê¿nie, jak do tej pory. Kiedy przyjecha³am z nastêpne dziesiêciolecia. Mam nadziejê, ¿e za dziesiêæ lat, gdy mam¹ na pielgrzymkê do sanktuarium, spa³am gdzieœ na sianie. Kalwaria Zebrzydowska bêdzie obchodzi³a 400 - lecie, nasza Teraz sposób pielgrzymowania zmieni³ siê zdecydowanie. ¯yczymy wspó³praca bêdzie trwa³a. Byæ mo¿e spotkamy siê wówczas i po- podtrzymywania dobrej tradycji nie tylko bernardynom. W³adzom dzielimy siê naszymi osi¹gniêciami i troskami. Nasze codzienne miasta ¿yczymy, aby wkrótce powsta³a Izba Regionalna, aby ¿ycie przynosi zarówno nam, jak i Pañstwu, wiele radoœci i suk- m³odzie¿, która przyje¿d¿a do Kalwarii, mog³a poznawaæ historiê cesów, ale i te¿ wiele trudnoœci i trosk. Mamy du¿o wspólnych i tradycje nie tylko rzemieœlnicze. Ojcom Bernardynom bardzo analogii, o których moglibyœmy mówiæ bardzo d³ugo. serdecznie ¿yczê, aby tak, jak w ka¿dym roku, wspaniale W dzisiejszym jubileuszowym dniu sk³adamy Panu Prezesowi, Panu przygotowywali Misteria Mêki Pañskiej, aby czynili to z wielkim Burmistrzowi, w³adzom samorz¹dowym oraz wszystkim pietyzmem i wyczuciem artystycznym. Wszystkim obecnym oraz obywatelom ¿yczenia jak najmniej trosk, a jak najwiêcej zdrowia mieszkañcom miasta ¿yczê wszelkiej pomyœlnoœci, wspania³ych oraz wszelkiej pomyœlnoœci i radoœci. osi¹gniêæ i samych sukcesów. Wiele uwag, o których dzisiaj s³ysza³am przeka¿ê Towarzystwu Przyjació³ Skawiny oraz Burmistrzowi Skawiny.

90 91 starsza od Kalwarii Mazowieckiej. Nasza Kalwaria uczestniczy³a Wyst¹pienie przedstawicielki Towarzystwa w tragicznych wydarzeniach zwi¹zanych z zaborami i wojnami, Przyjació³ Skawiny Ewy Tarnopolskiej które toczy³y siê na wspomnianym terenie. Wskutek zawieruch historycznych miasto i miejsce pielgrzymkowe zosta³y w znacznym Bardzo serdecznie dziêkujê za tak mi³e zaproszenie. Jestem stopniu zniszczone. Szcz¹tki sanktuarium œwiadcz¹ o jego przedstawicielem Towarzystwa Przyjació³ Skawiny. Mamy ¿ywe œwietnoœci. Sk³ada³o siê ono z ponad dwudziestu koœcio³ów i kaplic. kontakty z Kalwari¹ Zebrzydowsk¹, czêsto odwiedzamy to miasto, Teraz pozosta³y zaledwie dwie, trzy kaplice. Bior¹c przyk³ad choæby z racji pielgrzymek organizowanych równie¿ przez z Kalwarii Zebrzydowskiej, która nas inspiruje i zachêca do Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej. Chcia³abym dzia³ania, staramy siê odbudowaæ niektóre obiekty sakralne. Jest to bardzo serdecznie pogratulowaæ i ¿yczyæ, aby Wasze miasto jednak proces bardzo trudny oraz d³ugotrwa³y i jest przewidziany na rozwija³o siê tak prê¿nie, jak do tej pory. Kiedy przyjecha³am z nastêpne dziesiêciolecia. Mam nadziejê, ¿e za dziesiêæ lat, gdy mam¹ na pielgrzymkê do sanktuarium, spa³am gdzieœ na sianie. Kalwaria Zebrzydowska bêdzie obchodzi³a 400 - lecie, nasza Teraz sposób pielgrzymowania zmieni³ siê zdecydowanie. ¯yczymy wspó³praca bêdzie trwa³a. Byæ mo¿e spotkamy siê wówczas i po- podtrzymywania dobrej tradycji nie tylko bernardynom. W³adzom dzielimy siê naszymi osi¹gniêciami i troskami. Nasze codzienne miasta ¿yczymy, aby wkrótce powsta³a Izba Regionalna, aby ¿ycie przynosi zarówno nam, jak i Pañstwu, wiele radoœci i suk- m³odzie¿, która przyje¿d¿a do Kalwarii, mog³a poznawaæ historiê cesów, ale i te¿ wiele trudnoœci i trosk. Mamy du¿o wspólnych i tradycje nie tylko rzemieœlnicze. Ojcom Bernardynom bardzo analogii, o których moglibyœmy mówiæ bardzo d³ugo. serdecznie ¿yczê, aby tak, jak w ka¿dym roku, wspaniale W dzisiejszym jubileuszowym dniu sk³adamy Panu Prezesowi, Panu przygotowywali Misteria Mêki Pañskiej, aby czynili to z wielkim Burmistrzowi, w³adzom samorz¹dowym oraz wszystkim pietyzmem i wyczuciem artystycznym. Wszystkim obecnym oraz obywatelom ¿yczenia jak najmniej trosk, a jak najwiêcej zdrowia mieszkañcom miasta ¿yczê wszelkiej pomyœlnoœci, wspania³ych oraz wszelkiej pomyœlnoœci i radoœci. osi¹gniêæ i samych sukcesów. Wiele uwag, o których dzisiaj s³ysza³am przeka¿ê Towarzystwu Przyjació³ Skawiny oraz Burmistrzowi Skawiny.

90 91 Spis treœci

1. Wstêp ...... 3

2. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej ...... 5

3. Sympozjum w 390. rocznicê fundacji i lokacji miasta Kalwaria Zebrzydowska ...... 31

4. O. Miko³aj Rudyk Fundacja i lokacja miasta Kalwaria Zebrzydowska przez Miko³aja Zebrzydowskiego ...... 35

5. Mateusz Porêbski Akta kalwaryjskie w archiwach polskich ...... 41

6. Dorota Kasprzyk Toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej ...... 58

7. Stanis³aw Sypniewski Perspektywy rozwoju miasta Kalwaria Zebrzydowska ...... 65

8. Wyst¹pienie senatora Piotra Boronia ...... 77

9. Wyst¹pienia burmistrza miasta dr in¿. Augustyna Ormantego ...... 79

10. Wyst¹pienie przedstawiciela Towarzystwa Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska Wojciecha Prus - Wiœniewskiego ...... 89

11. Wyst¹pienie przedstawiciela Towarzystwa Przyjació³ Skawiny Ewy Tarnopolskiej ...... 91 Spis treœci

1. Wstêp ...... 3

2. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej ...... 5

3. Sympozjum w 390. rocznicê fundacji i lokacji miasta Kalwaria Zebrzydowska ...... 31

4. O. Miko³aj Rudyk Fundacja i lokacja miasta Kalwaria Zebrzydowska przez Miko³aja Zebrzydowskiego ...... 35

5. Mateusz Porêbski Akta kalwaryjskie w archiwach polskich ...... 41

6. Dorota Kasprzyk Toponimia Kalwarii Zebrzydowskiej ...... 58

7. Stanis³aw Sypniewski Perspektywy rozwoju miasta Kalwaria Zebrzydowska ...... 65

8. Wyst¹pienie senatora Piotra Boronia ...... 77

9. Wyst¹pienia burmistrza miasta dr in¿. Augustyna Ormantego ...... 79

10. Wyst¹pienie przedstawiciela Towarzystwa Mi³oœników Góry Kalwarii i Czerska Wojciecha Prus - Wiœniewskiego ...... 89

11. Wyst¹pienie przedstawiciela Towarzystwa Przyjació³ Skawiny Ewy Tarnopolskiej ...... 91 ISBN 978-83-926411-0-0